Қытайдағы реформаторлық қозғалыс

1. 1884.1885 жылдардағы франко.қытай соғысы.
2. 1894.1895 жылдардағы жапон.қытай соғысының себептері және нәтижелері.
3. Реформаторлық қозғалыстың пайда болуы.
4. Кан Ю вэй және 100 күн реформасы.
5. Ихэтуаньдар қозғалысы

Бұл екі соғыстан да Қытай көптеген зардап шегіп, өзінің иеліктерінен айрылды. Осы соғыстардың нәтижесінде Қытай жартылай отарға айналды. Жартылай отар дегеніміз—сөз жүзінде жеке мемлекет, оның өзіндік үкіметі, басқару жүйесі болады, ал іс жүзінде дамыған капиталистік державаларға саяси және экономикалық жағынан тәуелді болып табылады. Апиын соғыстары, тайпин кетерілісінің құлауы шетел капиталының Қытайға енуіне қолайлы жағдай жасады. Цин үкіметінің батыс державаларына тәуелділігі күшейе түсті. Қытайға Англия, Россия және Франция көзін тікті.
Француз отарлық саясатын жаңғыртқан республикашылдар тобының көсемі Жюль Ферри еді. Ол Францияның болашағы оның жүргізген отарлык саясатына байланысты деп көрсетті. 1880-1890 ж.ж. аралығында Францияда саяси жағынан мықты нығайған отарлық партия қалыптасты. Оны Жюль Ферри басқарды.
1885 ж. 28 шілдеде Жюль Ферри депутаттар палатасында отарлык саясат мәсслесін қозғаған болатын. Ол өз сөзінде отарлаудың екі түрі бар деп көрсетті:
1. Халқы өте көп мемлекет отарлаудың нәтижесінде өзінің халқына пана тауып, жұмыспен қамтамасыз етеді. Отарлық саясаттың Бұл түрі халқы өте көп немесе кебей мемлекетке тән.
2. Отарлық саясаттың екінші түрі де болады. Ол капиталы немесе тауары өте көп халыктардың отарлық саясаты. Бұдан көп пайда табуға болады. Бұл отарлаудың жаңа түрі. Отарланған ел—бұл жаца рыноктың құрылуы болып табылады.
Жюль Ферридің ойы бойынша ұлы нәсілдер кез-келген төменгі нәрсеге қарағанда ерекше құқықты иемденеді. Франция өзінің отарлық саясатында Оңтүстік-Шығыс Азия мемлекеттерінде үсіемдігін орналуына мүлделі болды. Францияның Вьетнамды басып алуы франко-қытай қатынастарының шиеленісуіне әкеліп соқтырды. Франиуз буржуазиясы вьетнам халқына қарсы соғыс жүргізе отырып, Қытайға да өздерініц позициясын нығайтып, Юньнань провинциясын басып алуға тырысты.
1884 ж. Оңтүстік-Қытай теңізінде француздардың елеулі әскери-теңіз күштері орналасты. Француздар Қытай үкіметіне өздерінің талаптарын қойды:
1. Қытай үкіметі Вьетнамның француздардың кол астында болатындығын мойындау керек еді.
2. Вьетнамның солтүстік аудандарынан Қытай әскерлері шығу керек еді.
3. Қытай Францияға ақшалай контрибуция төлеуге тиіс болды.
1884 ж. тамызда Франция соғысты бастады. Оның флоты
Қытайдың оңтүстік-шығыс жағалауындағы порттарын талқандады. Француз әскерлері Тайваньды, Пэнхуледао аралдарын басып алды. Мұнымен қатар қытай-вьетнам шекарасында да әскери іс-қимылдар жүргізілді. Дамуы жағынан артта қалып кеткен Қытай капиталистік Францияға тойтарыс көрсете алмады. Жас революционер Сунъ Ят-сен күйінішпен былай деген еді: ''Француздарда әскери темір кемелер, ал бізде епетейсіз ағаш қайықтар", Француз флоты қытай қалаларын талқандады. Әрине мұндай жағдайда Қытай жеңіліске ұшырады. 1885ж. тамызда Тяньцзинде франко-қытай келісіміне қол қойылды. Қытай үкіметі Вьетнамда орнатылған франиуз протекторатын мойындады, француз көпестері емін-еркін Юньнань провинциясында саудасын жүргізе алды.
2. Азиядағы басқыншылық саясатты жүргізген бірден бір мемлекет — Жапоиия. Жабық есік саясатының арқасында бұл ел отарланбады, енді XIX ғасырдың соңына таман Жапония басқа елдерге өзінің көзін тіге бастады. Жапония Кореяны жаулап алуды мақсат етті. 1876 жылы Жапония Кореямен тең емес келісім жасасты, оның сыртқы саудасын өз қолына алды. Қытайға қарсы ұлт-азаттық қозғалыста Кореяға көмек көрсетеміз деген сылтаумен жапондықтар өздерінің ықпалын күшейткісі келді. Сонымен бірге Қытайға да ықпал жасалынды. 1885 жылы Тяньцзиньде жапон-қытай келісімі қабылданды. Ол бойынша Қытай да, Жапония да бір-бірінің келісімінсіз Кореяға әскерін кіргізе алмады. Ол кезде Корея құжат жүзінде, яғни формалды түрде Қытайдың қол астында болды. 1893 жылы Кореяда жаппай шаруалар қозғалысы басталды (тонхактар). Қытай Кореяға ол көтерілісті басу үшін өзінің әскерін кіргізуге мәжбүр болды. Жапония бұл жағдайды пайдаланып өзінің әскерін Корея түбегіне әкеліп қондырды. Сөйтіп жапондықтар Қытайға Тяньцзинь келісімін бөзды деген кінә тақты. Жапония жапондық жолдағы корей үкіметін құрады, сөйтіп дереу Жапониядан көмек сұрайды. 1894 жылы 25 шілдеде соғысты жарияламай-ақ жапон кемесі қытай солдаттары отырған ағылшын кемесін суға батыртқызды. Жапон әскері Кореяға басып кіреді. Біртіндеп әскери іс-қимылдар Қытай территориясына өтті.
1895 жылы 17 сәуірде Симоносэкиде бейбіт келісім жасалынды, Ол бойынша:
1. Қытай Кореяның тәуелсіздігін мойындады.
2. Қытай Жапонияға Тайвань, Пескадор және Ляодун аралын беруге тиіс еді.
3. Қытай 300 млн. иена контрибуция төлеуге мәжбүр балды.
4. Жапонияға бірқатар порттарын ашуға тиіс боады.
Ресей және оның одақтастары Франция, Германия Симоносэхи келісімінің бір бабын қайта қарастыруды сұранады. Нәтижесінде Жапония Ляодун аралынан бас тартады, бірақ контрибуция 350 млн. иенге жетеді. Жапондықтар Тайваньда 1895 жылдан бастап 1945 жылға дейін билік етеді.

1. Губер А.А., Ким Г.Ф., Хейфец А.Н. Новая историл стран Азии и Африки. М., 1982
2. Ефимов Г.Е. Очерки ио новой и нокейшей исторки Китая. М.1451
3. Сидихменов В.Я. Китай: страницы іірошлого. М., Пяука. 1978.
4. Кодониальная политика капиталисшчески* держав. М., 1967
5. Калюжная Н.М. Восстание ихэтуаней. 1898-1901). М,, 1978
6. Табохаси Киеси. Дигоіоматическая история яноно-китайской войны. М., 1956