Ішкі сөлініс бездер жүйесі
Кіріспе
Негізгі бөлім
1. Ішкі сөлініс бездер жүйесі
2. Ішкі сөлініс бездер жүйесіне жалпы сипаттама және оның гуморальды реттеудегі маңызы
3. Ішкі сөлініс бездері.
4. Қалқанша без,оның топографиясы және гистологиялық құрамы.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Негізгі бөлім
1. Ішкі сөлініс бездер жүйесі
2. Ішкі сөлініс бездер жүйесіне жалпы сипаттама және оның гуморальды реттеудегі маңызы
3. Ішкі сөлініс бездері.
4. Қалқанша без,оның топографиясы және гистологиялық құрамы.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Адам декесіндегі көптеген клеткалар (жалпы саны 100 трил-лионнан астам) арнаулы тканьдер, мүшелер және жұйелердін, дағ-дылы қызметі, олардың өзара және сыртқы ортамен өте күрделі қарым-қатынасы жүйке және гуморальды жолмен реттелуі арқылы іске асады.
Денедегі барлық құрылымдар арасында үздіксіз, уақыт және кеңістік тәртібімен түрлі жолдар мен механизмдер арқылы үнемі кен, көлемде мәлімет алмасу жүріл отырады. Бұл мәліметтер гу-моральдық жолмек, (қан, лимфа, тканьаралық сұйықтык) жүреді. Оларға қодталған электрлік жүйке серпініетері немесе қарапайым және күрделі химиялық заттар, көбінесе мәліметтік макромолеку-лалар арқылы келеді.
Функциялардың (қызметтердін.) гуморальды реттелуінде ма-ңызды ролді ішкі сөлініс бездері, яғни эндокриндік бездер атқа-рады. Олар организм ішкі ортасына арнаулы биологиялық белсенді заттарды бөліп шығарады. Ішкі секреция бездері жасап шығарған заттар гормон деген атауға ие болды..
Эндокриндік бездердің (гректің эндон — ішкі, крино — бөлемін немесе шығарамын) сөлін шығаратын өзегі жоқ, без клеткалары қан және лимфа капиллярларымен өте жиі торланған, сондықтан без тікелей осы тамырларға өтеді. Экзокринді бездердің өзегі бар, әрі ол өзек белгілі бір ағзаға ашылып, өз өнімдерін сол мүшеге шығарады.
Ішкі секреция бездеріне гипофиз, эпифиз, қалқанша, қалқан-серік бездері, айырша без, бүйрекүсті, ұйқы және жыныс бездері жатады . Соңғы екеуі аралас секрециялы бездер.
Ішкі сөлініс бездеріне плацентаны (бала жолдасы) да жатқы-зады. Екіқабат (жүкті) әйел организмінде бала жолдасы бірқатар гормондар бөліп шығарады — эстроген, прогестерон және гонодо-тропии. Ішкі секреция бездерімен гипоталамус құрылымымен және қызметімен тығыз байланыста болады. Оның ядроларыныда (кейбір жүйке клеткаларының) нейросекрециясы бар, яғни гипофиздің арт-кы бөлігіне түсетін немесе гипофиздің алдыңғы бөлігінің қан та-мырларына тікелей келетін және аденогипофиздің клеткалар қыз-метіне әсер ететін биологиялық белсенді заттар бөліп шығаратыны анықталған. Бұлардан басқа ішкі секреция бездеріне бірқатар ағ-залар жатады — бүйрек, ішек-қарынның кілегейлі қабығы (энте-ринді жүйе), бауыр, себебі олар қанға организм мүшелерінің қыз-метіне ерекше әсері бар бірқатар заттар бөліп шығарады. Атап айт-қанда, ренин, гастрин, секретин, панкреозимин, энтерогастрин, эн-терогастрон, эритропоэтин т. б. радиоактивті гормондар мөлшерінің концентрациясы екі есе азая-тын уақыт. Дені сау адамда әртүрлі гормондардың жартылай ыды-рау уақыты түрліше болады (катехоламиндер — 0,5—2,5 мин, ин-сулин — 8—12 мин., альдостерондар — 30—50 мин., кортизондар — 70—90 мин., тироксин 4 тәулікте ыдырайды).
Денедегі барлық құрылымдар арасында үздіксіз, уақыт және кеңістік тәртібімен түрлі жолдар мен механизмдер арқылы үнемі кен, көлемде мәлімет алмасу жүріл отырады. Бұл мәліметтер гу-моральдық жолмек, (қан, лимфа, тканьаралық сұйықтык) жүреді. Оларға қодталған электрлік жүйке серпініетері немесе қарапайым және күрделі химиялық заттар, көбінесе мәліметтік макромолеку-лалар арқылы келеді.
