Жарамсыз мәмілелер түсінігі

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
I. ЖАРАМСЫЗ МӘМІЛЕЛЕР ТҮСІНІГІ
1.1 Жарамсыз мәміленің ұғымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.2 Ерікті ақауы бар мәмілелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.3 Жарамсыз мәмілелер және жарамсыздықтың салдары ... ... ... ... ... ... ... .10
1.4 Мәміле жарамдылық шарты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
1.5 Мәміленің жазбаша нысанын сақтамау салдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26

Азаматтық кодекстің 147-бабында мәміле азаматтар мен заңды тұлғалардың Азаматтық құқықтары мен міндеттерін белгілеуге, өзгертуге немесе тоқтатуға бағъпталған әрекеттері деп белгіленген. Мәмілеге мынадай белгілер тән:
1) тұлғаның (тұлғалардың) ерік (тілек немесе ниет) білдіруі;
2) рұқсат етілген ерік білдіру, яғни құқыққа сәйкес әрекет;
3) кандай да бір Заңды құқық жасауға бағытталған Азаматтық құқықтык қатынастардың пайда болуы, өзгертілуі және тоқтатылуы; 4) мәміленің әрқашанда құқықтық салдарды туғызуы.
Мәміленің маңызы жақтардың еркі мен ерік (ниет, тілек) білдіруінен түрады. Ерік білдіруі ауызша, конклюденттік әрекеті арқылы жазбаша (жай немесе нотариалдық) және үндемей қалу жолымен білдіріледі.
Мәмілеге қатысушылардың ерік білдіру, әдісін мәміленің нысаны деп атайды. Егер мәмілеге қатысушылар өздерінің еркін ауызша айтқан болса, онда бұл ауызша жасалған мәміле болады. Мысалы, телефонмен жасалған мәміле ауызша жасалған болып есептеледі. Айталық, ауызша жасалған мәміле орындағанын растайтын жазбаша құжат берілуі мүмкін (тауар чегі, затты сатып алғанын айғақтайтын құжат және т.б.), сондай-ақ жетон, билет сияқты растайтын белгілер үсынылады. Бірақ бұдан ауызша жасалған мәмілеге келіп-кетер ештеңе жоқ.
Азаматтық кодекстің 157-бабында бұл туралы былай делінген: "мәміленің нысанына, мазмұнына және қатысушыларына, сондай-ақ олардың ерік білдіру бостандығына қойылатын талаптар бұзылған жағдайда мүдделі адамдардың, тиісті мемлекеттік органның не прокурордың талабы бойынша мәміле жарамсыз деп танылуы мүмкін".
Азаматтық құқык теориясында мәмілелердің жарамсыз болуы мынадай түрлерге бөлінеді: а) субъект құрамының ақауы болатын мәміле; ә) еріққе қатысты ақауы бар мәміле; б) нысанның ақауы бар мәміле; в) мазмұнының ақауы бар мәміле. Азаматтық кодексте мазмұны заң талаптарымен сәйкес келмейтін кез келген мәміле жарамсыз болатындығы жөнінде жалпы норма бар (АК-тің 158-бабы).

1. Қазақстан Республикасының Конституциясы, 1995 ж. 30 тамыз.
2.Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі: Жалпы бөлім 27 желтоқсан 1994 ж. Ерекше бөлім 1999 ж. 1 шілде.
3.Қазақстан Республикасының Заңы. “Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексін күшіне енгізу туралы” 1999 ж. 1 шілде.
4.Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексін күшіне енгізу туралы. Қазақстан Республикасы Жоғарғы кеңесінің қаулысы 1994 ж. 27 желтоқсан.
5.Басин.Ю.Г. Ответственность за нарушение обязательств. Алматы: Әділет-Пресс, 1997.-3 с.
6.Витрянский.В.В., Суханов.Е.А. Ответственность за нарушение гражданско правового обязательства.-Алматы: Әділет-Пресс, 1997.-192 с.
7.Дернбург.Г. Пандекты. Обязательственное право.М., 1990, 18-бет.
8.Комментарий: Гражданский кодекс Республики Казахстан (общая часть).Отв. ред.Сулейменов М.К., Басин Ю.Г., Алматы, “Жеті жарғы”, 1998, 298-бет.
9.Тулеугалиев Г.И., Мауленов К.С. Гражданское право Республики Казахстан. Учеб. Пособие (часть общая).1999.-285 с.
10.Төлеугалиев.Ғ. Қазақстан Республикасының азаматтық құқығы: Жоғары оқу орындарына арналған акау.курс. 1-том.-Алматы: “Жеті жарғы”,2001.-376 бет.

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
I. ЖАРАМСЫЗ МӘМІЛЕЛЕР ТҮСІНІГІ
1.1 Жарамсыз мәміленің ұғымы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.2 Ерікті ақауы бар мәмілелер ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.3 Жарамсыз мәмілелер және жарамсыздықтың салдары ... ... ... ... ... ... ... .10
1.4 Мәміле жарамдылық шарты ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14
1.5 Мәміленің жазбаша нысанын сақтамау салдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 26

КІРІСПЕ
Азаматтық кодекстің 147-бабында мәміле азаматтар мен заңды тұлғалардың Азаматтық құқықтары мен міндеттерін белгілеуге, өзгертуге немесе тоқтатуға бағъпталған әрекеттері деп белгіленген. Мәмілеге мынадай белгілер тән:
1) тұлғаның (тұлғалардың) ерік (тілек немесе ниет) білдіруі;
2) рұқсат етілген ерік білдіру, яғни құқыққа сәйкес әрекет;
3) кандай да бір Заңды құқық жасауға бағытталған Азаматтық құқықтык қатынастардың пайда болуы, өзгертілуі және тоқтатылуы; 4) мәміленің әрқашанда құқықтық салдарды туғызуы.
Мәміленің маңызы жақтардың еркі мен ерік (ниет, тілек) білдіруінен түрады. Ерік білдіруі ауызша, конклюденттік әрекеті арқылы жазбаша (жай немесе нотариалдық) және үндемей қалу жолымен білдіріледі.
Мәмілеге қатысушылардың ерік білдіру, әдісін мәміленің нысаны деп атайды. Егер мәмілеге қатысушылар өздерінің еркін ауызша айтқан болса, онда бұл ауызша жасалған мәміле болады. Мысалы, телефонмен жасалған мәміле ауызша жасалған болып есептеледі. Айталық, ауызша жасалған мәміле орындағанын растайтын жазбаша құжат берілуі мүмкін (тауар чегі, затты сатып алғанын айғақтайтын құжат және т.б.), сондай-ақ жетон, билет сияқты растайтын белгілер үсынылады. Бірақ бұдан ауызша жасалған мәмілеге келіп-кетер ештеңе жоқ.
Азаматтық кодекстің 157-бабында бұл туралы былай делінген: "мәміленің нысанына, мазмұнына және қатысушыларына, сондай-ақ олардың ерік білдіру бостандығына қойылатын талаптар бұзылған жағдайда мүдделі адамдардың, тиісті мемлекеттік органның не прокурордың талабы бойынша мәміле жарамсыз деп танылуы мүмкін".
Азаматтық құқык теориясында мәмілелердің жарамсыз болуы мынадай түрлерге бөлінеді: а) субъект құрамының ақауы болатын мәміле; ә) еріққе қатысты ақауы бар мәміле; б) нысанның ақауы бар мәміле; в) мазмұнының ақауы бар мәміле. Азаматтық кодексте мазмұны заң талаптарымен сәйкес келмейтін кез келген мәміле жарамсыз болатындығы жөнінде жалпы норма бар (АК-тің 158-бабы).

I ЖАРАМСЫЗ МӘМІЛЕЛЕР ТҮСІНІГІ
0.1 Жарамсыз мәміленің ұғымы.
Мәміленің нысанына, мазмұнына және қатысушыларына, сондай-ақ олардың ерік білдіру бостандығына қойылатын талаптар бұзылған жағдайда мүдделі адамдардың, тиісті мемлекеттік органның не прокурордың талабы бойынша мәміле жарамсыз деп танылуы мүмкін .
Жарамсыз мәмілелердің түрлері. Азаматтық құқык теориясында мәмілелердің жарамсыз болуы мынадай түрлерге бөлінеді: а) субъект құрамының ақауы болатын мәміле; ә) еріққе қатысты ақауы бар мәміле; б) нысанның ақауы бар мәміле; в) мазмұнының ақауы бар мәміле. Азаматтық кодексте мазмұны заң талаптарымен сәйкес келмейтін кез келген мәміле жарамсыз болатындығы жөнінде жалпы норма бар (АК-тің 158-бабы).[1,5-8]
Субъектілік құрамының ақауы бар мәміле екі топқа бөлінеді. Оның біріншісі азаматтардың әрекет қабілетсіздігімен, екінші -- занды тұлғалардың арнайы кұқық кабілетгілігімен немесе олардың органдарының мәртебесімен байланысты болады.
Қатысушылардың жасы мен психикалық жағдайынан туындаған әрекеттер мәміленің жарамсыз болуына басты негіз болып есептеледі.
