Палеография және оның проблеммалары
1. Палеография түсінігі. Палеографияның қамту аймағы.жазба деректер.
2. Палеография және оның проблеммалары.
3. Палеография ғылыми зерттеу саласының туындау тарихы.
4. Палеография ғылыми саласының Өзге ғылым салаларымен байланысы.
2. Палеография және оның проблеммалары.
3. Палеография ғылыми зерттеу саласының туындау тарихы.
4. Палеография ғылыми саласының Өзге ғылым салаларымен байланысы.
1. Палеография-/палео және графо кӨне және жазамын сӨздерінен тӨратын термин/-кӨне жазбалар-ежелгі жазба ескерткіштердің жасалған орнын және уақытын; жазба деректер мәтініндегі графикалық белгілердің Өзгеріске түсу барысын зертейтін; қысқартып жазылған сӨздер мен қүпия жазбалар түйінін анықтайтын; жазба дерек пен кітаптардың кӨркемделу барысын анықтайтын тарихи зерттеу салаларының бірі.
Палеографиялық зерттеулердің деректік кӨздері: қолжазбалар және жазба түріндегі актілер.
Палеография обьектісі: Жазба деректің жазба белгілері, жазба түрі, интерпункция белгілері, орфография /емлелік, дӨрыс жазылу тәртібі/, жазба материалы, қолжазба беттерінің кӨркемделуі, асты сызылған сӨздердің себептерін анықтау (разлиновка), мәтіндегі топтасқан сӨз шоқтарын анықтау (кустоды), қосылып жазылған немесе бӨлініп жазылған сӨздерді анықтау, жазба сыясын (чернила), бояуын, түптелуін (переплет) зерттеу болып табылады.
Палеография түрлері: Жазба деректің алфавиттік негізіне байланысты (мәтін (текст) тіліне байланысты) бірнеше түрге бӨлінеді (грек, латын, араб, словиян кириллиция және тағы да басқа болып).
Сонымен қатар Палеография зерттеу саласының қамту аймағының кеңуіне байланысты 2-ге бӨлінеді:
1. КОДИКОЛОГИЯ
2. АРХЕОГРАФИЯ (полевая и камеральная археография).
Жазба дерек түрлері: жылнамалар, заң актілері, жеке қҒжаттар, жеке адамдық деректер (хаттар, күнделіктер, заманхаттар), әдеби ескерткіштер, саяси публицистикалық және саяси шығармалар, ғылыми еңбектер, мерзімдік басылымдар.
Палеографиялық зерттеулердің деректік кӨздері: қолжазбалар және жазба түріндегі актілер.
Палеография обьектісі: Жазба деректің жазба белгілері, жазба түрі, интерпункция белгілері, орфография /емлелік, дӨрыс жазылу тәртібі/, жазба материалы, қолжазба беттерінің кӨркемделуі, асты сызылған сӨздердің себептерін анықтау (разлиновка), мәтіндегі топтасқан сӨз шоқтарын анықтау (кустоды), қосылып жазылған немесе бӨлініп жазылған сӨздерді анықтау, жазба сыясын (чернила), бояуын, түптелуін (переплет) зерттеу болып табылады.
Палеография түрлері: Жазба деректің алфавиттік негізіне байланысты (мәтін (текст) тіліне байланысты) бірнеше түрге бӨлінеді (грек, латын, араб, словиян кириллиция және тағы да басқа болып).
Сонымен қатар Палеография зерттеу саласының қамту аймағының кеңуіне байланысты 2-ге бӨлінеді:
1. КОДИКОЛОГИЯ
2. АРХЕОГРАФИЯ (полевая и камеральная археография).
Жазба дерек түрлері: жылнамалар, заң актілері, жеке қҒжаттар, жеке адамдық деректер (хаттар, күнделіктер, заманхаттар), әдеби ескерткіштер, саяси публицистикалық және саяси шығармалар, ғылыми еңбектер, мерзімдік басылымдар.
1. История средних веков /Под ред. З.В.Удальцовой и С.П.Карпова М., 1991 т.1,2.
2. История средних веков т.1,2. /Под ред. А.Д.Удальцова, Е.А.Косминского и О.Л.Вайнштейна М., 1941.
3. Орта ғасырлар тарихы т.1,2. /Под ред. С.Д.Сказкина, Е.В.Гутнова, А.И.Данилов, А.Я.Левицкий, Алматы 1976.
4. История средних веков А.Я.Гуревич, Д.Э.Харитонович М.,1995.
5. Хрестоматия по истории средних веков /Под ред. С.Д.Сказкина М. 1961-1963. т.1.
6. История средних веков В.Ф.Семенов М., 1975.
7. Социальная история средневековья т.І-ІІ /Под ред. Е.А.Косминского и А.Д.Удальцова М.А. 1927.
8. Хрестоматия по истории средних веков т.1,2 изд.2 /Под ред. Н.А.Грацианского и С.Д.Сказкина М., 1949-1950.
9. Всемирная история. Т.4. /Под ред. М.А.Сидировой, М.И.Когерада, И.В.Петрушевского и Л.В. Черешина М., 1951.,
10. Успенский К.Н. Очерки по истории Византии ч.І М., 1917.
11. Практикум по истории средних веков. Сост. М.Л.Аврамсон М., 1961.
12. Полянский Ф.Я. Очерки социально-экономической политики цехов в городах западной Европы ХІІІ-ХҮ вв. М., 1952.
13. История средних веков. Учеб. для студентов. Под ред. Н.Ф.Колесницкого М., 1986.
14. Всемирная история І-ІІІ том. М., 1958
15. Всеобщая история. Сост. под. ред. Э.Левисса и А.Рамба т.ІҮ-Ү М.,1898
16. История средних веков т.2. М., 1954
2. История средних веков т.1,2. /Под ред. А.Д.Удальцова, Е.А.Косминского и О.Л.Вайнштейна М., 1941.
3. Орта ғасырлар тарихы т.1,2. /Под ред. С.Д.Сказкина, Е.В.Гутнова, А.И.Данилов, А.Я.Левицкий, Алматы 1976.
4. История средних веков А.Я.Гуревич, Д.Э.Харитонович М.,1995.
5. Хрестоматия по истории средних веков /Под ред. С.Д.Сказкина М. 1961-1963. т.1.
6. История средних веков В.Ф.Семенов М., 1975.
7. Социальная история средневековья т.І-ІІ /Под ред. Е.А.Косминского и А.Д.Удальцова М.А. 1927.
8. Хрестоматия по истории средних веков т.1,2 изд.2 /Под ред. Н.А.Грацианского и С.Д.Сказкина М., 1949-1950.
9. Всемирная история. Т.4. /Под ред. М.А.Сидировой, М.И.Когерада, И.В.Петрушевского и Л.В. Черешина М., 1951.,
10. Успенский К.Н. Очерки по истории Византии ч.І М., 1917.
11. Практикум по истории средних веков. Сост. М.Л.Аврамсон М., 1961.
12. Полянский Ф.Я. Очерки социально-экономической политики цехов в городах западной Европы ХІІІ-ХҮ вв. М., 1952.
13. История средних веков. Учеб. для студентов. Под ред. Н.Ф.Колесницкого М., 1986.
14. Всемирная история І-ІІІ том. М., 1958
15. Всеобщая история. Сост. под. ред. Э.Левисса и А.Рамба т.ІҮ-Ү М.,1898
16. История средних веков т.2. М., 1954
Палеография
1. Палеография түсінігі. Палеографияның қамту аймағы-жазба деректер.
2. Палеография және оның проблеммалары.
3. Палеография ғылыми зерттеу саласының туындау тарихы.
4. Палеография ғылыми саласының Өзге ғылым салаларымен байланысы.
1. Палеография-палео және графо кӨне және жазамын сӨздерінен тӨратын термин-кӨне жазбалар-ежелгі жазба ескерткіштердің жасалған орнын және уақытын; жазба деректер мәтініндегі графикалық белгілердің Өзгеріске түсу барысын зертейтін; қысқартып жазылған сӨздер мен қүпия жазбалар түйінін анықтайтын; жазба дерек пен кітаптардың кӨркемделу барысын анықтайтын тарихи зерттеу салаларының бірі.
Палеографиялық зерттеулердің деректік кӨздері: қолжазбалар және жазба түріндегі актілер.
Палеография обьектісі: Жазба деректің жазба белгілері, жазба түрі, интерпункция белгілері, орфография емлелік, дӨрыс жазылу тәртібі, жазба материалы, қолжазба беттерінің кӨркемделуі, асты сызылған сӨздердің себептерін анықтау (разлиновка), мәтіндегі топтасқан сӨз шоқтарын анықтау (кустоды), қосылып жазылған немесе бӨлініп жазылған сӨздерді анықтау, жазба сыясын (чернила), бояуын, түптелуін (переплет) зерттеу болып табылады.
Палеография түрлері: Жазба деректің алфавиттік негізіне байланысты (мәтін (текст) тіліне байланысты) бірнеше түрге бӨлінеді (грек, латын, араб, словиян кириллиция және тағы да басқа болып).
Сонымен қатар Палеография зерттеу саласының қамту аймағының кеңуіне байланысты 2-ге бӨлінеді:
1. КОДИКОЛОГИЯ
2. АРХЕОГРАФИЯ (полевая и камеральная археография).
Жазба дерек түрлері: жылнамалар, заң актілері, жеке қҒжаттар, жеке адамдық деректер (хаттар, күнделіктер, заманхаттар), әдеби ескерткіштер, саяси публицистикалық және саяси шығармалар, ғылыми еңбектер, мерзімдік басылымдар.
Жазба деректер зерттеу нысанасына алынған кезде міндетті түрде олардың әлеуметтік функциялары мен жасалу кезіндегі мақсаттары ескеріледі. Осыған орай жазба деректер 2 түрде сыныпталады (классификацияланады):
1. ҚҒжаттық (документальные)
1.1. Картографиялық
1.2. Статистикалық
1.3. Актілік
1.4. Іс-қағаздық (канцелярные)
2. Баяндаушы (повестовательные)
2.1. Жеке адамдық (хаттар, күнделіктер, естеліктер, заманхаттар)
2.2. КӨркем шығармалық жазба деректер (очерктер, романдар, лирикалық шығармалар және т.б.).