Функциялардың (қызметтердін.) гуморальды реттелуінде ма-ңызды ролді ішкі сөлініс бездері, яғни эндокриндік бездер атқа-рады. Олар организм ішкі ортасына арнаулы биологиялық белсенді заттарды бөліп шығарады. Ішкі секреция бездері жасап шығарған заттар гормон деген атауға ие болды..
Эндокриндік бездердің (гректің эндон — ішкі, крино — бөлемін немесе шығарамын) сөлін шығаратын өзегі жоқ, без клеткалары қан және лимфа капиллярларымен өте жиі торланған, сондықтан без тікелей осы тамырларға өтеді. Экзокринді бездердің өзегі бар, әрі ол өзек белгілі бір ағзаға ашылып, өз өнімдерін сол мүшеге шығарады.
Ішкі секреция бездеріне гипофиз, эпифиз, қалқанша, қалқан-серік бездері, айырша без, бүйрекүсті, ұйқы және жыныс бездері жатады . Соңғы екеуі аралас секрециялы бездер.
Ішкі сөлініс бездеріне плацентаны (бала жолдасы) да жатқы-зады. Екіқабат (жүкті) әйел организмінде бала жолдасы бірқатар гормондар бөліп шығарады — эстроген, прогестерон және гонодо-тропии. Ішкі секреция бездерімен гипоталамус құрылымымен және қызметімен тығыз байланыста болады. Оның ядроларыныда (кейбір жүйке клеткаларының) нейросекрециясы бар, яғни гипофиздің арт-кы бөлігіне түсетін немесе гипофиздің алдыңғы бөлігінің қан та-мырларына тікелей келетін және аденогипофиздің клеткалар қыз-метіне әсер ететін биологиялық белсенді заттар бөліп шығаратыны анықталған. Бұлардан басқа ішкі секреция бездеріне бірқатар ағ-залар жатады — бүйрек, ішек-қарынның кілегейлі қабығы (энте-ринді жүйе), бауыр, себебі олар қанға организм мүшелерінің қыз-метіне ерекше әсері бар бірқатар заттар бөліп шығарады. Атап айт-қанда, ренин, гастрин, секретин, панкреозимин, энтерогастрин, эн-терогастрон, эритропоэтин т. б. радиоактивті гормондар мөлшерінің концентрациясы екі есе азая-тын уақыт. Дені сау адамда әртүрлі гормондардың жартылай ыды-рау уақыты түрліше болады (катехоламиндер — 0,5—2,5 мин, ин-сулин — 8—12 мин., альдостерондар — 30—50 мин., кортизондар — 70—90 мин., тироксин 4 тәулікте ыдырайды).
1. Ж. Н. Нұрғалиев, С.Т Төлеуханов. «Эндокриналогия» Алматы 2002ж 40б
2. Қ.С Рымжанов, И.М Төленбек. «Адам және жануар физиологиясы» Алматы 2000ж 96 бет
3. Х.Қ Сәтбаева, Ж.Б Нілдібаева, Ө.А Өтепбергенов.«Адам физиологиясы» Алматы1995ж89бет
4. Жандар Керімбектің Ермаханы «Тәнтану адам анатомиясы» Алматы 2004ж 43бет
5. Бейбітова Г, «Қант диабетінен қалай емделеді» Астана хабары 2006ж7қазан 79бет.
6. Бейбітова Б, Саджитова А «Қант диабетіне қарсы күресейік» Алматы ақшамы 2004ж
7. Алшынбай Рақышов «Адам анатомиясы» Алматы 1995ж 5 бет
8. Дюсембин. Қ «Жасқа сай физиология және мекеп гигиенасы» Алматы 2003ж 32 бет
9. Нұрғалиев, Жұмаш «Эндокриндік жүйелер физиологиясы» Алматы 2000ж 56б
10. Несіпбаев Төлеутай «Адам және жануарлар физиологиясы» Алматы 2005ж 131б
2. Қ.С Рымжанов, И.М Төленбек. «Адам және жануар физиологиясы» Алматы 2000ж 96 бет
3. Х.Қ Сәтбаева, Ж.Б Нілдібаева, Ө.А Өтепбергенов.«Адам физиологиясы» Алматы1995ж89бет
4. Жандар Керімбектің Ермаханы «Тәнтану адам анатомиясы» Алматы 2004ж 43бет
5. Бейбітова Г, «Қант диабетінен қалай емделеді» Астана хабары 2006ж7қазан 79бет.
