Оқушылар шығармашылығының тәрбиелік мәні

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

Негізгі бөлімі

І. Оқушылар шығармашылығының тәрбиелік мәні ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.1.Математика сабағы кезінде шығармашылық дамытуды атқаратын әдістемеліктер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.2.Оқушылардың ойлау қабілеттерін логикалық есептер арқылы дамыту...9

ІІ. Математика сабағында дидактикалық бірліктерді ірілендіру ... ... ...12
2.1.Математика сабақтарында ұлттық ойындарды пайдалану ... ... ... ... ... ...19
2.2.Жаңа тақырып өткізу сабақтарында педагогикалық технологияны пайдалану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27

Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28

Ұстаз еңбегінің күрделігі - әрбір оқушының жүрегіне жол табуда, әрбір баланың бойындағы қабылетті дамыту үшін жағдай жасауда. Ең бастысы: мұғалім оқушының өзін тұлға ретінде сезінуіне көмектесуі керек, оның бойында өзін, өмірде, әлемді тануға деген қажеттілікті оята білуі керек, әрбір іс-әрекеті үшін өзінің, жолдастарының, мектептің, қоғамның алдындағы жауапкершілікті, адамгершілік қадір-қасиетті сезінуді тәрбилеуі керек. Танымның қиын жолындағы балалар жетістігі мұғалімнің әрбір оқушы мүмкіндігіне сенім артуына, оның табандылығы мен шыдамдылығына, шәкіртіне дер кезінде көмекке келе білуіне тікелей байланысты.
Баланың қабілеттерін дамыту мәселесі өзінің тамырын адамзат тарихының тереңінен алады. Ежелгі грек ғалымы және философы Сократ өз оқушыларының дамуына үнемі қамқорлық жасап отырған.
Адамның ақыл- ойын, қабілеттерін дамыту арқылы оны бақыт жолына жеткізу мәселесіне бірнеше күрделі еңбектерін тікелей арнаған шығыстың әйгілі ойшылы Әл-Фараби болады.
Бүкіл бір халықтың ұстазы ұлы Абай өзінің қырық үшінші қара сөзінде бала өмірге келгендегі қабілетті әрі қалай дамытуды, шыңдауды қажет ететінін, сонда ғана олар пайдаға асатынын жазған. Ал назардан тыс қалған қабілеттер бара-бара жойылып, жоқ болатынын айтқан.
М.Жұмабаев өзінің педогогика оқулығында баланың дамуының мәселелерін көтереді. Ол үшін оның танымын, ақылын, еркін, зейінін қалыптастыру керек екенін жазады.
Баланың шығармашылық қабілеттерін дамыту мәселесін таңдау ең алдымен «қабілет» ұғымының мәнін терең түсініп алуды талап етеді.
«Қабілеттер-білім алуға қажетті адамның психологиялық ерекшеліктері» дейді А. В. Петровский.
«Қабілет- іс-әрекеттің белгілі бір түйінін ойдағыдай, нәтижелі орындауға көрінетін адамның жеке қасиеті» деп жазады Т. Тәжібаев.
«Қабілеттер адамның іс-әрекетінің белгілі бір түрін орындай алу мүмкіндіктері деген де анықтама бар. Мүмкін білім де, дағды да емес. Ол адамның белгілі бір істі орындауға даярлығы», - деп қарастырады Ә. Алдамұратов.
Психология қабілеттердің 2 түрлі деңгейі болатындығын дәлелдейді.
Репродуктивті (өнімсіз) – іс- әрекетті не білімді берілген үлгі бойынша қабылдай, меңгере алу деңгейі.
Шығармашылық - жаңа нәрсе ойлап табуға бағытталған қабілеттер деңгейі.

1. Рақымбек Д. Оқушылардың логика-методологиялық білімдерін жетілдіру. — Алматы.
2. Сәулебекова М. Мектеп оқушысының іс-әрекетін белсендіру — оның тұлғалық дамуының негізі. //Директор школы. — 2002.
3. Рақымбек Д.Оқушылардың ақыл-ой іс-әрекетін жетілдірудегі логика-әдістемелік білімдердің орны //Қазақстан жоғары мектебі. — 2002. - №2.
4. Баймұханов Б. Математиканы оқытудағы сабақтастық// Бастауыш мектеп. — 2000 - №1.
5. Сатыбалдиев О. Оқытудың психологиялық астары Ұлағат. 2000-№5.
6. Мұбараков А. Оқушының қызметін ұйымдастыру. Бастауыш мектеп 2002 - №1
7. Елубаев С. Халық ауызындағы есептердің сипаттары. Бастауыш мектеп 2003 - №2
8. Көшкентаева М. Сабақта оқушылардың талдау жасау және логикалық ойлау қабілеттерін дамыту жолдары Білім2001 -№4.
9. Жұмабаева Н. Баланың логикалық ойлауын дамытудың жолдары // Бастауыш мектеп 2002 - №11 .
10. Рақымова Б. Оқушының танымдык әрекетін дамыту. Бастауыш мектеп 2002 - №10 .
11. Ә.М.Мұтәлиев, Р.Е.Асылбек, А.Е.Айтбаева, Г.Б. Қылышбаева
«Жас ерекшеліктер физиологиясы» Шымкент — 2001
12. Ә.Бидосов «Математика оқыту методикасы». Алматы «Мектеп» 1989 ж.
13. Л.П. Стойлова, М.А.Пышколо «Основы начального курса
математики» М. Просвещение 1988 ж.
14. М.Ө. Мұсабеков, А.Тұрсынбаева «Есеп шығаруға үйрету», «Бастауыш мектеп» 2004 ж.
15. М.А.Бантова, Г.В.Бельтюкова, А.М.Полевникова «Бастауыш кластарда математика оқыту әдістемесі» Алматы 1978 ж.
16. А.Сайдинова «Оқушылардың білім, білік, дағдыларын тексеру мен бақылау», «Бастауыш мектеп» 2UU4 ж.
17. К.С. Алиева, Л.Т.Искакова, М.Ө.Мұсабеков. «Математикадан бақылау жұмыстары» Шымкент 2004.