2.3. Тарихи жазба деректер (тарихи повестер, жылнамалар, әдебиеттер).
2.4. Ғылыми (тарихи, философиялық, әлеуметтік еңбектер).
Жазу: сөйлеген сөздердің немесе айтылатын ойлардың жазба белгілерімен белгілену жүйесі.
Жазу шыққанға дейінгі ақпараттардың таралу тәртібі: суретін салу (ПИКТОГРАФИЯ), белгілі бір мәліметі бар тақтайшалар ілу (БИРКА), кертік, таңба қою (ЗАРУБКА), (ВАМПУ, КИПУ).
Жазудың негізгі 4 түрі бар: 1. ИДЕОГРАФИЯ-идеограммамен жазу, бір Ғғымды таңбалайтын жазу ( мысалы цифрмен, иероглифпен).
2. Словесно-слогывый. Ауызша және жазбаша берілетін шығармашылық (ғылыми тілде ЛОГОГРАФИЧЕСКО- СИЛЛАБИЧЕСКИЙ).
3. Слоговый. Буынды жүйелі. (СИЛЛАБИЧЕСКИЙ).
4. Буквенно-звукавой. Әріп дыбыстары арқылы яғни алфавит.
Қазіргі таңда қолданыста екі словян әліпбесі бар: глаголица, кириллица. Саллоннан шыққан ағайынды Константин (монастырда оны Кирилла деп атаған) және Мефодия негіз салған.
Жазба материалы: 1.Жартылай жӨмсақ-балауыздан жасалған таблицалар-ЦЕРЫ Церы-түсі сӨрғылт жақсы соғылатын және оңай кесілетін металл. (ВОСКОВЫЕ); Пальма жапырақтары; Береста қабық, тоз. Мысалы: қайыңның қабығы. 2. ЖӨмсақ материал-ПАПИРУС папирус-тропика қамысы, оның жапырағын ерте заманда халықтар жазуға қолданылған; ПЕРГАМЕН пергамент-ерте де жазуға қолданылған бӨзаудың терісі, жарғақ. Майды, суды Өткізбеген. 3. Қағаз ертеде жүн мен мақтадан жасалатын кездеме, мата аталған.
Жазу: жазба қҒралы, сыя және бояу. Сыя саптары ХІ-Х‡ІІғғ. темірден жасала бастаған, ал сажевые чернила Х‡ІІ-Х‡ІІІғғ.
Бояу киноварьдан-қызыл түсті минералдан жасалған. Сурик.
Жазба қҒралдары: калам трость, қҒс қауырсыны, қаламсаптар.
1. Жазба деректің сақталу формасында-кӨне жазба деректер көбіне көшіру барысында Өзгерістерге Өшырап, түп нӨсқалығын жоғалтады.
Деректің пайда болу уақытын анықтауды-ДАТИРОВКА, ал деректің авторын, не құрастырушыны анықтауды-АТРИБУЦИЯ деп атайды.
2. Текстегі әріптердің орнының алмасып кетуінен туындаған-мәтіннің графикалық қӨрылымындағы проблемма. Полеографиядағы графиканың зерттеу предметі-жеке әріптермен сӨздегі әріптердің орналасу тәртібі. Әр бір мәтіннің шығу тарихы мен қалыптасуына қарай спецификалық орфографиялық варианттар қарастырылады-графикалық шешімдерң (графические решениең) деп аталады.
3. сөздердің мағыналарын анықтауды-функционалды-стилистикалы қ параметрлерді анықтау немесе лексикалық проблеммалар деп атайды.
4. Екі және оданда көп сөздердің байланысуынан туындайтын проблеммаларды қарастыратын зерттеу тәсілін шартты түрде синтаксистікң сараптау деп атайды.
Тарихты оқыту мен зерттеулер барысындағы жаңа көзқарастарды пайдалану
Жиырмасыншы ғасырдың ортасында батысевропалық тарихнамамен АҚШ-тың тарихнамасында тарихи зерттеудің көлемдік тәсілі кең тарала бастады. Бұл жаңа деректердің жаппай табылуына байланысты еді. Осымен қатар бұрынғы белгілі тәсілдерді қайта ойластыру қажет болды. Бұл жаңалықтарбірінші кезекте экономикалық және әлеуметтік тарихты қамтыды, бірақ жекелеген салалардың біреуі бұл өзгерістерден тыс қалған жоқ. Жиырмасыншы ғасырда тарих ғылымының өзінде назар басым түрде атақты адамдар, жеклеген индивидтерден әлеуметтік көпшілік жаққа қарай ауды. Тарих бұл жерде экономика мен социологияға жақындасты және не олардың тәсілдерін пайдалану немесе олардың жарамдылығын тексеру қажет болды. Сонымен қатар алпысыншы жылдары батыс әлемде компьютерлер арзандап және қолға түсімді бола бастады, сәйкесінше олармен өңделетін ақпараттың спектрі кеңейіп, орындалатын операциялардың көлемі ұлғайды.
Көлемдік тәсілдер кейбір жағдайларда мәселені шешуде анағұрлым нақты ақпарат бере алды. Ал бұрын олар туралы тек жалпылама бағалау талдаулары жүргізілетін. Мысалы: жаңа заманда бақылаушылардың айтуынша адамдардың бойының өсу тенденциясы көрсетілді, себебі сол кезде жанұядағы ұлдар мен қыздардың бойлары ата- аналарымен салыстырғанда жоғары болды. Британдық тарихшылар бұл мәселені шешу үшін әскерге алу туралы құжаттар мен қайырымдылық ұйымдардың материалдарын апйдалаеа отырып бұл тенденцияның нақты іске асуын көрсетті. Олар осы құбылыс он тоғызыншы ғкасырдың ортасында атлған құбылыс тоқтап , тіпті әлеуметтікң төменгі қабаттарда керісінше жүргенін айқындады. Сонымен қатар аристократия мен кедейлердің бой мөлшері арасында үлкен айырмашылық болғанын айшықтады. Жуық уақытқа дейін Жаңа әлемге әкелінген африкалықтардың саны шамамен он бес он тоғызыншы ғасырлар арлығында он бес жиырма миллион деп саналды. Және бұл көрсеткішщ негізінде тек болжамдар бойынша айтылды.. Содан кейін Филипп Куртин Атлантическая работорговля: перепись (1969) атты зерттеуінде әртүрлі кезең мен аудандар туралы деректерді пайдалана отырып 8 - 10, 5 млн құлдар болғанын анықтады. Бұл мәселе төңірегінде дискуссия жалғасуда, бірақ енді аталғакн санның төңірегінде. Тек көлемдік анализ сонымен бірге әртүрлі құбылыстар бойынша бақылаушылардың келтірген деректерін тексеруге мүмкіндік жасады. Мысалы: жиырмасыншы ғасырдың басында көптеген британдық жұмысшылардың көбі сауатты болды немесе ағылшын әйелдері тұрмысқа кеш шығатыны туралы мәліметтерді тексеру сияқты. Көлемдік тәсілдің сапалық белгілері туралы талқылаулар модификация мен нақтылауға ұшырады. Бұл тек жалпы тенденцияларды ғана емес, сонымен бірге вариациялар мен қосымшаларды анықтауға мүмкіндік жасады.. Көлемдік тәсілдер негізінде көптеген ірі қоғамдығ үрдістер мәселесін шешуге мүмкіндік туды. Мысалы он сегізінші ғасырда қандай факторлар дың әсерінен Англияда халық санынң өсуі жүрді және бұл үрдістің сандық көрсеткіші қандай. Зерттеушілер атаулы мәселерді шешуде тар арнаулы статистикалық тәсілдерге сүйене бастады және көптеген баспа органдарындағы басылымдар, атап айтсақ Economic History Review, Journal of Economic History сияқты зерттеулер арнайы дайындықсыз қолға түсімсіз болды. Бірақ жалпы тарихшылар осы тәсілдердің пайдасы туралы өзіндік түсініктерін қалыптастырды. Көлемдік тәсілдер аса қажет және анағұрлым нәтиже берген тарихи демография мен онымен байланысты демография саласының мәселелерін шешу көлемдік мәліметтерсіз мүлдем мүмкін емес және кейбір кезеңдер үшін қарапайым халықтың саны анықтау аса қиындық тудырады, сонымен қатар қоғамдық өмірді түсіну үшін халықтың жас ерекшелігі, жынысы, шаруашылық көлемі, жұмысшылар туралы мәліметтердің маңызы зор. Және туу көлемі , өлім, неке саны туралы зерттеулердің маңызы да зор. Өмірдің негізгі тіршілік көзі өмірлік әрекет болған индустрия алды кезеңінде демографиялық процесстер әлеуметтік және экономикалық өмірдің басты индикаторы болды.. Тарихи демография негізінде Аналдар мектебінің тотальды тарих концепцияларын іске асыру әорекеті жасалды. Әсіресе Эммануэл Ле Руа Ладюридің еңбектерінде.Тарихи демография деректердің негізгі екі түрін пайдаланады: 1. нақты уақыт аралығындағы бүкіл елдің немесе жеке ауданның халқының саны туралы мәліметтер және 2.белгілі аудандағы өмір мен демографиялық көрсеткіштер туралы жазба мәліметтер. Қазіргі таңдағы анағұрлым анық деректер беретін тарихи - демографиялық зерттеулер алғаш рет он сегізінші ғасыр ортасында скандинав елдерінде жүргізіле бастады. Алғашқы халық санағы 1801 жылы Британияда жүргізілді, одан соң ол он жылда бір рет өткізілетін болды. 1841 жылдан кейін санақтан өткен әр адамның . фамилиясы көрсетілді. Ерте кезеңдік зерттеулер үшін қажетті салық ведомостьтары, шіркеудің кітаптық жазбалары жетті, бірақ олар бүкіл халықты қамтымады. Деректердің екінші түрі бойынша Европада приходтық кітаптардың маңызы зор. Мысалы олар Англияда 1538 жылдан жүргізілді. Бұл жүйе Англияда 1837 жылға дейін азаматтық тіркеу енгізілгенге дейін жұмыс жасады. Приходь кітаптарының негізінде туудың бүкіл ұлттық деңгейін, өлім мен неке санын есептелінеді. Осылайша халық санының өзін есептеуге болады. Бұл агрегативті анализдің мысалы болады. Осы ақпараттар негізінде оның өсуі мен азаюы белгілі болғанда номиналды анализ- жанұя өмірі динамикасының реконструкциясын жасау мүмкіндігі бар.
