Педагогика. Дәрістер
1. лекция. Педагогикалық шеберлік пәнінің мақсаты, мазмұны мен міндеті.
2.лекция.Педагогикалық шеберліктің құрылымы.
3.лекция.Педагог қызметі және оған қойылатын талаптар.
Лекция 4 Тәрбиешінің сөйлеу шеберлігі
Лекция 5. Педагогикалық техника педагог шеберлігінің элементі ретінде
6 лекция. КӘСІПТІК ШЕБЕРЛІКТІҢ ҚҰРАМДАС БӨЛІГІ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҚАРЫМ.ҚАТЫНАС
7.лекция. Педагогикалық қарым.қатынас
8.лекция.Педагогикалық қабілеттілік.
11.лекция.Педагогикалық этикет.
2.лекция.Педагогикалық шеберліктің құрылымы.
3.лекция.Педагог қызметі және оған қойылатын талаптар.
Лекция 4 Тәрбиешінің сөйлеу шеберлігі
Лекция 5. Педагогикалық техника педагог шеберлігінің элементі ретінде
6 лекция. КӘСІПТІК ШЕБЕРЛІКТІҢ ҚҰРАМДАС БӨЛІГІ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҚАРЫМ.ҚАТЫНАС
7.лекция. Педагогикалық қарым.қатынас
8.лекция.Педагогикалық қабілеттілік.
11.лекция.Педагогикалық этикет.
Заман ағысына сай біліммен қаруланған ой-өрісі жоғары, зерделі, жан-жақты дамыған маман - уақыт талабы. Кеше ғана көк туын желбіретіп шаңырақ көтерген егемен елімізді өркениетке жетелейтін білім бастауында мектеп, ал сол мектепте жас ұрпақ бойына білім негізінің мәңгілік іргетасын қалаушы- ұстаз тұрады.
«Мұгалімдер - қоғамның ең білімді, ең отаншыл, білгілеріңіз келсе, «ең сынампаз» бөлігі болып табылады», - деп Елбасы Н. Ә. Назарбаев бекер айтпаса керек. Сондықтан да бүгінгі таңда тэуелсіз елімізге білікті маман, өз ісінің шебері қажет. Ал, педагогикалъщ шеберліктің негізі неде?
Шебер педагог білімді, тәжірибесі мол, жан-жақты бола отырып, оқушыларды жеке тұлға етіп қалыптастыру мақсатында білім мен тәрбиені ұштастыра алуы қажет. Әр оқушының дарындылығын айқындау, олардың дамуына қолайлы жағдайлар жасау, мектеп, жанүя, мүғалімнің рөлін анықтау, студенттер мен мүғалімдер ұжымын қалыптастыру - педагогикалық шеберлікті жетілдіруге негізделеді деп есептейміз.
Қазақстанда білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасында мемлекетіміздің білім беру жүйесінде жүргізілетін реформалардың мақсаты - оның нарықтық экономика жағдайында ғаламдық ауқымға ие болуын ескере отырып, саналы өзгерістерін қамтамасыз ету деп көрсетілген. Білім беруді реформалау осы саладағы жинақталған оң әлеуетті жақтардың негізінде осы процесті тереңдету мен дамыту үшін жаңа құқықтық, әдістемелік, қаржы материалдық жағдайларын жасауды және тиісінше кадрлармен қамтамасыз етуді талап етеді.
Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаев: "Болашақта еңбек етіп, өмір сүретіндер бүгінгі мектеп оқушылары, мүғалім оларды қалай тәрбиелесе Қазақстан сол деңгейде болады. Сондықтан ұстазға жүктелер міндет ауыр,"- деген болатын. Қазіргі заман мұғалімінен тек өз пәнінің терең білгірі болуы емес, тарихи танымдық, педагогикалық-психологикалық сауаттылық, саяси экономикалық білімділік және ақпараттық сауаттылық талап етілуде. Ол заман талабына сай білім беруде жаңалыққа жаны құмар, шығармашылықпен жұмыс істеп, оку мен тәрбие ісіне еніп, оқытудың жаңа технологиясын шебер меңгерген педагог болуы керек.
Қазақстан заңдары білім беруді қоғамның және мемлекеттің рухани, әлеуметтік, экономикалық, мәдени дамуының негізі деп жариялайды. Елімізде 1999 жылы қабылданған «Білім туралы» Заңда білім беру жүйесінің басым міндеттері көрсетілген:
1 - білім беру бағдарламаларын меңгеру үшін жағдайлар жасау;
2 - жеке адамның шығармашылық, рухани және дене мүмкіндіктерін дамыту, адамгершілік пен салауатты өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру, жеке басының дамуы үшін жағдай жасау арқылы интеллектілік байыту;
3 - азаматтық пен елжандылықка, өз отаны Қазақстан Республикасына сүйіспеншілікке, мемлекеттік рәміздорді қүрметтеуге, халық дәстүрлерін қастерлеуге, конститутцияны қалыпты және қоғамға қарсы кез келген көріністерге төзбеугс тәрбиелеу;
4 - әлемдік жэне отандық мәдениеттің жетістіктеріне баулу, қазақ халқы мен республикасының басқа да халықтарының тарихын, дәстүрлерін, тілдерін меңгерту;
5 - оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу;
«Мұгалімдер - қоғамның ең білімді, ең отаншыл, білгілеріңіз келсе, «ең сынампаз» бөлігі болып табылады», - деп Елбасы Н. Ә. Назарбаев бекер айтпаса керек. Сондықтан да бүгінгі таңда тэуелсіз елімізге білікті маман, өз ісінің шебері қажет. Ал, педагогикалъщ шеберліктің негізі неде?
Шебер педагог білімді, тәжірибесі мол, жан-жақты бола отырып, оқушыларды жеке тұлға етіп қалыптастыру мақсатында білім мен тәрбиені ұштастыра алуы қажет. Әр оқушының дарындылығын айқындау, олардың дамуына қолайлы жағдайлар жасау, мектеп, жанүя, мүғалімнің рөлін анықтау, студенттер мен мүғалімдер ұжымын қалыптастыру - педагогикалық шеберлікті жетілдіруге негізделеді деп есептейміз.
Қазақстанда білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасында мемлекетіміздің білім беру жүйесінде жүргізілетін реформалардың мақсаты - оның нарықтық экономика жағдайында ғаламдық ауқымға ие болуын ескере отырып, саналы өзгерістерін қамтамасыз ету деп көрсетілген. Білім беруді реформалау осы саладағы жинақталған оң әлеуетті жақтардың негізінде осы процесті тереңдету мен дамыту үшін жаңа құқықтық, әдістемелік, қаржы материалдық жағдайларын жасауды және тиісінше кадрлармен қамтамасыз етуді талап етеді.
Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаев: "Болашақта еңбек етіп, өмір сүретіндер бүгінгі мектеп оқушылары, мүғалім оларды қалай тәрбиелесе Қазақстан сол деңгейде болады. Сондықтан ұстазға жүктелер міндет ауыр,"- деген болатын. Қазіргі заман мұғалімінен тек өз пәнінің терең білгірі болуы емес, тарихи танымдық, педагогикалық-психологикалық сауаттылық, саяси экономикалық білімділік және ақпараттық сауаттылық талап етілуде. Ол заман талабына сай білім беруде жаңалыққа жаны құмар, шығармашылықпен жұмыс істеп, оку мен тәрбие ісіне еніп, оқытудың жаңа технологиясын шебер меңгерген педагог болуы керек.
Қазақстан заңдары білім беруді қоғамның және мемлекеттің рухани, әлеуметтік, экономикалық, мәдени дамуының негізі деп жариялайды. Елімізде 1999 жылы қабылданған «Білім туралы» Заңда білім беру жүйесінің басым міндеттері көрсетілген:
1 - білім беру бағдарламаларын меңгеру үшін жағдайлар жасау;
2 - жеке адамның шығармашылық, рухани және дене мүмкіндіктерін дамыту, адамгершілік пен салауатты өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру, жеке басының дамуы үшін жағдай жасау арқылы интеллектілік байыту;
3 - азаматтық пен елжандылықка, өз отаны Қазақстан Республикасына сүйіспеншілікке, мемлекеттік рәміздорді қүрметтеуге, халық дәстүрлерін қастерлеуге, конститутцияны қалыпты және қоғамға қарсы кез келген көріністерге төзбеугс тәрбиелеу;
4 - әлемдік жэне отандық мәдениеттің жетістіктеріне баулу, қазақ халқы мен республикасының басқа да халықтарының тарихын, дәстүрлерін, тілдерін меңгерту;
5 - оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу;
1- лекция. Педагогикалық шеберлік пәнінің мақсаты, мазмұны мен міндеті.
Жоспар:
1.1. Педагогикалық шеберлік пәнінің мақсаты, мазмұны мен міндеті.
1.2. Тәрбиеші мамандығы және оның қоғамдағы ролі.
1.3. Ұстаз, шеберлік ұғымдары.
.Негізгі үғымдар: шеберлік, педагогикалық шеберлік, педагогикалық мәдениет, актерлік шеберлік.
Заман ағысына сай біліммен қаруланған ой-өрісі жоғары, зерделі, жан-жақты дамыған маман - уақыт талабы. Кеше ғана көк туын желбіретіп шаңырақ көтерген егемен елімізді өркениетке жетелейтін білім бастауында мектеп, ал сол мектепте жас ұрпақ бойына білім негізінің мәңгілік іргетасын қалаушы- ұстаз тұрады.
Мұгалімдер - қоғамның ең білімді, ең отаншыл, білгілеріңіз келсе, ең сынампаз бөлігі болып табылады, - деп Елбасы Н. Ә. Назарбаев бекер айтпаса керек. Сондықтан да бүгінгі таңда тэуелсіз елімізге білікті маман, өз ісінің шебері қажет. Ал, педагогикалъщ шеберліктің негізі неде?
Шебер педагог білімді, тәжірибесі мол, жан-жақты бола отырып, оқушыларды жеке тұлға етіп қалыптастыру мақсатында білім мен тәрбиені ұштастыра алуы қажет. Әр оқушының дарындылығын айқындау, олардың дамуына қолайлы жағдайлар жасау, мектеп, жанүя, мүғалімнің рөлін анықтау, студенттер мен мүғалімдер ұжымын қалыптастыру - педагогикалық шеберлікті жетілдіруге негізделеді деп есептейміз.
Қазақстанда білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасында мемлекетіміздің білім беру жүйесінде жүргізілетін реформалардың мақсаты - оның нарықтық экономика жағдайында ғаламдық ауқымға ие болуын ескере отырып, саналы өзгерістерін қамтамасыз ету деп көрсетілген. Білім беруді реформалау осы саладағы жинақталған оң әлеуетті жақтардың негізінде осы процесті тереңдету мен дамыту үшін жаңа құқықтық, әдістемелік, қаржы материалдық жағдайларын жасауды және тиісінше кадрлармен қамтамасыз етуді талап етеді.
Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаев: "Болашақта еңбек етіп, өмір сүретіндер бүгінгі мектеп оқушылары, мүғалім оларды қалай тәрбиелесе Қазақстан сол деңгейде болады. Сондықтан ұстазға жүктелер міндет ауыр,"- деген болатын. Қазіргі заман мұғалімінен тек өз пәнінің терең білгірі болуы емес, тарихи танымдық, педагогикалық-психологикалық сауаттылық, саяси экономикалық білімділік және ақпараттық сауаттылық талап етілуде. Ол заман талабына сай білім беруде жаңалыққа жаны құмар, шығармашылықпен жұмыс істеп, оку мен тәрбие ісіне еніп, оқытудың жаңа технологиясын шебер меңгерген педагог болуы керек.
Қазақстан заңдары білім беруді қоғамның және мемлекеттің рухани, әлеуметтік, экономикалық, мәдени дамуының негізі деп жариялайды. Елімізде 1999 жылы қабылданған Білім туралы Заңда білім беру жүйесінің басым міндеттері көрсетілген:
1 - білім беру бағдарламаларын меңгеру үшін жағдайлар жасау;
2 - жеке адамның шығармашылық, рухани және дене мүмкіндіктерін дамыту, адамгершілік пен салауатты өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру, жеке басының дамуы үшін жағдай жасау арқылы интеллектілік байыту;
3 - азаматтық пен елжандылықка, өз отаны Қазақстан Республикасына сүйіспеншілікке, мемлекеттік рәміздорді қүрметтеуге, халық дәстүрлерін қастерлеуге, конститутцияны қалыпты және қоғамға қарсы кез келген көріністерге төзбеугс тәрбиелеу;
4 - әлемдік жэне отандық мәдениеттің жетістіктеріне баулу, қазақ халқы мен республикасының басқа да халықтарының тарихын, дәстүрлерін, тілдерін меңгерту;
5 - оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу;
6 - еңбек рыногында бэсекелесуге қабілетті білікті жұмысшылар мен мамандар даярлау, оларды қайта даярлау жэне біліктілігін арттыру.
Осы міндеттерді орындап, жүзеге асыруда мұғалімдердің рөлі оте зор. Бүгін мұгалімдердің еңбегінің нәтижесі қандай болса, ертең біздің қоғам сондай болады.
Адам қажырлы еңбегімен табиғатты өзгертсе мұғалім жалпы жасампаз еңбегімен жаңа адамды қалыптастырып, дамытып, жетілдіріп өмірге дайындайды. Оқушыларын тек біліммен қаруландырып қана қоймай, назарын, білгендерін жадында сақтауга, қабілетін, ойлауын, тіл шеберлігін ұштауга, дүниеге деген қүштарлығын, өмірге деген көзқарасын дүрыс қалыптастырып, ықыласын, сенімін, төзімділігін, іскерлігін, ізденімпаздығын тағы басқадай танымдық қасиеттерін жетілдіріп, адамгершілігі мол азамат етіп тәрбиелеуді өзінің өмірлік мақсаты, ізгілік мұраты деп санайды.
Талант деген сөзді әркім әр түрлі ұғынуы мүмкін. Талант көбіне, ақын - жазушыларда, әртістерде, өнер адамдарында кездеседі. Ал, мұгалім болу - талант па, ол әркімнің қолынан келе бермей ме? - деген сұрақ туады. Ұстаздың барлығы талантты болып тумайды. Егер кез келген мұғалім ынта - ықылас қойып, табандылық танытатын болса, өз бетімен көп еңбектенсе, идеялық жағынан сенімді, саяси жағынан есейген азамат болса, өз пәнін жақсы білсе, оқытудың әдістемесін меңгеріп, бала психологиясын жете білсе, педагогикалық техниканы қалыптастыра алса, исдагогикалық шеберлікке жету қасиеттеріне ие бола отырып, педагогикалық кәсіпті меңгерсе, педагогикалық әдепті бойына сіңірсе, онда талантты, шебер ұстаз бола алады.
Педагогикалық шеберлік - ұстаздық талантпен тығыз байланысты. К. Д. Ушинский: Педагогика теориясын қаншама жетік білгенмен, педагогикалық әдептің қыр-сырын меңгермейінше, бұған оның қолы жетпейтіндігін, - айтады.