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3

Негізгі бөлімі

І. Оқушылар шығармашылығының тәрбиелік мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.1.Математика сабағы кезінде шығармашылық дамытуды атқаратын әдістемеліктер ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.2.Оқушылардың ойлау қабілеттерін логикалық есептер арқылы дамыту...9

ІІ. Математика сабағында дидактикалық бірліктерді ірілендіру ... ... ...12
2.1.Математика сабақтарында ұлттық ойындарды пайдалану ... ... ... ... ... ...19
2.2.Жаңа тақырып өткізу сабақтарында педагогикалық технологияны пайдалану ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27

Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28

Кіріспе

Ұстаз еңбегінің күрделігі - әрбір оқушының жүрегіне жол табуда, әрбір баланың бойындағы қабылетті дамыту үшін жағдай жасауда. Ең бастысы: мұғалім оқушының өзін тұлға ретінде сезінуіне көмектесуі керек, оның бойында өзін, өмірде, әлемді тануға деген қажеттілікті оята білуі керек, әрбір іс-әрекеті үшін өзінің, жолдастарының, мектептің, қоғамның алдындағы жауапкершілікті, адамгершілік қадір-қасиетті сезінуді тәрбилеуі керек. Танымның қиын жолындағы балалар жетістігі мұғалімнің әрбір оқушы мүмкіндігіне сенім артуына, оның табандылығы мен шыдамдылығына, шәкіртіне дер кезінде көмекке келе білуіне тікелей байланысты.
Баланың қабілеттерін дамыту мәселесі өзінің тамырын адамзат тарихының тереңінен алады. Ежелгі грек ғалымы және философы Сократ өз оқушыларының дамуына үнемі қамқорлық жасап отырған.
Адамның ақыл- ойын, қабілеттерін дамыту арқылы оны бақыт жолына жеткізу мәселесіне бірнеше күрделі еңбектерін тікелей арнаған шығыстың әйгілі ойшылы Әл-Фараби болады.
Бүкіл бір халықтың ұстазы ұлы Абай өзінің қырық үшінші қара сөзінде бала өмірге келгендегі қабілетті әрі қалай дамытуды, шыңдауды қажет ететінін, сонда ғана олар пайдаға асатынын жазған. Ал назардан тыс қалған қабілеттер бара-бара жойылып, жоқ болатынын айтқан.
М.Жұмабаев өзінің педогогика оқулығында баланың дамуының мәселелерін көтереді. Ол үшін оның танымын, ақылын, еркін, зейінін қалыптастыру керек екенін жазады.
Баланың шығармашылық қабілеттерін дамыту мәселесін таңдау ең алдымен қабілет ұғымының мәнін терең түсініп алуды талап етеді.
Қабілеттер-білім алуға қажетті адамның психологиялық ерекшеліктері дейді А. В. Петровский.
Қабілет- іс-әрекеттің белгілі бір түйінін ойдағыдай, нәтижелі орындауға көрінетін адамның жеке қасиеті деп жазады Т. Тәжібаев.
Қабілеттер адамның іс-әрекетінің белгілі бір түрін орындай алу мүмкіндіктері деген де анықтама бар. Мүмкін білім де, дағды да емес. Ол адамның белгілі бір істі орындауға даярлығы, - деп қарастырады Ә. Алдамұратов.
Психология қабілеттердің 2 түрлі деңгейі болатындығын дәлелдейді.
Репродуктивті (өнімсіз) - іс- әрекетті не білімді берілген үлгі бойынша қабылдай, меңгере алу деңгейі.
Шығармашылық - жаңа нәрсе ойлап табуға бағытталған қабілеттер деңгейі.
Ал шығармашылық сөзінің мәні неде? Шығармашылық сөзінің төркіні (этимологиясы) шығару, іздену, ойлап табу дегенге келіп соғады. Демек бұрын тәжірибеде болмаған жаңа нәрсе ойлап, жетістікке қол жеткізу деген сөз. Ал шығармашылық мәселесін терең зерттеген Я.Н.
Понаморев оны даму ұғымымен қатар қояды. Өйткені әрбір жаңалық, әсіресе интелектуалдық тұрғыдағы, баланы жаңа психологилық сапаға көтереді.
Бұдан біз шығармашылық ұғымының негізгісі белгісі жаңалық болғанымен, ондағы тұлғаның, адамзаттың қоғамның дамуына әсер ететін ерекше күштің бар екенін байқаймыз.
Шығармашылық қабілет деген не? Қабілеттердің деңгейге көтерілуі неге байланысты? - деген сұрақтар әрбір ұстазды мазалайды деп ойлаймын. Шығармашылық әрекет өте күрделі процесс және ол адамға ғана тән. Шығармашылық- адамның іс- әрекетінің түрі.
Бастауыш сынып оқушыларының қабілеттері 2 түрлі әрекетте дамиды:
Біріншіден, кез келген бала адамзат баласының осы кезге дейінгі жинақтаған тәжірбиесін меңгертуге бағытталған оқу әрекеті арқылы дамиды, білімі, білік дағдыны қабылдайды.
Екіншіден, кез келген оқушы шығармашылық әрекеттер орындау арқылы өзінің мүмкіндіктерін дамытады. Оқу әрекетінен шығармашылық әрекеттің айырмашылығы ол баланың өзін-өзі қалыптасуына, өз идеясын жүзеге асыруға бағытталған жаңа әдіс-тәсілдер іздейді. Проблеманы өзінше, жаңаша шешуге талпыныс жасайды.
Бүгінгі бастауыш сынып оқушыларының кез-келгені шығармашылық тапсырмалар шешуді табыспен меңгере алады.
Ол үшін мына төмендегі шарттар орындалуы тиіс:
Біріншіден-баланың шығармашылық қабілеттерін дамыту ісін ерте бастан қолға алу. Мысалы; біз тіл үйрету үшін баланың туған сәтінен бастап сөйлесе бастаймыз ғой. Музыканттар жанұясында үнемі музыка естіп өскен баланың сол өнер қабілеті өте ерте ашылады. Осыны басқа қабілеттер дамытуға неге пайдаланбасқа?
Екіншіден-баланың жүйелі, тұрақты ұйымдастырылған шығармашылық әрекеттер жағдайында болуы. Ерекше ойды талап ететін әлеуметтік қарым-қатынастар шығармашылық қабілеттерді дамытуға тиімді әсер етеді деп ойлаймыз.
Үшіншіден-шығармашылық жұмыстар баланың ойлау мүмкіндігінің ең жоғарғы деңгейіне жетуі керек. Осындай тынымсыз ой қызметі ғана бала дамуында үлкен нәтиже береді.
Төртіншіден-және ең негізгі шарт-бала әрекетінің әр түрімен айналысуға, тыңдауға деген еркіндігінің болуы. Баланың жұмыспен айналысуға деген қызығушылығы, қанша уақыт айналысамын десе де өз еркі болуы керек. Мұндай қызығушылық, қажеттілік табысқа жетудің бірден-бір кепілі болып табылды. Міне, бұдан шығармашылық қабілеттердін дамытудың бесінші шарты шығады-еркіндік, ойға не келсе, соңы істеуге, ал қамқорлық, көмек бала үшін жұмыс істеуге айналмай, балаға елеусіз болса да, өз күшімен, өз ойымен, қиындықты жеңе отырып, жаңалық ашуға жағдай жасау керек.

1. Оқушылар шығармашылығының тәрбиелік мәні

Жалпы орта білім беретін және кәсіптік мектеп реформасын жүзеге асыруды жылдамдату жаңа мектептегі бүкіл білім мазмұнын, оның құрылымдық жүйесін жаңартуды қажет етеді. Білім беру ісін ұйымдастыру мен басқарудағы демократиялық пен жариялылық мемлекеттік-қоғамдық басқару принципі, оқыту мен тәрбиелеу ісін ізгілендіру жаңа мектепке жетудің бірінші кезектегі тиімді жолы ретінде танылады.
Оқушылардың белсенділігі мен танымдық іс-әрекеттері арқылы шығармашылықты дамыту көптеген ғалымдардың еңбектерінде қарыстырылған.
Онда проблемалық оқыту арқылы оқушылардың шығармашылық ойлауын дамыту талданып, проблемалық оқыту индуктивтік-гипотезалық-дедуктивтік тәсілін ұсынған.
Бірақ та оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту көптеген еңбектерінде зерттелмегенде, бұл мәселені толықтай шешілген деп есептеуге болмайды.
Осы орайда ең алдымен шығармашылық түсінгіне тоқталып өтелік. Әдебиетте шығармашылық түсінігі-жаңа өзіндік нәрсенің жасалуымен байланысты, сонымен қатар көшімелік іс-әрекетке қарсы қойылады. Кейбір деректерде шығармашылық құбылыс деп қарастырылған.
Ал, педагогикалық ғылымда шығармашылық түсінігі, оқушылардың өзі үшін жаңаны, яғни субъективті жаңаны жасау қызметін немесе адамның іс-әрекетінің белсенділігі мен дербестілігінің ең жоғарғы түрі деп түсіндіріледі. Осыған байланысты оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытып оқытудың жаңа информациялық технологиясын пайдаланған жөн.
Жаңа информациялық технология білім беру саласын дамытуға оқыту құрамы ретінде пайдалануға төмендегідей мүмкіншіліктерді, яғни оқу процесін даяралауға оқушыны жеке тұлға ретінде дамытуға бағыттау, оқушының өзіндік танымдық іс-әрекетін қалыптастыруға бағыттау, білім беруде жекеше оқытуды дамыту және пәндердің бір-бірімен байланысын көздейді. Білім беруді ақпараттандырудың негізгі мақсаты-ақпараттық білімдік кеңістікті оқу-тәрбие процесінде қалыптастыру.
Педагогикалық жүйенің деңгейлік әдістері меңгерудің даралап оқытуын талап етуге негізделген. Деңгейлік даралап оқытуды меңгеру кезінде деңгейлік өзіндік және бақылау жұмыстарын, сол деңгейлік жұмыстарға сәйкесінше талаптарды (үйренуішілік, алгоритмдік, эвристикалық, шығармашылық) жетілдіру көзделген.
Үйренушілік деңгей міндетті минимум, ал қалған деңгейлер оқушының дербес талап-сұранысына байланысты лайықты білімді, дағдыны, шеберлікті шындауына мүмкіндік береді. Оқу процесін ұйымдастырудың деңгейлік даралаудың негізі әрбір үйренушіге өзінің динамикалық дамуын, сонымен бірге даму жолының төменгі деңгейден жоғары деңгейге ұмтылуын қамтамасыз етеді.
Бірінші деңгей-үйренушілік. Оқушылардың жаңа тақырыптан алған білімдерін бекіту үшін, еске түсіріп, қайталау үшін және алған білімдерін практикада қолдана білуге жаттықтырады. Берілген есептер мен тапсырмалар өмірмен, қоршаған ортамен байланыстырылған болуы керек. Мұнда оқушының қызығушылығына, таным бірлігіне назар аударылады.
Екінші деңгей-алгоритмдік. Мұнда кері байланысқан функцияларды орындау үшін тексеру тапсырмалары, іріленген материалдарды жүйеге келтіруге, реттеуге арналған, мазмұны өзгертілген жағдайға тапсырмалар беріледі. Сонымен қатар ұлттық негізде құрылған, көбінесе танымдық және үйренушілік мәні бар тапсырмалар, мысалы, сөзтізбектер, ребустар, ойлауға арналған тапсырмалар беріледі.
Үшінші деңгей-эвристикалық. Оқушыларға берілген тапсырмалар танымдық ізденіс түрінде, игерген білімді тереңдету үшін әр түрлі логикалық операцияларды (анализ, синтез, салыстыруды) керек етеді.
Төртінші деңгей-шығармашылық, әрбір тапсырманы өз бетімен түсініп, талдай отырып орындау ғылыми шығармашылық тұлғадан шағын зертету жұмысын жүргізіп, (кішкентай) жаңалық ашқанмен бара-бар. Есеп шығару барысында ой-өрісінің кени түсіп, негізгі математикалық заңдылықтарды тереңірек түсінуге жол ашады.
Осындай талаптарға сәйкес құрылған өз бетімен деңгейлік тапсырмаларды сатысы бойынша оқушының математика сабағында өзіндік шығармашылық қабілеті дамиды.

1.1 Математика сабағы кезінде шығармашылық дамытуды атқаратын әдістемеліктер.
Математиканы оқуға, жалпы еңбекке деген оң көзқарас та сапасы да нәтижелі жүзеге асырылатын оқу үрдісіне қалыптаса бастайды. Оқушы математиканы оқудың қажеттілігі, өзінің парызы мен міндеттері, өзі үшін және өзінің болашақ өмірі үшін осы еңбектің керектігі туралы қанша естісе де және өзі осы сөздерінің дұрыстығын қанша сезіне тұрса, осы іске кіріспе, онда математиканы оқуға деген ешқандай себеп тумайды, оның үстіне осы еңбекке деген бірқалыпты қызығу қабілеті қалыптаспайды. Оқушының оқуға дайындығын қалыптастыратын барлық нәрсе осы математиканы оқу барысында қалыптасады.
Математика сабағында өздігінен жұмыс істеудің тәрбиелік мәні бар. Тек өздігінен жұмыс істегенде ғана оқушы өз мүмкіндіктернін біліп жарқын да жайдарлы қанағаттану көңіл-күйін сезіне алады. Математиканы оқып еңбектену барысында оқушының рухани өмірінің байлығы: ой-өрісі мен сезімдерінің тереңдігі, қиял еркінің күші ашылып, мінезінің негізгі қырлары қалыптасады.
Математиканы оқуда, сонымен қатар оқушының жігер-қайраты, жатады, ілтипаты дамиды, жүйелі түрде жұмыс істеу, өз ойын (ауызша, жазбаша) дәл, дәйекті ақын көрсету дағдылары қалыптасады.
Бастауыш сыныптан бастап оқушы алғашқы рет математика оқулығын оқып үйренеді: оқулықтан мағлұматтарды алып үйренеді, бұл республикамыздан білгір азаматтарын тәрбиелеуге байланысты мұғалімнің алдында тұрған үлкен міндет.
Жеке тұлғаның өзін-өзі дамыту технологиясында оқу пәндері әдістемелері мен білім беру технологиялары жоспарлау жүйесі қолданылады.
Пәндердің әдістемесін қолдануда жоспарлау мынаған келіп тіреледі, яғни әр оқушының өз кезені барыснда мұғалім оған қажетті әрбір жаңа педагогикалық технологиялар мен әдістемелерді міндетті түрде пайдалануы қажет. Бұл үшін мына төмендегі түсініктерді ескерген жөн:
-оқушылардың жас ерекшеліктері мен білім деңгейлерін ескеру;
-әдістеме мен технологияның сабақтастығы;
-оқушының өз бетінше іс-әрекет жасау тәсілдерін меңгеруіне мұғалім тарапынан көмек беруді біртіндеп азайту;
-параллель сыныптардағы сынып топтарының ерекшеліктерін ескеру;
-мұғалімдердің ықыласы мен шеберлік деңгейінің болуы т.б.
Демек, педагогикалық технология мен әдістемелерді (мұғалімнің қалауы бойынша) төмендегідей етіп жоспарлауді ұсынуға болады.
Бастауыш мектеп:
-дамыта отырып оқыту әдістемесі (Л.В. Занков, Д.В. Эльконин, В.В. Давыдов, В.В. Репин, В.А. Левин);
-дидактикалық бірліктердің ірілендіруі (П.М. Эрдниев);
-түсініктерді қабылдау (С.Н. Лысенкова);
-нәтижелі әдістемелер және оны қабылдау;
-іс-әрекетті бағалау (Ш.А. Аманшвили, И.П. Волков);
-оқулықсыз оқыту (В.В. Агеев);
-ойын әдістемесі және оны қабылдау (М. Монтессори, Р. Штейнердің жүйесін қабылдау);
-сын тұрғысынан ойлауды дамыту (Ж. Пиаже, Л.С. Высотский).

1.2 Оқушылардың ойлау қабілеттерін логикалық есептер арқылы дамыту
Математиканы оқытудың әрбір кезеңінде оқушылардың программалық материалдары оқып үйренгендей қабылдауға терең де берік білімдеріне, іскерліктеріне және дағдыларына, сонымен бірге математиканы оқытудағы қызығушылығын дамытуға да байланысты болады.
Сынып оқушылары бірдей емес. Олардың ішінде математиканы сүйіп оқитын, оған ынтасы зор да бар. Оларды жеңіл, бірыңғай жаттығулар орындау жалықтырады. Сондықтан белгілі бір ережені меңгеретін жаттығуларды орындағанда оларға қиынырақ тапсырмалар, міндетті емес тапсырмалар берілуі қажет.
Қазіргі кезеңдегі мектеп математикасында әлі шешімдері табылмаған проблемалар аз емес. Соның бірі оқушылардың логикалық ойлау қабілеттерін дамыту, кітапқа, оқуға, білім алуға, деген құмарлықтарын арттыру.
Осындай проблемаларды шешу мақсатында бастауыш сыныптан бастап логикалық есептерді шығару керек.
Ұлы ғалым Д.И, Менделеев мұғалімдердің ғылымының сарқылмас көзін ашудағы еңбектерін жоғары бағалаған. Ғылымда мұғалім ғана оқушыларына терең де мағыналы білім бере алады деген.
Оқу еңбегінің қаруы-ой. Логикалық жеке пікір мен өзіндік талдау біртұтас. Бұл талаптар ой мен іс-әрекетінің негізгі өзегі болып келеді. Ол үшін әр адам өз орнында еңбек өнімділігін арттырып қана қоймай, оның сапасын қалай өсіру керектігін ойластырғаны жөн.
Қоғамның, ой-санасының өсі, жаңа сапалық деңгейге шарықтау кезеңі, еліміздің егемендік алып, өркениетті елдерінің қатарына қосылуы- жаңа заманның жастарынан өзіндык таланты мен табиғи қабіелтін жетілдіріп қана қоймай, олардың жаңашыл болуын, ізденістерін ұштауын талап етеді. Бұл орайда математика, логика, информатика пәндері басты мәнге ие. Есептер шығарғанда олардың ойларынан теориялық негізгі логикалық түсініктемелерге, әртүрлі ситуацияларға негізделген ғылыми көріністер байқалады. Әрбір таным қанағаттанарлық сезімге бөлу үшін адамның ғылыммен ішкі үндестігі және логикалық үндестігі біртұтас болғаны жақсы. Тек осындай жағдайда ғана білімнің қыры-сыры ашылады, түсінбей жаттап алу, ойды жүйесіз баяндау әрекетті сирейді. Бұған қалыптасқан оқушылардың қиялы шарықтап, білімге құлшынысы артады.
Оқушылардың жеке ойлау қабілетін дамыту үшін олардың өзіндік күш-қуаты мен сенімін арттыру керек. Қолынан келетін көп істердің мүмкіндіктеріне бағыт берген абзал.
Оқушылардың білімді меңгеру үрдісі негізінен мына компоненттерден тұрады.
1.Қабылдау.
2.Түсіну.
3.Есте сақтау.
4.Қорыту және жүйелеу.
Балалардың ойлауын дамыту туралы М. Жұмабаев былай деген: Ойлауды өркендету жолдары. Ойлау-жанның өте бір қиын, терең ісі. Жас балаға ойлау тым ауыр. Сондықтан тәрбиеші баланың ойлауын өркендеткенде сақтықпен басқыштап іс істеу керек.
Өркендету жолдары мыналар:
1. Баланың жанында дұрсы ашық суреттеулердің көп болуына жағдай қылу керек. Қанша дегенмен адам суреттер бойынша ойлайды. Сондықтан балаға бір пікір ұқтырмақшы болсақ, жалаңаш пікір айтудың қажеті жоқ, бала пікірді суреттің өзінен шығарып алсын.
2. Бала заттарды, көріністерді, ұқсас сандары бойынша топ -топқа бөлу сияқты, мысалы: дыбыстарды, әріптерді бөлу өсімдікті, жануарды топ-топқа
бөлу сияқты. Бірақ баланы заттарды, көріністерді топ- топқа бөлгізіп үйреткенде, жеңілден ауырға көшуді естен шығармау керек.
3. Бала көріністерінің, ойлардың аралығындағы байламды, олардың қайсысы қайсысына себеп екені біліп үйренсін. Бұл балаға мысалдардан ерекше заң шығартқызып, үйрету сияқты істермен болады.
Жаңа буын математика оқулықтарында Жасыл қоршаудағы стандартты емес тапсырмалар берілген. Бұл материал қазіргі математиканың бастауыш буынның білім мазмұнындағы Төртінші блок-мазмұндық логикалық есептер мен тапсырмалардың жүйесі... және ол ... оқушы зейінін, қабылдауын, қиялын, есте сақтауын, логикалық ойлау элементтерін дамытуға бағыттамасы.
Логикалық жаттығуларды орындау баланың ақыл-ойын, қиялын, ой ұшқырлығын дамытады. Бұл оқушылардың түрлі мазмұнды есептерді шығаруда, есептің шартын құра білуге қалыптастырады. Бір есептің бірнеше шешімдерін табуға жетелейді. Әрбір сабақ қызықты есептермен аяқталып, логикалық есептер оқушылардың жас ерекшелігіне қарай күрделене түсуі қажет.
Оқулықтағы шығармашылық жаттығулар оқушылардан тек қана математикалық білім емес, күнделікті өмірде кездесетін әр түрлі жағдайға байланысты білім талап етілетін тапсырмалар. Бұлар негізінен оқушылардың байқағыштығын, ойлауын, қиялын дамытуға негізделген. Бұл -өте қиын, аса жауапты, бірақ игілігі мол, ардақты жұмыс.
1. Салтанат, Ләззат, Назерке, Гүлнәрдің туған күндері-2-ші ақпан, 10-шы қазан, 2-ші маусым, 28-ші ақпан. Ләззат пен Назерке бір айда туған. Ал Салтанат пен Ләззаттың туған күндері бірдей сандар. Балалардың әрқайсысының қай айда, қай күне туғанын анықта.
Шешуі: Ләззат-2-ші ақпан, Салтанат-2-ші маусым, Гүлнәр-10-шы қазан, Назерке-28-ші ақпан.
2. Сағат 22-де жауын жауып тұрса, 24 сағаттан кейін күннің жарқырап тұруы мүмкін бе?
3. Шаян жоғары қарай қозғалып барады, 3 таяқшаның орнын ауыстырып, оны төменге қарай қозғалат.
1. 1-ден 9-ға дейінгі сандарды дөнгелектерге орналастыр. Сонда түзу бойында орналасқан үш санның қосындысы 15-ке тең болсын.
Шешуі: (3+5+7=15, 8+5+2=15, 4+5+6=15, 9+5+1=15)
5. Қалақтағы сыпырынды.
Таяқшадан құрылған қалақта суреттегендей сыпырынды бар.
Сыпырынды орнын қозғамай, екі таяқшаны қозғап, қалақ сыртында қалай қалдыруға болады?
6. Үстел үстінде 2 және 3 тиындық теңгелерден 24 тиын жатыр. Теңгелер саны- 10, 2 тиындық теңгелердің қанша болуы мүмкін?
Шешуі: 2 х 6 = 12
3 х 4 = 12
7. Бөлмедегі 8 орындықты төрт қабырғасында 3 орындықтан болатындай етіп орналастыру керек. Шешуі:
8. Ағаш кесушілер бөренені метрлік бөліктерге бөлу керек. Бөренені 1 рет кесуге 2 минут уақыт кетеді. 5 метрлік бөренені 1 рет кесуге 2 минут уақыт кетеді. 5 метрлік бөренені олар қанша минутта кесіп болады?
Шешуі: 8 минут.
9. Әділет, Еркін, Ерлік үшеуі лагерьде кездесті. Бұлардың біреуі-Қосқұдықтан, екіншісі-Үштөбеден, үшіншісі-Көктөбеден келген. Әділет пен Қосқұдықтан келген Еркін екеуі бір бөлмеге орналасты, бұлардың екеуі де Үштөбеде болып келгендігі белгілі болса, қай бала қай ауылдан келген?
Шешуі:
Әділет: Қ Ұ Қ
Еркін: Қ Ұ Қ
Ерлік: Қ Ұ Қ.

2. Математика сабағында дидактикалық бірліктерді ірілендіру

Дидактикалық бірліктерді ірілендіру (ДБІ) қарқынды оқыту әдісі ретінде танылып отыр.
Мектеп математика пәні мазмұнын күннен-күнге күрделене түсуі, көлемінің өсуі және оған бөлінетін уақыт мөлшерінің жылдан жылға кемуі мен пән мазмұнын оқушылардың аз уақыт ішінде шығармашылықпен қарқынды меңгерулерінің қажеттілігі арасында қарама қайшылық туындап отыр. Сондықтан математика сабағында оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытуға бағытталған дидактикалық бірліктерді ірілендіру әдісі пайдаланылса, онда оқушыларың танымық қызығушылығы артады, білімді игеру сапасының деңгейі жоғарылайды.
Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытудағы дидактикалық бірліктерді ірілендіру әдісі негізінде жүзеге асыру үшін алдымен шығармашылық ұғымын табиғатын анықтау қажет.
Психологиялық сөздікте шығармашылық ұғымына мынадай түсінік берілген: шығармашылық-жаңа рухани және материалдық құндылықтарды жасау жолындағы адам әрекетінің нәтижесі, жемісі.
Демек, шығармашылық ұғымын бұрын болмаған жаңа нәрсені әрекет нәтижесінде тудыру, яғни жеке тұлғаның шығармашылық туындысы деп және жеке тұлғаның қабілеті ғылым, өнер, білім, өндіріс, техника, тұрмыс, мәдениет, саясат және тағы басқа салаларда жаңалық ашу, жаңаны жасау деп түсінеміз. Сондай-ақ шығармашылықты жаңа, соны бірегей нәрселер жасаудан өзге жеке адамның қабілеті, ынтасы, білімі, іскерлігі, тағы сол сияқты қасиеттердің жемісі деп ұғынуға болады. Әрине, мұнда ғылыми шығармашылық қабілет пен балалардың шығармашылық әрекетінің арасында үлкен айырмашылық бар екенін айта кетуіміз керек.
Оқушылардың ақыл ой белсенділігін арттыру үшін әр түрлі оқыту әдістерін орынды пайдаланудың тиімді екені туралы М.А. Данилов, Л.В. Занков, М.Н.Скаткин еңбектерінде айтылған. Бұдан оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытуға бағытталған, арнайы ұйымдастырылған оқыту әдістері оқушылардың ойлау қабілетінің дамуына, ойлаудың икемділігіне әсер ететіні айқындалады. Оқушылардың таным қызметі мен шығармашылық қабілетінің дамуына әр түрлі оқыту әдістерін комплексті түрде ұйымдастыруға байланысты, яғни оқыту әдістерін бұрын қолданған жағдайда оқыту жылдамдығын арттыру, білімді игеруге бөлінген уақытты үнемді пайдалану, басқаша айтқанда, оқытудың қарқындылығын арттыру.
Сонымен бірге әрбір оқушының жетістігінің негізі-оқу көрсеткіші болатын еркіндік деңгейін айқындау, оқушылардың оқу материалын игеруде алға қарай жылжу, ілгерілеу дәрежесін байқау, ізгілік педагогикасы негінде әрбір оқушымен тең қарым-қатынас орнату, яғни шиеленіссіз жағдай қалыптастыру, теориялық білімнің бағыттаушы ролі атқаруын қамтамасыз ететіні көрсетіледі.
Осылайша дидактикалық бірліктерді ірілендіру әдісі туралы зерттеулер жасай келе, математика сабағында оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамытуда дидактикалық бірліктерді ірілендіру элементтерінің сипатын анықтадық.
Пән мазмұнның құрылымы мен оқыту процесін жүйелі де нақты құру, математикалық ұғымдар мен олардың қасиеттерін қалыптастыру үшін оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытуға әсер ететін есептерді құрастыру дидактикалық бірліктерді ірілендіру әдісінің принциптерін негізделген.
Математикалық тапсырмаларды құрастыру, оларды шығару арқылы оқушылардың теориялық материалды түсінуі, оның практикамен байланысын ұғынуы артатын ескере отырып, есептерді кейбір берілген элементтері бойынша құрастыру, берілген есептерге ұқсас есептер бойынша құрастыру, берілген өрнек немес теңдеу бойынша құрастыру, берілген есептерге кері болатындай етіп құрастыру, берілген тақырып бойынша құрастырудың тәсілдері көрсетілген.
Сондай-ақ берілген элементтері бойынша есептерді құрастыруда шартқа байланысты мәселелердің қойылуы, берілген есептерде жетпей тұрған элементтерді іріктеу, есептерді суреттер, сызбалар, диаграммалар бойынша құрастыру жолдары көрсетілген.
Санға 3-ті қосу кестесін еске түсір де, сол жақ бағандағы мысалдарды шығар. Суреттерді және жазуларды пайдаланып, 8-ге 3-ті қалай қосу және 11-ден 3-ті қалай азайту керектігін түсіндір.
8+3= ... ..
3+3
4+3 (8+2)+1=11
11-3= ... .
7+3
(11-1)-2=8
8+3 бұрыннан белгілі қосу кестесінде жоқ. Бұл жағдайды есептеу тәсілі жоғарғы суретті және он жақтағы жазуды пайдаланып түсіндірілуі тиіс. 8-ге 3-ті қосу үшін алдымен 8-ді 10-ға дейін толықтырамыз, ол үшін 8-ге 2-ні қосамыз, сондықтан бірінші қатарға 8 жасыл және көк, барлығы 10 шаршы қойылады. Енді 10-ға 1-ді қоссақ, 11 шығады.
№1
8-3*80-30 Әр бағанадағы өрнектерді салыстыр. Олардың ұқсастығы неде?
8-5*80-50 Айырмашылығы неде? Әр қатардағы ұқсастық неде?
8-6*80-60 Айырмашылығы неде?
28-8 * 24-4 Әр бағанадағы өрнектерді салыстыр. Олардың ұқсастығы
35-5*35-30 айырмашылығы неде? Әр қатардағы өрнектерді салыстыр.
46-6*46-40 Олардың ұқсастығы неде? Айырмашылығы неде?
Айырма, өрнек, айырманың мәні, терминдеріне назар аударады. Түсіндірме мәтінде берілген сұрақтарға жауап беріледі және тұжырымдама жасалады. Өрнектер сәйкес қатынас таңбасымен жалғастырылып жазылады, яғни:
8-3 80-30 28-8 = 24-4 т.с.с.
Дидактикалық бірліктерді ірілендіру деп аталатын математикалық білім технологиясы 1964-1996 жылдар арасында академик П.М. Эрдиневтің
жетекшілігімен жүргізілген теориялық және тәжірибелік ізденістердің, практикалық жұмыстың нәтижесінде өмірге келді. П.М. Эрдиневтің дидактикалық бірліктер деген ұғымды осыдан 20 жыл бұрын еңгізген. Автор оқу материалынан кіші көлемде берілетін ақпаратты алып тастамай, тек олардың құрылымын өзгертіп, ірілендіріп беруді ұсынады. Бұл жағдайға материал терең меңгеріліп, ойлауға, дамуға өріс ашылады.
Академиктер В. Журавлев, А. Маркушевич, т.б. технологияның тиімділігін атап өтіп, ғасыр идеясы деп таныған.
Жоғарыда аталған ғалымдардың ой-пікірімен келісе отырып, оқушылардың ақыл-ойының дамуы, математикалық ой- өрісінің кеңейуі, танымдық қабілеттерінің дамуы, дәл осы әдістемені қолдану барысында жеңілдейтіндігін өмір көрсетіп отыр деуге болады. Оқушының білімінің сапасына әсер ететін факторлардың бірі оқулық болса, ондағы жаттығулардың мәні, мағынасы, мүмкіндіктерінің ролі зор.
ДБІ әдістемесімен жүзеге асырудың басты қағидалары төмендегідей:
1.Қарама-қарсы ұғымдарды әрі өзара байланысты операцияларды қатар оқыту;
2.Тура есепке кері есеп ойлап табу, шығаруды кеңінен қолдану;
3.Деформацияланған жаттығуларды пайдалану;
4.Өз бетімен, шығармашылыққа берілген тапсырмаларды үлес салмағының артуы.
Осы қағидалардың әрқайсысына жеке тоқталып, олардың оқушы ойлауға үйрететін мүмкіндіктерін аша түсейік.
Оқыту практикасы қосу мен азайту, көбейту мен бөлу бұрынғыдай төрт бөлек тақырып етіп өтілмей, қатар ұсынылуының арқасында оқу уақыты 20%-ға дейін үнемделеді. Ал үнемделген уақыт білімді тереңдетуге өте қажет. Екіншіден, ойлау операциялары арқылы баланың дамуы жеңілдейді. Оқытудың гумандық, ізгіліктілік, принциптеріне сәйкес оқушы мен мұғалім арасында жаңаша қарым-қатынас қалыптасады.
Мысалы:
5+1=6

5+1=6
5+1=6

5+1=6

түріндегі төрт аралық операцияны пайымдау арқылы шешу, ойлау әрекетінің ішкі потенциялы резервтерін ашуға көмектеседі. П.К. Анохин тұжырымдамалармен айтсақ, табиғаттың айнымас заңдылыктарының ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.