Инженерлік жүйелер, желілер мен жабдықтар» пәнінің оқу-әдістемелік кешені

Жоспар
Кіріспе

1 Глоссарий 3
2 Дәрістер 5
3 Сарамандық сабақтары. 31
4 СӨЖ 37

Инженерлік жүйелер- бұл елді мекендерді және өндірістік кәсіпорындарды электр- және жылу энергиясымен, газбен және канализациямен, тұрғын үй және байланыс жүйесімен қамтамасыз ететін технологиялық кешендер, желілер және жабдықтар. Бүл қолайлы көлік және жоғары деңгейлі жайлылықты ғимараттар мен үйреметтердің қазіргі заманғі индустриалды қүрылысы, бүл түтынушыларды санитарлық-гигиеналық талаптарға жауап беретін сумен қамтамасыз ету. Инженерлік жүйелер мен желілер үлкен экономикалық және әлеуметтік мән алуда.
Қоғамдық ғимараттар басқа пайдалану түрдегі ғимараттардан инженерлік жүйелердің және қазіргі заманғы жабдықтардың көпшілігімен ерекшеленеді. Қоғамдық мекемелерде өтетін барлық процесстерде инженерлік жабдық пен эксплуатационды қызмет ету түріндегі материалды қамту бар.Инженерлік жабдықтың жүмысының тиімділігі қажетті технологиялық процесстің сақталуына және қызмет етуші персоналдың сенімді жүмысына үлкен әсер етеді.
Сумен, жылумен және газбен қамтамасыз ету табиғи ресурстарды пайдалануына негізделген, олардың қорлары шектеулі және сондықтан олар өзіне үнемді шаруашылықты қатынасты талап етеді. Бүл байланыста су, газ, жылуды пайдаланудың ғылыми- негізделген нормалардың жобалануы және түрғын үй мен өндірістегі және ауыл шаруашылығындағы қажетті технологиялық процесстердің жайлылығының жоғары деңгейін қамтамасыз ететін жетік жабдықты пайдалануы өте маңызды.
Үйлердің ыңғайлылығын жоғарлататын құрылғылар ерте замандарда да қолданған. Фараондардың сарайларында, Ерте Грецияда, Римде сумен қамту және суды әкетудің қарапайым жүйелері болатын, олар сумен қамту көздерінен таза суды әкелетін және ластанған суды әкететін арнайы каналдардың желісі түрінде болды. Италияда бүл каналдардың (акведуктардың) қалдықтары сақталған. Ғимарат ішінде су қорғасын немесе ағаш қүбырлар арқылы жалпы пайдалану орындарына және фонтандарға берілді. Жалпы пайдалану орындарында су арнайы қүбыршалар арқылы ақты. Қүбыршада су қозғалыс шамасына қарай ластанды және өзіндік ағыспен ғимараттар сыртына төменгі жерлерге (бүлақтар, өзендер, т.б.) немесе ақаба суларға арналған арнайы каналдарға ағызылды. Мұндай каналдар Ерте Римде де болды. Ондағы ақаба суларға арналған ең үлкен канал клоака максима деп аталды. Үйлерді жылумен қамту жүйелері одан да ерте заманнан бері дами бастады. Үйлерді жылумен қамтудың қарапайым үйреметтері әдетте бөлменің ортасында орналасатын ашық ошақтар болды . Содан кейін түтінді ұйымдасқан әкетуі бар пештер, едендер мен ауаны жылытатын пештер пайда болды. Ерте Римдегі қоғамдық моншаларды ( термаларды) жылыту үшін осылар пайдаланылды. Инженерлік желілер және үйреметтер содан кейінгі өзінің дамуын орта ғасырларда қайта жаңару заманында тапты. Унитаз ойлап шығарылды. XIX ғасырда ғимараттарда жылумен қамту үшін жылумен қамтудың су жүйелері қолданыла бастады, ғимараттарға электр энергиясы және табиғи газды қоса бастады.

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 37 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ШӘКӘРІМ атындағы СЕМЕЙ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
3 деңгейлі СМЖ құжаты ПОӘК
ПОӘК 042-05.1.20.3503-2009
Инженерлік жүйелер, желілер
мен жабдықтар пәнінің 30 кыркүйек
оқу-әдістемелік материалдары 2009 ж. №2
басылым

Инженерлік жүйелер, желілер мен жабдықтар
пәнінің
оқу-әдістемелік кЕШЕНІ.
050731-Тіршілік әрекетінің қауіпсіздігі және қоршаған ортаны қорғау
мамандығына арналған

ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАРЫ

Семей 2009

Мазмұны

1 Глоссарий 3
2 Дәрістер 5
3 Сарамандық сабақтары. 31
4 СӨЖ 37

1 Глоссарий

Тұтқырлық – сұйықтың кішкентай бөлшектрінің салыстырмалы орын
ауыспалылығын тудыратын күштерге, кедергі жасауы.

Жылу алмасу - микробөлшектердің бейберекет, бағытталмаған қозғалысы
нәтижесінде алмасу болатын энерия берілісі, осы уақыттағы берілетін энергия
мөлшері жылу деп аталады.

Жұмыстық дене-газ тәріздес, сұйық немесе плазмалық зат , оның
көмегімен жұмыс пен жылудың өзара фазалық ауысуы іске асырылады.

Орнықты ағын – бұл ағын, уақыт бойынша өзгеріссіз, онда қысым мен
жылдамдық кординаталар функциясы және уақытқа тәуелді емес.

Орнықсыз ағыс – бұл ағыста сұйықтың барлық мінездемелері қарастырылып
жатқан кеңістік нүктелерінде уақыт бойынша өзгереді.
Ламинарлық ағыс – бұл жылдамдық пульсациясы же сұйық бөлшектерінің
араласуынсыз болатын қабатты ағыс.

Турболенттік ағыс - бұл ағыста, сұйықтың итенсивті араласуы және
жылдамдық пен қысым пульсациясымен жалғасады.

Гидродинамикалық ұқсастық – сығылмайтын сұйық ағындарының ұқсастығы,
оған геометриялық, кинематикалық және динамиалық ұқсастық кіреді.
Геометриялық ұқсастық – геометриядан белгілі сәкес бұрыштардың теңдігі
және ұқсас өлшемдердің пропорциональдығы.

