Қазығүрт ауданының агроландшафттары
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І. Қазығүрт ауданы агроландшафтарының қалыптасуындағы физикалық.
географиялық компоненттеріне жалпы сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
І.1 Геологиялық.литологиялық және геоморфологиялық компоненттері..6
І.2 Климаттық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
І.3 Агроландшафт қалыптасуындағы су ресурстары ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
І.4 Топырақ.өсімдік жамылғысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
ІІ. Қазығүрт ауданының агроландшафттарының жағдайы мен динамикасы.
ІІ.1 Агроландшафт туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
ІІ.2 Қазығүрт ауданының агорландшафттары қалыптасуындағы
агроклиматтық ресурстардың ықпалы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
ІІ.3 Қазығүрт ауданы агроландшафттарының динамикасы мен дамуы ... ..27
ІІІ. Қазығүрт ауданы агроландшафттарын пайдаланудың мөлшерлі
көрсеткіштеріне жалпы сипаттама.
Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
Әдебиет тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...39
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І. Қазығүрт ауданы агроландшафтарының қалыптасуындағы физикалық.
географиялық компоненттеріне жалпы сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
І.1 Геологиялық.литологиялық және геоморфологиялық компоненттері..6
І.2 Климаттық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
І.3 Агроландшафт қалыптасуындағы су ресурстары ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
І.4 Топырақ.өсімдік жамылғысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
ІІ. Қазығүрт ауданының агроландшафттарының жағдайы мен динамикасы.
ІІ.1 Агроландшафт туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
ІІ.2 Қазығүрт ауданының агорландшафттары қалыптасуындағы
агроклиматтық ресурстардың ықпалы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
ІІ.3 Қазығүрт ауданы агроландшафттарының динамикасы мен дамуы ... ..27
ІІІ. Қазығүрт ауданы агроландшафттарын пайдаланудың мөлшерлі
көрсеткіштеріне жалпы сипаттама.
Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
Әдебиет тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...39
Кіріспе.
Қазығүрт ауданы Оңтүстік Қазақстан облысының оңтүстігінде орналасқан. Қазығүрт аласа тау жотасы ауданның территориясын батыс және шығыс бөліктерге бөліп тұр. Аудан оңтүстікте Қаржантаудың беткейлері бойы, кейбір жерде суайырық бойы Өзбекістан Республикасымен шектеседі, солтүстік-шығыста, солтүстікте – Төлеби, Сайрам аудандарымен, солтүстік-батыста, батыста – Ордабасы, Арыс аудандарымен, оңтүстік-батыста, оңтүстікте – Сарыағыш ауданымен шекаралас болып келеді. Қазығүрт ауданының жер көлемі – 4,1 мың км², немесе облыс территориясының 3,5 % құрайды.
Қазығүрт ауданның территориясы батыстан шығысқа қарай шамамен 120 км, солтүстіктен оңтүстікке қарай 70 км созылған. Жер бедері сипаты бойынша аудан территориясын таулы, тауаралық ойпат және тау алды қыратты жазықтықтар деп бөлуге болады. Ауданның шығыс бөлігі таулы болып келеді, оның шығыс шеті Өгем тау жотасының (Тенар шыңы 3623 м) батыс беткейлерінде орналасқан, орташа биіктігі 2500 – 3000 м. Батысқа қарай Өгем өзені Өгем жотасын Қаржантаудан (Мыңбұлақ – 2823 м) бөліп отыр, орташа биіктігі шамамен 2000 м. Қаржантаудың басым солтүстік-шығыс бөлігі ауданның территориясында орналасқан, ал оңтүстік-батыс бөлігінің тек батыс беткейі ғана тиісті. Аласа таулы Қазығурт жотасы (ең биік жері 1788 м) аудан жерін қақ ортасынан екіге бөледі, батыста тау алды қыратты қүрғақ жазықтықтар, шығыс бөлігінде Келес өзенінің алқыбы ажыратылады
Ауданның түрғындар саны – 92 мыңнан асады, түрғындар тығызыдығының орташа көрсеткіші – 1 км² 22,4 адам келеді. Аудан түрғындарының басым бөлігін қазақтар құрайды – 93,1 %, өзбектер – 5,3 %, басқа ұлттар – 1,6 %. Аудан орталығы Қазығүрт селосы, облыс орталығынан 74 шақырым қашықтықта орналасқан.
Ауданның территориясы агроклиматтық қатыста қүрғақ ыстық тау алды шөлейт зонасында орналасқан. Негізгі топырақ жамылғысы таулы-дала және қаралау типтік сұр топырағымен айқындалады. Аудан пайдалы қазбаларға бай емес, Қаржантау жотасында алтынның ұсақ кен орындары айқындалған, шынының шикі-заты бар, минералдық тұздар, минералды жер асты сулары кездеседі.
Ауданның ауыл шаруашылығының негізгі бағыты мал шаруашылығы, облыстың жалпы мал басы санынан шамамен 12 % құрайды, соннан, қара ірі – 11 %, қой және ешкі саны – 14,8%, ал жылқы – 15,1 % құрайды. Ауыл шаруашылық өнімнің 29,5 % - ет, 28,8 % - сүт өнімдері, 9,4 % - бидай құрайды, 2000 – 2006 жылдары егіншілікте бидайды көп егетін болды. Ауданның мұндай мамандануының негізгі себебі, табиғат жағдайы егіншілік дамытуына мұмкіндік және көп мөлшерде минералдық шикі-заттың болмағандығынан.
Қазығүрт ауданы кеңес үкіметі кезінен ауыл шаруашылыққа маманданған болған еді, аудан орталығында орналасқан аудандық түрмыстық комбинаты және наубайхана аудан өнеркәсібінің негізгі орындары болған. Қазіргі таңда, аудан түрғындарының басым бөлігі ауыл шаруашылықтың салаларында жұмыс істейді.
Диплом жұмысын орындау барысында қазіргі физикалық географияның, геоэкологияның, салыстырма-баяндама, картографиялық, статистикалық әдістері пайдаланылды.
Диплом жұмысы кіріспе, 3-тараудан, қорытынды, әдебиет тізімі және қосымшадан тұрады. Диплом жұмысы жазу барысында қазығүрт ауданының агроландшафттар картасы жасалынды.
Қазығүрт ауданы жер көлемі және халқының саны бойынша Оңтүстік Қазақстан облысының үлкен емес аудандарға жатады. Мұндай жағдай ауданның территориясындағы территориялық табиғат кешендерінің дифференциациялану жоғары деңгейде емес. Бірақ, жер бетінің сипаты қүрделі болуына байланысты, әсіресе ауданның шығысында мекендер мен қоныс деңгейінде бірнеше геокешендерді ажыратуға болады.
Диплом жұмысының негізгі мақсаты, аудан территориясында, ауыл шаруашлық өндірістің әрекеті нәтижесінде, локальдық деңгейдегі геокешендерде суғарылмайтын, суғарылатын және жайлау агрофитоценоздар қалыптасуын, динамикасын және дамуын қарастыру. Ауданның батыс бөлігінде су ресурстары өте аз болуына байланысты, мал шаруашлықта интенсивті пайдаланатын жайлау агрогеокешендері қалыптасқан. Ауданның шығысы, тау алды және таулы зоналарда суғарылмайтын, ал өзен бойларында суғарылатын агрокешендер дамыған.
Диплом жұмысының өзектлігі, нарықтық экономикаға өту барысында, ауданның ауыл шаруашлығы бәсекелесті емес болғандықтан, кеңес кезеңінде жасалынған агрогеокешендер өзгеру барысында, басым жайлауға айналып жатыр. Мұндай процестердің, қоршаған ортаның жағдайына ықпалы туралы мәлімет жоқ, ол мәселе экологиялық жағымсыздыққа алып келмеген мен, жер ресурстарын тиімді емес пайдалануға алып барады. Сондықтан, жұмыстың негізгі мақсатының бірі Қазығүрт ауданы агроландшафттарының динамикасы мәселелерін қарастырып, оның дамуын анықтау. Оның нәтижесінде ауданның жер ресурстарын тиімді пайдалану мүмкіндіктерін айқындау. Жұмыстың нәтижелері ауданның экологиялық, табиғатты қорғау, жер және басқада ресурстарын тиімді пайдалану мәселерін шешуде қолдануға болады.
Қазығүрт ауданы Оңтүстік Қазақстан облысының оңтүстігінде орналасқан. Қазығүрт аласа тау жотасы ауданның территориясын батыс және шығыс бөліктерге бөліп тұр. Аудан оңтүстікте Қаржантаудың беткейлері бойы, кейбір жерде суайырық бойы Өзбекістан Республикасымен шектеседі, солтүстік-шығыста, солтүстікте – Төлеби, Сайрам аудандарымен, солтүстік-батыста, батыста – Ордабасы, Арыс аудандарымен, оңтүстік-батыста, оңтүстікте – Сарыағыш ауданымен шекаралас болып келеді. Қазығүрт ауданының жер көлемі – 4,1 мың км², немесе облыс территориясының 3,5 % құрайды.
Қазығүрт ауданның территориясы батыстан шығысқа қарай шамамен 120 км, солтүстіктен оңтүстікке қарай 70 км созылған. Жер бедері сипаты бойынша аудан территориясын таулы, тауаралық ойпат және тау алды қыратты жазықтықтар деп бөлуге болады. Ауданның шығыс бөлігі таулы болып келеді, оның шығыс шеті Өгем тау жотасының (Тенар шыңы 3623 м) батыс беткейлерінде орналасқан, орташа биіктігі 2500 – 3000 м. Батысқа қарай Өгем өзені Өгем жотасын Қаржантаудан (Мыңбұлақ – 2823 м) бөліп отыр, орташа биіктігі шамамен 2000 м. Қаржантаудың басым солтүстік-шығыс бөлігі ауданның территориясында орналасқан, ал оңтүстік-батыс бөлігінің тек батыс беткейі ғана тиісті. Аласа таулы Қазығурт жотасы (ең биік жері 1788 м) аудан жерін қақ ортасынан екіге бөледі, батыста тау алды қыратты қүрғақ жазықтықтар, шығыс бөлігінде Келес өзенінің алқыбы ажыратылады
Ауданның түрғындар саны – 92 мыңнан асады, түрғындар тығызыдығының орташа көрсеткіші – 1 км² 22,4 адам келеді. Аудан түрғындарының басым бөлігін қазақтар құрайды – 93,1 %, өзбектер – 5,3 %, басқа ұлттар – 1,6 %. Аудан орталығы Қазығүрт селосы, облыс орталығынан 74 шақырым қашықтықта орналасқан.
Ауданның территориясы агроклиматтық қатыста қүрғақ ыстық тау алды шөлейт зонасында орналасқан. Негізгі топырақ жамылғысы таулы-дала және қаралау типтік сұр топырағымен айқындалады. Аудан пайдалы қазбаларға бай емес, Қаржантау жотасында алтынның ұсақ кен орындары айқындалған, шынының шикі-заты бар, минералдық тұздар, минералды жер асты сулары кездеседі.
Ауданның ауыл шаруашылығының негізгі бағыты мал шаруашылығы, облыстың жалпы мал басы санынан шамамен 12 % құрайды, соннан, қара ірі – 11 %, қой және ешкі саны – 14,8%, ал жылқы – 15,1 % құрайды. Ауыл шаруашылық өнімнің 29,5 % - ет, 28,8 % - сүт өнімдері, 9,4 % - бидай құрайды, 2000 – 2006 жылдары егіншілікте бидайды көп егетін болды. Ауданның мұндай мамандануының негізгі себебі, табиғат жағдайы егіншілік дамытуына мұмкіндік және көп мөлшерде минералдық шикі-заттың болмағандығынан.
Қазығүрт ауданы кеңес үкіметі кезінен ауыл шаруашылыққа маманданған болған еді, аудан орталығында орналасқан аудандық түрмыстық комбинаты және наубайхана аудан өнеркәсібінің негізгі орындары болған. Қазіргі таңда, аудан түрғындарының басым бөлігі ауыл шаруашылықтың салаларында жұмыс істейді.
Диплом жұмысын орындау барысында қазіргі физикалық географияның, геоэкологияның, салыстырма-баяндама, картографиялық, статистикалық әдістері пайдаланылды.
Диплом жұмысы кіріспе, 3-тараудан, қорытынды, әдебиет тізімі және қосымшадан тұрады. Диплом жұмысы жазу барысында қазығүрт ауданының агроландшафттар картасы жасалынды.
Қазығүрт ауданы жер көлемі және халқының саны бойынша Оңтүстік Қазақстан облысының үлкен емес аудандарға жатады. Мұндай жағдай ауданның территориясындағы территориялық табиғат кешендерінің дифференциациялану жоғары деңгейде емес. Бірақ, жер бетінің сипаты қүрделі болуына байланысты, әсіресе ауданның шығысында мекендер мен қоныс деңгейінде бірнеше геокешендерді ажыратуға болады.
Диплом жұмысының негізгі мақсаты, аудан территориясында, ауыл шаруашлық өндірістің әрекеті нәтижесінде, локальдық деңгейдегі геокешендерде суғарылмайтын, суғарылатын және жайлау агрофитоценоздар қалыптасуын, динамикасын және дамуын қарастыру. Ауданның батыс бөлігінде су ресурстары өте аз болуына байланысты, мал шаруашлықта интенсивті пайдаланатын жайлау агрогеокешендері қалыптасқан. Ауданның шығысы, тау алды және таулы зоналарда суғарылмайтын, ал өзен бойларында суғарылатын агрокешендер дамыған.
Диплом жұмысының өзектлігі, нарықтық экономикаға өту барысында, ауданның ауыл шаруашлығы бәсекелесті емес болғандықтан, кеңес кезеңінде жасалынған агрогеокешендер өзгеру барысында, басым жайлауға айналып жатыр. Мұндай процестердің, қоршаған ортаның жағдайына ықпалы туралы мәлімет жоқ, ол мәселе экологиялық жағымсыздыққа алып келмеген мен, жер ресурстарын тиімді емес пайдалануға алып барады. Сондықтан, жұмыстың негізгі мақсатының бірі Қазығүрт ауданы агроландшафттарының динамикасы мәселелерін қарастырып, оның дамуын анықтау. Оның нәтижесінде ауданның жер ресурстарын тиімді пайдалану мүмкіндіктерін айқындау. Жұмыстың нәтижелері ауданның экологиялық, табиғатты қорғау, жер және басқада ресурстарын тиімді пайдалану мәселерін шешуде қолдануға болады.
Әдебиет
1. Биғалиев А. т.б. Қазақстан топырағы және оның экологиясы. Алматы. Санат. 1995. – 128 б.
2. Жамалбеков Е. Топырақтану және топырақ географиясы мен экологиясы. Алматы. Қазақ университеті. 2004. – 248 б.
3. 1995, 2002 – 2005 жылдарындағы Оңтүстік Қазақстан облысының ауыл, орман және балық шаруашылығы. Статистикалық жинақ. Шымкент. 2006.
4. Қазақстан Республикасының жер кодексі. Ресми мәтін. Астана, 2002. -36 бет.
5. Қазақстан Республикасы. Су кодексі: Ресми мәтін. 2002 жылдың 1 наурызына берілген. Астана. 2002. – 36 б.
6. Қазақша-орысша, орысша-қазақша терминологиялық сөздік: Ауыл шаруашылығы. Жалпы редактор А.Қ. Құсайынов. Алматы. Рауан. 2000 – 296 б.
7. Қорғасбаев Ж., Қасенов М. Шөл жайылымдарды суландыру және игеру. Алма-Ата. Қайнар. 1987. – 168 б.
8. Құсайынов С.А. Жалпы геоморфология. Алматы. 1998. 389 б.
9. Нұрғалиев К. Ауыл шаруашылығындағы ҒТП. Алма-Ата. Білім. 1978. – 40 б.
10. Оспанов Б. Қазақстан жер қорлары, оларды бағалау және тиімді пайдалану. Алматы. Қазақ университеті. 2005. – 112 б.
11. Омаров Т. Қазақстан өзендері мен көлдері. Алма-Ата. 1997. 234 б.
12. Сабиров М.С. т.б. Мал жайылымдарын суландыру. Алма-Ата. Қайнар. 1979. – 108 б.
13. Суармалы гектарлар. Алма-Ата, 1987. – 152 б.
14. Туяқбаев Н.Т. Жер асты суларын пайдалану. Алма-Ата. Қайнар. 1982. – 152 б.
15. Агроклиматические ресурсы Чимкентской области Казахской ССР. Ленинград. 1979. - 268 с.
16. Алимаев И.И. Улучшение и рациональное использование аридных пастбищ. Алма–Ата. 1985. - 185 с.
17. Антропогенные изменения и охрана природной среды. Сб. стат. Нижний Новгород. НГПИ. 1990. – 136 с.
18. Антропогенные ландшафты: структура, методы и прикладные аспекты изучения. Сб. стат. Воронеж. ВГУ. 1988. – 236 с.
19. Артезианские бассейны Южного Казахстана. У.А. Ахмедсафин и др. Алма-Ата. Наука. 1968. – 324 с.
20. Бабушкин Л.Н. Климатография Средней Азии. Ташкент. 1981. 91 с.
21. Гельдыева Г.В., Веселова Л.К. Ландшафты Казахстана. Наука. Алма–Ата. 1992. - 173 с.
22. Геология СССР. Том 40. Южный Казахстан. Геологическое описание. Книга 1-ая. Гл. ред. А.В. Сидоренко. Москва. Недра. 1971. - 511 с.
23. Геология СССР. Том 40. Южный Казахстан. Полезные ископаемые. Под ред. Ш.Е. Есенова. Москва. Наука. 1977. - 403 с.
24. Глазовская М.А. Принципы классификации природных геосистем по устойчивости к техногенезу и прогнозное ландшафтно-геохимическое районирование. // Устойчивость геосистем. М. Наука. 1983. 61 – 78 стр.
25. Джаналиева Г.М. Физическая география Казахстана. Алматы. 1998. – 364 с.
26. Жихарева П.А. Почвы Чимкентской области. М. Наука. 1969. – 412 с.
27. Исаченко А.Г. Основы ландшафтоведения и физико-географическое районирование. Москва. 1990 - 386 с.
28. Мильков Ф.Н. Человек и ландшафты. Москва. 1973. – 327 с.
29. Научно-прикладной справочник по климату СССР. Выпуск 18. Ленинград. 1989.
30. Методика проведения нормативного деления территории эколого-географического района по активности хозяйственной деятельности при проведении экологического районирования. Астана. 2004.
31. Минц А.А. Экономическая оценка природных ресурсов. Москва. 1972. – 304 с.
32. Реймерс Ф.Н. Природопользование. Москва, 1990. - 637 с.
33. Поверхностные воды Южного Казахстана (Джамбульская, Чимкентская и Қызылординская области). Под ред. И.Б. Вольфмунца. Ленинград. Гидрометеоиздат. 1976. – 462 с.
34. Почвы Казахской ССР. Алма – Ата. 1973. – 345 с.
35. Пузырева А.А. Климатическое районирование Южного Казахстана. Алматы. Наука. 1975. - 226 с.
36. Сельское, лесное и рыбное хозяйство Южно-Казахстанской области за 1995, 2002 – 2005 г.г. Статистический сборник. Шымкент. Управление статистики ЮКО. 2006. – 332 с.
37. Сельское хозяйство Южно – Казахстанской области. Шымкент. 1998. - 140 с.
38. Сваричевская З.А. Геоморфология Казахстана и Средней Азии. Ленинград. 1965. – 296 с.
39. Справочник Государственного фонда данных о состоянии природной среды. Алма – Ата. 1987. - 237 с.
40. Чупахин В.М. Физическая география Казахстана. Алма – Ата. 1970.
41. Шайык О.Ш. Орошаемые сероземы Южного Казахстана.Алматы.2001.-190 с
42. Шульц В.Л. Реки Средней Азии. Ленинград. 1965. - 691 с.
43. Южно-Казахстанская область и ее регионы. Шымкент. Управление статистики ЮКО. 2003. – 220 с.
44. Оңтүстік Қазақастан облысының жала географиялық картасы. Масштабы 1:1000000.
1. Биғалиев А. т.б. Қазақстан топырағы және оның экологиясы. Алматы. Санат. 1995. – 128 б.
2. Жамалбеков Е. Топырақтану және топырақ географиясы мен экологиясы. Алматы. Қазақ университеті. 2004. – 248 б.
3. 1995, 2002 – 2005 жылдарындағы Оңтүстік Қазақстан облысының ауыл, орман және балық шаруашылығы. Статистикалық жинақ. Шымкент. 2006.
4. Қазақстан Республикасының жер кодексі. Ресми мәтін. Астана, 2002. -36 бет.
5. Қазақстан Республикасы. Су кодексі: Ресми мәтін. 2002 жылдың 1 наурызына берілген. Астана. 2002. – 36 б.
6. Қазақша-орысша, орысша-қазақша терминологиялық сөздік: Ауыл шаруашылығы. Жалпы редактор А.Қ. Құсайынов. Алматы. Рауан. 2000 – 296 б.
7. Қорғасбаев Ж., Қасенов М. Шөл жайылымдарды суландыру және игеру. Алма-Ата. Қайнар. 1987. – 168 б.
8. Құсайынов С.А. Жалпы геоморфология. Алматы. 1998. 389 б.
9. Нұрғалиев К. Ауыл шаруашылығындағы ҒТП. Алма-Ата. Білім. 1978. – 40 б.
10. Оспанов Б. Қазақстан жер қорлары, оларды бағалау және тиімді пайдалану. Алматы. Қазақ университеті. 2005. – 112 б.
11. Омаров Т. Қазақстан өзендері мен көлдері. Алма-Ата. 1997. 234 б.
12. Сабиров М.С. т.б. Мал жайылымдарын суландыру. Алма-Ата. Қайнар. 1979. – 108 б.
13. Суармалы гектарлар. Алма-Ата, 1987. – 152 б.
14. Туяқбаев Н.Т. Жер асты суларын пайдалану. Алма-Ата. Қайнар. 1982. – 152 б.
15. Агроклиматические ресурсы Чимкентской области Казахской ССР. Ленинград. 1979. - 268 с.
16. Алимаев И.И. Улучшение и рациональное использование аридных пастбищ. Алма–Ата. 1985. - 185 с.
17. Антропогенные изменения и охрана природной среды. Сб. стат. Нижний Новгород. НГПИ. 1990. – 136 с.
18. Антропогенные ландшафты: структура, методы и прикладные аспекты изучения. Сб. стат. Воронеж. ВГУ. 1988. – 236 с.
19. Артезианские бассейны Южного Казахстана. У.А. Ахмедсафин и др. Алма-Ата. Наука. 1968. – 324 с.
20. Бабушкин Л.Н. Климатография Средней Азии. Ташкент. 1981. 91 с.
21. Гельдыева Г.В., Веселова Л.К. Ландшафты Казахстана. Наука. Алма–Ата. 1992. - 173 с.
22. Геология СССР. Том 40. Южный Казахстан. Геологическое описание. Книга 1-ая. Гл. ред. А.В. Сидоренко. Москва. Недра. 1971. - 511 с.
23. Геология СССР. Том 40. Южный Казахстан. Полезные ископаемые. Под ред. Ш.Е. Есенова. Москва. Наука. 1977. - 403 с.
24. Глазовская М.А. Принципы классификации природных геосистем по устойчивости к техногенезу и прогнозное ландшафтно-геохимическое районирование. // Устойчивость геосистем. М. Наука. 1983. 61 – 78 стр.
25. Джаналиева Г.М. Физическая география Казахстана. Алматы. 1998. – 364 с.
26. Жихарева П.А. Почвы Чимкентской области. М. Наука. 1969. – 412 с.
27. Исаченко А.Г. Основы ландшафтоведения и физико-географическое районирование. Москва. 1990 - 386 с.
28. Мильков Ф.Н. Человек и ландшафты. Москва. 1973. – 327 с.
29. Научно-прикладной справочник по климату СССР. Выпуск 18. Ленинград. 1989.
30. Методика проведения нормативного деления территории эколого-географического района по активности хозяйственной деятельности при проведении экологического районирования. Астана. 2004.
31. Минц А.А. Экономическая оценка природных ресурсов. Москва. 1972. – 304 с.
32. Реймерс Ф.Н. Природопользование. Москва, 1990. - 637 с.
33. Поверхностные воды Южного Казахстана (Джамбульская, Чимкентская и Қызылординская области). Под ред. И.Б. Вольфмунца. Ленинград. Гидрометеоиздат. 1976. – 462 с.
34. Почвы Казахской ССР. Алма – Ата. 1973. – 345 с.
35. Пузырева А.А. Климатическое районирование Южного Казахстана. Алматы. Наука. 1975. - 226 с.
36. Сельское, лесное и рыбное хозяйство Южно-Казахстанской области за 1995, 2002 – 2005 г.г. Статистический сборник. Шымкент. Управление статистики ЮКО. 2006. – 332 с.
37. Сельское хозяйство Южно – Казахстанской области. Шымкент. 1998. - 140 с.
38. Сваричевская З.А. Геоморфология Казахстана и Средней Азии. Ленинград. 1965. – 296 с.
39. Справочник Государственного фонда данных о состоянии природной среды. Алма – Ата. 1987. - 237 с.
40. Чупахин В.М. Физическая география Казахстана. Алма – Ата. 1970.
41. Шайык О.Ш. Орошаемые сероземы Южного Казахстана.Алматы.2001.-190 с
42. Шульц В.Л. Реки Средней Азии. Ленинград. 1965. - 691 с.
43. Южно-Казахстанская область и ее регионы. Шымкент. Управление статистики ЮКО. 2003. – 220 с.
44. Оңтүстік Қазақастан облысының жала географиялық картасы. Масштабы 1:1000000.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Тарих факультеті
Қазақстан тарихы кафедрасы
Дипломдық жұмыс
ҚАЗЫҒҮРТ АУДАНЫНЫҢ АГРОЛАНДШАФТТАРЫ.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І. Қазығүрт ауданы агроландшафтарының қалыптасуындағы физикалық-
географиялық компоненттеріне жалпы
сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..6
І.1 Геологиялық-литологиялық және геоморфологиялық компоненттері..6
І.2 Климаттық
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 9
І.3 Агроландшафт қалыптасуындағы су
ресурстары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 11
І.4 Топырақ-өсімдік
жамылғысы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..12
ІІ. Қазығүрт ауданының агроландшафттарының жағдайы мен динамикасы.
ІІ.1 Агроландшафт туралы
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
ІІ.2 Қазығүрт ауданының агорландшафттары қалыптасуындағы
агроклиматтық ресурстардың
ықпалы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..19
ІІ.3 Қазығүрт ауданы агроландшафттарының динамикасы мен дамуы ... ..27
ІІІ. Қазығүрт ауданы агроландшафттарын пайдаланудың мөлшерлі
көрсеткіштеріне жалпы сипаттама.
Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
Әдебиет
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..36
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...39
Кіріспе.
Қазығүрт ауданы Оңтүстік Қазақстан облысының оңтүстігінде орналасқан.
Қазығүрт аласа тау жотасы ауданның территориясын батыс және шығыс
бөліктерге бөліп тұр. Аудан оңтүстікте Қаржантаудың беткейлері бойы, кейбір
жерде суайырық бойы Өзбекістан Республикасымен шектеседі, солтүстік-
шығыста, солтүстікте – Төлеби, Сайрам аудандарымен, солтүстік-батыста,
батыста – Ордабасы, Арыс аудандарымен, оңтүстік-батыста, оңтүстікте –
Сарыағыш ауданымен шекаралас болып келеді. Қазығүрт ауданының жер көлемі –
4,1 мың км², немесе облыс территориясының 3,5 % құрайды.
Қазығүрт ауданның территориясы батыстан шығысқа қарай шамамен 120 км,
солтүстіктен оңтүстікке қарай 70 км созылған. Жер бедері сипаты бойынша
аудан территориясын таулы, тауаралық ойпат және тау алды қыратты
жазықтықтар деп бөлуге болады. Ауданның шығыс бөлігі таулы болып келеді,
оның шығыс шеті Өгем тау жотасының (Тенар шыңы 3623 м) батыс беткейлерінде
орналасқан, орташа биіктігі 2500 – 3000 м. Батысқа қарай Өгем өзені Өгем
жотасын Қаржантаудан (Мыңбұлақ – 2823 м) бөліп отыр, орташа биіктігі
шамамен 2000 м. Қаржантаудың басым солтүстік-шығыс бөлігі ауданның
территориясында орналасқан, ал оңтүстік-батыс бөлігінің тек батыс беткейі
ғана тиісті. Аласа таулы Қазығурт жотасы (ең биік жері 1788 м) аудан жерін
қақ ортасынан екіге бөледі, батыста тау алды қыратты қүрғақ жазықтықтар,
шығыс бөлігінде Келес өзенінің алқыбы ажыратылады
Ауданның түрғындар саны – 92 мыңнан асады, түрғындар тығызыдығының
орташа көрсеткіші – 1 км² 22,4 адам келеді. Аудан түрғындарының басым
бөлігін қазақтар құрайды – 93,1 %, өзбектер – 5,3 %, басқа ұлттар – 1,6 %.
Аудан орталығы Қазығүрт селосы, облыс орталығынан 74 шақырым қашықтықта
орналасқан.
Ауданның территориясы агроклиматтық қатыста қүрғақ ыстық тау алды
шөлейт зонасында орналасқан. Негізгі топырақ жамылғысы таулы-дала және
қаралау типтік сұр топырағымен айқындалады. Аудан пайдалы қазбаларға бай
емес, Қаржантау жотасында алтынның ұсақ кен орындары айқындалған, шынының
шикі-заты бар, минералдық тұздар, минералды жер асты сулары кездеседі.
Ауданның ауыл шаруашылығының негізгі бағыты мал шаруашылығы, облыстың
жалпы мал басы санынан шамамен 12 % құрайды, соннан, қара ірі – 11 %, қой
және ешкі саны – 14,8%, ал жылқы – 15,1 % құрайды. Ауыл шаруашылық өнімнің
29,5 % - ет, 28,8 % - сүт өнімдері, 9,4 % - бидай құрайды, 2000 – 2006
жылдары егіншілікте бидайды көп егетін болды. Ауданның мұндай мамандануының
негізгі себебі, табиғат жағдайы егіншілік дамытуына мұмкіндік және көп
мөлшерде минералдық шикі-заттың болмағандығынан.
Қазығүрт ауданы кеңес үкіметі кезінен ауыл шаруашылыққа маманданған
болған еді, аудан орталығында орналасқан аудандық түрмыстық комбинаты және
наубайхана аудан өнеркәсібінің негізгі орындары болған. Қазіргі таңда,
аудан түрғындарының басым бөлігі ауыл шаруашылықтың салаларында жұмыс
істейді.
Диплом жұмысын орындау барысында қазіргі физикалық географияның,
геоэкологияның, салыстырма-баяндама, картографиялық, статистикалық әдістері
пайдаланылды.
Диплом жұмысы кіріспе, 3-тараудан, қорытынды, әдебиет тізімі және
қосымшадан тұрады. Диплом жұмысы жазу барысында қазығүрт ауданының
агроландшафттар картасы жасалынды.
Қазығүрт ауданы жер көлемі және халқының саны бойынша Оңтүстік
Қазақстан облысының үлкен емес аудандарға жатады. Мұндай жағдай ауданның
территориясындағы территориялық табиғат кешендерінің дифференциациялану
жоғары деңгейде емес. Бірақ, жер бетінің сипаты қүрделі болуына байланысты,
әсіресе ауданның шығысында мекендер мен қоныс деңгейінде бірнеше
геокешендерді ажыратуға болады.
Диплом жұмысының негізгі мақсаты, аудан территориясында, ауыл
шаруашлық өндірістің әрекеті нәтижесінде, локальдық деңгейдегі
геокешендерде суғарылмайтын, суғарылатын және жайлау агрофитоценоздар
қалыптасуын, динамикасын және дамуын қарастыру. Ауданның батыс бөлігінде су
ресурстары өте аз болуына байланысты, мал шаруашлықта интенсивті
пайдаланатын жайлау агрогеокешендері қалыптасқан. Ауданның шығысы, тау алды
және таулы зоналарда суғарылмайтын, ал өзен бойларында суғарылатын
агрокешендер дамыған.
Диплом жұмысының өзектлігі, нарықтық экономикаға өту барысында,
ауданның ауыл шаруашлығы бәсекелесті емес болғандықтан, кеңес кезеңінде
жасалынған агрогеокешендер өзгеру барысында, басым жайлауға айналып жатыр.
Мұндай процестердің, қоршаған ортаның жағдайына ықпалы туралы мәлімет жоқ,
ол мәселе экологиялық жағымсыздыққа алып келмеген мен, жер ресурстарын
тиімді емес пайдалануға алып барады. Сондықтан, жұмыстың негізгі мақсатының
бірі Қазығүрт ауданы агроландшафттарының динамикасы мәселелерін қарастырып,
оның дамуын анықтау. Оның нәтижесінде ауданның жер ресурстарын тиімді
пайдалану мүмкіндіктерін айқындау. Жұмыстың нәтижелері ауданның
экологиялық, табиғатты қорғау, жер және басқада ресурстарын тиімді
пайдалану мәселерін шешуде қолдануға болады.
ІІ. Қазығүрт ауданы агроландшафтарының қалыптасуындағы физикалық-
географиялық компоненттеріне жалпы сипаттама.
ІІ.1 Геологиялық-литологиялық және геоморфологиялық компоненттері.
Территорияның геологиялық даму тарихы.
Қазығүрт ауданның территориясы тектоникалық қатыста каледон
қатпарлығында қалыптасқан кейін кайнозой кезінде жаңарған Тянь-Шань
қатпарлы жүйе мен жас палеозой Тұран плитасы шектескен жерінде орналасқан.
Тянь-Шань қатпарлы құрылымы үзақ және қүрделі геологиялық тарихымен
ерекшеленеді.
Палеозойға дейінгі ауданның территориясы геосинклинальдық зона
болған, кембрий мен силур кезінде бұл ауданда теңіз орналасқан. Силурдың
аяғында күшті каледон қатпар қалыптасу нәтижесінде Солтүстік Тянь-Шань
тауларының тізбектері пайда болды. Тау қалыптасу, маңызды вулкандық
әрекетпен қатар болды.
Девон кезеңінде, қарастырып жатқан аудан қүрлық жағдайда болған, ал
таулы массивтерде денудация процестері басым болды. Девонның аяғында
тектоникалық процестер әлсіздеп тоқтаған есебі болды.
Карбон кезеңінде Қазақстанның көп жері теңіз астында болған, ал
палеозойдың аяғында, пермь дәуірінде, теңіз қайтты, Батыс Тянь-Шань қүрғақ
ыстық климаттық климат ерекшеленген. Карбонның ортасынан пермьнің ортасына
дейін болған герциндік қатпарлану кезеңінде Батыс тянь-Шань таулары толық
көтерілді.
Триас кезеңінде теңіз шегініп Батыс Тянь-Шань қүрлық режимінде
дамиды. Қүрғақ ыстық климат үгілу кыртыстары қалыптасуына алып келді. Юра
кезеңіндегі ылғалды климат өсімдіктер түрлерін өзгертті. Бор дәуірі
трансгрессияның күшеюмен сипатталады, сол кездегі теңіз, қазіргі кездегі
Батыс Тянь-Шаньнің солтүстік бөлігінің етегіне дейін кеңейген. Жаға
бойында, шығанақтарда әр түрлі теңіздік шөгінділер жиналған. Жалпы
мезозойдың аяғында қарастырып жатқан территория жазықтық территория болған
және денудациялық процестер басым болды. Бордың аяғында теңіз Қазақстанның
көп жерінен шегініп, қазіргі Батыс Тянь-Шань таудары құрлық жағдайында
дамыған.
Палеогеннің ортасында (эоценде) қазіргі Қазақстан территориясында
күшті трансгрессия болған. Осы кезде теңіз бассейні толық Батыс Қазақстанды
қамтыған, соның ішінде қарастырып жатқан ауданның батыс бөлігі теңіз
астында болған.
Неогенде, теңіз тайызданып Қазақстан территориясы құрлыққа айналады.
Осы кезден бастап қарастырылып жатқан аудан құрлық жағдайында дами бастады.
Осы кезде альпі орогенезі басталды, мезозой кезеңінде пенепленизацияланған
Батыс Тянь-Шань жаңадан қөтеріле бастады. Палеозой кезеңінде қалыптасқан
құрылымдар жарылып Батыс Тянь-Шаньда таулардың қатпарлы-жақпарлы жүйелер
қалыптасуына алып келді.
Палеоген-неогенде климат келе-келе суықтап бастады, миоценде
Қазақстанның қазіргі табиғат зоналар жүйесі қалыптаса бастайды.
Төрттік дәуірдегі жер қыртысының тіктік көтерілуі Батыс Тянь-Шань
тауларында сырттардың және жота бойы ойпаттар мен ойыстар пайда боуына алып
келеді. Осы кезде мұз басу кезеңі басталады. Төрттік мұз басудың неше
кезеңі болған туралы зерттеушілер жалпы пікірге келмеген, сондықтан, екі –
төрт мұз басу кезеңі болды деп есептейді.
Ауданның батыс бөлігінде қазіргідей шөл-шөлейт жағадйы неоген
кезеңінде қалыптасты, төрттік кезеңінде мұз басуға байланысты осы жерде
плювиалдық эпохолар қайталанған (И.П.Герасимов, 1937, 1939, Н.А. Гвоздецкий
бойынша келтірілген, 1971). Плювиалдық кезеңдер солтүстіктегі мұз басу
кезеңіне сәйкес келеді. Бірақ, мұндай плювиалдар кезінде шөл жағдайы толық
жойылмаған, бұл плювиалдарда таулы аудандарда атмосфералық жауын-шашын
мөлшері көбеюне байланысты тек ғана өзендер саны, жиілігі біраз жоғары
болған.
Геологиялық түзілуі. Қазығүрт ауданының таулы бөлігінде ең ежелгі, каледон
құрылымдары, олар Қаржантау, Қазығүрт және Өгем тауларының
антиклинорийлермен және арасындағы синклинорийлермен сипатталады.
Антиклинорийлердің ядролларында палеозойға дейіңгі метаморфтық тау
жыныстары – гнейс, кварцит, кристалдық тақта тас жарыққа шығады.
Құрылымдардың қанаттарында төменгі палеозойдың әлсіз метаморфизацияланған
типтік геосинклинальдық құрамалар басым. Оладың арасында терригендік,
кремнийлік және карбонаттық шөгінділер көбірек кездеседі.
Ауданның беткі қабаттары төрттік аллювиалдық, пролювиальды-
делювиальдық шөгінділерінен, ауданның батыс, қыратты бөлігі, ірі сынық
материладардан құрылған, қиыршық тас, ірі дәнді құм, арасында сазды
бөлшектері кездеседі. Шығыс таулы бөлігі қатпарлы құрылымдар болуына
байланысты беткейлік аралас шөгінділер және кристалдық метаморфтық тау
жыныстар басым болады. Шөгінді материал көбінесе тау арасындағы ойыстарда,
беткейдің етегінде кездеседі, ал кристалдық тау жыныстары басым беткейлерде
кездеседі.
Жер бедері. Ауыл шарушылық үшін жер бедерінің сипаты өте маңызды фактор
болып келеді. Қазығүрт ауданының агроландшафттары қалыптасуы ерте кезеңде
басталды, сондықтан жоғары деңгейде өзгертілген жер бедері пішіндері
кездеседі.
Қазығүрт ауданның жер бедерінде негізгі үш категориясы кездеседі,
денудациялық-тектоникалық (тегістелу беттері, биік таулар, орта және аласа
таулар, үсақ таулар, тау арасындағы және ішкі таулы ойпаттар, тау етегі)
және аккумулятивтік пен аккумулятивтік-денудациялық (аллювиалдық
жазықтықтар, өзен аңғары террасалары).
Қазығүрт ауданының территориясы тауларындағы денудациялық-
тектоникалық жер бедері көтерілу қозғалыстар басым болған кезде
қалыптасқан. Кез келген таулы аумақтың сыртқы көрінісі горизонтальдық және
вертикальдық тілімденуімен ерекшеленеді. Таулардың тіктік тілімденудің ең
кең таралған элементі - әр түрлі аңғарлар – түрлі генезистегі шатқалдар.
Қарастырылып жатқан ауданда, олар жер қыртысындағы жарықтар бойы
қалыптасады, немесе, лесс, құмдақ, әктасты тау жыныстарын жуып шаю,
тереңдету эрозиясы нәтижеде пайда болады. Мұндай аңғар-шатқалдар көбінесе
қатпарлану бағытына қарай көлденең болып келеді. Бірақ, үзына бойы аңғарлар
да бар, олар тектоникалық болып келеді, мысалы Келес өзені Қазығүрт пен
Қаржантау арасындағы ойысты алып жатыр, ал Қаржантау мен Өгем жоталары
арасында Өгем өзенінің аңғары орналасқан.
Жер бедерінің аккумулятивтік және аккумулятивті-денудациялық типтері
ауданның батыс бөлігінде және тау арасындағы ойыстарда қалыптасқан. Ойыстар
генетикалық қатыста жер бедерінің төмендеген учаскелері, олар валунды-ұсақ
жұмыр тасты ежелгі-төрттік шөгінділерімен толтырылған. Ол шөгінділердің
бетінен қазіргі тау өзендердің шөгіндері орналасқан. Ауданның батыс бөлігі
Қазығүрт жотасынан түскен қиыршық тасты, құмды шөгінділерден құрылған, оның
бетінен уақытша су ағыстардың жас шөгінділері жабылып отыр. Кейбір жерінде
құмды учаскелері кездеседі.
ІІ.2 Климат жағдайы.
Қазығүрт ауданының климат жағдайы, жер бедерінің біркелкі болмауына
байланысты әр түрлілігімен ерекшеленеді. Климаты, айқын байқалатын
континенттігімен, құрғақтықпен және жылы болуымен сипатталады. Таулы
аудандарда термикалық режим мен жауын-шашынмен қамтамасыз етуіне жергілікті
жержің биіктігінен басқа жер бедерінің пішіні және беткейлердің
экспозициясы әсер етеді. Сондықтан, территоия үлкен емес болғанымен, күшті
тілімденген жер бедерінде қлимат жағдайы кескін айырылып отырады.
Ауданда территориясында басым солтүстік, солтүстік-шығыс және шығыс
желдер. Тау беткейлерінде аңғарлы-таулы желдер байқалады, әсіресе Қаржантау
және Өгем жоталырының беткейлерінде.
Климаттың континенттігі қыс пен жаз арасындағы және күн мен түн
арасындағы ауа температурасының кескін ауытқуымен айқындалады (№1 кесте).
№ 1 кесте ауаның орташа айлық және жылдық температурасы (t0 С).
(Научно-прикладной справочник по климату СССР. Выпуск 18. Ленинград.
1989. бойынша, 168 б.)
№ Метеостанция
басталуы аяқталуы Үзақтылығы (күн Оң
есебімен) температураларды
ң жиынтығы
өте қүрғақ 16.ІІ – 3.ІІІ 23.ХІ – 3.ХІІ265 – 290 4350 – 4950
және ыстық
тау алды 21.ІІ – 20.ІІІ10 – 30.ХІ 235 – 282 3650 – 4750
қүрғақ
таулы 20.ІІІ және 10.ХІ және ≤ 235 ≤ 3650
одан да кеш одан да ерте
Кестелерді талдау нәтижесінде, жылу қамтамасыздану бойынша ауданның
батыс бөлігі жоғары көрсеткішке ие болып келеді. Бұл зонада ауаның орта
тәуліктік температурасы 0ºC жоғары болатын кезеңінің үзақтығы 265 – 290
күнге дейін созылады, ал таулы зонада 235 күннен төмен болады (№ 3 кесте).
№ 4 кесте. Өсіп-өну кезеңіндегі жылу қамтамасыздануы.
(Агроклиматические ресурсы Чимкентской области Казахской ССР.
Ленинград, 1979, бойынша 53 б.).
Қазығүрт Ауаның орта тәуліктік температурасы +5ºC жоғары кезең
ауданының
климаттық
зоналары
басталуы Аяқталуы Үзақтылығы Оң температуралардың
(күн есебімен)жиынтығы
өте қүрғақ 9 – 20.ІІІ 2 – 9.ХІ 227 – 245 4250 – 4850
және ыстық
тау алды 12.ІІІ – 25.Х – 7.ХІ 206 – 240 3550 – 4650
қүрғақ 2.IV
таулы 2.IV және 25.Х және одан≤ 206 ≤ 3550
одан да кешда ерте
Ауаның орта тәуліктік температурасы +5ºC жоғары болатын кезеңінің
үзақтығы, ауданның батысында өте қүрғақ және ыстық зонада, 193 – 208 күнге
дейін, тау алды қүрғақ зонада 175 – 203 күнге, ал таулы зонада – 175 күннен
төмен. Яғни ауа температурасы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тарих факультеті
Қазақстан тарихы кафедрасы
Дипломдық жұмыс
ҚАЗЫҒҮРТ АУДАНЫНЫҢ АГРОЛАНДШАФТТАРЫ.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І. Қазығүрт ауданы агроландшафтарының қалыптасуындағы физикалық-
географиялық компоненттеріне жалпы
сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..6
І.1 Геологиялық-литологиялық және геоморфологиялық компоненттері..6
І.2 Климаттық
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 9
І.3 Агроландшафт қалыптасуындағы су
ресурстары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 11
І.4 Топырақ-өсімдік
жамылғысы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..12
ІІ. Қазығүрт ауданының агроландшафттарының жағдайы мен динамикасы.
ІІ.1 Агроландшафт туралы
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
ІІ.2 Қазығүрт ауданының агорландшафттары қалыптасуындағы
агроклиматтық ресурстардың
ықпалы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..19
ІІ.3 Қазығүрт ауданы агроландшафттарының динамикасы мен дамуы ... ..27
ІІІ. Қазығүрт ауданы агроландшафттарын пайдаланудың мөлшерлі
көрсеткіштеріне жалпы сипаттама.
Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
Әдебиет
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..36
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...39
Кіріспе.
Қазығүрт ауданы Оңтүстік Қазақстан облысының оңтүстігінде орналасқан.
Қазығүрт аласа тау жотасы ауданның территориясын батыс және шығыс
бөліктерге бөліп тұр. Аудан оңтүстікте Қаржантаудың беткейлері бойы, кейбір
жерде суайырық бойы Өзбекістан Республикасымен шектеседі, солтүстік-
шығыста, солтүстікте – Төлеби, Сайрам аудандарымен, солтүстік-батыста,
батыста – Ордабасы, Арыс аудандарымен, оңтүстік-батыста, оңтүстікте –
Сарыағыш ауданымен шекаралас болып келеді. Қазығүрт ауданының жер көлемі –
4,1 мың км², немесе облыс территориясының 3,5 % құрайды.
Қазығүрт ауданның территориясы батыстан шығысқа қарай шамамен 120 км,
солтүстіктен оңтүстікке қарай 70 км созылған. Жер бедері сипаты бойынша
аудан территориясын таулы, тауаралық ойпат және тау алды қыратты
жазықтықтар деп бөлуге болады. Ауданның шығыс бөлігі таулы болып келеді,
оның шығыс шеті Өгем тау жотасының (Тенар шыңы 3623 м) батыс беткейлерінде
орналасқан, орташа биіктігі 2500 – 3000 м. Батысқа қарай Өгем өзені Өгем
жотасын Қаржантаудан (Мыңбұлақ – 2823 м) бөліп отыр, орташа биіктігі
шамамен 2000 м. Қаржантаудың басым солтүстік-шығыс бөлігі ауданның
территориясында орналасқан, ал оңтүстік-батыс бөлігінің тек батыс беткейі
ғана тиісті. Аласа таулы Қазығурт жотасы (ең биік жері 1788 м) аудан жерін
қақ ортасынан екіге бөледі, батыста тау алды қыратты қүрғақ жазықтықтар,
шығыс бөлігінде Келес өзенінің алқыбы ажыратылады
Ауданның түрғындар саны – 92 мыңнан асады, түрғындар тығызыдығының
орташа көрсеткіші – 1 км² 22,4 адам келеді. Аудан түрғындарының басым
бөлігін қазақтар құрайды – 93,1 %, өзбектер – 5,3 %, басқа ұлттар – 1,6 %.
Аудан орталығы Қазығүрт селосы, облыс орталығынан 74 шақырым қашықтықта
орналасқан.
Ауданның территориясы агроклиматтық қатыста қүрғақ ыстық тау алды
шөлейт зонасында орналасқан. Негізгі топырақ жамылғысы таулы-дала және
қаралау типтік сұр топырағымен айқындалады. Аудан пайдалы қазбаларға бай
емес, Қаржантау жотасында алтынның ұсақ кен орындары айқындалған, шынының
шикі-заты бар, минералдық тұздар, минералды жер асты сулары кездеседі.
Ауданның ауыл шаруашылығының негізгі бағыты мал шаруашылығы, облыстың
жалпы мал басы санынан шамамен 12 % құрайды, соннан, қара ірі – 11 %, қой
және ешкі саны – 14,8%, ал жылқы – 15,1 % құрайды. Ауыл шаруашылық өнімнің
29,5 % - ет, 28,8 % - сүт өнімдері, 9,4 % - бидай құрайды, 2000 – 2006
жылдары егіншілікте бидайды көп егетін болды. Ауданның мұндай мамандануының
негізгі себебі, табиғат жағдайы егіншілік дамытуына мұмкіндік және көп
мөлшерде минералдық шикі-заттың болмағандығынан.
Қазығүрт ауданы кеңес үкіметі кезінен ауыл шаруашылыққа маманданған
болған еді, аудан орталығында орналасқан аудандық түрмыстық комбинаты және
наубайхана аудан өнеркәсібінің негізгі орындары болған. Қазіргі таңда,
аудан түрғындарының басым бөлігі ауыл шаруашылықтың салаларында жұмыс
істейді.
Диплом жұмысын орындау барысында қазіргі физикалық географияның,
геоэкологияның, салыстырма-баяндама, картографиялық, статистикалық әдістері
пайдаланылды.
Диплом жұмысы кіріспе, 3-тараудан, қорытынды, әдебиет тізімі және
қосымшадан тұрады. Диплом жұмысы жазу барысында қазығүрт ауданының
агроландшафттар картасы жасалынды.
Қазығүрт ауданы жер көлемі және халқының саны бойынша Оңтүстік
Қазақстан облысының үлкен емес аудандарға жатады. Мұндай жағдай ауданның
территориясындағы территориялық табиғат кешендерінің дифференциациялану
жоғары деңгейде емес. Бірақ, жер бетінің сипаты қүрделі болуына байланысты,
әсіресе ауданның шығысында мекендер мен қоныс деңгейінде бірнеше
геокешендерді ажыратуға болады.
Диплом жұмысының негізгі мақсаты, аудан территориясында, ауыл
шаруашлық өндірістің әрекеті нәтижесінде, локальдық деңгейдегі
геокешендерде суғарылмайтын, суғарылатын және жайлау агрофитоценоздар
қалыптасуын, динамикасын және дамуын қарастыру. Ауданның батыс бөлігінде су
ресурстары өте аз болуына байланысты, мал шаруашлықта интенсивті
пайдаланатын жайлау агрогеокешендері қалыптасқан. Ауданның шығысы, тау алды
және таулы зоналарда суғарылмайтын, ал өзен бойларында суғарылатын
агрокешендер дамыған.
Диплом жұмысының өзектлігі, нарықтық экономикаға өту барысында,
ауданның ауыл шаруашлығы бәсекелесті емес болғандықтан, кеңес кезеңінде
жасалынған агрогеокешендер өзгеру барысында, басым жайлауға айналып жатыр.
Мұндай процестердің, қоршаған ортаның жағдайына ықпалы туралы мәлімет жоқ,
ол мәселе экологиялық жағымсыздыққа алып келмеген мен, жер ресурстарын
тиімді емес пайдалануға алып барады. Сондықтан, жұмыстың негізгі мақсатының
бірі Қазығүрт ауданы агроландшафттарының динамикасы мәселелерін қарастырып,
оның дамуын анықтау. Оның нәтижесінде ауданның жер ресурстарын тиімді
пайдалану мүмкіндіктерін айқындау. Жұмыстың нәтижелері ауданның
экологиялық, табиғатты қорғау, жер және басқада ресурстарын тиімді
пайдалану мәселерін шешуде қолдануға болады.
ІІ. Қазығүрт ауданы агроландшафтарының қалыптасуындағы физикалық-
географиялық компоненттеріне жалпы сипаттама.
ІІ.1 Геологиялық-литологиялық және геоморфологиялық компоненттері.
Территорияның геологиялық даму тарихы.
Қазығүрт ауданның территориясы тектоникалық қатыста каледон
қатпарлығында қалыптасқан кейін кайнозой кезінде жаңарған Тянь-Шань
қатпарлы жүйе мен жас палеозой Тұран плитасы шектескен жерінде орналасқан.
Тянь-Шань қатпарлы құрылымы үзақ және қүрделі геологиялық тарихымен
ерекшеленеді.
Палеозойға дейінгі ауданның территориясы геосинклинальдық зона
болған, кембрий мен силур кезінде бұл ауданда теңіз орналасқан. Силурдың
аяғында күшті каледон қатпар қалыптасу нәтижесінде Солтүстік Тянь-Шань
тауларының тізбектері пайда болды. Тау қалыптасу, маңызды вулкандық
әрекетпен қатар болды.
Девон кезеңінде, қарастырып жатқан аудан қүрлық жағдайда болған, ал
таулы массивтерде денудация процестері басым болды. Девонның аяғында
тектоникалық процестер әлсіздеп тоқтаған есебі болды.
Карбон кезеңінде Қазақстанның көп жері теңіз астында болған, ал
палеозойдың аяғында, пермь дәуірінде, теңіз қайтты, Батыс Тянь-Шань қүрғақ
ыстық климаттық климат ерекшеленген. Карбонның ортасынан пермьнің ортасына
дейін болған герциндік қатпарлану кезеңінде Батыс тянь-Шань таулары толық
көтерілді.
Триас кезеңінде теңіз шегініп Батыс Тянь-Шань қүрлық режимінде
дамиды. Қүрғақ ыстық климат үгілу кыртыстары қалыптасуына алып келді. Юра
кезеңіндегі ылғалды климат өсімдіктер түрлерін өзгертті. Бор дәуірі
трансгрессияның күшеюмен сипатталады, сол кездегі теңіз, қазіргі кездегі
Батыс Тянь-Шаньнің солтүстік бөлігінің етегіне дейін кеңейген. Жаға
бойында, шығанақтарда әр түрлі теңіздік шөгінділер жиналған. Жалпы
мезозойдың аяғында қарастырып жатқан территория жазықтық территория болған
және денудациялық процестер басым болды. Бордың аяғында теңіз Қазақстанның
көп жерінен шегініп, қазіргі Батыс Тянь-Шань таудары құрлық жағдайында
дамыған.
Палеогеннің ортасында (эоценде) қазіргі Қазақстан территориясында
күшті трансгрессия болған. Осы кезде теңіз бассейні толық Батыс Қазақстанды
қамтыған, соның ішінде қарастырып жатқан ауданның батыс бөлігі теңіз
астында болған.
Неогенде, теңіз тайызданып Қазақстан территориясы құрлыққа айналады.
Осы кезден бастап қарастырылып жатқан аудан құрлық жағдайында дами бастады.
Осы кезде альпі орогенезі басталды, мезозой кезеңінде пенепленизацияланған
Батыс Тянь-Шань жаңадан қөтеріле бастады. Палеозой кезеңінде қалыптасқан
құрылымдар жарылып Батыс Тянь-Шаньда таулардың қатпарлы-жақпарлы жүйелер
қалыптасуына алып келді.
Палеоген-неогенде климат келе-келе суықтап бастады, миоценде
Қазақстанның қазіргі табиғат зоналар жүйесі қалыптаса бастайды.
Төрттік дәуірдегі жер қыртысының тіктік көтерілуі Батыс Тянь-Шань
тауларында сырттардың және жота бойы ойпаттар мен ойыстар пайда боуына алып
келеді. Осы кезде мұз басу кезеңі басталады. Төрттік мұз басудың неше
кезеңі болған туралы зерттеушілер жалпы пікірге келмеген, сондықтан, екі –
төрт мұз басу кезеңі болды деп есептейді.
Ауданның батыс бөлігінде қазіргідей шөл-шөлейт жағадйы неоген
кезеңінде қалыптасты, төрттік кезеңінде мұз басуға байланысты осы жерде
плювиалдық эпохолар қайталанған (И.П.Герасимов, 1937, 1939, Н.А. Гвоздецкий
бойынша келтірілген, 1971). Плювиалдық кезеңдер солтүстіктегі мұз басу
кезеңіне сәйкес келеді. Бірақ, мұндай плювиалдар кезінде шөл жағдайы толық
жойылмаған, бұл плювиалдарда таулы аудандарда атмосфералық жауын-шашын
мөлшері көбеюне байланысты тек ғана өзендер саны, жиілігі біраз жоғары
болған.
Геологиялық түзілуі. Қазығүрт ауданының таулы бөлігінде ең ежелгі, каледон
құрылымдары, олар Қаржантау, Қазығүрт және Өгем тауларының
антиклинорийлермен және арасындағы синклинорийлермен сипатталады.
Антиклинорийлердің ядролларында палеозойға дейіңгі метаморфтық тау
жыныстары – гнейс, кварцит, кристалдық тақта тас жарыққа шығады.
Құрылымдардың қанаттарында төменгі палеозойдың әлсіз метаморфизацияланған
типтік геосинклинальдық құрамалар басым. Оладың арасында терригендік,
кремнийлік және карбонаттық шөгінділер көбірек кездеседі.
Ауданның беткі қабаттары төрттік аллювиалдық, пролювиальды-
делювиальдық шөгінділерінен, ауданның батыс, қыратты бөлігі, ірі сынық
материладардан құрылған, қиыршық тас, ірі дәнді құм, арасында сазды
бөлшектері кездеседі. Шығыс таулы бөлігі қатпарлы құрылымдар болуына
байланысты беткейлік аралас шөгінділер және кристалдық метаморфтық тау
жыныстар басым болады. Шөгінді материал көбінесе тау арасындағы ойыстарда,
беткейдің етегінде кездеседі, ал кристалдық тау жыныстары басым беткейлерде
кездеседі.
Жер бедері. Ауыл шарушылық үшін жер бедерінің сипаты өте маңызды фактор
болып келеді. Қазығүрт ауданының агроландшафттары қалыптасуы ерте кезеңде
басталды, сондықтан жоғары деңгейде өзгертілген жер бедері пішіндері
кездеседі.
Қазығүрт ауданның жер бедерінде негізгі үш категориясы кездеседі,
денудациялық-тектоникалық (тегістелу беттері, биік таулар, орта және аласа
таулар, үсақ таулар, тау арасындағы және ішкі таулы ойпаттар, тау етегі)
және аккумулятивтік пен аккумулятивтік-денудациялық (аллювиалдық
жазықтықтар, өзен аңғары террасалары).
Қазығүрт ауданының территориясы тауларындағы денудациялық-
тектоникалық жер бедері көтерілу қозғалыстар басым болған кезде
қалыптасқан. Кез келген таулы аумақтың сыртқы көрінісі горизонтальдық және
вертикальдық тілімденуімен ерекшеленеді. Таулардың тіктік тілімденудің ең
кең таралған элементі - әр түрлі аңғарлар – түрлі генезистегі шатқалдар.
Қарастырылып жатқан ауданда, олар жер қыртысындағы жарықтар бойы
қалыптасады, немесе, лесс, құмдақ, әктасты тау жыныстарын жуып шаю,
тереңдету эрозиясы нәтижеде пайда болады. Мұндай аңғар-шатқалдар көбінесе
қатпарлану бағытына қарай көлденең болып келеді. Бірақ, үзына бойы аңғарлар
да бар, олар тектоникалық болып келеді, мысалы Келес өзені Қазығүрт пен
Қаржантау арасындағы ойысты алып жатыр, ал Қаржантау мен Өгем жоталары
арасында Өгем өзенінің аңғары орналасқан.
Жер бедерінің аккумулятивтік және аккумулятивті-денудациялық типтері
ауданның батыс бөлігінде және тау арасындағы ойыстарда қалыптасқан. Ойыстар
генетикалық қатыста жер бедерінің төмендеген учаскелері, олар валунды-ұсақ
жұмыр тасты ежелгі-төрттік шөгінділерімен толтырылған. Ол шөгінділердің
бетінен қазіргі тау өзендердің шөгіндері орналасқан. Ауданның батыс бөлігі
Қазығүрт жотасынан түскен қиыршық тасты, құмды шөгінділерден құрылған, оның
бетінен уақытша су ағыстардың жас шөгінділері жабылып отыр. Кейбір жерінде
құмды учаскелері кездеседі.
ІІ.2 Климат жағдайы.
Қазығүрт ауданының климат жағдайы, жер бедерінің біркелкі болмауына
байланысты әр түрлілігімен ерекшеленеді. Климаты, айқын байқалатын
континенттігімен, құрғақтықпен және жылы болуымен сипатталады. Таулы
аудандарда термикалық режим мен жауын-шашынмен қамтамасыз етуіне жергілікті
жержің биіктігінен басқа жер бедерінің пішіні және беткейлердің
экспозициясы әсер етеді. Сондықтан, территоия үлкен емес болғанымен, күшті
тілімденген жер бедерінде қлимат жағдайы кескін айырылып отырады.
Ауданда территориясында басым солтүстік, солтүстік-шығыс және шығыс
желдер. Тау беткейлерінде аңғарлы-таулы желдер байқалады, әсіресе Қаржантау
және Өгем жоталырының беткейлерінде.
Климаттың континенттігі қыс пен жаз арасындағы және күн мен түн
арасындағы ауа температурасының кескін ауытқуымен айқындалады (№1 кесте).
№ 1 кесте ауаның орташа айлық және жылдық температурасы (t0 С).
(Научно-прикладной справочник по климату СССР. Выпуск 18. Ленинград.
1989. бойынша, 168 б.)
№ Метеостанция
басталуы аяқталуы Үзақтылығы (күн Оң
есебімен) температураларды
ң жиынтығы
өте қүрғақ 16.ІІ – 3.ІІІ 23.ХІ – 3.ХІІ265 – 290 4350 – 4950
және ыстық
тау алды 21.ІІ – 20.ІІІ10 – 30.ХІ 235 – 282 3650 – 4750
қүрғақ
таулы 20.ІІІ және 10.ХІ және ≤ 235 ≤ 3650
одан да кеш одан да ерте
Кестелерді талдау нәтижесінде, жылу қамтамасыздану бойынша ауданның
батыс бөлігі жоғары көрсеткішке ие болып келеді. Бұл зонада ауаның орта
тәуліктік температурасы 0ºC жоғары болатын кезеңінің үзақтығы 265 – 290
күнге дейін созылады, ал таулы зонада 235 күннен төмен болады (№ 3 кесте).
№ 4 кесте. Өсіп-өну кезеңіндегі жылу қамтамасыздануы.
(Агроклиматические ресурсы Чимкентской области Казахской ССР.
Ленинград, 1979, бойынша 53 б.).
Қазығүрт Ауаның орта тәуліктік температурасы +5ºC жоғары кезең
ауданының
климаттық
зоналары
басталуы Аяқталуы Үзақтылығы Оң температуралардың
(күн есебімен)жиынтығы
өте қүрғақ 9 – 20.ІІІ 2 – 9.ХІ 227 – 245 4250 – 4850
және ыстық
тау алды 12.ІІІ – 25.Х – 7.ХІ 206 – 240 3550 – 4650
қүрғақ 2.IV
таулы 2.IV және 25.Х және одан≤ 206 ≤ 3550
одан да кешда ерте
Ауаның орта тәуліктік температурасы +5ºC жоғары болатын кезеңінің
үзақтығы, ауданның батысында өте қүрғақ және ыстық зонада, 193 – 208 күнге
дейін, тау алды қүрғақ зонада 175 – 203 күнге, ал таулы зонада – 175 күннен
төмен. Яғни ауа температурасы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz