Қазақстан Респуликасы инфляцияға қарсы саясат

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 42 бет
Таңдаулыға:

АННОТЦИЯ

Курстық жұмыс «Қазақстан Респуликасы инфляцияға қарсы саясат» тақырыбында жазылған. І тарауда инфляцияның теориялық негіздері, инфляцияның мәні, мазмұны және оның түрлері, инфляцияның балама көздері және оның салдары, инфляция деңгейін өлшеу, ЖҰӨ және Оукен заңы жайлы жазылған.

ІІ тарауда Қазақстан Республикасындағы инфляцияға қарсы саясаттың нормативтік - құқықтық негіздері, Қазақстандағы инфляция, Қазақстандағы инфляция жағдайларды тұрақтандыру, инфляцияның экономикалық әлеуметтік салдары жайлы жазылған.

ІІІ тарауда Қазақстан Республикасындағы қазіргі таңдағы инфляцияға қарсы шаралар, Қазақстан Республикасындағы инфяцияны тежеу әдістері. Қазақстан Республикасындағы инфляцияға қарсы саясат шаралары туралы қарастырдым.

Курстық жұмыс компьютерлік тексте берілген. Курстық жұмыс 46 бет. 6 сызда, 4 сурет, 2 слайд, 20 әдебиет қолданылған.

МАЗМҰНЫ

Кіріспе . . . 5

І. Инфляцияның теориялық негіздері

1. 1 Инфляция мәні, мазмұны және оның түрлері . . . 7

1. 2 ИнфляцияныЎ балама к†здерi және оның салдары . . . 10

1. 3 Инфляция деңгейін өлшеу . . . 17

1. 4 ЖҰӨ және Оукен заңы . . . 19

ІІ. Қазақстан Респуликасының инфляцияға қарсы саясаттың нормативтік - құқықтық негіздері

2. 1 Қазақстандағы инфляция . . . 21

2. 2 Қазақстандағы инфляция жағдайларды тұрақтандыру . . . 24

2. 3 ИнфляцияныЎ „леуметтiк-экономикалыј салдары . . . 33

ІІІ. Қазақстан Республикасының қазіргі таңдағы инфляцияға қарсы шаралар

3. 1 Инфляцияны тежеу әдістері . . . 36

3. 2 Инфляцияға карсы саясат шаралары . . . 38

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 45

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР . . . 46

Кiрiспе

Экономикалыј јґбылыс ретiнде инфляция к†птеген берi †мiр сҐрiп келедi. Оны тiптi ајшаныЎ шыЈуымен бiрге пайда болды „рi ајшаныЎ јызметiмен тыЈыз байланысты деп саналады.

“Инфляция” терминi (латынныЎ inflatio с†зiнен шыјјан - кебiну, iсiну) ајша айналысына јатысты ХIХ ЈасырдыЎ орта шенiнде пайда болды ж„не АЅШ-тыЎ Азамат соЈысы жылдары (1861-1865 жж. ) јаЈаз долларыныЎ (“гринбектердiЎ”) јисапсыз к†п шыЈарылуымен байланысты болды. ХIХ Јасырда бґл термин сондай-ај Англия мен Францияда јолданылды. Экономикалыј „дебиеттерде инфляция ґЈымы ХХ Јасырда бiрiншi дҐниежҐзiлiк соЈыстан кейiн кеЎiнен таралды, ал бґрынЈы кеЎестiк экономикалыј „дебиеттерде ол 20-шы жылдары жазыла бастады.

ИнфляцияныЎ д„стҐрлi еЎ жалпы аныјтамасы - тауар айналымыныЎ јажеттiлiгiмен салыстырЈанда айналыс сферасыныЎ артыј јаЈаз ајша массасымен лыја толып кетуi, олардыЎ јґнсыздануы ж„не соныЎ н„тижесi ретiнде - тауарлар мен јызметтер к†рсетуге баЈаныЎ †суi; ајшаныЎ сатып алуЈа жарамдылыЈыныЎ т†мендеп кетуi. Инфляция кезiнде јоЈамдыј †ндiрiс процесiнiЎ алшајтыјтарына ж„не артыј к†п ајшаныЎ шыЈарылуына байланысты ајша айналысыныЎ заЎы бґзылады.