Кинематикалық ұқсасықтық – ұқсас жылдамдықтардың ұқсастығы және ток
сызығының ұқсастығы.

Динамикалық ұқсастық – кинематикалық ұқсс ағындардың ұқсас элементеріне
әрекет ететін пропорциональдық күші, және осы күштердің бағытын мінездейтін
бұрыштар тепе-теңдігі.

Дене күйінің теңдеуі – тепе-тең термодинамикалық жүйе үшін дене күйінің
параметрлары арасындағы функциональдық байланыс.

Жылу алмасу – біркелкі емес температура кеңістігінде өздік қайтымсыз
жылу тасмалдану процесі.

Жылуөткізгіштік – бұл жылу алмасу, әртүрлі температурадағы бір дененің
бөлшектері немесе жанасатын денелердің микробөлшектердің ескертілген
әрекеті.

Конвекция – бұл кеңістікте сұйық немесе газ көлемінің орын
ауыстырғанда жылу тасмалдануы.

Конвективті жылу алмасу – жылуөткізгіштік және конвекция жолымен
біруақытта қатты беттер және газ немесе сұйық арасындағы жылу алмасу
процессі.

Жылы сәулелену – ішкі энергияның есебінен затпен шығарылатын,
инфрақызыл диапазон жиілігіндегі электромагниттік сәулелену.

Жылу берілу – бөліп тұратын қатты қабырға арқылы бір сұйық ортадан
басқасына жылу берілу процессі.

Масса алмасу – өрісі біркелкі емес концентрациямен кеңістікте берілген
компоненттің қайтымсыз өздік масса тасмалдау процессі.

Температуралық өріс – қарастырылатын кеңістіктің барлық нүктелеріндегі
температура мәнінің жиынтығы. Температуралық өріс скаляр, яғни
температураның өзі скаляр.

Температура градиенті – ол вектор,сан жағынан изотермиялық бетке
нормал бағтындағы температураның туындысына тең.

Жылу ағыны – еркін бет арқылы уақыт бірлігінде берілетін, жылу
мөлшері.

Жылуөткізгіштік коэффициенті температура градиенті 1 Км болатын 1 м2
бет арқылы өтетін, жылу ағынының қуатын анықтайды.

Жылу беру коэффициенті сұйық пен қабырға арасындағы температура 1
градус 1 м2 бет арқылы сұйықтан қабырғаға өтетін, жылу ағынының қуатын
анықтайды.

Физикалық ұқсастық – математикалық сипаттауларының тепе-теңдігі
айтылатын, физикалық процестер арасындағы сәйкестік.

Ұқсастық критериясы – қарастырылып жатқан физикалық құбылыстарды
анықтайтын, өлшемді шамалардан құрастырылған, өлшеусіз сандар.

Критериялық ұқсастық теңдеулері – құбылыстарды мінездейтін, ұқсастық
критериялары арасындағы функциональдық тәуелділіктер.

Сәулелену ағынының тығыздығы – шартышарлық денелік бұрыш аймагындағы
беттің ауданы арқылы уақыт бірлігінде өтетін, сәулелену энергиясының
мөлшрі.

2 Дәрістер

Дәрістер – бұл оқулық сабақтарының түрі, оның мақсаты тәртібі ойша
сақталып пәннің түсіндірілетін теориялық сұрақтарын қарастырудан тұрады.

Дәріс 1. (1 сағат)

Тақырыбы. Инженерлік жүйелердің жіктемелері.

Сұрақтар

1.Кіріспе
2.Инженерлік жүйелердің жіктемелері мен олардың қоршаған ортаға мен
тұрғындардың денсаулығына әсері
3.Инженерлік жүйелердің, желілердің және жабдықтардың даму тарихы,
ғылымдардың жіктемелері, ғылыми-техникалық прогресс және ғылыми-техникалық
революция
4.Қазіргі заманғы ғылыми-техникалық жетістіктер

