Оңтүстік Қазақстан облысындағы мақта шаруашылығының дамуын талдау

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 56 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

І. МАҚТА ШАРУАШЫЛЫҒЫН ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ

НЕГІЗДЕРІ

1. 1. Мақта шаруашылығы және оның ел экономикасындағы алар орны.

1. 2. Мақта - тоқыма кластері және еңбек нарығы.

1. 3. Мақта шаруашылығының әлемдік деңгейдегі орны.

ІІ. ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫНДАҒЫ МАҚТА

ШАРУАШЫЛЫҒЫНЫҢ ДАМУЫН ТАЛДАУ

2. 1. Мактаны өсірудің технологиялық ерекшеліктері.

2. 2. Мақта өндірісіндегі тыңайтқыштар қолдануды талдау.

2. 3. Мақта шаруашылығының даму көрсеткіштері.

ІІІ. МАҚТА ШАРУАШЫЛЫҒЫНЫҢ ТИІМДІЛІГІН

АРТТЫРУДЫҢ ЖОЛДАРЫ

3. 1. Мақта шаруашылығын технологиялық дамыту.

3. 2. Мақта шаруашылығын дамытудың мемлекеттік реттеу механизмдері.

ҚОРЫТЫНДЫ

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

КІРІСПЕ.

Мақта өндірісі өнеркәсіптің соның ішінде мақта, тоқыма және тамақ өнеркәсіптерінің шикізат базасы болып, халық тұтынатын тауарлар өндіруде де маңызды орын алатын техникалық дақыл. Қазақстанның Оңтүстігінде негізінен техникалық дақыл мақта өсіріледі. Оның жер көлемі 200 мың гектардан артық суармалы жерді алып жатыр. Жалпы ауылшаруашылық өнімі құрылымдағы құны бойынша оның үлесі 40 пайыздан артық саналады.

Мақтаны өсірудегі, баптаудағы негізгі мақсат-оның талшығын алу.

Мақта өсіру көп жаңаша еңбекті, ізденуді талап ететін техникалық дақылдардың бірі. Оның өзіне сай көптеген “құпиялары”бар. Жоғары сапалы дер кезінде орындалған озық агротехнологиялық шараларды ендірудің нәтижесінде мол өнім алуға және тиімділік деңгейін жоғарылату әлеуеті бар. Елімізде өткізілген реформалардан соң өндірістік ресурстарды мақта өсіруге бағыттаудың экономикалық тиімділігін анықтаудың жаңа әдіснамасын қолдану қажеттілігі туындады. Мақта өсіру керек пе, әлде басқа дақылдарға мамандандыру қажет пе, нарықтық қатынастарды жетілдіру жолымен осы аумақтағы халықтың әлеуметтік хал-ахуалын жаңа сапаға көтеру проблемалары мен перспективалары маңызды мәселе.

Қазақстанның оңтүстігінде мақта кешенінің тиімділігін бағалауды зерттеудің көкейкестілігі нарықтық қатынастар жағдайында бұл проблеманың методологиясының жеткіліксіз зерттелгендігінде.

Қәзірге дейінгі мақта саласының экономикасы бойынша жинақталған ғылыми зерттеулер нарықтық қатынастағы экономикалық саясаттың қатаң талаптарына толық жауап бермейді.

Жоспарлы, орталықтандырылған экономикалық саясаттың кезінде тиімділікті бағалау бойынша бірқатар категориялар мен көрсеткіштер ашық экономиканың концепиялық жағдайын толық бағалай алмайды, сондықтан қазіргі кездегі зерттеулерге пайдалануға жарамайды.

Осы саланы ұйымдастыруды нарықтық қатынас экономикасына бейімдеу жолдарын, методологиясын халықаралық деңгейде зерттеу және тиімді ұсыныстар енгізу мәселесі тұр.

Мақта агробизнесінің экономикалық зерттеудің екінші бір қажеттілігі Қазақстанның оңтүстігінде мақта өсіру саласында терең құрылымдық өзгерістерді жүзеге асыру қажеттілігі бар. Тәуелсіз мемлекетіміздің ұлттық табысын арттыруда мақта кешенінің үлесін көбейту, ауылшаруашылық дақылдарының арасындағы материалдық өндірістік ресурстарды тиімді етіп орналастыру міндеті тұр.