Инфляция - ајша жҐйесiнiЎ даЈдарысты жай - кҐйi.

АјшаныЎ јґнсыздануына мына факторлар себепшi болады:

айналысја артыј ајшаныЎ шыЈарылуы;

јолайсыз т†лем балансы;

Ґкiметке сенiмнiЎ жоЈалуы.

µзај уајыт бойы инфляцияны монетарлыј јґбылыс деп санай отырып, ол ајшаныЎ јґнсыздануы мен тауар баЈаларыныЎ †суi тґрЈысында тҐсiндiрiлiп келдi. …лi де бiрјатар шетелдiк авторлар инфляцияны экономикада баЈаныЎ жалпы деЎгейiнiЎ артуы ретiнде аныјтайды. Алайда инфляцияныЎ тауар баЈасыныЎ †суiнде к†рiнгенiмен оны тек таза ајша феноменiне жатјыза салуЈа болмайды. Бґл нарыјтыј шаруашылыјтыЎ тҐрлi сфераларындаЈы ґдайы †ндiрiстiЎ с„йкессiздiгiнен туатын кҐрделi „леуметтiк экономикалыј јґбылыс.

БҐгiндегi инфляция баЈаныЎ †суi н„тижесiндегi ајшаныЎ сатып алу жарамдылыЈыныЎ јґлдырауымен Јана емес, сонымен бiрге елдiЎ экономикалыј дамуыныЎ жалпы јолайсыз ајуалымен де байланысты. ИнфляцияЈа †ндiрiс пен †ткiзу сферасындаЈы „р тҐрлi факторлар тудырЈан †ндiрiс процесiнiЎ јарама - јайшылыјтары себепшi болады. ИнфляцияныЎ „уел бастаЈы себебi - ґлттыј шаруашылыјтыЎ тҐрлi сфераларындаЈы жинајтау мен тґтыну, сґраным мен ґсыным, мемлекеттiЎ кiрiстерi мен шыЈыстары, айналыстаЈы ајша массасы мен шаруашылыјтыЎ ајшаЈа јажеттiлiгi арасындаЈы алшајтыјтар.

Инфляция „лемiнiЎ к†птеген елдерiндегi экономиканыЎ јазiргi дамуыныЎ еЎ †ткiр проблемаларыныЎ бiрi болып есептеледi.

І. Инфляцияның теориялық негіздері

1. 1 Инфляция мәні, мазмұны және оның түрлері

Инфляция - бґл кез келген экономикалыј даму Ґлгiсiне т„н кҐрделi де к†пфакторлы, обьективтi јґбылыс. Ол јаЈаз ајша айналымына негiзделген ж„не ґдайы †ндiрiс процесiнiЎ бґзылуымен сипатталады.

Инфляция - бґл баЈаныЎ †суiнен, тауарлар тапшылыЈынан, тауарлар ж„не јызметтер сапасыныЎ т†мендеуiнен туындайтын ајшаныЎ јґнсыздануы, сондай - ај оныЎ сатып алу јабiлетiнiЎ т†мендеуi. Алтын немесе кҐмiс ајша айналымы кезiнде инфляция болмайды, неге десеЎiз, ајша ол кезде јґндылыјтыЎ белгiсi емес најты јґндылыјтыЎ †зi болЈан, јажеттi ајша к†лемi алтын - кҐмiс јорымен реттелген. ЅаЈаз ајша айналымында жаЈдай басјаша јалыптасады. Мґнда јаЈаз ајша байлыјтыЎ тек белгiсi Јана. ЅаЈаз ајша јазына сајтау јызметiн толыј атјара алмайды. Ѕор сајтау Ґшiн адамдар ајшасына јґнды заттар алуЈа ґмтылады. Ѕор ретiнде јаЈаз ајша шектеулi к†лемде Јана сајталады. ОлардыЎ к†бi айналымЈа шыЈарылады, айналымдаЈы ајша к†лемi јажеттiлiктен тыс †седi. Артыј ајша сґранымды арттырады. Артыј сґраным, †з кезегiнде, баЈаларЈа јатты ыјпал жасап, оларды к†терiп жiбередi.