6. Бейбітова Б, Саджитова А «Қант диабетіне қарсы күресейік» Алматы ақшамы 2004ж
7. Алшынбай Рақышов «Адам анатомиясы» Алматы 1995ж 5 бет
8. Дюсембин. Қ «Жасқа сай физиология және мекеп гигиенасы» Алматы 2003ж 32 бет
9. Нұрғалиев, Жұмаш «Эндокриндік жүйелер физиологиясы» Алматы 2000ж 56б
10. Несіпбаев Төлеутай «Адам және жануарлар физиологиясы» Алматы 2005ж 131б
Ішкі сөлініс бездер жүйесі.
Жоспары:
Кіріспе
Негізгі бөлім
1. Ішкі сөлініс бездер жүйесі
2. Ішкі сөлініс бездер жүйесіне жалпы сипаттама және оның гуморальды реттеудегі маңызы
3. Ішкі сөлініс бездері.
4. Қалқанша без,оның топографиясы және гистологиялық құрамы.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Адам декесіндегі көптеген клеткалар (жалпы саны 100 трил-лионнан астам) арнаулы тканьдер, мүшелер және жұйелердін, дағ-дылы қызметі, олардың өзара және сыртқы ортамен өте күрделі қарым-қатынасы жүйке және гуморальды жолмен реттелуі арқылы іске асады.
Денедегі барлық құрылымдар арасында үздіксіз, уақыт және кеңістік тәртібімен түрлі жолдар мен механизмдер арқылы үнемі кен, көлемде мәлімет алмасу жүріл отырады. Бұл мәліметтер гу-моральдық жолмек, (қан, лимфа, тканьаралық сұйықтык) жүреді. Оларға қодталған электрлік жүйке серпініетері немесе қарапайым және күрделі химиялық заттар, көбінесе мәліметтік макромолеку-лалар арқылы келеді.
Функциялардың (қызметтердін.) гуморальды реттелуінде ма-ңызды ролді ішкі сөлініс бездері, яғни эндокриндік бездер атқа-рады. Олар организм ішкі ортасына арнаулы биологиялық белсенді заттарды бөліп шығарады. Ішкі секреция бездері жасап шығарған заттар гормон деген атауға ие болды..
Эндокриндік бездердің (гректің эндон -- ішкі, крино -- бөлемін немесе шығарамын) сөлін шығаратын өзегі жоқ, без клеткалары қан және лимфа капиллярларымен өте жиі торланған, сондықтан без тікелей осы тамырларға өтеді. Экзокринді бездердің өзегі бар, әрі ол өзек белгілі бір ағзаға ашылып, өз өнімдерін сол мүшеге шығарады.
Ішкі секреция бездеріне гипофиз, эпифиз, қалқанша, қалқан-серік бездері, айырша без, бүйрекүсті, ұйқы және жыныс бездері жатады . Соңғы екеуі аралас секрециялы бездер.
Ішкі сөлініс бездеріне плацентаны (бала жолдасы) да жатқы-зады. Екіқабат (жүкті) әйел организмінде бала жолдасы бірқатар гормондар бөліп шығарады -- эстроген, прогестерон және гонодо-тропии. Ішкі секреция бездерімен гипоталамус құрылымымен және қызметімен тығыз байланыста болады. Оның ядроларыныда (кейбір жүйке клеткаларының) нейросекрециясы бар, яғни гипофиздің арт-кы бөлігіне түсетін немесе гипофиздің алдыңғы бөлігінің қан та-мырларына тікелей келетін және аденогипофиздің клеткалар қыз-метіне әсер ететін биологиялық белсенді заттар бөліп шығаратыны анықталған. Бұлардан басқа ішкі секреция бездеріне бірқатар ағ-залар жатады -- бүйрек, ішек-қарынның кілегейлі қабығы (энте-ринді жүйе), бауыр, себебі олар қанға организм мүшелерінің қыз-метіне ерекше әсері бар бірқатар заттар бөліп шығарады. Атап айт-қанда, ренин, гастрин, секретин, панкреозимин, энтерогастрин, эн-терогастрон, эритропоэтин т. б. радиоактивті гормондар мөлшерінің концентрациясы екі есе азая-тын уақыт. Дені сау адамда әртүрлі гормондардың жартылай ыды-рау уақыты түрліше болады (катехоламиндер -- 0,5 -- 2,5 мин, ин-сулин -- 8 -- 12 мин., альдостерондар -- 30 -- 50 мин., кортизондар -- 70 -- 90 мин., тироксин 4 тәулікте ыдырайды).
Гормондар құрамы мен әсері жағынан бірдей емес, бірақ оларға ортақ бірқатар физиологиялық қасиеттері бар.
Ішкі секрециялық бездер және олардың маңызы.
Денедегі барлық бездер ішкі және сыртқы секрециялық бездер деп 2 топқа бөледі.