Еліміздің әлем нарығына шығуы, ДСҰ-ға мүше болып кіруі, мақта кешенін дамытудың тиімді жолдарын табуды және ендіруді міндеттейді.

Әлем нарығына бейімділігін, бәсекелестәкке төтеп беру қадбәлетін қамтамасыз ету жолдарын қарастырады. Ол үшін алыс, жақын шет елдерде мақта өсіру мен өңдеуді дамыту бағыттарын, олардағы экономикалық, өндірістік қатынастарды және озық тәжірибені елімізде тиімді ендіру мен пайдалану қажеттілігі бар.

Мақта агробизнесінің экономикалық тиімділігін бағалауда өнімдерді терең өңдеуден соң алынған туынды өнімдерді жіп, мата, дайын тауар түрінде шет елдерге сату негізге алынады. Осыған байланысты мақта кластерінің экономикалық тиімділігін және стратегиялық бағытарын, өңірдің экономикалық-әлеуметтік жағдайын дамытудағы орнын анықтау маңызды проблема. Дайын бұйымдарды экспортқа шығару мен импорт алмастыру жолымен сыртқы сауданы дамытудың жолдарын айқындау қажет.

Сонымен қатар, мақтаны терең өңдеу мен тоқыма кластерін ұйымдастыру бойынша зерттеулерді және экспортқа шығару, импорт алмастыру бойынша әлемдік іс-тәжірибелерді, ақпараттарды, экономика және жоспарлау, сыртқы сауда органдарында, Мақта келісім-шарт корпорациясы, Оңтүстік АЭА және Оңтүстік ӘКК іс-тәжәрибесәнде қолдануға болады.

Оңтүстікте мақта өсіру мәселесі бойынша Мақтаарал тәжірибе стансасы қазіргі Мақта шаруашылығы ғылыми зерттеу институты бірқатар маңызды зерттеулер жүргізіп, оң нәтижелерге қол жеткізді. Соның ішінде З. Тұрсынходжаев. И. Болғанбаев. А. Н. Рылов. Е. Үзенбаев. Н. Ф. Беспалов. Ж. Я. БатькаевИ. Үмбетаев өз ғылыми еңбектерін жергілікті жағдайда мақта өсірудің тұқымдық селекциясына, агротехнологиясына, минералды тыңайтқыштарды пайдалану, ауыспалы егіс жүйесінің тиімділігі, жердің мелиорациясы, тағы басқа мәселелерді зерттеуге арнаған, құнды ұсыныстар енгізген.

Дипломдық жұмыс мынадай бөлімдерден тұрады:

Мақта шаруашылығын дамытудың теориялық негіздері.
Оңтүстік Қазақстан облысындағы мақта шаруашылығының

дамуын талдау.

Мақта шаруашылығының тиімділігін

арттырудың жолдары.

Сонымен қатар аталған бөлімдердің құрамында 8 бөлімше бар.

І МАҚТА ШАРУАШЫЛЫҒЫН ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ

НЕГІЗДЕРІ

Мақта шаруашылығы және оның ел экономикасындағы алар орны

Мақта - Қазақстанда бидай дәнінен кейінгі екінші стратегиялық маңызы бар, экспорттық ауылшаруашылық өнімі болып есептеледі. Елімізден экспортқа осы аталған екі ауылшаруашылық өнімінен басқа ешқандай өнім шықпайды.

Мақта-талшықты өсімдік. Оны құлқайыр тұқымдас өсімдіктер қатарына да қосуға болады. Бұл топқа сонымен қатар кендір, коньатник, құлқайыр сияқты басұа да өсімдіктер жатады. Талшықты өсімдіктер арасында мақтаның алатын орны ерекше зор. Ол жіп иірілетін бүкіл шикізаттың 70-75 пайызын береді.