Инфляция - бґл жалпы ґсыныс пен сґраныс арасында јалыптасјан с„йкессiздiк. Ајша тауарларды сатып алу јабылетi кҐштi валютамен салыстырЈанда јґнсызданады. Инфляцияны бґлай тҐсiндiру, яЈни ајшаныЎ алтынЈа јатысты јґнсыздануы, алтынды бґрынЈыша ајша сияјты жалпылама эквивалент деп јарастыруда жатыр. ЕЎ алдымен баЈаныЎ †суi тауарЈа сґраныстыЎ оныЎ ґсынысынан артыј болуымен байланысты. Белгiлi тауар рынокында сґраныс пен ґсыныстыЎ с„йкестiлiгiнiЎ бґзылуы „лi инфляция емес. Инфляция елдегi баЈа деЎгейiнiЎ †суi. БаЈаныЎ к†терiлуiне најтылы экономикалыј жаЈдайлар да „сер етедi. Мысалы, 70-жылдардаЈы энергетикалыј даЈдарыс тек мґнай баЈасыныЎ †суiнен (мґнай баЈасы 20-есеге †стi) емес, басја да тауар мен јызмет к†рсету баЈаларыныЎ †суiмен байланысты. 1973-жылы жалпы баЈаныЎ деЎгейi 7%-ке, 1979 жылы - 9%-ке артты. Ајша „серiнен тыс, тауар баЈаларыныЎ †згеруi еЎбек †нiмдiлiгiнiЎ артуына, циклдыј ж„не маусымдыј толјуларЈа, ґдайы †ндiрiстегi јґрылымдыј †згерiстерге, баЈаныЎ монополиялануы мен экономиканы мемлекеттiк реттеуге, салыјтыЎ жаЎа ставкаларын енгiзуге, ајша †лшемiнiЎ девальвациялынуы мен ревальвациялануына нарыј коньюнктурасыныЎ †згеруi мен сыртјы экономикалыј байланыстардыЎ ыјпалына ж„не т. б. байланысты. Демек, баЈаныЎ к†птеген неше тҐрлi себептердiЎ „серi болады, Бiрај баЈаныЎ кез келген †суi де инфляция емес. Айталыј экономиканыЎ конъюнктуралыј ауытјуына байланысты баЈалардыЎ †суiн инфляцияЈа жатјызуЈа болмайды. ЕЎбек †нiмдiлiгi †скенде баЈа деЎгейi т†мендейдi. Бiрај егер негiзгi †ндiрiс салаларында еЎбек ајы деЎгейi еЎбек †нiмдiлiгiнен тез †скен болса онда ґлттыј шаруашылыјта “шаЈын инфляциясы” деп аталатын жаЈдай јалыптасып баЈалардыЎ жалпы деЎгейi †седi. Кездейсој апаттарда баЈаныЎ инфляциялыј †суiне к†п „сер етпейдi. Сонымен баЈа †суiнiЎ инфляциялыј себептерiне ненi, јандай жаЈдайларды жатјызуЈа болады? Инфляция к†п с„йкессiздiктермен байланысты екенiн еске ала отырып, оныЎ негiзгi себептерiн јарастырып к†релiк. Бiрiншiден, бґл мемлекеттiк шыЈындар мен табыстар арасында јалыптасјан диспропорция немесе тепе-теЎдiктiЎ бґзылуы. Бґл мемлекет бюджетiнiЎ тапшылыЈы тҐрiнде к†рiнедi. Егер тапшылыј орталыј банктiЎ несиесi, яЈни айналымЈа јосымша ајша шыЈару арјылы јаржыланЈан болса, онда бґл айналымдаЈы ајша массасын арттырады ж„не инфляцияны јалыптастыру „бден мҐмкiн. Екiншiден, егер инвестицияларды јаржыландыру, жоЈарыда айтылЈан „дiспен, яЈни орталыј банктiЎ несие беруiмен жҐргiзiлетiн болса, тҐптеп келгенде, бґлда инфляцияныЎ себебiне айналуы мҐмкiн. …сiресе экономиканы милитариландырумен байланысты инвестиция инфляцияны †ршiтедi. µлттыј табысты „скери мајсатја пайдалану, †ндiрiстiк емес шыЈындар - олар јоЈамдыј байлыјты текке р„суа етедi. …скери ассигнациялар бiр с„тке Јана јосымша т†лем јабiлетi бар сґраныс туЈызып, тауармен јамтамасыз етiлмеген ајша массасыныЎ †суiне „келедi. …скери шыЈындардыЎ †суi мемлекеттiк бюджетi тґрајты тапшылыј жаЈдайына ж„не мемлекеттiк јарыздыЎ ґдайы †суiне ґрындырады.

¦шiншiден, баЈа деЎгейiнiЎ жалпы †суi јазыргi рыноктыј экономиканыЎ ерекшелiгiне байланысты. Бґл кезеЎ жетiлген б„секе кезiндегi рынокта к†птеген †ндiрушiлер болып, †нiмдердiЎ тҐрi аз, капитал ауысуы оЎай уајытја мҐлдем ґјсамайды. Ѕазiргi нарыј белгiлi д„режеде олигополиялыј нарыј. Ал олигополист (жетiлмеген б„секелес) ед„уiр д„режеде баЈаны билейдi. Олигополиялар баЈаны †сiрудi бiрiншi болып бастамаса да, олар оны јолдауЈа ынталы. Жетiлмеген б„секелес баЈаныЎ жоЈары деЎгейiн ґстап тґру Ґшiн †ндiрiс пен тауар ґсынуды јысјарту арјылы дефицит жасауЈа тырысады. ‡здерi билiк жҐргiзетiн нарыјта баЈаныЎ т†мендеуiн болдырмау Ґшiн олигополия мен монополия икемдi тауар ґсынысына јарсы болады. СалаЈа жаЎа †ндiрушiлердiЎ келуiн тежеу Ґшiн олигополистерге жиынтыј сґраныс пен ґсыныстыЎ с„йкес келмеуi к†мектеседi.

Т†ртiншiден, ґлттыј экономикалардыЎ “ашыла” тҐсуiне, олардыЎ дҐниежҐзiлiк шаруашылыј јатынастары жҐйесiне тартылуына байланысты инфляцияныЎ бiр елден екiншi елге ауысу јауыпы артады. ЖоЈарыда аталЈан 1979 жылЈы энергияЈа баЈаныЎ шарыјтауы (энергиялыј даЈдарыс) сырттан „келетiн мґнайЈа баЈаны †сiрiп, технологиялыј тiзбек бойынша басја тауарлар баЈасыныЎ јымбаттауына „келдi. “ИмпортталЈан инфляциямен” кҐресу мҐмкiншiлiктерi де шектеулi келедi. …рине, ґлттыј валютаныЎ баЈасын арттырып импортты арзандатуЈа болады, бiрај бґл жаЈдайда экспорт јымбаттап, ґлттыј †нiмiнiЎ „лем нарыЈындаЈы †тiмдiлiгi кемидi. Бесiншiден, “инфляцияны тосу” деген жаЈдайЈа байланысты инфляциялыј процесс †зiн-†зi јолдап жалЈаса бередi. Батыс елдерiнде, к†птеген экономистердiЎ пiкiрiнше, “инфляцияны тосу” психологиясын жеЎу антиинфляциялыј саясаттыЎ негiзгi мајсаты деп аныјталады.

“Инфляцияны тосу” механизмi экономикаЈа јалай „сер етедi? М„селе мынада: адамдар ґзај уајыт баЈалардыЎ †суiн к†рiп, олардыЎ болашајта т†мендеуiнен кҐдер Ґзедi де, жаппай тауар сатып алуЈа к†шедi. Сонымен јатар олар еЎбекајы деЎгейiн к†теру туралы Ґкiметке талап јояды. ЕЎбекајыныЎ †суi тґтынушылыј сґранымын одан „рi арттыра тҐседi.

‡ндiрушiлерде шикiзат пен материялдарЈа ж„не энергияЈа баЈаныЎ †суiн болжап, †здерiнiЎ †нiмдерiне баЈаны арттыра тҐседi „рбiр †ндiрушi †зiн инфляциядан алдын ала сајтандыру мајсатында †нiмiне баЈаны еселеп к†тередi. Н„тижесiнде, баЈалар сґраным к†лемi аныјтайтын деЎгейден артып, “инфляцияны тосу” деЎгейiне к†терiледi.

ИнфляцияныЎ себептерi сан јилы, бiрај „р кезде олардыЎ белгiлi бiр комбинациясы (јґрамасы) јалыптасады. Айталыј, Екiншi дҐниежҐзiлiк соЈыстан кейiн Батыс Европа елдерiнде тапшылыјја байланысты †те кҐштi инфлиция јалыптасјан. СоЎЈы жылдары батыс елдерiнде инфляцияныЎ негiзгi себебi мемлекет шыЈындарыныЎ †суi, “баЈа - еЎбекајы”, “инфляциялыј тосу”, “инфляцияныЎ бiр елден екiншi елге ауысуы” ж„не басјалары болды. БґрынЈы кеЎес ОдаЈындаЈы инфляцияныЎ негiзгi себебi ретiнде „кiмшiлiк жоспарлау жҐйесiнде јалыптасјан экономикалыј диспропорцияларды айтуЈа болды.

1. 2 ИнфляцияныЎ балама к†здерi және оның салдары

Батыс елдердiЎ экономистерi жасаЈан теорияларда балама јайнар к†зi ретiнде “сґраныс инфляциясы” мен “шыЈын инфляциясы” к†рсетедi.

“Сґраныс инфляциясы” жалпы сґраным мен ґсыным арасындаЈы тепе-теЎдiктiЎ сґраным жаЈынан бґзылуын бiлдiредi. Бґл жерде мемлекет шыЈындарыныЎ артуы, †ндiрiс ж„не еЎбек ресурстарыныЎ толыј iске јосылЈан жаЈдайында †ндiрiс јґралдарына јосымша сґранымныЎ јалыптасуы ж„не тґрЈындардыЎ тґтынушылыј мҐмкiншiлiктерiнiЎ артуы негiзгi себеп болуы мҐмкiн. Осы жаЈдайларЈа байланысты айналымЈа артыј ајша массасы шыЈып, жалпы баЈа деЎгейi †седi. ‡ндiрiс саласында еЎбекпен толыј јамтылЈан жаЈдайда айналымдаЈы артыј т†лем ајша массасы шектеулi тауар ґсынымына тап болып, баЈалардыЎ инфляциялыј †суiн јалыптастырады. Сґраным инфляциясын график тҐрiнде былай суреттеп к†рсетуге болады. (1-сызба) .

ЖоЈарыда келтiрiлген себептерге байланысты ајша массасыныЎ †суi жалпы сґраным сызыЈын солдан оЎЈа јарай жылжытады (AD ₁ - AD ₂ ) ж„не, экономика жалпы ґсыным јисыЈыныЎ аралыј (2) немесе классикалыј (3) Ґзiндiсiнде болса, бґл баЈа деЎгейiн арттырады (P ₁ - P ₂ ), яЈни инфляция јалыптасады.

1-сызба. Сґраныс инфляциясы.

“ШыЈындар инфляциясы” †ндiрiс шыЈындарыныЎ †суiнен туындаЈан баЈалардыЎ жаппай †суiн бiлдiредi. ‡ндiрiс шыЈындарыныЎ †суi монополиялыј немесе олигополиялыј баЈалардыЎ јалыптасуынан, мемлекеттiЎ јаржы саясатынан, шикiзат пен энергия ресурстарына баЈаныЎ †суiнен ж„не басја себептерден болады.

ШыЈындар инфляциясын график тҐрiнде суреттеп к†рсетуге болады (2-сызба) .

АйтылЈан себептерге байланысты †ндiрiс шыЈындары †седi, жалпы ґсыным јисыЈы солЈа јарай жылжиды (AS ₂ - AS ₁ ), баЈа деЎгейi †седi (P ₁ - P ₂ ), †ндiрiс к†лемi јысјарады (Q ₂ - Q ₁ ), яЈни Жµ‡-нiЎ најты к†лемi јысјарады.

2-сызба. ШыЈындар инфляциясы.

БаЈалардыЎ †суi тґрЈындардыЎ најты табысын т†мендетедi. Сондыјтан к„сiподајтар еЎбекајыныЎ номиналды деЎгейiн к†теру туралы талап јояды. ¦кiмет инфляция шыЈындарыныЎ орнын толтыру саясатын ґстануЈа м„жбҐр болады. БаЈалардыЎ жаппай †суi табыстарды индексациялауЈа м„жбҐрлейдi, бґл †ндiрiс шыЈындарын арттырады, яЈни инфляцияныЎ одан да жоЈары к†терiлуiне себеп болады. Табысты индексациялау баЈдарламасы экономиканыЎ „ртҐрлi салалары Ґшiн бiрдей болуы мҐмкiн емес, басјаша айтјанда табысты индексациялау барлыј топтар Ґшiн бiрдей болмайды.

ИнфляцияныЎ „ртҐрiн оныЎ басја тҐрiнен ажырату †те јиын, олар †зара тыЈыз байланысты тҐрде јалыптасып дамиды. Мысалы, еЎбекајыныЎ †суi табыс инфляциясыныЎ себебi ретiнде к†рiнуi мҐмкiн.

ХХ ЈасырдыЎ екiншi жартысында жґмыспен толыј јамту, еркiн б„секелiк нарыј жаЈдайы, баЈалардыЎ ґзај мерзiмдiк тґрајтылыЈы „лемнiЎ бiрде-бiр елiнде јатар јалыптаспаЈанын айту јажет. Бґл кезеЎде баЈалар тојтаусыз †сiп отырды, ал 60-шы жылдардыЎ соЎынан бастап экономиканыЎ јґлдырау жаЈдайында да баЈалар †стi, ДаЈдарыс фазасында баЈалардыЎ †суi XIX ЈасырдаЈы циклдер Ґшiн болмаЈан жаЈдай. Бґл јґбылыс экономикада «стагфляция» деп аталады.

СоЎЈы кездерге дейiн дҐниежҐзiлiк шаруашылыјта инфляция, „детте, т†тенше жаЈдайларЈа байланысты пайда болатын едi. Мысалы, соЈыс жылдарында мемлекеттер „скери шыЈындарын жабу Ґшiн к†п к†лемде јаЈаз ајшаларды шыЈаруЈа м„жбҐр болды. СоЎЈы жылдары бiрјатар елдердiЎ экономикасы Ґшiн ол айыјбас ауруЈа, ґдайы †ндiрiстiЎ тґрајты факторына айналды.

Инфляцияны „ртҐрлi белгiлерi негiзiнде жiктейдi.

ИнфляцияныЎ мынадай тҐрлерi болады.

БаЈа †зiнiЎ јарјыны бойынша:

- Баяу инфляция - жылына 10% дейiн †су тҐрi. Экономика теориясында инфляцияныЎ баяу тҐрiн †ндiрiстiЎ дамуына јосымша оЎды „сер ететiн фактор ретiнде јарастырады. Баяу инфляцияны олар мемлекеттiЎ бiрден бiр тиiмдi саясат жҐргiзу јґралы ретiнде тҐсiндiредi. Баяу инфляция саясаты †ндiрiс пен нарыј (сґраныс) жаЈдайларыныЎ †згеруiне с„йкес баЈаларды реттеп отыруЈа мҐмкiндiк бередi.

- Ѕарјынды инфляция - баЈалардыЎ жылында 20%-дан 200% дейiн †су тҐрi. Экономика Ґшiн ед„уiр јиын жаЈдай, бiрај iскерлiк јатынастардыЎ к†бi јарјынды инфляцияны алдын ала ескерiп, оЈан икемдеме бередi.

- Гиперинфляцияда баЈалардыЎ жалпы деЎгейi мыЎдаЈан пайызЈа артјан жаЈдаймен сипатталады. Сонымен јатар гиперинфляция - инфляцияныЎ ґлттыј †ндiрiс пен жґмысбастылыј к†лемiне кҐйретерлiктей ыјпал жасайтындай т†тенше тез јарјынды †суi болып табылады. М„селе мынада, егер баЈалар жайлап, тґрајты †сiп келе жатса халыј пен к„сiпорын олардыЎ одан „рi к†терiле тҐсуiне дайындалады. Сондыјтан да, олардыЎ пайдаланылмаЈан жинај ајшасы ж„не аЈымдыј табыстары јґнсызданып кетпеуi Ґшiн, яЈни, болжамдалЈан баЈа к†терiлуiн аныјтау Ґшiн, “ајшаларын д„л јазiр жаратуЈа” м„жбҐрлi болады. Инвестициялыј тауарларды сатып ала отырып, к„сiпорындар да солай iстейдi. “Инфляциялыј елiрме” „келген јылыјтар баЈаЈа јысымшылыјты кҐшейтедi, ж„не инфляция “†зiн-†зi јоректендiре” бастайды. МґныЎ Ґстiне, †мiр сҐру јґныныЎ артуына байланысты, жґмысшылар талап етiп ж„не †те жоЈары жалајы алады. Ал к„сiподајта болса, †ткен жылЈы †сiмiн жабуЈа Јана жетерлiктей жалајы †суiне ґмтылып јоймайды, сонымен бiрге жаЎа ґжымдыј келiсiм кҐшiнде тґрЈанда, сол кезеЎде кҐтiлген инфляцияны †теудi де талап етедi. Мґндай талаптарды јабылдамай тастап, елдi ереуiлге жiберу экономикалыј †рлеу кезеЎi Ґшiн еЎ тиiмдi уајыт емес. Фирма „кiмшiлiгi баЈаны арттыра отырып жґмысшы кҐшiне кеткен †з шыЈындарын †теп алады. Мґндай к†п ретте фирмалар, пайда табушылар инфляциялыј парадтыЎ алдында немесе бiрјатарда келе жатјандыЈына к†з жеткiзу Ґшiн баЈаны бiр екi сатыЈа к†терiп жiберуге тырысады. БаЈаныЎ мґншалыјты к†терiлуi н„тижесiнде тiршiлiк јґны артады, жалајыны айтарлыјтай к†терудi јайтадан талап етуге жґмысшылардыЎ тамаша мҐмкiндiгi туады. Бiрај ол баЈа к†терiлуiнiЎ жаЎа орамына жеткiзедi. АјырЈы н„тиже болып жалајы мен баЈаныЎ кумулятивтiк инфляциялыј шиыршыЈы (спираль) саналады. Жалајы мен баЈаныЎ к†терiлуi бiр бiрiн јоректендiредi, ж„не ол жорЈалаЈан инфляциялардыЎ жојырајтану инфляцияЈа †туiне к†мектеседi. Гиперинфляция јайта б†лу Ґшiн јиратушылыј салдардан басја экономикалыј кҐйреудi жеделдетуi мҐмкiн деп саналады. Ѕатал инфляция кҐш-жiгердiЎ †ндiрiске емес, алыпсатарлыј јызметке баЈытталуына ыјпал етедi. К„сiпорындарЈа болашајтаЈы баЈа к†терiлуiн к†ре бiлген жаЈдайда шикiзаттар мен дайын †нiмдердi жинајтау беру барЈан сайын тиiмдi бола бермек. Шикiзаттар мен дайын †нiмдер м†лшерiне сґранымныЎ с„йкес келмеуi инфляциялыј јысымныЎ кҐшеюiне тiрейдi. Капиталдарын инвестициялыј тауарларЈа жґмсаудыЎ орнына †ндiрушiлер мен жекелеген адамдар инфляциядан јорЈанып, †нiмсiз материялдыј јґндылыјтарды - с„ндiк бґйымдарды, алтын ж„не басја јымбат баЈалы металдарды, јозЈалмайтын мҐлiктердi т. б. ала бастайды.

БаЈа кiлт жоЈарылап, кiлт т†мендей беретiн т†тенше жаЈдайларда јалыпты экономикалыј јатынас бґзылады. К„сiпорын иелерi тауарларЈа јандай баЈа јоюларын бiлмей, дал болады. Ал тґтынушылар болса, јандай баЈа т†лейтiндерiн бiлмей „уреленедi. Шикiзат жеткiзушiлер болса, јґны тез тҐсiп кететiн ајшаны емес, најтылы тауарларды алЈылары келедi. Несиешiлер арзан ајшамен јарыздарын јайтарЈылары келген †здерiне јарыздар адамдардан јашјајтауЈа тырысады. Iс жҐзiнде ајша †з баЈасын жоЈалтады ж„не ол јґн †лшемi мен айырбас јґралы ретiнде †з функциясын орындауды тојтатады. ‡ндiрiс пен айырбас шијылдай отырып аялдамаЈа јарай жылжыйды, еЎ ајырында јорытындыда экономикалыј, „леуметтiк ж„не, аса маЎызды, саяси былыј тууы мҐмкiн. Гиперинфляция јаржылыј кҐйреудi, тојырауды ж„не јоЈамдыј-саяси т„ртiпсiздiктi жеделдетедi.

Стагфляция инфляция экономикадаЈы јґлдырауЈа байланысты болады.

2. Инфляциялыј ҐрдiстiЎ сипатына јарай: - Ашыј инфляция - бґл жаЈдайда баЈалардыЎ †суi ж„не †су јарјыны айјын байјалады ж„не ресми тҐрде есепке алады. Бiрај,

баЈалардыЎ деЎгейi ресми тҐрде †спеген болса да јґнсыздану (инфляция) жаЈдайда јалыптасуы мҐмкiн. ИнфляцияныЎ бґл тҐрi тауар тапшылыЈынан к†рiнедi. ТауарлардыЎ тапшылыЈына байланысты оларды ајшаЈа сатып алу јиындайды, яЈни ајша (табыс) јґнсызданады.

Жабыј инфляция, яЈни тауар тапшылыЈы жаЈдайында баЈаЈа мемлекет јатаЎ бајылау жасайды.
Инфляциялыј шок, яЈни бiр мезетте бiрден баЈа †сiп кетедi.

3. Таралу орнына јарай:

- Локалдыј инфляция, яЈни баЈа бiр Јана елдiЎ шекарасында

†седi.

ДҐниежҐзiлiк инфляция, яЈни кейбiр елдер топтарын немесе

барлыј Јаламдыј экономиканы тҐгелдей дерлiк јамтиды.

4. …ртҐрлi баЈалардыЎ †су јарјындарыныЎ с„йкестiктерi бойынша:

- ТеЎгермелi, яЈни баЈалар бiр јалыпты ж„не баяу †седi. Бґл жаЈдайда баЈалардыЎ бiр жылдыј †суiне с„йкес пайыз кесiмi де †седi. Нарыјта тепе-теЎдiк сајталады.

- ТеЎгермелi емес инфляция кезiнде ж„не товар топтарына бiр јалыпты емес, „ртҐрлi јарјынмен †седi.

5. БолжамЈа с„йкес д„режесi бойынша :

-ТосылЈан инфляция, яЈни алдын ала болжауЈа болады, немесе оны Ґкiмет арнайы мајсатпен жоспарлайды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.