Сыртқы секрециялық (секреция сөл шығару) бездердің өзектері арқылы олардың өнімдері, яғни секреттері қуыс мүшелерге құйылады.(мысалы ауыз қуысына сілекей, тер безінің өнімі-тері) сондықтан оларды сыртқы секрециялық немесеэгзогендік бездер деп атайды. Бұларға сілекей, қарын, май, тер, ішек, қарын асты безінің кей клеткалары бүйрек,бауыр тағы басқа жатады. Ал ішкі және эндокрендік бездердің өнімін сыртқа шығаратын өзектері болмайды. Олардың өнімі тіңкелей қан тамырлары арқылы қанға сіңеді де қанмен бүкіл денеге тарап мүшелердің қызметіне әсер етеді. Ішкі секрециялық бездердің өнімдерін гармон деп атайды. Гармондар нерв жүйесімен бірге мүшелердің қызметін реттеуге зат алмасуын реттеуге қатысады. Ішкі секрециялық бездерге гиповис, эпивис, қалқанша, қалқансерік, айырлы (тимус) бүйрек үсті, қарын асты, безінің лангерганс аралшықтары, жартылай жыныс бездері жатады. Қарны асты және жыныс бездері қос секурециялық бездерге жатады. Себебі олар әрі сыртқы , әрі сыртқы секрециялық қызмет атқарады.
Гармон өте активті химиялық зат. Ол ішкі сенкрециялық безде түзіліп қанға немесе лимфаға сіңіп мүшелермен мүшелер жүйесіне тіпті бүкіл арганизмге әсер етеді. Ішкі секрециялық бездер осыған байланысты қан тамырларына бай келеді. Гармондар ішкі секрециялық бездерде, ас қорыту жолының мүшелерінде бүйректе бауырда түзіледі. Барлық гармонадар денедегі зат алмасуына әсер етеді. Олар алдымен қанға сіңгенмен тек қана клетканың мембронасымен қабысқанда ғана активтелінеді. Адам арганизміндегі гармондардың ішінде гипоталмус-гиповиз - бүйрек бүйрек үсті безінің гармонедарының маңызы зор. Бұл жүйе организмнің бір тұтастығын сақтауға қатысатывн физиологиялық қызметтердік негізгі және маңызды реттеушісі. Бұл жағдайда гипоталамустың бөлігі жоғарғы дәрежедегі қыртьыс асты негізгі эндокриндік негізі болып есептеледі. Оның бұл қызметі гипофиз безінің жұмысына дем беруші неросекреттерді өндіріп шығару арқылы орындалады. Гипоталамуста пайда болған неросекрет гипофизге құйылып, оның басқа бездерге әсерін туғыдырады. Аралық мида орналасқан гипоталамус барлық ішкі мүшелердің және ішкі секрециялық қызметін реттейді. Сондықтан мидың барлық бөлімдерімен және гипофиз безінің артқы бөлімімен тікелей байланысып жатыр.
Ішкі секреция бездерінің қызметі нашарлағанда (гипосекреция) және күшейгенде күшейгенде (гиперсекреция) организмде түрлі аурулар пайда болады.
Гипофиз безі немесе төменгі сми қосалқысы бас сүйгенің "Түрік ері" деп аталатын жерінде орналасқан. Жаңа туған нәрестенің гипофизінің салмағы 0,1-0,15 гр. Ал ересек адамда 0,5-0,8 гр. Құрылысы жағынан гипофиз үш бөлікетен тұрады алдыңғы, ортаңғы және артқы бөліктен тұрады. Алдыңғы және ортаңғы бөліктерін адиногипофиз деп, артьқы бөлігін нейрогипофиз деп атайды.
Адиногипофизде жеті гармон түзіліп қанға құйылады. Соматотронин немесе өсу гармоны (СТГ) тиротропин (ТТГ) ардинокортитрпин (АКДК) және үш түрлі гонодотропиндер лютендеуші (ЛТГ) лютиетроптық (ЛСГ) фоликулустимулдаушы (ФСТ) және ортаңғы бөлімде түзелетін милантрапин (МТД).
Самотропинмен беклоктың алмасуын және ткандардің өсун реттейді, маймен углеводтардың алмасуын реттейді.Өсу гармоны балалардың өсуіне әсер етіп ересек адамдарда майдың алмасуына ықпал ету арқылы энергияның пайда болуына мүмкіндік тудырады.
Адренокортикатропин бүйрек үсті бездерінің қыртыс қабатының гармондары гомокортикойдтар мен андрогендердің өнуіне әсер етеді де углеводтардың алмасуын реттейді.