Инженерлік жүйелер- бұл елді мекендерді және өндірістік кәсіпорындарды
электр- және жылу энергиясымен, газбен және канализациямен, тұрғын үй және
байланыс жүйесімен қамтамасыз ететін технологиялық кешендер, желілер және
жабдықтар. Бүл қолайлы көлік және жоғары деңгейлі жайлылықты ғимараттар мен
үйреметтердің қазіргі заманғі индустриалды қүрылысы, бүл түтынушыларды
санитарлық-гигиеналық талаптарға жауап беретін сумен қамтамасыз ету.
Инженерлік жүйелер мен желілер үлкен экономикалық және әлеуметтік мән
алуда.
Қоғамдық ғимараттар басқа пайдалану түрдегі ғимараттардан инженерлік
жүйелердің және қазіргі заманғы жабдықтардың көпшілігімен ерекшеленеді.
Қоғамдық мекемелерде өтетін барлық процесстерде инженерлік жабдық пен
эксплуатационды қызмет ету түріндегі материалды қамту бар.Инженерлік
жабдықтың жүмысының тиімділігі қажетті технологиялық процесстің сақталуына
және қызмет етуші персоналдың сенімді жүмысына үлкен әсер етеді.
Сумен, жылумен және газбен қамтамасыз ету табиғи ресурстарды
пайдалануына негізделген, олардың қорлары шектеулі және сондықтан олар
өзіне үнемді шаруашылықты қатынасты талап етеді. Бүл байланыста су, газ,
жылуды пайдаланудың ғылыми- негізделген нормалардың жобалануы және түрғын
үй мен өндірістегі және ауыл шаруашылығындағы қажетті технологиялық
процесстердің жайлылығының жоғары деңгейін қамтамасыз ететін жетік жабдықты
пайдалануы өте маңызды.
Үйлердің ыңғайлылығын жоғарлататын құрылғылар ерте замандарда да
қолданған. Фараондардың сарайларында, Ерте Грецияда, Римде сумен қамту және
суды әкетудің қарапайым жүйелері болатын, олар сумен қамту көздерінен таза
суды әкелетін және ластанған суды әкететін арнайы каналдардың желісі
түрінде болды. Италияда бүл каналдардың (акведуктардың) қалдықтары
сақталған. Ғимарат ішінде су қорғасын немесе ағаш қүбырлар арқылы жалпы
пайдалану орындарына және фонтандарға берілді. Жалпы пайдалану орындарында
су арнайы қүбыршалар арқылы ақты. Қүбыршада су қозғалыс шамасына қарай
ластанды және өзіндік ағыспен ғимараттар сыртына төменгі жерлерге
(бүлақтар, өзендер, т.б.) немесе ақаба суларға арналған арнайы каналдарға
ағызылды. Мұндай каналдар Ерте Римде де болды. Ондағы ақаба суларға
арналған ең үлкен канал клоака максима деп аталды. Үйлерді жылумен қамту
жүйелері одан да ерте заманнан бері дами бастады. Үйлерді жылумен қамтудың
қарапайым үйреметтері әдетте бөлменің ортасында орналасатын ашық ошақтар
болды . Содан кейін түтінді ұйымдасқан әкетуі бар пештер, едендер мен ауаны
жылытатын пештер пайда болды. Ерте Римдегі қоғамдық моншаларды (
термаларды) жылыту үшін осылар пайдаланылды. Инженерлік желілер және
үйреметтер содан кейінгі өзінің дамуын орта ғасырларда қайта жаңару
заманында тапты. Унитаз ойлап шығарылды. XIX ғасырда ғимараттарда жылумен
қамту үшін жылумен қамтудың су жүйелері қолданыла бастады, ғимараттарға
электр энергиясы және табиғи газды қоса бастады.
Ғимараттар мен үйреметтердің инженерлік жүйелерінің жобалануы мен
құрылысында қүрылыс-монтаж жүмыстарының қүнының төмендеуіне, металлдың,
қымбат материалдардың үнемділігіне үлкен көңіл бөлінеді.
Қалалардың сумен қамту жүйелері мен канализацияның тиімді жүмысының
сүрақтарына, су өткізу жэне канализационды станцияларды жобалау
сүрақтарына, ақаба суларды тазалаумен байланысты міндеттерге ерекше көңіл
бөлу керек.
Ақаба сулардың сапалы тазалануы қоршаған ортаны сақтай отырып жэне
халықтың эпидемиологиялық ауруларының тууын алдын-ала отырып, маңызды
санитарлы-гигиеналық , экологиялық мәнге ие.
Су, газ және басқа энергоресурстарды табу мен тасымалдау, ақаба
суларды тазалау облысында Н.Е. Жуковский, В.Г. Шухов, М.А. Михеев, Б.С.
Петухов ғалымдарының еңбектері дүние жүзілік әйгілікке ие болды.
Инженерлік желілердің мәселелерінің барлық бағыттарында жүмыс істейтін
мамандардың үқсас мамандықтардың кең шеңберінде білімдері болуы қажет.
Газтәрізді жанармайды пайдалану қазіргі заманғы ғимараттардың
коммуналды-түрмыстық қажеттіліктері үшін жылулық энергияны үнемді алуға
алғышарттарды жасайды. Газды рационалды пайдалану оны табудың,
тасымалдаудың, жағудың жетік әдістерін қолдануымен байланысты. Газбен
жабдықтау және газды пайдаланушы жабдықтың қазіргі заманғы желілерін білу
табиғи газды жоғарғы әлеуметтік-экономикалық тиімділікпен пайдалануға
мүмкіндік береді.
Түрлі өндірістердің қазіргі заманғы технологиялары қазіргі заманғы
жылыту-желдету жүйелері мен ауаны кондиционерлеудің жүзеге асуынсыз мүмкін
емес.
Ғимараттарды жылумен қамтудың басты мақсаты- ғимараттарда жылулық
ыңғайлылықты жасау. Ғимараттарды жылумен қамтуға шығындары коммуналды-
түрмыстық қажеттіліктерге жылудың барлық шығындарынан ең үлкен: жылумен
қамту, желдету жүйесі, ауаны кондиционерлеу. Бүл жылдың суық мезгілінде
ғимараттарды эксплуатациялау шарттарымен түсіндіріледі, бүл ғимараттардың
қоршау қүрылыстарынан өткен жылу шығындары ішкі жылу бөлінулерден жоғары
болғанда.
Өндірістік, коммуналды-түрмыстық түтынушылар мен қүрылыс объектілерін
орталықтандырылған жылумен жабдықтауы үшін жылулық желілер үшін жылу
көздері болып табылатын бу және су қазандары кең қолданылады.
Жылулық желілер жылу көздері мен орындарды оны түтынушылар арасындағы
байланыстырушы буын болып табылады. Түрғынды-коммуналдық түтынушыларды
жылумен жабдықтау үшін жылутасушы ретінде ыстық суды, ал өндірістік
түтынушылар сулы буды тағы пайдаланады.
Түрғынды-коммуналды түтынушыларды жылумен жабдықтауда ыстық сумен
жабдықтауға ерекше көңіл бөлінеді. Су алуға ыстық су орындарда
сужылытқыштарда дайындалуы мүмкін (жабық сүлба) немесе жылу желісінен
тікелей алынуы мүмкін (ашық сүлба). Жылу желілерінде, сонымен қатар жылулық
түтыну орындарында бу және су жылутасушыларымен әр түрлі жылулық процесстер
орын алады.
Адамдар түруының ыңғайлы жағдайлары көбінесе өмір сүру ортасының, яғни
қоршаған ортаның сапасына тәуелді. Сондықтан экологиялық мәселелер негізгі
болып түрған қазіргі уақытта елді мекендердегі инженерлік үйреметтердің
дамуы ақаба суларды тазалау жүйелерін жетілдіру, атмосфералық ауаны қорғау
жүйелерін, қатты қалдықтарды залалсыздандыру жүйелерін жетілдіру бағытында
да жүреді.

Өздік бақылау үшін сұрақтар

1."Инженерлік жүйелер, желілер және жабдықтар" пәні нені зерттейді?
2.Инженерлік жүйелер дегеніміз не?
3.Инженерлік жүйелер жіктемелері
4.Инженерлік желілер дамуының негізгі этаптарын атаңыз
5.Қазіргі уақытта инженерлік желілер дамуының қандай негізгі
мәселелері бар?

Әдебиеттер ұсыну
Негізгі
4.1.1 с. 3-7.

Қосымша
4.2.1 с. 3.

Дәріс 2 (2 сағат)

Тақырыбы. Өндірістік кәсіпорындармен елді мекендердің инженерлік
жүйелері. Сумен қамту.
Сұрақтар
Сумен қамту.
Табиғи сулар. Сумен қамту көздері мен олардың жіктемелері.
Бас тоған түрлері.
Ішетін судың санитарлы- гигиеналық бағалары.
Суды қолдану тэртібі мен нормалары.
Үймереттер мен су құбыр жүйелерін пайдалану.

Сумен қамту жүйелері- бүл үймереттер мен қүрылғылардың кешені. Ол
сумен қамту көздерінен суды қабылдау , тазарту мен сақтау, түтынушыларға
суды беру мен тасымалдау үшін қолданылады.
Сумен қамту жүйелері белгілену қатарына байланысты мынадай түрде
жіктелінеді:
1. Сумен қамту жуйелерінің қызмет көрсетуі бойынша,
қалалық аудандық, өнеркәсіптік және ауылшаруашылық
деп бөлінеді.
2. Атқару қызметі бойынша сумен қамту жүйелері келесідей бөлінеді:
- Ішетін - турмыстық сулар, халық ішуге және түрмыстыққа талап
ететін суларды айтады.
- Өндірістік сулар, өндіріс орындары, өртке қарсы және газондар мен
жасыл алқаптарды суғаруға, жолдар мен тротуаларды, көшелерді жуу үшін
қолданылатын сумен қамту жүйесі. Әдетте бүл жүйелер бір- бірімен
байланысып, соның нәтижесінде біріктірілген жүйелер пайда болады. Мысалы:
Өртке қарсы – шаруашылық жүйелер, өртке қарсы - өндірістік үйелер жэне т.
б.
3. Табиғи көздеріндегі судың қолдану күйі бойынша суөткізгіштер мен
жерасты көздері деп бөлінеді. Суөткізгіштер суды үстіңгі қабаттағы
көздерінен (өзендерден, көлдерден, суқоймалардан және т.б) алады. Жерасты
көздері мен суөткізгіштің аралас қорегі сумен қамту көздерінің әртүрлі
түрін пайдалынады.
Суды жіберу тәсілдері бойынша өздігінен ағатын
суөткізгіштер (гравитациялық) және механикалық суды
жіберу.( насостар арқылы суды сору көмегімен)
Қызмет көрсететін аймақтары бойынша суөткізгіштер
ішкі және сыртқы деп бөлінеді. Ішкі суөткізгіштер сыртқы
жүйеден суды алады және ғимарат ішіндегі
түтынушыларға суды жібереді. Сыртқы суөткізгіштерге
суды тазарту мен елді мекендерді суөткізгіштік жүйесімен қамтамасыз етуі
және бас тоғандар үшін барлық үймереттер жатады.
Өндірістік сумен қамту жүйелері суды қолдану саны бойынша : Тураағынды
( бір рез қолданылатын), айналым жүйелері, қайталанатын жүйелер деп
бөлінеді.
Өртке қарсы сумен қамту жүйелері де өзінің жіктемелері бар.
* Төменгі қысымды жүйелер,өртті сөндіру үшін өрт
сорғыштар, өрт командалары көмегімен қажетті арынның пайда болуын туғызады.
* Жоғарғы қысымды уақытша жүйелер, өрт сөндіру кезінде қажетті арынды
қамтамасыз ету үшін өрт сорғыштары қосылады.
Ішетін сумен жабдықтау көздерінің санитарлық қорғауы, санитарлық
қорғау аумағында су жинағыш бассейін аймақтарын үйымдастыру жолдарымен
орындалады. Бүл аумақта режим орнатылады. Режим су сапасын сақтау және
сумен қамту көздерін ластануына қажетті қорғауын қамтамасыз етеді.
Шаруашылық және ішетін суды түтыну тәулік, мезгіл, жыл ішінде қалыпсыз
болып табылады.
Шаруашылық және ішетін сумен жабдықтау нормасы бойынша, түрғын
халықтың тәулік ішінде, бір адам шаққандағы судың қанша кеткен мөлшерін
көрсетеді.Ол литрмен беріледі. Егер де елді мекен жақсы жабдықталған болса,
онда бүл нормалар қолданылады.
Өндірістік суды тұтыну нормалары шығарылатын өнімніі бірлік есебінде,
литрмен қабылданады.
Өртке қажетті суды түтыну нормалары өртке төзімділігі мен
ғимараттардың өлшемдеріне және өртке қарсы, жарылысқа қауіпті болуына
тәуелді.
Қаланы сумен қамту тәжиребесінде түтынушыларды сумен қамтамасыз ету
жүйелері кездеседі. Олар: біріктірілген, толық емес бөлінген, бөлінген.
Біріктірілген жүйе таза сапалы ішетін сумен түтынушылардың үш түрін
қамтамасыз етеді. (халық, өнеркәсіп орындары, өртке қарсы мүқтаждықтар)
Мұндай жүйелер тек бір жағдайда ғана мақсатқа лайықты, егер де өндірістік
кәсіпорындар ішетін таза сапалы суды немесе судың аз мөлшерін түтанған
кезде. Бүл жүйелер барлық сумен жабдықтау жүйелерінің 60%-тей желілердің аз
қүрылыс қүнын көрсетеді.
Толық емес бөлінген жүйелер тек бір жағдайда ғана жасалады. Егер де
өндіріс қажетті судың мөлшерін пайдаланса , бүл жағдайда біріктірілген
жүйенің қүрылысы тиімді болмайды.
Бөлінген жүйелер ішетін, өртке қарсы мүқтаждықтар мен өндіріс
кәсіпорындарының бөлек жүйелерінің қүрылыстарын қарастырады. Бүл жүйелер
сирек кездеседі. Қаланы сумен жабдықтау сызбасы бір- бірінен, талап ететін
судың сапасы мен мөлшерін қамтамасыз ететін үймеретердің жиынтығымен
ерекшелінеді.
Суды қабылдайтын үймереттер бас тоғандар үшін арналған және ондағы су
бетінде қалқып жүрген заттарды тазартуға негізделген.
Сорғыш станциялары I. II. және басқа көтергіштер суды көтеру үшін
арналған. Олардың қажеттіліктері жергілікті рельефтермен және суды
тасымалдау бойлығы арқылы табады.
Тазарту үймереттері қажетті сапалы суды қамтамасыз етеді. Егер
түтынушылар түтанған сумен қанағаттанса, онда тазарту үймереттері қажет
емес.
Таза судың резервуарлары қорлы және реттейтін сыйымдылықтар болып
табылады.Олар түрлі жүйелерге қажет, өйткені сумен жабдықтаудың талаптарын
қамтамасыз етеді.
Суарынды мүнаралар, реттегіш сыйымдылықтар мен өртке қарсы су қорларды
сақтау үшін арналған.
Су құбырларды резервуарлардан қалаға дейін суды тасымалдауды
қамтамасыз етеді және олар санитарлық нормаларға байланысты бір -бірінен
алшақ орналасуы керек.

Өздік бақылау үшін сұрақтар

1.Ағынды сүйықтық дегеніміз не?
2.Ағынды су қандай категорияға бөлінеді?
3.Ағынды суды ластаушы заттар қандай күйде болуы мүмкін?
4.Канализация дегеніміз не?
5.Канализация түрлерін ата?
6.Канализация жүйесі дегеніміз не?
7.Қандай канализация жүйесін қолданылады?

Әдебиеттер ұсыну

Негізгі
4.1.1. с. 60
4.1.4 с. 4-29

Қосымша
4.2.1 с. 33-53
4.2.4
4.2.5
4.2.6

Дәріс 3 (3 сағат)

Тақырыбы: Елді мекендер мен өнеркәсіптік кәсіпорындарының инженерлік
жүйелері. Канализация жүйелері мен схемалары.

Сұрақтар
1. Ағынды судың түрлері және оның канализация желісіне ағу
шарттары.Суаттарға ағынды судың түсу шарттары.
2.Шаруашылық-тұрмыстық, өндірістік және беттік ағынды сулардың есептік
шығындары.
3 Суды бүрып жіберудің нормасы мен режимі.
4 Канализациялық жүйелердің қүрылғысы жэне пайдалануы.
5 Ғимараттардың канализациясы.
6 Техникалық айналмалы сумен жабдықтауда ағынды суды пайдалану.
7 Ағынды суды тазалау.

Ағынды сұйықтық -қүрамы мен физикалық қасиеттері өзгерген, пайдалану
процесі кезінде қосымша ластанған суды айтады, сонымен қатар атмосфе-ралық
түнба мен көшеге су себудің әсерінен қалалар мен өндірістік
кәсіпорындарының территориясында ағатын суды айтады.
Ағынды суды келесі категорияға бөлуге болады: түрмыстық немесе фекалді-
шаруашылық(пәтерден, администрациялық, өндірістік ғимараттардан);
өндірістік (өнеркәсіп кәсіпорындарындағы әр түрлі техноло-гиялық
процестер); атмосфералық (жаңбырдан ,ерігеннен).
Бірлік концентрация көлемінде ағынды судың ластану дәрежесі ластану
шамасымен анықталады ,мгл немесе гм3. Концентрация: 1) пайдалану
нормасына; 2)өндірістің сипаттамасына, шығатын өнімнің түріне, өндірістегі
техникалық процестің ерекшелігіне; 3)түнбаның пайда болу орнына, оның
үзақтылығы мен интенсивтілігіне байланысты.
Канализация- ол инженерлік қүрылыстар мен шаралардың
жиынтығы.Төмендегіні қамтамассыз етеді:
1. пайда болу жерінде ағынды судың барлық түрлерін қабылдайды;
2.ағынды суды тазалау қүрылыстарына тасымалдайды;
З.ағынды суды тазалайды жэне зарарсыздандырады;
4.ағынды сумен оның түнбасы қүрамындағы пайдалы заттарды пайдаға
асырады;
5.тазаланған ағынды суды суатқа түсіреді.
Канализацияның 2 түрі бар: тасылатын және ағызатын.
Тасылатын канализация тек қана кішігірім елді мекендерде немесе ауылды
жерлерде пайдаланылады.
Ағызатын канализация келесідей канализациялық қүрылыс жүйесін қүрайды:
• администрациялық және үй қүрылыстарының ішкі канализациялық
қүрылғылары ,олар ағынды судың пайда болу жерінен қабылдап және оны сыртқы
канализацияға тасымалдауды қамтамассыз етеді;
• сыртқы канализация, ағынды суды тазалау қүрылыстарына тасымалдауға
арналған;
• ағынды суды қүюға арналған насосты канализациялық станциялар;
• тазалаушы қүрылғылар, ағынды суды тазалауды ,зарарсыздандыруды,
түнбаны өңдеуді және пайдалануды қамтамассыз етеді;
• суатқа тазаланған ағынды суды түсіруге арналған ағынды суды шығару.
Канализация жүйесі — бүл тазалау қүрылыстарына ағынды судың барлық
түрлерін біріккен және бөлек бүрып жіберу.

Өздік бақылау үшін сұрақтар

1.Ағынды сүйықтық дегеніміз не?
2.Ағынды су қандай категорияға бөлінеді?
3.Ағынды суды ластаушы заттар қандай күйде болуы мүмкін?
4.Канализация дегеніміз не?
5.Канализация түрлерін ата?
6.Канализация жүйесі дегеніміз не?
7.Қандай канализация жүйесін қолданылады?

Әдебиеттер ұсыну

Негізгі
4.1.1 с. 142-149
4.1.4 с. 126-148

Қосымша
4.2.1 с. 53-72
4.2.7

Дәріс 4 (1 сағат)

Тақырыбы. Өндірістік кәсіпорындар мен елді мекендердің инженерлік
жүйелері. Қатты тұрмыстық қалдықтар

Сұрақтар

1 Зарарсыздандыру әдістері мен қалдықтарды пайдаға асыру.
2 Қоқыстарды қайта өңдейтін жүйелер.
3 Нп және ПП аймақтарды санитарлық тазалық пен жинаулар.
4 Машиналар, механизмдер мен санитарлық жинаулар үшін жабдықтар.

Инженерлік жүйелер- бұл елді мекендерді және өндірістік кәсіпорындарды
электр- және жылу энергиясымен, газбен және канализациямен, тұрғын үй және
байланыс жүйесімен қамтамасыз ететін технологиялық кешендер, желілер және
жабдықтар. Бүл қолайлы көлік және жоғары деңгейлі жайлылықты ғимараттар мен
үйреметтердің қазіргі заманғі индустриалды қүрылысы, бүл түтынушыларды
санитарлық-гигиеналық талаптарға жауап беретін сумен қамтамасыз ету.
Инженерлік жүйелер мен желілер үлкен экономикалық және әлеуметтік мән
алуда.
Қоғамдық ғимараттар басқа пайдалану түрдегі ғимараттардан инженерлік
жүйелердің және қазіргі заманғы жабдықтардың көпшілігімен ерекшеленеді.
Қоғамдық мекемелерде өтетін барлық процесстерде инженерлік жабдық пен
эксплуатационды қызмет ету түріндегі материалды қамту бар.Инженерлік
жабдықтың жүмысының тиімділігі қажетті технологиялық процесстің сақталуына
және қызмет етуші персоналдың сенімді жүмысына үлкен әсер етеді.
Сумен, жылумен және газбен қамтамасыз ету табиғи ресурстарды
пайдалануына негізделген, олардың қорлары шектеулі және сондықтан олар
өзіне үнемді шаруашылықты қатынасты талап етеді. Бүл байланыста су, газ,
жылуды пайдаланудың ғылыми- негізделген нормалардың жобалануы және түрғын
үй мен өндірістегі және ауыл шаруашылығындағы қажетті технологиялық
процесстердің жайлылығының жоғары деңгейін қамтамасыз ететін жетік жабдықты
пайдалануы өте маңызды.
Үйлердің ыңғайлылығын жоғарлататын құрылғылар ерте замандарда да
қолданған. Фараондардың сарайларында, Ерте Грецияда, Римде сумен қамту және
суды әкетудің қарапайым жүйелері болатын, олар сумен қамту көздерінен таза
суды әкелетін және ластанған суды әкететін арнайы каналдардың желісі
түрінде болды. Италияда бүл каналдардың (акведуктардың) қалдықтары
сақталған. Ғимарат ішінде су қорғасын немесе ағаш қүбырлар арқылы жалпы
пайдалану орындарына және фонтандарға берілді. Жалпы пайдалану орындарында
су арнайы қүбыршалар арқылы ақты. Қүбыршада су қозғалыс шамасына қарай
ластанды және өзіндік ағыспен ғимараттар сыртына төменгі жерлерге
(бүлақтар, өзендер, т.б.) немесе ақаба суларға арналған арнайы каналдарға
ағызылды. Мұндай каналдар Ерте Римде де болды. Ондағы ақаба суларға
арналған ең үлкен канал клоака максима деп аталды. Үйлерді жылумен қамту
жүйелері одан да ерте заманнан бері дами бастады. Үйлерді жылумен қамтудың
қарапайым үйреметтері әдетте бөлменің ортасында орналасатын ашық ошақтар
болды . Содан кейін түтінді ұйымдасқан әкетуі бар пештер, едендер мен ауаны
жылытатын пештер пайда болды. Ерте Римдегі қоғамдық моншаларды (
термаларды) жылыту үшін осылар пайдаланылды. Инженерлік желілер және
үйреметтер содан кейінгі өзінің дамуын орта ғасырларда қайта жаңару
заманында тапты. Унитаз ойлап шығарылды. XIX ғасырда ғимараттарда жылумен
қамту үшін жылумен қамтудың су жүйелері қолданыла бастады, ғимараттарға
электр энергиясы және табиғи газды қоса бастады.
Ғимараттар мен үйреметтердің инженерлік жүйелерінің жобалануы мен
құрылысында қүрылыс-монтаж жүмыстарының қүнының төмендеуіне, металлдың,
қымбат материалдардың үнемділігіне үлкен көңіл бөлінеді.
Қалалардың сумен қамту жүйелері мен канализацияның тиімді жүмысының
сүрақтарына, су өткізу жэне канализационды станцияларды жобалау
сүрақтарына, ақаба суларды тазалаумен байланысты міндеттерге ерекше көңіл
бөлу керек.
Ақаба сулардың сапалы тазалануы қоршаған ортаны сақтай отырып жэне
халықтың эпидемиологиялық ауруларының тууын алдын-ала отырып, маңызды
санитарлы-гигиеналық , экологиялық мәнге ие.
Су, газ және басқа энергоресурстарды табу мен тасымалдау, ақаба
суларды тазалау облысында Н.Е. Жуковский, В.Г. Шухов, М.А. Михеев, Б.С.
Петухов ғалымдарының еңбектері дүние жүзілік әйгілікке ие болды.
Инженерлік желілердің мәселелерінің барлық бағыттарында жүмыс істейтін
мамандардың үқсас мамандықтардың кең шеңберінде білімдері болуы қажет.
Газтәрізді жанармайды пайдалану қазіргі заманғы ғимараттардың
коммуналды-түрмыстық қажеттіліктері үшін жылулық энергияны үнемді алуға
алғышарттарды жасайды. Газды рационалды пайдалану оны табудың,
тасымалдаудың, жағудың жетік әдістерін қолдануымен байланысты. Газбен
жабдықтау және газды пайдаланушы жабдықтың қазіргі заманғы желілерін білу
табиғи газды жоғарғы әлеуметтік-экономикалық тиімділікпен пайдалануға
мүмкіндік береді.
Түрлі өндірістердің қазіргі заманғы технологиялары қазіргі заманғы
жылыту-желдету жүйелері мен ауаны кондиционерлеудің жүзеге асуынсыз мүмкін
емес.
Ғимараттарды жылумен қамтудың басты мақсаты- ғимараттарда жылулық
ыңғайлылықты жасау. Ғимараттарды жылумен қамтуға шығындары коммуналды-
түрмыстық қажеттіліктерге жылудың барлық шығындарынан ең үлкен: жылумен
қамту, желдету жүйесі, ауаны кондиционерлеу. Бүл жылдың суық мезгілінде
ғимараттарды эксплуатациялау шарттарымен түсіндіріледі, бүл ғимараттардың
қоршау қүрылыстарынан өткен жылу шығындары ішкі жылу бөлінулерден жоғары
болғанда.
Өндірістік, коммуналды-түрмыстық түтынушылар мен қүрылыс объектілерін
орталықтандырылған жылумен жабдықтауы үшін жылулық желілер үшін жылу
көздері болып табылатын бу және су қазандары кең қолданылады.
Жылулық желілер жылу көздері мен орындарды оны түтынушылар арасындағы
байланыстырушы буын болып табылады. Түрғынды-коммуналдық түтынушыларды
жылумен жабдықтау үшін жылутасушы ретінде ыстық суды, ал өндірістік
түтынушылар сулы буды тағы пайдаланады.
Түрғынды-коммуналды түтынушыларды жылумен жабдықтауда ыстық сумен
жабдықтауға ерекше көңіл бөлінеді. Су алуға ыстық су орындарда
сужылытқыштарда дайындалуы мүмкін (жабық сүлба) немесе жылу желісінен
тікелей алынуы мүмкін (ашық сүлба). Жылу желілерінде, сонымен қатар жылулық
түтыну орындарында бу және су жылутасушыларымен әр түрлі жылулық процесстер
орын алады.
Адамдар түруының ыңғайлы жағдайлары көбінесе өмір сүру ортасының, яғни
қоршаған ортаның сапасына тәуелді. Сондықтан экологиялық мәселелер негізгі
болып түрған қазіргі уақытта елді мекендердегі инженерлік үйреметтердің
дамуы ақаба суларды тазалау жүйелерін жетілдіру, атмосфералық ауаны қорғау
жүйелерін, қатты қалдықтарды залалсыздандыру жүйелерін жетілдіру бағытында
да жүреді.

Өздік бақылау үшін сұрақтар

1.Ағынды сүйықтық дегеніміз не?
2.Ағынды су қандай категорияға бөлінеді?
3.Ағынды суды ластаушы заттар қандай күйде болуы мүмкін?
4.Канализация дегеніміз не?
5.Канализация түрлерін ата?
6.Канализация жүйесі дегеніміз не?
7.Қандай канализация жүйесін қолданылады?
Әдебиеттер ұсыну

Негізгі
4.1.5 с. 37-38.
4.1.4 с. 183-255

Қосымша
4.2.8

Дәріс 5 (1сағат)

Тақырыбы: Елді мекендердің және өндірістік кәсіпорындардың инженерлік
жүйелері. Жылумен жабдықтау.

Сұрақтар
1 Жылу энергиясы көздерінің сипаттамасы (қазандық, жылулық
электростанциялар, ЖЭО (ТЭЦ), ГЭС, АЭС).
2 Жылыту жүйелері жэне жанар-жағармай түрлері. Жылыту жүйелеріне
қойылатын нормативтік талаптар.
3 Өндірістік орындарындағы микроклимат жэне оны қамтамасыз етуші
техника.
4 Өндірістік орындарының жылулық шығындары және жылулық балансы.
5 Қыздыру аспаптары және жылыту жүйелерінің жабдығы
6 Ыстық сумен жабдықтау.

Жылулық түлыну дегеніміз әр түрлі коммуналды-түрмыстық және өндірістік
мақсаттар үшін жылулық энергияны пайдалану.
Жылуды түтынушыларды уақыт
ішіндегі жүктемесінің сипаттамасы бойынша маусымдық және жылбойдық
түрлеріне бөлуге болады.
Маусымдық түріне жылыту, желдету жүйелері және ауаны кондиционирлеу,
ал жылбойдық түріне ыстық сумен жабдықтау жүйелері және техникалық
аппараттар жатады.
Жылу шығындары негізінен климаттық жағдайларға байланысты: сыртқы ауа
температурасына, желдің бағыты мен жылдамдығына, ауаның ылғалдығына және
т.б. Негізінен сыртқы ауаның температурасы ең маңызды. Маусымдық жүктеменің
салыстырмалы түрақты тәуліктік кестесі және ауыспалы (айнымалы) жылдық
кестесі бар. Жылыту және желдету қыстық жылулық жүктемелер болып табылады,
жазғы уақытта ауаны кондиционирлеу үшін жасанды суық керек.
Ыстық сумен жабдықтау жүктемесі түрмыстық және қоғамдық ғимараттардың,
т. б. жайлылығының дәрежесіне байланысты. Жылудың технологиялық түлынылуы
негізінен өндірістің сипатына, жабдық түріне, шығарылатын өнімнің түріне
тәуелді.
Ыстық сумен жабдықтаудың және технологиялық жүктеменің ауыспалы
тәуліктік кестесі бар, ал олардың жылдық кестелері белгілі бір шамада жыл
маусымына байланысты. Жаздық жүктемелер әдетте қыстық жүктемелерден төмен,
өйткені суөткізгіштік судың және өңделуші шикізаттың температурасы жоғары,
сонымен қатар жылуөткізгіштердің және технологиялық қүбырөткізгіштердің аз
жылулық шығындарына байланысты.
Түрмыстық, қоғамдық және өндірістік ғимараттардың жылыту, желдету және
ыстық сумен жабдықтау жүйелеріне максималды жылулық ағыстар "Жылулық
желілер" СН және Е (СНиП) 2.04.07-86 бойынша сәйкес жобаларға байланысты
қабылдануы керек. Технологиялық процесстерге максималды жылулық ағыстар
өндірістік кәсіпорындардың жобалары бойынша қабылдануы керек. Сәйкес
жобалардың жоқтығы кезінде тұрғын аудандар, қалалар және басқа елді
мекендер үшін жылулық жүктемелерді халық санына және жалпы ауданның
шамасына байланысты іріленген көрсеткіштер бойынша анықтайды, ал
кәсіпорындар үшін жылу шығынының іріленген салааралық нормалары немесе
үқсас өндірістердің жобалары бойынша анықтайды.
Түлынушыларды жылумен жабдықтау- (ғимараттардың жылыту, желдету,
ауаны кондиционирлеу және ыстық сумен жабдықтау жүйелері) бүл үш өзара
байланысқан процесстердің (жылутасушы дайындығы, жылутасушы транспорты және
жылутасушының жылулық потенциалын пайдалану) қосындысы.
Осыған сәйкес жылумен жабдықтау жүйесі үш буыннан түрады: жылукөзінен,
құбырөткізгіштерден және қыздыру аспаптарымен жылуды түтыну жүйелерінен.
Жылумен жабдықтау жүйелерін келесі негізгі белгілер бойынша жіктейді: әсер
ету радиусы, жылукөзінің түрі, жылутасушының түрі
және жылуөткізгіштердің саны. Жылумен жабдықтау әсер ету радиусына
байланысты жылуды беру қашықтығы мен түтынушылар саны бойынша бөлінеді.
Олар жергілікті, орталық және орталықтандырылған болады. Түлынушылардың
жылулық жүктемелері түрақты болып қалмайды.
Жылумен жабдықтаудың жергілікті жүйелері деп онда үш негізгі буындар
біріктірілген және олар бір өндіріс орнында немесе ұқсас өндіріс
орындарында болатын және тек қана азаматтық, кіші көлемдік ғимараттарда
немесе негізгі өндірістік корпустардан алыстатылған өндірістік алаңдардағы
кішігірім қосымша ғимараттарда қолданылатындарды айтады.
Жылумен жабдықтаудың орталық жүйесі деп бір жылукөзінен кез келген
көлемдегі бір ғимаратты жылумен жабдықтау жүйесін айтады.
Жылумен жабдықтаудың орталықтандырылған жүйесі- бүл бір жылукөзінен
көптеген ғимараттарға жылу берілу деген сөз. Жылукөзі түріне байланысты
жылумен жабдықтаудың орталықтандырылған жүйесін аудандық жылумен
жабдықтауға және жылуфикацияға бөледі. Аудандық жылумен жабдықтау кезінде
жылукөзі аудандық қазандық станция болады, ал жылуфикация кезінде ЖЭО (ТЭЦ)
болады.
Жылукөзі мен түтынушылардың өзаралық орналасуына байланысты жылумен
жабдықтау жүйелерін орталықтандырылған және орталықтандырылмаған деп бөлуге
болады.
Орталықтандырылмаған жылумен жабдықтау кезінде жылукөздері газдық және
электрлік суқыздырғыштар немесе қатты және газдық жанар-жағармайдағы
суқыздырғыш бағаншалары болып табылады.
Жылумен жабдықтау жүйелері жылутасушы түріне байланысты екі топқа
бөлінеді-сулы және булы. Су негізінен жылыту, желдету, ауаны кондиционирлеу
және ыстық сумен жабдықтаудың жүктемелерін қанағаттандыру үшін қолданылады,
ал бу бүдан басқа- технологиялық жүктемені қанағаттандыру үшін қолданылады.
Жылу энергиясының көздері қазандық жылулық электростанциялар, жылулық
электроорталықтар (ЖЭО), гидроэлектростанциялар (ГЭС), атомдық
электростанциялар (АЭС) болып табылады.
Жылуды тасымалдау шығындарын азайту мақсатымен аудандық қазандық
станцияларды мүмкіндік бойынша жылулық жүктемелер орталығында салады. Бірақ
қазандық станциялардың қатты жанар-жағармаймен жүмысына байланысты
табиғатты қорғау ісіне байланысты қала шетіне оларды шығару дүрыс болып
табылады.
Орталықтандырылған жылумен жабдықтаудың ең жетік әдісі жылуфикация
болып табылады. Жылуфикация-бүл жылуэлектроорталықта іске асырылатын жылу
мен электр энергияның біріктірілген өндіру негізіндегі орталықтандырылған
жылумен жабдықтау. Жылуфикация кезінде рационалды энергожабдықтаудың екі
принципі жүзеге асады: жылудың жэне электроэнергияның біріктіріндірілген
өндірісі (жылуфикацияның өзіндік ерекшелігі); жылумен жабдықтаудың
орталықтандырылуы-жылудың бір жылукөзінен көптеген түтынушыларға берілуі.
Жылуфикацияның және жылумен жабдықтаудың атомдық ЖЭО және жылумен
жабдықтау станциялар негізінде дамуы органикалық жанармайды ядролыққа
ауыстыруға мүмкіндік береді.
Ыстық су немесе бу түріндегі жылулық энергия жылукөзінен жылулық
түлынушыларға арнайы қүбырөткізгіштер-жылулық желілер арқылы тасымалданады.
Жылулық желі- орталықтандырылған жылумен жабдықтау жүйелерінің ең
қымбат түратын және қиын элементтерінің бірі. Бүл жылуөткізгіштер түріндегі
күрделі үйреметтер, олар бір-бірімен дәнекерленген қүрыш күбырлардан,
жылулық изоляциядан, жылулық үзартулардың компенсаторларынан, бекітуші және
реттеуші арматурадан, қүрылыс қүрастыруларынан , қозғалмалы және қозғалмалы
емес тіреулерден, камералардан, кәріздік және ауажіберуші қүрылғыларынан
түрады. Жылулық желілердің жобалануын "Жылулық желілер" СН және Е (СНиП)
2.04.07-86 нүсқаулары мен талаптарын ескере отырып, жүзеге асырады.
Параллельді салынған жылуөткізгіштердің санына байланысты жылулық
желілер бірқүбырлы, екіқүбырлы және көпқұбырлы болуы мүмкін. Бірқүбырлы
желілер көп мөлшерде үнемді және қарапайым. Олардағы желілік су жылыту және
желдету жүйелерінен кейін толығымен ыстық сумен жабдықтауға пайдаланылады.
Қазіргі уақытта екіқүбырлы жылулық желілер ең жиі қолданылады, олар су
желілері үшін беруші және қайтарушы жылуөткізгіштерінен және бу желілері
үшін конденсатоөткізгіші бар буөткізгішінен түрады.
Үшқүбырлы желілерде екі құбырды әр түрлі жылулық потенциалдары бар
жылутасушы беру үшін беруші ретінде пайдаланылады, ал үшінші қүбырды жалпы
қайтарушы ретінде пайдаланылады.
Төртқұбырлы желілерде жылуөткізгіштердің бір жүбы жылыту және желдету
жүйелеріне қызмет етеді, ал басқасы ыстық сумен жабдықтау жүйесіне және
технологиялық қажеттіліктерге қызмет етеді.
Су желілері қашықты ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.