Педагогикада кәсіби қызметтің сапасын анықтайтын біртұтас әрі жүйелі түсінік педагогикалық шеберлік болып табылады. Орыс тілінің сөздігінде шеберлік белгілі саладағы өнер деп анықтама берілген, ал шебер өз ісінде жоғары нәтижеге қол жеткізген маман делінген (С. И. Ожегов, 1990). Педагогикалық шеберлікті адамның педагогикалық жұмысындағы жоғары өнерге қол жеткізген ерекше қалпы ретінде қарастыра отырып , оның кәсіби қызметтік және тұлғалық тұрғыдан өзіндік өлшемі бар екенін ескеру керек.
Педагог түрлі ғылым саласында озық білімді меңгерумен шеберлікке қол жеткізе алады ма? Өз әріптестеріміздің тәжірибесінде кәсіби қызметінен көре аламыз ба? Жоқ, себебі педагог сагат сайын айналадағы өзгерістерді, жаңалықтарды қамтып, ғылымның заңдылықтарына сүйену арқылы әдемілік пен тәрбиелікті жеткізе білу керек. Бүл жағдайда ең объективті заңдар туралы сөз болып отырган, яғни нақты бір адамның-педагогтың өмірге көз қарасы, қарым-қатынасы туралы екенін түсіну маңызды болмақ.
Педагогикалық шеберліктің кейбір анықтамаларының мазмұнын кеңес дәуірі мен казіргі отандық ғылыми-әдістемелік әдебиеттерден қарастырамыз.
Педагогқа қойылатын талаптар туралы ағарту саласы бойынша халық комиссары А. В. Луначарскийдің мақалалары мен басылымдарда жарияланған сөздерінен білеміз. 1928 жылы тәрбиешілер мен қоғам кайраткерлерінің мәжілісіндегі сөзінде ол педагогқа жүктелетін жауапкершілік ерекше екенін атап айтқан: Егер алтын кұятын шебер оны бүлдіріп алатын болса, онда оны қайта қүюға болады, егер асыл тастар бүлінсе, онда іске алғысыз болып қалады, бірақ ең зор баға жетпес гауьар - өмірге келетін адам. Адамды бұзу ең ауыр қылмыс немесе күнәсіздіктің үлкен күнәсі. Бүл материалмен алдын ала не істейтініңді анықтап нақты, айқын жүмыс істеу керек дейді.
Н. К. Крупская (1960) 1932 жарыққа шыққан Мұгалім туралы деген мақаласында үлгілі мұгалімнің мерилі ретінде төмендегі критерийлерді анықтады: мұгалім өз пәнін, әрбір оқушыны, еңбекті ұйымдастырудың ғылыми негіздерін білуі керек, оқушыш.ің қабілетін оята білуі, оқытудың әдістемесін меңгеруі, оқу меи тәрбие жүмыстарын ұштастыра білуі, беделді бола білуі қажет.
Педагогикалық шеберлік туралы А. С. Макаренко у (1988)
пікірлеріне сүйенер болсақ, оның дәлелдеуінше шеберлік - бұл тәрбие процесін шын мәнінде білу, тәрбие ісінде біліктің болуы. Бүл жөнінде ол: Мен білік пен дағдыға нсгізделген шеберлік қана мәселені шеше алатынына өз тәжірибемде көз жеткіздім дейді. Одан әрі жоғарыда келтірілген шеберлік туралы түсінікті ережелер қатары кездеседі, дауысты келтіру - өнер , көзқарасы мен қозғалысы, тұру, отыру, орындықтан көтерілу, күлу бәрі - өнер болып табылады. Мен өзімді нағыз шебер болдым деп есептедім, тек мұнда кел деген сөзді 15-20 түрлі етіп айта алатын, даусымды, бет- әлпетімді 20 түрлі етіп құбылта отырып, кімді болса да өзіме шақырғанда келетіндей және не істеу керек екенін бірден түсінетіндей дәрежеге жеткенде ғана дейді.
Кеңес педагогикасы педагогикалық шеберлік корифейінің мәнін мінез-қүлық білігінің кең ауқымында қарастырады.
В. А. Сухомлинсий (1981) бұл түсінікке нақты анықтама (бермейді, дегенмен, ол педагог тұлгасы тәрбиеленушіні тәнті ететін, өзіне тарта білетін, рухтандыратын болуы керек деген пікір айтады. Ол : Идеалдар мен қағидалардың, көзқарастары мен талгамының, симпатия мен антипатияның, моральдық-әдептілік қағидаларының педагогтың сөзі мен ісіндегі гармоналды тұтастығы - міне, осындай қасиеттер жалындаған жас ұрпақтың жүрегіне жол табатын шоқ жұлдыз болады дейді. Сондай -ақ ауызбіршілік тәрбиеші үшін органикалық қажеттілігі ретінде өте маңызды, әрі жан дүниесін, жеке бақытын, ой-санасын онсыз елестете алмайтын өмір заңы екенін айтады.
А. И. Щербаков (1968) педагогикалық шеберлік - мұғалімнің ғылыми, әдістемелік өнерінің, білігі мен дағдысының, жеке қасиеттерінің үндесіп, үйлесуі деп санайды. Мүндай үйлесімді әдістемелік өнер тек шығармашылықпен ғана туындайтыны айдан анық. Бұл өнердің негізгі атрибуты - өз жұмысын үлкен жауапкершілікпен орындау дейді.
Ю. П. Азаров (1971), тәрбиешінің шеберлігінің маңызы туралы айта келіп, оның мәнін төмендегіше ашады: педагогикалық Шеберліктің негізі бала тәрбиесінің заңдылығын білу болып табылады дейді. Одан әрі шеберлікті қүрайтын құрамдас бөліктерінің өзара әрекеті туралы айта келiп, шеберлікке берген анықтамасын дамыта түседі: сезім мен техниканың өзара әрекеті педагогтың жеке тұлгаға немесе ұжымға жаппай эмоционалды ықпал жасауына әкелетінін айтады.
Міне , шеберліктің құдіреті - осындай тұтасқан үйлесімде. П.Лзаров (1989) қалың оқырман қауымына арнаған эцистикалық басылымында : мен шеберліктің формуласын I in іа-қайта айта беруге дайынмын, оның мәні: технология, қарым-қатынас, тұлға сияқты үштікте дейді. Шеберлік ... істейтін еліміздің материалдық жагында болуы тиіс, мен технология деп атап отырған. Бұл технологияны кешіктірмей іске асырсак, соның арқасында карым- қатынас жасалады. Ал бұл карым-қатынас мені және мен қатысатын балаларды қалыптастырады деген екен.
Н. В. Кузьмина (1972, 1980) шеберлікті маманның өз жұмыс жағдайын зерттеп, зерделей білуі, кәсіптік міндеттерін оңтайлы шешу үшін кәсіби біліктілікті меңгеруі деп анықтайды.
Н. В. Кузьминаның пікірінше (1980), педагогтың кәсіби шеберлігі тәжірибе мен оқу міндеттерін шеше білуді жоғары деңгейде меңгеру. Бұл жалпы еңбек пен жалпы интелектуалдық білік қалыптасқанда ғана жеткілікті биік дәрежеге ие болады (талдау, синтездеу, жалпылау, ауыстыру, нақтылау саласында).
Ю. К. Бабанский (1989) мұғалім - кәсіби технологияны еркін меңгерумен, шығармашылығымен бала оқытуда және бала тэрбиелеуде ерекше шебер деп көрсетті. Сондай -ақ автор педагог еңбегінің қарапайым қырларын дұрыс талдау және педагогтық оптималды шешім жасау мен оқушының жеке басы сияқты қасиеттерге тоқталады.
Н. В. Кухарев (1990) мүғалімнің белгілі дәрежедегі педагогтық шеберлігін қарастырудың дұрыстығын айта кетіп, оның шеберлігі психологиялық- педагогтық дайындығының жоғары деңгейіне негізделуі шарт дейді.
Павлютенкованың ойынша (1990), мұғалімнің кәсіби шеберлігін төмендегі компоненттер қүрайды: а) тұлғаның мотивациялық саласы; э) операциялық-техникалық саласы (интегралдық бірігу, жалпы арнайы білім мәнділігімен сипатталады); б) тұлғаның өзін-өзі тануы.
В. А. Сластениннің (1998) педагогикалық шеберлікке берген анықтамасы Ю. П. Азаровтың (1989) пікіріне жақын, ол педагогтық шеберлікті педагогикалық технологиямен өзара байланыстырады, дегенмен, ол тек операциялық компоненттерімен шектелмеуі керек, адамның жеке іскерлігі мен оның бойында педагогтік өрістің жоғары тиімділігін анықтайтын қасиеттерінің сабақтасып жатуы керек деген пікір айтады.
И. П. Андриади (1999) педагогикалық шеберлікті жеке тұлғаның рухани- әдеп жэне интелектуалдық дайындығы, қоғамның әлеуметтік- мәдени құндылықтарын шығармашылықпен ұғындыратын отырып қасиеті деп қарастырады. Және де теориялық білімді тәжірибемен ұштастыруда кәсіби білік, дағдының болуы маңызды деп атап көрсетеді.
В. А. Мижоренко жэне М. И. Ермоленко (1999 ) педагогикалық шеберлік педагогтік қызметтің дамуының биік сатысын жасай, педагогтың педагогикалық технологияны игеруін, кәсіби желісі азаматтық бағытын, тәжірибесін, бүтіндей түлғасын көрсете алғанын айтады. Педагогтік шеберліктің мәні жоғары нәтижеге қол жеткізетін білімді, білік пен дағдыға ұштастыру арқылы жүзеге асқан қызметтің деңгейімен анықталады.
В. П. Куравлеваның (1999) анықтамасында педагогтік шеберлік ...теориялық негіздемелер және мұгалім мен оқушының арасын жоғары ақпараттық дәрежеде байланыстыратын педагогикалық іс тәжірибелер мен операциялардың тұрақты жүйесі делінген. Осы анықтаманы өрбіте отырып, автор теориялық білім мен жоғары дамыған практикалық біліктің үйлесіп, біртұтас болуы шығармашылықпен бекітіледі деп ой қосады. Шеберліктің нақты көрсеткіштері окытушының ісінде, оқу-тәрбие жұмыстарында, еңбек сапасында, міндеттерін жауапкершілікпен орындау кезінде көрінеді.
Л. А. Сидоров, М. В. Прохорова, Б. Д. Синюхин (2000) педагогтік шеберлік педагогикалық мәдениеттің тірек компоненті деп есептейді шеберлік сан алуан оқу-тәрбие ісіне байланысты міндеттерді дыбысты шешуде педагогтың жеке басының қасиеттерімен қоса оның психологиялық-педагогикалық ойлауы, кәсіби білігі, дағдысы мен эмоциясы өзара сабақтастық табатын ерекшеліктері деп анықтайды.
Л. А. Байкова, Л. К. Гребенкиннің (2000) дәлелдеуінше педагогикалық шеберлік - бұл мұгалімнің шығармашылығымен, оқыту өнерін үздіксіз жетілдірумен пайда болатын педагогикалық шеберліктің жоғары деңгейі біріншіден, педагоггың жеке тұлғасына, жеке басының қасиеттеріне байланысты, оның бұл қасиеттері кәсіптік қызметін өз бетінше ұйымдастырудың жоғары сатысына қол жеткізуіне жол ашады дейді. Яғни шебер-педагог (бойындағы жеке қасиеттер жиынтығы, оның оған оқу -тәрбие жұмысын жақсы жүргізуіне септігін молынан тигізбек. Олардың ішіндегі ең маңыздылары азаматтық және патриотизм, гуманизм КОНС чиялылық, жоғары рухтағы мәдениеттілік пен жауапкершілік. Өте маңызды деп адамсүйгіштік пен адамдармен тіл табысу атап өткен.
Одан әрі авторлар педагогикалық шеберлік анықтамасына тоқталады және технологиялық негізгі компоненттері жалпы биік мәдениет пен ізгілендіру бағыты болатын көзқарастары жүйесі -кәсіби білім , қабілеттілік, шығармашылық технологиялық құзырет болып табылады деп түжырым жасайды.
А. М. Новиков (2000), педагог тұлғасының әлеуметтік рөлі өлшеусіз артып келеді, ол педагогтың жалпы және кәсіби мәдениетінде, қарым-қатынасында, әдебінде, оның жан дүниесі байлыгында. Автор бүгін педагогты кітаппен, дербес компьютермен немесе қашықтан оқытатын басқа кұралдармен ауыстыруға болмайтындыгына көз жеткіздіреді. Осылайша нені үйретесің, қалай үйретесің, немен үйретесің, кім үйренеді деген шынайылық тұрады. Осыған байланысты А. М. Новиков (2000) педагогикалық шеберліктің мазмұнын жаңа әлеуметтік -экономикалық жагдайды ашып береді, оқушыға өз мақсатына - мұратына тез жетсем, өз орнымды тапсам деген ой салу педагогтың дарынына байланысты екеніне назар аударады.
Орыс ғалымы В. Г. Белинский былай дейді: Тәрбиешілік мәртебесі қаншалықты маңызды, ұлы, әрі қастерлі десеңізші: оның қолында адам өмірінің тұтас тағдыры тұр.
Сондықтан шебер педагог көзі қарақты, құлағы сергек, көкірегі ояу, білім беру саласында атқарылып жатқан игі істердің куәсі болуы керек. Сонымен бірге жаныңды шуаққа бөлеп, үлкен үмітке жетелеуші - білім беру саласы мұғалімдік мамандықтың сыры мен қырын шебер меңгерген, сол кәсіптің ыстығы мен суығын өзі де басынан кешірген адам нағыз ұстазда шынайы бапкерлер осындай қасиеті бар жандардан шыгады. Сыпайы әдебімен, тұнық мінезімен, терең білімділігімен көпке жақын адам.
Педагог әрқашанда өзін қоғам талабына сай үздіксіз тәрбиелеп отыратын, адамдармен, әсіресе, окушылармен қарым-қатынасқа тез түсе білетін, ұйымдастырушылық қабілеті бар, өз пәнін жетік білетін әрі уағыздаушы, таланты мен тәжірибесі тоғысқан, өзінің қоғамындагы саяси өмірге белсенді араласып, өз елі мен жеріне деген сүйіспеншілігі негізінде оқушыларга үлгі болуы керек.
Педагогикалық шеберлік - тек қана мұғалімнің жалпы, жан-жақты және әдістемелік сауаттылығы ғана емес, ол - әр сөзді оқушылырга жеткізе білу, олардың толық қабыл алуы. Ұстаздық шеберлік:
1) мұғалімнің өмірге көзқарасы, оның идеялық нанымды, моральды бойына сіңірген адам екендігі;
пәнді жетік білген, ойын толық жеткізетін және оқушылардың ойында әдеп, әдет, дағды сияқты моральдық нормаларды сіңіре білгендігі;
оқыту мен тәрбиелеудің әдіс-тәсілдерін меңгерген, білгенін қызықты да, тартымды өткізе алатын, педагогикалық әдеп пен талантын ұштастырған адам ғана шеберлікке ие болады.