Гиротропин - қалқанша безінің қызметіне әсер етеді: йод эелементінің 5 клеткасында жиналуына, тотығуына әсер етіп қалқанша безінің гармондарының түзілуін реттейді.
Ганодотроптық гармондар (лютейндеуші, лютотроптық, фоликулстимулдаушы) балалық кезде өте аз мөлшерде түзіледі де онша физиологиялық маңызы бола қолймайды. Тек жыныстық жетіле бастаған мерізімінен кейін оның организмі үшін маңызы арта бастайды. (жалпы алғанда бұл гармондар ерлерде спермотогенезді күшейтеді, әйелдердің етеккірін мезгілінде келтіріп жыныс гармондарының түзілуін, жыныс бездлерінде гармондарының пайда болуына организмге әсер етуін бақылайды).
Нейрогипофизде вазапристинмен окситоксин деп аталатын
нейреосекреттер активтеледі. Вазапристинді антидюрездік гармон (АДТ) деп те атайды ол бүйрек (каналдарында) каналшараныда судың қанға сіңуін әсер етеді. окситоцин жатырдың жиырылуын сүттіңбөлінуін реттейді.
Қалқанша безі. Ішкі секрециялық қызметі жай-лы болжамдар тәжірбиелер болғанымен атын алғаш рет 1956 жылы алды. Бұл без көмейдің алдында орналасқан екі бөліктен және оларды қосып тұрған без сабынан тұрады. Безді қоршаған джәнекер ткані ішіне қарай өтіп оны бірнеше бөлшекке бөледі бөлшектер адамның жасы денесі ұлғайған сайын өсіп көбейеді. Жаңа туған нәрестенің қалқанша безінің салмағы 1 гр., ересек адамда 35 гр. Қалқанша безінде екі гармон түзіледі тироксин және тиройдтропин бұл гармондар зат алмасуын үдетіп бтохимиялық рекцияларды тездетеді. Олар барлық мүшелерге әсіресе орталық нерв жүйесіне әсер етеді. Қалқанша безінің гармондарының құрамында йод болады. Сондықтан, йод жетіспегенде бездің гипосекрециясы орын алады. Ондайда пайда болған ауруды эндимиалы зоб деп атайды Эндимия деп аталу себебі белгілі жердің маңайында йод жеткіліксіз жеріде пайда болады.
Қалқансерік бездері қалқанша безінің артқы қабырғансында орналасқан кішкентай түйме тәрізді 4 (екі жоғарғы және екі төменгі) кей адамда алты без болады. Олардың жалпы салмағы 0,12-0,13 гр. Без ткандері әртүрлі клеткадан тұрады: глюкогені бар негізгі клеткалармен энозинофилъдері бар оксифилді клеткалар.Балалардың бездері көбінесе негізгі клеткалардан тұрады. жас ұлғая келе оксифилді клеткалар көбейіп, жыныстық жетілу кезінде олардың мөлшері негізгі клеткалардан басым болады. Қалқансерік безінде партгормон немесе партиреогрин деп аталатын гармон өнеді. Оның маңызы тек қана 1925 жылы Колликтің зерттеулері арқылы анықталған. Парадгармон кальцийдің алмасуына әсер етіп оның қандағы мөлшерін реттейді кальцийдің негізгі қоры сүйек болғандықтан бұл гармон организмдегі фософордың алмасуына әсер етеді. Мұны қанның құрамындағы калцийдің мөлшері көбейгенде фософордың мөлшерінің азаюы арқылы көруге болады.
Тимус немесе айырлы без екі бөліктен тұратын бір-бірімен дәнекер ткані арқылы байланысқан (оң және сол жақ)бөліктер кеуде қуцысында орналасқан без. Жаңа туған баланың безінің салмағы 23 гр. Он бес жаста 37 гр. Одан ары қарай без клеткалары солып азайяды. 45 жаста 15-16 гр. 50-55 жаста 12-13 гр. Қартайғанда небәрі 6 гр. болып қалады.Тимус безінің екі қызметі бар ішкі секрецялық без ретінде тимодин (тимосекрецин) гармонын өндіреді және организмнің имунитетінде маңызы күшті. Тимус безінің организмдегі маңызы әлі де болса толық зерттелмеген. Дегенмен, соңғы 3 жылдың ішіндегі зерттеулер бойынша тимус безінің гармоны денедегі кальций тұздарын сүйектің құрамында сақтап сүйектің өсуіне әсерін тигізу арқылы баланың бойының өсуін реттейді. Және ерте жыныстық жетілуді тежейді. Дәрігерлердің бақылаукына қарағанда тимустың аурулары организмде қан айналысы бқұзылғанда, қабынудың ауыр асқынған (сиорилис, туберкулез) түрлеріне, туа пайда болған кемшіліктеріне ісіктерге байланысты пайда болады.
