Жоғары оқу орнында дидактиканың біртұтас жүйесі

Оқытудың мақсаты - блікті ғылым негізінде меңгеру, іскерлік пен дағдыны ширату, оқу материалын түйсінуі.
Тікелей мақсаты - интеллектілі-рухани деңгейліктерін рухының қуат алу өрісіне бағыттау, қызығушылығын оятуы, оқыту сарынын ажырату, ғылыми - біліктілік пайымын дамыту.
Дәрістің мазмұны - бағдарлама төңірегіндегі білікті, оқулықтағы материалды кең ауқымды игеруі танымдық тәсілдерді меңгеруі ортада және өзіне қатысты болып жатқан қоғамдық мәні бар өзгерістерден хабарының үнемі болып отыруы.
Оқытудың қозғаушы күші - жоғары оқу орнындағы студенттердің әр семестрден сәтті өтуі, не өтпей қалу қаупі, бүйрықтармен міндеггі іс-қимылдарды орындауы, тыйым салынуы (белгілі бір іске), жазалануы (оқудан шығып қалуы), белгілі бір ыңғайға біліктілік - ғылыми мәнде айшықтануы, бағалануы, басқа студентпен жарысуы (іштей), шығармашылық істің шуағы, қуанышы, өзінің алғашқы қалыптасқан деңгейінен өсуі, кемелденуі, біліктіліктің ғылыми күбылыста нышан беруі, өзіне - өзінің сенімінің орнығуы.
Дәрістің әдістері - нүсқау беру, қайталануы, жаттығуы, жаттауы, үлгімен орындауы, ынтымақтастықта қызмет атқаруы, ізденісі, эвристикалы сүхбат, пікірталас, оқытушы + студенттің ықыластас одағы.
Дәстүрдегі өтілетін дәрісті ұйымдастыру төмендегідей жұмыстың жүйесінен тұрады: сүрау, жаңа меңгерілетін материалды қабылдауға әзірлеу, оны жинақтау, түсіну деңгейліктерін айқындау, қайшылықты айқындау (проблемалы) бекіту.
Ілгерішіл озықтық дәрісті ұйымдастырудың жүйесі: мақсат пен оқытылымды қабыстыра қабылдатудың қамын қарастыру, біртұтас қүрылымды қуалайтын ізденісті - зерттеу сүрақтарына жауаптарды алдын - ала жіктеу, рейтинг жүйесін қүру, әдетте кездесе бермейтін мәселелерді талдай білу, дербес, өздігінен жұмысты жүзеге асыру, топтық, үжымдық ықпалдастықты дамыту, түпкілікті нәтижеге жетудің болжамын табу.
Оқытушының рөлі - үстемдік жүргізу, бәрін білетін, әкімшш -әміршіл және студент тағдырына қожалығы жүретін.
Оқытушығаықпалдастық-ынтымақтастық педагогикасының талабы - нұсқау беретін, ағалық қамқорлық, ақыл-кеңес, ақиқатқа жетудің амалын табатын шебер маман.
Дәл осы ерекшеліктер реформаға дейінгі тәжірибеде кездескен. Бүгінгі таңда да бұл талап-мүдде өз мәнін жойған жоқ. Ескеретініміз, егер дәрісте бір-біріне деген (оқушы + студент) сенімі болса, жаны жайсаң, рухы жоғары, өзара түсіністіктегі қарым - қатыиас мәдениеті қүрылады. Мүнымен бірге тұлғалы болмыс даму үрдісіне бағытталып, тек жаңа материал меңгеру өрісімен шектелмей, ізгілікті қасиетін дамытарлық қүндылықтарды жию әрекетіне ынталанатын студенттер топтасады. Әрине, мүндай ынтымақтастық жұмыс дәріс ауқымымен түйықталып қалмайды. Жаңалыққа қүрылган оқу орны, мәселен, дәріс шыгармашылық деңгейін дамытуға тіректік қызмет атқарады.
Оқудың өзі іскерлік қабілеттілікті дамыту үшін ойын түрінде өтіп, ойынның жобаларын, шығармашылық қарқынын шамалаудың өлшемдерін, дидактикалық қойылымдарын, поэтикалы түрлерін, орбір қиялдан туындаған жобаны қорғайтын, шығармашыл мүмкіндігін және т.б. алдын - ала қүрастырып өткізу көзделеді.
Оқыту танымының үрдісін ұжымда жүзеге асырудың жолын Бернард Шоу былай деп суреттейді: «Егер сізде бір алма, менде бір алма болып, екеуіміз алмассақ, бәрібір бір-бір алмамен қаламыз. Ал сізде бір мүратты ой, менде басқа мүратты ой болса, оны алмасақ, екі-екі мүратты ойға ие боламыз. Сол себепті: «Бір ақыл - жақсы, екі ақыл - одан да жақсы».
Ұжымдық жұмыс шаршап - жалығу сияқты мінездерден айықтырады. Студенттер дүрыс жауап бере алмаса да қаймықпайтын жағдайға келеді. Кеңістікте іскерлік ынта-ықылас туып, білікті қабылдауға қүштарлық қажеттіліктен бастау алады. Ұжымдық қажеттілік басқа студенттердің дүрыс жол ұстанымына себебін тигізеді. Педагог осы ұстаным «тамырын» тауып, одан көз жазып қалмау жағын қарастырады. Оны ұйымдастырып оқыту тиімді. Оқытудың екі жақты табысы түйісіп, ортақ мүдде пайда болады.
Әрине, даяр материалды меңгерту ең оңай тәсіл, бұл - дәстүрлі дидактика жүйесінде сара жолға түскен түрі, ал топ және дербес жұмыстың танымдық одағын ұйымдастыру әлдеқайда қиын. Ынтымақтастық педагогикасы ойлану пайымдарыньщ үрдісін «тыңдадың - еске сақта - қайта айтып бер» схемасынан «танудың, ізденудің, топтың, бәрінің паймының бір нүктеге түйісі. Апперсепсе + перцептив + өнімді әрекет + ұтымды пайым + шығармащыл іс-қимыл, ойландың + еске сақта» + жүйесіне ауыстырып алу оқытушының біліктілігі мен үшқырлығына бағынышты. Мүндай дәрістер көзге қораш көрінгенімен, жауаптар нақты, ұтымды қүрастырылған деңгейлікте топтастырылады. Жауап - қайтарым сапасында ұйымдасса, оқулық - оқу құралдары мен ғылыми монографиядағы белгілі бір шектеулі пайым - түжырымдардың шеңберінен шыга алмайтын дәрежеде көрінеді. Себебі дәрісте тыныштықтан гөрі әрекеттестік көрініс басым болып, оқытушының қолдаушысы, оның ұстанымын алға жылжытуы студенттер екені аңғарылады. Бүндай ынтымақтастық одақ - ерен еңбектің нәтижесі. Ч.Куписевич жаңа дидактиканың өкілі екені белгілі. Ч.Куписевич, Дьюи мен оның жақтаушыларының оқытушы бір білімді жеткізуші деген пайымын жоққа шығарады. Жаңа дидактиканың жүйесінде оқытушының мәртебесі бұл тұжырымға мүлдем кереғар қайшы келеді. Анықтап айтсақ, тыңдармандардың дербес тұлғалық болмысын өздігінен ізденісті деңгейге бағыттаушы субъекті деп қарайды. Сонымен, дәетүрлі және жаңа дидактиканың арасындағы айырмашылықтың басын ашып алдық.