Педагогикалық шеберліктің негізі - балалардың өз еркімен дамуына жол ашу, оқу-тәрбие процесінде оқушылармен педагогикалық ынтымақтастықтар, жұмыс атқарудың формаларын, әдістерін дамыту, шәкіртке деген қамқорлық пен сүйіспеншілікті арттыру педагогикалық шеберліктерінің басты сипаты болып табылады.
Болашақ ұстаздың педагогикалық мамандыққа өзін-өзі бағыттап, жүмысты ұйымдастыруы педагогикалық шеберлік негіздерін білумен шарттас. Бұл саланы зерттеуші ғалымдардың пікірінше Педагогикалық шеберлік мынадай жүйелергс бөлінеді:
педагогикалық іс-әрекеттегі гуманистік бағыттылығы;
псдагогикалық кәсіби білгірлігі;
педагогикалық іс-әрекетке бейімділігі;
педагогикалық техникасы.
Бұл аталған педагогикалық шеберлік жүйелері бір-бірімен тығыз байланыста жүзеге асады.
Зерттеу жүргізген ғалымдардың пікірінше, педагогикалық шеберлік жөніндегі ғылыми-зерттеу пайымдаулар мыналар:
педагогикалық мақсаттылық, бағыттылық;
тәрбие мен білім беру ісінің нәтижелілігі;
әдістерді, құралдарды қолдана білудегі үйлесімділік;
іс-әрекет мазмұнының шығармашылық сипат алуы. Сонымен қатар әлеуме ттік-қоғамдық өмірдің жаңаруына байланысты кәсіптік педагогикалық шеберлік деңгейінде дамуы тиіс. Педагогикалық кәсіптік шеберлікті дамыту міндеттері:
Педагогикалық білім бірлігі.
Педагогикалық кәсіпке бейімділігі.
Ситуацияларды меңгеру.
Балалардың психологиялық жағдайын меңгеру.
Мұғалім шеберлігі - бұл өте жоғары білімді сапалар жиынтығы, ұдайы жетіліп отыратын тәрбиелеу мен оқыту өнері.
2-лекция.Педагогикалық шеберліктің құрылымы.
3.1. Ұстаздық шеберлік және педагогикалық қызмет.
3.2. Педагогтың кәсіби деңгейі және оның құрылымы
2.3 Педагог қызметінің ерекшеліктері мен қиыншылықтары
Қазіргі заман мұғалімінің тұлғалық белгісі - ой өрісінің кеңдігі мен оның аукымды дүниетанымы. Заман ағымымен теңдей қадам басамын деген әрбір адам өте ком ақпараттан хабардар болуы қажет. Қазіргі заман оқу әдістерін жеке меңгеру де осы шеберліктің бір қыры. Енді бір қыры - шәкіртпен қарым-қатынастың, шәкірттің іс-әрекетін қуаттау немесе тежеу болып табылады. Ұстаз өмір бойы бала тәрбиесіне ықпал етумен яғни дәлелдеп сендіру, шәкірттің қызығушылығын дамыту, талап ете білу. Осы ықпал түрлерін іске асыруда үстаз нағыз шебер болуы керек.
Педагогикалық шеберлік - мұғалімге оқу-тәрбие процесін ұйымдастыруда қажетті кәсіби білім, білік және дағдылардың жиынтығы. Педагогикалық шеберліктің негізі жоғары оқу орнында қалыптасады. Оның мазмұнына:
Кәсіби педагогикалық білім;
Педагогикалық тәжірибе;
Шығармашылық тәжірибе;
Тұлғалық қасиеттері;
Кәсіби педагоги калық бағыты енеді.
Мысалы, педагогикалық тәжірибе-біріншіден, мұғалімнің нақты жағдайларды, балалардың, балалар ұжымының ерекшеліктерін және өзінің жеке ерекшелігін есепке ала отырып, педагогиканың практикадағы заңдарын және принциптерін шығармашылықпен белсенді меңгеру мен іске асыруы.
Ал, педагогикалық шеберлікті меңгеру екі деңгейде жүргізіледі:
Кәсіби педагогикалық қызметке дайындық кезінде алынған білім, білік, дағды.
Кәсіби педагогикалық қызмет барысында алынған білім, білік, дағды.
Педагогикалық шеберліктің нәтижесі ретінде мұғалімнің шығармашылығы, жеке тәжірибесі және оның жариялылығы болып табылады. Мұғалімнің педагогикалық шеберлігі мен кәсіби қабілеттілігінің озара байланысын А. С. Макаренко:
педагогикалық шеберліктің туа біткен ерекшеліктері, қасиеттері арқылы белгіленетінін жоққа шығара отырып, ол оның кәсіби қабілеттілік деңгейіне байланысты екендігін көрсетті. Оның айтуынша, іскерлікке, педагогикалық квалификацияға негізделетін педагогикалык шеберлік - бұл тәрбие процесін білу, оны құру, айналысқа түсіру. Педагогикалық шеберлікті меңгеруге әрбір педагогтың жеке практикалық тәжірибесі мен еңбектенуі м.тгижесінде қол жеткізуіне болады.
Шебер педагог - бұл жоғары мәдениетті, өз ісінің шебері, оқыту мен тәрбиелеу әдістемесін білетін, психологиялық білімі бар, бұнымен катар әртүрлі ғылым саласынан хабардар маман.
Педагогикалык шеберлік - балаларды сүйетін, жүрек қалауымен жұмыс істейтін, әрбір педагогтың қолы жетерлік тәрбие мен оқытуда тұрақты жетілдіріліп отырылатын өнер. тіл табысу мен әрекетшілдік, педагогикалық тактика мен этика, тыңдай және тыңдата білу дағдысы, адамдардың ішкі дүниесін тануға қызығушылық).
Оқыту пәнін толық меңгеру, оның тарихын, теориясын, тәсілдерін, казіргі заманға сай тәжірибесін білу педагогикалық шеберліктің негізін құрайды.
Педагогикалық (білім беру) технология.
1) кәсіби педагогтің басқаруымен жүргізілетін оқушылардың (студенттердің) өзіндік және өзара білім алу процесі, оқу жоспары мен оқу бағдарламасында анықталған білім мазмұны мен әрекет түрлерін меңгеруіне байланысты олардың жұмысының әрбір сатысында болатын өзгерістер мен түрленулер; 2) студенттерді педагогикалық мамандықтарға кәсіби дайындауға арналып бағытталған оқу (ғылыми) пәні; 3) дәстүрлі педагогикада:
а) іс-әрекетті тиімді ұйымдастыру және оны жарақтандыру;
э) өте аз шығынмен нәтиже алуға мүмкіндік беретін бірізді амалдар;
б) педагогикалық проблемаларды әдіснамалық деңгейде
талқылауға мүмкіндік беретін педагогикалық категория;
в) педагогика, оқу процесін толық басқаруға мүмкіндік беретін
жүйелі ойлау тәсілін енгізу;
г) орындалуы кепілдікпен педагогикалық мақсаттарға алып
келетін әрекеттің тәртіптелген жүйесі;
д) дидактикалық инфрақурылым, яғни оқытудың техникалық
құралдарын немесе компьютерлерді пайдалану, сонымен бірге
пайдаланылған әдістердің көмегімен білім берудің тиімділігін
арттыратын ықпалдарды талдау жолымен білім беру процесін
оңтайландыру тәсілдерін жасақтау және принциптерін анықтау:
е) педагоги калы қ шеберлік;
ж) оқыту мен тәрбиелеудің бірегей әдістемелері;
з) дәл берілген мақсаттары мен оған жету жолдарын нақты
анықтауға жэне сипаттауға болатын оку процесін басқару
бағытындағы дидактикалық проблемаларды шешу.
Педагогикалык шыгармашылық - педагогикалық шеберліктің
Манызды және белгілі құрамдас бөлігі. Оның маңыздылығы оқыту мен тәрбиенің жоғары дәрежелі нәтижесінде және мұғалім-оқушы жүйесінің оңтайлы карым-қатынасы нәтижесінде ғана ашылады. Педагогикалык шыгармашылықта әр түрлі проблемалы жағдайлардың пайда болуы және оларды педагогтың өз көзкарасы мен стандартты емес тәсілдермен шешуге ұмтылуы шартты. Нақты шығармашылық ақпараттың толықтығы және педагогтың оқу-тәрбие үрдісінде педагогикалық өзара әрекеттесудің әр түрлі құралдары, формалары мен тәсілдерін тиімді және жаңаша колдану негізінде каланады.
Педагогикалық стиль - педагогты (бір мектептің) өзге педагогтардан ерекшелеп туратын өзіндік ойлары мен әрекеттерінің ерекшелігімен сипатталады.
Әр педагогтың оқу-тәрбие процесін ұйымдастыру сипаты өзгеше болып келеді. Оны оқушылар байқайды. Оңтайлы сипат әлемдік позициядағы көрегенділікпен, үнемі өз-өзін жетілдірумен, жұмысқа, өзіне, тәрбиеленушілерге деген дұрыс қатынасының әр алуан ұқыптылығымен сипатталады. Психологиялық-педагогикалық өзара қатынасқа түсе отырып, педагог-гуманистің өзіндік танымы мен рефлексиялық қабілеті ашылады.
Аттракция (латын тілінен attractic - тартылыс) - педагогтың тартымдылық күшіне ие болу, өзге жанды баурап алу, ашық, сүйкімді болу кабілеттілігі.
Эмпатия- педагогтың өзге адамды, оның уайым-қайғысын, әрекет ету мотивін және сыртқы ортаға деген әсерін іштей түсіне білу дағдысы; бұл - рухани-эмоционалды күйді түсіну, осы күйді оқушымен бірге қайғыру.
Рефлексия - педагогтың өзін, өзінің психикалық жағдайын, өзін сырттай елестете және сезіне білу, өзге адамдардың өзін қалай бағалайтындығын байқай білу дағдысы.
Жоғарыда аталып өткен қасиеттерді өз бойынан таба білетін педагогтың мәдениеттілігі, оның педагогикалық тыңдай және тыңдата білу әдісі бойынша ерекшеленеді. Күнделікті кызметте өзіндік сыншылдық негізінде ол өзінің және өзгенің әрекетін бағалай білетін жағдайда болып педагогтың оқу-тәрбие міндеттерінің шешуіне мүмкіндік береді.
Білім сапасын дамытудың негізгі көрсеткіші мұғалімнің кәсіби Шеберлігіне байланысты өрнектеледі. Мұғалімнің кәсіби шеберлігі келесі педагогикалық шарттарды жүзеге асыруы барысында дамытылады:
Мацсаттылық - мұнда мұғалім іс әрекетіндегі саналы мақсат, әдістер, әрекеттердің тиімді түрлері таңдаланып анықталады да, күтілген
Педагогикалык үрдістің ерекшелігі, оның кұрылымы және мазмұны дамыту, оқыту, тәрбиелеу функцияларын тәжірибе барлы - ғында тарататын шеберліктің ашылу себептері болып табылады.
Педагогикалык шеберлік педагогикалық мәдениеттің маңызды құрамдас бөлігі бола отырып, мынадай төрт жүйені қамтитын күрделі кұрылымды қамтиды:
1. Педагогикалық технология (сөйдеу мәнерінің техникасы, ойлау логикасы мен нақтылығы, бейнелі корсетілімдері, қажетті құралдарды таңдай білу дағдысы, формалары мен тәсілдері);
3. Педагогикалык шығармашылық (шыгармашылық талдау, стандартты емес ойлау, жаңа ақпараттар іздестірудегі қажеттілік, экспериментке ұмтылыс);
Пәндік білім (кәсіптік құзырлылық, арнайы кәсіби даярлығы, оқыту мен тәрбиелеудегі тәжірибесі, ғылыми біліктілігі);
Педагогикалық стиль (педагогикалық нақтылық, өзінің және өзгенің әрекетін қабылдай және бағалай білу дағдысы, педагогикалық бағыттағы нәтижелерге іс-әрекет пен оқыту нәтижесінің қорытындыларын салыстыру әрі басқару құралы қызмет атқарады.
Тұлғалық - әрекетшілікк. Мұнда жобалауда қойылған міндеттерді шешуде мүғалімнің оқушылармен, әріптестерімен педагогикалык ұтымды қарым-қатынастарды тағайындаумен байланысты іс-әрекеттер қамтылады. Ең бастысы, тыңдаушылардың шығармашылық мүмкіндіктерінің дамуын қамтамасыз ететін өзіндік жүмыстарға ерекше назар бөлінеді.
Процессуалдық.. Мұнда білім беру қызметкерлерінің біліктілігін арттырудың аймақтық жүйесінде білім беру іс-әрекетінің арнайы ұйымдастырылған үрдісі ретінде қарастырылады және оқытудың топтық форма мен бірлескен іс-әрекетке бағдарлануын талап етеді.
Басқарушылық. Бүл жерде білім арттыру курстарындагы оқыту үрдісін рефлексивтік түрде басқаруды мұғалім-мазмұндамасы деп қарастыруға мүмкіндік береді.
Мұғалімнің бір ғана сыры - оның мамандығы. Бұл дүниеде теңдесі жоқ мамандық тек мұғалімге ғана лайық. Сондықтан ұстаз адам - кәсіби мамандығына құштар, оны жан-тәнімен сүйетін, барлық өмірін соған арнауы тиіс. Олай болса, мұғалім еңбегінің сан қырлылығы осыдан өрбиді. Мұғалім адамның өз пәнін терең меңгеруі оның ең алғашқы қыры, кәсіби шеберлілігін үздіксіз ұштай, шыңдай түсуі екінші қыры болмақ.
Үшінші қыры - мұғалімнің тілді меңгеруі - тіл шеберлігі. Сөзді жетесіне жеткізе сөйлей білудің өзі - өнер. Себебі, тіл - тәрбие құралы.
Төртінші қыры - байқағыштық сезімі және көрегендігі.
Бесінші қыры - әр жүректі білім шұғыласымен нұрландырудың ең тиімді, ең төте жолын таба білетін жасампаздығы.
Алтыншы қыры - жан-жақты дарындылығы.
Жетінші қыры - үздіксіз, тынымсыз ізденімпаздығы.
Сегізінші қыры - үлгі-өнегесі, мүғалім мәдениеті немесе педагогикалык әдеп-этикасы деуге болар еді. Себебі, мүғалімнің келбеті - сыртқы мәдениеті, қарым-қатынасы, өзін-өзі басқаруы, бақылауы, сөйлеу мәдениеті, үздіксіз жаңарып, өзгеріп, үнемі жаңа сипатқа ие болып отыруы мұғалімдік мамандықтың ең басты педагогикалық сапалық белгісі.
Мұғалім - Ұстаз тұлғасы, оның іс-әрекетінің сан-қырлылығынан ұстаз беделі деген ұғым туындайды. Мұғалімнің беделді болуының алғы шарттары: біріншіден, балаға үлгілі болуы және үлгі көрсетуші болуы керек.