Ондай жарамсыз мәмілелерге мыналар жатады:
а) Азаматтық кодекстің 23-бабында көзделген мәмілелерді қоспағанда, он төрт жасқа толмаған адам жасаған мәміле жарамсыз болады (АК-тің 159-бабының 3-тармағы);
ә) он төрт жастан он сегіз жасқа дейінгі кәмелетке толмаған баланың ата-анасының (асырап алушыларының) немесе қамкоршыларының келісімінсіз жасаған мәмілесін, зан бойынша оның өзі дербес жасауға құқығы бар мәмілелерді қоспағанда, сот ата-анасының (асырап алушыларының) немесе қамқоршысының талабы бойынша жарамсыз деп тануы мүмкін (АК-тің 159-бабының 4-тармағы);
б) есуастық немесе ақыл-есі кем болуы салдарынан әрекет қабілеттілігі жок деп танылған адам жасасқан мәміле жарамсыз болады. Кейіннен әрекет қабілетгілігі жоқ деп табылған азамат жасасқан мәміле (АК-тін 26-бабы), егер мәмілені жасау кезінің өзінде-ақ бұл азамаггың психикалық шатасу жағдайында болғаны дәлелденсе, онын қорғаншысының талабы бойынша сот мәмілені жарамсыз деп тануы мүмкін (АК-тің 159-бабының 5-тармағы);
в) сот әрекет кабілетгілігін шектеген адам жасасқан мәмілені сот оның камқоршысының талап етуі бойынша жарамсыз деп тануы мүмкін (АК-тін 159-бабының 6-тармағы);
г) әрекет кабілеттілігі болғанымен, мәміле жасаған кезде өз әрекетінің мәнін түсіне алмайтын немесе өзінің не істегенін білмейтін жағдайда болған азамат жасасқан мәмілені сот азаматтың талабы бойынша, ал егер тірі кезінде талап етуге азаматтың мүмкіндігі болмаса, азамат қайтыс болғаннан кейін басқа мүдделі адамдардың талабы бойынша жарамсыз деп тануы мүмкін (АК-тің 154-бабының 7-тармағы).
Жоғарыда аталған мәмілелер бойынша әрекет кабілеттілігі бар тарап жарамсыз мәміленің Азаматтық кодекстін 157-ба-бынын 3 -- 6-тармақтарында көзделген салдармен қоса, екінші тараптың залалын оның пайдасына өндіріп беруі мүмкін. Мүндай міндет әрекет қабілеттілігі бар жаққа, егер ол екінші жактың әрекет қабілеттілігі жоқ екендігін білсе, не білуге тиісті болса ғана жүктеледі.
Азаматтық кодекстің 159-бабында заңды түлғалардың жарамсыз мәмілесін жарамсыз деп тануға мынадай негіздер қарастырылған: а) заңды тұлғаның заң актілерінде немесе құрылтай құжаттарында нақты шектелген қызмет мақсаттарына қайшы келетін етіп не онын органының жарғылық күзыретін бұза отырып жасаған мәміле жасауы; ә) қажетті лицензия алмай не лицензияның қолданылу күшінің біткеннен кейін жасанған мәміле; б) теріс пиғылдағы бәсеке мақсатын көздейтін немесе іскерлік әдеп талаптарын бұзған мәміле.

0.2 Ерікті ақауы бар мәмілелер
Ерікті ақауы бар мәмілелер екі топқа бөлінеді: 1) мәміле жасауға іштей келіспей жасалған мәміле; 2) ішкі еріктің дұрыс калыптаспауы салдарынан жасалған мәміле.
Бірінші топка бір тараптың екіншісін алдау, зорлық, қорқыту ыкпалымен, бір тарап өкілінің екінші тараппен зұлымдық ниетте келісуі нәтижесінде жасаған мәмілелер жатады (АК-тің 159-бабының 9,10- тармақтары).
Ерік ақауы бар жоғарыда аталған мәмілелердің жарамсыз болуының себебі мәмілені жасауда сол тұлғаның еркі болмайды, әрі ерік білдіруді мәмілеге қатысушының еркі емес, әлде біреудін ыкдалымен болған ерік болып табылады.
Зорлап мәміле жасату дегеніміз, мәмілеге қатысушыны мәжбүрлеп онын өзіне, не жакындарына күш қолдану (ұрып-соғу, жақын адамдарымен қатыстырмау, бостандығын шектеу және т.б.) немесе жан-дүниесін жаралап мәміле жасауға кендіру болып табылады. Зорлық заңсыз әрекет болғанымен, кейбір жағдайда оны жасаушыны қылмыстык жазаға тарту міндет емес. [2,11-14]
Қорқыту -- тұлғаға мәміле жасамаған жағдайда онын өзіне немесе жакын адамдарына дене жарақатын салумен немесе моральдык зиян келтіретіндігін ескертіп, қоқан-локқы жасау. Қоркыту зорлықтан мынадай белгілер бойынша ерекшеленеді: а) қорқыту -- зиян келтірмекші болғанымен әлі жүзеге аса қоймаған әрекет; ә) қорқыту құқықка сай келетін уәдемен (мысалы, мүліққе тыйым салуды қолданамын, жасаған кылмысын хабарлаймын деген тәрізді) көрінуі мүмкін, сондай-ак құқыққа сай емес әрекетпен (мүлікті жою, адамның өмірі мен денсау-лығына зшш келтіру) жасалады.