Көлемдік тәсілдер сонымен қоса қоғамның әлеуметтік құрылымын зерттеуге жәрдемдесті. Бұның да дереккөздері тарихи демографиянікімен бірдей, себебі бүкіл халықтың саны оны әлеуметтік тұрғыдан топтарға бөлудің потенцалды мүмкіндігіне ие. Осының негізінде үй шаруашылығының құрылымы мен көлемін зерттеу мүмкіндігі бар. Қазіргі британ тарихшылары соңғы зерттеулерімен индустрия алды кезеңдегі батыс европалықтарға шаруашылықтың жанұялық типтегі үлкен жанұялар деп аталатын түрі тән болды деген тұжырымды орнынан тайдырды. XIX ортасынан бастап санақ анкетасына тіркелетін тізімнің саны ұлғайды және әлеуметтік-демографиялық үрдістерді одан да терңірек зерттеуге мүмкіндік беретін жұмыстың методологиялық негіздері жасалды. Көлемдік тәсіл өз қолдануын саяси тарих саласынан да тапты. Әсіресе олар британ саяси ғылымында псефология днп аталатын саладағы электораттың тіршілігін зерртеуде пайдаланылды. Британияда . 1872 жылы сайлау туралы заң енгізілгенге дейін сайлау ашық түрде өтті, яғни әр дауыс жеке тіркелді.Сайлаушылардың табыстарын қоса есепке ала отырып, олардығ діни және әлеуметтік жағдайларын талдау арқылы он тоғызыншы ғасырдағы Британия партияларының әлеуметтік базасы туралы қорытынды жасалынады. Көлемдік тәсілдер сонымен бірге саяси элитаны зерттеуде қолданылады, өйткені бірнеше биография шеңберінде ғана жасалған ол туралы бейне сонда да толық болмайды. Аталған мәселені шешудің жолы коллективті биография бере алатын сол просопографикалық әдіс бола алды. . Осылайша заң шығарушы органдар депутаттарының шығу тегін, саяси тұрысын зерттеуге болады. Британ парламентінде 1836 жылдағы сайлаушылардың тізімі сақталған және сол арқылы кім қайсы партияны қолдағанын анықтайсыз. АҚШ-та көлемдік әдіс негізінде жиырмасыншы ғасырдың ортасынан жаңа экономикалық тарих дами бастады. Көлемдік әдіс әсіресе экономикалық тарихты зерттеуде аса кең қолданылды. Француз тарихнамасында осының негізінде Э.Лабрустың мектебінде сериялық тарих жақтаушылары пайда болды. Онда бағаның даму схемалары, егінділіктің, рента деңгейі, табыс деңгейі, яғни Франция мен өзге де еуропалық елдердің экономикалық тарихының құрылу моделін жасау үшін қажет көрсеткіштері анықталды. АҚШ тарихнамасында бұл мәселелермен жаңа экономикалық тарих айналысты. Бұл елде ол да клиометрия атауын алды. ..
Дайын статистикалық жинақтармен жұмыс жасағанда олардың жасалу жағдайлары мен методикасын зерттеу қажет. Статистикалық мәліметтерді кей кезде фрагменттік бөлшектерден жинауға болады , бұл жағдайда оны жүйеленуімен шешілетін мәселеге байланысты тарихшының өзі айланысады. Оны ол статистиканың өзінде бейнеленген тақырыппен, өлшемдері мен көрсеткішіне сай жасамауы мүмкін. Тарихи кезеңге қатысты статситикалық зерттеулер көбейген кезде олардың таңдау репрезитативтілігі туралы мәселе пайда болады. Осы жерде бүтінді құрайтын элементердің әрқайсысы таңдау мүмкіндігіне ие. Тарихи зерттеулерде кейде таңдау репрезентативтілігінің зерттеу мақсаттарына байланысты арнайы негізделуі қажет. Тарихты зерттеудің ерте кезеңдерінде таңдау мәселесін көп жағдайда уақыт шешеді. Себебі құжаттардың кейбір түрлері ғана сақталуы мүмкін. Және бұл құжаттардың сақталуы кездейсоқтық емес, онда тек қажетті құжаттар ғана сақталуымен немесе оларды сақтаған адамның басқалармен салыстырғанда артық мүмкіндіктері болған. Сондықтан құжаттарды өзгелермен салыстырғанда үлгергендер сақтай алған. Белгілі британ тарихшысы Л. Стоун, мысалы 1965 жылы баспадан шығарған Кризис аристократии, 1558 - 1641атты капиталды жұмысында 382 атақты жанұяны экономикалық жағдайларына қатысты қарастырды, бірақ осы кезеңді зерттеушілердің айтуынша құжаттары сақталған аристократияның мөлшері үштен бір мөлшерлік үлесте ғана болған. Сандық деректермен жұмыс жасағанда дұрыстығын, сәйкестігі мен репрезетативтігін негіздеп және орнықтыру қажет. Тарихшының көзқарасы бойынша корреляция коэффициентін- екі ауысымдық арасындағы байланыс деңгейінің демонстрациясын орнату маңызды. Көлемдік тәсілдер көптеген өлшемдер бойынша үлкен сандық қатынастардың анализін жүргізуге мүмкіндік береді және әртүрлі корреляция бола алады. Бұл корреляцияларды дәстүлі әдістер бойынша анықтау мүмкін емес. Бірақ сәйкестіктер таза статистикалық болуы мүмкін .Сандық деректердің талдануы зерттеушінің жалпы біліктілік деңгейіне, ал зертелу сұрақтарының қойылуы тек сандық деректеріне байланысты емес. Өз заманында үлкен резонанс тудырған америкалық клиометрия шеңберінде жүргізілген зерттеуле еді. Клиометрия жақтастарының тезисінде адам әрекетінің кейбір жақтарын жүйе түрінде түсіну оңайырақ, онда өзгерістіктердің өздері де, олардың арасындағы байланыста көлемдік анализге жасауға бағынады, егер өзгерістіктердің біреуінің көлемі өзгеретін болса, онда бұл әсерлердің бүкіл жүйеге әсерін есептеуге болады.Көбіне бұл экономикада көрініс береді. . Клиометрияны сондықтан жаңа экономикалық тарих деп те атайды. Ол эконометрия тәсілдерінен шығады. Бұл экономикалық жүйенің бір-бірімен байланысты элементтерінің қатынасынан шығатын қазіргі экономиканың статситикалармен жасалған анализ методикасы болып табылады.. Эконометристер моделдерді құрап және есептейді. Эконометриялық тәсілдерді қолданғанда қолда бар мәліметтердің фрагменталды жерлерін моделдерді құру арқылы толықтыру тілегі пайда болады.. Клиометрияның эталондық үлгісі болып Р. У. Фогелдің Железные дороги и экономический рост (1964) атты еңбегі табылады. Автор мұнда он тоғызыншы ғасырда АҚШ экономикасына темір жолдардың салынуы қандай үлес қосқанын есептемек болды. Гипотетикалық модел жасай отырып ол егер темір жолдар салынбаса америкалық экономика 1890 жылы қандай түрде боларын анықтай отырып , . Фогель мынадай қорытындыға келді ұлттық өнім мөлшері 3, 1 % ғана аз, ал өңделетін жердің 76 % бәрібір нақты сол қалпында қалар еді, әрі темір жолдың салынуы экономиканың басқа салаларынан капитал мөлшерін шығындады. Автордың өзбі зерттеу нәтижелеріне таң қалып, алдыңғы уақытта өз қорытындыларына күмәнмен қарады. Эконометрикалық моделдерді олардың абстрактылығына байланысты және социо мәдени үрдістерден алшақтағаны үшін сынға ұшырады. Моделдер процестердің логикасына негізделіп жасалды. Тағы бір даулы мәселе зерттеуші моднлге барлық өзгерімділіктерді енгізді ме деген сұрақ. Жәнедағы клиометрия құндылығы моделдің дұрыс құрылуына байланысты таза статистикалық әдіспен алынған қорытындыларға сүйенеді. Таза экономикалық көрсеткіштерге сүйену кейде үлкен қорытындыларға әкеледі. Бұл тұрғыдағы жарқын мысалға Р. У. Фогел мен С. Л. Энгерманның Время на распутье (1974) атты екі томдық еңбегі жатады. Онда мұралық қағаздар мен плантациялық архивтер және халық санақтарына анализ жасау барысында АҚШ тың оңтүстік штаттарындағы плантациялық шаруашылық азамат соғысына дейін тиімді жұмыс жасағанын, құлдар салыстырмалы түрде қамтамасыз етілген жұмыс күші болғаны, ал олар жасаған эконометрикалық моделде құлдықтың моралдық факторларында ешқандай қарсылық болған жоқтығы айтылады. Эконометрикалық моделде моральдық факторлар енгізілмеді, бірақ моралдық мотифтер оқиғаның өрістеуіндегі маңызды қозғаушы күш болып табылады. Жалпы алғанда тарихшылардың айтуынша клиометрия экономикалық дамудың жеке факторларын талдауда ғана тиімді . Бірақ эконометрикалық факторлар оқиғаларды жалпы интерпритациялағанда маңызды рөлге ие емес. Алпысыншы жылдары клиометрияның перспективалары, тарихты зерттеуде көлемдік тәсілдердің пайдаланылуы, жалпы алғанда өте белсенді болып көрінді. Л.Стоунның айтуынша сол кезде тарихшылар сандардың мқлшерінен естері шығып статистиканың наркомандарына айналды. Дәстүрлі тарихшыларға бұл көзқарас тіпті де белсенді болып көрінбеді, қайта олар бұдан қауіптенді және бірнеше онжылдан кейін жаңағы белсенділік бәрінде азая бастады. Сонымен қатар көлемдік тәсілді жақтаушылардың сіңірген еңбегі ол тарихтағы мөлшерлеп көрсетуден максималды арылу еді. Бұның өзі айтарлықтай сәттілік болды.Бірақ көлемдік әдістің тек жекелегн нәтиже бертіні анықталды, ал бұл өз кезгінде ары қарй интерпритациалауды қажет етті. Тарихи түсініктемеге кейде сапалық тұрғыдағы материалдар да қажет болады. Мысалы сыртынан қарасаң көлемдік материалдарға сәйкес адамда барлығы жақсы сияқты, бірақ оған моралдық, құқықтық факторлар теріс әсер етіп, ол өзінің жағдайына қанағаттанбауы мүмкін. Тарихи зерттеулерде бұрынғыша статистикалық матералдармен қоса дәстүрлі сапалық көзқарастарды пайдалануды қажет етеді.
Алпысыншы жылдардан Батыстағы гуманитарлық ғылымдардағы аса маңызды бағыттардың бірі постмодернизм болып табылады. Оның пайда болуына әсер еткен негізгі идеялар лингвистика мен жалпы тіл тану ғылымдары аясында пайда болады. Белгілі швейцарлық тілтанудың маманы Фердинанд де Соссюр (1857 - 1913) айтуынша тіл ол ұғымды білдірудің бейтарап және пасық түрі емес..Және сөз бен заттар біртекті үйлесетін екі тілді де кездестіре алмайсыз.. Осыдан Соссюр сөз бен жазуды өзіндік заңдары бар лингвистикалық құрылым ретінде қабылдау керек деген қорытынды жасады.,Тікелей цитатасын келтірсек: язык - это не окно в мир, а структура, определяющая наше представление о нем. Бұл егер тілдің құрылымы мұндай беделге ие болса, онда мәтіннің мағынасы одан кем емес байланыста. Автор өзінің ойын оқушыға нақты жеткізе алады деген түсінік төңірегінде мәселелер туындады. Мәтіннен тыс тұрған обьективті тарихи методтың болуы іс жүзінде мүмкін емес және тек лингвистикалық ресурстардан құралған санақ нүктесінің интерпритациясы ғана болады. .
Постмодернизмге Ролана Бартаның (1915 - 1980) еңбектері үлкен үлес қосты. . Барт социолект немесе тип письма ұғымын енгізді. Барттың ойынша тіл және оның мәнерлеу құралдары қзінше бір жалдама пунктін еске түсіреді, қйтені өмір сүріп жатқан адам оны әу бастан әдейі арналған деп есептейді. Аталған адамға дейін тілдің барлық бірліктері мен дискурсивті комплекстері көптеген пайдалануларды бастан кешірген және кез келген сөз көптеген ағымды, өзгерісті идеологиялық мағыналармен толтырылған. Барт бойынша жазу тілде заттанған идеологиялық сетка, оны кез келген топ, тап, әлеуметтік институт индивит пен нақтылық арасына белгілі категорияларда ойлауға тізе бүктіре отырып, осы сетка маңызды деп санайтын нақтылықтың аспектілерін назарға алып және баға бергізе отырып орналастырады. . Индивид өз тілін әртүрлі жазулардың үлкен қоймаларынан алады. Осы жерде қолданыстағы, әлеуметтенген сөз бөтендендіру билігіне ие. Барт сонымен қатар мағынаның денотативті және коннотативті аспектісіне назар аударды. Коннотативті мағыналар бірнеше заттық белгілерге ие. Біріншіден олар тек дәстүрлі тілдің белгілеріне ғана емес, сонымен қоса әртүрлі материалды заттарға қосыла алады. Екіншіден бұл мағыналар латентті, сондықтан олар не өзектіленеді ,не өзектіленбейді. Үшіншіден кез келген белгіге оңай орналастырыла отырып, коннотативті мағыналар осылайша тез шығып кетуі мүмкін. Төртіншіден бұл мағыналар диффузды, дәстүрлі тіл немесе бір материалды пән бірнеше коннотативті мағынаға ие бола алады. Бесіншіден олар агресивті, олар денотативті белгісі бар бейбіт көршісімен сыйыспай, оны басып тастауға немесе мүлдем ығыстырып шығарып тастауға тырысады. Кез келген тіл айтылған және астыртын айтылған комбинацияларды , денотативті және коннотативті деңгейлердің көрсеткіші болады және астыртын айтылған эксплицациялануы мүмкін, ал эксплицацияланған коннотативті мәтін астына кетіп қала алады. Өткеннің коннотативтері қазіргі зерттеушілермен ереже бойынша үлкен мәселелермен анықталады немесе қазіргі сана мен мәдениет үшін мүлдем ажыратылмайды. Барт тағы бір рет тілдің құралдық қызмет атқаратынын атап өтті. Тілдік номинацияның спецификасы бойынша индивидуалды пән ортақ категорияларға тиесілі. Ал бұл ортақ категориялар ортақ ұғымын мүлдем қабылдамайды. Қатынаста біз тілдің, қабылданған ортақ сөздердің еріксіз құлы болып қала береміз. Сондықтан адам қаншалықты деңгейде тілмен сөйлессе, тіл де соншалықты деңгейде адаммен қатынас жасайды. Бұл тұста Барттың тіл өлімі афоризмін еске түсірген жөн. Барттың коннотаттар мен деннотатар идеясын, осының негізінде текстік сараптам жасу ойын әуелі өзгелер, алғашында француз философтары қабылдап алды. Жалпылама мағыналы ұғымды анағұрлым айқын емес түсініктерді іздестіруге жұмсалатын мәтіндік анализ, постмодернистік ортада деконструктивті деген атқа ие. Бұл терминді шығарған Жак Деррида (р. 1930). Гуманитарлық ғылымда өзіндік бір лингвистикалық бетбұрыс жасалды. Тілді жүйе түріндегі түсінігінен шығатын деконструкция, көптеген текстік интерпритацияларды қажет ете бастады. Олар арқылы тең жағдайда нақты тарихи шындыққа жету мүмкін емес. Біліктіліктің ешқандай деңгейі, жіне зерттеу жұмысының көлемі деконструктарлардың ойынша толық түрде мәтін авторының субьектілігін және тілдің айшықтылығын айналып өте алмайды. Тек мәтіннің жалпы қабылданған іс әрекетінсіз интерпритация жасауы қолдау тапқан. Бұл мәтінде суреттелген шындығ туралы елеулі білімдер әкеліп, мәтіннің тілі туралы және оның авторы жайлы ақпарат береді. Ал одан арғыны талап ету ол аңқаулық таныту және негізсіз оқырманды алдау болып табылады. Мәтінніің тек бір ғана интернпритациясына талап жасау Мишель Фуконың (1926 - 1984), айтуынша өз белгісі бойынша репрессивті және білімге мұндай тисушілік ол биліке деген иқұшталық болып саналады. Ол талқылаудың баршамен қабылданған реттеу шеңберіне- дискурсқа арқа сүйейді. Фуко в 1750 - 1850 жылдары Европада жаңа, қатал ессіздік, жазалау, сексуалдық дискурстардың орнағанын көрсетеді. Бұл осы дәуірдегі әлеуметтік және интеллектуалды прогресс болды деп есептелетін пікірге қайшы келді. . Фуконың жұмыстары нақты тарихи құбылыстарға назар аударумен ерекшеленді. Ал басқа деконструкторлар мәтіннен тыс жерде нақты әлемнің болуын теріске шығарды. Олардың ойынша Дерридің текстен тыс жерде еш нәрсе жоқ деген афоризіміне сүйене отырып адамзат қатынасын тіл басқарады деген ойда болды.
А. Я. Гуревичтің айтуынша постмодернизмді тарихтың түсінігінше өзіне тән бейнесіздігі бар марксизм мен структурализмге реакция ретінде қабылдаған жөн. Постмодернизм бұған жауап ретінде шығармашылық индивидуалдылықты шектеулерден босатуды алдына мақсат етіп қойғанын алға тартады. Кейбір постмодернистер тарихи шындықтың бар болуын талқылау мүлдем мүмкін емес деген тұжырым жасайды. Логикаға сәйкес тарихшы тарихи мәтінді ақын мен жазушы қандай сеніммен жасаса, ол да сондай сеніммен жазады. Тарихшының мәтіні постмодернистердің айтуынша ол баяндаушы дискурс,нарратив. Олар көркем әдебиет сияқты риториканың заңдарына бағынады.
Жалпы айтқанда, сөздің мағыналы, яки мағынасыз болмағы шарт. Алғашқысының ішінде кейі қарапайым, басқалары күрделі келмекші. Күрделі сөздің жай айтылуы да, тұспалмен жеткізілуі де мүмкін, әуелгісінің кейбірі көкейден шығады да, кейбірі олай емес. Ой көрігінен сомдалып шыққан сөздің шынайысы да, жалғаны да болады. Жалған айтылғанның ішіндегі кейбірі сөз барысында тындаушының зердесінде бейнеленіп, сонымен тікелей тұспалданса, басқалары бейнеленетін затка байланысты ойда еліктеу туғызады, соңғысы жай поэтикалық қуаттың әсері. Еліктеудің кейбірі жетілген, кейбірі түбегейлі жетілген. Екеуінің жігін ажыратып зерттеу акындар мен поэзия білімпаздарының міндеті, көптеген тіл мен диалектіде бұл хақында әр түрлі шығармалар жазылған.
Бүдан әрі ешкім "софистика" мен "еліктеу" екеуін теркіндес санамауы тиіс. Керісінше, олар кейбір арақатыста ерекшеленсді. Ең алдымен олардың мүддесі әртүрлі: софист тындаушы санасында болмыстан тыс, оған қайшы қайдағы бір елес туғызады; сондықтан ол бар нәрсе жоқ, жоқ нәрсе бар деп ойлайды; ал оған қарама-қарсы еліктеуші тындаушысына үйлесімге орай ой түюге жетелейді. Оған сезім шарапатын тигізеді.
Тарихи-мәдени дамудың концепцияларының көптігі, өркениет пен мәдениеттің типологиясы
Адамзат қоғамының мәдениетінің басты тарихи формасы мен типін зерттеу мәдени-тарихи дамудың әр түрлі концепцияларының қалыптасуына алып келді. Бірінші топ Әлемдік тарихтың тұтастығы идеясына және мәдениет пен тарихтың сызықтық дамуына негізделген. Әлем тарихы идеясы адамзат тағдырын басқаратын құдай кейіпті бейнедегі христиан идеясымен байланысты. Адамзат тарихын құрайтын шынжыр секілді жекелеген тізбектің арасындағы байланыстың жоқтығы немесе ақтаңдақтың пайда болуын жоғары басшылыққа деген сенім толтырады да, тек сол басшы ғана адамзат қоғамдарының өмір сүруі мен ауысуын сол ғана түсіндіреді деген қағида. Христиан тарихнамасында (б.д. ІҮ-Ү ғғ.) тарихтың мән-мағынасы ретінде адамның Жаратушыға деген бірін-бірі ауыстыратын қозғалысы. Адам бұл қозғалыстың барысында тарихи процесті жасаушы саналы тұлғаға айналуы тиіс. Христиандықтың алдында пайда болған көріністер орта ғасырларда төрт Данилова монархиясының үстемдігі формуласы негізінде кескінделді, оның ішінде соңғысы Рим империясы. Келесі жазылатын тарихқа бұл схемада орын болмады.
Адамзаттың даму тарихына деген мұндай көзқарастың объективті негізі болды: қоғам дамуы өте баяу жүрді, жиі әрі үздіксіз тоқырау дәуірлерімен жалғасты, жекелеген халықтар мен ұлттардың мәдениеті құлдырауға ұшырады.
Әлемдік тарихтың ортағасырлық схемасы Жаңа дәуірдің өзінде жан-жақты әрі сараланған талдауға тап болды. Алайда осында атап өтетін жай: мәдениет дамуының сызықтық идеясы Англия мен Германияда протестантизм, Францияда ағартушылық көзқарасының әсерімен дүниежүзіне тарады. Теологиялықтан ол келе-келе метафизикалық және рационалистік идеяға айналды. Англияда Ф. Бэконнан бастап Г. Бокальға дейін әлемдік процестің бағыты тәжірибелі білімдердің жинағы ретінде түсіндірілді. Францияда Ф. Вольтерден бастап А. Кондорсеге дейін аталған идея шіркеудің қарсыласуы нәтижесінде дамыды, яғни ол адамзаттың ортағасырлық діншілдіктен арылуы және ақыл-ойдың басымдылығы, католицизмді жеңумен сипатталды. Теологиялық ойдың жетегінде дамыған Германияда әлемдік тарих идеясы И. Гердер мен Г. Гегель бастаған романтиктер мен философтар қолында адамзаттың біртіндеп гуманизациялануы және оның бостандыққа үйренуі жайлы ғылымға айналды.
Рационалистік концепцияларда бастапқыда тарих кездейсоқтықтар мен бейберекет жұмыстар жиыны ретінде қарастырылды. Мұндай көзқарастар революция идеясының пайда болуына, яғни мәжбүрліктер патшалығынан, бостандық пен ақыл-ой патшалығына секіріс ретінде қаралды. ХҮІІІ ғасырдың соңындағы француз революциясының идеясы мен қорытындысы арасындағы айырмашылық тарихтың жаңа көзқараспен талқылауға, оның ғылыми позициясын жаңадан талдауға мүмкіндік берді.
Тарихтың рационалистік концепциясының қалыптасуына ұлы тұлға культі идеялары әсер етті (Ф. Шлегель, И. Фихте, Ф. Шиллер). Қорытындысында олар Гегельдің тарих философиясында және К. Маркстің тарихи материализмінде айқын көрсетілген. Гегель де, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1. Палеография түсінігі. Палеографияның қамту аймағы-жазба деректер.
2. Палеография және оның проблеммалары.
3. Палеография ғылыми зерттеу саласының туындау тарихы.
4. Палеография ғылыми саласының Өзге ғылым салаларымен байланысы.
1. Палеография-палео және графо кӨне және жазамын сӨздерінен тӨратын термин-кӨне жазбалар-ежелгі жазба ескерткіштердің жасалған орнын және уақытын; жазба деректер мәтініндегі графикалық белгілердің Өзгеріске түсу барысын зертейтін; қысқартып жазылған сӨздер мен қүпия жазбалар түйінін анықтайтын; жазба дерек пен кітаптардың кӨркемделу барысын анықтайтын тарихи зерттеу салаларының бірі.
Палеографиялық зерттеулердің деректік кӨздері: қолжазбалар және жазба түріндегі актілер.
Палеография обьектісі: Жазба деректің жазба белгілері, жазба түрі, интерпункция белгілері, орфография емлелік, дӨрыс жазылу тәртібі, жазба материалы, қолжазба беттерінің кӨркемделуі, асты сызылған сӨздердің себептерін анықтау (разлиновка), мәтіндегі топтасқан сӨз шоқтарын анықтау (кустоды), қосылып жазылған немесе бӨлініп жазылған сӨздерді анықтау, жазба сыясын (чернила), бояуын, түптелуін (переплет) зерттеу болып табылады.
Палеография түрлері: Жазба деректің алфавиттік негізіне байланысты (мәтін (текст) тіліне байланысты) бірнеше түрге бӨлінеді (грек, латын, араб, словиян кириллиция және тағы да басқа болып).
Сонымен қатар Палеография зерттеу саласының қамту аймағының кеңуіне байланысты 2-ге бӨлінеді:
1. КОДИКОЛОГИЯ
2. АРХЕОГРАФИЯ (полевая и камеральная археография).
Жазба дерек түрлері: жылнамалар, заң актілері, жеке қҒжаттар, жеке адамдық деректер (хаттар, күнделіктер, заманхаттар), әдеби ескерткіштер, саяси публицистикалық және саяси шығармалар, ғылыми еңбектер, мерзімдік басылымдар.
Жазба деректер зерттеу нысанасына алынған кезде міндетті түрде олардың әлеуметтік функциялары мен жасалу кезіндегі мақсаттары ескеріледі. Осыған орай жазба деректер 2 түрде сыныпталады (классификацияланады):
1. ҚҒжаттық (документальные)
1.1. Картографиялық
1.2. Статистикалық
1.3. Актілік
1.4. Іс-қағаздық (канцелярные)
2. Баяндаушы (повестовательные)
2.1. Жеке адамдық (хаттар, күнделіктер, естеліктер, заманхаттар)
2.2. КӨркем шығармалық жазба деректер (очерктер, романдар, лирикалық шығармалар және т.б.).
2.3. Тарихи жазба деректер (тарихи повестер, жылнамалар, әдебиеттер).
2.4. Ғылыми (тарихи, философиялық, әлеуметтік еңбектер).
Жазу: сөйлеген сөздердің немесе айтылатын ойлардың жазба белгілерімен белгілену жүйесі.
Жазу шыққанға дейінгі ақпараттардың таралу тәртібі: суретін салу (ПИКТОГРАФИЯ), белгілі бір мәліметі бар тақтайшалар ілу (БИРКА), кертік, таңба қою (ЗАРУБКА), (ВАМПУ, КИПУ).
Жазудың негізгі 4 түрі бар: 1. ИДЕОГРАФИЯ-идеограммамен жазу, бір Ғғымды таңбалайтын жазу ( мысалы цифрмен, иероглифпен).
2. Словесно-слогывый. Ауызша және жазбаша берілетін шығармашылық (ғылыми тілде ЛОГОГРАФИЧЕСКО- СИЛЛАБИЧЕСКИЙ).
3. Слоговый. Буынды жүйелі. (СИЛЛАБИЧЕСКИЙ).
4. Буквенно-звукавой. Әріп дыбыстары арқылы яғни алфавит.
Қазіргі таңда қолданыста екі словян әліпбесі бар: глаголица, кириллица. Саллоннан шыққан ағайынды Константин (монастырда оны Кирилла деп атаған) және Мефодия негіз салған.
Жазба материалы: 1.Жартылай жӨмсақ-балауыздан жасалған таблицалар-ЦЕРЫ Церы-түсі сӨрғылт жақсы соғылатын және оңай кесілетін металл. (ВОСКОВЫЕ); Пальма жапырақтары; Береста қабық, тоз. Мысалы: қайыңның қабығы. 2. ЖӨмсақ материал-ПАПИРУС папирус-тропика қамысы, оның жапырағын ерте заманда халықтар жазуға қолданылған; ПЕРГАМЕН пергамент-ерте де жазуға қолданылған бӨзаудың терісі, жарғақ. Майды, суды Өткізбеген. 3. Қағаз ертеде жүн мен мақтадан жасалатын кездеме, мата аталған.
Жазу: жазба қҒралы, сыя және бояу. Сыя саптары ХІ-Х‡ІІғғ. темірден жасала бастаған, ал сажевые чернила Х‡ІІ-Х‡ІІІғғ.
Бояу киноварьдан-қызыл түсті минералдан жасалған. Сурик.
Жазба қҒралдары: калам трость, қҒс қауырсыны, қаламсаптар.
1. Жазба деректің сақталу формасында-кӨне жазба деректер көбіне көшіру барысында Өзгерістерге Өшырап, түп нӨсқалығын жоғалтады.
Деректің пайда болу уақытын анықтауды-ДАТИРОВКА, ал деректің авторын, не құрастырушыны анықтауды-АТРИБУЦИЯ деп атайды.
2. Текстегі әріптердің орнының алмасып кетуінен туындаған-мәтіннің графикалық қӨрылымындағы проблемма. Полеографиядағы графиканың зерттеу предметі-жеке әріптермен сӨздегі әріптердің орналасу тәртібі. Әр бір мәтіннің шығу тарихы мен қалыптасуына қарай спецификалық орфографиялық варианттар қарастырылады-графикалық шешімдерң (графические решениең) деп аталады.
3. сөздердің мағыналарын анықтауды-функционалды-стилистикалы қ параметрлерді анықтау немесе лексикалық проблеммалар деп атайды.
4. Екі және оданда көп сөздердің байланысуынан туындайтын проблеммаларды қарастыратын зерттеу тәсілін шартты түрде синтаксистікң сараптау деп атайды.
Тарихты оқыту мен зерттеулер барысындағы жаңа көзқарастарды пайдалану
Жиырмасыншы ғасырдың ортасында батысевропалық тарихнамамен АҚШ-тың тарихнамасында тарихи зерттеудің көлемдік тәсілі кең тарала бастады. Бұл жаңа деректердің жаппай табылуына байланысты еді. Осымен қатар бұрынғы белгілі тәсілдерді қайта ойластыру қажет болды. Бұл жаңалықтарбірінші кезекте экономикалық және әлеуметтік тарихты қамтыды, бірақ жекелеген салалардың біреуі бұл өзгерістерден тыс қалған жоқ. Жиырмасыншы ғасырда тарих ғылымының өзінде назар басым түрде атақты адамдар, жеклеген индивидтерден әлеуметтік көпшілік жаққа қарай ауды. Тарих бұл жерде экономика мен социологияға жақындасты және не олардың тәсілдерін пайдалану немесе олардың жарамдылығын тексеру қажет болды. Сонымен қатар алпысыншы жылдары батыс әлемде компьютерлер арзандап және қолға түсімді бола бастады, сәйкесінше олармен өңделетін ақпараттың спектрі кеңейіп, орындалатын операциялардың көлемі ұлғайды.
Көлемдік тәсілдер кейбір жағдайларда мәселені шешуде анағұрлым нақты ақпарат бере алды. Ал бұрын олар туралы тек жалпылама бағалау талдаулары жүргізілетін. Мысалы: жаңа заманда бақылаушылардың айтуынша адамдардың бойының өсу тенденциясы көрсетілді, себебі сол кезде жанұядағы ұлдар мен қыздардың бойлары ата- аналарымен салыстырғанда жоғары болды. Британдық тарихшылар бұл мәселені шешу үшін әскерге алу туралы құжаттар мен қайырымдылық ұйымдардың материалдарын апйдалаеа отырып бұл тенденцияның нақты іске асуын көрсетті. Олар осы құбылыс он тоғызыншы ғкасырдың ортасында атлған құбылыс тоқтап , тіпті әлеуметтікң төменгі қабаттарда керісінше жүргенін айқындады. Сонымен қатар аристократия мен кедейлердің бой мөлшері арасында үлкен айырмашылық болғанын айшықтады. Жуық уақытқа дейін Жаңа әлемге әкелінген африкалықтардың саны шамамен он бес он тоғызыншы ғасырлар арлығында он бес жиырма миллион деп саналды. Және бұл көрсеткішщ негізінде тек болжамдар бойынша айтылды.. Содан кейін Филипп Куртин Атлантическая работорговля: перепись (1969) атты зерттеуінде әртүрлі кезең мен аудандар туралы деректерді пайдалана отырып 8 - 10, 5 млн құлдар болғанын анықтады. Бұл мәселе төңірегінде дискуссия жалғасуда, бірақ енді аталғакн санның төңірегінде. Тек көлемдік анализ сонымен бірге әртүрлі құбылыстар бойынша бақылаушылардың келтірген деректерін тексеруге мүмкіндік жасады. Мысалы: жиырмасыншы ғасырдың басында көптеген британдық жұмысшылардың көбі сауатты болды немесе ағылшын әйелдері тұрмысқа кеш шығатыны туралы мәліметтерді тексеру сияқты. Көлемдік тәсілдің сапалық белгілері туралы талқылаулар модификация мен нақтылауға ұшырады. Бұл тек жалпы тенденцияларды ғана емес, сонымен бірге вариациялар мен қосымшаларды анықтауға мүмкіндік жасады.. Көлемдік тәсілдер негізінде көптеген ірі қоғамдығ үрдістер мәселесін шешуге мүмкіндік туды. Мысалы он сегізінші ғасырда қандай факторлар дың әсерінен Англияда халық санынң өсуі жүрді және бұл үрдістің сандық көрсеткіші қандай. Зерттеушілер атаулы мәселерді шешуде тар арнаулы статистикалық тәсілдерге сүйене бастады және көптеген баспа органдарындағы басылымдар, атап айтсақ Economic History Review, Journal of Economic History сияқты зерттеулер арнайы дайындықсыз қолға түсімсіз болды. Бірақ жалпы тарихшылар осы тәсілдердің пайдасы туралы өзіндік түсініктерін қалыптастырды. Көлемдік тәсілдер аса қажет және анағұрлым нәтиже берген тарихи демография мен онымен байланысты демография саласының мәселелерін шешу көлемдік мәліметтерсіз мүлдем мүмкін емес және кейбір кезеңдер үшін қарапайым халықтың саны анықтау аса қиындық тудырады, сонымен қатар қоғамдық өмірді түсіну үшін халықтың жас ерекшелігі, жынысы, шаруашылық көлемі, жұмысшылар туралы мәліметтердің маңызы зор. Және туу көлемі , өлім, неке саны туралы зерттеулердің маңызы да зор. Өмірдің негізгі тіршілік көзі өмірлік әрекет болған индустрия алды кезеңінде демографиялық процесстер әлеуметтік және экономикалық өмірдің басты индикаторы болды.. Тарихи демография негізінде Аналдар мектебінің тотальды тарих концепцияларын іске асыру әорекеті жасалды. Әсіресе Эммануэл Ле Руа Ладюридің еңбектерінде.Тарихи демография деректердің негізгі екі түрін пайдаланады: 1. нақты уақыт аралығындағы бүкіл елдің немесе жеке ауданның халқының саны туралы мәліметтер және 2.белгілі аудандағы өмір мен демографиялық көрсеткіштер туралы жазба мәліметтер. Қазіргі таңдағы анағұрлым анық деректер беретін тарихи - демографиялық зерттеулер алғаш рет он сегізінші ғасыр ортасында скандинав елдерінде жүргізіле бастады. Алғашқы халық санағы 1801 жылы Британияда жүргізілді, одан соң ол он жылда бір рет өткізілетін болды. 1841 жылдан кейін санақтан өткен әр адамның . фамилиясы көрсетілді. Ерте кезеңдік зерттеулер үшін қажетті салық ведомостьтары, шіркеудің кітаптық жазбалары жетті, бірақ олар бүкіл халықты қамтымады. Деректердің екінші түрі бойынша Европада приходтық кітаптардың маңызы зор. Мысалы олар Англияда 1538 жылдан жүргізілді. Бұл жүйе Англияда 1837 жылға дейін азаматтық тіркеу енгізілгенге дейін жұмыс жасады. Приходь кітаптарының негізінде туудың бүкіл ұлттық деңгейін, өлім мен неке санын есептелінеді. Осылайша халық санының өзін есептеуге болады. Бұл агрегативті анализдің мысалы болады. Осы ақпараттар негізінде оның өсуі мен азаюы белгілі болғанда номиналды анализ- жанұя өмірі динамикасының реконструкциясын жасау мүмкіндігі бар.
Көлемдік тәсілдер сонымен қоса қоғамның әлеуметтік құрылымын зерттеуге жәрдемдесті. Бұның да дереккөздері тарихи демографиянікімен бірдей, себебі бүкіл халықтың саны оны әлеуметтік тұрғыдан топтарға бөлудің потенцалды мүмкіндігіне ие. Осының негізінде үй шаруашылығының құрылымы мен көлемін зерттеу мүмкіндігі бар. Қазіргі британ тарихшылары соңғы зерттеулерімен индустрия алды кезеңдегі батыс европалықтарға шаруашылықтың жанұялық типтегі үлкен жанұялар деп аталатын түрі тән болды деген тұжырымды орнынан тайдырды. XIX ортасынан бастап санақ анкетасына тіркелетін тізімнің саны ұлғайды және әлеуметтік-демографиялық үрдістерді одан да терңірек зерттеуге мүмкіндік беретін жұмыстың методологиялық негіздері жасалды. Көлемдік тәсіл өз қолдануын саяси тарих саласынан да тапты. Әсіресе олар британ саяси ғылымында псефология днп аталатын саладағы электораттың тіршілігін зерртеуде пайдаланылды. Британияда . 1872 жылы сайлау туралы заң енгізілгенге дейін сайлау ашық түрде өтті, яғни әр дауыс жеке тіркелді.Сайлаушылардың табыстарын қоса есепке ала отырып, олардығ діни және әлеуметтік жағдайларын талдау арқылы он тоғызыншы ғасырдағы Британия партияларының әлеуметтік базасы туралы қорытынды жасалынады. Көлемдік тәсілдер сонымен бірге саяси элитаны зерттеуде қолданылады, өйткені бірнеше биография шеңберінде ғана жасалған ол туралы бейне сонда да толық болмайды. Аталған мәселені шешудің жолы коллективті биография бере алатын сол просопографикалық әдіс бола алды. . Осылайша заң шығарушы органдар депутаттарының шығу тегін, саяси тұрысын зерттеуге болады. Британ парламентінде 1836 жылдағы сайлаушылардың тізімі сақталған және сол арқылы кім қайсы партияны қолдағанын анықтайсыз. АҚШ-та көлемдік әдіс негізінде жиырмасыншы ғасырдың ортасынан жаңа экономикалық тарих дами бастады. Көлемдік әдіс әсіресе экономикалық тарихты зерттеуде аса кең қолданылды. Француз тарихнамасында осының негізінде Э.Лабрустың мектебінде сериялық тарих жақтаушылары пайда болды. Онда бағаның даму схемалары, егінділіктің, рента деңгейі, табыс деңгейі, яғни Франция мен өзге де еуропалық елдердің экономикалық тарихының құрылу моделін жасау үшін қажет көрсеткіштері анықталды. АҚШ тарихнамасында бұл мәселелермен жаңа экономикалық тарих айналысты. Бұл елде ол да клиометрия атауын алды. ..
Дайын статистикалық жинақтармен жұмыс жасағанда олардың жасалу жағдайлары мен методикасын зерттеу қажет. Статистикалық мәліметтерді кей кезде фрагменттік бөлшектерден жинауға болады , бұл жағдайда оны жүйеленуімен шешілетін мәселеге байланысты тарихшының өзі айланысады. Оны ол статистиканың өзінде бейнеленген тақырыппен, өлшемдері мен көрсеткішіне сай жасамауы мүмкін. Тарихи кезеңге қатысты статситикалық зерттеулер көбейген кезде олардың таңдау репрезитативтілігі туралы мәселе пайда болады. Осы жерде бүтінді құрайтын элементердің әрқайсысы таңдау мүмкіндігіне ие. Тарихи зерттеулерде кейде таңдау репрезентативтілігінің зерттеу мақсаттарына байланысты арнайы негізделуі қажет. Тарихты зерттеудің ерте кезеңдерінде таңдау мәселесін көп жағдайда уақыт шешеді. Себебі құжаттардың кейбір түрлері ғана сақталуы мүмкін. Және бұл құжаттардың сақталуы кездейсоқтық емес, онда тек қажетті құжаттар ғана сақталуымен немесе оларды сақтаған адамның басқалармен салыстырғанда артық мүмкіндіктері болған. Сондықтан құжаттарды өзгелермен салыстырғанда үлгергендер сақтай алған. Белгілі британ тарихшысы Л. Стоун, мысалы 1965 жылы баспадан шығарған Кризис аристократии, 1558 - 1641атты капиталды жұмысында 382 атақты жанұяны экономикалық жағдайларына қатысты қарастырды, бірақ осы кезеңді зерттеушілердің айтуынша құжаттары сақталған аристократияның мөлшері үштен бір мөлшерлік үлесте ғана болған. Сандық деректермен жұмыс жасағанда дұрыстығын, сәйкестігі мен репрезетативтігін негіздеп және орнықтыру қажет. Тарихшының көзқарасы бойынша корреляция коэффициентін- екі ауысымдық арасындағы байланыс деңгейінің демонстрациясын орнату маңызды. Көлемдік тәсілдер көптеген өлшемдер бойынша үлкен сандық қатынастардың анализін жүргізуге мүмкіндік береді және әртүрлі корреляция бола алады. Бұл корреляцияларды дәстүлі әдістер бойынша анықтау мүмкін емес. Бірақ сәйкестіктер таза статистикалық болуы мүмкін .Сандық деректердің талдануы зерттеушінің жалпы біліктілік деңгейіне, ал зертелу сұрақтарының қойылуы тек сандық деректеріне байланысты емес. Өз заманында үлкен резонанс тудырған америкалық клиометрия шеңберінде жүргізілген зерттеуле еді. Клиометрия жақтастарының тезисінде адам әрекетінің кейбір жақтарын жүйе түрінде түсіну оңайырақ, онда өзгерістіктердің өздері де, олардың арасындағы байланыста көлемдік анализге жасауға бағынады, егер өзгерістіктердің біреуінің көлемі өзгеретін болса, онда бұл әсерлердің бүкіл жүйеге әсерін есептеуге болады.Көбіне бұл экономикада көрініс береді. . Клиометрияны сондықтан жаңа экономикалық тарих деп те атайды. Ол эконометрия тәсілдерінен шығады. Бұл экономикалық жүйенің бір-бірімен байланысты элементтерінің қатынасынан шығатын қазіргі экономиканың статситикалармен жасалған анализ методикасы болып табылады.. Эконометристер моделдерді құрап және есептейді. Эконометриялық тәсілдерді қолданғанда қолда бар мәліметтердің фрагменталды жерлерін моделдерді құру арқылы толықтыру тілегі пайда болады.. Клиометрияның эталондық үлгісі болып Р. У. Фогелдің Железные дороги и экономический рост (1964) атты еңбегі табылады. Автор мұнда он тоғызыншы ғасырда АҚШ экономикасына темір жолдардың салынуы қандай үлес қосқанын есептемек болды. Гипотетикалық модел жасай отырып ол егер темір жолдар салынбаса америкалық экономика 1890 жылы қандай түрде боларын анықтай отырып , . Фогель мынадай қорытындыға келді ұлттық өнім мөлшері 3, 1 % ғана аз, ал өңделетін жердің 76 % бәрібір нақты сол қалпында қалар еді, әрі темір жолдың салынуы экономиканың басқа салаларынан капитал мөлшерін шығындады. Автордың өзбі зерттеу нәтижелеріне таң қалып, алдыңғы уақытта өз қорытындыларына күмәнмен қарады. Эконометрикалық моделдерді олардың абстрактылығына байланысты және социо мәдени үрдістерден алшақтағаны үшін сынға ұшырады. Моделдер процестердің логикасына негізделіп жасалды. Тағы бір даулы мәселе зерттеуші моднлге барлық өзгерімділіктерді енгізді ме деген сұрақ. Жәнедағы клиометрия құндылығы моделдің дұрыс құрылуына байланысты таза статистикалық әдіспен алынған қорытындыларға сүйенеді. Таза экономикалық көрсеткіштерге сүйену кейде үлкен қорытындыларға әкеледі. Бұл тұрғыдағы жарқын мысалға Р. У. Фогел мен С. Л. Энгерманның Время на распутье (1974) атты екі томдық еңбегі жатады. Онда мұралық қағаздар мен плантациялық архивтер және халық санақтарына анализ жасау барысында АҚШ тың оңтүстік штаттарындағы плантациялық шаруашылық азамат соғысына дейін тиімді жұмыс жасағанын, құлдар салыстырмалы түрде қамтамасыз етілген жұмыс күші болғаны, ал олар жасаған эконометрикалық моделде құлдықтың моралдық факторларында ешқандай қарсылық болған жоқтығы айтылады. Эконометрикалық моделде моральдық факторлар енгізілмеді, бірақ моралдық мотифтер оқиғаның өрістеуіндегі маңызды қозғаушы күш болып табылады. Жалпы алғанда тарихшылардың айтуынша клиометрия экономикалық дамудың жеке факторларын талдауда ғана тиімді . Бірақ эконометрикалық факторлар оқиғаларды жалпы интерпритациялағанда маңызды рөлге ие емес. Алпысыншы жылдары клиометрияның перспективалары, тарихты зерттеуде көлемдік тәсілдердің пайдаланылуы, жалпы алғанда өте белсенді болып көрінді. Л.Стоунның айтуынша сол кезде тарихшылар сандардың мқлшерінен естері шығып статистиканың наркомандарына айналды. Дәстүрлі тарихшыларға бұл көзқарас тіпті де белсенді болып көрінбеді, қайта олар бұдан қауіптенді және бірнеше онжылдан кейін жаңағы белсенділік бәрінде азая бастады. Сонымен қатар көлемдік тәсілді жақтаушылардың сіңірген еңбегі ол тарихтағы мөлшерлеп көрсетуден максималды арылу еді. Бұның өзі айтарлықтай сәттілік болды.Бірақ көлемдік әдістің тек жекелегн нәтиже бертіні анықталды, ал бұл өз кезгінде ары қарй интерпритациалауды қажет етті. Тарихи түсініктемеге кейде сапалық тұрғыдағы материалдар да қажет болады. Мысалы сыртынан қарасаң көлемдік материалдарға сәйкес адамда барлығы жақсы сияқты, бірақ оған моралдық, құқықтық факторлар теріс әсер етіп, ол өзінің жағдайына қанағаттанбауы мүмкін. Тарихи зерттеулерде бұрынғыша статистикалық матералдармен қоса дәстүрлі сапалық көзқарастарды пайдалануды қажет етеді.
Алпысыншы жылдардан Батыстағы гуманитарлық ғылымдардағы аса маңызды бағыттардың бірі постмодернизм болып табылады. Оның пайда болуына әсер еткен негізгі идеялар лингвистика мен жалпы тіл тану ғылымдары аясында пайда болады. Белгілі швейцарлық тілтанудың маманы Фердинанд де Соссюр (1857 - 1913) айтуынша тіл ол ұғымды білдірудің бейтарап және пасық түрі емес..Және сөз бен заттар біртекті үйлесетін екі тілді де кездестіре алмайсыз.. Осыдан Соссюр сөз бен жазуды өзіндік заңдары бар лингвистикалық құрылым ретінде қабылдау керек деген қорытынды жасады.,Тікелей цитатасын келтірсек: язык - это не окно в мир, а структура, определяющая наше представление о нем. Бұл егер тілдің құрылымы мұндай беделге ие болса, онда мәтіннің мағынасы одан кем емес байланыста. Автор өзінің ойын оқушыға нақты жеткізе алады деген түсінік төңірегінде мәселелер туындады. Мәтіннен тыс тұрған обьективті тарихи методтың болуы іс жүзінде мүмкін емес және тек лингвистикалық ресурстардан құралған санақ нүктесінің интерпритациясы ғана болады. .
Постмодернизмге Ролана Бартаның (1915 - 1980) еңбектері үлкен үлес қосты. . Барт социолект немесе тип письма ұғымын енгізді. Барттың ойынша тіл және оның мәнерлеу құралдары қзінше бір жалдама пунктін еске түсіреді, қйтені өмір сүріп жатқан адам оны әу бастан әдейі арналған деп есептейді. Аталған адамға дейін тілдің барлық бірліктері мен дискурсивті комплекстері көптеген пайдалануларды бастан кешірген және кез келген сөз көптеген ағымды, өзгерісті идеологиялық мағыналармен толтырылған. Барт бойынша жазу тілде заттанған идеологиялық сетка, оны кез келген топ, тап, әлеуметтік институт индивит пен нақтылық арасына белгілі категорияларда ойлауға тізе бүктіре отырып, осы сетка маңызды деп санайтын нақтылықтың аспектілерін назарға алып және баға бергізе отырып орналастырады. . Индивид өз тілін әртүрлі жазулардың үлкен қоймаларынан алады. Осы жерде қолданыстағы, әлеуметтенген сөз бөтендендіру билігіне ие. Барт сонымен қатар мағынаның денотативті және коннотативті аспектісіне назар аударды. Коннотативті мағыналар бірнеше заттық белгілерге ие. Біріншіден олар тек дәстүрлі тілдің белгілеріне ғана емес, сонымен қоса әртүрлі материалды заттарға қосыла алады. Екіншіден бұл мағыналар латентті, сондықтан олар не өзектіленеді ,не өзектіленбейді. Үшіншіден кез келген белгіге оңай орналастырыла отырып, коннотативті мағыналар осылайша тез шығып кетуі мүмкін. Төртіншіден бұл мағыналар диффузды, дәстүрлі тіл немесе бір материалды пән бірнеше коннотативті мағынаға ие бола алады. Бесіншіден олар агресивті, олар денотативті белгісі бар бейбіт көршісімен сыйыспай, оны басып тастауға немесе мүлдем ығыстырып шығарып тастауға тырысады. Кез келген тіл айтылған және астыртын айтылған комбинацияларды , денотативті және коннотативті деңгейлердің көрсеткіші болады және астыртын айтылған эксплицациялануы мүмкін, ал эксплицацияланған коннотативті мәтін астына кетіп қала алады. Өткеннің коннотативтері қазіргі зерттеушілермен ереже бойынша үлкен мәселелермен анықталады немесе қазіргі сана мен мәдениет үшін мүлдем ажыратылмайды. Барт тағы бір рет тілдің құралдық қызмет атқаратынын атап өтті. Тілдік номинацияның спецификасы бойынша индивидуалды пән ортақ категорияларға тиесілі. Ал бұл ортақ категориялар ортақ ұғымын мүлдем қабылдамайды. Қатынаста біз тілдің, қабылданған ортақ сөздердің еріксіз құлы болып қала береміз. Сондықтан адам қаншалықты деңгейде тілмен сөйлессе, тіл де соншалықты деңгейде адаммен қатынас жасайды. Бұл тұста Барттың тіл өлімі афоризмін еске түсірген жөн. Барттың коннотаттар мен деннотатар идеясын, осының негізінде текстік сараптам жасу ойын әуелі өзгелер, алғашында француз философтары қабылдап алды. Жалпылама мағыналы ұғымды анағұрлым айқын емес түсініктерді іздестіруге жұмсалатын мәтіндік анализ, постмодернистік ортада деконструктивті деген атқа ие. Бұл терминді шығарған Жак Деррида (р. 1930). Гуманитарлық ғылымда өзіндік бір лингвистикалық бетбұрыс жасалды. Тілді жүйе түріндегі түсінігінен шығатын деконструкция, көптеген текстік интерпритацияларды қажет ете бастады. Олар арқылы тең жағдайда нақты тарихи шындыққа жету мүмкін емес. Біліктіліктің ешқандай деңгейі, жіне зерттеу жұмысының көлемі деконструктарлардың ойынша толық түрде мәтін авторының субьектілігін және тілдің айшықтылығын айналып өте алмайды. Тек мәтіннің жалпы қабылданған іс әрекетінсіз интерпритация жасауы қолдау тапқан. Бұл мәтінде суреттелген шындығ туралы елеулі білімдер әкеліп, мәтіннің тілі туралы және оның авторы жайлы ақпарат береді. Ал одан арғыны талап ету ол аңқаулық таныту және негізсіз оқырманды алдау болып табылады. Мәтінніің тек бір ғана интернпритациясына талап жасау Мишель Фуконың (1926 - 1984), айтуынша өз белгісі бойынша репрессивті және білімге мұндай тисушілік ол биліке деген иқұшталық болып саналады. Ол талқылаудың баршамен қабылданған реттеу шеңберіне- дискурсқа арқа сүйейді. Фуко в 1750 - 1850 жылдары Европада жаңа, қатал ессіздік, жазалау, сексуалдық дискурстардың орнағанын көрсетеді. Бұл осы дәуірдегі әлеуметтік және интеллектуалды прогресс болды деп есептелетін пікірге қайшы келді. . Фуконың жұмыстары нақты тарихи құбылыстарға назар аударумен ерекшеленді. Ал басқа деконструкторлар мәтіннен тыс жерде нақты әлемнің болуын теріске шығарды. Олардың ойынша Дерридің текстен тыс жерде еш нәрсе жоқ деген афоризіміне сүйене отырып адамзат қатынасын тіл басқарады деген ойда болды.
А. Я. Гуревичтің айтуынша постмодернизмді тарихтың түсінігінше өзіне тән бейнесіздігі бар марксизм мен структурализмге реакция ретінде қабылдаған жөн. Постмодернизм бұған жауап ретінде шығармашылық индивидуалдылықты шектеулерден босатуды алдына мақсат етіп қойғанын алға тартады. Кейбір постмодернистер тарихи шындықтың бар болуын талқылау мүлдем мүмкін емес деген тұжырым жасайды. Логикаға сәйкес тарихшы тарихи мәтінді ақын мен жазушы қандай сеніммен жасаса, ол да сондай сеніммен жазады. Тарихшының мәтіні постмодернистердің айтуынша ол баяндаушы дискурс,нарратив. Олар көркем әдебиет сияқты риториканың заңдарына бағынады.
Жалпы айтқанда, сөздің мағыналы, яки мағынасыз болмағы шарт. Алғашқысының ішінде кейі қарапайым, басқалары күрделі келмекші. Күрделі сөздің жай айтылуы да, тұспалмен жеткізілуі де мүмкін, әуелгісінің кейбірі көкейден шығады да, кейбірі олай емес. Ой көрігінен сомдалып шыққан сөздің шынайысы да, жалғаны да болады. Жалған айтылғанның ішіндегі кейбірі сөз барысында тындаушының зердесінде бейнеленіп, сонымен тікелей тұспалданса, басқалары бейнеленетін затка байланысты ойда еліктеу туғызады, соңғысы жай поэтикалық қуаттың әсері. Еліктеудің кейбірі жетілген, кейбірі түбегейлі жетілген. Екеуінің жігін ажыратып зерттеу акындар мен поэзия білімпаздарының міндеті, көптеген тіл мен диалектіде бұл хақында әр түрлі шығармалар жазылған.
Бүдан әрі ешкім "софистика" мен "еліктеу" екеуін теркіндес санамауы тиіс. Керісінше, олар кейбір арақатыста ерекшеленсді. Ең алдымен олардың мүддесі әртүрлі: софист тындаушы санасында болмыстан тыс, оған қайшы қайдағы бір елес туғызады; сондықтан ол бар нәрсе жоқ, жоқ нәрсе бар деп ойлайды; ал оған қарама-қарсы еліктеуші тындаушысына үйлесімге орай ой түюге жетелейді. Оған сезім шарапатын тигізеді.
Тарихи-мәдени дамудың концепцияларының көптігі, өркениет пен мәдениеттің типологиясы
Адамзат қоғамының мәдениетінің басты тарихи формасы мен типін зерттеу мәдени-тарихи дамудың әр түрлі концепцияларының қалыптасуына алып келді. Бірінші топ Әлемдік тарихтың тұтастығы идеясына және мәдениет пен тарихтың сызықтық дамуына негізделген. Әлем тарихы идеясы адамзат тағдырын басқаратын құдай кейіпті бейнедегі христиан идеясымен байланысты. Адамзат тарихын құрайтын шынжыр секілді жекелеген тізбектің арасындағы байланыстың жоқтығы немесе ақтаңдақтың пайда болуын жоғары басшылыққа деген сенім толтырады да, тек сол басшы ғана адамзат қоғамдарының өмір сүруі мен ауысуын сол ғана түсіндіреді деген қағида. Христиан тарихнамасында (б.д. ІҮ-Ү ғғ.) тарихтың мән-мағынасы ретінде адамның Жаратушыға деген бірін-бірі ауыстыратын қозғалысы. Адам бұл қозғалыстың барысында тарихи процесті жасаушы саналы тұлғаға айналуы тиіс. Христиандықтың алдында пайда болған көріністер орта ғасырларда төрт Данилова монархиясының үстемдігі формуласы негізінде кескінделді, оның ішінде соңғысы Рим империясы. Келесі жазылатын тарихқа бұл схемада орын болмады.
Адамзаттың даму тарихына деген мұндай көзқарастың объективті негізі болды: қоғам дамуы өте баяу жүрді, жиі әрі үздіксіз тоқырау дәуірлерімен жалғасты, жекелеген халықтар мен ұлттардың мәдениеті құлдырауға ұшырады.
Әлемдік тарихтың ортағасырлық схемасы Жаңа дәуірдің өзінде жан-жақты әрі сараланған талдауға тап болды. Алайда осында атап өтетін жай: мәдениет дамуының сызықтық идеясы Англия мен Германияда протестантизм, Францияда ағартушылық көзқарасының әсерімен дүниежүзіне тарады. Теологиялықтан ол келе-келе метафизикалық және рационалистік идеяға айналды. Англияда Ф. Бэконнан бастап Г. Бокальға дейін әлемдік процестің бағыты тәжірибелі білімдердің жинағы ретінде түсіндірілді. Францияда Ф. Вольтерден бастап А. Кондорсеге дейін аталған идея шіркеудің қарсыласуы нәтижесінде дамыды, яғни ол адамзаттың ортағасырлық діншілдіктен арылуы және ақыл-ойдың басымдылығы, католицизмді жеңумен сипатталды. Теологиялық ойдың жетегінде дамыған Германияда әлемдік тарих идеясы И. Гердер мен Г. Гегель бастаған романтиктер мен философтар қолында адамзаттың біртіндеп гуманизациялануы және оның бостандыққа үйренуі жайлы ғылымға айналды.
Рационалистік концепцияларда бастапқыда тарих кездейсоқтықтар мен бейберекет жұмыстар жиыны ретінде қарастырылды. Мұндай көзқарастар революция идеясының пайда болуына, яғни мәжбүрліктер патшалығынан, бостандық пен ақыл-ой патшалығына секіріс ретінде қаралды. ХҮІІІ ғасырдың соңындағы француз революциясының идеясы мен қорытындысы арасындағы айырмашылық тарихтың жаңа көзқараспен талқылауға, оның ғылыми позициясын жаңадан талдауға мүмкіндік берді.
Тарихтың рационалистік концепциясының қалыптасуына ұлы тұлға культі идеялары әсер етті (Ф. Шлегель, И. Фихте, Ф. Шиллер). Қорытындысында олар Гегельдің тарих философиясында және К. Маркстің тарихи материализмінде айқын көрсетілген. Гегель де, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz