1905-1907 жылдардағы Ресей мен Қазақстандағы қоғамдық және саяси–әлеуметтік жағдайлары

І Кіріспе
ІІ Негізгі бөлім
2.1 1905.1907 жылдардағы ресей мен қазақстандағы қоғамдық және саяси.әлеуметтік жағдай
2.2 Ресейдегі 1905—1907 жылдардағы революциялық қозғалыс және казақ зиялылары
ІІІ Қорытынды
IV Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Казақстан халықтарының тәуелсіздікке ұмтылған асыл арманы, қасиетті мұраты 1991 жылы желтоқсан айында жүзеге асты. Ал одан бір жыл бұрын 1990 жылдың 25 қазанында қазақ елінің терең құқықтық сипаты бар Мемлекеттік егемендігі туралы тарихи маңызы зор кұжат - Декларация кабылданды. Сөйтіп, біздің мемлекетіміз осыған дейін кей ретте аумақ көлемі, тұрғындарының саны, санаткерлік қуаты жағынан өзінен әлдеқайда төмен болса да саяси салиқалықық теңестіруге мүмкіндік беретін мәртебеге ие болды.
Тәуелсіздікті жариялаумен бірге Декларация шалғай және таяу көршілермен қатынастың жаңа үлгілерін орнатып, ұлтгық мемлекеттілікті қорғау, сақтау және нығайту жөніндегі жан-жакты сипатгағы шараларды белгіледі, билікті бөлу қағидаларын, меншіктің көп нысандарын, саяси және идеологиялық плюраллизм, азаматтардың құқыктары мен еркіндігінің кепілдіктері жайлы тұжырымдар жариялады. Біздің мемлекетіміз алғашқы кадамдарынан бастап, бүкіл әлемде танылған саяси-құқықтық принциптерге сүйеніп өмір сүре бастады.
Осы жылдар кезінде саяси сахнаға бірнеше Жоғарғы Кеңес, Парламент келді. Жаңа Конституция қабылданды. Казақстан тарихындағы тұңғыш кәсіби заң шығарушы орган - XIII сайланған Жоғарғы Кеңес пен оның орнына келген қос палаталы Парламенттің депутаттарын ойландырған мәселелер аз болған жоқ. Соның бір сауалы - Казақстандағы заң шығару қызметінің бастау көзі кайда? Ол неден басталады? Заң шығару қызметіне қатысқан алғашқы заңгерлер кімдер еді? Олар туралы не білеміз? - деген сауалдарға жауап беру ойға алынды.
Өлкенің қателіктерінен сабақ алу. Ресей империясының ұлан-ғайыр жер аумағындағы өзіндік ерекшелігі мол сайлау жүйесінің тетігін қадағалаудың, Мемлекеттік Дума депутаттарының заң шығару қызметін, монархиялық құрылыс жағдайындағы өкілді және атқару органдарының өзара катысы мен бір-біріне ықпалын зерттеудің бүгінгі кәсіби парламентін қалыптастырып отырған Казақстан үшін маңызы аса зор. Сонымен қатар, Ресейдегі парламентгің өмірге келуіне пәрменді ықпал еткен 1905-1907 жылдардағы демократиялық революцияның дүмпуі нәтижесінде күллі жұртшылықтың сайлауы арқылы кұрылатын Заң Кеңесін шақыру жөніндегі 1906 жылғы бастама империяны мекендеген халықтар мен шет аймақтағы қазақгар үшін де тарихи аса маңызды оқиға болды.

1. Аманжолова Д.А. Казахи - депутаты Государственной Думы / Д.А. Аманжолова // Отечественная история. - 1994. –№ 1. –С. 57-73.
2. Аманжолова Д.А. Казахский автономизм и Россия. История движения Алаш /Д.А. Аманжолова. - А.: Шыгыс, 1994. – 330 с.
3. Аманжолова Д.А. Алаш: история и историография. –Семей: Асу, 1994. – 329 с.
4. Асфендияров С.Ж. Казақстан тарихының очерктері / С.Ж. Асфендияров. –А.: Ғылым, 1994. – 255 бб.
5. Ахмедов Ғ. Русия думасындағы казақ депутаттар / Ғ. Ахмедов // Жұлдыз. –1994. –№ 1. – 169 - 174 бб
6. Байтұрсынов А. Ақжол /А. Байтұрсынов.-Алматы: Жалын, 1991.-464 б.

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

І Кіріспе
ІІ Негізгі бөлім
2.1 1905-1907 жылдардағы ресей мен қазақстандағы қоғамдық және саяси–әлеуметтік жағдай
2.2 Ресейдегі 1905—1907 жылдардағы революциялық қозғалыс және казақ зиялылары
ІІІ Қорытынды
IV Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

Казақстан халықтарының тәуелсіздікке ұмтылған асыл арманы, қасиетті мұраты 1991 жылы желтоқсан айында жүзеге асты. Ал одан бір жыл бұрын 1990 жылдың 25 қазанында қазақ елінің терең құқықтық сипаты бар Мемлекеттік егемендігі туралы тарихи маңызы зор кұжат - Декларация кабылданды. Сөйтіп, біздің мемлекетіміз осыған дейін кей ретте аумақ көлемі, тұрғындарының саны, санаткерлік қуаты жағынан өзінен әлдеқайда төмен болса да саяси салиқалықық теңестіруге мүмкіндік беретін мәртебеге ие болды.
Тәуелсіздікті жариялаумен бірге Декларация шалғай және таяу көршілермен қатынастың жаңа үлгілерін орнатып, ұлтгық мемлекеттілікті қорғау, сақтау және нығайту жөніндегі жан-жакты сипатгағы шараларды белгіледі, билікті бөлу қағидаларын, меншіктің көп нысандарын, саяси және идеологиялық плюраллизм, азаматтардың құқыктары мен еркіндігінің кепілдіктері жайлы тұжырымдар жариялады. Біздің мемлекетіміз алғашқы кадамдарынан бастап, бүкіл әлемде танылған саяси-құқықтық принциптерге сүйеніп өмір сүре бастады.
Осы жылдар кезінде саяси сахнаға бірнеше Жоғарғы Кеңес, Парламент келді. Жаңа Конституция қабылданды. Казақстан тарихындағы тұңғыш кәсіби заң шығарушы орган - XIII сайланған Жоғарғы Кеңес пен оның орнына келген қос палаталы Парламенттің депутаттарын ойландырған мәселелер аз болған жоқ. Соның бір сауалы - Казақстандағы заң шығару қызметінің бастау көзі кайда? Ол неден басталады? Заң шығару қызметіне қатысқан алғашқы заңгерлер кімдер еді? Олар туралы не білеміз? - деген сауалдарға жауап беру ойға алынды.
Өлкенің қателіктерінен сабақ алу. Ресей империясының ұлан-ғайыр жер аумағындағы өзіндік ерекшелігі мол сайлау жүйесінің тетігін қадағалаудың, Мемлекеттік Дума депутаттарының заң шығару қызметін, монархиялық құрылыс жағдайындағы өкілді және атқару органдарының өзара катысы мен бір-біріне ықпалын зерттеудің бүгінгі кәсіби парламентін қалыптастырып отырған Казақстан үшін маңызы аса зор. Сонымен қатар, Ресейдегі парламентгің өмірге келуіне пәрменді ықпал еткен 1905-1907 жылдардағы демократиялық революцияның дүмпуі нәтижесінде күллі жұртшылықтың сайлауы арқылы кұрылатын Заң Кеңесін шақыру жөніндегі 1906 жылғы бастама империяны мекендеген халықтар мен шет аймақтағы қазақгар үшін де тарихи аса маңызды оқиға болды.
Дала және Түркістан өлкелері тұрғындарының булыгиндік, виттелік сондай-ақ үшінші маусымдық заңдарды қамтитын Думаларға катысуының елдегі демократиялық өзгерістерді іске асырудағы маңызы айрыкща болатыны анық еді. Бірақ, бұл халықтар сайлауға катысуға тең кұқық ала алмады. Олардан сайланатын адамдардың саны мейілінше шектеулі болды. Соның өзінде елде демократиялық өзгерістерге бетбұрыстың басталғаны оған шет аймақтағы халықтардың қатысу мүмкіндігі бар екені сезіле бастады.

1905-1907 ЖЫЛДАРДАҒЫ РЕСЕЙ МЕН ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ҚОҒАМДЫҚ ЖӘНЕ САЯСИ – ӘЛЕУМЕТТІК ЖАҒДАЙ

2.1 Ресейдегі 1905-1907 жылдардағы революциялық қозғалыс және казақ зиялылары
XX – ғасырдың алғашқы жартысында әлем елдерінде, атап айтқанда Еуропа, Азия мен Латын Америкасы құрлықтарында демократиялық революциялық дүмпулер болып, ұлт-азаттық қозғалысы өріс алды. Олардың арасында 1905-1907 жылдары Ресейде болған революцияның орны ерекше болды. Өйткені, бұл біріншіден, жаңа өндірістік қатынастардың еніп жатқан дәуіріндегі алғашкы революция еді. Екіншіден, бұл өзгеріс әлем елдерінің өз азаттығы үшін күресін бір саты жоғары көтеруге тікелей әсерін тигізді. Сонымен бірге, ол Ресейге қараған ұлттар мен ұлыстардьң бұқаралық барлық әлеуметтік топтары араласқан, мазмұны жағынан демократиялық-халықтық революция болды.
Бұл дәуірде Ресейде жаңа өндірістік қатынастар енді ғана өркен жайып, елдің дамуына тұсау болып келген ескі феодалдық-патриархалдық қоғамның қалдықтары әлі де жойылып біткен жоқ болатын. Елдің өркениетті жолмен өркендеуі үшін жаңа нарықтық қатынастардың дамуы, елде демократиялық тәртіптің орнауы жолында саяси сипаттағы күштердің күресін өрістетуге төңкеріс кең жол ашты. Соңғы кездерге шейін бұл төңкеріс тұсындағы Ресей социал-демократиялық жұмысшы партиясының ғана тәжірибесін оқып үйреніп келдік. Сондықтан да, елдегі саяси ахуалды объективті шындық түрғысынан пайымдаудан біраз артта қалып, кенжеледік. 1905 жылдың 9-қаңтарында басталған бұл төңкеріс "Қанды жексенбі" деген атпен Ресей тарихнамасына еніп, мектеп қабырғасынан санаға сіңіп келгенмен, бүгінгі күн талабы осы мәселеге қайта оралып, байыпты зерттеп, пайымдауды қажет етіп отыр. Ендеше соған тоқталайық. Халықтың наразылығы өсуіне орай, елде саяси жағдай күннен - күнге шиеленісе түсті. Халықтың наразылығын басу үшін 18-ші қаңтарда 1905 жылы патша Ішкі істер министрі Булыгиннің атына жергілікті адамдардан сайлау арқылы заң шығару қызметіне тарту мақсатында қол қойылады. Осы уақыттан бастап булыгиндік думаның сайлауына мемлекет тарапынан дайындық басталды.
Жер иеліктері сайлау съездері жөнінде, Қазақстанда помещиктік жер иелігі болмағандықтан; үкімет "образование их едва ли возможны" (олардың құрылу мүмкіндігі шек келтіреді) — деп есептеді. Сонымен бірге "Сіздердің облыстардың атынан алдын ала есеп бойынша Мемлекеттік Думаға бір адам шақырылатыны" айрықша айтылды".
Осылайша булыгиндік дума сайлауына дайындықтың бастапқы кезеңінде-ақ жергілікті жердегі қарапайым өкілдерін заңмен таныстыру қызметіне амалсыздан бас тартуға тура келді. Бірақ ол кездегі қүжаттар куә болып отырғандай олардың басым көпшілігі өлкенің орыстар тұратын бөлігін қалалық және шаруалар курияларын ғана қамтыған.
Енді жергілікті халыктарға келетін болсақ, алғашқы дайындық кезеңінде жергілікті билік өкілдеріне мемлекет тарапынан былай деп көрсетті: "не допускать к участию в этих выборах кочевых и бродящих инородцев, составляющих преобладаюший разряд населения в управляемой Вами области".
Патша үкіметінің қазақтарға сайлау кұқын бергісі келмеуі, әрине халық арасында наразылық туғызбай қоюы мүмкін емес еді. Мысалы, Верный қаласының тұрғылықты адамдары 1905 жылы 31 наурыздағы болған жиналыстарында Жетісудан Думаға депутаттыққа 4 адамды жіберуді өтінді .
1905 жылғы 6 тамыздағы Манифесте Думаның заңдары жөнінде хабарлады. Сайлау заңдары бойынша Ресей империясына енетін бодан елдердің халықтары, соның ішінде Орта Азия мен Казақстан да сайлауға жіберілмеді. Бүл мемлекеттік акт Ресейді мекендеген күллі халықтардың наразылығын туғызды. Казақстан халқының сайлау қүқығы жоқ болғанмен, белсеңді наразылық кең канат жая бастады. Осы белсенді наразылықгың көш басында әрине, қазақ халқынан шыққан, сол кездегі ат төбеліндей ғана зиялылар болғанын тарих теріске шығармайды. Олар патшалық Дума сайлауға шақыруымен келіспей көпшіліктің революциялық белсенділігін көтеруге ықпал жасады.
1905 жылдың қазан айынан шыға бастаған саяси бағыттағы үгіт-насихат листовкаларының негізгі мазмұны патша "сыйға тартқан" бостандықты әшкерелеуге арналғанды.
Революция күн санап өріс ала бастағанынан қатты сезіктенген әрі қорыққан үкімет қалың бұқараны күшпен басуға талпыныс жасады. Дала генерал-губернаторы 1905 жьілы 14-қазанда Ішкі істер министрі мен әскери министріне жеделхат жолдады. Онда Дала өлкесіне әскери төтенше жағдай енгізуді өтінді. Жедел хатта былай деп көрсетті: бұл революциялық қозғалыс пен азаттық күресінің өркендеуі, "бұқараны таңдатарлық "әсер етіп, дүрбелең тудырып, тыныш жатқан басым билігін оятады-деді .
XX-ғасырдың басындағы қазақ қауымының рухани және саяси сұраныстарына толық жауап беруге атсалысқан ұлт интеллигенциясы 1905-1907 жылдардағы революциялық қозғалыс барысында барлық деңгейдегі орыс әкімшілігімен бетпе-бет келіп отырды. Сондай-ақ, олардың қоғамдық-саяси көзқарастарының қалыптасып, бірыңғай саясатпен араласуына осы 1905-1907 жылғы орыс революциясы белгілі дәрежеде ықпал жасады. Бұл жөнінде профессор К.Нұрпейісов "Алаш һәм Алашорда" атты монографиясында қызықты да құнды дерек келтіреді.
Алаш қозғалысының белгілі жетекшілерінің бірі Халел Досмұхамедұлы 1903-1909 жылдары Санкт-Петербургте императорлық әскери Медициналық Академияда оқыған. Оның саяси көзқарасының қалыптасуы мен саясатқа белсене араласып, көріне бастауы осы мезгілге дөп келеді. Оған дәлел болатын құжат: Халел Досмұхамедұлының 1931 жылы 14 қыркүйекте Біріккен мемлекеттік саяси басқармасының (ОГПУ) тергеушісіне өз қолымен жазып берген мәлімдемесі: Мен Петербургке бірінші орыс революциясының қарсаңында келдім. Бұл кезде демократиялық күштер, оның ішінде студенттер қауымы да жиі-жиі наразылық білдіріп жататын. Қым-қиғаш студенттік өмірге араласумен қатар саяси білімімді жетілдіруге кірістім. Әр түрлі саяси партиялардың бағдарламаларымен таныстым. Мені және басқа казақ студенттерін ешбір саяси партия бағдарламасы қанағаттандырмады. Солшыл-демократтар тек қана жұмысшылар туралы айтса, социал-революционерлер шаруалар жөнінде сөйлеп жататын. Кадеттер орыс халқының ұлылығы жөнінде сайрап, басқа халықтар туралы жұмған аузын ашпайтын, ал оңшылдар болса, орыс емес халықтарды жамандап, оларды қудалаумен болатын. Сол кезде жолдастарыммен бірге митингіге кездейсоқ тап болғанымызда сонда сөйлеген Милюковтың (кадеттердің жетекшісі-авт.) айтқан сөздерін осы күнге дейін ұмытқан жоқпын. Ол: патша үкіметі орыс емес халықтарды аса дөрекілікпен канап отыр деп еді.
XIX-ғасырдың соңы мен XX-ғасырдың бас кезінде Ресейдің бір ғана Петербург университетінде 20-ға жуық қазақ студенттері Б.Қаратай, Б.Құлман, Б.Сыртанұлы, А.Тұрлыбанұлы, М.Шоқай,Ж.Ақбайұлы және басқалар. Сондай-ақ, Мәскеу мен Санкт-Петербургтың басқа жоғары оқу орындарын Ә.Бөкейхан, Х.Досмұхамедұлы, М.Тынышбайұлы сияқты қазақ жастары бітірген.
Бұл дерек сондай-ақ, қазақ зиялыларының алғашқы легі Халел Досмұхамедұлы, Әлихан Бөкейхан, Бақытжан Қаратай, Бақыткерей Құлман, Мүхаметжан Тынышбайұлы, Жақып Ақбайұлы, Жаһанша Досмұхамедұлы сияқты ірі өкілдерінің көпшілігі Ресейдегі 1905-1907 жылдардағы төңкеріс кезіндегі орын алған саяси хал-ахуалға сергектігін әрі сын көзбен қарағандығын һәм қандай саяси ұйымнан үлгі алу мәселесін шешкендігін көрсетеді .
Ресейдегі 1905-1907 жылдардағы төңкеріс Қазақстан үшін де тарихи кезең болды. "Бүкіл дала саяси додаға тартылып, азаттық үшін қозғалыс тасқыны құрсауына енді".
Дер кезіңде В.И. Ленин дәл атап көрсеткендей, Ресейдегі 1905 жылғы орыс революциялық қозғалысы мен "ортағасырлық тоқырауда тағыланған жүздеген миллион" шығыс халықтарының, соның ішінде қазақ елінің де өз азаттығы үшін күрес жолына түсуі арасында тікелей байланыстың бар екендігін ешкім жоққа шығара алмайды. Бүл азаттық қозғалыстар бір-біріне тәуелді де, әрі өзара айырмашылығы да бар. Орыс азаттық козғалысының негізгі көздеген мақсаты-Ресейді басыбайлы мешеулік пен шексіз, қатал әкімшілік тәртіптен қарышты экономикалық даму мен демократия жолына алып шығу болды. Ал, ұлт зиялылары бастаған қазақ азаттық қозғалысының басты мақсаты - отарлау саясаты кең етек алып, бұғаудағы казақ қоғамының мемлекеттік саяси дербестігін қалпына келтіру арқылы ұлттық өркендеуге жол ашу болды. Яғни, бұл тұста қазақ азаттық қозғалысының белгілі дәрежеде әлеуметтік-таптық міндеттерді де көтергенін жоққа шығаруға болмайды, дегенмен ол үшін бірінші кезекте ұлттық еркіндік тұрған еді. Профессор М.Қойгелдиевтің сөзімен айтқанда, 1905-1907 жылдары отарлық бұғаудағы казақ қоғамында таптық санадан гөрі ұлттық сананың тезірек пісіп жетілуіне колайлы алғышарттар басым түсіп жатты . 1905 жылы қазақ азаттық қозғалысының өрлеу, жаңа сапаға көтерілу кезеңін бастап берді, ал саяси күрес әдісі ең алдымен патшаға, орталық билікке петиция жазып тапсыру түрінде көрінді. Жетісу облысы Лепсі уезінің қазақтары дайындаған петицияға 1000 адам арнайы делегация арқылы Петербургтағы үкімет орындарына тапсырылған Орал және Торғай облыстары қазақтары атынан жазылған петицияға 44 адам қол қойған. Бұл ретте қазақ даласында әйгілі Қарқаралы уезіндегі болған Қарқаралы петициясына тоқталғанды жөн көрдік.
1905 жылы жаз шыға саяси ахуал қазақ жеріндегі губерниялық, уездік орыс әкімшіліктерін де мазасыздандыра бастады. Олар Омбыға, Дала генерал-губернаторының кеңсесіне өлкедегі қалыптасқан жағдайды баяндаған мәліметтерді шұғыл жіберіп тұрған.
Күллі Ресей өз өмірін түгелімен қайта өзгерту керектігін мәлімдеп жатқан казіргі тұста тағдыры Ресеймен тығыз байланысты қазақ даласы да ел басынан өтіп жатқан оқиғалардан тыс қала алмастан, өзінің пісіп-жеткен тілектерін жеткізу қажет делінген. Шындығында да, Ресейден бастау алған демократиялық қозғалыстың қазақ даласына әсер етуі заңды еді. "Орыстандыру саясатының салдарынан қазақтар, соңғы кезде өздерінің діни-рухани тұрғыдағы істерінен қағажу көргені сонша, әкімшіліктің рұқсатынсыз бір қадам да жасай алмайтын болды. Мешіт салуға, мұсылман мектептерін ашуға, Меккеге қажылыққа баруға және басқаларға рұқсат беру не бермеу құқы заң бойынша тек әкімшілік билігіне берілген" . Патша өкіметі қазақ даласын отарлау саясатын жүргізгенде әр түрлі кезеңге орай, түрліше әдіс, айлалар қолданып отырған. Түпкі мақсаты- шикізаттың мол қоры саналатын ұлан-байтақ даланың байлық көздерін басыбайлы, түбегейлі иемдену еді. Ол үшін тұрғын халықты сахараның байырғы тіршілікке оңтайлы сулы-нулы шұрайлы елді-мекендерінен кұмды, шөлейт жерлерге ығыстырып, оның орнына Ресейдің халқы келіп шоғырланған аймақтарынан мұжықтарды күштеп әкеп жерсіндіруге тырысты. Осыған орай, отаршыл әкімшілік қол астындағы халықты жан-жакты кіріптар ету үшін, мақсатты ойын жүзеге асыру жолында әр түрлі заңдар мен низамдар шығарып, елдің ішкі ерекшеліктерін жойып, дәстүрлі ел билеу жүйесін өз пайдасының ыңғайына көшіруге күш салды. "Бұл рұқсаттың өзі де іс жүзінде үлкен қиыншылықтармен беріліп, мешіт салу, медреселер мен мектептер ашу жөніндегі тілектер көп ретте жауапсыз қалады. Соңғы кездерде қазақтардың діни-рухани істері тұрғысында тартып отырған қысымшылықтарын санап айту қиын".
"Әсіресе миссионер ғалымдар алдымен қазақ елінің рухани болмысы мен өткендегі тарихи жолын, психологиясын, мінез-құлқын, салт-сана дәстүрінің ерекшелігін, билеу жүйесін, яғни өздеріне қажет буынды да ұрымтал тұстарын терең барлап, зерттей отырып, миссионерлік саясатының стратегиялық негіздерін, мақсаттарын анықтап отырды.
1912 жылдың бірінші ғинуарына (дәдуге) дейін қазақтан он екі миллион десятина жер алынған.

2.2 Ресейдің отаршылдық саясаты және қазақ халқы өміріндегі рухани өзгерістер

Қазақ даласы ежелден Ресеймен көрші болғандықтан екі мемлекеттің өзара саяси-экономикалық, мәдени карым-қатынасы ерте басталды. Міне, осы қарым-қатынастың қандай дәрежеде болып, қалай тарихи сипат алғанын, сондай-ақ бұл жағдайлар қазақ халкының рухани өміріне қаншалықты дәрежеде әсер еткенін зерттеп білудің тарихи маңызы зор.
Ресейдің шығыс елдерімен байланысқа белсене көшуі ХV-ХVІ ғасырлардан басталады. Орыс елшілігі қазақтар арасына алғаш ресми сапармен XVI ғасырдың бірінші жартысында келсе, осы ғасырдың екінші жартысынан бастап мұндай қарым-катынас жиілей түсті. Мәселен, 1569 және 1573 жылдары казақ даласына ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.