Қорқытудың салдарынан мәмілені жарамсыз деп тану үшін коркыту қүр сөзбен емес, шын мәнінде болуы керек. Аталған жағдайлардың бәрі сот істі карағанда есепке алынады.
Бір тараптың екіншісімен зүлымдық ниетте келісімге келуі ерік білдіруде айтканға көне салмаушылыктан туындайды. "Зұлымдык ниеттегі" мәмілеге мынадай мысал келтіруге болады, саяжайды сатушы сатып алушынын өкіліне саяжайдың болашақ иесіне саяжайға байланысты кемшілікті айтып қоймауын өтініп, келісімге келеді.
Алдау аркылы және жаңылысу немесе кіріптарлыкпен жасалатын мәмілелермен келісушілерге тән нәрсе (АК-тін 159-ба-бының 8,9-тармактары), жеме-жемге келгенде жағдайдын шылауында кетіп, өзіндік бағытынан айрылып қалуы дер едік. Алдау дегеніміз мәмілеге қатысушыны көрер көзге адастырып, катысушы жақтың бірі екінші жаққа мәміленің тиімділігін асыра мақтап немесе тиімсіз жағын бүгіп калып (мәселен, сатылғалы тұрған заттын, кемшілігін жасыру немесе сатылмак үйдің кешесінде трамвай жолы салынғалы жатыр деп) мәміле жағдайлары жөнінде жалған айтса, міне, бұл алдау болады.
Алдаудың жанылысудан айырмасына келетін болсақ, алдауда мәміле туралы теріс ұғым саналы түрде болады.
Азаматтық кодекстің 159-бабының 8-тармағына сәйкес елеулі мәні бар жаңылысу салдарынан жасалған мәмілені сот жаңылысу әсерімен әрекет еткен тараптың талабы бойынша жарамсыз дептануы мүмкін. Мәміленің табиғатына, ұқсастығына немесе оның өз мақсатына пайдалану мүмкіндігін айтарлықтай төмендететін мәнінің сапасына қатысты жанылысудың елеулі мәні болады. Дәлелдердегі жаңылысу кейінге қалдыру немесе күшін жою шарты ретінде, мәміленің мазмұнына осындай дәлелді енгізген кездеғана мәміле жарамсыздығының негізі бола алады (АК-тің 150-бабы). Егер жаңылысу мәмілеге қатысушының ерескел бейқамдығының салдарынан болса не оны кәсіпкерлік тәуекел билеген болса, сот нақты жағдайларды және мәмілеге қатысушы екінші жақтын, мүдделерін ескере отырып, мәмілені жарамсыз деп тану туралы талаптан бас тартуға құқылы.
Жарамсыз мәміленің тағы бір түрі кіріптарлық мәміле (АК-тің 159-бабының 9- тармағы). Кіріптарлық мәміленің үш белгісі болады: а) мүлдетиімсіз ауыр мән-жайларда жасалуы; ә) өзі үшін тиімсіз ауыр мән-жайлардың орын алуы салдарынан жасалуы; б) мәжбүрліқ яғни тұлғаның еркінен тыс жасалуы. Мұндайда сот жәбірленушінің талабы бойынша ондай мәмілені жарамсыз деп тануы мүмкін.
Жарамсыз мәміленің келесі түрі нысанының ақауы бар мәмілелер. Азаматтық кодекстің 153-бабына орай мәміленің жай жазбаша түрін сақтамау оның жарамсыз болып қалуына әкеліп соқтырмайды, бірақ дау туған жағдайда тараптарды мәміленің жасалғанын, мазмұнын немесе орындалуын куәгерлік айғақтармен растау құкығынан айырады. Алайда, тараптар мәміленің жасалғанын, мазмұнын немесе орындалғанын жазбаша немесе өзге, куәгерлік айғақтардан басқа дәлелдермен растауға құқылы.
Азаматтық кодекстін 153-бабынын, 2-тармағында заң кұжаттарында немесе тараптардың келісімінде тікелей керсетілген реттерде мәміленің жай жазбаша түрін сақтамау оның жарамсыз болып калуына әкеліп соқтыратыны көрсетілген. Егер мәміленін жай жазба түрі сақталмаса сыртқы экономикалық мәміле (АК-тің 153-бабының 3-тармағы), айып төлеу келісімі (294-бап), кепілдік немесе кепіл болушылық шарты (331-баптың 2-тармағы), кепіл туралы шарт (307-баптың 2 және 3-тар-мақтары) жарамсыз болып қалатыны Азаматтық кодексте анық айтылған.
Азаматтық кодекстің 154-бабына сәйкес мәміле нотариатпен куәландыру тертібін сақтамай жасалса, онда жарамсыз деп есептеледі. Дейтұрғанмен мұндай мәмілелердің бәрін бірдей заң жарамсыз дей бермейді. Айталық нотариаттың куәландыруын талап ететін мәмілені тарапгар немесе тараптардың бірі іс жүзінде орындаған болса, ол өзінің мазмұны жағынан зандарға қайшы келмесе және үшінші жақтардың құқықтарын бұзбаса, сот мүдделі тараптың арызы бойынша мәмілені жарамды деп тануға құқылы. Бұл ретте мәмілені кейіннен нотариаттың куәландыруы талап етілмейді.
Енді мазмұнында ақауы бар мәмілеге келейіқ мазмұны заң талаптарына сәйкес келмейтін, сондай-ақ құқыктық тәртіп негіздеріне не адамгершіліққе көрінеу қайшы келетін мақсатпен жасалған мәміле жарамсыз болады (АК-тің 158-бабы). Демек заңдарға оның немесе басқа да құқықтық құжаттарға сәйкес келмеуі белгіленген талаптарды бұзу деп есептеледі. Бұл орайда азаматтық құқық пен міндет заңға сәйкес жасалған мәміледен ғанатуындап қоймайды, сонымен бірге занда каралмаған, бірақ оған қайшы келмейтін мәмілелерде туындайтындығын есепке алу қажет. Ал мазмұны заңға қайшы мәміленің екі түрі болады: а) құқықтық тәртіп негіздеріне немесе адам-гершіліққе көрінеу қайшы келетін мәміле (АК-тін 158-бабы), ә) сондай-ақ жалған немесе қулықпен жасалған мәмілелер (АК-тің 160-бабы). Мұндай мәмілелерге мемлекеттің белгілі бір қызмет түріне монополиялық құқықты бұзатын, азаматтардың құқық қабілеттілігін шектейтін немесе мүліктің жекелеген түріне меншік құқығын шектейгін мәмілелер жатады.
Азаматтық кодекстің 160-бабында жалған немесе қулықпен жасалған мәмілелердің қандай болатыны келтірілген. Сондықтан да заңдық салдар туғызу ниетін көздемей, тек көз алдау үшін ғана жасалған жалған мәміле жарамсыз болады. Азаматтық кодекстің аталған бабының 2-тармағына сәйкес егер мәміле екінші бір мәмілені (қулықпен) бүркемелеу мақсатымен жасалса, тараптар шын мәнінде ойлаған мәмілеге қатысты ережелерді қолданады. Мысалы, автомашинаны сату-сатып алу мәмілесін әлгі көлікті уақытша ақысыз пайдалану немесе "сенімхат беру" жолымен рәсімдеу мейлінше кеңінен тараған.
Мәмілелердің жарамсыздығының салдары Азаматтық кодекстің 157-бабында қарастырылған. Мәміле жарамсыз деп танылған жағдайда тараптардың әрқайсысы екінші тарапқа мәміле бойынша алынғанның бәрін қайтарып беруге, ал заттай қайтарып беру мүмкін болмаған жағдайда онын кұнын ащпалай етеуге міндеггі. Мұндай жақтардың қайтаруы бастапқы ережеде екі жақты реституция деп аталады.
Егер мәміле қылмыстық мақсаткд жетуге бағытталып, екі тарапта да жымысқы ниет болған жағдайда олардын мәміле бойынша алғандарының немесе алуға тиісті болғандарының бәрі соттың шешімі немесе үкімі бойынша тәркіленуге жатады. Мұндай мәмілені бір тарап орындаған ретте, екінші тараптан алғандардың бәрі және одан мәміле бойынша бірінші тарапқа тиесілінің бәрі тәркіленуге тиіс. Егер тараптардын ешқайсысы да орындауға кіріспеген болса, мәміледе орындалуы көзделгеннін, бәрі тәркіленуі тиіс.
Қылмыстық мақсатқа жету жөніндегі жымысқы ниет тараптардың бірінде ғана болған жағдайда оның мәміле бойынша алғандарының бәрі екінші тарапқа қайтарылуы тиіс, ал соңғы-сының алғаны не оған мәміле бойынша тиесілісі тәркіленуге тиіс.
Нақты мән-жайларды ескере отырып, сот осы баптың 4 және 5 тармақтарындағы көзделген салдарды, жарамсыз мәміле бойынша алынған, не алынуға тиісті мүлікті тәркілеуге катысты белігінде ішінара не толық қолданбауға құқылы. Бұл белікте осы баптың 3-тармағында көзделген салдар басталады.
Сотқа әрекетті жасаған кінәлі жақтардан залалды өндіріп алу құкығы берілген, нәтижесінде мәміленің жарамсыздығы залал көрген келесі жактын, пайдасына шешіледі.
Азаматтык кодекстің 161-бабында мәміленің бір бөлігінін жарамсыздығы белгіленеді. Сонымен қатар мәміленін. бір бөлігінің жарамсыздығы оның басқа бөліктерінін, жарамсыз болуына әкеліп соктырады.
Мәмілені жарамсыз деп тану кезіндегі талап қою мерзімі іс жүзінде маңызға ие. Азаматтык кодекстің 162-бабы 159-баптың 9 және 10-тармақтарында көзделген негіздер бойынша мәміленің жарамсыздығына байланысты даулар бойынша заңды талап мерзімі зорлық немесе қорқыту ыкпалымен мәміле жасалып, сол зорлық немесе коркыту тоқтатылған күннен бастап не талап коюшы мәмілені жарамсыз деп тануға негіз болыптабылатын өзге де мән-жайларды білген немесе білуге тиіс болған күннен бастап бір жыл болады. Бұдан басқа жағдайда мәміленің жарамсыздығына жалпы үш жылдық занды талап мерзімі колданылады

1.3 Жарамсыз мәмілелер және жарамсыздықтың салдары
І. Мәміленің нысанына, мазмунына және катысушыларынп сондай-ақ олардың ерік бідаіру бостандығына қойылатын талап-тар бұзылған жағдайда мүдделі адамдардың. тиісті мемлекеттік органның не прокурордың талабы бойынша мәміле жарамсыз деп танылуы мүмкін.
2. Мәміле жарамсыздығының негіздемелері. сондай-ақ онь жарамсыз деп тануды талап етуге қуқығы бар адамдардың тізбеа осы Кодексте не өзге де заң құжаттарыңда белгіленеді
3. Мәміле жарамсыз деп танылған жағдайда тараптардык әрқайсысы екінші тарапқа мәміле бойынша алынғанның бәрін қайтарып беруге, ап заттай қайтарып беру мумкін болмаған жағдайда құнын ақшалай өтеуге міңдетті [3,15-18]
4. Егер мәміле қылмыстық мақсатқа жетуге бағытталып, екі тарапта да жымысқы ниет болған жағдайда олардың мәміле бойынша алғаңдарының немесе алуға тиісті болғандарының бәрі соттың шешімі немеое үкімі бойынша тәркіленуге тиіс Мұңдаи мәмілені бір тарап орындаған ретте, екінші тараптан алғандарының бәрі және одан мәміле бойынша бірінші тарапқа тиесілінің бәрі тәркіленуге тиіс. Егер тараптардың ешкайсысы да орындауга кіріспеген болса, мәміледе орындалуы көзделгеннің бәрі тәркіле-нуге тиіс.
5. Қылмыстық мақсатқа жету жөніндегі жымысқы ниет тараптардың біріңде ғана болған жағдайда оның мәміле бойынша алғандарының бәрі екінші тарапқа қайтарылуға тиіс, ал соңғысының алғаны не оған мәміле бойынша тиесілісі тәркіленуге тиіс.
6. Нақты мән-жайларды ескере отырып, сот осыбаптын 4 және 5-тармақтарында кезделген салдарды, жарамсыз мәміле бойынша алынған, не алынуға тиіс мұлікті тәркілеуге қатысты бөлігіңде ішінара не толық қолданбауға құқылы. Бұл бөлікте осы баптын, 3-тармағыңда көзделген салдар басталады.
7. Осы бағттың 3 -- 6-тармақтарында көзделген салдармен қоса сот мәміленің жарамсыз болуын туғызған әрекеттерді жасауға кінәлі тараптан мәмілені жарамсыз деп тануға байланысты екінші тараптың залалын оның пайдасына өндіріп беруі мүмкін.
8. Жарамсыз мәміле заңдық салдарға әкеліп соқтырмайды. Бұған мәміленің жарамсыздығына байланысты және ол жасалған кезден бастап жарамсыз мәмілелер кірмейді
9. Мәмілені жарамсыз деп тани отырып, сот нақты мән-жайларды ескеру арқылы оның одан әрі орындалуына тыйым салумен шектелуге құқылы.
158-бап. Мазмұны заң тапаптарына сәйкес келмейтін маміленің жарамсыздығы
1. Мазмұны заң талаптарына сәйкес келмейтін, сондай-ақ құқықтық тәртіп негіздеріне немесе адамгершілікке керінеу қайшы келетін мақсатпен жасалған мәміле жарамсыз болады.
2. Заң талаптарын, заңды тұлғаның жарғысын не оның органдарының кұзыретін бұзатын мәмілені қасақана жасасқан адамның, егер мұндай талап пайдакүнемдік себептерден немесе жауапкершіліктен жалтару ниетінен туындаса, мәмілені жарамсыз деп тануды талап етуге құқығы жоқ.
3. Егер мәмілеге қатысушылардың бірі оны міндеттемесін орындаудан немесе үшінші жақ не мемлекет алдындағы жауапкершіліктен жалтару ниетімен жасаған ретте ал мәміленің басқа қатысушылары бұл ниет туралы білген болса немесе білуге тиіс болса, мүдделі жақ (мемлекет) мәмілені жарамсыз деп тануды талап етуге құқылы.
159 - б а п. Мәмілелер жарамсыздығының негіздері
1. Қажетті лицензия алмай не лицензияның қолданылу күшінің мерзімі біткен кейін жасалған мәміле жарамсыз болады
2. Теріс пиғылды бәсеке мақсатын көздейтін немесе іскерлік әдеп талаптарын бұзатын мәміле жарамсыз болады.
3. Осы Кодекстің 23-бабыңда көзделген мәмілелерді коспағанда, он төрт жасқа толмаған адам жасаған мәміле жарамсыз болады. [4,14-17]
4. Онтерт жасқа толган кәмелетке толмаған баланың ата-ана-сының (асырап алушыларының) немесе қамқоршыларың келісімінсіз жасаған мәмілесін, заң бойынша оның өзі дербес жасауға құқығы бар мәмілеперді қоспағанда, сот ата-анасының (асырап алушыларының) немесе қамқоршысының талабы бойынша жарамсыз деп тануы мумкін.
5. Есуастық немесе ақыл-есі кем болуы салдарынан әрекет қабілеттілігі жоқ деп танылған адам жасаскан мәміле жарамсь з болады. Кейіннен әрекет қабілеттілігі жоқ деп танылған азаыьт жасасқан мәміле (осы Кодекстің 26-бабы), егер мәмілені жасау кезінің-өзіңде-ақ бул азаматтың психикалық шатасу жағдайынд э болғаныдәлелденсе, оныңқорғаншысыныңталабы бойынша сст мәмілені жарамсыз деп тануы мұмкін.
6. Сот әрекет қабілеттілігін шектеген адам жасасқан мәмілем сот оның қамқоршьюының талап етуі бойынша жарамсыз деп тануы мүмкін.
7. Әрекет қабілеттілігі болғанымен, мәміле жасаған кезде өз әрекеттерінің мәнін түсіне алмайтын немесе езінің не істегенін білмейтінжағдайда болған азамат жасасқан мәмілені сот сол азаматтың талабы бойынша, ал егер тірі кезінде талап етуге азаматтың мүмкіңдігі болмаса, азамат қайтыс болғаннан кейін басқа мүдделі адамдардың талабы бойынша жарамсыз деп тануы мүмкін.
8. Еңеулі мәні бар жаңылысу салдарынан жасалған мәмілені сот жаңылысу әсерімен әрекет еткен тараптың талабы бойынша жарамсыз деп тануы мүмкін. Мәміленін табиғатына, ұқсастығына немесе оны өз мақсатына пайдалану мүмкіндігін айтарлықтай темеңдететін мәнінің сапасына қатысты жаңылысудың елеулі мәні болады. Дәлелдердегі жаңылсу кейінге қалдыру немесе кушін жою шарты ретіңде, мәміленің мазмұнына осындай дәлелді енгізген кезде ғана мәміле жарамсыздығының негізі бола алады (осы Кодекстің 150-бабы).
Егер жаңылысу мәмілеге қатысушының өрескел бейқамдығының салдары болса не оны кәсіпкерлік тәуекел билеген болса, сот нақты жағдайларды және мәмілеге қатысушы екінші жақтың мүдделерін ескере отырып, мәмілені жарамсыз деп тану туралы талаптан бас тартуға құқылы.
9. Алдау, зорлық, қорқыту ықпалымен жасалған мәмілені сондай-ақ басқа тарап пайдаланған жағдайларға қарағанда адам өзі үшін мулде тиімсіз ауыр мән-жайлардың салдарынан жасауға мәжбүр болған мәмілені (кіріптарлық мәміле) сот жәбірленушінің талабы бойынша жарамсыз деп тануы мүмкін.
10. Бір тарап өкілінің екінші тараппен зұлымдық ниетте келісуі нәтижесінде жасалған мәмілені сот жәбірленуші тараптың талабы бойынша жарамсыз деп тануы мүмкін. Жәбірленуші тарап шеккен залалды жәрдем беру тәртібімен өтеу (осы Кодекстің 9-бабының 4-тармағы) теріс пиғылды өкілге жүктелуі мүмкін
11. Заңды түлғаның осы Кодексте, өзге де заң актілерінде немесе құрылтай құжаттарында нақты шектелген кызмет мақсаттарына қайшы келетін етіп жасаған, не оның органының жарғылық, қүзыретін бұза отырып жасаған мәмілесі, егер мәміледегі басқа тараптың мұндай жолсыздықтар туралы білгені немесе күн ілгері білуге тиіс болғаны дәлелденсе, заңды тұлғаның мүлік иесінің қуынымы бойынша жарамсыз деп танылуы мумкін.
12. Осы баптың 3, 5-тармақтарыңда көзделген мәмілелер жас балалардың немесе әрекет қабілеггілігі жоқ адамдардың ата-анасының, асырап алушыларының немесе қорғаншыларының талабы бойынша, егер олар аталған адамдардың пайдасына жасалған болса, сот шешімімен жарамды деп танылуы мүмкін.
160 - 6 а п. Жалған немесе қулықпен жасалған мәмілелер
1. Зандық салдар туғызу ниетін көздемей, тек көз алдау үшін ғана жасалған жалған мәміле жарамсыз болады.
2. Егер мәміле екінші бір мәмілені (қулыклен) буркемелеу мақсатымен жасалса, тараптар шын мәнінде ойлаған мәмілеге қатысты ережелер қолданылады.
161 - б а п. Мәміленің бір бөлігі жарамсыздығының салдары
Егер мәмілені оның жарамсыз бөлігінен енгізбей-ақ жасауға болар еді деп ойлау мүмкін болса, меміленің бір бөлігінің жарамсыздығы оның басқа бөліктерінің жарамсыз болуына әкеліп соқтырмайды.
162 - б а п. Жарамсыз мәмілелер бойынша талап қою мерзімдері
1. ҚР 1998ж. 11 наурыздағы №211 - заңымен алынып тасталды.
2. Осы Кодекстің 159-бабының 9 және 10-тармақтарында көзделген негіздер бойынша мәміленің жарамсыздығына байланысты даулар бойынша талап қою мерзімі зорлық немесе қорқыту ықпалы мен мәміле жасалып, сол зорлық немесе қорқыту токтатылған күннен бастап не талап коюшы мәмілені жарамсыз деп тануға негіз болып табылатын өзге де мән-жайларды білген немесе білуге тиіс болған күннен бастап бір жыл болады. [5,19-23]

1.4 Мәміленің жарамдылық шарты
Мәміленің жарамдылығы заң талаптарына сәйкес айқындалалды. Мәміленің жарамды болуы шарттарына жататындар: мазмұны заң талаптарына сәйкестігі, мәмілеге қатысатын және оны жүзеге асыратын адамның қабілеттілігі, еркі мен ерік білдірудің сәйкестігі, мәмілелердің нысанын сақтау. Мәміле шын мәнінде заңға қайшы келмеуі тиіс,яғни кез келген құқықтық нормотивтік құжаттарға сай келуі қажет. Мысалы, азаматтық құқық қабілеттілігі мен әрекет қабілеттілігін шектеуге бағытталған мәміле жарамсыз мәміле болып танылады (АК-тің 18-бабы)
Мәміле ерікті әрекет болғандықтан, оны әрекет қабілеттілігі бар әрбір азамат жасай алады, ал заңды тұлғалар жалпы және арнай әрекет қабілеттілігі болғандықтан мәміле жасауға қабілетті деп саналады.
Мәміле жарамды болуы үшін ерік және ерік білдіру бір-бірімен сәйкес келуі керек. Олардың арасындағы сәйкессіздік мәмілені жарамсыз етіп көрсетеді. [6,33-37]
Мәміле еріктің мәлімдеуінен туындайтын құқықтық мәнге заңмен бекітілген нысанда болып қабылдануы мүмкін. Мәмілеге қатысушыларының ерік білдіру әдісін мәміленің нысаны деп айтады.
Мәміле ауызша және жазбаша нысанда жасалады. Егер мәмілеге қатысушылар өздерінің еркін ауызша айтқан болса, онда бұл ауызша жасалған мәміле болады. Мысалы, телефонмен жасалған мәміле, ауызша жасалған болып есептеледі. Айталық, ауызша жасалған мәміле орындағанын растайтын жазбаша құжат ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.