Мақтаның шитті талшығы-шитті мақта осы өсімдіктің беретін негізгі шикізаты болып табылады. Шитті мақтаны мақта тазартатын зауыттарда шитінен ажырататын алғашқы өңдеу кезінде мақта талшығы, линт, мақта ұлпасы, шит бүршігі бірте-бірте бөліп алынады. Шитті мақтада 30-40 пайыз талшық және 60-70 пайыз шит болады, ал шитте 22-29 пайыз мақта майы мен шит бүршігі болады. Шитті мақта- халық шаруашылығы тоқыма өнеркәсібі, май өңдеу, гидролиз, химия және басқа да салалары үшін қажетті шикізат.

Елбасымыздың қамқорлығымен, рынокты тұрақтандыру және тауар өндірушілерді қолдау мақсатында Мақтаарал ауданында мақта шикізатын тазалайтын, қуаттылығы 60 мың тонналық мемлекеттік зауыт пайдалануға берілді. Оның құрылысына 12 миллион АҚШ доллары жұмсалды. Зауыт іске қосылған 2006 жылдан бері "Мақта келісім - шарт корпорациясы" АҚ арқылы мақта өндірушілерден әр жылы 1, 5-1, 8 миллиард теңгенің шикізатын сатып алуда. Өз кезегінде бұл іс - шара келешекте мақта шикізатын өндірушілердің жоғары рентабельді жұмыс жүргізуіне жақсы қолдау болмақ.

Мақта өсіріп - өндірушілердің білім деңгейін көтеру - ең маңызды мәселе. Олай етпесек, жаңа сорттар да, инновациялық технология да, су мен ылғал да тиісті тиімділікке жеткізе алмайды. Оңтүстік Қазақстан облысында ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіретін түрлі салаларда 71 мыңнан астам шаруа шаруашылықтары бар, оның 41 мыңы мақта өндірісімен айналысады. Орта есеппен әрбір шаруа шаруашылығының мақталық жері 4, 3-4, 5 гектар. Мұндай жағдайда жаңа технология, жаңа сорт, басқа да инновациялық жаңалықтар ендіру өте қиынға соғады. Елбасымыз ірілендіруге ерекше екпін түсіруде.

Мамандарымыздың зерттеуіне қарағанда, барлық мақта өндіруші шаруашылық басшыларының 13 пайызының ғана тиісті мамандығы бойынша жоғары білімі бар екен. 17 пайызы ауыл шаруашылығына қатыссыз жоғары білімді, ал қалған 70 пайызы тек орта білімді болып шықты. Осы ретте шұғыл өзгеріс керектігін ескере отырып, Ауыл шаруашылығы министрлігі «Оңтүстік» ӘКК ұлттық компаниясы, «КазАгроИнновация» АҚ, Оңтүстік Қазақстан облысы әкімдігі 2009 жылдан бастап Қазақ мақта шаруашылығы ғылыми - зерттеу институтының базасында халыққа білім беру орталығын ашатын болды. Ауыл шаруашылығы өндірісіне жаңалықтарды кеңінен ендіру бағдарламасы қабылданды.

Мырзашөл қуаң даласын суландыру, оның мақта өсіру шаруашылығына пайдаланудың тарихы бір ғасырдан асады, және 3 кезеңнен тұрады

-Патшалық Ресейдің билігімен басталған алғашқы әрекеттер

-Қазан төңкерісінен кейінгі алғашқы суландырудың жаңа жобасын жүзеге асыру жолдары.

-Кеңес үкіметінің тұсында, яғни 1940-1950 жылдардағы суландыру бойынша жаңа бастамалар. Қазақстан Республикасы Орталық Азиядағы аграрлық секторы ілгері да

мыған мемлекеттердің қатарына жатады. Әсіресе дән өсіру мен мал шаруашылығының үлес салмағы басым. Қазақстанның Оңтүстік аймағы

табиғи жағдайына, жер-су ресурстарына байланысты мақта өсіруге мамандандырылған аймағы Еліміздің басқа аймақтарында өсірілмейтін «ақ алтын» оңтүстіктің 8 ауданында өндіріледі. 24 813 шаруа қожалығы мақта өсірумен айналысады.

Мырзашөл аумағы-Мақтаарал ауданы.
Орталық аумақ-Бөген, Арыс, Шардара аудандары.
Түркістан аумағы-Түркістан қаласы, Ордабасы аудандары.
Келес аумағы-Сарыағаш ауданы.

болып табылады. Бұл дақыл өңір экономикасының дамуына, соның ішінде жеңіл, тамақ өнеркәсібінің өрлеуіне негіз болады. Оңтүстік өңірінің халқы мақта өсірумен ғасырдан астам уақыт айналысып келеді.

Ауылшаруашылық дақылдарын өсірудің шамшырағы болып алғашқы ұйымдастырылған Мақтаарал кеңшарының 70 жылдық тарихы бар. Мақтаарал ауданы солтүстігі Шардара су қоймасымен, шығысы Сырдария өзенімен, оңтүстігі Мырзашөл орталық коллекторымен, батысы Арнасай ойпаты арнасымен шектеледі. Ауданның көлемі-180мың гектар, батыс пен шығыс арасы-70км, солтүстік пен оңтүстік арасы-60км. Суармалы жер көлемі-137, 000гектардан асады. Облыста дайындалатын мақтаның 60-65пайызы осы өңірде өсіріледі.

Себебі мұның талшығы басқа талшықты өсімдіктермен, яғни кенеппен салыстырғанда сапалы, жеңіл технологиямен ажыратылады. Кенеп өсіру көлемі бұрынғы ТМД елдерінде едәуір төмендеген болса, мақта өсіру көлемі бірқалыпты, ал Оңтүстік Қазақстан облысында жылдан жылға артып келеді.

Сонымен қатар мақта талшығы өзге химиялық жолмен алынатын жасанды талшықтармен салыстырғанда бәсекелестікке төтеп беріп өз орнын тұрақты сақтап келеді. Оның негізгі басымдығы әмбебаптық кең тұтынушылық қасиеттерінде. Мақта талшығынан маталардың бірнеше түрлерін жасап шығаруға болады. Қазіргі кезде экономиканың көптеген салаларында мақта талшығынан тоқылған маталар мен заттар кең түрде пайдаланылады. Мақта талшығынан өмірге қажетті көптеген заттар дайындалады. Олардығ қатарына тігін жіп, арқандар, балық шаруашылығында қолданылатын жабдықтар, қозғаушы агрегаттарға қайыс-тартпалар транпортердің ленталары, резина шлангі жасау үшін қолданылатын матаны, сүзгіштер, электр сымдарына орағыш материал, жасанды жібек, төсек-орын, киім-кешек үшін мата, т. б. Мақтаның кейбір сорттарының талшықтары автомобиль өндірісінің шина жасау кезінде пайдаланылады. Сонымен қатар парашют жасау кирзадан аяқ-киім тігу, целлулойд-қағаздың ең жоғарғы сападағы сұрыптары алынады, жүн және жібекпен аралас түрінде де қолданылады.

Мақтаның шиті де өте бағалы шикізат болып табылады. Шиттен талшығы ажыратылған соң оның бір бөлігі егістік үшін тұқымдыққа алынып әзірленеді, басым бөлігі тауарлар алу үшін өңделеді, соның ішінде ең маңыздысы-мақта майы. Шиттен мақта майының шығымдылығы озық технологиялар бойынша 21-28 пайызға дейін, ал бізде қолданылып жүрген технологиялар бойынша 14 пайыздан аспайды. Мақта майы азық-түлік тұтыну тауары болып табылады және техникалық мақсатта да қолданыс табады. Рафинацияланған мақта майы азық-түлікті консервілеуде ұтымды қолданылады. Сонымен қатар маргарин, жасанды құйрық, сабын, техникалық май мен олифа өндірісінде де кең қолданылады. Мақта майынан глидцерин стеарин және басқада химиялық өнімдер алуға болады.

Майы сығып алынған шит қалдығы мал шаруашылығында қоректендіру элементтері мол жем болып табылады. Майдаланған күнжараны ауылшаруашылығы зиянкестерімен күресте арнайы улы заттар ретінде де пайдаланады. Пайдаға аспай қалған күнжара меншротты тыңайтқыштар есебінде пайдалануға болады.

Шиттің дәнінен химиялық улы зат-госиполды бөліп алып одан полимерлер, лактер, ыстыққа шыдамды арайы бояулар, дәрі-дәрмек препараттарын және осыған ұқсас материалдар алуға болады.

Мақта майының өндіріс қалдығы-госипол-сағызы (гудрон) ыстыққа өте шыдамды болғандықтан металл құю өндірісінде қалып дайындау, ыстыққа шыдамды лактар алу үшін қолданылады.

Мақта гидронынан полимер алынып, түрлі детальдар жасауға болады, оны жолдың беткі жағын қатайту үшін қосынды есебінде жұмсайды.

Мақта шитін тазалау процесінде шығатын линт талшығы негізінен жылы киімдерге астар жасауда, көрпе-төсек, жұмсақ үй жиқаздарын, денсаулық жүйесінде пайдаланатын мақта және целлюлоза, жасанды фетр, шаш, тері және жібек, электр өткізбейтін заттар, сурет және кинотаспа, жасанды айна, линолуим, пластинкалар, автомовиль бояуларын, целлофан қағаз, эбонит және қопарылыс заттарын өндіру үшін де қолданылады.

Майдаланған шиттің қабығынан техникалық спирт, лактар, қағаздың төменгі сапалы сорттары, картон, электр өткізбейтін материалдар жасалады. Шиттің қабығында пентозан заттар көп одан синтез жасау арқылы жоғарғы сапалы сағыз және пласмасса алынады.

Қозаның паясынан жиқаздар жасау үшін материалдар дайындауға болады, негізінен ауылдық жерде отынға пайдаланады. Майдаланған қозаның паясын өзге органикалық қалдықтарға, заттарға орналасып компст жасау, жердің құнарлығын арттыруға болады.

Мақта көсегінің шанағы бағалы зат, оның құрамында дубильді заттар бар. Мақтаның жапырағы түрлі органикалық қышқылдарға бай, әсіресе алма және лимон қышқылдарына. Оны алу зерттеулерді, жаңа технологияны пайдалануды қажет етеді.

Мақта омарта өндірісін ұйымдастыруға, мақта балын жинауға қолайлы өсімдік. Баларасы жіберілген мақта егістігінің өнімділігі әр гектарына 3 центрге дейін көбейеді.

Жалпы мақта талшығы мен шиті, басқа өнімдерін терең өңдеу жолымен 150 ден астам материалдар, заттар өндіріп шығаруға болады.

Көршілес Орта Азия елдерімен қатар, Қазақстан республикасының Оңтүстік Қазақстан облысы мақта өсірумен айналысатын жеке дара аймақ.

Мақта - тоқыма кластері және еңбек нарығы

Мақта - тоқыма кластерін ұйымдастырудағы мақсат қосылған құн үлесін есебінен тиімділікті арттыру, өндірілген соңғы өнімнің рыноктағы бәсекеге қабілеттілігін артты ру және төтеп беруін қамтамасыз ету.

Мақта шаруашылығының экономикалық тиімділігі көбіне мақта өндірісінің өсуіне, жаңа технологиялардың енгізілуіне, қайта өндеу өнеркәсіптерін дамытуға байланысты. Осы міндеттің кешендік шешімі, Қазақстанда қазіргі заманғы мақта - тоқыма кластерін құруды талап етеді.

Президентіміз Н. Ә. Назарбаев ауылшаруашылығы шикізаттарын өндіру мен өңдеу саласында кластерлік бастамашылықты іске асыру арқылы аграрлық өндірісті индустрияландыруға айрықша назар аударып отыр. Президентіміз ұсынған Қазакстанның мақта - тоқыма кластері ғылыми жетістіктерді, инновациялық технологияларды ендірудің арқасында мақтаның өнімділігін көтеруге, талшықтың сапасын арттыруга, мақта өндірушілердің экономикалық - әлеуметтік жағдайын жақсартуға бағытталуымен құнды. Бізде мақтаның елеулі шикізат көзі бар. Қазір қарқынды дамып келе жатқан ел экономикасы оны өңдеу мәселесін де жеделдете шешуге мүмкіндік береді.

Жұмсаған шығыны мен төккен тердің өтеуін қайтаруы қиындаған диқан қауымның бірқатары ауыспалы егіншілікке көшті. Бұрындары оңтүстікте 200 мың гектарға мақта өсірілсе, ол 2008 жылы - 170 мың, 2009 жылы - 140 мың гектарға дейін азайды. Алайда, мамандар мақта егістігінің көлемін азайта отырып, сапалы өнімді көбейту қарастырылып отырғанын айтуда. Сондай-ақ, мақта кластерін жүзеге асыру арқылы облыс экономикасын дамыту көзделіп отыр. Ол үшін мақтаны тереңдетіп өңдеу жүзеге асырыла бастады. Осыдан бірнеше жыл бұрын өндірілген өнімнің бес пайызы ғана өзімізде дайын тауарға айналатын. Қазіргі уақытта шикізаттың 30 пайызы отандық өндіріске пайдаланылуда. «Оңтүстік» арнайы экономикалық аймақ аясында «Ютекс-КZ» АҚ-ы жіп пен мата өндіре бастамақ. «Оху Техіlе» ЖШС-і жіп иіру жобасын жүзеге асыруда. «Хлопкопром - Целлюлоза» ЖШС-і мақга целлюлозасын әзірлеуге дайын. «Меланж» АҚ-ы ай сайын 500 мың метр мата тоқып, 40 мың метр сүлгі шығаруда. Жалпы алдағы уакытта арнайы экономикалық аймақта 15 ірі кәсіпорын жұмыс істей бастайды.

Қазақстан үкіметі мақта тоқыма кластерін ұйымдастыру мақсатында арнайы «Оңтүстік» еркін экономикалық аймағын құру мәселесін қарап, экономикалшық негіздемелер жасады.

Негізгі мақсаттар:

Қазақстан экономикасында ішкі нарықтағы тоқыма және тігін тауарларына тәуелділікті жою.
Тауарлардың түрлерін көбейту және сапасын жақсарту арқылы бәсекелестік қабілетін арттыру.
Осы саладағы техникалық және технологиялық кенжелеуді оңтайлы шешіп, өндіріс шығындарын азайту.
Шикізаттық емес секторға инвестиция салуға қызығушылықты арттыру мақсатында жаңа өндірісті ұйымдастыру үшін, инвестициялық жаңа жобаларды жүзеге асыру.

Мақта - тоқыма кластерінің басты буындарының бірі - 2005 жылғы маусымда құрылған «Оңтүстік» арнайы экономикалық аймағы. Келешекте 5 мың адамды жұмыспен қамтитын 15 тен аса кәсіпорын салынбақшы. Қазір «Ютекс» ЖШС, «Қазақ - Ресей тоқыма альянсі» ЖШС, «Меланж» АҚ қуаттары арта түсуде. Егерде 1998 - 2000 жылдары Республикада өндірілетін 130 - 135 мың тонна мақта талшығының 5 тоннасы ғана терең өңдеуден өтетін болса, қазір бұл көрсеткіш 15 мың тоннадан асты, таяудағы жылдарда 45 - 50 мың тоннаға жетпекші. Бұл өндірілетін талшықтың 40 пайызға жуығы.

Қазақстан Үкіметінің қолдауымен жобаланып отырған мақта кластерін ұйымдастыру оны іс жүзінде орындау экономиканы диверсификациялауға, яғни шикізаттық тәуекелділікті біршама жұмсартады. Сонымен қатар аумақта қосылған құнды өнімдер шығаратын өндірістер тізбегін ұйымдастыру мүмкіндігін жасайды.

Экономистер мен мамандардың есептеулері бойынша 1000 тонна мақта талшығын терең өңдеу өндірісі - кластері 300 - 350 жаңа жұмыс орындарын ашуға мүмкіндіктерін туғызады. Аумақта өндірілген шикізатты алыс қашықтықтарға тасымалдау шығындары қыскартырылады. Мақта кластерінің түпкі өнімдері - мақта маталарының сан алуан түрлері, дайын тігілген

киім-кешек, үй-тұрмыс тауарлары. Біздің есептеулеріміз бен тұжырымдамамыз бойынша негізгі мақта кластерімен бірқатарда қосалқы кластерлер (подкластері) - шитті, линтті және улюкті терең өңдеу экономиқалық жағынан тиімді. Шиттен өсімдік майын, сығынды, күнжара, шит қабығын алып, құрама жем өндірісін ұйымдастыру мал шаруашылығының жем қорын нығайтады. Линт пен улюктен денсаулық сақтау саласында қолданылатын мақта, дәке, төменгі сапалы мақта, бейтоқыма мата, бөз, мақталы киім - кешек, үй жиһаздарының өндірістерін ұйымдастыруға болады. Негізгі және қосалқы кластерлерді ұйымдастырудың оптималды көлемі 20 мың тонна мақта шикізаты. Оны өңдеуден 6, 7 мың тонна талшық немесе 5, 5 - 6, 5 мың тонна мақта жібі алынады. Қосалқы кластерлерде 10-11 мың тонна шит, одан 1400-1500 тонна линт және улюк өңделіп, түрлі дайын тауарлар жасалады.

Біздің зерттеулеріміз бойынша осы технологиялық құрылымдарды ұйымдастыру арқылы:

негізгі кластер бойынша - 2200 - 2500
қосалқы кластер бойынша - 350 - 400

♦ инфрақұрылымдар бойынша - 250 - 300

жаңа жұмыс орындарын ашуға болады. Барлығы бір кластерлік тізбек бірлігі бойынша ашылатын жаңа жұмыс орындарының саны 2800 - 3000 жетеді. Облыс бойынша өндірілетін шитті мақтаның жартысын терең өндеу кәсіпорындарын ұйымдастыру арқылы таяу мерзімде 5-7 мың, ал келешекте 10-14 мың жаңа жұмыс орындары ашылады.

Қазақстанның оңтүстік өңірінде осы бағдарламаны жүзеге асыру арқылы жұмыссыздық пен кедейшіліктің деңгейлерін едәуір төмендетуге болады. Халықтың табысын, әлеуметтік жағдайын көтеріп, республикалық орташа көрсеткіштері мен теңдестіруді қамтамасыз ету қажет. Жеңіл және тоқыма өнеркәсібінің қазіргі жағдайында бұл саладағы еңбек нарығындағы сұранымға кәсіби құрылымның ұсынымының сәйкес келмеуі орын алып отыр. Осы саладағы мамандардың басқада салаларға ауысып кетуіне байланысты

маман - жұмысшылар азайған. Осыған байланысты кластер тізбегіндегі жұмыс орындарында жұмыс жасайтын кәсіби мамандарды дайындау, қайта оқыту мәселелері туындайды. Мәселені дұрыс шешу мақсатында орта кәсіби - техникалық оқу орындарының бағытын өзгертіп, жеңіл және тоқыма өнеркәсібіне бейімдеу кажет. Бұл салаға қажет мамандар: жіп иіруші, (ұршықшы), тоқымашы, бояушы, тігінші, пішуші және тігін бұйымдарының конструкторлары, тағы баскалар.

Мақта кластерінің схемасы схема - 1. 2. 1

Қосалқы кластерлер схемасы

І.

ІІ.

Қазақстанның Оңтүстігінде мақта өсірумен бір миллионнан астам адам айналысады. Қазір мақта өңір халкынын бірден-бір күнкөріс көзіне айналып отыр.

Республикамызда өндірілетін 130 - 135 мың тонна мақта талшығын экспортқа шығарсақ, оны сатудан 165 - 170 миллион АҚШ доллары түседі. Егер осы өндірілген мақта талшығын терең өңдеп, дайын бұйым ретінде сатсақ, ол қаржы мақтаны шикізат күйінде сатқаннан 7 есе ұлғайып, 1 миллиардтан астам АҚШ долларын құрайды. Мамандардың есебі бойынша, өндірілген мақта талшығын тереңдеп өңдеу барысында 1 мың тонна талшық 100 - 110 қосымша жұмыс орнын ашуға мүмкіндік береді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.