Бүйрек үсті бездері қос мүше. Олар оң және сол бүйректерінің жоғарғы жағында орналасқан, салмақтары 6-12 гр. әрқайсысы қыртьысты және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жоспары:
Кіріспе
Негізгі бөлім
1. Ішкі сөлініс бездер жүйесі
2. Ішкі сөлініс бездер жүйесіне жалпы сипаттама және оның гуморальды реттеудегі маңызы
3. Ішкі сөлініс бездері.
4. Қалқанша без,оның топографиясы және гистологиялық құрамы.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Адам декесіндегі көптеген клеткалар (жалпы саны 100 трил-лионнан астам) арнаулы тканьдер, мүшелер және жұйелердін, дағ-дылы қызметі, олардың өзара және сыртқы ортамен өте күрделі қарым-қатынасы жүйке және гуморальды жолмен реттелуі арқылы іске асады.
Денедегі барлық құрылымдар арасында үздіксіз, уақыт және кеңістік тәртібімен түрлі жолдар мен механизмдер арқылы үнемі кен, көлемде мәлімет алмасу жүріл отырады. Бұл мәліметтер гу-моральдық жолмек, (қан, лимфа, тканьаралық сұйықтык) жүреді. Оларға қодталған электрлік жүйке серпініетері немесе қарапайым және күрделі химиялық заттар, көбінесе мәліметтік макромолеку-лалар арқылы келеді.
Функциялардың (қызметтердін.) гуморальды реттелуінде ма-ңызды ролді ішкі сөлініс бездері, яғни эндокриндік бездер атқа-рады. Олар организм ішкі ортасына арнаулы биологиялық белсенді заттарды бөліп шығарады. Ішкі секреция бездері жасап шығарған заттар гормон деген атауға ие болды..
Эндокриндік бездердің (гректің эндон -- ішкі, крино -- бөлемін немесе шығарамын) сөлін шығаратын өзегі жоқ, без клеткалары қан және лимфа капиллярларымен өте жиі торланған, сондықтан без тікелей осы тамырларға өтеді. Экзокринді бездердің өзегі бар, әрі ол өзек белгілі бір ағзаға ашылып, өз өнімдерін сол мүшеге шығарады.
Ішкі секреция бездеріне гипофиз, эпифиз, қалқанша, қалқан-серік бездері, айырша без, бүйрекүсті, ұйқы және жыныс бездері жатады . Соңғы екеуі аралас секрециялы бездер.
Ішкі сөлініс бездеріне плацентаны (бала жолдасы) да жатқы-зады. Екіқабат (жүкті) әйел организмінде бала жолдасы бірқатар гормондар бөліп шығарады -- эстроген, прогестерон және гонодо-тропии. Ішкі секреция бездерімен гипоталамус құрылымымен және қызметімен тығыз байланыста болады. Оның ядроларыныда (кейбір жүйке клеткаларының) нейросекрециясы бар, яғни гипофиздің арт-кы бөлігіне түсетін немесе гипофиздің алдыңғы бөлігінің қан та-мырларына тікелей келетін және аденогипофиздің клеткалар қыз-метіне әсер ететін биологиялық белсенді заттар бөліп шығаратыны анықталған. Бұлардан басқа ішкі секреция бездеріне бірқатар ағ-залар жатады -- бүйрек, ішек-қарынның кілегейлі қабығы (энте-ринді жүйе), бауыр, себебі олар қанға организм мүшелерінің қыз-метіне ерекше әсері бар бірқатар заттар бөліп шығарады. Атап айт-қанда, ренин, гастрин, секретин, панкреозимин, энтерогастрин, эн-терогастрон, эритропоэтин т. б. радиоактивті гормондар мөлшерінің концентрациясы екі есе азая-тын уақыт. Дені сау адамда әртүрлі гормондардың жартылай ыды-рау уақыты түрліше болады (катехоламиндер -- 0,5 -- 2,5 мин, ин-сулин -- 8 -- 12 мин., альдостерондар -- 30 -- 50 мин., кортизондар -- 70 -- 90 мин., тироксин 4 тәулікте ыдырайды).
Гормондар құрамы мен әсері жағынан бірдей емес, бірақ оларға ортақ бірқатар физиологиялық қасиеттері бар.
Ішкі секрециялық бездер және олардың маңызы.
Денедегі барлық бездер ішкі және сыртқы секрециялық бездер деп 2 топқа бөледі.
Сыртқы секрециялық (секреция сөл шығару) бездердің өзектері арқылы олардың өнімдері, яғни секреттері қуыс мүшелерге құйылады.(мысалы ауыз қуысына сілекей, тер безінің өнімі-тері) сондықтан оларды сыртқы секрециялық немесеэгзогендік бездер деп атайды. Бұларға сілекей, қарын, май, тер, ішек, қарын асты безінің кей клеткалары бүйрек,бауыр тағы басқа жатады. Ал ішкі және эндокрендік бездердің өнімін сыртқа шығаратын өзектері болмайды. Олардың өнімі тіңкелей қан тамырлары арқылы қанға сіңеді де қанмен бүкіл денеге тарап мүшелердің қызметіне әсер етеді. Ішкі секрециялық бездердің өнімдерін гармон деп атайды. Гармондар нерв жүйесімен бірге мүшелердің қызметін реттеуге зат алмасуын реттеуге қатысады. Ішкі секрециялық бездерге гиповис, эпивис, қалқанша, қалқансерік, айырлы (тимус) бүйрек үсті, қарын асты, безінің лангерганс аралшықтары, жартылай жыныс бездері жатады. Қарны асты және жыныс бездері қос секурециялық бездерге жатады. Себебі олар әрі сыртқы , әрі сыртқы секрециялық қызмет атқарады.
Гармон өте активті химиялық зат. Ол ішкі сенкрециялық безде түзіліп қанға немесе лимфаға сіңіп мүшелермен мүшелер жүйесіне тіпті бүкіл арганизмге әсер етеді. Ішкі секрециялық бездер осыған байланысты қан тамырларына бай келеді. Гармондар ішкі секрециялық бездерде, ас қорыту жолының мүшелерінде бүйректе бауырда түзіледі. Барлық гармонадар денедегі зат алмасуына әсер етеді. Олар алдымен қанға сіңгенмен тек қана клетканың мембронасымен қабысқанда ғана активтелінеді. Адам арганизміндегі гармондардың ішінде гипоталмус-гиповиз - бүйрек бүйрек үсті безінің гармонедарының маңызы зор. Бұл жүйе организмнің бір тұтастығын сақтауға қатысатывн физиологиялық қызметтердік негізгі және маңызды реттеушісі. Бұл жағдайда гипоталамустың бөлігі жоғарғы дәрежедегі қыртьыс асты негізгі эндокриндік негізі болып есептеледі. Оның бұл қызметі гипофиз безінің жұмысына дем беруші неросекреттерді өндіріп шығару арқылы орындалады. Гипоталамуста пайда болған неросекрет гипофизге құйылып, оның басқа бездерге әсерін туғыдырады. Аралық мида орналасқан гипоталамус барлық ішкі мүшелердің және ішкі секрециялық қызметін реттейді. Сондықтан мидың барлық бөлімдерімен және гипофиз безінің артқы бөлімімен тікелей байланысып жатыр.
Ішкі секреция бездерінің қызметі нашарлағанда (гипосекреция) және күшейгенде күшейгенде (гиперсекреция) организмде түрлі аурулар пайда болады.
Гипофиз безі немесе төменгі сми қосалқысы бас сүйгенің "Түрік ері" деп аталатын жерінде орналасқан. Жаңа туған нәрестенің гипофизінің салмағы 0,1-0,15 гр. Ал ересек адамда 0,5-0,8 гр. Құрылысы жағынан гипофиз үш бөлікетен тұрады алдыңғы, ортаңғы және артқы бөліктен тұрады. Алдыңғы және ортаңғы бөліктерін адиногипофиз деп, артьқы бөлігін нейрогипофиз деп атайды.
Адиногипофизде жеті гармон түзіліп қанға құйылады. Соматотронин немесе өсу гармоны (СТГ) тиротропин (ТТГ) ардинокортитрпин (АКДК) және үш түрлі гонодотропиндер лютендеуші (ЛТГ) лютиетроптық (ЛСГ) фоликулустимулдаушы (ФСТ) және ортаңғы бөлімде түзелетін милантрапин (МТД).
Самотропинмен беклоктың алмасуын және ткандардің өсун реттейді, маймен углеводтардың алмасуын реттейді.Өсу гармоны балалардың өсуіне әсер етіп ересек адамдарда майдың алмасуына ықпал ету арқылы энергияның пайда болуына мүмкіндік тудырады.
Адренокортикатропин бүйрек үсті бездерінің қыртыс қабатының гармондары гомокортикойдтар мен андрогендердің өнуіне әсер етеді де углеводтардың алмасуын реттейді.
Гиротропин - қалқанша безінің қызметіне әсер етеді: йод эелементінің 5 клеткасында жиналуына, тотығуына әсер етіп қалқанша безінің гармондарының түзілуін реттейді.
Ганодотроптық гармондар (лютейндеуші, лютотроптық, фоликулстимулдаушы) балалық кезде өте аз мөлшерде түзіледі де онша физиологиялық маңызы бола қолймайды. Тек жыныстық жетіле бастаған мерізімінен кейін оның организмі үшін маңызы арта бастайды. (жалпы алғанда бұл гармондар ерлерде спермотогенезді күшейтеді, әйелдердің етеккірін мезгілінде келтіріп жыныс гармондарының түзілуін, жыныс бездлерінде гармондарының пайда болуына организмге әсер етуін бақылайды).
Нейрогипофизде вазапристинмен окситоксин деп аталатын
нейреосекреттер активтеледі. Вазапристинді антидюрездік гармон (АДТ) деп те атайды ол бүйрек (каналдарында) каналшараныда судың қанға сіңуін әсер етеді. окситоцин жатырдың жиырылуын сүттіңбөлінуін реттейді.
Қалқанша безі. Ішкі секрециялық қызметі жай-лы болжамдар тәжірбиелер болғанымен атын алғаш рет 1956 жылы алды. Бұл без көмейдің алдында орналасқан екі бөліктен және оларды қосып тұрған без сабынан тұрады. Безді қоршаған джәнекер ткані ішіне қарай өтіп оны бірнеше бөлшекке бөледі бөлшектер адамның жасы денесі ұлғайған сайын өсіп көбейеді. Жаңа туған нәрестенің қалқанша безінің салмағы 1 гр., ересек адамда 35 гр. Қалқанша безінде екі гармон түзіледі тироксин және тиройдтропин бұл гармондар зат алмасуын үдетіп бтохимиялық рекцияларды тездетеді. Олар барлық мүшелерге әсіресе орталық нерв жүйесіне әсер етеді. Қалқанша безінің гармондарының құрамында йод болады. Сондықтан, йод жетіспегенде бездің гипосекрециясы орын алады. Ондайда пайда болған ауруды эндимиалы зоб деп атайды Эндимия деп аталу себебі белгілі жердің маңайында йод жеткіліксіз жеріде пайда болады.
Қалқансерік бездері қалқанша безінің артқы қабырғансында орналасқан кішкентай түйме тәрізді 4 (екі жоғарғы және екі төменгі) кей адамда алты без болады. Олардың жалпы салмағы 0,12-0,13 гр. Без ткандері әртүрлі клеткадан тұрады: глюкогені бар негізгі клеткалармен энозинофилъдері бар оксифилді клеткалар.Балалардың бездері көбінесе негізгі клеткалардан тұрады. жас ұлғая келе оксифилді клеткалар көбейіп, жыныстық жетілу кезінде олардың мөлшері негізгі клеткалардан басым болады. Қалқансерік безінде партгормон немесе партиреогрин деп аталатын гармон өнеді. Оның маңызы тек қана 1925 жылы Колликтің зерттеулері арқылы анықталған. Парадгармон кальцийдің алмасуына әсер етіп оның қандағы мөлшерін реттейді кальцийдің негізгі қоры сүйек болғандықтан бұл гармон организмдегі фософордың алмасуына әсер етеді. Мұны қанның құрамындағы калцийдің мөлшері көбейгенде фософордың мөлшерінің азаюы арқылы көруге болады.
Тимус немесе айырлы без екі бөліктен тұратын бір-бірімен дәнекер ткані арқылы байланысқан (оң және сол жақ)бөліктер кеуде қуцысында орналасқан без. Жаңа туған баланың безінің салмағы 23 гр. Он бес жаста 37 гр. Одан ары қарай без клеткалары солып азайяды. 45 жаста 15-16 гр. 50-55 жаста 12-13 гр. Қартайғанда небәрі 6 гр. болып қалады.Тимус безінің екі қызметі бар ішкі секрецялық без ретінде тимодин (тимосекрецин) гармонын өндіреді және организмнің имунитетінде маңызы күшті. Тимус безінің организмдегі маңызы әлі де болса толық зерттелмеген. Дегенмен, соңғы 3 жылдың ішіндегі зерттеулер бойынша тимус безінің гармоны денедегі кальций тұздарын сүйектің құрамында сақтап сүйектің өсуіне әсерін тигізу арқылы баланың бойының өсуін реттейді. Және ерте жыныстық жетілуді тежейді. Дәрігерлердің бақылаукына қарағанда тимустың аурулары организмде қан айналысы бқұзылғанда, қабынудың ауыр асқынған (сиорилис, туберкулез) түрлеріне, туа пайда болған кемшіліктеріне ісіктерге байланысты пайда болады.
Бүйрек үсті бездері қос мүше. Олар оң және сол бүйректерінің жоғарғы жағында орналасқан, салмақтары 6-12 гр. әрқайсысы қыртьысты және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz