Экономиканы мемлекеттік басқарудағы қазынашылық жүйені дамыту (Қазынашылық Комитетінің бөлімшелерінің материалдары бойынша)

Қысқартулар мен шартты белгілер
Кіріспе
1 Экономиканы мемлекеттік басқару жүйесіндегі қазынашылық
қызметтің теориялық негіздері
1.1 Экономиканы мемлекеттік басқарудағы қазынашылықтың мәні
мен рөлі
1.2 Қазынашылықтың құрылымдық моделі . жүйе ретінде
1.3 Қазынашылықтың қызмет етуін экономикалық . ұйымдастыру
механизмі
1.4 Мемлекеттік басқару үрдісінде қазынашылық қызметті
жүзеге асырудағы шетелдік тәжірибелері
2 Қазақстандағы мемлекеттік басқарудағы қазынашылық жүйені
талдау
2.1 Қазақстандағы қазынашылық қызметінің қалыптасуы және
функционалды.құрылымдық талдануы
2.2 Қазынашылық жүйенің бюджет қаражаттарын пайдалануына
баға беру
2.3. Экономиканың дамуында бюджеттік қорларды басқару мен
тиімді пайдалану механизмдері
3 Макроүйлесімді мемлекеттік басқару жүйесіндегі қазынашылық
қызметтерді жетілдіру жолдары
3.1 Мемлекеттік басқару жүйесіндегі қазынашылық қызметті
дамыту бағыттары
3.2 Мемлекеттік саясатты жүзеге асыруда қазынашылық
жүйесін жетілдіру
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қосымшалар

Қазақстан Республикасы Президентті Н.Ә. Назарбаевтың халыққа арналған «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» атты Жолдауы бүгінгі күннің ең көкейтесті мәселелерін қозғады. Заманымыздың ең басты құжаты деуге тұрарлық жалынды жолдарда Президент ел алдына 10 түрлі міндет қойып отыр. Сонымен қатар өмірдің барлық саласын іргелі бастауға арналған бағыттар жеке-жеке көрсетілген. Жолдаудың тоғызыншы бағыты экономист-ғалымдардың қызықтыратыны анық, өйткені онда экономиканы мемлекеттік басқару және әкімшілік реформалар мәселесі қамтылған. Бұлар өз кезегінде негізінде экономика ғылымының институттары екені дау туғызбайтын болса керек. Жолдаудың жоғарыда аталған бағытына көз жүгіртер болсақ, онда былай делінген екен: «Тоғызыншы міндет–халықаралық іс-тәжірибесін ескеріп, әкімшілік реформаны жеделдете жүргізу. Біз экономиканы мемлекеттік басқарудың нәтижелілік, ашықтық және қоғам алдындағы есептілігі қағидаттарын арқау ететін сапалық жаңа моделін түзудеміз. Біздің мақсат – Үкіметті жаңғырта жаңарту, жоғары кәсіби мемлекеттік қызмет пен тиімді басқару құрылымын жасақтау. Олай болса, мемлекет көрсететін қызметтің басты тұтынушылары – барлық азаматтар мен бизнестің тікелей талаптарына бағынуға тиіс» [1].
Жоғарыда айтылған міндеттің мазмұнын ашу үшін біз экономиканы мемлекеттік басқарудың бір саласы болып есептелетін қазынашылық қызметке тоқталамыз.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың жолдауындағы баса айтқан бәсекелестікке төзімді елу елдің қатарына ену үшін – қазынашылық жүйесін уақыт талабына сай жетілдіріп, оның кіріс бөлігін байыта беру– ол ертеңгі экономикалық – әлеуметтік сенімділігіміздің кепілі болады. Орын алып отырған проблемалардың техникалық және жүйелік сипатта шешілуі қазынашылық жүйенің бюджеттің орындалуына “тағы бір баспалдақтан өту үшін” адымын аршындатқан болар еді [2].

1 Н.Ә. Назарбаев 2007 жылғы “Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан” атты халыққа Жолдауы.
2 Н.Ә. Назарбаевтың 2006 жылдың 18–ші қаңтарындағы “Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы” халыққа Жолдауы.
3 Қазақстан Республикасының Бюджет кодексі Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 24 сәуірдегі N 548 Кодексі.
4 Сергеев П.В. Мировая экономика. – Москва, 1999. – С.104.
5 Бердалиев К. Менеджмент: Лекциялар курсы. – Алматы: Экономика, 2005. – 240 б.
6 Назарбаев Н.А. Казахстан – 2030. Процветание, безопасность и улучшение благосостояния всех казахстанцев. Послание Президента страны народу Казахстана.
7 Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. Қаржы. – Алматы, 2005. – 214–217 б.
8 Кодекс РК «О налогах и других объязательных платежах в бюджет». Казправда от 20 июня 2001 года.
9 Жакипбеков С.Т. Казначейский механизм исполнения бюджета. –Алматы: Қаржы-қаражат, 1999. – С.154–155.
10 Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 29 қазанындағы №1129 қаулысы.
11 Мамаков Б. О казначействе // Финансы. – 1995. – № 3.– С. 32–35.
12 Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 5–ші ақпан №110 қаулысымен бекітілген “Республикалық және жергілікті бюджеттің атқарылу Ережесі”.
13 Бережная Л.А. Успехи и трудности казначеев // Финансы. – 2001. – №4. – С.32–36.
14 Идимов К.Т. Актуальные вопросы развития местных бюджетов // Вестник КазНУ им. Аль–Фараби. – Алматы, 2004. – №4 – С. 54–60.
15 Идимов К.Т. Механизм межбюджетных отношений в бюджетном кодексе Республики Казахстан // КазЭУ Хабаршысы. – Алматы, 2004. – №4. – С.59–66.
16 Идимов К.Т. Построение рациональной системы распределения расходов между уровнями бюджетной системы // Қаржы–Қаражат,Финансы Казахстана. – 2004. – №4. – С. 75–81.
17 Мурзаков А.П. Практика казначейского исполнения бюджета // Финансы. – 2002. – № 3. – С.8–13.
18 Назарбаев Н. “Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдары жүйесін одан әрі қайта құру туралы” Жарлығы. 1998 жылғы 12 қараша.
19 Назарова Д. Халықтан алынатын салықтар мен төлемдердің мемлекеттік бюджеттен алатын орны // Экономика негіздері. – 2008. – №3. –Б.29–32.
20 Оналтаев Д.О. Өтпелі кезеңдегі бюджетаралық қатынастардың өзекті мәселелерін оңтайландыру // Ізденістер, нәтижелер. – 2003. – №2. – 02–204 б.
21 Оналтаев Д.О. Мемлекеттік бюджет қаржысын ұтымды пайдалану // Экономика и статистика. – 2004, №1 – 39–41 б.
22 Оналтаев Д.О. Жергілікті бюджет түсімдеріне талдау жасау арқылы оңтайлы бюджет саясатын қалыптастыру // Ізденістер, нәтижелер. – 2004. – №1. – 180–183 б.
23 Мырзабай Л.У. Бюджетаралық қатынас – бюджет процесін дамытудың бірден–бір қайнар көзі // АльПари. – 2004. – №4. – 100–102 б.
24 Арынова Г.Ж. Система совершенствовавания управления финансовыми ресурсами региона // Материалы международной науно – технической конференции КазЭУ им. Т. Рыскулова. – Алматы, 2002. – С. 94–100
25 Прокофьев С.Е., Калиниченко А.М. Единый казначейский счет: региональные проблемы реализации // Финансы. – 2000. – № 12.. – С.12–15.
26 Пансков В.Г. Проблемы казначейского исполнения доходной части федерального бюджета // Финансы. – № 4. – С.36–41.
27 Идимов К.Т. Развитие процессов децентрализаций, как основа рациональных межбюджетных отношений // Материалы международной научно–практической конференции: Экономические ориентиры на пути ускоренной модернизаций // КазЭУ им. Т. Рыскулова. –Алматы, 2005. –С.49-53.
28 Елеубаева Ж.М. Бюджетная система РК: теория, практика и направления развития. –Алматы, 2004. – С.346.
29 Яндиев М. Казначейское исполнение бюджета города //Финансы. – 2001. – № 12. – С. 24–28.
30 Романовский В. Контроль финансовых потоков государства органами федерального казначейства // Финансы . – 2000. – № 8. – С. 32–37.
31 Ташенова С.Ж. Қаржылар саласындағы мемлекеттік басқарудың маңызы // Әл–Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің Хабаршы №5. – 2008. – 35–39 б.
32 Ташенова С.Ж. Қазынашылық қаржыларды тиімді пайдаланудағы бақылау түрлері // Республикалық ғылыми–тәжірибелік конференция «Жастардың бәсекеге қабілеттілігін арттырудағы зиялылығы мен кәсіптік дайындығын жетілдіру». – Семей қаласы, 20–23 қазан, 2008 ж. – 20–25 б.
33 Ташенова С.Ж. Бюджеттік атқарудағы қаржылық процедураларының ерекшеліктері // Әл–Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің Хабаршы №6. – 2008. – 28–34 б.
34 Бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк туралы Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 28 ақпандағы № 234 Заңы.
35 Арынова Г.Ж. Проблемы погашения кредиторской задолженности государственных учреждении региона // Материалы международной научно–технической конференции ЮКГУ им. М. Ауезова. – Шымкент, 2001. –С. 30–33.
36 Бриль Д.В. Применение информационных технологий в целях совершенствования процедур казначейского исполнениея бюджета: принципы построения // Финансы. – 2002. – №4. – С.25.
37 Комсова В.Т., Осьмовой М.Н. Мировая экономика, экономика зарубежных стран. – Москва, 2000. – С. 220.
38 Ермекбаева Б.Ж., Арзаева М.Ж. Шет мемлекеттер салықтары.– Алматы, 2004. – 32–36 б.
39 Баятова И.М., Строков А.И. Государственные финансы и управление ими в Великобритании на современном этапе // Финансы и кредит. – 2002. – №22. – С.27–31.
40 Князева В.Г., Черника Д.Г. Налоговые системы зарубежных стран. – Москва, 1999. – С.154 .
41 Погорлецкий А.И. Экономика зарубежных стран. – Москва, 1999. –С.230.
42 Байгереев М. Великобритания: реформирование властной вертикали // Человек и труд. – 2002. – № 1. – С.21–25.
43 Автурханов Э. Налогообложение нерезидентов на фондовых рынках мира // Финансовый менеджмент. –2007. –№5. – С.98–106.
44 Гротыко А. Труд и власть: Великобритания в сравнительном контексте // Современная Европа. – 2002. – № 4. – С.18–24.
45 Джон Пеппер. Практическая энциклопедия международного налогового и финансового планирования. – М., 1999. – С.342–347.
46 Поляк Г.Б. Финансовые проблемы развития регионов // Финансы. – 2001. – № 9. – С. 24–28.
47 Councilors Guide to Local Government Finance: 1996 Revised Edition. London: The Chartered Institute of Public Finance and Accountancy, 1996.
48 P. B. Spahn, W. Foettinger “Fiscal Federalism in Theory and Practice” – Papers, prepared by the staff of the IMF. – Washington: IMF, 1997.
49 Блауг Д. В. Экономическая мысль о ретроспективе / пер. с анг. 4–е изд. – М.: Дело ЛТД, 1994. – С. 244.
50 Максимов А.В. Муниципальное казначейство Ростов–на–Дону: опыт и перспективы развития // Финансы. – 2000. – № 6. – С. 24–27.
51 Максимов А.В. Муниципальное казначейство Ростов–на–Дону: год спустя // Финансы. – 2001. – № 9. – С.32–35.
52 Баликоев В. Правовой режим лицевых счетов бюджетных средств, открываемых в органах федерального казначейства // Финансы и бухгалтерские консультации. – 2002. – №5. – С. 15–16.
53 Рекомендации по разработке нормативов финансирования социально–значимых расходов из бюджетов субъектов Российской Федерации / под ред. акад. Таксира К.М. – М.: Изд. Академии бюджета и казначейства, 2000. – С.246–247.
54 Малышева В.И. Отношение органов федерального казначейства с бюджетными учреждениями // Консультант. – 2001. – № 15. – С.12–16.
55 Сидоренко В.В. Эффективность контрольной функции органов Федерального казначейства // Финансы. – 2001. – № 8. – С. 32–35.
56 Седова М.Л. Некоторые вопросы организации исполнения бюджетов в Российской Федерации // Бухгалтерский учет в бюджетных и некоммерческих организациях. – 2001. – № 1. – С. 225–226.
57 Пашков В.И., Сольский Б.В. Казначейское исполнение муниципального бюджета: год спустя // Финансы. – 2000. – № 8. – С.16–20.
58 Матвеева Ю.В. Проблемы внедрения единого счета федерального казначейства // Финансы. – 2002. – № 7. – С.32–36.
59 Игнатова Т.В., Прядкина О.А Роль фискального федерализма в развитии региональной экономики. – Ростов–на–Дону: СКАГС, 2000. – С.198.
60 Таусарұлы Қ. Түп – тұқианнан өзіме шейін. – Алматы, 1993. – 415 б.
61 Данияров Қ. Қазақстанның балама тарихы. – Алматы, 1997. – 120 б.
62 Инструкция Казначействам. – СПб.: Типография В.О.Киртбаумана, 1915. – С.15–18.
63 Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлiгiнiң Қазынашылығын құру туралы Қазақстан Республикасы Президентiнiң Жарлығы 1994 жылғы 26 қаңтар. ҚР Президентінің 2006.01.09. № 1696 Жарлығы.
64 Интыкбаева С. Ж. Фискальная политика и её роль в обеспечении устойчивого развития экономики Казахстана. – Алматы, 2002. – С.188.
65 Прокофьев С.Е. Интеграция банковских и казначейских технологий // Финансы. – 2001. – № 12. – С.8–14.
66 Қазақстан Республикасы Қаржы министрірінің Қазынашылық комитеті аумақтық бөлімшелерінің азаматтық-құқықтық мәмілелерді (міндеттемелерді) тіркеу туралы хабарламаларға қол қою және елтаңбалық мөрлердің бедерін растау құқығы бар тұлғаларының тізбесін бекіту туралы 30.03.07ж. № 97 бұйрығы.
67 Арынова Г.Ж. Целесобразность выделения средств на выполнение государственного заказа региона // Материалы науно–практической конференции Жетысуйского Университета им. Жансугурова. – Талды-Курган, 2001. – С.81–85.
68 Семей қалалық Қазынашылық бөлімінің 2005–2007 жылдарға жасалған арнайы баяндамасы
69 Арынова Г.Ж. Стратегические и тактические аспекты развития казначейской системы региона // Материалы Междуродной научной практи-ческой конференции Қаз ЭУ им. Т.Рыскулова. – Алматы, 2001. – С. 184–190.
70 Ихданов Ж.О., Орманбеков Ә.О. Экономиканы мемлекеттік реттеудің өзекті мәселелері: оқу құралы. – Алматы: Экономика, 2002. – 218б.
71 Дуканич Л. В. Налоги и налогообложения Серия ''Учебники и учебные пособия’’. – Ростов-на-Дону: Феникс, 2000. – С.245–248.
72 Малакеева С.Н. Неоклассическая модель распределения налоговой нагрузки // Экономический анализ. –2007. –№13. – С.55–56.
73 Қайкен Ж., Түсірбеков Т.Т. Экономиканы мемлекеттік реттеу: оқулық. – Семей, 2003. – 164 б.
74 Прокофьев С.Е. Развитие казначейских технологий в регионе // Финансы. – 2001. – № 6. – С. 16–21.
75 Амеркулов Н. Организация финансовой и бюджетной системы // Транзитная экономика. – 2000. – №6. – С.17–37.
76 Есқараев Ө.Қ. Қазақстан Республикасының нарығын мемлекеттік реттеу: оқулық. – Алматы: Экономика, 2007. – 232 б.
77 Задорнов М. Казначейство не опускает руки // Финансы. – 2000. – №8. – С. 56–61.
78 Бердалиев К.Б., Өмірзақов С.Ы., Есенгазиев Б.К., Ерғалиев Қ.Р. Басқару негіздері. – Алматы, 1997. – 188 б.
79 Дмитриева О. Налоговые новации не стимулируют инноваций // Аналитический банковский журнал. –2005. –№2. – С.36–39.
80 Тілеумұратов Ю. Шағын бизнес субъектілеріне бюджетке салық салу мәселелері // Заң. – 2003. – №1.– 3 б.
81 Арынова Г.Ж. Областное управление казначейства за 5 лет // Каржы-каражат. – 1999. – №1. – С.67–73.
82 Материалы Международной конференции Минфина РК по бюджетной и казначейской реформе странах с переходной экономикой. Астана: Казахстан, 9–11 апреля, 2002. – С.25–34.
83 Беляков С.А. и другие. Экономическое иследование зависимости поступлений налога на прибыль в территориальный бюджет // Экономический анализ. – 2003. – №1. – С.30–34.
84 «ҚР Қаржы министрлігi туралы ережe», ҚР Үкiметiнiң 2004 жылғы 28 қазандағы № 1119 қаулысы.
85 Берлин С. И. Теория финансов: учебное пособие. – М.: ПРИОР, 1999. – С.167–168.
86 Сергеев А.И. и др. Государственные и территориальные финансы. – М., 2000. – С. 136–140.
87 Бримбетова Н. Финансовые стимулы эффективного развития // Саясат. – 2002. – №9–10. – С. 56–60.
88 Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2002 жылдың 11 мамырындағы № 702 “Мемлекеттік тапсырысты орындау шеңберінде қазыналық кәсіпорындар жасайтын азаматтық-құқықтық мәмілелерді тіркеу ережелерін бекіту туралы” Қаулысы.
89 Евстигнеев Е.И. Основы налогообложения и налогового права. – М., 1999. – С. 264–265.
90 Ильясов К.К., Исахова П.Б. Расходы государственного бюджета: учебное пособие. – Алматы: Экономика, 2003. – С. 290.
91 Смағулова Р.О. Қаржы, ақша айналысы және несие: оқу құралы. –Алматы: Экономика, 2008. – 462 б.
92 Мануйлова Т.Н. Казначейство: прозрачность бюджета // Финансы. – 2002. – № 1. – С.16–22.
93 Жуйриков К.К. Финансы предприятия в условиях рынка. – Алматы, 2002. – 185 с.
94 www.minfin.kz Статистикалық мәліметтер.
95 Сазонов С.П. Проблемы казначейского исполнения бюджета // Финансы. – 2000. – № 5. – С.128–133.
96 Келімбетов Қ. Бюджет жүйесін жетілдіру // Заң. – 2002. – №3. – 22–34б.
97 Лопина Л.А. Функционирование казначейства в условиях использо-вания единого казначейского счёта // Финансы. – 2002. – № 3. – С.16–23.
98 Несіпбаев Ш.Қ. Бюджетаралық қатынастар түсінігінің теориялық аспектілері // ҚазҰУ хабаршысы. Экономикалық серіктестік. – 2008. – №2. – 82–85б.
99 Лопина Л.А. Учет обязательств бюджета –основная процедура эффективного управления расходами // Финансы. – 2002. – № 5. – С.12–16.
100 Крылов Г.З. Бюджетное устройство и бюджетное выравнивание // Финансы. – 2000. – № 9. – С. 44–48.
101 Сейдахметова Ф.С. Налоги в Казахстане: учебное пособие. – Алматы: LEM, 2002. – С. 160.
102 Маркина Е.В. Переход к казначейской системе исполнения бюджетов всех уровней // Консультант. – 2001. – № 8. – С.20–26.
103 Валентий С. Казначейство – государственный контролёр исполнения федерального бюджета // Финансы. – 2002. – №4. – С.26–29.
104 Мельников В.Д., Ли В.Д. Общий курс финансов: учебник. – Алматы: Институт развития Казахстана, 2001. – С.285.
105 Нестеренко Т.Г. Бюджетным деньгам – гарантию казначейского счета // Финансы. – 2002. – № 5. – С. 20–24.
106 Грицюк Т.В. Налогового–бюджетная политика как инструмент макроэкономического регулирования // Финансы и кредит. – 2004. – №13. –С.42–53.
107 Мамыров Н.К., Саханова А.Н. и другие. Государство и бизнес. В 4–х т. – Алматы: Экономика, 2002.
108 Митрофанова Е. Как обеспечить “прозрачность” региональных бюджетов // Управление компанией. – 2001. – №4. – С.4–9.
109 Берлин С.И. Теория финансов: учебное пособие. – Москва: Прирор, 2000. – С. 256
110 «Мүлікті жария етуге байланысты рақымшылық жасау туралы» ҚР 2005 жылғы 5 шілдедегі №157 заңы.
111 Пансков В.Г. О некоторых вопросах государственного финансового контроля в стране // Финансы. – 2002. – № 5. – С.32–35.
112 Овсянников Л.Н. Финансовый контроль как система // Финансы. – 2000. – № 12. – С. 6–11.
113 Починка В. Пути перехода на казначейскую форму исполнения бюджета // Финансы. – 2000. – № 1. – С. 28–31.
114 Нестеренко Т.Г. Казначейская система как инструмент эффективного управления государственными финансами // Финансы. – 2001. – № 3. – С.26–32.
115 Натаров В.Н. Группирование объектов казначейского контроля // Финансы и кредит. – 2002. – № 11. – С. 26–31. .
116 Бережная Л. А. Казначейская банк – веление времени // Финансы. – 2001. – №6. – С. 56–60.
117 Джаншанло Р.Е. Техника финансирования бюджета как источник инфляции // Аль-Пари. – 2002. – №4–5. – С. 89–94.
118 Донин Ю. Налоги с филиалов оброзовательных учреждений // Аудит и налогообложение. – 2005. – №2. – С.25–27.
119 Ильясов К.К., Исахова П.Б. Расходы государственного бюджета: учебное пособие. – Алматы: Экономика, 2003. – 290 с.
120 Малышева В.И. Казначейство: цели, задачи, функции // Финансы. – 2001. – № 12. – С.28–32.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 142 бет
Таңдаулыға:

Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университеті

ӘОЖ 334.021:336.747.1(574.41) Қолжазба
құқығында

ЗИЯДИН САЯБЕК ТӘТТІБЕКҰЛЫ

Экономиканы мемлекеттік басқарудағы қазынашылық жүйені дамыту (Қазынашылық
Комитетінің бөлімшелерінің материалдары бойынша)

08.00.05 – Экономика және халық шаруашылығын басқару
(қызмет салалары мен аялары бойынша)

Экономика ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған
диссертация

Ғылыми жетекшісі –
экономика ғылымдары докторы,
профессор Ж.М. Әділов

Қазақстан Республикасы

Семей, 2009

МАЗМҰНЫ

Қысқартулар мен шартты белгілер 3
Кіріспе 4
Экономиканы мемлекеттік басқару жүйесіндегі қазынашылық 9
қызметтің теориялық негіздері
1.1 Экономиканы мемлекеттік басқарудағы қазынашылықтың мәні 9
мен рөлі
1.2 Қазынашылықтың құрылымдық моделі – жүйе ретінде 26
1.3 Қазынашылықтың қызмет етуін экономикалық – ұйымдастыру 39
механизмі
1.4 Мемлекеттік басқару үрдісінде қазынашылық қызметті 50
жүзеге асырудағы шетелдік тәжірибелері
2 Қазақстандағы мемлекеттік басқарудағы қазынашылық жүйені 68
талдау
2.1 Қазақстандағы қазынашылық қызметінің қалыптасуы және 68
функционалды-құрылымдық талдануы
2.2 Қазынашылық жүйенің бюджет қаражаттарын пайдалануына 81
баға беру
2.3. Экономиканың дамуында бюджеттік қорларды басқару мен 95
тиімді пайдалану механизмдері
3 Макроүйлесімді мемлекеттік басқару жүйесіндегі қазынашылық 110
қызметтерді жетілдіру жолдары
3.1 Мемлекеттік басқару жүйесіндегі қазынашылық қызметті 110
дамыту бағыттары
3.2 Мемлекеттік саясатты жүзеге асыруда қазынашылық 120
жүйесін жетілдіру
Қорытынды 134
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 138
Қосымшалар 144

ҚЫСҚАРТУЛАР МЕН ШАРТТЫ БЕЛГІЛЕР

ҚР – Қазақстан Республикасы
БҰҰ – біріккен ұлттар ұйымы
т.б. – тағы басқа
ЖҰӨ – жалпы ұлттық өнім
ББӘ – бюджет бағдарламасының әкімгері
СТН – салық төлеушісінің тіркеу нөмірі
ЖСК – жеке сәйкестірме коды
БҚШ – бірыңғай қазынашылық шот
ХДБ – халықаралық даму банкісі
АЖ – ақпараттық жүйе
ҚБЕО – Қазақстан банк аралық есеп айырысу орталығы
ҚҰБ – Қазақстан Ұлттық банкі
ҚЖЖ – қазынашылықты жаңғырту жобасы
ҒТП –ғылыми техникалық прогресс
ҚБАЖ – қазынашылықты басқарудың ақпараттық жүйесі
АҚШ – Америка құрама штаттары

КІРІСПЕ

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасы Президентті Н.Ә.
Назарбаевтың халыққа арналған Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан атты Жолдауы
бүгінгі күннің ең көкейтесті мәселелерін қозғады. Заманымыздың ең басты
құжаты деуге тұрарлық жалынды жолдарда Президент ел алдына 10 түрлі міндет
қойып отыр. Сонымен қатар өмірдің барлық саласын іргелі бастауға арналған
бағыттар жеке-жеке көрсетілген. Жолдаудың тоғызыншы бағыты экономист-
ғалымдардың қызықтыратыны анық, өйткені онда экономиканы мемлекеттік
басқару және әкімшілік реформалар мәселесі қамтылған. Бұлар өз кезегінде
негізінде экономика ғылымының институттары екені дау туғызбайтын болса
керек. Жолдаудың жоғарыда аталған бағытына көз жүгіртер болсақ, онда
былай делінген екен: Тоғызыншы міндет–халықаралық іс-тәжірибесін ескеріп,
әкімшілік реформаны жеделдете жүргізу. Біз экономиканы мемлекеттік
басқарудың нәтижелілік, ашықтық және қоғам алдындағы есептілігі
қағидаттарын арқау ететін сапалық жаңа моделін түзудеміз. Біздің мақсат –
Үкіметті жаңғырта жаңарту, жоғары кәсіби мемлекеттік қызмет пен тиімді
басқару құрылымын жасақтау. Олай болса, мемлекет көрсететін қызметтің басты
тұтынушылары – барлық азаматтар мен бизнестің тікелей талаптарына бағынуға
тиіс [1].
Жоғарыда айтылған міндеттің мазмұнын ашу үшін біз экономиканы
мемлекеттік басқарудың бір саласы болып есептелетін қазынашылық қызметке
тоқталамыз.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың жолдауындағы
баса айтқан бәсекелестікке төзімді елу елдің қатарына ену үшін –
қазынашылық жүйесін уақыт талабына сай жетілдіріп, оның кіріс бөлігін
байыта беру– ол ертеңгі экономикалық – әлеуметтік сенімділігіміздің кепілі
болады. Орын алып отырған проблемалардың техникалық және жүйелік сипатта
шешілуі қазынашылық жүйенің бюджеттің орындалуына “тағы бір баспалдақтан
өту үшін” адымын аршындатқан болар еді [2].
Мемлекеттік бюджеттік саясатты жүргізу, барлық деңгейдегі бюджеттердің
орындалу үрдісінде кірістер мен шығыстарды ұтымды басқару, мемлекеттік
бағдарламаларды қаржыландырудың жылдамдығын арттыру, мемлекеттік
қаржылардың мақсаткерлікпен ұтымды пайдаланылуына, сондай-ақ оның ел
қазынасына тұтас түсуіне бақылауды күшейту мақсатында Қазақстан
Республикасының Қазынашылық Комитетінің біртұтас орталықтандырылған жүйесі
құрылды. Қазынашылық жүйесі қазірде қалыптасу кезеңіндегі жас құрылым болып
табылады. Қазынашылық функциялары халықарлық стандарттардың, мемлекеттің
экономикалық саясатының және уақыт талабына сәйкес өзгерістерді бастан
кешіріп келеді. Қазынашылық қызметтің рөлі үлкен. Дегенмен бүгінгі таңда
бюджеттің қазынашылық қоржынын еселеу мүмкіндіктері толық пайдаланылып
отырған жоқ. Қазынашылық атты құрылымның макроэкономикалық қызметтері де
толыққанды ашылмаған.
Қазақстан Республикасы Қазынашылық Комитеті–Үкіметке мемлекеттің
қаржылық ресурстарын тиімді басқара отырып, республикалық бюджет
қаржыларының мақсатты пайдаланылуына бақылау жасауда оңтайлы көмек
көрсететін құрылым.
Қазақстан Республикасының “Бюджет Кодексінде”( 2004 жылдың 24–ші
сәуірі, № 548–П) касса тұтастығына негізделген бюджеттің қазынашылық
орындалуы бекітілген. Бұл жағдайда бюджеттің орындалуымен байланысты барлық
операциялар, мемлекеттік қаржылық ресурстар жинақталады. Олар ҚР Ұлттық
банкінің мекемесінде ашылған кіріс және шығыстар бойынша жалпы операциялар
көрініс табатын біртұтас шотта жүргізіледі [3].
Ел экономикасының ілгерілеп дамуына бағытталған шешімдерді қабылдау
үшін Үкіметке мемлекеттің қаржылық және материалдық ресурстарының жағдайы
туралы жедел және жеткілікті мол ақпарат қажет. Қазынашылық шоттарында
мемлекеттік қаржыларды орталықтандырудың маңызды элементі болып
кәсіпкерлікпен айналысу және табыс әкелетін басқа да қызмет түрінен
алынатын қаржыларды есепке алу табылады.
Қазақстанның күллі аумағында біртұтас шот жүйесін құру қаржылық
жоспарлау мен болжаудың сапалы жаңа жүйесіне көшуге мүмкіндік береді.
Қазынашылық жүйесін дамытудың бір бағытына ҚР бюджеті мен жергілікті бюджет
субъектілеріне кассалық қызмет көрсету жатады.
Қазынашылық өз қызметін экономикадағы негізгі макроэкономикалық
үйлесімділіктер мен ағымдарды ескере отырып болжайды. Сонымен бірге,
республикалық бюджет орындалуының қазынашылық жүйесі негізгі
макроэкономикалық көрсеткіштер мен олардың даму серпініне айтарлықтай
ықпал етеді.
Осылайша, бүгінгі күнде Қазақстанда мемлекеттік қаржыларды реттеу
жүйесінде бюджеттің қазынашылық орындалуының ролін ғылыми тұрғыдан терең
зерттеудің өзектілігі мен қажеттілігі қазақстандық экономиканың
ерекшеліктерімен, сондай-ақ шетелдерде қазынашылық органдарының қызмет
етуінің оң тәжірибесімен анықталған.
Бұл зерттеудің өзектілігі сонымен қатар Қазақстанда қазынашылық жүйесін
құру, мемлекеттік басқару жүйесін түбегейлі реформалау және тұтас
экономикалық жүйенің қайта құрылуымен тұспа-тұс келді. Қазынашылық
басқармасы, ал жергілікті жерлерде аумақтық қазынашылық бөлімдері жұмыс
істеп отыр. Соңғы он жылдықтарды саралай, ой елегінен өткізіп, талдау
таразысына салып, қандай да бір қорытынды жасау мен қазынашылық қызметтің
тиімді бағыттарын анықтау үшін біршама тәжірибе жинақталды.
Тақырыптың зерттелу дәрежесі. Арнайы экономикалық әдебиеттерді талдау
зерттеушілердің арасында алдын-ала, ағымдағы және кейінгі бақылаумен
байланысты республикалық бюджеттің қазыналық орындалуының қажеттілігі
туралы біржақты пікір жоқ екенін көрсетті. Қаржылық бақылау мәселелері және
мемлекеттік басқару құрылымындағы қазыналық жүйенің рөлі туралы пікірлердің
алуандығы аталған ұғымның көпжақтылығын көрсетеді.
Мемлекеттік қаржылық бақылау және бюджетаралық қатынастарды жүзеге
асыру мәселелерімен байланысты қазынашылық қызметті зерттеушілердің
арасында ТМД елдері бойынша Л.А. Бережная, А. В. Максимов, В. Баликоев, С.
Валентий, М. Задорнов, Г. Крылов, Б. Мамаков, Т. Нестеренко, В. Пансков,
А. Починка, В. Романовский, С. Хурсевич, М. Яндиев, ал қазақстандық
ғылыми– зерттеушілер арасында осы тақырыпқа қалам сілтеген, тақырып
өзегінің жан – жақты ашылуына бірқатар оң қадам жасаған К. К. Жуйриков, С.
Ж. Ташенова, Ж.И. Ихданов, Қ. Т. Идимов, П. Б. Исахова, Г. Арынова, С. Т.
Жақыпбеков, Д. О. Оналтаев және т.б. экономист – ғалымдардың еңбегін атап
көрсетуге болады. Мемлекет өмір сүріп, оның қазынасын еселеп молайтуға
талпыныс барда қазынашылық жүйесін жетілдірудің ғылыми тұрғыдағы
тұжырымдалған сыр– сипатын ашу – болашақ ғылымының үлесінде.
Әрекет етуші қазынашылық жүйені талдау қажеттілігі, нарықтық
қатынастардың қалыптасу жағдайында оның жұмысындағы тиімді бағыттарды
анықтау осы диссертация тақырыбын, оның мақсаттары мен міндеттерін,
ауқымдарын, әдістерін, ақпараттық базасын және зерттеу нәтижелерін
пайдалану бағыттарын анықтауға негіз болды.
Диссертациялық зерттеудің мақсаты мен міндеттері.
Қазақстан Республикасында мемлекеттік басқару жүйесіндегі қазынашылық
қызметтің қалыптасуының теориялық және әдістемелік аспектілерін зерттеу
нәтижесінде олардың дамуына нақты ұсыныстар жасау.
Бұл зерттеу жұмысының алдына қойылған мақсат ғылыми зерттеудің
құрылымы мен оның қисынды тізбектілігін сипаттайтын келесідей міндеттерді
шешу қажеттілігімен айқындалған:
– қазіргі заманғы экономикалық жағдайларда қазынашылық қызметтің
категориялық анықтамаларын анықтау, олардың жіктелуі мен құрылымын
сипаттау;
– қазынашылықты жүйе ретінде қарастыру және оның құрылымдық моделін
дайындау;
– экономиканы мемлекеттік басқарудағы қазынашылық қызмет пен
бюджетаралық реттеудің шетелдік тәжірибесін енгізу шегі мен мүмкіндіктерін
бағалау;
– Республикалық және жергілікті деңгейде қазынашылықтың дамуына
құрылымдық–функционалдық талдау жүргізу;
– Қазақстанның қазынашылық жүйесінің даму бағыттарын анықтау, оның
жетілдіру жолдарын айқындау;
Зерттеу объектісі – Қазынашылық комитетінің бөлімшелерінің қызмет
әрекеті.
Зерттеу пәні – экономиканы мемлекеттік басқарудағы қазынашылық
қызметтің экономикалық-ұйымдастыру қарым-қатынасы.
Зерттеудің теориялық және әдістемелік негізі ретінде қазынашылық
жүйенің даму және қалыптасу мәселелері, мемлекеттік қаржылық бақылаудың
нарықтық трансформация жағдайында экономикалық саясатты жүзеге асыруға
тиімді әсер ету үрдістері, Қазақстан Республикасының қаржылық және
экономикалық қатынастар аумағындағы мемлекеттік органдарының заңдылық және
нормативті құжаттары қызмет етті. Диссертациялық зерттеуде жүйелік талдау
мен жинақтау, салыстырмалы, субъектілік-объектілік, экономикалық және
статистикалық талдау әдістері, сондай-ақ экономикалық теория, саясат пен
тәжірибенің біртұтастық қағидалары қолданылды.
Диссертацияның ғылыми жаңалығы. Жүргізілген зерттеудің маңызды нәтижесі
тұрғысында келесі ғылыми негізделген теориялық және тәжірибелік ұсыныстар
сипатталды:
– ғылыми теориялық тұрғыда экономиканы мемлекеттік басқару,
қазынашылық, қазынашылық жүйе ұғымдарының авторлық түсініктемелері мен
сипаттамалары нақтыланды;
– қазынашылық “жүйе” тұрғысындағы ерекшеліктерін енгізетін толықтай
құрылымдық моделі дайындалды;
– шетелдік және отандық экономист ғалымдардың түрлі көзқарастарын
зерттеу мен жалпылау негізінде қазынашылыққа және қазынашылық жүйеге
авторлық анықтама нақтыланды;
– шетелдердегі қазынашылық қызметке салыстырмалы талдау жүргізу
негізінде оның ұйымдастырылуын жетілдірудің негізгі бағыттары мен
заңдылықтары және өтпелі кезең экономикасындағы елдердегі қоғамдық
ресурстарды тиімсіз басқару жағдайында билік пен құзіреттердің тар
шеңберінен функциялар туралы қорытынды жасалды;
– Қазақстанның қазынашылық жүйесінің даму бағыттары анықталып, оны
жетілдіру жолдары ұсынылды;
Қорғауға шығарылған негізгі тұжырымдамалар:
– қазынашылық қызметті басқарудың теориялық аспектілері, ерекшеліктері
анықталып және оның атқаратын функциялары нақты дәлелденді;
– қазақстанның қазынашылық жүйесінің құрылымдық моделі жасалды;
– қазақстанның қазынашылық жүйесіне шетелдік тәжірибені енгізу шегі мен
мүмкіндіктері бағаланды;
– қазынашылық қызметтің даму тенденциясын талдау нәтижесінде оның
құрылымдық функционалдық ерекшеліктері ашып көрсетілді;
– қазынашылық қызметті мемлекеттік басқару жөнінде ғылыми негізделген
ұсыныстар жасалды.
Жұмыстың теориялық және әдістемелік маңыздылығы алға қойған
міндеттердің өзектілігімен және қозғалған мәселелердің өңделу деңгейімен
анықталады. Теориялық маңыздылығы диссертациядағы жағдайлар, теориялық
қорытындылар мен нұсқаулар экономиканы мемлекеттік басқару жүйесінде
қазынашылық қызметтің рөлін ғылыми негіздеу үрдісінде, қазіргі жағдайда
мемлекеттік қаржылық басқарудың қазынашылық жүйесінің даму тұжырымдамасын
жасау және оның ұйымдастырушылық-функционалдық құрылымын жетілдірудің
негізгі бағыттарын таңдауды пайдалануға болатындығынан тұрады. Зерттеу
материалдарын “Мемлекетті экономикалық реттеу”, “Салық салу” , “Мемлекетті
жергілікті басқару” Қазынашылық басқару пәнін жоғары оқу орындарында
оқытуда, Қазынашылық Комитет органдарының қызметкерлерінің біліктілігін
жоғарылату процесінде пайдалануға болады.
Жұмыс сынамасы және оның нәтижелерін енгізу. Менің бұл ғылыми
еңбегімнің зерттеу нәтижелері Семей, Астана қалаларындағы Қазынашылық
Комитет бөлімшелерінің әртүрлі мәжілістерінде, Астана, Шәкәрім атындағы
“Семей” мемлекеттік университетінің ғылыми-тәжірибелік конференцияларында
ұсынылып, оң бағаға ие болды.
Зерттеу нәтижелерінің жариялануы. Диссертация тақырыбы бойынша
нәтижелері жалпы 12 шартты баспа табық көлемде 15 басылыммен жарық көрді.
Диссертациялық жұмыстың құрылымы. Диссертация кіріспеден, үш тарауға
біріккен тоғыз параграфтан, қорытындыдан, әдебиеттер тізімі мен
қосымшалардан тұрады. Жұмыс мазмұны комьютерлік теру түрімен мәтінінің 143
бетінде баяндалады. 14 кесте және 14 суреттен тұрады. Библиография 120
көрсеткіш-арнадан алынған.

1 ЭКОНОМИКАНЫ МЕМЛЕКЕТТІК БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ ҚАЗЫНАШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІҢ
ТЕОРИЯЛЫҚ-ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ

1.1 Экономиканы мемлекеттік басқарудағы қазынашылықтың мәні мен рөлі
Ел экономикасы – бұл әрқашан қарым-қатынаста болатын жүз миллиондаған
әр түрлі компоненттердің (ішінде адамдар, бюджеттік құрылымдар,
машиналар, жабдықтар, материалдар, шикізаттар, құралдар және т.б) жиынтығы.
Бұл жұмыстың синхрондігі – экономикалық жүйенің алыптығы, оның жалпы
мақсаттық міндеттерді зерттейтін шаруашылық механизм арқылы динамикалық
тұрақтылығы қамтамасыз етіледі.
Көп санды зерттеулер мен тәжірибелер ел экономикасының өркендеуі мен
оның халқының тыныштығы экономикалық абстрактілі жағдайларға емес
мемлекеттік басқарудың нақты экономикалық және саяси стратегияларына
тәуелділігін көрсетеді. БҰҰ–ның мамандары, эксперттері қорытынды жасайды:
“Егер мемлекеттік басшылық толықтай және тиімді жұмыс істесе, сондай-ақ
елді тонамай, заңдылықтардың дұрыс сақталуын қамтамасыз етсе, онда ел
өркендейтін болады. Барлық елдердегі экономикалық жеңістер мен жеңілістер
мемлекеттік басқарудың формасымен, әдістерімен және профессионалдылығымен
анықталады.” БҰҰ – мәліметтері бойынша XX ғ. Соңғы 30 жылында мемлекеттік
басқарудың архаикалық формасы сақталған әлемнің ең кедей елдерінің үлесі
(бұл барлық елдің 15 бөлігі), жалпы әлемдік кірісте 2,3 %–тен 1,4%–ке
дейіе төмендеді, ал ең бай елдердің үлесі 20% (барлық елдің 15 бөлігі),
осы уақыт бойы 70–тен 80%–ке өсті. Осымен байланысты әлемнің көптеген
елдері шаруашылық ұйымдардың (коммерциялық және коммерциялық емес) қызметі
мемлекеттік реттеуді қамтиды, сондай-ақ әкімшілік басқарудың тура
тетіктерін қосады. Ол үшін экономиканы мемлекеттік басқару функцияларын
орындайтын үкімет органдары (министрлік, комитет) құрылды. Жеке функциялар
бойынша (қаржы, салық және т.б.) салалық, сонымен қатар аймақтық және
өзінің бақылауындағы сфера сыртындағы бір де бір шаруашылық объектісі жоқ
аймақтық емес салалар [4].
Сонау Платон кезіндегі философтар мен социологтар, тіпті қазіргі
кездегі политологтардың айтуы бойынша мемлекеттің әлеуметтік құрылымы бұл –
мемлекеттік биліктің күші арқылы қоғамға басшылық ету және де белгілі бір
мақсатқа жету үшін арнайы әдістемелік жүйенің социумға әсер етуі. Монарх,
король, хан немесе басқада да басқарушы адам өз қолындағы мемлекеттік
билікті сақтап қалу үшін халыққа биліктің құдайдан берілгені туралы немесе
қоғам ішіндегі ең жоғарғы көрсеткіштерге ие болған адам ғана басшылық ете
алады деп сендірген.
Мемлекет – әлеуметтік формация болып табылады, бұл формация халықты
ұлты немесе діни жағынан біріктіріп қана қоймай, сонымен қатар негізгі
аумақтың бірігуін қамтамассыз етеді.
Экономиканы мемлекеттік басқару – бұл халықтың қоғамдық қызметін
оптимизацялау үшін мемлекеттік аппараты қолданылатын, экономикалық, саяси
және құқықтық басқарудың тәсілдері мен реттелудің жүйесі болып табылады.
Мемлекет өзінің құрылымының біртұтастығын қамтамассыз етіп отыруы керек,
басқа мемлекеттермен, мемлекеттік одақтарымен дипломатиялық, саяси және
экономикалық байланыстарды қалыптастыру керек [5].
Басқару теория бойынша мемлекет қиын, ашық жүйе болып табылады, сонымен
қатар қоршаған ортаның өзгерісіне бейімделігіне бағытталған және де өзін-
өзі басқаруына, өзінің дамуын реттеуіне бағытталған жүйе болып табылады.
Экономиканы мемлекеттік басқарудың принциптері, яғни өндірісті, қоғамды
және жеке тұлғаны басқару принциптері халықтық өркениетті қамтамассыз
ететін дамудың диалектикалық заңы болып табылады. Әлеуметтік – саяси
формацияның орны ауысса, онда бүкіл өмірдегі өзгерістердің дамуына
байланыссыз экономиканы мемлекеттік басқарудың тәсілдері, формалары,
техникасы және принциптері де өзгеруге ұшырайды. Экономиканы басқарудың
принциптері универсалды болып табылады. Яғни бұл принциптер тұлғаға әсер
ету үшін және кез-келген социумды оптималды басқару үшін қолданылады.
Басқару принципі – кез-келген өнердің қиын фундаметі болып табылады.
Экономиканы мемлекеттік басқарудың принциптер іс басқарылатын жүйенің
заңдылығын анықтайды: оның құрылымын, ұжымға әсер ету әдістері, оның
мүшелерінің іс-әрекет мотивациясын қалыптастыру және де басқарушылық
еңбектің технологиясы мен техникалық қамтамасыз етуді есептейді.
Мемлекеттік басқарудың өнері тек қана инициативаға, интуицияға,
басқарушының талаптына ғана сүйенбеуі керек. Бұл өнер нақтылы теориялық
база негізінде қалыптасқан.
Экономиканы мемлекеттік басқару процесі кезінде көптеген тәсілдер,
жағдайлар, шаралар қолданылады. Яғни функцияларды, этаптарды, процедуларды,
операцияларды бір шешім қабылдау кезінде тиімді және сапалы түрде бағыттау.
Елбасы өз Жолдауында әкімшілік реформасы өте күрделі мәселе екенін
атап өтті. Сонымен қатар арнайы тындаулар өткізу қажеттілігін баса көрсетті
[6]. Осыған орай жоғарыда айтылғандарға қоса бір қатар ұсыныстар айтқымыз
келеді:
1. Экономиканы мемлекеттік басқару органының қызмет аясына нақты
тиянақталып басқа органдардың жүмысын қайталамауы тиіс. Мысалы, бір
мәселемен қатарына бірнеше мемлекеттік басқару органдарының айналысуын
фактілері жеткілікті. Мұндай жағдайда олар бірін-бірі қайталауға мәжбүр
болады, соның салдарынан сол саладағы мемлекеттік басқарудың тиімділігін
қамтамасыз ете алмайды. Айталық, діни Прокуратура, Әділет, Ішкі істер,
Мемлекеттік қауыпсіздік, жергілікті атқару билігінің құрамындағы ішкі
саясат органдары қатар атқарады.
2. Экономиканы мемлекеттік басқару органдарының жүйесіне енбейтін, бірақ
мемлекеттік қызмет туралы заңнаманың орындалуын қадағалау арқылы жанама
басқару функцияларын атқаратын артық буындар бар. Біздің ойымызша олардың
қызметі жалпы экономиканы мемлекеттік басқару жүйесіне үйлеспейді,
тиімділігін арттырмайды. Мысалы, Мемлекеттік қызмет істері жөніндегі
агенттіктің тәртіптік кеңестері сондай құрылымға жатады.
3. Мемлекеттік қызметшілерді әкімшілік саяси деп бөлудің өзі әлі де пікір
талас тақырыбына айналуы тиіс. Шын мәнінде саяси қызметкерлердің
қатарына кіретін лауазымдар тізбесі орынсыз кеңейтілген деп есептейміз.
Әкімшілік реформасын талқылау барысында бұл санаттардың әрқайсысының
нақты сипаттама беру және оларға енетін лауазымдық тізбені қайта анықтау
керек. Сонымен бірге мемлекеттік қызметкер қатарына енгізілген түрлі
мамандық өкілдері-есеп, шаруашылық қызмет көрсету мамандарын бұл
құрылымнан шығару керек.
4. Жергілікті атқарушы биліктің басшы лауазымдарын сайлау емес, тек
тағайындау жолымен қызметке орыналастыру керек деп есептейміз. Ал, олар
қызметті атқару барысында кеншіліктері анықталып жатса, жергілікті
мәслихаттардың оны қызметінен босатуға дейінгі жауапкершілікке тартуға
өкілеттігін күшейту орынды.
5. Мемлекеттік қызметке кіру процедурасы жетілдіруі тиіс. Өйткені қазіргі
орын алып отырған процедура мемлекеттік басқару органдарының тиімді
жұмысын толық қамтамасыз ете алмайды.
Біздің еліміздегі экономиканы мемлекеттік басқару үнемі жетілдіру
үстінде. Олардың мемлекеттің даму денгейіне сәйкес тиімді, заң шеңберінде
жұмыс істеуі аса маңызды. Қазір талқыланып жатқан әкімшілік реформасы бұл
саладағы кемшіліктерді, проблемаларды дәл тауып, жана жағдайға үйлесімді
жолдарын анықтауы тиіс. Осы орайда біздің ұсыныстарымыз пікірталас
арқалуына айналады және басым бөлігі заңнамаларға енуге құқығы бар деп
есептейміз. Экономиканы мемлекеттік басқаруда көптеген салаларды қамтиды.
Солардың ішінде ең маңызды рөл атқаратыны қазынашылық жүйе.
Қаржы жүйесі – мемлекеттік қаржылар, несие жүйесі, ұдайы өндіріс үрдісі
салаларының қаржылары, қайталама қаржы нарығы мен халықаралық қаржылардан
тұрады. Мемлекеттік қаржылар өз кезегінде құрамына мемлекеттік бюджет,
салықтар, мемлекеттік несие, бюджеттен тыс қорлар, мемлекеттік кәсіпорындар
қаржылары мен мемлекеттік сақтандыруды енгізеді. Қазынашылық қызмет
мемлекеттік қаржылардың барлық құрылымдық бөлімшелерін қамтиды [7].
Біріншіден, мемлекеттік бюджеттің қазыналық орындалуын жүзеге асырады;
Екіншіден, әртүрлі деңгейлі бюджеттер арасында салықтарды бөледі;
Үшіншіден, мемлекеттік несиелер мен қарыздардың және олар бойынша
пайыздардың толық және уақытында өтелуін;
Төртіншіден, қаржыларды игереді және бюджеттен тыс қорлар, сондай-ақ
мақсатты мемлекеттік бағдарламаларға түсетін бюджет қаржыларының мақсатты
қолданылуын бақылайды;
Бесіншіден, мемлекеттік кәсіпорындар шығындарының қаржыландырылуы мен
кассалық орындалуын жүзеге асырады.
Қазынашылық қызметтің санаттық белгілерін қарастыратын болсақ, оны
басқа категориялардан ерекшелейтін және барлығына ортақ белгілері жайлы
айтпай кетуге болмайды.
Мысалы, салықтық жүйе ҚР Салық және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдер туралы Салық Кодексінде негізделген мемлекетте
жиналатын салықтар, алымдар, баждар мен басқа да міндетті төлемдердің,
сондай-ақ олардың құрылу әдістері мен нысандарының жиынтығын береді.
Қазынашылық қызметі салықтар мен алымдарды жинау және оларды әртүрлі
деңгейлі бюджеттр арасында тарату бөлігінде меншіктің барлық нысандарының
салық төлеушілерін бақылайды. Қазынашылықтар бюджет алушылардың
табыстарының түсуі мен қаржыларының шығысталуына бақылауды жүзеге асырады
[8].

Қаржылық бақылау – мемлекеттік органдар, кәсіпорындар, ұйымдар мен
мекемелердің ақшалай қаржыларын шоғырландыру, тарату және жұмсау жөніндегі
қызметі барысында заңдар мен олардың негізінде жарияланған актілердің
орындалуын бақылау.

Қазынашылық жүйе мемлекеттің экономикалық қуаттылығының барлық
салаларын дамыту мен нығайтудың белсенді қатысушысы болып табылыды.
Үкімет мемлекеттік бюджеттің орындалу үрдісін ұйымдастырады. Бюджетке
кіретін министірліктер мен ведомстволар, мекемелер мен ұйымдар, шаруашылық
субьектілер әкімшіліктері, бюджет қаржыларының басқа да алушылары осы
үрдіске қатысады.
Бюджеттің орындалуын қамтамсыз ету жөніндегі қызметтер Қаржы
Министірлігі мен қазынашылық органдарына жүктелген.
Қазынашылық органдары мемлекет бюджетінің қаржылық жағдайы жайлы шынайы
ақпаратқа ие болады, бұл мемлекет дамуының маңызды шептеріне назар аударуға
жәрдемдеседі.
Қазынашылық қызметтің негізгі функциялары:
Реттеушілік:
– бюджеттің орындалуын ұйымдастыру, жүзеге асыру және бақылау,
қазынашылық шарттарындағы қаржыларды басқару;
– бюджет пен мемлекеттік бюджеттен тыс қорлар арасындағы қаржылық
қатынастарды реттеу, осы қорлардың қаржылық орындалуы, бюджеттен тыс қорлар
қаржыларын бақылау;
– мемлекеттік бюджет, субьектілер бюджеттері мен жергілікті бюджеттер
арасында реттеуші салықтарды бөлу. Бұл таратылу жергілікті өзін-өзі басқару
органдары мен мемлекет субьектілері билігінің заң шығарушы (өкілдік)
органдары шешімі бойынша салық төлеушілерге берілген жеңілдіктер мен
мұрсаттар, аударымдар нормативтері, салықтық және бюджеттік заң
шығарушылығымен бекітілген аударымдар ережелеріне сәйкес қазынашылық
органдарымен жүзеге асырылады.
Болжамдық:
– мемлекеттік қаржы ресурстарының көлемін қысқа мерзімдік болжам
межесімен жүзеге асыру, сондай-ақ мемлекеттік шығындардың сәйкес мерзіміне
бекітілген шекте осы ресурстарды басқару.
Ақпараттық:
– мемлекеттік қаржылар жағдайы жайлы ақпаратты жинау, өңдеу және
талдау, мемлекеттің басқару және үкіметтің жоғарғы заң шығарушы және
атқарушы органдарына қаржылық операциялары мен мемлекеттің бюджет жүйесінің
жағдайы жайлы есеп беру.
Бақылаушылық:
– бюджет қаржыларының мақсатты қолданылуына алдын ала, ағымдық және
қорытынды бақылауды жүзеге асыру;
– Қазақстан Респубикасы Ұлттық банкпен бірлесіп, мемлекеттң ішкі және
сыртқы қарызына қызмет көрсету және оны басқару;
Әдістемелік:
– мемлекеттік бюджеттен тыс қор қаржыларын басқарушы ұйымдармен қоса,
мемлекеттің үкімет және басқару органдары, кәсіпорындары, мекемелері мен
ұйымдары сақтауға міндетті қазынашылық біліктілігіне жататын мәселелер
бойынша есептік операцияларды жүргізу тәртібін, әдістемелік және нұсқау
материалдарын құрастыру, сондай-ақ мемлекеттік қазына есебін жүргізу [9].
Сонымен қатар, қазынашылық органдарына келесідегідей құқықтары берілген
:
– министірліктер, ведомстволар, кәсіпорындар, мекемелер мен ұйымдарда,
банктерде және біріккен кәсіпорындарды қоса кез-келген меншік нысандарына
негізделген басқа да қаржы несиелік мекемелерде бюджет қаржыларын тіркеу,
санау және пайданлуға байланысты ақшалай құжаттар, бухгалтерлік есеп
регистрлері, есеп беру, жоспарлар, сметалар мен басқа да құжаттарға тексеру
жүргізу, тексеру кезінде туындайтын мәселелер бойынша түсіндірмелер,
анықтамалар мен мәліметтер алу;
– банктер, басқа да қаржы–несие мекемелерінен мемлекеттік бюджет,
мемлекеттік бюджеттен тыс қор қаржыларын, сондай-ақ бюджеттен тыс
қаржыларды пайдаланатын кәсіпорындар, мекемелер мен ұйымдардың
– дербес шоттарының жағдайы туралы анықтама алу;
– тексерілетін мемлекеттік басқару органдары, кәсіпорындар, мекемелер
мен ұйымдардың басқарушылары, басқа лауазымды тұлғалардан бюджетті орындау
тәртібінде анықталған кемшіліктерді жоюды талап ету, олардың жойылуын
бақылауға алу;
– мемлекеттік бюджет, мемлекеттік бюджеттен тыс қор қаржылары мен
бюджеттен тыс қаржыларды пайдаланатын кәсіпорындар, мекемелер мен
ұйымдар(банктер мен басқа қаржы-несие мекемелерін қоса) дербес шоттары
бойынша қазынашылық органдары мен олардың лауазымды тұлғаларына аталған
қаржыларды игеруге байланысты бухгалтерлік және қаржылық құжаттарды
ұсынбаған жағдайларда операцияларды тоқтату;
– кәсіпорындар, мекемелер мен ұйымдардан мемлекеттік бюджет,
мемлекеттік бюджеттен тыс қорлардың орындалу тәртібінің бұзылуын
куәландыратын және бюджеттен тыс қаржыларға байланысты операцияларды жүзеге
асыруда тәртіптің бұзылуын растайтын құжаттарды алу. Сәйкес құжаттарды алу
үшін негіз болып қазынашылық органының лауазымды тұлғасының жазбаша қаулысы
табылады.
– мақсатқа сай емес қолданылатын мемлекеттік бюджет немесе бюджеттен
тыс қаржыларды кәсіпорындар, мекемелер мен ұйымдардан кедергісіз тәртіпте
алынуын қарастыру,
– мемлекеттік бюджет кірісіне, мемлекеттік бюджеттен тыс қорларға
түскен қаржыларды немесе мемлекеттік бюджетпен аталған қорлардан сәйкес
банктер немесе қаржы несие мекемелердегі алушылардың дербес шоттарына
қателік жіберген банкте (қаржы–несиелік мекемеде) қолданылатын қысқа
мерзімді несиелеудің 10–шы бабында ұлғайтылған пайыздық мөлшерлемесі
көлемінде аударылған қаржыларды уақытылы есепке алынбаса, банктер мен басқа
да қаржы–несиелік мекемелерге айып салу [10].
Ұлттық банкке сәйкес банктер мен қаржы-несие мекемелерін банк
операцияларын жүзеге асыруға берілген лицензиясынан айыруға ұсыныс беру.
Мемлекеттік қазынашылық қызметі келесідегідей қағидаларға негізделген:
бюджет жүйесінің бірлігі; бюджет жүйесі деңгейлері арасында кірістер мен
шығыстарды шектеу; бюджеттер дербестігі; мемлекеттік бюджеттен тыс қорлар
бюджеттері, бюджет табыстары мен жиындарын көрсетудің толықтығы; бюджет
теңдестірілуі; бюджет қаржыларын қолдану тиімділігі мен үнемділігі; бюджет
шығыстарының толық (жиынтық) жабылуы; бюджет шынайылығы; бюджет
қаржыларының бағытталуы мен мақсатты сипаты.
Қазынашылық органдарын құру – бұл елдің жоспарлы экономикадан нарықтық
қатынастарға өтуінің бастапқы кезеңінің аяқталуына тұспа–тұс келеді.
Экономист-ғалым Б. Мамаковтың пікірінше, экономиканы реформалау жаңа
құрылымдарды туғызып, бір қаржы органынан бірнеше параллель құрылымдар
пайда болды (қаржылық бөлім, салық инспекциясы, қазынашылық). Бұл
құрылымдарды салыстыруға болмайды. Салық органдарының негізгі міндеті болып
салық заңдылығының орындалуын бақылау, бюджетке салық және басқа да
міндетті төлемдердің уақытында және толық түсуін қамтамасыз ету табылады.
Түсетін салықтарды бюджетаралық тарату мен мемлекет бюджетінің табыс
шоттарын басқару екінші кезекке өтеді. Бұл мемлекет бюджет шоттары мен
жергілікті бюджетке табыстарды есепке алу жылдамдығының азаюына әкеледі.
Жоғарыда аталған құрылымдардың бірде бірі мемлекеттік бюджеттен тыс қор
қаржыларының қолданылуын бақыламайды. Бұл міндет тек қазынашылық пен оның
құрылымдық бөлімшелеріне жүктелген. Осылайша Салық органдары мен
қазынашылық қызметінің сипатында бірін-бірі қайталау жоқ [11].
Бірақ мемлекеттік қазынашылықтың материалдық-техникалық базасының қуаты
жергілікті бюджеттердің орындалуына қатысты қосымша көлемді өзіне алу үшін
жеткілікті. Қазынашылық органдарының қызмет тәжірибесі аумақтарының
бірқатарында мемлекеттік қазынашылықтар негізінде жергілікті және аудандық
бюджеттердің орындалуы бойынша жұмыс сәтті (табысты) жүргізілгенін
көрсетеді.
Мемлекеттік бюджеттің қазыналық орындалуының негіздері бюджеттік
Кодекспен бекітілген. “Бюджет Кодекс” ережелері салық, азаматтық және
бюджеттік заңдылықтарды құқықтық қолдану салалары арасында анық шекпен
жүргізуге мүмкіндік берді. Бюджет Кодексімен бюджеттік үрдістің барлық
қатысушыларының мәртебесі, бюджеттік заңдылықты бұзғаны үшін
жауапкершілікке тарту негіздері мен шарттары бекітілген.
Сөйтіп, мемлекеттік бюджеттің орындалуының қазыналық жүйесінің мәні-
қаржылық бюджеттік ағындардың барлық бюджет алушыларының мемлекеттік
қазынашылық органдарында ашылған шоттары арқылы өтуі деген қорытынды
жасаймыз.
Бюджеттің қазыналық орындалуының жүйесінің дамуы аумақтарынан түсетін
мемлекеттік кірістер есебінен мемлекет бағдарламаларын қаржыландыру үшін
алғышарттар жасайды.
Бұл мемлекет пен оның субьектілерінің бюджеттік мүдделерін үйлестіруге
мүмкіндік берді, ауданаралық бюджеттік және орталықтандырылған
қаржыландыруды жүзеге асыру үшін керек шамадан тыс үстеме пайдаларды
орталықтандыру қажеттігін ығыстырды.
Мемлекеттік қазынашылық жүйесі арқылы шығындарды қаржыландыру көлемін
ұлғайту мемлекет қаржыларының қозғалысы мен мен мақсатты қолданылуын қатаң
және күнделікті мемлекеттік бақылауға алуға ықпал етті. Бұл жағдай олардың
басқарылуы мен сақтандырылу мүмкіндігін кеңейтеді. Банк жүйесінің дағдарысы
жағдайында қазынышылық мемлекеттік бюджет қаржыларын өз шоттарына
жинақтап, осы қаржылардың аталмыш дағдарыстың мүмкін болатын келеңсіз
салдарларынан сақтандырылатындығының кепілі тұрғысында болды.
Мемлекет бюджетінің орындалуының қазыналық жүйесінің дамуын бұрын
ҚР Ұлттық банктің аумақтық органдары қызметінің жергілікті қаржы
органдары орындаған қызметтер мен жұмыстар көлемін шектеп, осы
органдарды басқа өздеріне тән міндеттерді шешуге еркіндік беріп,
олардың қызметтерін қазынашылық органдарына тапсырумен қатар жүреді
[12].
Қазынашылықтың басты қызметі–мемлекеттің қаржы ресурстарын жедел
басқару. Тиімді қазынашылық жүйесі бюджеттік тағайындалуларға
рұқсатсыз қол сұғудың шамалы мүмкіндігін болжайды.
Қазынашылық органдарының жұмыс (қызмет) тәжірибесі қазынашылық
жүйесінің бюджеттік үрдіске әсерін оңды бағалау мүмкіндігін береді.
Мемлекеттік бюджетке табыстардың түсуімен оның қаржылық ресурстарының
шығындалуына бақылау күшейтілген. Мемлекеттік бюджеттің жалпылай алғанда
да, мемлекет субьектілері аумағында да орындалу барысы жайлы жеделдірек
ақпарат пен есеп беру қамтамасыз етілген. Бюджетке төлемдер аудару бойынша
салық төлеушілердің тапсырмаларын уақытында орындау мәселелері бойынша
несиелік мекемелерді, сонымен қатар мақсатты ақшаларды қаржыландыратын
(ассигнование) ұйымдарға уақытында жетуіне бақылау жақсартылды, бюджеттің
мақсатты ақша бөлулерінің мақсаткерлікпен және дұрыс қолданылуына алдын ала
ағымдағы және қорытынды бақылау жүзеге асырылады [13].
Бюджеттік ұйымның бюджетте көрсетілмеген қаржыны өзіне қажет деп
жұмсауға мүдделі қате тәжірибе жойылуы қажет.
Қазынашылық–мемлекеттік реттеудің маңызды бөлшегі болып табылады.
Қазынашылықтың негізгі міндеті – бюджеттік және фискальді бюджетті
қамтамасыз ету, бұл биліктің әр деңгейімен бекітілген топтық және жекелеме
салықтық жеңілдіктерді есепке алып және бекітілген ережелерге сәйкес бюджет
жүйесінің деңгейлері бойынша бөлінетін кіріс көздерін тарату арқылы жүзеге
асырылады. Салықтар мен басқа да түсімдердің түсу көлемін қысқа мерзімді
болжаудағы қажеттілік салықтық және бюджеттік заңдылықтағы өзгерістерді,
ЖҰӨ өсу немесе төмендеу қарқыны есепке алына отырып, жүзеге асады.
Қазынашылық мәні мемлекеттік бюджеттің ресурстық базасының көлемін
жалпылай, сонымен қатар жеке салық түрлерімен мемлекет субъектілері
аумақтары бойынша да, сондай-ақ жауапты фискальды органдардың салалары
бойынша дәлірек анықтауға және болжамды ресурстық база мәліметтерін қолдана
отырып, осы кезеңдегі мемлекеттік бюджетті қаржыландыруының басты бағыттары
мен көлемдерін анықтауға бағытталған.
Мемлекеттік қазынашылықтың аймақтық органдарына жергілікті бюджеттерді
орындау бойынша қызметтер бекітілген.
Қазынашылық жүйесі құрылғанға дейін мемлекеттік бюджеттің орындалу
үрдісі екі сатыда белгіленген:
1) Бюджеттік тағайындалу көлемі;
2) Нақты төлемдер.
Қазіргі күні бұл үрдіс ҚР Қаржы Министрлігімен одан ары қарай
нақтыланып, мемлекеттік бюджет қаржыларының негізгі басқарушыларына
ресурстарды икемді, оңтайлы пайдаланумен қаржылар жағдайын жедел бақылауға
көбірек мүмкіндік берілген.
Мемлекеттік бюджет жүйесі–ортақ құқықтық негізбен, ортақ бюджеттік
сыныптамаларды пайдаланумен, бюджеттік құжаттардың нысандарының
ортақтығымен, бюджет үрдісінің үйлесімді қағидаларымен, реттеуші табыс
көздерін қолданумен, ортақ салық саясатын жүргізумен қамтамасыз етілетін
біртұтастық қағидасында құрылады.
Мемлекеттік қазынашылық органдары мемлекеттегі бюджетаралық
қатынастарын үйлестіреді және мемлекеттік субьектілерінің билік
органдарымен мелекеттік билік органдары біліктілігі салаларын айқын бөлумен
әртүрлі деңгейлі бюджеттердің орындалуы бойынша қызметтерді тапсыру
негізінде нығайтады [14].
Аралық қорытынды жасасақ, қазынашылық қызметі қоғамдық қаржылар
жүйесінде дербес категория болып табылатынын және маңыздылығына көбірек
назар аударуды талап ететінін атап өтейік.
Қаржылық реттеу, мемлекеттік бюджеттің заңдылықтарының ортақ
қағидаларын бекіту, қызмет етудің құқықтық негіздерін орнату бюджеттік
үрдіс негіздерін анықтайтын төмендегідей құқықтық қатынастар қаралған:
1) Бюджетаралық қатынастарды реттеу тәртібі;
2) Бюджеттік заңдылық бұзғаны үшін жауапкершілік түрлері;
3) Негіздерді бекіту кезіндегі басты қағидалар.
Атқарушы органдарға бюджеттердің орындалуын ұйымдастыру, бюджет шоттары
мен бюджеттік қаржыларды басқару жүктелген. Сөйтіп, аталған орган бюджеттік
қаржыларды алушылар мен басқарушыларының барлығының кассирлері болып
табылады және бюджеттік қаржылар есебінен төлемдерді жүзеге асырады.
Барлық деңгейлі бюджеттердің қазыналық орындалуы барысында түсімдерді
тіркеу, бюджеттік міндеттемелердің мөлшерімен мерзімдерін реттеу, бюджеттік
міндеттемелердің бөлінген шектері аясында шығыстарды жүзеге асыру құқығына
рұқсат жазбаны жүзеге асыру, мемлекеттік және жергілікті бюджеттердің
қаржыларын алушылар атынан төлемдер жасау мемлекеттік қазынашылыққа
жүктелген. Бюджеттердің орындалуы мемлекеттік қазынашылықтың баланстық
шоттар жүйесінде бюджеттердің барлық қаржыларымен барлық операцияларды
көрсету негізінде жүзеге асырылады.
Бюджеттік жүйенің барлық деңгейлерінің бюджеттері касса біртұтастығы
қағидасы негізінде орындалады, бұл қағида бюджет тапшылығын қаржыландыру
көздерінен түсетін кірістер мен түсімдердің барлығын бюджеттің ортақ
шотына тіркеуді және қарастырылған барлық шығындарды осы шот арқылы жүзеге
асыруды ескереді [15].
Мемлекеттің бюджеттік жүйесінің барлық деңгейлері, оның ішінде
орындалуы бюджет шығындарының қызметтік және экономикалық сыныптамасына
сәйкес бекітілген бюджет негізінде бюджет қаржыларын алушылар мен
басқарушылары бойынша бюджет қаражаттарын негізгі басқарушысы құрастыратын
бюджеттік қолтаңба негізінде тоқсандық бөлшектеумен жүзеге асады және
бюджет құрастыруға жауапты атқарушы билік органына беріледі. Сонымен қатар
барлық деңгейлі бюджеттердің шоттарын ашу және жабу, олардың режимін
анықтау құқығына мемлекеттік қазынашылық жүйесі ие.
Кірістер бойынша бюджеттердің орындалуы мемлекеттік қазынашылық
мекемелер шотына түсімдерді тіркеу мен аударуды, бекітілген бюджетке сәйкес
реттеуші салықтарды таратуды, кірістердің артық төленген сомаларын
қайтаруды, бюджет кірістерін есепке алуды және бюджеттік сыныптамаға сәйкес
бюджет кірістері туралы есеп жасуды құруды қарастырады.
Мемлекеттік бюджет кірістерін растау мынадай сипатта өрнектеледі:
– бюджеттік мақсатты ақша бөлулерді бекіту және мемлекеттік бюджет
қаржыларын алушылар мен басқарушыларға жеткізу және бюджеттік мекемелерге
шығындары мен кіріс сметаларын нақтылау;
– мемлекеттік бюджет қаржыларын алушылары мен басқарушыларына бюджеттік
міндеттемелер шектеулерін жеткізу және бекіту
– мемлекеттік бюджет қаржыларын алушылардың ақшалай міндет-темелерін
қабылдауы;
– мемлекеттік бюджеттің ақшалай міндеттемелерін растау.
Мемлекеттік бюджет шығындарын санкциялау тәртібі мен ережелерін “Бюджет
туралы” Кодекске сәйкес Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік қазынашылық
жүйесі бекітеді. Басқа деңгей бюджеттерінің шығындарын санкциялау мен
қаржыландыру бюджеттің мемлекеттік деңгейіне ұқсас болып табылады [16].
Барлық кезеңдерде мемлекет қаржы саласын қатаң және тиімді бақылайды.
Бірақ қайта құрулар басталғанда нарықтық экономика жағдайында мемлекеттік
қаржылық бақылау өз мәнінен айырылды деген пікір бекіді. Бұл әлсіреу
көптеген айлар бойы еңбекақылардың төленбеуі, бюджет қаржыларының мақсатына
сай қолданбауына немесе көптеген салымшылар мен инвесторлардың пайда
болуына әкеледі.
Қазынашылық – қоғамға қажетті нәрсе. Оны еселеп, сақтап, ұқыптап,
үстемелеп, берекелеп мақсатты түрде бөле білсе – ол ел ырысы, мемлекет
байлығы. Ендеше бұл арада біз үшін бюджеттер арасында қаржы бөлу жүйесі
ыңғайлы. Біз шотымызға нақты қаржы түсетінін білеміз. Ақпараттық жағынан
бұл маңызды, мұнымен қатар бір кездері салық инспекциясы айналысқанда
ақпарат құпия болыпты.
Бюджеттік бағдарламаның Әкімгері аймақтық Қазынашылық органына
(бюджеттік бағдарлама Әкімгері орналасқан жері бойынша) оған
ведомстволық бағыныстағы мемлекеттік мекемелер бойынша бекітілген
дербес қаржыландыру жоспарларын түсімдер мен қаржыландырудың жиынтық
жоспарлары, міндеттемелері бойынша қаржыландыру жоспары бекітілгеннен
кейін үш жұмыс күні ішінде қағаз түрінде және электрондық әдіспен
тапсырады. Бюджеттік бағдарламаның Әкімгері бекітілген дербес қаржыландыру
жоспарларының аймақтық қазынашылық органына уақтында жіберілуін қамтамасыз
етеді.
Аймақтық қазынашылық органы бюджеттік бағдарламаның әкімгеріне
бекітілген дербес қаржыландыру жоспарлары берілгеннен кейін сегіз жұмыс
күні ішінде Әкімгер барлық ведомстволық бағыныстағы мемлекеттік мекемелер
бойынша мынадай:
– ҚР ББӘ–ның міндеттемелері бойынша дербес қаржыландыру жоспарларының
сәйкес келуі;
– ҚР ББӘ–ның әрбір бағдарламасы, кіші бағдарламасы және ерекшелігі
тұрғысындағы міндеттемелер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспарына барлық
дербес жоспарлы мақсаттар сомасының сәйкес келуі талаптарының орындалуына
тексеру жүргізеді. Белгіленген талаптар орындалмаған кезде дербес
қаржыландыру жоспарлары түзету үшін бюджетгік бағдарламаның Әкімгеріне
қайтарылады. Мемлекеттік мекеме қаржыландырудың жиынтық жоспарлары
бекітілгеннен кейін он бір жұмыс күні ішінде аймақтық қазынашылық органына
бекітілген дербес қаржыландыру жоспарларын қағаз таратушымен береді [17].
Тиісті қаржы жылына арналған республикалық “Бюджет туралы” Заңға немесе
тиісті қаржы жылына жергілікті бюджет туралы Мәслихаттың шешіміне
өзгертулер мен толықтырулар енгізу арқылы бюджеттерді нақтылау кезінде
мемлекеттік мекемелер дербес қаржыландыру жоспарларын, бюджеттік
бағдарламалардың Әкімгерлері-бюджеттік бағдарламаларды қаржыландыру
жоспарларын, бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті орган – міндеттемелер
бойынша каржыландырудың жиынтық жоспарын осы Ереженің 3-тарауында
белгіленген тәртіппен оларға өзгертулерді енгізу арқылы нақтылайды.
Бюджеттік бағдарламалардың әкімгерлері жылдық қаржыландыру жоспарын
бекіткеннен кейін бес жұмыс күні ішінде қосымша және өзгертілген бюджеттік
бағдарламалар бойынша бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті органға жылдық
жоспарлы сомасы өзгертілген бюджеттік Бағдарламалар (кіші бағдарламалар)
бойынша қаржыландыру жоспарларын өзгертуге өтінімтапсырыс ұсынады.
Бюджеттік бағдарламалардың әкімгерлері қосымша бюджеттік бағдарламалар
(кіші бағдарламалар) бойынша бюджетті орындау жөніндегі уәкілетті органға
осы Ереженің 8-20-тармақтарына сәйкес міндеттемелер мен төлемдер бойынша
бюджеттік бағдарламаларды қаржыландыру жоспарларының жобаларын тапсырады.
Қазақстан Республикасының Парламентінде немесе Мәслихатта нақтыланбаған
тиісті қаржы жылына арналған “Республикалық бюджет туралы” Заң талаптарын
іске асыру негізінде Қазақстан Республикасы Үкіметінің немесе жергілікті
атқарушы органның қаулысына тиісті қаржы жылына арналған жергілікті
бюджетті іске асыру туралы Мәслихат шешіміне өзгерістер мен толықтырулар
енгізу арқылы бюджеттерді түзету кезінде:
– түсімдер мен қаржыландырудың жиынтық жоспарына;
– міндеттемелер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспарына;
өзгерістер мен толықтырулар енгізу, бюджетті игеру жөніндегі
уәкілетті орган қалыптастыратын түсімдер мен қаржыландырудың
жиынтық жоспарына;
– міндеттемелер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспарына өзгерістер
енгізу туралы анықтама арқылы жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің немесе жергілікті атқарушы
органдардың Қаулысымен, жоғарыдағы бюджет резервінен қаражат бөлу кезінде
төменгі деңгейдегі бюджетті түзетулерді белгіленген тәртіппен Қазақстан
Республикасы Үкіметінің немесе жергілікті атқарушы органның тиісті
қаулысының негізінде қалыптастырылған анықтамалар мен түсімдер, әрі
қаржыландырудың жиынтық жоспарына, міндеттемелер бойынша қаржыландырудың
жиынтық жоспарына өзгерістер енгізу арқылы Мәслихатта бюджетті
нақтыламастан жергілікті атқарушы орган жүзеге асырады [18].
“Бюджет Кодексінің” 79 және 80–баптарының 3–тармақтарына сәйкес
Қазақстан Республикасының Президенті немесе жергілікті атқарушы орган
алдағы қаржы жылының бірінші тоқсанына арналған республикалық немесе
жергілікті қаржы жоспары туралы Жарлық немесе шешім шығарған кезде,
бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті орган осы Ереженің 9–39-тармақтарында
белгіленген тәртіппен және мерзімінде алдағы қаржы жылына арналған бюджет
жобасының төрттен бір бөлігі көлемінде тиісті қаржы жылының бірінші
тоқсанына түсімдер мен қаржыландырудың жиынтық жоспарын, міндеттемелер
бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспарын жасайды.
Жылдық соманы қоса алғанда түсімдер мен қаржыландырудың жиынтық
жоспарына, міндеттемелер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспарына
өзгерістер мен толықтырулар енгізу тәртібі.
Қазақстан Республикасы “Бюджет Кодексінің” 114 және
117–баптарында нақтыланған жағдайларда, сондай-ақ Қазақстан Республикасы
Үкіметінің қаулысымен немесе бюджеттік бағдарламаларды бөлетін жергілікті
атқарушы органның нормативтік құқықтық актісімен бөлген кезде, бюджеттің ай
сайынғы түсімдері мен шығыстарын түзетуді және шығыстардың экономикалық
сыныптамасының ерекшеліктері арасында сомаларды түзетуді талап ететін
факторлар пайда болған кезде:
– түсімдер мен қаржыландырудың жиынтық жоспарына, міндеттемелер бойынша
қаржыландырудың жиынтық жоспарына;
– бюджеттік бағдарламалардың Әкімгерлерінің қаржыландыру
жоспарларына, дербес қаржыландыру жоспарларына өзгерістер мен
толықтырулар енгізу жұргізіледі.
Түсімдер мен қаржыландырудың жиынтық жоспарына міндеттемелер бойынша
қаржыландырудың жиынтық жоспарына өзгерістер мен толықтырулар енгізу:
– бюджеттік бағдарламалардың әкімгерлерінен алынған есепке және
өзгерістер негіздемесіне қоса берілетін бюджетке түсетін түсімдер
жоспарларын, төлемдер мен міндеттемелер бойынша бюджеттік бағдарламаларды
(кіші бағдарламаларды) қаржыландыру жоспарларын өзгертуге берілген өтініш
негізінде бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті орган қалыптастыратын
түсімдердің жиынтық жоспарына;
– төлемдер бойынша бюджеттік бағдарламаларды (кіші
бағдарламаларды) қаржыландырудың жиынтық жоспарына және
міндеттемелер бойынша бюджеттік бағдарламаларды (кіші бағдарламаларды)
қаржыландырудың жиынтық жоспарына өзгерістер енгізу анықтамалары арқылы
жүзеге асырылады.
Өтінімдер мен анықтамаларда өзгерістер сомасы 1.000 теңгемен, бөлшек
қалдықты, бірақ үтірден кейін бір белгіден аспайтын санмен көрсетіледі.
Түсімдер мен қаржыландырудың жиынтық жоспарына, міндеттемелер бойынша
қаржыландырудың жиынтық жоспарына өзгерістер енгізуді бюджетті игеру
жөніндегі уәкілетті орган жүргізеді. Өзгертілген заң актілерін Қазақстан
Республикасы Үкіметінің қаулыларын іске асыруға кажетті өзгерістерді
қоспағанда, өткен айларға (өткен есепті кезеңге) бекітілген түсімдердің
жиынтық жоспарына өзгерістер мен толықтырулар енгізуге болмайды.
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің орындалуын
бақылауды жүзеге асыратын мемлекеттік мекемелер бюджетті игеру жөніндегі
уәкілетті органға ұсынылған өзгерістердің негіздемесі мен есептері бар
түсімдердің жоспарларын өзгертуге өтінім береді. Ұсынылған өзгерістердің
құқықтылыққа сәйкестігі кезінде есепті кезең аяқталғанға дейін кем
дегенде бес жүмыс күнде бюджетті игеру жөніндегі уәкілетті орган бюджеттік
түсімдер мәселелеріне жетекшілік ететін басшы бекітетін және оның негізінде
түсімдердің жиынтық жоспарына өзгерістер енгізілетін кірістер бойынша
түсімдер жоспарына өзгерістер енгізу туралы анықтаманы қалыптастырады[19].
Түсімдердің жиынтық жоспарына және несиелер, қарыз түсімдерін,
мемлекеттің қаржылық активтерін сатудан түскен түсімдердің жоспарларына
өзгерістер енгізуді бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті орган кредит
шарттарына, қарыздардың шарттарына, борышты қайта құрылымдау туралы
келісімдерге өзгерістер негізінде және осы Ереженің 43–тармағында
белгіленген тәртіппен мемлекеттің қаржылық активтерін сату жоспарының
өзгерістері негізінде аталған түсімдердің тізбесі бойынша оларға өзара
қатынасы бар органдардың өтінімдері бойынша жүзеге асырады. Кіріс
түсімдері, өтеу, мемлекеттің қаржылық активтерін сатудан түскен кірістер,
қарыздарды өтеу жоспарларын өзгертуге өтінімдер қабылданбаған кезде
бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті орган бас тарту себептері мен
негіздемесін көрсете отырып, өтінім берген мемлекеттік органды жоспарларды
өзгертуден бас тартатыны туралы хабарландырады.
Жергілікті бюджеттің кіріс түсімдерінің жиынтық жоспарына өзгерістер
енгізу кезінде аудан, (облыстық мәні бар қала) бюджетін игеру жөніндегі
уәкілетті орган есепті кезең аяқталғанға дейін кем дегенде 7 күнде облыстық
бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті органға өзгертілген кірістер
түсімдерінің жиынтық жоспарын береді. Ал облыстық бюджетті атқару жөніндегі
уәкілетті орган есепті кезең аяқталғанға дейін кем дегенде 5 күнде
республикалық бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті органға өзгертілген облыс
бойынша кірістер түсімдерінің жоспарын береді. Қаржыландырудың жиынтық
жоспарларына өзгерістер енгізуге байланысты жұмыс мемлекеттік мекеме дербес
қаржыландыру жоспарын өзгертуге өтінім (бұдан әрі — мемлекеттік мекеменің
өтінімі) берген кезден басталады. Мемлекеттік мекеменің өтінімі негізінде
бюджеттік бағдарламалардың Әкімгеріне төлемдер мен міндеттемелер бойынша
бюджеттік бағдарламалардың әкімгері қаржыландыр жоспарларын өзгертуге
өтінім (бұдан әрі — бюджеттік бағдарламалар әкімгері өтінімі) береді.
Түсімдер мен қаржыландырудың жиынтық жоспарына, міндеттемелер бойынша
қаржыландырудың жиынтық жоспарына өзгерістер енгізуге өтінім жасағанға
дейін немесе түсімдер мен қаржыландырудың жиынтық жоспарын,
міндеттемелер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспарын өзгертпестен
дербес қаржыландыру жоспарына өзгерістер енгізуге мемлекеттік мекеменің
өтінімін қарағанға дейін бюджеттік бағдарламалар әкімгері өзі орналасқан
жері бойынша аймақтық Қазынашылық органына өтініш жасайды.
35–қосымшаға сәйкес 4–20 Шығыстар бойынша жиынтық есеп нысанын алу үшін
аймақтық қазынашылық органы мемлекеттік мекеменің өтінімін қарау
аяқталғанға дейін жоспарлы мақсаттарды азайту жоспарланған
бағдарламалар, кіші бағдарламалар, ерекшеліктер бойынша мемлекеттік
мекеменің міндеттемелерін тіркеуді және оның төлемдерін жүргізуді тоқтата
тұрады [20]. Мемлекеттік мекеменің өтініші ескеріле отырып, мыналар
қалыптастырылады: жоспарлы мақсаттар; рұқсаттар мен кассалық шығыс сомалары
арасындағы сәйкестікті сақтау.
Міндеттемелер бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспары мен төлемдер
бойынша қаржыландырудың жиынтық жоспары арасындағы бюджет шығыстарының
экономикалық сыныптамасының ерекшеліктері бөлінісінде жылдық жоспарлы
мақсаттар сәйкес келуі керек. Сондай-ақ төлемдер бойынша жоспарлар сомасы
жылдың басынан басталған кезеңде сол қаржы жылының кезеңіне міндеттемелер
бойынша жоспарлар сомасынан асып кетпеуі қажет ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.