Ислам дініндегі мәзһабтардың тағдыр түсінігі

Пән: Дінтану
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 65 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе

Диплом жұмысының объектісі. Біз бұл зерттеу жұмысымызда «Қазіргі кәләм мәселелері» тақырыбын қолға алып отырмыз. Диплом жұмысымыздың бірінші бөлімінде Ислам мәдениеті жүйесіндегі кәләм ілімі, қазіргі кәләм ілімінің пайда болуына әсер еткен факторлар және Қазіргі кәләм ілімінің өкілдері секілді тақырыптар қамтылған. Екінші бөлімде Ортағасырлық кәләм ілімінің тақырыптарының бүгінгі күнгі түсініктемелері, Ғылым және ислам дінінің үндестігі және кәләм ілімінің әлеуметтік мәселелері секілді тақырыптарды қамтыдық.

Ислам дiнi VII ғасырда пайда болғаннан бастап күні бүгінге дейін өзiнiң шынайы бейнесiн еш жоғалтпаған. Оның үкімi қиямет күніне дейiн жалғаса бермек. Ислам дiнi әлемдiк дiн болғандықтан ұстанушыларының саны да көп. Негiзiн Арабия түбегінен бастау алып, барша әлемге жайылған бұл дінді әр түрлі ұлттар мен халықтар ұстанады. Солардың бірі де қазақ халқы. Халқымыз сонау көнеден бері осы дінге сеніп, оның наным-жоралғыларын ұстанып келеді.

Қазіргі таңда Қазақстанда да көптеген Ислам мәзһабтары жайылуда. Кейбір мұсылмандар бұл мәзһабтарды айыра алмай, қайсысы дұрыс, қайсысы бұрыс екеніне күмәнмен қарауда. Бұл мәзһабтар тек Қазақстан жерінде ғана жайылмады. Олардың бастауы бұдан бірнеше ғасырға созылып жатыр.

Мен бұл жұмысымда Ислам дініндегі мәзһабтардың тағдыр түсінігін қолға алдым. Ислам дінінің берген ой еркіндігінің арқасында дұрыс түсінбеушіліктің салдарынан пайда болған саяси, итиқади (сенімге байланысты) және фиқһи (құқықтық) мәзһабтардың тағдыр мәселесі төңірегіндегі тұжырымдарына тоқталдым. Бұл мәзһабтардың шығу себептеріне, маңыздылығына және осылардың ішіндегі бастыларына қысқаша тоқтала отырып, фиқһ ғылымы мен фиқһ мазхабтарына ерекше орын бердім.

Исламдағы саяси және сенім мәзһабтарының көпшілігі үмбеттің ауызбіршілігін бұзып, арасына жік салуда. Ал фиқһ мәзһабтары болса мұсылмандардың арасын айыруға емес, керісінше әр түрлі мәдениет пен аймақтарда өмір сүрген мұсылмандардың арасын жақындатуға тырысады.

Фиқһ ғылымынсыз Ислам дінін түсіну мүмкін емес. Ислам дініндегі бүкіл өмірге қажетті заңдылықтар мен ережелерді бізге түсіндіріп беретін де осы фиқһтық (құқықтық) мазхабтар. Ғибадатты, құқықты, ахлақты, әлеуметтік және қоғамдық қарым-қатынастарды реттеп отыратын бірден-бір сала осы - фиқһ саласы. Жалпы айтқанда фиқһ - Ислам үмметінің салауатты өмір сүру заңдылығының жиынтығы десек те болады. Фиқһтың қайнар-көзі Құран, Сүннет және екеуіне сүйеніп шығарылған ижтиһад. Фиқһ бүкіл Ислам үмбетіне бірдей үкім қояды. Яғни түріне, түсіне, ұлтына қарамастан барлық үмбетті бір бүтін алады. Сондықтанда Исламдағы фиқһ немесе Ислам құқығы, басқа ешқандайда халықта яки басқа бір пайғамбар алып келген діннің қағидаларына ұқсамайды. Ал енді осы мазхабтардың тағдыр төңірегіндегі тұжырымдары өте маңызды болып келеді. Яғни осы мазхабтардың тағдыр түсінігін салыстырмалы түрде зерттеу, ислам ғылымына үлкен үлесін қосатыны сөзсіз.

Пайғамбарымыз өмір сүрген дәуірде бір мәселе туындай қалса оны дереу Пайғамбарымыз шешіп беретін. Пайғамбар дүниеден өткеннен кейінгі жылдарда Ислам мемлекетінің аумағы ұлғайып, әр түрлі халық, әр түрлі ұлттар Ислам жамағатына қосылды. Әрбірінің әдет-ғұрпының, салт-дәстүрінің түрлі-түрлі болуы туындаған мәселелерді шешуде де түрлі жолдарға жетеледі. Бұған қоса фиқһ ғалымдарының көзқарысы мен түсінігінің әр түрлі болуы, олардың қолына жеткен дәлелдердің шектеулі болуы да фиқһ мәзһабтарының туындауына жол ашты. Ал енді осы мазхабтардың тағдыр түсінігінің қандай және қаншалықты дәрежеде екендігін көрейік.

Зерттеудің мақсаты. Мен бұл жұмысымда «Қазіргі кәләм мәселелері» түсінігін қолға алдым. Қазіргі таңда дінге берілген еркіндіктің әсерінен және жастардың шетелдерде дін оқып келуінің салдарынан, сонымен қатар исламдағы тағдыр мәселесі төңірегіндегі пікірлердің көп болуынан Қазақстанда өзге де фиқһ мәзһабтары етек алуда. Осы мәселе халық арасында түсініспеушілікке жол ашуда. Осындай түсініспеушіліктердің алдын алу үшін басты фиқһ мәзһабтарына тоқталып, олардың тағдыр туралы түсінігінен бастап бүгінгі қазақ мұсылмандығындағы тағдыр түсінігіне кеңінен тоқталдым. Мұндағы мақсатым жалпы исламдағы тағдыр түсінігін дұрыс түсіндіріп, ашып көрсету.

Зерттеудің міндеті. Мен осы зерттеу жұмысының арқасында ислам ғұламаларының пәтуа беріп, үкім шығару жолдарын, олардың сүйенген дәлелдерін және олардың тағдыр түсінігінде қайсысынікі дұрыс қайсысынікі бұрыс екендігіне көз жеткіздім. Бұл жұмыстың міндеті қазіргі таңда тағдыр мәселесінде мазхабтар арасында жаңылыс пікірде болғандарын айрықша көрсету.

Диплом зерттеу жұмысының құрылымы. Бұл дипломдық жұмыс: кіріспе бөлімінен, кейін басты екі тараудан, әр тарауы үш бөлімнен тұрады, соңында қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

Диплом жұмыстың маңыздылығы. Бұл ғылыми зерттеу жұмысы негізінен қазақ, орыс және түрік тілдеріндегі әдебиеттерден пайдаланылып жазылды. Сонымен қатар, бұл дипломдық жұмыс - жалпы дінтанушылар үшін, сонымен қатар, кез-келген дінін сүйетін отандастарымыз үшін айтарлықтай пайдалы әрі құнды еңбек болады деген үміттемін. Сондай-ақ бұл еңбек Қазақстанда Ислам дінінің рөлі мен келешегі үшін пайдалы болады деген сенімдемін.

І тарау. Қазіргі кәләм ілімінің қалыптасу ерекшеліктері

1. 1. Ислам мәдениеті жүйесіндегі кәләм ілімі

Кәлам ілімінің анықтамасы

Кәлам сөзінің тiлдiк мағынасы “сөз” деген мағынаға келедi. Кәлам деген кезiмiзде Алланың кәламы яғни сөзi деген мағынаға келуде. Терминологиялық мағынасын айту үшін әуелi төмендегi тақырыптарға тоқталуымыз керек.

а-Тақырыбына қарай мағынасы:

Кәлам ғылымы Алланың бар және жалғыз екендiгiнен сипаттарынан сөз еткен ғылым. Анықтап айтатын болсақ, кәлам ғылымы Алланың сипаттары, пайғамбарлық, ақырет немесе әлемнiң бар болуы және жоқ болуы туралы Ислам сенiм негiздерiне сүйенiп түсіндiретiн ғылым болып табылады[1] .

б-Мақсатына қарай мағынасы:

Кәлам Құранда айтылған немесе айтылмаған ақылдық дәлелдерге сүйенiп Ислам сенiмiнде пайда болған күмәндарды жоқ ету дiни сенiмдi қорғау мақсатымен өзiн ортаға қойған ғылым. Кәлам ғылымының бiрнеше анықтамасы жасалған. Осы анықтамалардың нәтижесiнен Кәлам ғылымының мынадай ерекшелiктерге тән екендiгiн көре аламыз:

Кәлам - сенiм үкімдерiн нақты бiлу ғылымы.

Кәлам - жұмақ, тозақ, есеп, жаза, сыйлық сияқты ақыретке қатысты негiздердi бiлу ғылымы.

Кәлам - таухид және сипат ғылымы.

Кәлам - адам баласының бiлуi керек болған ғылым.

Кәлам - мұсылман атына лайық болған кiсiлердің иманын арттырып, әрi қуаттандырып, сондай-ақ ғайри мүслимдердi күмәндi пiкiрлерiнен ұзақтатып, Ислам дiнiне кiрулерiне себепшi болу мақсатында пайда болған Ислам ғылымдарының жоғарғы сатысынан орын алатын ғылым.

Әйтсе де бұл ғылымның Хасан Басримен Уасыл б. Ата арасындағы оқиғадан кейiн пайда болғандығына көптеген тарихшы ғалымдар келiсуде.

Алла Тағала және оның сипаттарына, пайғамбарлыққа тиiстi мәселелерден, осы дүниеде әрi ақыретте адам баласының және жалпы жаратылыстың жағдайларынан хабар беретiн аят хадистердi негiз ете отырып, және оларды ақли дәлелдермен сүйемелдеп, ортаға шығатын күмәндерден дiни сенiмдердi қорғау.

Кәлам иман негiздерiн әртүрлi пiкiрлерге, бидғаттарға, адасушылыққа, күпiрлiкке апаратын көзқарастардан қорғап, санада туындайтын күмәндi ойлардың пайда болуына тосқауыл қоятын iлiм болғандықтан осы зерттеу жұмысымда кәлам саласын жанжақты етiп қарастырып, талқылауды мақсат тұтылған.

Кәлам ғылымының тақырыбы:

Кәлам ғылымы бiрнеше тақырыптарды iшiне алады. Әуелi Аллаһтың бар болуы, жалғыздығы және сипаттары туралы тақырыптар қарастырылған. Кейiнгi дәуiрлерде фәлсәфәнiң исламға араласа бастауымен Кәлам тақырыптары ауқымды бола бастайды. Ендiгi кезекте тек Алланың жалғыздығы емес тек барлық бар болған жаратылыс, болмыс кәламның тақырыбына айнала бастайды. Фәлсәфәмен бiрге қисын (логика) iлiмi де кәламға кiргеннен кейiн бұл ғылымның тақырыбы одан да кеңейе түстi[2] .

Болмыс мәселесi кәламның ең басты тақырыбына айналды. Осы жерден Алланың бар екендiгiн табады. Ислам дiнiнде Алла ұғымы мен сенiмi болмаса онда ол дiн болмайды. Сол үшін исламда барлық iстiң басы Алла сенiмiне барып тiрелуде. Алланың бар екендiгiн мойындағаннан кейiн оның сипаттарын танып бiлу керек болады. Бұларды бiлу үшін адамның ақылы, бiлiмi тақырыптары қарастырылады. Одан кейiн иман, пайғамбарлық, ақырет сенiмi, тағдыр және адамның iс-әрекетi (еркi) сияқты тақырыптар қамтылады.

Кәлам ғылымының мақсаты:

Кәлам ғылымының негiзгi мақсаты адам баласын осы дүниемен ахыретте бақытты ету. Әртүрлi күмәннан арылтып сенiм негiздерiн үйрету. Сонымен қатар Кәлам ғылымының төмендегiдей пайдалары бар:

Кәлам ғылымының арқасында адам елiктеу иманынан құтылып шынайы иманға ие болады.

Кәлам ғылымынан алған білімінің арқасында исламның сенiм негiздерiне қарама-қайшы болған сенiмдерден ұзақтап шынайы сенiмге ие болады.

Шындық пен ақиқатты iздеген күмәндi кiсiлерге нақты жЅбатушы мәлiмет беру арқылы тура жолға салады.

Жоғарыда сөз еткенiмiздей адамдарды осы дүниеде және ахыретте бақытты етедi.

Қырсық, ақиқатты қабыл еткiсi келмейтiн тәкәппар кiсiлердi кѕшпен емес дәлелдермен жеңедi.

Негiзсiз пiкiр айтқан және өзге дiн иегерлерiнiң Исламға қарсы жасаған күмәндарын жауаптандырады. Олардың түсінiктерiн негiзсiз ете отырып дұшпандарына қарсы қорғау арқылы келетiн қауiптiң алдын алады.

Адамдардың иманды болуына ат салысу арқылы қоғам тыныштығын сақтап имансыздыққа жол бермейдi.

Амал мәселесiнде адамның ниетiн дұрыстап сенiмiн қуаттайды.

Сонымен Кәлам ғылымының мақсаты пәк және шынайы болған ислам дiнiнiң сенiмдерiн негiссiз болған пiкiрлерден сақтау болып табылады. Сондай-ақ жәннәт-тозақ, сират, мизан сияқты ақыретпен байланысты мәселелердi де түсіндiретiн iлiм[3] .

Кәлам ғылымының маңыздылығы:

Кәлам ғылымының маңыздылығын үш негiзгi тақырыппен қорытындылауға болады:

1-Ислам дiнiнiң сенiм негiздерiнде Аллаһтың барлығын дәлелдеуге бағытталады. Мiне Кәлам ғылымы да осы негiздi ортаға қояды.

Кез келген ғылымның маңыздылығы оның қарастырған тақырыбына байланысты болады. Кәлам ғылымының тақырыбы да Аллаһтың заты, сипаттары және пайғамбарлықты дәлелдеу ғылымдардың ең маңыздысы болып табылады. Тафсир, ислам құқығы және хадис сияқты исламдық iлiмдер кәламмен тiкелей қатысты. Өйткенi Аллаһтың барлығы мен пайғамбарлық жайлы Кәлам iлiмi тарапынан дәлелденедi.

2-Ислам сенiмдерiне iштен және сырттан келетiн қарсылықтар мен бос сенiмдердi анықтап оларға қарсы шығуы Кәлам ілімінің маңыздылығын көремiз.

Кәлам ғылымы бiр жақтан исламның сенiм негiздерiн түсіндiрсе екiншi жақтан сырттан келетiн бос болған сенiм қауiптерiнен сақтауда[4] .

Кәлам iлiмiне қарсы шығушылардың қатарында сауатсыз елiктеушi, мәдениетi төмен, ақылмен келтiрiлген анықтамаларды түсінбейтiн адамдар болды. Сондай-ақ адасқандардың басында сенiмi берiк болмаған бидғатшылар болды.

Көптеген ислам ғұламалары Кәлам ғылымының қажет екендiгiн айтқан. Солардың бiрi Имам Ғазали былай дейдi: “Бидғатшыларға қарсы тұру үшін Кәлам ғылымына қажеттілік туындайды. Әр аймақта бидғатшыларға қарсы күресетiн, тура жолдан шыққандарды керi қайтаратын ақиқатты қорғайтын адамдардың болуы керек”- деп Кәлам iлiмiн үйренудің парыз кифая ретiнде көрсеткен.

Кәлам ғылымының Кәлам деп аталу себебi:

Кәләм саласына байланысты жазылған шығармаларда “әл-Кәлам” сөзi тақырып пен тараудың бастамасы етiп қолданылған. Сондай-ақ бұл салада жазылған шығармаларда кiтаптың аты ретiнде “әл-Кәлам фил-Ирода”, “әл-Кәлам фил-Арзақ” сияқты қолданылғандықтан “Кәлам iлiмi” деп атап кеткен.

Бұл iлiм саласында пiкiр сайысқа ұйытқы болған тақырып пен мәселенiң басында “кәламуллаһ” келедi, яғни Құран Кәрiмнiң махлұ0 болып болмағандығы мәселесi тартысқа айналып, өкiмет басындағы қызметкерлердi де мазалайтындай дәрежеге жеткендiктен және осы үшін шыққан қақтығыстар нәтижесiнде бұл iлiм саласына “кәләм” деп атап кеткен. Өйткенi Аллаһтың кәләм сипатын өзектi мәселе ретiнде қарастырған едi.

Логика iлiмi қалайша адамның философиялық тақырып пен мәселеде сөз сөйлеу өнерiн арттырса, кәләм iлiмi де дiни бiлiм салаларын зерттеген кезде және қарсы шығушы дұшпандардың ортаға қойған дәлел мен негiздерiн жоққа шығара отырып адамның сөз сөйлеу қабiлетiн арттырғандықтан “кәлам” деп аталған.

Бұл iлiм тартысу, пiкiр сайыс пен дөңгелек ѕстелге ең қолайлы болған iлiм саласы. Осындай жағдайларда сөзге көбiрек мұқтаж болғандықтан сөз өнерiнiң дамуы мен көбiрек айтылу нәтижесiнде кәләм деген атқа ие болған.

Бұл iлiмге кәләм аталуының басқа бiр себебi де осы iлiм саласындағы

кiсiлердің сәләф ғалымдары ѕнсiз қалған мәселелерде сөз қозғауынан.