Білім беру саласында қоғам қойған міндеттерді шешу үшін ұстаздар педагогикалык шеберлікке ие болуға тиісті. И. А. Зязюннің пікірінше, педагогикалык шеберлік - бұл кәсіптік педагогикалык іс-әрекетті өзі ұйымдастырудың жоғары дәрежесін қамтамасыз егетін тұлғаның қасиеттерінің кешені. Ал, В. А. Сластениннің пайымдауынша, педагогикалык шеберлік - бұл педагогикалык процестің жоғары пәрменділігін қамтамасыз ететін жеке адамның жскелік іскерлік белгілері мен қасиеттерінің синтезі.
Ал, оның компоненттеріне гуманистік бағыты, кәсіби білімі, педагогикалык қабілеті жэне педагогикалык техника жатады.
Сондай-ақ, педагогикалык шеберліктің маңызды бөлігі ретінде педагогикалык техника қарастьтрылады. Бүл жеке оқушыға немесе ықпал жасауға арналған әдістемелік кұралдардың тиімді және дұрыс қолдану шеберлігі. Оған мұғалімнің сөйлеу техникасы, өзін-өзі ұстауы, жүріс-тұрысы, киім киісі, эмоционалдық түрақтылығы, дауыс ырғағы жіне тағы да басқа қасиеттері жатады.
Педагогикалық техника - мұғалімнің өздерінің жеке психофизиологиялық жай-күйін, көңіл күйін, эмоциясын, денесін, сөзін және педагогикалык мақсатты қарым-қатынасын ұйымдастыруды қамтамасыз ететін жалпы педагогикалык және психологиялық білім кешені.
Педагогикалық қабілеттілік - мұғалімнің педагогикалык процесте жоғары нәтижелерге қол жеткізуін қамтамасыз ететін жеке-ара психологиялық ерекшеліктері мен кәсіби маңызды сапасының қорытынды
жиынтығы.
Гуманистік бағытталған-дыгы
Кәсіптік білімдері
Педагогикалық қабілеттері
Педагогика-лык; техника
Қызығушылығы
Құндылықтары
Мұраттары
өз пәнін, оны оқытудың әдістемесін, педагогиканы
ПСИХОЛОГИЯНЫ
білу
Коммуникатив-тілігі: адамға деген оц қатынасы, тілектестігі, пер - цептивен, кэсіптік байкағыштығы, педагогикалық интуициясы. Динамизмі: еріктік эрекетке, логикалық сендіруге қабілеттілігі. Эмоционалдьщ орнъщтылыгы: өзін-өзі меңгеруі, оптимистік болжау. Креативт іл ігі: шығармашылыққа кабілеті
Өзін-өзі басқара білу іскерлігі, өзара әрекет жасау іскерлігі
Мынадай түрлерге ажыратылады:
гностикалық (тани білу және танымнан канағат алу бірлігі);
дидактикалық (білімді түсіндіру, бере білу және оқыту білігі);
коммуникативтік (қарым-қатынас жасау, ынтымақтасу білігі);
ұйымдастырушылық (тәрбиеленушілерді алуан түрлі іс-әрекеттерге қосу, оларда оған деген қызығушылықты шақыруөкілеттік беру, барлық қатысушыларды біріктіру жэне олардың кызығушылыгын қойылған мақсаттарды іске асыруға бағыттау білігі);
перцептивті (баланың ішкі элеміне ену, олардың қобалжыған сезімін және күйін, қабілеті мен эмоциясын түсіну білігі);
болжамдық (педагогикалық болжай білуді жүзеге асыру, педагогикалық іс-әрекетте өзара әрекет нәтижесін болжамдау білігі);
қабылдайды. Сол үшін мұғалімге актерлық шеберлік керек. Актер болу ол шеберлікті талап етеді.
Мұгалім - шебер актер, әрі тәрбиелеуші. Бір уақытта бірнеше рөлге енеді.
Шебер мұғалім сабақты қалай өткізу керек екенін біледі, бірақ актер болуды көздеме-йді. Сабақта, сабақтан тыс уақытта да актерлік элементтерін пайдалана білу керек. Мысалы: сабақты нашар оқитын оқушы, бірақ ол ешбір дайындықсыз күнделікті сабақка келеді. Мұғалім оны қалай қызықтыратынын білмейді. Бір сабақта оқытушы Ерболды мұғалім рөліне өзі оқушы болып сынап көрмекші болып шешті. Сен бүгін мұғалімсің, ал мен оқушы рөлін ойнаймын. Ал кіріс,- деп оған орнын берді. Тақтада есеп шығару барысында оқушы қате жібереді. Ербол қатесін түзеп, ескертү айтады, сөйтіп алма-кезек рөл ауыстыру арқылы мұғалім оқушыны сабақ барысына араластыра білді. Бұл белсенділік принципінің бір элементі болып табылады.
Болашақ педагогтардың қәсіби міндетін дамыту қазіргі уақьпта психологиялық педагогикалық зерттеу мәселесіне айналуда.
К. С. Станиславский оқушының жан дүмиесін түсініп, жұмыс жасауды ұсынады. Сондай-ақ, мұғалімнің 4 түрін атап көрсетеді:
І-шітүрінде, қиялы жаксы дамыған, әркез педагогикамен айналысатын мүғалім. Олар сабақты жаңа әдістермен откізуге тырысады.
2-ші түріне белсенді егер өз пәніне деген немқұрайлықпен қарайтын мүғалім.
3-ші түріне бір ізбен өмір сүрмейтін мұгалім. Бірде сабақты қызықты, кейде жалқаушылық танытатын. Бұл мұғалім кітаптағы материалды қайталап, еш жаңалық енгізбейді.
4-ші түріне ешнәрсе, тіптг кітаппен де, ізденушілікпен айналыспайтын мұғалім түрі. Мұндай мұғалім тіпті болмау керек деген екен.
К. С. Станиславскийдің мектепте қолданылатын принципі -өмір шындылық принципі. Өмір шындылық принципінің мақсаты ешқандай өтірік, тәртіпті бұзатындай әрекеттер жасамау. Өмір шындылық принципіне көмекші принцип - алдын-ала тапсырма беру. Осы арқылы үміттенген арманды іске асыра алады. Алдын-ала тапсырма беру принципін қолдану арқылы оқушының дайындық деңгейін білуге болады. Үшінші принцип - белсенділік және әрекет ету. Мақсат - образға ену жэне сабақтың практикалық бөлімінде оқушыларды белсендіре түсу.
Актерлік қабілеттіліктердің тәжірибеде жинақтаған өз белгілері бap, көптеген театр қайраткерлері,түрлі театр мектептерінің негізін қалаушылар К. С. Станиславский, В. Э. Мейерхольд, А. Я. Таиров шәкіртерге қажет ерекшеліктер мен сипаттар жөнінде жазды.
Педагогтар актердің, сыналатын тұлғаның адамдық кұндылығына, оның ақиқат пен сенім сезіміне яғни түрленуге деген қабілеттілігіне, саналық тартымдылығына, қызықтыра әсер беретініне және сендірерлігіне, сезім күшіне және эмоциялық қатаңаңдығына, сахналық түрғыдан ыңғайлы сыртқы мәліметтеріне көңіл бөледі.
Сәтсіз көрсеткіш кейде актердің абыржуымен, физикалық қысымымен, жанын күштеумен байланысты болуы мүмкін, ал шығармашылық ойлауға, олардың динамикасында күрделі сипаттарды жүзеге асыру шеберлігі бір көргеннен мүлдем байқалмайды.
1ерде, болашақ мұғалім өзінің шығармашылығында әртістікке дейін көрсетілуге ұмтылса, онда театр педагогикасының әдістерін меңгеру орындауды қажет ететін шарттардың бірі болып табылады.
Әртіс педагогтің міндеті оқушыларға эмоциялы ықпал ету, олардың үн қосуына, мұңсыз өмірді және оның ұғымын терең талдауды, балалардың санасы мен жүрегінде өзіне сенімді айту, өзінің қатынасымен, сезімдерімен әсер ету.
Украин зерттеушісі В. Ф. Моргун былай дейді: Актердің өнері біріншіден, әлеуметтік, екіншіден, өмірлік және үшіншіден сиралды болуы тиіс, оның үстіне мұндай ұйғарым педагогтың іскерлігіне қатысты әділ болып саналады. Демек, педагогикалық шеберліктің формуласы былайша көрініс табады: біріншіден, иіктелілік, екіншіден, біліктілік және үшіншіден әртістік.
Актерлік дарындылық табиғатының мәселесін, оның молгностикасының белгілері мен әдістерін зерттеу:
- студенттерді курсқа іріктеу үрдісінде-ақ педагогикалық және ерлік шеберлікке табысты оқытуды болжау үшін;
- бейімділіктердің, арнайы қабілеттіліктердің, тұлғаның жал - пы көркемдік дарындылығы мен шығармашылық әлеуетінің ара қатынасын елестету үшін;
- шамамен кәсіби маңызды ерекшеліктерді аныктағанда қателеспеу үшін;
- студентке өзінің мүмкіндіктерін, күшті жақтарын және кемшіліктерін түсінуде, қабілеттілік барда мамандықты меңгеру жолында нақты кедергілерді жеңуде жәрдем беру үшін;
- шығармашылық дербестікті ынталандыратын факторларды белсенді ету және жағдай жасау үшін қажет.
Бұдан нені байқауға болады? Мұғалімнен жан-жақты терең білім-біліктілікті, сегіз қырлы, бір сырлылықты талап етіп тұрған жоқ па?
Мүғалімге қойылатын талап - жауапкершілік жүктелген үлкен міндет, абыройлы істің сан қырлылығы одан жан-жақты терең біліктілікті, аса педагогикалық шеберлікті, өте нәзік психологиялық қабілеттілікті талап етеді.
Мұғалім тұлғасына қойылатын талаптар жиынтығы педагогикалық іс-әрекетке кәсіби дайындығы анықтайды. Кәсіби дайындық өз кезегінде психологиялық, педагогикалы, әдістемелік, теориялық, практикалық дайындықтардан құралады. Мұғалімнің кәсіби дайындық жүйесі кең ауқымды болғандықтан мұғалімге қойылатын талаптар да өте көп.
Мұғалімге койылатын талаптарды шартты түрде үш топқа бөліп көрсетуге болады:
жалпы адамзаттық талаптар;
мұғалім мамандығының ерекшелігін анықтайтын талаптар;
пәні бойынша білім, іскерлік, дағдылары.
Жалпы адамзаттық талаптарға мұғалімнің адамгершілігі, қайырымдылығы, әділеттілігі, инабаттылығы, әдептілігі және т.б. жатады.
Ал, мұғалім мамандығының ерекшелігіне байланысты талаптарға мұғалімнің сөйлеу мәдениетінің болуы, коммуникативтілігі, шыдамдылығы, ұйымдастырушылық қабілетінің болуы, шығармашылық іскерлігінің болуы, жауапкершілігі, үнемі үлгі-өнеге болуы және т.б. кіреді.
Үшінші топ бойынша мұғалімнің терең теориялық білімінің болуы, педагогикалық-психологиялық білімдерінің болуы, әдістемелік білімдерді игеруі жэне т.б. өзіне меңгереді.
Мұғалімге қойылатын талаптар өте коп. Г. Г. Воробьев Школа будущего начинается сегодня деген мүғалімге арналган кітабында оқушылардың мұғалімге коятын 20-дан астам талабын корсеткен.
Сондай-ақ, мұғалімге койылатын талаптарды анықтауда педагогикалық қабілеттердің алатын орны ерекше. Бұл жөнінде
\ Крутецкий педагогикалық қабілеттерді дидактикалық, коммуникативті деп көрсетеді. Ал зерттеуші А.И Щербаков негізгі педагогикальщ қабілеттерге дидактикалық,, перцептивті, коммуникативті, үйымдастырушылықты жатқызады.
Мұғалімге қойылатын талаптарды анықтауда мұғалімнің сымбаттылығы да маңызды рөл атқарады. Мұғалім тұлғасының танымында кәсіби-педагогикалық бағыттылық маңызды орын алады.
Педагогикалық бейімділік негізі мұғалімнің шәкіртке деген сүйіспеншілігі құрайды. Бұл негіз құрайтын сапа білімнің өзін-өзі дамытуының және кәсіби маңызды сапаларды мақсатты түрде дамытудың алғышарты болып табылады.
Мұғалімнің негізгі сапаларының қатарынан педагогикалық парыз жауапкершілікті ерекше атап өту керек. Педагогикалық парызды басшылыққа ала отырып мұғалім үнемі балаға қамқорлық жасауға ұмтылады. Сонымен қатар педагогикалық шеберлік қатарына төмендегі қасиеттерді атап кетуге болады:
- психологиялық, педагогикалық. әдістемелік білімдарлығы, өз пәнін еркін, терең игеруі;
мұғалім мамандыгына бейімділігі, педагогикалық қабілеттілігі;
кәсіптік көрегендігі;
педагогикальық сүйіспеншілік пен балаларға деген сенімділігі;
ұйымдастырушылық шеберлігі;
- оқу-тәрбие процесінде кездесетін қиындықтарды жеңе білуі, шешімді дұрыс әрі уақытылы қабылдай алуы;
ұстаздык сезімталдыгы, үлкен жүректілігі;
педагогикалық техника.
Педагогикалық шеберліктің тағы бір көрінісі - мұғалімнің педагогикалық шығармашылық іс-әрекеті, яғни оның тұлға ретінде жеке-даралығы және адамның индивид ретіндегі кейбір ерекшеліктерінің өзгеріске ұшырауы.
Педагогикалық шығармашылық - педагогтің жекедаралығының, оның тәжірибесінің, дарындылыгының, қабілеттілігінің және тұлғалығының, қиялы мен түйсігінің жоғары көрінісі. Кәсібилігі мен шеберлігінің жоғары өлшемі; мұғалімнің оқу-тәрбие процесі тиімді және стандартты емес педагогикалық шешімдер әзірлеу мен орындауы, тәрбие мен оқытудың теориясы мен практикасын байытуы. Педагогикалық шыгармашылық алдыңғы қатарлы инновациялық тәжірибеге, ғылым жетістіктеріне, педагогикалық шешім табудагы өз тапқырлыгына сүйене отырып, мақсаттардың, құралдардың және нәтиженің тиімді арақатынасын іздеу түйсігі мен сипатының ықтыималдығына негізделген. Интегралды сипаттары:
- педагогте терең, жан-жақты білімнің болуы жэне оларды сыни өңцеу мен пайымдауы;
- теориялық жэне әдістемелік ережелерді педагогикалық әрекетке аудара алу білігі;
- өзіндік жетілуі мен өз бетінше білім алу қабілеті;
- жаңа әдістер, формалар, амалдар мен құралдар әзірлеу жэне олардың бірегейлі үйлесімділігі;
іс-әрекет жүйесінің диалектикалығы, вариативтілігі, өзгермелілігі;
- қолдағы бар тәжірибені жаңа жағдайларда қолдану тиімділігі;
- өзінің жеке іс-әрекетін және оның нәтижесін рефлексивті бағалай білуі, педагог тұлғасының эталондық және жеке қайталанбас сипаттарын үйлестіру мен әзірлеуге негізделген кәсіби іс-әрекет стилін қалыптастыруға қабілеттілігі;
- білім мен түйсікке негізделген импровизацияға қабілеттілік. Осыдан шығарар қорытындымыз: әрбір педагог мұғалім мамандығын таңдап алған соң, ол жауапкершілігін бірге ала жүруі керек. Ұстаз өз пәнін ғана емес, дүние сырын, қоғамдағы өзгерістерді, адам мінездерін, өнердің қуат әсерін білетін жан болуы қажет.
Сонымен, педагогикалық шеберлік дегеніміз өзінің мамандығына сай игеруі тиіс барлық ерекшеліктердің жоғары деңгейін, тұлғаның кәсіби қызметті өзінше ұйымдастырудың жоғары деңгейін қамтамасыз ететін ерекшеліктерінің жинағын, сондай-ақ кейбір педагогикалық ерекшеліктердің дамуының жоғары деңгейінің салдарын білдіреді, ал педагогтың жалпы мәдениеті, оның теориялық білімі жэне педагогикалық техниканы меңгеруі осы шеберліктің іргетасы болып табылады.Қорыта келгенде, бүгінгі талапқа сай мектепте білім берудің сапасына жету - мұғалімнің мейірімділігімен, білімімен, принципімен , тығыз байланысты. Өз мамандығына жан жүрегімен сүйген ұстаз ғана ұстаздық этиканы ұстаздық техниканы да жақсы меңгереді.
Гуманистік бағытталған-дыгы
Кәсіптік білімдері
Педагогикалық қабілеттері
Педагогика-лык; техника
Қызығушылығы
Құндылықтары
Мұраттары
өз пәнін, оны оқытудың әдістемесін, педагогиканы,
ПСИХОЛОГИЯНЫ
білу
Коммуникатив-тілігі: адамға деген оц қатынасы, тілектестігі, пер - цептивен, кэсіптік байкағыштығы, педагогикалық интуициясы. Динамизмі: еріктік эрекетке, логикалық сендіруге қабілеттілігі. Эмоционалдьщ орнъщтылыгы: өзін-өзі меңгеруі, оптимистік болжау. Креативт іл ігі: шығармашылыққа кабілеті
Өзін-өзі басқара білу іскерлігі, өзара әрекет жасау іскерлігі
Педагогикалық шеберліктің элементтері
суггестивті (мұғалімнің эмоционалды-жігерлі иландыруы, оның бекем кайратты сөзі көмегімен ықпал етудің қажетті нәтижесіне жету білігі); экспрессивті (өзінің білімі мен нанымын эмоционалды және әсерлі етіп бере алу, мұғалімнің әртістігі, сөйлеудің көп бейнелі интонация, ымды, қозғалысты, икемділікті меңгеру білігі).
Педагогикалық шеберліктің бар немесе жоқтығын анықтау үшін 11. Л. Зязюн мынадай критерийлерді белгілеген:
- мақсатқа лайықтылығы (бағытталгандығына қарай)
- өнімділігі (нәтижесіне қарай білімдік, тәрбиеленгендік дәрежесі)
оптимальдылығы (әдістерді, құралдарды тандауына қарай )
шыгармашылығы (іс-әрекеттің мазмұнына қарай) Сонымен, болашақ мұғалімдердің кәсіби білімін қалыптастыру
қазіргі кезеңде кәсіби білім беру жүйесін дамытудың мазмұнды сұраныстары және даярлық жүйесіндегі сәйкес мазмұнды қарастыруға, кездесетін қайшылықтарды жеңуге бағьтталады.
Түлғаның өзін-өзі кәсіби - шығармашылық дамыту мүғалімнің өзіне маңызды және шығармашылықпен қабылданган сыртқы факторларға негізделген саналы тұлгалық қалыптасу үрдісі болып табылады. Ол мұғалімнің өзін-өзі тану, өзін-өзі ұйымдастыру, өз бетімен білім алу механизмдері арқылы жүзеге асырылады. Мұнда шыгармашылық пен ой-өріс осы үрдісте үдету тәсілдері ретінде қолданылады.
Мұгалімнің кәсіби білімі - мұгалімнің әлеуметтік тәжірибені меңгеруі, игерген білім, білікті тәжірибеде қолдана білуі және өзін-өзі, қоршаған ортаны жаңарту қабілетімен қатар басқа адамдармен қарым-қатынас жасай білу қабілетімен сипатталады.
Кәсіби білімді жогары деңгейде меңгерген мұгалімнің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жоспар:
1.1. Педагогикалық шеберлік пәнінің мақсаты, мазмұны мен міндеті.
1.2. Тәрбиеші мамандығы және оның қоғамдағы ролі.
1.3. Ұстаз, шеберлік ұғымдары.
.Негізгі үғымдар: шеберлік, педагогикалық шеберлік, педагогикалық мәдениет, актерлік шеберлік.
Заман ағысына сай біліммен қаруланған ой-өрісі жоғары, зерделі, жан-жақты дамыған маман - уақыт талабы. Кеше ғана көк туын желбіретіп шаңырақ көтерген егемен елімізді өркениетке жетелейтін білім бастауында мектеп, ал сол мектепте жас ұрпақ бойына білім негізінің мәңгілік іргетасын қалаушы- ұстаз тұрады.
Мұгалімдер - қоғамның ең білімді, ең отаншыл, білгілеріңіз келсе, ең сынампаз бөлігі болып табылады, - деп Елбасы Н. Ә. Назарбаев бекер айтпаса керек. Сондықтан да бүгінгі таңда тэуелсіз елімізге білікті маман, өз ісінің шебері қажет. Ал, педагогикалъщ шеберліктің негізі неде?
Шебер педагог білімді, тәжірибесі мол, жан-жақты бола отырып, оқушыларды жеке тұлға етіп қалыптастыру мақсатында білім мен тәрбиені ұштастыра алуы қажет. Әр оқушының дарындылығын айқындау, олардың дамуына қолайлы жағдайлар жасау, мектеп, жанүя, мүғалімнің рөлін анықтау, студенттер мен мүғалімдер ұжымын қалыптастыру - педагогикалық шеберлікті жетілдіруге негізделеді деп есептейміз.
Қазақстанда білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасында мемлекетіміздің білім беру жүйесінде жүргізілетін реформалардың мақсаты - оның нарықтық экономика жағдайында ғаламдық ауқымға ие болуын ескере отырып, саналы өзгерістерін қамтамасыз ету деп көрсетілген. Білім беруді реформалау осы саладағы жинақталған оң әлеуетті жақтардың негізінде осы процесті тереңдету мен дамыту үшін жаңа құқықтық, әдістемелік, қаржы материалдық жағдайларын жасауды және тиісінше кадрлармен қамтамасыз етуді талап етеді.
Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаев: "Болашақта еңбек етіп, өмір сүретіндер бүгінгі мектеп оқушылары, мүғалім оларды қалай тәрбиелесе Қазақстан сол деңгейде болады. Сондықтан ұстазға жүктелер міндет ауыр,"- деген болатын. Қазіргі заман мұғалімінен тек өз пәнінің терең білгірі болуы емес, тарихи танымдық, педагогикалық-психологикалық сауаттылық, саяси экономикалық білімділік және ақпараттық сауаттылық талап етілуде. Ол заман талабына сай білім беруде жаңалыққа жаны құмар, шығармашылықпен жұмыс істеп, оку мен тәрбие ісіне еніп, оқытудың жаңа технологиясын шебер меңгерген педагог болуы керек.
Қазақстан заңдары білім беруді қоғамның және мемлекеттің рухани, әлеуметтік, экономикалық, мәдени дамуының негізі деп жариялайды. Елімізде 1999 жылы қабылданған Білім туралы Заңда білім беру жүйесінің басым міндеттері көрсетілген:
1 - білім беру бағдарламаларын меңгеру үшін жағдайлар жасау;
2 - жеке адамның шығармашылық, рухани және дене мүмкіндіктерін дамыту, адамгершілік пен салауатты өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру, жеке басының дамуы үшін жағдай жасау арқылы интеллектілік байыту;
3 - азаматтық пен елжандылықка, өз отаны Қазақстан Республикасына сүйіспеншілікке, мемлекеттік рәміздорді қүрметтеуге, халық дәстүрлерін қастерлеуге, конститутцияны қалыпты және қоғамға қарсы кез келген көріністерге төзбеугс тәрбиелеу;
4 - әлемдік жэне отандық мәдениеттің жетістіктеріне баулу, қазақ халқы мен республикасының басқа да халықтарының тарихын, дәстүрлерін, тілдерін меңгерту;
5 - оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу;
6 - еңбек рыногында бэсекелесуге қабілетті білікті жұмысшылар мен мамандар даярлау, оларды қайта даярлау жэне біліктілігін арттыру.
Осы міндеттерді орындап, жүзеге асыруда мұғалімдердің рөлі оте зор. Бүгін мұгалімдердің еңбегінің нәтижесі қандай болса, ертең біздің қоғам сондай болады.
Адам қажырлы еңбегімен табиғатты өзгертсе мұғалім жалпы жасампаз еңбегімен жаңа адамды қалыптастырып, дамытып, жетілдіріп өмірге дайындайды. Оқушыларын тек біліммен қаруландырып қана қоймай, назарын, білгендерін жадында сақтауга, қабілетін, ойлауын, тіл шеберлігін ұштауга, дүниеге деген қүштарлығын, өмірге деген көзқарасын дүрыс қалыптастырып, ықыласын, сенімін, төзімділігін, іскерлігін, ізденімпаздығын тағы басқадай танымдық қасиеттерін жетілдіріп, адамгершілігі мол азамат етіп тәрбиелеуді өзінің өмірлік мақсаты, ізгілік мұраты деп санайды.
Талант деген сөзді әркім әр түрлі ұғынуы мүмкін. Талант көбіне, ақын - жазушыларда, әртістерде, өнер адамдарында кездеседі. Ал, мұгалім болу - талант па, ол әркімнің қолынан келе бермей ме? - деген сұрақ туады. Ұстаздың барлығы талантты болып тумайды. Егер кез келген мұғалім ынта - ықылас қойып, табандылық танытатын болса, өз бетімен көп еңбектенсе, идеялық жағынан сенімді, саяси жағынан есейген азамат болса, өз пәнін жақсы білсе, оқытудың әдістемесін меңгеріп, бала психологиясын жете білсе, педагогикалық техниканы қалыптастыра алса, исдагогикалық шеберлікке жету қасиеттеріне ие бола отырып, педагогикалық кәсіпті меңгерсе, педагогикалық әдепті бойына сіңірсе, онда талантты, шебер ұстаз бола алады.
Педагогикалық шеберлік - ұстаздық талантпен тығыз байланысты. К. Д. Ушинский: Педагогика теориясын қаншама жетік білгенмен, педагогикалық әдептің қыр-сырын меңгермейінше, бұған оның қолы жетпейтіндігін, - айтады.
Педагогикада кәсіби қызметтің сапасын анықтайтын біртұтас әрі жүйелі түсінік педагогикалық шеберлік болып табылады. Орыс тілінің сөздігінде шеберлік белгілі саладағы өнер деп анықтама берілген, ал шебер өз ісінде жоғары нәтижеге қол жеткізген маман делінген (С. И. Ожегов, 1990). Педагогикалық шеберлікті адамның педагогикалық жұмысындағы жоғары өнерге қол жеткізген ерекше қалпы ретінде қарастыра отырып , оның кәсіби қызметтік және тұлғалық тұрғыдан өзіндік өлшемі бар екенін ескеру керек.
Педагог түрлі ғылым саласында озық білімді меңгерумен шеберлікке қол жеткізе алады ма? Өз әріптестеріміздің тәжірибесінде кәсіби қызметінен көре аламыз ба? Жоқ, себебі педагог сагат сайын айналадағы өзгерістерді, жаңалықтарды қамтып, ғылымның заңдылықтарына сүйену арқылы әдемілік пен тәрбиелікті жеткізе білу керек. Бүл жағдайда ең объективті заңдар туралы сөз болып отырган, яғни нақты бір адамның-педагогтың өмірге көз қарасы, қарым-қатынасы туралы екенін түсіну маңызды болмақ.
Педагогикалық шеберліктің кейбір анықтамаларының мазмұнын кеңес дәуірі мен казіргі отандық ғылыми-әдістемелік әдебиеттерден қарастырамыз.
Педагогқа қойылатын талаптар туралы ағарту саласы бойынша халық комиссары А. В. Луначарскийдің мақалалары мен басылымдарда жарияланған сөздерінен білеміз. 1928 жылы тәрбиешілер мен қоғам кайраткерлерінің мәжілісіндегі сөзінде ол педагогқа жүктелетін жауапкершілік ерекше екенін атап айтқан: Егер алтын кұятын шебер оны бүлдіріп алатын болса, онда оны қайта қүюға болады, егер асыл тастар бүлінсе, онда іске алғысыз болып қалады, бірақ ең зор баға жетпес гауьар - өмірге келетін адам. Адамды бұзу ең ауыр қылмыс немесе күнәсіздіктің үлкен күнәсі. Бүл материалмен алдын ала не істейтініңді анықтап нақты, айқын жүмыс істеу керек дейді.
Н. К. Крупская (1960) 1932 жарыққа шыққан Мұгалім туралы деген мақаласында үлгілі мұгалімнің мерилі ретінде төмендегі критерийлерді анықтады: мұгалім өз пәнін, әрбір оқушыны, еңбекті ұйымдастырудың ғылыми негіздерін білуі керек, оқушыш.ің қабілетін оята білуі, оқытудың әдістемесін меңгеруі, оқу меи тәрбие жүмыстарын ұштастыра білуі, беделді бола білуі қажет.
Педагогикалық шеберлік туралы А. С. Макаренко у (1988)
пікірлеріне сүйенер болсақ, оның дәлелдеуінше шеберлік - бұл тәрбие процесін шын мәнінде білу, тәрбие ісінде біліктің болуы. Бүл жөнінде ол: Мен білік пен дағдыға нсгізделген шеберлік қана мәселені шеше алатынына өз тәжірибемде көз жеткіздім дейді. Одан әрі жоғарыда келтірілген шеберлік туралы түсінікті ережелер қатары кездеседі, дауысты келтіру - өнер , көзқарасы мен қозғалысы, тұру, отыру, орындықтан көтерілу, күлу бәрі - өнер болып табылады. Мен өзімді нағыз шебер болдым деп есептедім, тек мұнда кел деген сөзді 15-20 түрлі етіп айта алатын, даусымды, бет- әлпетімді 20 түрлі етіп құбылта отырып, кімді болса да өзіме шақырғанда келетіндей және не істеу керек екенін бірден түсінетіндей дәрежеге жеткенде ғана дейді.
Кеңес педагогикасы педагогикалық шеберлік корифейінің мәнін мінез-қүлық білігінің кең ауқымында қарастырады.
В. А. Сухомлинсий (1981) бұл түсінікке нақты анықтама (бермейді, дегенмен, ол педагог тұлгасы тәрбиеленушіні тәнті ететін, өзіне тарта білетін, рухтандыратын болуы керек деген пікір айтады. Ол : Идеалдар мен қағидалардың, көзқарастары мен талгамының, симпатия мен антипатияның, моральдық-әдептілік қағидаларының педагогтың сөзі мен ісіндегі гармоналды тұтастығы - міне, осындай қасиеттер жалындаған жас ұрпақтың жүрегіне жол табатын шоқ жұлдыз болады дейді. Сондай -ақ ауызбіршілік тәрбиеші үшін органикалық қажеттілігі ретінде өте маңызды, әрі жан дүниесін, жеке бақытын, ой-санасын онсыз елестете алмайтын өмір заңы екенін айтады.
А. И. Щербаков (1968) педагогикалық шеберлік - мұғалімнің ғылыми, әдістемелік өнерінің, білігі мен дағдысының, жеке қасиеттерінің үндесіп, үйлесуі деп санайды. Мүндай үйлесімді әдістемелік өнер тек шығармашылықпен ғана туындайтыны айдан анық. Бұл өнердің негізгі атрибуты - өз жұмысын үлкен жауапкершілікпен орындау дейді.
Ю. П. Азаров (1971), тәрбиешінің шеберлігінің маңызы туралы айта келіп, оның мәнін төмендегіше ашады: педагогикалық Шеберліктің негізі бала тәрбиесінің заңдылығын білу болып табылады дейді. Одан әрі шеберлікті қүрайтын құрамдас бөліктерінің өзара әрекеті туралы айта келiп, шеберлікке берген анықтамасын дамыта түседі: сезім мен техниканың өзара әрекеті педагогтың жеке тұлгаға немесе ұжымға жаппай эмоционалды ықпал жасауына әкелетінін айтады.
Міне , шеберліктің құдіреті - осындай тұтасқан үйлесімде. П.Лзаров (1989) қалың оқырман қауымына арнаған эцистикалық басылымында : мен шеберліктің формуласын I in іа-қайта айта беруге дайынмын, оның мәні: технология, қарым-қатынас, тұлға сияқты үштікте дейді. Шеберлік ... істейтін еліміздің материалдық жагында болуы тиіс, мен технология деп атап отырған. Бұл технологияны кешіктірмей іске асырсак, соның арқасында карым- қатынас жасалады. Ал бұл карым-қатынас мені және мен қатысатын балаларды қалыптастырады деген екен.
Н. В. Кузьмина (1972, 1980) шеберлікті маманның өз жұмыс жағдайын зерттеп, зерделей білуі, кәсіптік міндеттерін оңтайлы шешу үшін кәсіби біліктілікті меңгеруі деп анықтайды.
Н. В. Кузьминаның пікірінше (1980), педагогтың кәсіби шеберлігі тәжірибе мен оқу міндеттерін шеше білуді жоғары деңгейде меңгеру. Бұл жалпы еңбек пен жалпы интелектуалдық білік қалыптасқанда ғана жеткілікті биік дәрежеге ие болады (талдау, синтездеу, жалпылау, ауыстыру, нақтылау саласында).
Ю. К. Бабанский (1989) мұғалім - кәсіби технологияны еркін меңгерумен, шығармашылығымен бала оқытуда және бала тэрбиелеуде ерекше шебер деп көрсетті. Сондай -ақ автор педагог еңбегінің қарапайым қырларын дұрыс талдау және педагогтық оптималды шешім жасау мен оқушының жеке басы сияқты қасиеттерге тоқталады.
Н. В. Кухарев (1990) мүғалімнің белгілі дәрежедегі педагогтық шеберлігін қарастырудың дұрыстығын айта кетіп, оның шеберлігі психологиялық- педагогтық дайындығының жоғары деңгейіне негізделуі шарт дейді.
Павлютенкованың ойынша (1990), мұғалімнің кәсіби шеберлігін төмендегі компоненттер қүрайды: а) тұлғаның мотивациялық саласы; э) операциялық-техникалық саласы (интегралдық бірігу, жалпы арнайы білім мәнділігімен сипатталады); б) тұлғаның өзін-өзі тануы.
В. А. Сластениннің (1998) педагогикалық шеберлікке берген анықтамасы Ю. П. Азаровтың (1989) пікіріне жақын, ол педагогтық шеберлікті педагогикалық технологиямен өзара байланыстырады, дегенмен, ол тек операциялық компоненттерімен шектелмеуі керек, адамның жеке іскерлігі мен оның бойында педагогтік өрістің жоғары тиімділігін анықтайтын қасиеттерінің сабақтасып жатуы керек деген пікір айтады.
И. П. Андриади (1999) педагогикалық шеберлікті жеке тұлғаның рухани- әдеп жэне интелектуалдық дайындығы, қоғамның әлеуметтік- мәдени құндылықтарын шығармашылықпен ұғындыратын отырып қасиеті деп қарастырады. Және де теориялық білімді тәжірибемен ұштастыруда кәсіби білік, дағдының болуы маңызды деп атап көрсетеді.
В. А. Мижоренко жэне М. И. Ермоленко (1999 ) педагогикалық шеберлік педагогтік қызметтің дамуының биік сатысын жасай, педагогтың педагогикалық технологияны игеруін, кәсіби желісі азаматтық бағытын, тәжірибесін, бүтіндей түлғасын көрсете алғанын айтады. Педагогтік шеберліктің мәні жоғары нәтижеге қол жеткізетін білімді, білік пен дағдыға ұштастыру арқылы жүзеге асқан қызметтің деңгейімен анықталады.
В. П. Куравлеваның (1999) анықтамасында педагогтік шеберлік ...теориялық негіздемелер және мұгалім мен оқушының арасын жоғары ақпараттық дәрежеде байланыстыратын педагогикалық іс тәжірибелер мен операциялардың тұрақты жүйесі делінген. Осы анықтаманы өрбіте отырып, автор теориялық білім мен жоғары дамыған практикалық біліктің үйлесіп, біртұтас болуы шығармашылықпен бекітіледі деп ой қосады. Шеберліктің нақты көрсеткіштері окытушының ісінде, оқу-тәрбие жұмыстарында, еңбек сапасында, міндеттерін жауапкершілікпен орындау кезінде көрінеді.
Л. А. Сидоров, М. В. Прохорова, Б. Д. Синюхин (2000) педагогтік шеберлік педагогикалық мәдениеттің тірек компоненті деп есептейді шеберлік сан алуан оқу-тәрбие ісіне байланысты міндеттерді дыбысты шешуде педагогтың жеке басының қасиеттерімен қоса оның психологиялық-педагогикалық ойлауы, кәсіби білігі, дағдысы мен эмоциясы өзара сабақтастық табатын ерекшеліктері деп анықтайды.
Л. А. Байкова, Л. К. Гребенкиннің (2000) дәлелдеуінше педагогикалық шеберлік - бұл мұгалімнің шығармашылығымен, оқыту өнерін үздіксіз жетілдірумен пайда болатын педагогикалық шеберліктің жоғары деңгейі біріншіден, педагоггың жеке тұлғасына, жеке басының қасиеттеріне байланысты, оның бұл қасиеттері кәсіптік қызметін өз бетінше ұйымдастырудың жоғары сатысына қол жеткізуіне жол ашады дейді. Яғни шебер-педагог (бойындағы жеке қасиеттер жиынтығы, оның оған оқу -тәрбие жұмысын жақсы жүргізуіне септігін молынан тигізбек. Олардың ішіндегі ең маңыздылары азаматтық және патриотизм, гуманизм КОНС чиялылық, жоғары рухтағы мәдениеттілік пен жауапкершілік. Өте маңызды деп адамсүйгіштік пен адамдармен тіл табысу атап өткен.
Одан әрі авторлар педагогикалық шеберлік анықтамасына тоқталады және технологиялық негізгі компоненттері жалпы биік мәдениет пен ізгілендіру бағыты болатын көзқарастары жүйесі -кәсіби білім , қабілеттілік, шығармашылық технологиялық құзырет болып табылады деп түжырым жасайды.
А. М. Новиков (2000), педагог тұлғасының әлеуметтік рөлі өлшеусіз артып келеді, ол педагогтың жалпы және кәсіби мәдениетінде, қарым-қатынасында, әдебінде, оның жан дүниесі байлыгында. Автор бүгін педагогты кітаппен, дербес компьютермен немесе қашықтан оқытатын басқа кұралдармен ауыстыруға болмайтындыгына көз жеткіздіреді. Осылайша нені үйретесің, қалай үйретесің, немен үйретесің, кім үйренеді деген шынайылық тұрады. Осыған байланысты А. М. Новиков (2000) педагогикалық шеберліктің мазмұнын жаңа әлеуметтік -экономикалық жагдайды ашып береді, оқушыға өз мақсатына - мұратына тез жетсем, өз орнымды тапсам деген ой салу педагогтың дарынына байланысты екеніне назар аударады.
Орыс ғалымы В. Г. Белинский былай дейді: Тәрбиешілік мәртебесі қаншалықты маңызды, ұлы, әрі қастерлі десеңізші: оның қолында адам өмірінің тұтас тағдыры тұр.
Сондықтан шебер педагог көзі қарақты, құлағы сергек, көкірегі ояу, білім беру саласында атқарылып жатқан игі істердің куәсі болуы керек. Сонымен бірге жаныңды шуаққа бөлеп, үлкен үмітке жетелеуші - білім беру саласы мұғалімдік мамандықтың сыры мен қырын шебер меңгерген, сол кәсіптің ыстығы мен суығын өзі де басынан кешірген адам нағыз ұстазда шынайы бапкерлер осындай қасиеті бар жандардан шыгады. Сыпайы әдебімен, тұнық мінезімен, терең білімділігімен көпке жақын адам.
Педагог әрқашанда өзін қоғам талабына сай үздіксіз тәрбиелеп отыратын, адамдармен, әсіресе, окушылармен қарым-қатынасқа тез түсе білетін, ұйымдастырушылық қабілеті бар, өз пәнін жетік білетін әрі уағыздаушы, таланты мен тәжірибесі тоғысқан, өзінің қоғамындагы саяси өмірге белсенді араласып, өз елі мен жеріне деген сүйіспеншілігі негізінде оқушыларга үлгі болуы керек.
Педагогикалық шеберлік - тек қана мұғалімнің жалпы, жан-жақты және әдістемелік сауаттылығы ғана емес, ол - әр сөзді оқушылырга жеткізе білу, олардың толық қабыл алуы. Ұстаздық шеберлік:
1) мұғалімнің өмірге көзқарасы, оның идеялық нанымды, моральды бойына сіңірген адам екендігі;
пәнді жетік білген, ойын толық жеткізетін және оқушылардың ойында әдеп, әдет, дағды сияқты моральдық нормаларды сіңіре білгендігі;
оқыту мен тәрбиелеудің әдіс-тәсілдерін меңгерген, білгенін қызықты да, тартымды өткізе алатын, педагогикалық әдеп пен талантын ұштастырған адам ғана шеберлікке ие болады.
Педагогикалық шеберліктің негізі - балалардың өз еркімен дамуына жол ашу, оқу-тәрбие процесінде оқушылармен педагогикалық ынтымақтастықтар, жұмыс атқарудың формаларын, әдістерін дамыту, шәкіртке деген қамқорлық пен сүйіспеншілікті арттыру педагогикалық шеберліктерінің басты сипаты болып табылады.
Болашақ ұстаздың педагогикалық мамандыққа өзін-өзі бағыттап, жүмысты ұйымдастыруы педагогикалық шеберлік негіздерін білумен шарттас. Бұл саланы зерттеуші ғалымдардың пікірінше Педагогикалық шеберлік мынадай жүйелергс бөлінеді:
педагогикалық іс-әрекеттегі гуманистік бағыттылығы;
псдагогикалық кәсіби білгірлігі;
педагогикалық іс-әрекетке бейімділігі;
педагогикалық техникасы.
Бұл аталған педагогикалық шеберлік жүйелері бір-бірімен тығыз байланыста жүзеге асады.
Зерттеу жүргізген ғалымдардың пікірінше, педагогикалық шеберлік жөніндегі ғылыми-зерттеу пайымдаулар мыналар:
педагогикалық мақсаттылық, бағыттылық;
тәрбие мен білім беру ісінің нәтижелілігі;
әдістерді, құралдарды қолдана білудегі үйлесімділік;
іс-әрекет мазмұнының шығармашылық сипат алуы. Сонымен қатар әлеуме ттік-қоғамдық өмірдің жаңаруына байланысты кәсіптік педагогикалық шеберлік деңгейінде дамуы тиіс. Педагогикалық кәсіптік шеберлікті дамыту міндеттері:
Педагогикалық білім бірлігі.
Педагогикалық кәсіпке бейімділігі.
Ситуацияларды меңгеру.
Балалардың психологиялық жағдайын меңгеру.
Мұғалім шеберлігі - бұл өте жоғары білімді сапалар жиынтығы, ұдайы жетіліп отыратын тәрбиелеу мен оқыту өнері.
2-лекция.Педагогикалық шеберліктің құрылымы.
3.1. Ұстаздық шеберлік және педагогикалық қызмет.
3.2. Педагогтың кәсіби деңгейі және оның құрылымы
2.3 Педагог қызметінің ерекшеліктері мен қиыншылықтары
Қазіргі заман мұғалімінің тұлғалық белгісі - ой өрісінің кеңдігі мен оның аукымды дүниетанымы. Заман ағымымен теңдей қадам басамын деген әрбір адам өте ком ақпараттан хабардар болуы қажет. Қазіргі заман оқу әдістерін жеке меңгеру де осы шеберліктің бір қыры. Енді бір қыры - шәкіртпен қарым-қатынастың, шәкірттің іс-әрекетін қуаттау немесе тежеу болып табылады. Ұстаз өмір бойы бала тәрбиесіне ықпал етумен яғни дәлелдеп сендіру, шәкірттің қызығушылығын дамыту, талап ете білу. Осы ықпал түрлерін іске асыруда үстаз нағыз шебер болуы керек.
Педагогикалық шеберлік - мұғалімге оқу-тәрбие процесін ұйымдастыруда қажетті кәсіби білім, білік және дағдылардың жиынтығы. Педагогикалық шеберліктің негізі жоғары оқу орнында қалыптасады. Оның мазмұнына:
Кәсіби педагогикалық білім;
Педагогикалық тәжірибе;
Шығармашылық тәжірибе;
Тұлғалық қасиеттері;
Кәсіби педагоги калық бағыты енеді.
Мысалы, педагогикалық тәжірибе-біріншіден, мұғалімнің нақты жағдайларды, балалардың, балалар ұжымының ерекшеліктерін және өзінің жеке ерекшелігін есепке ала отырып, педагогиканың практикадағы заңдарын және принциптерін шығармашылықпен белсенді меңгеру мен іске асыруы.
Ал, педагогикалық шеберлікті меңгеру екі деңгейде жүргізіледі:
Кәсіби педагогикалық қызметке дайындық кезінде алынған білім, білік, дағды.
Кәсіби педагогикалық қызмет барысында алынған білім, білік, дағды.
Педагогикалық шеберліктің нәтижесі ретінде мұғалімнің шығармашылығы, жеке тәжірибесі және оның жариялылығы болып табылады. Мұғалімнің педагогикалық шеберлігі мен кәсіби қабілеттілігінің озара байланысын А. С. Макаренко:
педагогикалық шеберліктің туа біткен ерекшеліктері, қасиеттері арқылы белгіленетінін жоққа шығара отырып, ол оның кәсіби қабілеттілік деңгейіне байланысты екендігін көрсетті. Оның айтуынша, іскерлікке, педагогикалық квалификацияға негізделетін педагогикалык шеберлік - бұл тәрбие процесін білу, оны құру, айналысқа түсіру. Педагогикалық шеберлікті меңгеруге әрбір педагогтың жеке практикалық тәжірибесі мен еңбектенуі м.тгижесінде қол жеткізуіне болады.
Шебер педагог - бұл жоғары мәдениетті, өз ісінің шебері, оқыту мен тәрбиелеу әдістемесін білетін, психологиялық білімі бар, бұнымен катар әртүрлі ғылым саласынан хабардар маман.
Педагогикалык шеберлік - балаларды сүйетін, жүрек қалауымен жұмыс істейтін, әрбір педагогтың қолы жетерлік тәрбие мен оқытуда тұрақты жетілдіріліп отырылатын өнер. тіл табысу мен әрекетшілдік, педагогикалық тактика мен этика, тыңдай және тыңдата білу дағдысы, адамдардың ішкі дүниесін тануға қызығушылық).
Оқыту пәнін толық меңгеру, оның тарихын, теориясын, тәсілдерін, казіргі заманға сай тәжірибесін білу педагогикалық шеберліктің негізін құрайды.
Педагогикалық (білім беру) технология.
1) кәсіби педагогтің басқаруымен жүргізілетін оқушылардың (студенттердің) өзіндік және өзара білім алу процесі, оқу жоспары мен оқу бағдарламасында анықталған білім мазмұны мен әрекет түрлерін меңгеруіне байланысты олардың жұмысының әрбір сатысында болатын өзгерістер мен түрленулер; 2) студенттерді педагогикалық мамандықтарға кәсіби дайындауға арналып бағытталған оқу (ғылыми) пәні; 3) дәстүрлі педагогикада:
а) іс-әрекетті тиімді ұйымдастыру және оны жарақтандыру;
э) өте аз шығынмен нәтиже алуға мүмкіндік беретін бірізді амалдар;
б) педагогикалық проблемаларды әдіснамалық деңгейде
талқылауға мүмкіндік беретін педагогикалық категория;
в) педагогика, оқу процесін толық басқаруға мүмкіндік беретін
жүйелі ойлау тәсілін енгізу;
г) орындалуы кепілдікпен педагогикалық мақсаттарға алып
келетін әрекеттің тәртіптелген жүйесі;
д) дидактикалық инфрақурылым, яғни оқытудың техникалық
құралдарын немесе компьютерлерді пайдалану, сонымен бірге
пайдаланылған әдістердің көмегімен білім берудің тиімділігін
арттыратын ықпалдарды талдау жолымен білім беру процесін
оңтайландыру тәсілдерін жасақтау және принциптерін анықтау:
е) педагоги калы қ шеберлік;
ж) оқыту мен тәрбиелеудің бірегей әдістемелері;
з) дәл берілген мақсаттары мен оған жету жолдарын нақты
анықтауға жэне сипаттауға болатын оку процесін басқару
бағытындағы дидактикалық проблемаларды шешу.
Педагогикалык шыгармашылық - педагогикалық шеберліктің
Манызды және белгілі құрамдас бөлігі. Оның маңыздылығы оқыту мен тәрбиенің жоғары дәрежелі нәтижесінде және мұғалім-оқушы жүйесінің оңтайлы карым-қатынасы нәтижесінде ғана ашылады. Педагогикалык шыгармашылықта әр түрлі проблемалы жағдайлардың пайда болуы және оларды педагогтың өз көзкарасы мен стандартты емес тәсілдермен шешуге ұмтылуы шартты. Нақты шығармашылық ақпараттың толықтығы және педагогтың оқу-тәрбие үрдісінде педагогикалық өзара әрекеттесудің әр түрлі құралдары, формалары мен тәсілдерін тиімді және жаңаша колдану негізінде каланады.
Педагогикалық стиль - педагогты (бір мектептің) өзге педагогтардан ерекшелеп туратын өзіндік ойлары мен әрекеттерінің ерекшелігімен сипатталады.
Әр педагогтың оқу-тәрбие процесін ұйымдастыру сипаты өзгеше болып келеді. Оны оқушылар байқайды. Оңтайлы сипат әлемдік позициядағы көрегенділікпен, үнемі өз-өзін жетілдірумен, жұмысқа, өзіне, тәрбиеленушілерге деген дұрыс қатынасының әр алуан ұқыптылығымен сипатталады. Психологиялық-педагогикалық өзара қатынасқа түсе отырып, педагог-гуманистің өзіндік танымы мен рефлексиялық қабілеті ашылады.
Аттракция (латын тілінен attractic - тартылыс) - педагогтың тартымдылық күшіне ие болу, өзге жанды баурап алу, ашық, сүйкімді болу кабілеттілігі.
Эмпатия- педагогтың өзге адамды, оның уайым-қайғысын, әрекет ету мотивін және сыртқы ортаға деген әсерін іштей түсіне білу дағдысы; бұл - рухани-эмоционалды күйді түсіну, осы күйді оқушымен бірге қайғыру.
Рефлексия - педагогтың өзін, өзінің психикалық жағдайын, өзін сырттай елестете және сезіне білу, өзге адамдардың өзін қалай бағалайтындығын байқай білу дағдысы.
Жоғарыда аталып өткен қасиеттерді өз бойынан таба білетін педагогтың мәдениеттілігі, оның педагогикалық тыңдай және тыңдата білу әдісі бойынша ерекшеленеді. Күнделікті кызметте өзіндік сыншылдық негізінде ол өзінің және өзгенің әрекетін бағалай білетін жағдайда болып педагогтың оқу-тәрбие міндеттерінің шешуіне мүмкіндік береді.
Білім сапасын дамытудың негізгі көрсеткіші мұғалімнің кәсіби Шеберлігіне байланысты өрнектеледі. Мұғалімнің кәсіби шеберлігі келесі педагогикалық шарттарды жүзеге асыруы барысында дамытылады:
Мацсаттылық - мұнда мұғалім іс әрекетіндегі саналы мақсат, әдістер, әрекеттердің тиімді түрлері таңдаланып анықталады да, күтілген
Педагогикалык үрдістің ерекшелігі, оның кұрылымы және мазмұны дамыту, оқыту, тәрбиелеу функцияларын тәжірибе барлы - ғында тарататын шеберліктің ашылу себептері болып табылады.
Педагогикалык шеберлік педагогикалық мәдениеттің маңызды құрамдас бөлігі бола отырып, мынадай төрт жүйені қамтитын күрделі кұрылымды қамтиды:
1. Педагогикалық технология (сөйдеу мәнерінің техникасы, ойлау логикасы мен нақтылығы, бейнелі корсетілімдері, қажетті құралдарды таңдай білу дағдысы, формалары мен тәсілдері);
3. Педагогикалык шығармашылық (шыгармашылық талдау, стандартты емес ойлау, жаңа ақпараттар іздестірудегі қажеттілік, экспериментке ұмтылыс);
Пәндік білім (кәсіптік құзырлылық, арнайы кәсіби даярлығы, оқыту мен тәрбиелеудегі тәжірибесі, ғылыми біліктілігі);
Педагогикалық стиль (педагогикалық нақтылық, өзінің және өзгенің әрекетін қабылдай және бағалай білу дағдысы, педагогикалық бағыттағы нәтижелерге іс-әрекет пен оқыту нәтижесінің қорытындыларын салыстыру әрі басқару құралы қызмет атқарады.
Тұлғалық - әрекетшілікк. Мұнда жобалауда қойылған міндеттерді шешуде мүғалімнің оқушылармен, әріптестерімен педагогикалык ұтымды қарым-қатынастарды тағайындаумен байланысты іс-әрекеттер қамтылады. Ең бастысы, тыңдаушылардың шығармашылық мүмкіндіктерінің дамуын қамтамасыз ететін өзіндік жүмыстарға ерекше назар бөлінеді.
Процессуалдық.. Мұнда білім беру қызметкерлерінің біліктілігін арттырудың аймақтық жүйесінде білім беру іс-әрекетінің арнайы ұйымдастырылған үрдісі ретінде қарастырылады және оқытудың топтық форма мен бірлескен іс-әрекетке бағдарлануын талап етеді.
Басқарушылық. Бүл жерде білім арттыру курстарындагы оқыту үрдісін рефлексивтік түрде басқаруды мұғалім-мазмұндамасы деп қарастыруға мүмкіндік береді.
Мұғалімнің бір ғана сыры - оның мамандығы. Бұл дүниеде теңдесі жоқ мамандық тек мұғалімге ғана лайық. Сондықтан ұстаз адам - кәсіби мамандығына құштар, оны жан-тәнімен сүйетін, барлық өмірін соған арнауы тиіс. Олай болса, мұғалім еңбегінің сан қырлылығы осыдан өрбиді. Мұғалім адамның өз пәнін терең меңгеруі оның ең алғашқы қыры, кәсіби шеберлілігін үздіксіз ұштай, шыңдай түсуі екінші қыры болмақ.
Үшінші қыры - мұғалімнің тілді меңгеруі - тіл шеберлігі. Сөзді жетесіне жеткізе сөйлей білудің өзі - өнер. Себебі, тіл - тәрбие құралы.
Төртінші қыры - байқағыштық сезімі және көрегендігі.
Бесінші қыры - әр жүректі білім шұғыласымен нұрландырудың ең тиімді, ең төте жолын таба білетін жасампаздығы.
Алтыншы қыры - жан-жақты дарындылығы.
Жетінші қыры - үздіксіз, тынымсыз ізденімпаздығы.
Сегізінші қыры - үлгі-өнегесі, мүғалім мәдениеті немесе педагогикалык әдеп-этикасы деуге болар еді. Себебі, мүғалімнің келбеті - сыртқы мәдениеті, қарым-қатынасы, өзін-өзі басқаруы, бақылауы, сөйлеу мәдениеті, үздіксіз жаңарып, өзгеріп, үнемі жаңа сипатқа ие болып отыруы мұғалімдік мамандықтың ең басты педагогикалық сапалық белгісі.
Мұғалім - Ұстаз тұлғасы, оның іс-әрекетінің сан-қырлылығынан ұстаз беделі деген ұғым туындайды. Мұғалімнің беделді болуының алғы шарттары: біріншіден, балаға үлгілі болуы және үлгі көрсетуші болуы керек.
Білім беру саласында қоғам қойған міндеттерді шешу үшін ұстаздар педагогикалык шеберлікке ие болуға тиісті. И. А. Зязюннің пікірінше, педагогикалык шеберлік - бұл кәсіптік педагогикалык іс-әрекетті өзі ұйымдастырудың жоғары дәрежесін қамтамасыз егетін тұлғаның қасиеттерінің кешені. Ал, В. А. Сластениннің пайымдауынша, педагогикалык шеберлік - бұл педагогикалык процестің жоғары пәрменділігін қамтамасыз ететін жеке адамның жскелік іскерлік белгілері мен қасиеттерінің синтезі.
Ал, оның компоненттеріне гуманистік бағыты, кәсіби білімі, педагогикалык қабілеті жэне педагогикалык техника жатады.
Сондай-ақ, педагогикалык шеберліктің маңызды бөлігі ретінде педагогикалык техника қарастьтрылады. Бүл жеке оқушыға немесе ықпал жасауға арналған әдістемелік кұралдардың тиімді және дұрыс қолдану шеберлігі. Оған мұғалімнің сөйлеу техникасы, өзін-өзі ұстауы, жүріс-тұрысы, киім киісі, эмоционалдық түрақтылығы, дауыс ырғағы жіне тағы да басқа қасиеттері жатады.
Педагогикалық техника - мұғалімнің өздерінің жеке психофизиологиялық жай-күйін, көңіл күйін, эмоциясын, денесін, сөзін және педагогикалык мақсатты қарым-қатынасын ұйымдастыруды қамтамасыз ететін жалпы педагогикалык және психологиялық білім кешені.
Педагогикалық қабілеттілік - мұғалімнің педагогикалык процесте жоғары нәтижелерге қол жеткізуін қамтамасыз ететін жеке-ара психологиялық ерекшеліктері мен кәсіби маңызды сапасының қорытынды
жиынтығы.
Гуманистік бағытталған-дыгы
Кәсіптік білімдері
Педагогикалық қабілеттері
Педагогика-лык; техника
Қызығушылығы
Құндылықтары
Мұраттары
өз пәнін, оны оқытудың әдістемесін, педагогиканы
ПСИХОЛОГИЯНЫ
білу
Коммуникатив-тілігі: адамға деген оц қатынасы, тілектестігі, пер - цептивен, кэсіптік байкағыштығы, педагогикалық интуициясы. Динамизмі: еріктік эрекетке, логикалық сендіруге қабілеттілігі. Эмоционалдьщ орнъщтылыгы: өзін-өзі меңгеруі, оптимистік болжау. Креативт іл ігі: шығармашылыққа кабілеті
Өзін-өзі басқара білу іскерлігі, өзара әрекет жасау іскерлігі
Мынадай түрлерге ажыратылады:
гностикалық (тани білу және танымнан канағат алу бірлігі);
дидактикалық (білімді түсіндіру, бере білу және оқыту білігі);
коммуникативтік (қарым-қатынас жасау, ынтымақтасу білігі);
ұйымдастырушылық (тәрбиеленушілерді алуан түрлі іс-әрекеттерге қосу, оларда оған деген қызығушылықты шақыруөкілеттік беру, барлық қатысушыларды біріктіру жэне олардың кызығушылыгын қойылған мақсаттарды іске асыруға бағыттау білігі);
перцептивті (баланың ішкі элеміне ену, олардың қобалжыған сезімін және күйін, қабілеті мен эмоциясын түсіну білігі);
болжамдық (педагогикалық болжай білуді жүзеге асыру, педагогикалық іс-әрекетте өзара әрекет нәтижесін болжамдау білігі);
қабылдайды. Сол үшін мұғалімге актерлық шеберлік керек. Актер болу ол шеберлікті талап етеді.
Мұгалім - шебер актер, әрі тәрбиелеуші. Бір уақытта бірнеше рөлге енеді.
Шебер мұғалім сабақты қалай өткізу керек екенін біледі, бірақ актер болуды көздеме-йді. Сабақта, сабақтан тыс уақытта да актерлік элементтерін пайдалана білу керек. Мысалы: сабақты нашар оқитын оқушы, бірақ ол ешбір дайындықсыз күнделікті сабақка келеді. Мұғалім оны қалай қызықтыратынын білмейді. Бір сабақта оқытушы Ерболды мұғалім рөліне өзі оқушы болып сынап көрмекші болып шешті. Сен бүгін мұғалімсің, ал мен оқушы рөлін ойнаймын. Ал кіріс,- деп оған орнын берді. Тақтада есеп шығару барысында оқушы қате жібереді. Ербол қатесін түзеп, ескертү айтады, сөйтіп алма-кезек рөл ауыстыру арқылы мұғалім оқушыны сабақ барысына араластыра білді. Бұл белсенділік принципінің бір элементі болып табылады.
Болашақ педагогтардың қәсіби міндетін дамыту қазіргі уақьпта психологиялық педагогикалық зерттеу мәселесіне айналуда.
К. С. Станиславский оқушының жан дүмиесін түсініп, жұмыс жасауды ұсынады. Сондай-ақ, мұғалімнің 4 түрін атап көрсетеді:
І-шітүрінде, қиялы жаксы дамыған, әркез педагогикамен айналысатын мүғалім. Олар сабақты жаңа әдістермен откізуге тырысады.
2-ші түріне белсенді егер өз пәніне деген немқұрайлықпен қарайтын мүғалім.
3-ші түріне бір ізбен өмір сүрмейтін мұгалім. Бірде сабақты қызықты, кейде жалқаушылық танытатын. Бұл мұғалім кітаптағы материалды қайталап, еш жаңалық енгізбейді.
4-ші түріне ешнәрсе, тіптг кітаппен де, ізденушілікпен айналыспайтын мұғалім түрі. Мұндай мұғалім тіпті болмау керек деген екен.
К. С. Станиславскийдің мектепте қолданылатын принципі -өмір шындылық принципі. Өмір шындылық принципінің мақсаты ешқандай өтірік, тәртіпті бұзатындай әрекеттер жасамау. Өмір шындылық принципіне көмекші принцип - алдын-ала тапсырма беру. Осы арқылы үміттенген арманды іске асыра алады. Алдын-ала тапсырма беру принципін қолдану арқылы оқушының дайындық деңгейін білуге болады. Үшінші принцип - белсенділік және әрекет ету. Мақсат - образға ену жэне сабақтың практикалық бөлімінде оқушыларды белсендіре түсу.
Актерлік қабілеттіліктердің тәжірибеде жинақтаған өз белгілері бap, көптеген театр қайраткерлері,түрлі театр мектептерінің негізін қалаушылар К. С. Станиславский, В. Э. Мейерхольд, А. Я. Таиров шәкіртерге қажет ерекшеліктер мен сипаттар жөнінде жазды.
Педагогтар актердің, сыналатын тұлғаның адамдық кұндылығына, оның ақиқат пен сенім сезіміне яғни түрленуге деген қабілеттілігіне, саналық тартымдылығына, қызықтыра әсер беретініне және сендірерлігіне, сезім күшіне және эмоциялық қатаңаңдығына, сахналық түрғыдан ыңғайлы сыртқы мәліметтеріне көңіл бөледі.
Сәтсіз көрсеткіш кейде актердің абыржуымен, физикалық қысымымен, жанын күштеумен байланысты болуы мүмкін, ал шығармашылық ойлауға, олардың динамикасында күрделі сипаттарды жүзеге асыру шеберлігі бір көргеннен мүлдем байқалмайды.
1ерде, болашақ мұғалім өзінің шығармашылығында әртістікке дейін көрсетілуге ұмтылса, онда театр педагогикасының әдістерін меңгеру орындауды қажет ететін шарттардың бірі болып табылады.
Әртіс педагогтің міндеті оқушыларға эмоциялы ықпал ету, олардың үн қосуына, мұңсыз өмірді және оның ұғымын терең талдауды, балалардың санасы мен жүрегінде өзіне сенімді айту, өзінің қатынасымен, сезімдерімен әсер ету.
Украин зерттеушісі В. Ф. Моргун былай дейді: Актердің өнері біріншіден, әлеуметтік, екіншіден, өмірлік және үшіншіден сиралды болуы тиіс, оның үстіне мұндай ұйғарым педагогтың іскерлігіне қатысты әділ болып саналады. Демек, педагогикалық шеберліктің формуласы былайша көрініс табады: біріншіден, иіктелілік, екіншіден, біліктілік және үшіншіден әртістік.
Актерлік дарындылық табиғатының мәселесін, оның молгностикасының белгілері мен әдістерін зерттеу:
- студенттерді курсқа іріктеу үрдісінде-ақ педагогикалық және ерлік шеберлікке табысты оқытуды болжау үшін;
- бейімділіктердің, арнайы қабілеттіліктердің, тұлғаның жал - пы көркемдік дарындылығы мен шығармашылық әлеуетінің ара қатынасын елестету үшін;
- шамамен кәсіби маңызды ерекшеліктерді аныктағанда қателеспеу үшін;
- студентке өзінің мүмкіндіктерін, күшті жақтарын және кемшіліктерін түсінуде, қабілеттілік барда мамандықты меңгеру жолында нақты кедергілерді жеңуде жәрдем беру үшін;
- шығармашылық дербестікті ынталандыратын факторларды белсенді ету және жағдай жасау үшін қажет.
Бұдан нені байқауға болады? Мұғалімнен жан-жақты терең білім-біліктілікті, сегіз қырлы, бір сырлылықты талап етіп тұрған жоқ па?
Мүғалімге қойылатын талап - жауапкершілік жүктелген үлкен міндет, абыройлы істің сан қырлылығы одан жан-жақты терең біліктілікті, аса педагогикалық шеберлікті, өте нәзік психологиялық қабілеттілікті талап етеді.
Мұғалім тұлғасына қойылатын талаптар жиынтығы педагогикалық іс-әрекетке кәсіби дайындығы анықтайды. Кәсіби дайындық өз кезегінде психологиялық, педагогикалы, әдістемелік, теориялық, практикалық дайындықтардан құралады. Мұғалімнің кәсіби дайындық жүйесі кең ауқымды болғандықтан мұғалімге қойылатын талаптар да өте көп.
Мұғалімге койылатын талаптарды шартты түрде үш топқа бөліп көрсетуге болады:
жалпы адамзаттық талаптар;
мұғалім мамандығының ерекшелігін анықтайтын талаптар;
пәні бойынша білім, іскерлік, дағдылары.
Жалпы адамзаттық талаптарға мұғалімнің адамгершілігі, қайырымдылығы, әділеттілігі, инабаттылығы, әдептілігі және т.б. жатады.
Ал, мұғалім мамандығының ерекшелігіне байланысты талаптарға мұғалімнің сөйлеу мәдениетінің болуы, коммуникативтілігі, шыдамдылығы, ұйымдастырушылық қабілетінің болуы, шығармашылық іскерлігінің болуы, жауапкершілігі, үнемі үлгі-өнеге болуы және т.б. кіреді.
Үшінші топ бойынша мұғалімнің терең теориялық білімінің болуы, педагогикалық-психологиялық білімдерінің болуы, әдістемелік білімдерді игеруі жэне т.б. өзіне меңгереді.
Мұғалімге қойылатын талаптар өте коп. Г. Г. Воробьев Школа будущего начинается сегодня деген мүғалімге арналган кітабында оқушылардың мұғалімге коятын 20-дан астам талабын корсеткен.
Сондай-ақ, мұғалімге койылатын талаптарды анықтауда педагогикалық қабілеттердің алатын орны ерекше. Бұл жөнінде
\ Крутецкий педагогикалық қабілеттерді дидактикалық, коммуникативті деп көрсетеді. Ал зерттеуші А.И Щербаков негізгі педагогикальщ қабілеттерге дидактикалық,, перцептивті, коммуникативті, үйымдастырушылықты жатқызады.
Мұғалімге қойылатын талаптарды анықтауда мұғалімнің сымбаттылығы да маңызды рөл атқарады. Мұғалім тұлғасының танымында кәсіби-педагогикалық бағыттылық маңызды орын алады.
Педагогикалық бейімділік негізі мұғалімнің шәкіртке деген сүйіспеншілігі құрайды. Бұл негіз құрайтын сапа білімнің өзін-өзі дамытуының және кәсіби маңызды сапаларды мақсатты түрде дамытудың алғышарты болып табылады.
Мұғалімнің негізгі сапаларының қатарынан педагогикалық парыз жауапкершілікті ерекше атап өту керек. Педагогикалық парызды басшылыққа ала отырып мұғалім үнемі балаға қамқорлық жасауға ұмтылады. Сонымен қатар педагогикалық шеберлік қатарына төмендегі қасиеттерді атап кетуге болады:
- психологиялық, педагогикалық. әдістемелік білімдарлығы, өз пәнін еркін, терең игеруі;
мұғалім мамандыгына бейімділігі, педагогикалық қабілеттілігі;
кәсіптік көрегендігі;
педагогикальық сүйіспеншілік пен балаларға деген сенімділігі;
ұйымдастырушылық шеберлігі;
- оқу-тәрбие процесінде кездесетін қиындықтарды жеңе білуі, шешімді дұрыс әрі уақытылы қабылдай алуы;
ұстаздык сезімталдыгы, үлкен жүректілігі;
педагогикалық техника.
Педагогикалық шеберліктің тағы бір көрінісі - мұғалімнің педагогикалық шығармашылық іс-әрекеті, яғни оның тұлға ретінде жеке-даралығы және адамның индивид ретіндегі кейбір ерекшеліктерінің өзгеріске ұшырауы.
Педагогикалық шығармашылық - педагогтің жекедаралығының, оның тәжірибесінің, дарындылыгының, қабілеттілігінің және тұлғалығының, қиялы мен түйсігінің жоғары көрінісі. Кәсібилігі мен шеберлігінің жоғары өлшемі; мұғалімнің оқу-тәрбие процесі тиімді және стандартты емес педагогикалық шешімдер әзірлеу мен орындауы, тәрбие мен оқытудың теориясы мен практикасын байытуы. Педагогикалық шыгармашылық алдыңғы қатарлы инновациялық тәжірибеге, ғылым жетістіктеріне, педагогикалық шешім табудагы өз тапқырлыгына сүйене отырып, мақсаттардың, құралдардың және нәтиженің тиімді арақатынасын іздеу түйсігі мен сипатының ықтыималдығына негізделген. Интегралды сипаттары:
- педагогте терең, жан-жақты білімнің болуы жэне оларды сыни өңцеу мен пайымдауы;
- теориялық жэне әдістемелік ережелерді педагогикалық әрекетке аудара алу білігі;
- өзіндік жетілуі мен өз бетінше білім алу қабілеті;
- жаңа әдістер, формалар, амалдар мен құралдар әзірлеу жэне олардың бірегейлі үйлесімділігі;
іс-әрекет жүйесінің диалектикалығы, вариативтілігі, өзгермелілігі;
- қолдағы бар тәжірибені жаңа жағдайларда қолдану тиімділігі;
- өзінің жеке іс-әрекетін және оның нәтижесін рефлексивті бағалай білуі, педагог тұлғасының эталондық және жеке қайталанбас сипаттарын үйлестіру мен әзірлеуге негізделген кәсіби іс-әрекет стилін қалыптастыруға қабілеттілігі;
- білім мен түйсікке негізделген импровизацияға қабілеттілік. Осыдан шығарар қорытындымыз: әрбір педагог мұғалім мамандығын таңдап алған соң, ол жауапкершілігін бірге ала жүруі керек. Ұстаз өз пәнін ғана емес, дүние сырын, қоғамдағы өзгерістерді, адам мінездерін, өнердің қуат әсерін білетін жан болуы қажет.
Сонымен, педагогикалық шеберлік дегеніміз өзінің мамандығына сай игеруі тиіс барлық ерекшеліктердің жоғары деңгейін, тұлғаның кәсіби қызметті өзінше ұйымдастырудың жоғары деңгейін қамтамасыз ететін ерекшеліктерінің жинағын, сондай-ақ кейбір педагогикалық ерекшеліктердің дамуының жоғары деңгейінің салдарын білдіреді, ал педагогтың жалпы мәдениеті, оның теориялық білімі жэне педагогикалық техниканы меңгеруі осы шеберліктің іргетасы болып табылады.Қорыта келгенде, бүгінгі талапқа сай мектепте білім берудің сапасына жету - мұғалімнің мейірімділігімен, білімімен, принципімен , тығыз байланысты. Өз мамандығына жан жүрегімен сүйген ұстаз ғана ұстаздық этиканы ұстаздық техниканы да жақсы меңгереді.
Гуманистік бағытталған-дыгы
Кәсіптік білімдері
Педагогикалық қабілеттері
Педагогика-лык; техника
Қызығушылығы
Құндылықтары
Мұраттары
өз пәнін, оны оқытудың әдістемесін, педагогиканы,
ПСИХОЛОГИЯНЫ
білу
Коммуникатив-тілігі: адамға деген оц қатынасы, тілектестігі, пер - цептивен, кэсіптік байкағыштығы, педагогикалық интуициясы. Динамизмі: еріктік эрекетке, логикалық сендіруге қабілеттілігі. Эмоционалдьщ орнъщтылыгы: өзін-өзі меңгеруі, оптимистік болжау. Креативт іл ігі: шығармашылыққа кабілеті
Өзін-өзі басқара білу іскерлігі, өзара әрекет жасау іскерлігі
Педагогикалық шеберліктің элементтері
суггестивті (мұғалімнің эмоционалды-жігерлі иландыруы, оның бекем кайратты сөзі көмегімен ықпал етудің қажетті нәтижесіне жету білігі); экспрессивті (өзінің білімі мен нанымын эмоционалды және әсерлі етіп бере алу, мұғалімнің әртістігі, сөйлеудің көп бейнелі интонация, ымды, қозғалысты, икемділікті меңгеру білігі).
Педагогикалық шеберліктің бар немесе жоқтығын анықтау үшін 11. Л. Зязюн мынадай критерийлерді белгілеген:
- мақсатқа лайықтылығы (бағытталгандығына қарай)
- өнімділігі (нәтижесіне қарай білімдік, тәрбиеленгендік дәрежесі)
оптимальдылығы (әдістерді, құралдарды тандауына қарай )
шыгармашылығы (іс-әрекеттің мазмұнына қарай) Сонымен, болашақ мұғалімдердің кәсіби білімін қалыптастыру
қазіргі кезеңде кәсіби білім беру жүйесін дамытудың мазмұнды сұраныстары және даярлық жүйесіндегі сәйкес мазмұнды қарастыруға, кездесетін қайшылықтарды жеңуге бағьтталады.
Түлғаның өзін-өзі кәсіби - шығармашылық дамыту мүғалімнің өзіне маңызды және шығармашылықпен қабылданган сыртқы факторларға негізделген саналы тұлгалық қалыптасу үрдісі болып табылады. Ол мұғалімнің өзін-өзі тану, өзін-өзі ұйымдастыру, өз бетімен білім алу механизмдері арқылы жүзеге асырылады. Мұнда шыгармашылық пен ой-өріс осы үрдісте үдету тәсілдері ретінде қолданылады.
Мұгалімнің кәсіби білімі - мұгалімнің әлеуметтік тәжірибені меңгеруі, игерген білім, білікті тәжірибеде қолдана білуі және өзін-өзі, қоршаған ортаны жаңарту қабілетімен қатар басқа адамдармен қарым-қатынас жасай білу қабілетімен сипатталады.
Кәсіби білімді жогары деңгейде меңгерген мұгалімнің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz