Нарықтық қатынастардың тереңдеуі жағдайында салық салудың әлеуметтік салдары

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 141 бет
Таңдаулыға:

Т. Рысқұлов атындағы Қазақ Экономикалық Университеті

ӘОЖ 336. 221:316. 4:338. 242 Қолжазба құқығында

ИСАЕВА АКЖОЛТАЙ ТУРДАХУНОВНА

Нарықтық қатынастардың тереңдеуі жағдайында салық

салудың әлеуметтік салдары

08. 00. 10 - «Қаржы, ақша айналысы және несие»

Экономика ғылымдарының кандидаты ғылыми

дәрежесін алу үшін дайындалған диссертация

Ғылыми жетекші

Ілиясов К. К., э. ғ. к., профессор

Қазақстан Республикасы

Алматы, 2007

Мазмұны

Нормативтік сілтемелер . . .

Нормативтік сілтемелер . . .: Белгілер мен қысқартулар . . .

3: 3

Нормативтік сілтемелер . . .: КІРІСПЕ . . .

3: 4

: 1

Нормативтік сілтемелер . . .: Салық салудың теориялық негіздері және оның әлеуметтік мәні . . .

3: 8

: 1. 1

Нормативтік сілтемелер . . .: Салық салудың әлеуметтік сипаты: мәні және мазмұны . . .

3: 8

: 1. 2

Нормативтік сілтемелер . . .: Салық жүйесінің әлеуметтік үдерістерге әсер ету механизмі . . .

3: 21

: 1. 3

Нормативтік сілтемелер . . .: Нарықтық дамыған елдердегі мемлекеттің әлеуметтік саясатын жүзеге асыру кезіндегі салық салу . . .

3: 34

: 2

Нормативтік сілтемелер . . .: Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуындағы салық жүйесінің алатын орны . . .

3: 48

: 2. 1

Нормативтік сілтемелер . . .: Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық даму жағдайы . . .

3: 48

: 2. 2

Нормативтік сілтемелер . . .: Мемлекеттің әлеуметтік дамуына әсер ету тұрғысындағы Қазақстанның қазіргі кездегі салық жүйесі . . .

3: 64

: 2. 3

Нормативтік сілтемелер . . .: Салық салудың әлеуметтік салдарларын анықтау критерийлері . . .

3: 85

: 3

Нормативтік сілтемелер . . .: Қазіргі кездегі салық жүйесінің әлеуметтік аспектілері және оны жетілдіру бағыттары . . .

3: 100

: 3. 1

Нормативтік сілтемелер . . .: Қазақстан Республикасында қолданыстағы салық жүйесінің әлеуметтік бейімділігіне баға беру . . .

3: 100

: 3. 2

Нормативтік сілтемелер . . .: Қазақстан Республикасында салық жүйесін әлеуметтік бағытта жетілдірудің жолдары . . .

3: 113

Нормативтік сілтемелер . . .: ҚОРЫТЫНДЫ . . .

3: 130

Нормативтік сілтемелер . . .: ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . .

3: 133

Нормативтік сілтемелер . . .: ҚОСЫМША . . .

3: 137

Нормативтік сілтемелер

Қазақстан Республикасының Конституциясы. Алматы. «Жеті Жарғы», 30. 08. 1995ж. (соңғы енгізілген өзгертулер мен толықтыруларды қоса алғанда) .
«Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Қазақстан Республикасының Кодексі (Салық Кодексі) . 12. 06. 2001ж. (соңғы енгізілген өзгертулер мен толықтыруларды қоса алғанда) .

Белгілер мен қысқартулар

ҚР− Қазақстан Республикасы

ҚҚС − қосылған құн салығы

АҚШ − Америка құрама штаты

ГФР − Герман федеративтік Республикасы

ЖІӨ − жалпы ішкі өнім

ҒТП − ғылыми техникалық прогресс

ЖӨӨ − жалпы өңірлік өнім

БҰҰ − біріккен ұлттар ұйымы

КСРО − кеңестік социалистік республикалар одағы

ТМД − тәуелсіз Мемлекеттер достастығы

ҚР ҚМ − Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігі

ЖШС − жауапкершілігі шектеулі серіктестік

АЕК − айлық есептік көрсеткіш

СК − Салық Кодексі

КТС − корпорациялық табыс салығы

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі. Шаруашылық жүргізудің нарықтық типіне өту елімізде он жылдан астам уақыттан бері жүргізіліп келеді. Ресурстардың тиімді түрде бөлінуін қамтамасыз ету және экономикалық қызметтерді мәжбүрлеусіз реттеу сияқты кейбір жетістіктерімен қатар, нарықтық экономиканың өзіндік кемшіліктері де жоқ емес. Еркін нарықтық экономикадағы бәсекелестік ешкімді кедей немесе ауқатты деп бөлмейтін, бейтарап механизм болып табылатындықтан, оның негізінде бөлінген табыстар қоғам үшін қажетсіз теңсіздіктің туындауына әкеледі. Аталған мәселенің алдын алуда жүзеге асырылып жатқан әлеуметтік шараларға қарамастан халықтың әл - ауқаты, өмір сүру деңгейі турасындағы мәселе әлі де болса көкейтесті экономикалық және әлеуметтік мәселе болып келе жатыр.

Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының егемендігі , оның әлеуметтік бағдарлы нарықтық қатынастарға бағытталған даму жолына көшуі, мемлекет және қоғам мүддесіне қажетті қаражаттардың мемлекет құзырында орталықтандырылуы, сондай-ақ, өтпелі кезеңдегі экономиканы реттеу барысында пайдаланылатын салық саясатының экономика мен әлеуметтік аяларда өзіне тиеселі орын алуының басты себебіне айналып отыр.

Нарықтық экономика жағдайындағы Қазақстан Республикасында қоғамдағы қандай болмасын процесстерге мемлекеттік әкімшілік жүргізу арқылы тікелей ықпал ету мүмкіндігінің тарыла бастағаны бүгін баршаға аян. Бұл орайда халықаралық өркениетті стандарттар мен нарық талаптарына сай келетін, қоғамдық және мемлекеттік мүдделерге қол жеткізуге жол ашатын әлеуметтік-экономикалық жанама ықпал етудің елеулі құралы салық жүйесі.

Экономикалық және әлеуметтік тұрақтылықты қолдау мақсатында мемлекет табыстардың теңсіздігін теңестіру міндетін атқарады. Қоғам көлемінде табыстарды бөлу және қайта бөлу нарықтық экономикасы дамыған елдерде мемлекеттің негізгі атқаратын қызметтерінің бірі болып табылады. Табыстарды бөлу барысындағы мемлекеттің нарықтық процесстерге араласуының тікелей әдістерінің алатын орны ерекше болғанымен, кемшіліктері де бар. Өйткені, мемлекеттің әлеуметтік саясатының тікелей шараларын, олардың маңызды бағыт екеніне қарамастан, тек қана әлеуметтік жәрдемақылар беру арқылы жүзеге асыру мүмкін емес. Мұнда, әлеуметтік инфроқұрылымды ұйымдастыру тәсілдері де маңызды шаралардың бірі болып табылады. Аталған бағыт Еуропа елдерінде жақсы дамыған және қазіргі кезде де ақшалай нысандағы әлеуметтік төлемдермен салыстырғанда оған төмен мән берілмейді. Сондықтан, Қазақстанның да әлеуметтік-экономикалық өміріндегі маңызды да түйінді мәселе әлеуметтік саясатты салық салу арқылы дамытудың жанама шараларын жүзеге асыру болып табылады.

Тақырыптың ғылыми тұрғыда зерттелу дәрежесі. Салық жүйесінің әлеуметтік - экономикалық мәні мен мағынасы А. Смит, Д. Рикардо, Ж. С. Сисмонди, У. Петти, Ф. Кенэ, Дж. Кейнс, А. Лаффер, М. Фридман және өзге де көптеген ойшылдардың еңбектеріне арқау болды. Олар, өз еңбектерінде сол кездегі өздері ұстанып отырған экономикалық концепцияларға сүйене отырып, салықтардың мәні мен мазмұнын, атқаратын қызметтерін ашып көрсеткен болатын.

Салық жүйесінің нарықтық процесстерге деген кері әсерінің деңгейін төмендету мәселесі бойынша оны жетілдіру бағыттары Дж. Бьюкенена, А. Оукен, У. Хеллераның еңбектерінде қарастырылады. Салық жүйесі экономикалық басқару құралы ретінде көптеген жылдар бойы қолданылмай келгені баршаға аян. Сондықтан, кейбір авторлар дамыған капиталистік мемлекеттердің тәжірибесін қарастырумен айналысып келді. Осыған байланысты мынандай ресейлік ғалымдардың мақалалары мен монографияларын атап өту қажет: В. Т. Князев, В. Я. Савченко, В. Т. Пансков, В. М. Пушкарева, Д. Г. Черник, Т. Ф. Юткина, А. И. Худяков және т. б.

Экономикалық дамуға салық салудың тигізетін кері әсерлерін төмендетуге ат салысып және сол бойынша Қазақстандағы салық жүйесін реформалауға үлес қосқан әдебиеттер мен ғылыми еңбектерді де атап өтуге болады. Аталған зерттеулерге С. Ш. Әуелбаев, У. Б. Баймуратов, А. Б. Зейнелгабдин, С. Ж. Интыкбаева, Ж. О. Ихданов, Г. Карагусова, Н. К. Кучукова, С. Қ. Құлпыбаев, Ли В. Д., Н. К. Мамыров, В. Д. Мельников, А. А. Нурумов, М. Т. Оспанов, К. С. Сағадиев, Х. Н. Сансызбаева, Р. У. Смагулова, Э. Қ. Ыдырысова және т. б. авторлардың еңбектерін жатқызуға болады. Дегенмен, аталған әдебиеттерде салық жүйесінің проблемалық мәселелері көбінесе фискалдық сипаты жағынан, оны көтеру және оның жекелеген экономикалық субъектілерге тигізетін әсері туралы жеткілікті түрде қарастырылып, тереңірек зерттелген болса, ал әлеуметтік проблемалардың басым бөлігін тегістей алатын салық жүйесінің әлеуметтік институт ретінде қызмет ететіндігіне аса назар аударылмаған.

Тақырыптың өзектілігі салық салудың елдегі әлеуметтік процесстерге әсер ету деңгейі мен сипаты туралы қозғалған мәселенің аздығына байланысты олардың қоғамдық қатынастардағы алатын орнына негізделген.

Диссертациялық зерттеудің мақсаты және міндеттері. Диссертациялық зерттеудің мақсаты Қазақстан Республикасындағы қазіргі кездегі салық салудың әлеуметтік салдарларын анықтау және салық жүйесін әлеуметтік тұрғыдан оңтайландыру жөнінде ұсыныстар жасау болып табылады.

Аталған мақсат келесі міндеттерді шешу арқылы жүзеге асырылады:

салық салудың теориясы мен практикасына талдау, салықтық қатынастардың әлеуметтік процесстердегі атқаратын рөлін зерттеу;
әлеуметтік процесстерге әсер етуі жағынан салық жүйесінің функционалды мүмкіндігін қарастыру;
индустриалды дамыған елдердің салық жүйесінің қоғамдық процесстерге, оның ішінде әлеуметтік салаға қаншалықты ықпал ететіндігін сипаттау;
Қазақстан Республикасындағы салық жүйесінің ерекшеліктерін қарастыру, олардың әлеуметтік міндеттер және экономикалық мақсаттармен сәйкестілік деңгейін межелеу;
салық салудың әлеуметтік салдарларын білдіретін критерийлерді анықтау;
Қазақстандағы салық салудың әлеуметтік сипатына баға беру және оны әлеуметтік тұрғыда жетілдіру барысында ұсыныстар жасау.

Зерттеу объектісі салық жүйесінің қызмет ету процессінде пайда болатын әлеуметтік-экономикалық қатынастар жиынтығы болып табылады.

Зерттеу пәні - қазіргі кездегі Қазақстан Республикасында қызмет ететін салық жүйесінен туындайтын әлеуметтік салдарлар.

Зерттеудің теориялық және әдістемелік негізі қазіргі кездегі салық саясатындағы әлеуметтік- экономикалық ілімнің жетістіктерінен құралды. Нарықтық қатынастарды салықтық реттеуге байланысты жазылған алыс - жақын шет елдердің және отандық ғалымдардың іргелі ғылыми еңбектері пайдаланылды, сонымен бірге, салық жүйесіне қатысты Қазақстан Республикасының заңдары, Мемлекеттік бағдарламалар, Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлықтары мен Халыққа жолдауы, ҚР Қаржы Министрлігінің статистикалық бюллетені және ҚР статистика жөніндегі Агенттігінің ресми мәліметтері қолданылды.

Диссертациялық жұмыстың зерттеу пәнін жүйелі түрде қарастыру мынандай жалпыға бірдей ғылыми әдістер: ғылыми абстракция, модельдеу, салыстыру, сараптау және статистикалық талдау арқылы жүзеге асырылды.

Диссертациялық жұмыстың ғылыми жаңалықтары. Диссертациялық зерттеу жүргізу барысында ғылыми жаңалық сипаты бар келесі нәтижелер алынды:

салық және салық салу мәнін анықтаудың теориялық жақтарын жан-жақты қарастыру негізінде «салық» және «салық салу» ұғымына авторлық анықтама берілген және қоғамның әлеуметтік даму жағдайы мен салық жүйесінің элементтері арасында объективті байланыстың бар екендігіне теориялық негіздер келтірілген;
салық салудың жағымды және жағымсыз жақтары анықтала отырып, әлеуметтік процесстерге әсер етуіне қарай салық функцияларының жүзеге асырылу механизмі макро - және микродеңгейде қарастырылған;
«салық салудың әлеуметтік салдарлары» ұғымына анықтама беріліп, тікелей және жанама критерийлер арқылы салық салудың әлеуметтік салдарларын бағалау әдістері ұсынылған.
Қазақстандағы қазіргі кезде қызмет ететін салық жүйесінің әлеуметтік салдарларының қаншалықты екені және оның ең түйінді деген әлеуметтік мәселелерге ықпал ету деңгейі жағынан әлсіз жерлері анықталған.
Қазақстанның салық жүйесінен туындайтын әлеуметтік салдарлардың жағымдылығын көтеру бойынша ұсыныстар жасалған.

Қорғауға шығарылатын негізгі ұсыныстар. Тақырыпты зерттеу барысында жаңа көзқарастар, ұсыныстар мен тұжырымдар жасалған, оның ішінде, маңызды дегендері төмендегілер:

Қазақстан Республикасында қолданыстағы салық механизмінің жағымды және жағымсыз жақтарының бір жүйеге топтастырылуы;
салық салудың әлеуметтік салдарларын анықтайтын тікелей және жанама критерийлер жіктемесі;
қызмет етіп отырған салық жүйесінің әлеуметтік бейімділігінің деңгейінің бағалануы және оның кері салдарларының анықталуы;
салық салудың кері әлеуметтік салдарларын төмендету бойынша жасалған ұсыныстар.

Зерттеу нәтижелерінің практикалық мәнділігі мынада :

ұсынылып отырған салық салудың әлеуметтік салдарларын бағалау критерийлері салық механизмінің рынок субъектілеріне тигізетін әсерін анықтау кезінде пайдалануға болады;
салық жүйесін әлеуметтік тұрғыдан жетілдіру бойынша ұсыныстарды салық заңнамасын дайындап, оған өзгерістер енгізу, салық саясатының концепциясын құрастыру барысында пайдалануға болады;
зерттеудің теориялық нәтижелерін «Қаржы», «Есеп және аудит», «Экономика» бағатында бакалаврлар мен магистрлар дайындауда «Салық және салық салу» пәнін оқытқан кезде қолдануға болады.

Зерттеу нәтижелерінің апробациясы. Диссертацияның негізгі тұжырымдары мен нәтижелері халықаралық ғылыми-практикалық конференцияларда баяндалған: «Казахстан в эпоху глобализации: экономика, образование, право» (Қазақ еңбек және әлеуметтік қатынастар академиясы, 29. 04. 2004ж. ), «Ұлттық экономика жаһандану жағдайында» (Т. Рысқұлов атындағы ҚазЭУ. 21. 09. 2005ж. ), «Инновациялар мен оқу- білімді жетілдіру арқылы білім экономикасына» (Алматы экономика және статистика академиясы. 17-18 қазан 2006ж. ), «Развитие экономической мысли в Казахстане» (Т. Рысқұлов атындағы ҚазЭУ. 19-20 қазан 2006 ж. )

Зерттеу нәтижелерінің жарияланымдары. Зерттеу тақырыбы бойынша 3, 8 баспа беттен тұратын 7 мақала жарық көрді. Ол еңбектер жұмыстың мазмұнын тегіс қамтиды. Оның ішінде үш мақала Қазақстан Республикасы Білім және ғылым саласында қадағалау мен аттестаттау комитетінің нұсқауындағы экономикалық әдебиеттерде жарияланған.

Диссертациялық жұмыстың құрылымы мен көлемі. Диссертацияның құрылымы зерттеудің мақсатымен және міндеттерімен анықталып, тақырыпты ашуға негізделген. Диссертациялық жұмыс кіріспеден, негізгі бөлімі үш тараудан, тұжырымдардан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан және 23 сурет, 21 кестеден тұрады.

1 САЛЫҚ САЛУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК МӘНІ

1. 1 Салық салудың әлеуметтік сипаты: мәні және мазмұны

Салықтар баршамызға белгілі көптеген ғасырлар бойы қоғамның экономикалық базалық құрамы және мемлекеттің кірісін қалыптастырудың маңызды қаржылық құралы ретінде қолданылып келеді. Теориялық жағынан салық салу жүйесі - қоғамның әлеуметтік құрылымын танып білудің шартты жағдайы және объективті қажеттілігі.

Салықтар мемлекетпен бірге пайда бола отырып, шаруашылық субъектілері арасындағы экономикалық байланыстардың негізгі объектісі бола алады. Бұл өзара байланыстар күрделі де қарама - қайшы сипатқа ие, өйткені салық жүйесінің қызметінде әртүрлі бағыттағы мүдделер орын алады: мемлекет, кәсіпорын және жеке тұлға. Осындай жағдайларға көңіл аудара келіп, А. Смит өз еңбегінде былай деп жазды: « . . . жалпы қоғамдық капитал мен жер мемлекет немесе патшалыққа қарайтын болғандықтан ірі және өркениетті мемлекеттің барлық шығындарын жабуға көптеген аумақты көлемдегі шығынды жабу көздері қажет, ал мұндай шығындардың басым бөлігін қандай да бір салықтар арқылы жабуға тура келеді, ал, мемлекет пен патшалықтың қоғамдық табыстарын қалыптастыру үшін тұрғындар өздерінің жеке табыстарының бір бөлігін беріп отырады»[2] . А. Смиттің топшылаған бұл ойы қандай да бір нысандағы салықтарды қолдану кез келген өркениетті қоғамның өмір сүруі үшін қажетті жағдай екеніне және салықтар - мемлекет пен адамдар арасындағы маңызды байланыс құралы болып табылатындығына дәлел бола алады.

1818 жылы Н. И. Тургенев салықтар туралы: «Салықтар қоғам немесе мемлекеттің өз мақсаттарына жетуі үшін жиналатын қаражат . . . Адамдар қоғамға бірігу арқылы өкіметке билік бере отырып, оларға салықтарды талап ету құқығын қоса берді»-, деп жазды [3] . Бұл пікір де салықтардың қоғамдық мақсаттардан туындаған мемлекеттік маңызы бар негізгі категорияның қатарына саналатындығын баса көрсетіп отыр.

Сонымен қатар, салық жүйесінің өзіне тән табиғи ерекшеліктері мен жалпыға бірдейлігі оның кең көлемді үдерістерге әсер етуіне мүмкіндік береді: жұмыссыздық, инфляция, тұрғындардың өмір сүру деңгейі және т. б. Сонымен қатар оның экономикалық құрал ретіндегі икемділігі әлеуметтік қарама- қайшылықты шешуге немесе шиеленістіруге жағдай жасайды. Сондықтан да, салық жүйесін әлеуметтік көзқарастар тұрғысынан қарастыру немесе зерттеу қоғамды және оның әлеуметтік-экономикалық ресурстарын танып-білудегі маңызды мәселелердің бірі болып табылады.

Салықтар мен салық салу үрдісі туралы қандай да бір ой туындаса немесе ол жан - жақты зерттелетін болса ең алдымен ол экономикалық, қала берсе құқықтық тұрғыда қарастырылатыны баршаға мәлім. Өйткені, салық ең бірінші экономикалық категория болып табылады. Дегенмен, экономикалық және әлеуметтік мақсаттар өзіндік ерекшеліктері мен айырмашылықтары бола тұра екеуі бір - бірімен байланысқан егіз ұғым. Өйткені, қандай да бір экономикалық іс- әрекет әлеуметтік саясатқа байланысып отырады.

Салықтарды әлеуметтік тұрғыда қарастыру сол салада қалам тартқан кейбір атақты экономист ғалымдырды да бей - жәй қалдырмаған. Мысалға, салықтар туралы туындаған ойлардың ішіндегі әлеуметтік жағынан маңызды орынға ие болатындардың бірі атақты кардинал1 А. Ришельенің «Саяси мұра» деген жұмысындағы салықтардың алғашқы қағидалары. А. Ришелье бұл жұмысында атап өткеніндей: «Патшаның өз бағынушыларынан алған ақша қаражаттары олардың, яғни, салық төлеушілердің мүмкіндіктерімен сәйкес келуі шарт, сонымен бірге, олардың мүліктеріне ешқандай да артық зиян тигізбеуі керек», - деді [4] . Салықтардың мемлекеттің өмір сүруінің негізі екеніне және оның алатын орны ерекше екендігінде ешкімнің таласы жоқ, бірақ, бұл пікірде оның әлеуметтік сипат алып тұрғанын байқау қиын емес, өйткені тұжырымның түпкі ойы салық төлеушілердің алым - салықты төлеймін деп тым кедейленіп кетпеуін көздеп отыр, яғни әлеуметтік жағдайға көңіл бөлінген.

Сонымен бірге, осы кезеңдерге сәйкес салық реформасы туралы мәселеге алғаш рет мемлекет тарапынан емес салық төлеушілер атынан пікір таратқан А. Монкретьен болды. Онда Монкретьен табысқа салынатын салықтың мүліктік кадастр негізінде жасалған жаңа нысанын және прогрессивті салықтардың түсіндірмесін ұсынған болатын ол, әрине, тұрғындардың басым бөлігінің ойынан шығып жатқан пікір болды. Өйткені, прогрессивті салық салу арқылы халық табысын немесе теңсіздікті тегістеуге мүмкіндік туындады.

Салық жүйесінде деген бұл көзқарас XVII ғасырда салық теориясы бойынша зерттеулерде одан әрі тереңдетіле түсті. Оның ішінде У. Петти Монкретьенның салықтардың прогрессивтілігі туралы ойларын жалғастыра отырып, олардың тек қана табыспен ғана емес, сонымен бірге лауазыммен де байланыстылығын атап көрсеткен болатын. Оның айтуы бойынша, - «тұрғындар мемлекеттік шығындарды жабуға өздерінің үлестеріне қарай ғана және қоғамдық тыныштық мүддесін көздей отырып қатысуы керек немесе олардың мүлкі мен байлығына қарай ғана ат салысуы тиіс»-, деп тапты [5] . Сондай -ақ, салық ауыртпалығы кімге бағытталса барлық уақытта оны сол адамның көтермейтіндігі де оған дейін ешкіммен зерттелген емес.

Қоғамның даму үдерісінде әлеуметтік-экономикалық жүйедегі салықтардың атқаратын рөлі күн өткен сайын жаңа нысанға айнала отырып, артып келеді. Бұл әсіресе нарықтық қатынастардың қалыптасып дамуы жағдайындағы экономикадағы өрлеу кезеңдеріне тән нәрсе, өйткені салық салу жекелеген тұлғалардан бастап мемлекетке жеткенге дейін оның барлық деңгейіндегі әлеуметтік үрдістерге әсер ете алатын бірден бір макроэкономикалық құрал болып табылады. Бұдан да басқа, халықаралық экономикалық қарым қатынастардың ұлғаюуына байланысты салық жүйесі белгілі бір жекелеген елдердің ішкі жұмысы болудан қалды. Халықаралық экономикалық ұйымдар, басқа да мемлекеттік құрылымдардың экономикасына өзіндік мүддесін білдіре отырып, салықтық реформаларда кейбір бағыттарды енгізуге кеңес береді (кейде мәжбүрлеуге дейін барады) . Тіпті, XX ғасырда салық салу саласында өкімет аралық келісімдер жасау әдетке айнала бастады. Салық жүйесіндегі таңдап алынғын белгілі бағыттар әлеуетті инвесторларды тартуға немесе керісінше шектеуге және сәйкесінше қандай да бір әлеуметтік салдарлардың пайда болуына әкеліп соқтыратын әлемдік рыноктағы қаржылық ағым нысанасын өзгертуге жағдай жасауы мүмкін. Осылайша, салық салудың бір жағынан шаруашылық байланыстарға терең бойлауы, екінші жағынан оның жалпылығы қазіргі кезде салықтардың атқаратын рөлінің жан - жақты қанат жаюына жағдай жасап отыр.

Салық салудың түрлі салдарлары әлеуметтік жағын былай қойғанда, экономикалық жағының өзі бертін келе, яғни XX ғасырлардың бас кезінде зерттелген болатын. Өйткені, оны зерттеу бірқатар объективті мәселелермен шектесіп жатқан күрделі сұрақ болды. XIX ғасырдың аяғы XX ғасырдың бас кезінде қаржы туралы ғылым теориялық жағынан ғана емес, сонымен қатар практикалық жағынан да жан - жақты зерттеліп болған. Соның өзінде «салықтардың халық шаруашылығына тигізетін әсері туралы егжей - тегжейлі зерттеулер жоқ десе де болады. Бұл сала бізде ғана емес Батыс Еуропаның өзінде де жаңа, аз қамтылған мәселе» -, деп аталған мәселеге 20-шы жылдары И. М. Кулишер А. А. Тривустың «Салықтар экономикалық саясаттың құралы ретінде» атты еңбегіне жазған алғы сөзінде баға берген болатын [6] . Оның себебі сол, «салықтардың зиянды екенін мойындай отырып, экономистер олардың халық шаруашылығына және түрлі тауар өндірушілердің өзара байланыстарына олардың қалай әсер ететіндігін анықтай алған жоқ. Экономикалық құбылыстардың күрделілігі сонда, оның түпкі мәні екінші деңгейдегі нысандармен бүркемеленгендігінде және ол өз кезегінде зерттеуді қиындатпай қоймайды» [7] . Аталған сұрақтың теориялық жағынан қиындығы сол кездегі салық ауыртпалығы мәселесінің жете зерттелмегендігімен және ол өз кезегінде экономикалық және қаржы ғылымдарының сәйкесінше даму деңгейімен тұстас болуымен түсіндіріледі. 20-шы жылдардағы қаржы ғылымындағы салықтардың экономикалық салаға әсер етуін зерттеудің практикалық мәні сонда, ол салық саясатының қағидаларын құрастыру кезінде есте сақтайтын қажетті шарттың бірі болды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.