Үйрету және үйренуi парыз болған iлiмдердің алғашқысы тек сөзбен ғана үйренiледi. Сол себептен бұл iлiмге кәләм аты берiлген. Кейiнiрек басқа iлiмдерден айырмашылығы бiлiнсiн деп ақида iлiмiне жатқызылған[5] .

Кәләм ілімінің негізгі мәселелері

Әрбір ғылымның проблемелары сол ғылымның ақиқатын құрайтын негізгі мақсаты болып табылады. Сондай-ақ негізгі мақсаттарға жету үшін және оларды білу үшін қолданылатын принциптер мен құралдар болады. Бірақ бұлар сол ғылымның ақиқатына кірмейді. Дегенмен негізгі мақсаттар принциптер мен құралдарды (немесе себептерді) аса қажет еткендіктен және онымен тығыз байланыста болғандықтан бұл принциптер де сол ғылымның бір бөлігі деп табылған. Кәлам ғылымының проблемаларына мыналар жатады:

1) Бұл ғылымның ақиқатын құрайтын негізгі мақсатқа мыналар жатады: Бұларға діни сенімдер (ақидалар) жатады. Алла бар, бір, барлық нәрсені Ол жаратты, Хз. Мұхаммед Алланың елшісі, өлгеннен кейін тірілу ақиқат деген секілді. Діни сенімдерді Алла Тағалаға нпқты әрі айқын түрде баяндаған. Хз. Пайғамбар да осыларды адамдарға жеткізген.

2) Принциптер мен себептер. Бұлар діни ақидаларды (сенімдер) дәлелдеуге себеп болатын және жарайтын принциптер мен себептер болып табылады. Әлем жаратылған (хадис), әрбір жаратылған нәрсенің жаратушысы бар; әрбір шығарманың авторы бар секілді принциптер мен теориялар жатады. Бұлардың бір бөлігі дәлелді дәлелді керек етпейтін нақты мәліметтер (бадиһи) мен дұрыстығы нақты міндетті мәліметтер (йақинийат) болып табылады. Дәлелдеуге жарайтын дәлелдердің барлығы да проблемалардың қатарына жатады.

Кәләм ғылымы ғылымдардың ең ұлығы болуына байланысты, негізгі мақсатында болған секілді қарастыратын проблемаларында да басқа ғылымдарға мұқтаж болмауы үшін кәләмшылар діни ақидаларды дәлелдеуге себеп болатын барлық теориялық және логикалық мәселелерді осы ғылымның проблемаларының құрамына енгізген [6] .

Кәләм ғылымының принциптері мен құралдары негізгі мақсаттарды құрайтын діни сенімдер (ақидалар) секілді тұрақты болмай, уақыт ішінде ғылымдардың дамуы мен заманның талаптарына орай өзгеруі мүмкін. Уақытысында кәләмшылар әлемнің кейіннен пайда болғандығын дәлелдеу үшін «денелер өткінші қасиеттерден ада емес», «денелер атомдардан құралады» деген гипотезаларды бірер принцип ретінде қабылдаған. Әлемнің кейіннен бар болуы (худус), Алланың бар екендігін дәлелдеу шін керекті принцип (құрал, себеп) еді. Қазір де солай. Тек әлемнің кейіннен пайда болуы бұл күндерде физика мен химия көрсеткен нақты әрі айқынырақ дәлелдермен де дәлелденеді. Қазір кейбір философтар қабылдаған «табиғат заңдары тәжірибемен тұрақты болғаны үшін мүмкін, бірақ міндетті емес» пікірі синтементалдық мұғжизаның мүмкіндігі үшін бір принцип болады.

Алғашқы кәләмшылардың кәләм ғылымдеріндегі принциптер басқа, кейігі буын кәләмшыларының кәләм ғылымдарындағы принциптер мен қағидалар басқа болатын. Қазір жаңа Кәләм ғылымында да принциптер мен құралдар басқаша болады. Егер кәләмшылардың кәләм туралы кітаптарында діни сенімдерді дәлелдеуге немесе діни сенімдерді күдіктен арылтуға жарамаған әлсіз мәселелер айтылған болса, онда тек кітаптағы пайдаларды көбейту мақсатында кәләмның проблемалары басқа ғылымдардың проблемаларымен араластырылған деген сөз.

Әрбір ғылым пайдалы болған кезде ғана оқытылады. Пайдаларын білу адамды сол ғылымды үйренуге көбірек итермелейді. Кәләм ғылымының пайдалары өте көп, өте маңызды және өте ұлы болып табылады. Бұл ғылымның басты басты пайдалары мынадай:

1) Адамды иманында еліктеушіліктен құтқарып, нақты дәлелдермен күшейтілген іргесі шайқалмайтын әрі нақты иман дәрежесіне жеткізеді. Осы ғылымның арқасында адам иманын нақты дәлелдерге (бурһан) сүйене отырып йақин және ақиқат (тахқиқ) дәрежесіне жеткізеді.

2) Дұрыс жолды іздегендерге (мустаршидин) мәселелерді дәлелдерімен түсіндіре отырып дұрыс жолды көрсетеді. Нақты дәлелдерді келтіре отырып қарсы шығатындардың аузын жабады.

3) Діни ақидаларды адасқан және бұрыс жолдағылардың алға тартатын күмандарымен күйзеліске ұшыраудан сақтайды.

4) Басқа да барлық діни ғылымдар Кәләм ғылымына жүгінеді. Өйткені Алланың бар екендігі және пайғамбарлардың жіберілгендігі осы ғылым арқылы дәлелденбейінше тафсир, хадис, ислам құқығы (фиқх) , этика (ахлақ) секілді діни ғылымдардың болуы мүмкін емес. Сол себепті Кәләм ғылымы басқа шариғат ғылымдарының негізі болып табылады. Негіз болмаса шатыр да болмайды.

5) Амалдарда ниеттің бекемдігі дұрыс және күшті иман арқылы болады. Тек қана нақты әрі күшті иман жеміс береді, жақсы ниетпен жақсы амалдар да күшті әрі бекем иманнан пайда болады. Күшті әрі бекем иманды да кәләм ғылымы бағыштайды.

Осы бес пайдаға тағы да бір пайда келіп қосылады. Ол да дүние мен ақыретті бақытқа ( са’дат-и дарайни) қол жеткізу. Адамның осы дүние мен ақыретте бақытқа жетуі Кәлам ғылымының ең үлкен мақсаты болып табылады. Екі дүниедегі бақыт - күшті иман, жақсы амал мен әдеп арқылы дүниедегі істердің көркем бір жүйемен жүзеге асырылуы, адамдардың бір- бірімен арадағы жақсы қарым- қатынастар арқасында бақытты өмір сүруі, ақыретте болса күпірлік пн дінсіздік - әдепсіздік атаулыға (фиск - у фужур) берілетін қорқынышты азаптан құтылу [7] .

«Күмәнсіз әрі шынайы түрде Иеміз Алла деп кейін дұрыс жолда жүргендер бар. Міне солар үшін ешқандай қорқыныш жоқ және олар қайғырмайтын болады». (әл-Ахкаф, 13)

Калам ғылымының қарастыратын мәселесі

Басынан бері калам ғылымының қарастыратын мәселесінің ауқымы уақыт өте келе кеңейтілді. Алғашқы каламшылар мен Қазы Армауидің пікірінше калам ғылымының қарастыратын мәселесі Алла Тағаланың заты мен сипаттары болып табылады. «Амантуде» көрсетілген иманның алты негізі иманның ең негізі болып табылатын Аллаға, пайғамбарлардың жіберілуіне және ақыретке иман келтіруге негізделеді. Бұлардың ішінен Аллаға иман «негіздердің негізі» (асл-ул усул) болып табылады. Пайғамбардың жіберілуі мен өлгеннен соң қайта тірілту (ба’с) Алланың әрекеттеріне жатады.

Ислам әлемінде философияның кең таралуының арқасында қарастыратын мәселесінің ауқымын кеңейте отырып калам ғылымын басқа ғылымдарға тәуелді болудан құтқару керек болды. Сол себепті Имам Ғазали (505/ ж. қайтыс болған) мен оның ізімен жүрген кәләмшылар қабылдаған көзқарас бойынша кәләм ғылымының қарастыратын мәселесі кеңейтіле отырып «бар болуына байланысты ол бар» (маужуд мин хайсу һуа маужд немесе «маужуд бима һуа маужуд») делінді. Яғни калам болмыстар мен олардың халдері туралы тек олардың бар болуына байланысты ислам негіздеріне сүйене отырып баяндайды. Философияда исламға сәйкес келсін келмесін тек ақыл тұрғысынан болмыстыр туралы сөз қозғалады. Басқа ғылымдар да болмысты дәл қазіргі күйінде жан-жақты зерттейді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.