Ө.А. ЖОЛДАСБЕКОВ – ҒАЛЫМ, ИНЖЕНЕР-МЕХАНИК

Пән: Тарихи тұлғалар
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

Қарағанды мемлекеттік техникалық университетінің - Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президентінің білім ордасы

Ө. А. ЖОЛДАСБЕКОВ - ҒАЛЫМ, ИНЖЕНЕР-МЕХАНИК

Қарағанды 2016

Өмірбек Арысланұлы Жолдасбеков 1931 жылы 1 наурызда Оңтүстік Қазақстан облысы, Сайрам ауданына қарасты Қызылсу ауылында, жұмысшы отбасында дүниеге келген. 1949 ж. Шымкент қаласындағы №7 мектепті алтын белгіге бітірген соң, М. Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университетіне түсті. Өмірбек Арысланұлы студенттік кезінен бастап ғылыми ізденіске көп қызығушылық байқатты және қолданбалы механика міндеттеріне қызығушылықпен ізденеді, сосын қайта-қайта жазықты және кеңістіктік жоғары класты механизмдерін студенттік кезінен бастап, ММТ кеңістік мектептің бас академигі, көрнекті ғалым-механик И. И. Артоболевсктің басшылығымен зерттеген.

1954-1958 жж ММУ бітіріп шыққан соң, ол Қазақ химия-технология институтында механика кафедрасында оқытушы, аға оқытушы болып және механика факультетінің деканы болып жұмыс істеді. 1958 жылы Мәскеу тоқыма институтының механизмдер теориясы, аспаптар және машина кафедрасына аспирантураға түсті, аспиранту бітірген соң 1961 жылдың желтоқсанында, осы кафедрада оқытушылық қызметіне қалдырылды. Ө. А. Жолдасбеков 1962 жылы Мәскеу қаласының Лениндік РК КОКП-тың партия қатарына қабылданды. Ол «Тоқыма станоктарының кинематика және динамика қарулы арқан механизмдері зерттеулері» тақырыбына кандидаттық диссертация жоғары деңгейде қорғап шықты.

1962 жылдың күзінде Ө. А. Жолдасбеков Қазақ политехникалық институтында (ҚазПТИ) жұмысқа ауысты, осы кезеңнен бастап оның ең басты үлкен жұмысы Қазақстандағы машина механикасы туралы ғылымның дамуы мен құрылуы басталды.

1962 жылы ҚазПТИ-да қайта құрылған автоматика және есептеу техникасы факультетінде декан болып, ал 1964 жылы осы институтта оқу ісі жөніндегі проректор болып тағайындалды. Осы уақыт аралығында жаңа жазықты және кеңістіктік жоғары класты механизмдер мен манипуляциялауыш құрылғылардың графиктік-аналитикалық және аналитикалық теориясын негіздеп, соның нәтижесінде әлемдік практикадағы теңдесі жоқ жаңа жүк көтергіш, жүк тиегіш-түсіргіш, грейферлік, жүк қармауыш және манипуляциялауыш құрылғыларды ойлап тауып, өндіріске енгізіп, ғылымға үлкен еңбегін сіңірді.

Танымал ғалымдардың еңбектері В. Л. Кирпичев, Н. Е. Жуковский, Л. В. Ассур, И. И. Артоболевский және басқаларының сүйене отырып Ө. А. Жолдасбеков жазық рычагты жоғарғы класты механизмдер кинематикасының фундаментальді теориясын құрды. Оның зерттеулерінде

координат жүйелерін айырбастау, серпімді буынды механизмдерінің қозғалыс механизмдерін анықтау заңдарын ескере отырып нақтылы қолөнерде маңызды болды. Олар ТСШ тоқым станоктарының негізгі теориялық зерттеулерінің жауапты түйіндеріне жатты. 1972 жылы Ө. А. Жолдасбеков «Жазық рычагты механизмдер теориясы» тақырыбына докторлық диссертациясын қорғады. Осы уақыт аралығында Ө. А. Жолдасбеков жаңа графиктік, графиктік-аналитикалық кинематика және жоғары класты механизмдердің қуатты талдауының әдістерін, өз осінде аз бұрышты тәуелсіз айналымдардың бір мезеттегі координат кеңістіктегі ортогональді жүйесін айырбастау әдісін, жазық рычагты механизмдердің серпімді тербелістерін жетекші білікпен ескере отырып зерттеу әдістерін әзірлеген.

1970-86 жылдары Ө. А. Жолдасбеков С. М. Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университеттінің (қазіргі ҚазҰУ) ректоры болып қызмет атқарды. Осы жылы ҚазҰУ-да машина механикасы бойынша ғылыми-зерттеу зертханасы құрылды. 1971 жылдан бастап Алматыда Ө. А. Жолдасбековтың басшылығымен машина теориясы және жұмысшы процесстер КСРО Ғылым академиясы бойынша Ғылыми семинар-практикум Бүкілодақтық Кеңесінің қазақ филиалы жұмыс істейді. Ол Н. И. Левитскимен бірге «Машиналар механизмдерінің теориясы» курсы бойынша қазақша университеттер мен техникалық жоғары оқу орындары үшін бағдарлама жасады. 1973 жылы теоретикалық механика кафедрасы базасы негізінде жаңа кафедра - қолданбалы механика оған жоғарыда аталған зертханалар берілетін кафедра құрылды. Кафедрада және зертханада кең таралған жоғары класты механизмдер теориясы, тоқу машиналары мен роторлы жүйелерін, роботтар және манипуляторлар динамикасы бойынша зерттеулер басталды. Осылайша, машина механикасы бойынша қазақстанда ғылыми мектептің негізі қаланды. Мұнда машина механизімі және деформацияланатын қатты дене механикасы бойынша мамандар даярлана бастады. 1973 жылдан бастап Бірінші Бүкілодақтық қазақстандық ғылыми мектеп машиналар механикасы бойынша ҚазҰУ-де КСРО Ғылым академиясы механизмдер мен машиналар теориясы бойынша Бүкілодақтық ғылыми семинар Қазақ филиалы (семинар жетекшісі Ө. А. Жолдасбеков) ашыла бастады және осы жылдан бастап семинар Еңбектерде жариялана бастады. Сол жылы ҚазҰУ-де ДҚДК КСРО машина және механизмдер теориясы бойынша кандидаттық диссертация қорғау үшін диссертациялық кеңес ашуға рұқсат берілді.

С. М. Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университеттінің базасы республика бойынша машина механикасы туралы ғылымды дамытуда, 1977 ж. ММТ бойынша І Бүкілодақтық съезд өткізу және 1981 ж. теоретикалық және қолданбалы механика бойынша Ү Бүкілодақтық съезд күшті серпін болды, Ө. А. Жолдасбековтың тікелей қатысуымен ұйымдастырылған, Ұйымдастыру комитетінің төрағасының орынбасары ретінде және механика машиналары Қазақстан ғылыми мектебінің басшысы ретінде танылды. Съезддер әлемге әйгілі ғалымдардың кең көлемде қатысуымен, жетекші ғылыми мектептермен қарым-қатынас құруға және нығайтуға үлес қосуға, Қазақстан ғалымдарының ғылыми жетістіктерін насихаттау түрінде өтті.

1977 жылы - Ғылым және халықаралық ғылыми-техникалық ынтымақтастыққа қосқан үлесі үшін үлкен Күміс медаль наградасы ұсынылып, Халықаралық инженерлік академияның халықаралық сыйлығына ие болды.

Жоғары класты іргелі механизмдер теориясы аймағындағы кең көлемдегі ғылыми зерттеулер негізінде Ө. А. Жолдасбековтің және оның оқушыларымен арнайы құрылған жаңа механизмдер мен манипуляциялауыш құрылғылар әлемде теңдесі жоқ, сол сияқты патенттері КСРО және Англия, Италия, Польшада көптеген авторлық куәліктермен қорғалған.

1980 жылы ҚазМУ-де СТБ станоктарының механикасы жөнінде салалық ғылыми-зерттеу лабороториясын ұйымдастырды. Қолданбалы механика кафедрасының зерттеу тақырыбы, оның лабораториясының созу станоктарының динамикасы мәселелері және механизмдер мен машиналарды жобалауды автоматтандыру тақырыптары кеңейтілді. 1983 жылы «роботты техника» туралы тәжірибелі-эксперименттік өндіріспен бірге республикалық ғылыми-әдістемелік орталық және «қолданбалы механика міндеттерін моделдеу», «Бағдарламалық оқытудың механизмдер мен машина теориясы» ашылды.

Дәл осы сәтте әйгілі Өмірбек Арысланұлымен бірге жұмыс істеген КСРО-дағы орталық жоғары оқу орындарының түлектеріне ерекше қарым-қатынасын айта кетпеу мүмкін емес. Профессор М. Молдабековтың айтуынша, «ҚазМУ-дың ректоры бола тұра түлектерді жұмысқа орналастырудан бас тартқан бір де бір кезін еске түсіре алмаймын. Керісінше, ол оларға әкелік қамқорлығын көрсетіп, жеке сөйлесуге, дайындықтарына баға беруге және әлеуеттік мүмкіншілігін білуге уақыт табатын». Осы түлектеріне көбісіне ҚазМУ-да тағылымдамадан өтуге және мақсатты аспирантурада орталық жоғары оқу орындарда және КСРО-ның ғылыми институттарында оқуларын жалғастыруға мүмкіндік берді.

Ө. А. Жолдасбековтың басты назары жоғары білікті механика- мамандарының дайындығында болатын. Оның төрағалығымен үш мамандық бойынша (теориялық механика, механизмдер мен машина теориясы, сұйықтық, газ және плазма механикасы) докторлық диссертациялық кеңес жұмыс істеді. Дәл осы уақытта керемет жас ғалымдардың саңлақтар тобы құрылды (Г. У. Уалиев, Е. Р. Рахимов, М. М. Молдабеков, Ж. Ж. Байгунчеков, А. Ч. Жомартов, Г. Б. Шерьязданов, У. К. Жапбасбаев, А. И. Искакбаев, Т. Н. Бияров, К. С. Иванов және т. б. ) . Академик Ө. А. Жолдасбековтың үлкен ғылыми-ұйымдастырушылық жұмысының нәтижесінде бұрынғы КСРО үшін ҚазМУ тағлымдамадан өту мен механизм және машина теориясы бойынша ғылыми-педагогикалық кадрларды дайындайтын орын болды. ҚазМУ-да кандидаттық және докторлық диссертацияларын Мәскеуден, Ленинградтан, Украинадан, Молдовадан, Грузиядан, Армениядан, Азербайджаннан, Өзбекстаннан, Қырғыстаннан және Ресейдің азиялық бөлшегінен үш жүзден астам ғалымдар сынақтан өткен және қорғаған. Академик Ө. А. Жолдасбековтың өзі 25 ғылым докторы мен 80-нен астам кандидат ғылымдарын, соның ішінде жоғарыда аталған КСРО республикалары үшін және шет елдер үшін дайындаған.

1989 жылдың қырқүйек айында Ғылыми-техникалық кеңестің мәжілісінде машинажасау жөніндегі КСРО Министрлер кеңесінің Бюросында ғылыми зерттеулер мен механизмдер және жоғары класты манипуляциялық құрылғылардың нәтижесі қаралды және елдегі кешенді машинажасау саласында кеңінен пайдалануға кеңес берілді.

1983 жылы «Теориялық негіздерін әзірлеу және СТБ үлгідегі көп түсті бөлшектерге тоқыма станоктарының жоғары өнімділігі және кеңейтілген технологиялық мүмкіндіктері» атты Ө. А. Жолдасбековтың басшылығымен атқарған жұмысына ғылым мен техника саласында Мемлекеттік Қазақ ССР сыйлығы табысталды.

Ө. А. Жолдасбеков және оның оқушыларымен жоғары класты механизмдер базасында ерекше бейімделген, қамтылған құрылғылар өнеркәсіптік роботтар түсіру үшін кеңістіктік объектілердің еркін нысандағы және күрделі конфигурациялардың жазық объектілерін, атқарушы механизмдер, роботтарды, жүк көтергіштігі үлкен және нақты жайғастыру, дистанциялық манипуляторлар координаттық-параметрлік басқару әдістері және автоматтандырылған сынақ стендтері сапасын бағалау үшін пайдаланылады.

Ө. А. Жолдасбеков және оның оқушыларымен базасында тетіктерін жоғары сынып құрылды бірегей адаптивті қысқыш құрылғылар өнеркәсіптік роботтар түсіру үшін кеңістіктік объектілердің еркін нысандағы және жазық объектілерді күрделі конфигурациялы, атқарушы механизмді үлкен жүк көтергішті роботтарды және нақты жайғастыру, дистанциялық манипуляторлар координаттық-параметрлік басқару әдістері мен автоматтандырылған сынақ стендтері сапасын бағалау үшін пайдаланылады. Олардың әзірлемесі көптеген авторлық куәліктермен, мақтау қағаздарымен марапаталып, ХШЖК және халықаралық көрмелерде қорғалған.

Ө. А. Жолдасбеков және оның оқушыларымен жүргізілген жалпы қабылданған таяудағы елдермен қоса, қиырдағы шетелде де роторлық жүйе динамикасының саласында терең зерттеулердің нәтижесі болып табылады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.