Нарықты экономика жағдайындағы мемлекеттік бюджеттiң қалыптасуының экономикалық талдауы

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 83 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

Кіріспе . . . 4

Ι. Мемлекеттiк бюджет теориялық негiзi және экономикалық маңызы

Мемлекеттiк бюджеттiң экономикалық мәнi . . . 8

1. 2. Мемлекеттік бюджеттің кірісі мен шығыстары . . . 15

Бюджеттің қалыптасуы мен экономикасы дамыған мемлекеттердің тәжірибесі . . . 23

ΙΙ. Нарықты экономика жағдайындағы мемлекеттік бюджеттiң қалыптасуының экономикалық талдауы

Мемлекеттiк бюджеттiң табысы мен шығысының экономикалық талдауы . . . 31
Мемлекеттік бюджеттік қалыптастыруда әлеуметтік сфераларды қаржыландырудың қазіргі заманғы жағдайы мен талдауы . . . 41

ΙΙΙ. Мемлекеттік бюджетті қалыптастырудың тиімділігін көтерудің негізгі бағыттары мен бюджеттiң кiрiстерi мен шығыстарының теңестiрiлуi

3. 1. Мемлекеттік бюджетті қалыптастырудың тиімділігін көтерудің негізгі бағыттары . . . 50

3. 2. Бюджеттiң кiрiстерi мен шығыстарының теңестiрiлуi . . . 57

Қорытынды . . . 61

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . 64

Қосымшалар. . ……71

Қысқартылған сөздер . . . 83

Кiрiспе

Экономикалық категория ретiнде мемлекеттiк бюджет қоғамдық өнiм құнының мемлекеттiң орталықтандырылған қаражат қорын құру жолымен жоспарлы түрде бөлу, қайта бөлу процесiнде және оны ұдайы өндiрiстi ұлғайту, қоғамдық қажеттердi қанағаттандыруға пайдалану барысында мемлекет пен қоғамдық өндiрiске басқа да қатысушылардың арасында қалыптасқан ақша қатынастарын белгiлейдi.

Бюджет экономикаға бюджет механизiмi арқылы ықпал етедi. Мұнда бюджеттiң бұкiл экономикаға ықпал құралы ретiндегi рөлi көрiнедi. ″Бюджет механизiмi″ -мемлекеттiң ақшалай қаражаттарының орталықтандырылған қорын құру және пайдалану формалары мен әдiстерiнiң жиынтығы. Экономиканы реттеу орталықтандырылған қаражат қорының көлемiн белгiлеу, оны құру, пайдалану формалары мен әдiстерiн реттеу, бюджеттi құру және орындау процесiндегi қаржы ресурстарын қайта бөлiске салу жолымен жұзеге асырылады.

Мемлекеттiң негiзгi қаржы жоспарының көрсеткiштерi республика Жоғарғы Кеңесiнiң жыл сайын қабылдайтын ″Мемлекеттiк бюджет туралы″ заңына сәйкес мiндеттi тұрде орындалуы тиiс.

Қазақстан Республикасы аумағында орналасқан барлық меншiк формасындағы кәсiпорындар, бiрлестiктер мен шаруашылық жұргiзушi субъектiлер республикалық бюджетке, кеден тарифтерiне сәйкес Ұлттық валютамен экспорттық және импорттық баж салықтарын төлейдi.

Дипломдық жұмысымда әлеуметтік-экономикалық дамудың негізгі бағыттарын жүзеге асырудың басты механизмдерін жетілдіру жолдарын қарастыруда және ол төмендегідей тұжырымдар мен ұсыныстар арқылы қалыптасқан:

Қазақстанның экономикасының қарқынды өсуіне кедергі келтіретін қазіргі заманғы бюджет жүйесінің кемшіліктерін анықтау мен және оны жою механизмдерін жасауда;
стратегиялық басымдықтарды жүзеге асыруда шекті бюджет ресурстарын бөлу туралы шешім қабылдауда жасалатын алмастырулардың негізділігін анықтау жолдарын көрсетуде;
болашақта бюджеттің тиімділігі мен шынайылығын қамтамасыз ету тәсілдерін түзуде;
мемлекеттік бюджеттеу элементтерін кешенді пайдалану механизмдерін айқындауда;
бюджеттік жоспарлауды жетілдіру құралдарын анықтауда;
болашаққа бюджеттік жоспар жасаудың ролін арттыру мақсатында шаралар тізбегін жасауда;
үкімекттің қарызының құрамындағы сыртқы қарыз үлесін төмендетудің жолдарын анықтауда.

Дипломдық жұмысымның маңыздылығы мемлекеттік бюджетті қалыптастыруды жетілдіру жөніндегі ұсыныстар Қазақстан Республикасының бюджет субъектілері мен республика деңгейінде бюджеттік саясатты қалыптастыру кезінде қолдана алады және ол келесілерден көрінеді:

мемлекеттік шығындарды жүзеге асыруда бағдарламалы жоспарларды пайдалана отырып олардың тиімділігін көтеру бойынша ұсыныстар жасалынған;
қарыз мәселелерінің әр-түрлі теориялық тәсілдері мен Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық жағдайының ерекшеліктерін есепке ала отырып, бюджеттік саясат шеңберінде мемлекеттік қарызды басқарудың тиімді жүйесін қадыптастырудың жолдарын анықталған;
мемлекеттік қарыздарды жүзеге асырудың екі бағыты ұсынылған:

1. республикалық бюджет пен мемлекеттік қарыздардың жетіспеушілігін жүргізіліп отырған жинақтау саясатын есепке ала отырып, бюджеттің мұнайлық емес жетіспеушілігінен анықтау қажет;

2. үкімет қарызының құрылымындағы сыртқы қарыз үлесін бірте бірте төмендету бойынша ұсыныстар кешені жасалынған;

Жұмыстың көлемі мен құрылымы . Диплом жұмысы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан тұрады.

Кіріспеде Мемлекеттік бюдлжеттің актуалдылығы негізделеді және бюджеттің қалыптасуы мен экономикасы дамыған мемлекеттердің тәжірибесі негізінде зерттеудің теориялық бөлімі мен маңыздылығы көрсетіледі.

Бірінші бөлімде нарықты экономика жағдайындағы мемлекеттік бюджеттiң қалыптасуының экономикалық талдауы шетелдік және отандық әдебиеттердегі мемлекеттің бюджеттік кірістері мен шығыстарының экономикалық маңызы, мазмұны, мақсаты, тапсырмасы, объективті қажеттіліктері мен принциптері, мемлекеттік бюджеттің қалыптасуы мен экономикасы дамыған мемлекеттердегі тәжірибиесі толығымен ашылады.

Екінші бөлімде нарықты экономика жағдайындағы мемлекеттік бюджеттiң қалыптасуын 2006 жылмен 2007 жылдың көрсеткiштерiн салыстыру арқылы мемлекеттiк бюджеттің кірісі мен шығысын экономикалық талдауы жасалынған, сонымен қатар мемлекеттiк бюджет бұл мемлекеттiк өкiмет органдарының қызметiн қамтамасыз ету үшiн ақшалай қаражатты қалыптастыру және жұмсалудың негiзгi қаржы жоспары талданып, олардың пайда болуы мен оларды төмендету жолдары ашылады.

Үшінші бөлімде Мемлекеттік бюджетті қалыптастырудың тиімділігін көтерудің негізгі бағыттары мен бюджеттiң кiрiстерi мен шығыстарының теңестiрiлуi жолдары алдағы 2008-2009 жылдарға Қазақстан Республикасының Үкіметінің жасаған бюджеттік болжамдары мысалға келтіріле отырып ашылады.

Дипломдық жұмыс 1-сызба, 6-диаграмма, 6-кесте, 3-қосымша және 71- пайдаланылған әдебиеттер, қысқартылған сөздер тізімінен тұрады.

Ι. Мемлекеттiк бюджет теориялық негiзi және экономикалық маңызы

Мемлекеттiк бюджеттiң экономикалық мәнi

Мемлекеттiк бюджеттiң экономикалық мәнi сан алуан қаржы баланстарында жекелеген ерекшелiктерi белгiленетiн айырықша салалары бар. Мәселен, мемлекеттiк кәсiпорындармен, ұйымдармен және халықпен қалыптасатын қаржы қатынастары қоғамдық өнiмдi құндық бөлудiң айырықша саласын құрайды. Бұл қатынастар қоғамдық қажеттердi өтеуге арналған, орталықтандырылған қаражат қорын құрап, пайдалануға байланысты. Бұл процесс мемлекеттiң тiкелей қатысуымен жұзеге асырылып отырады. Қаржы қатынастарының бұл жиынтығы ″Мемлекеттiк бюджет″ деп аталған ұғымның экономикалық мазмұнын құрайды.

Мемлекеттік бюджет экономикалық қатынастар субъектісі ретінде объективті сипатта болады. Оның жеке сфера ретінде қызмет атқаруы, дамуы сәйкес орталықтандырылған қаражаттарды талап ететін қоғамдық өндірістің қажеттілігімен айқындалған. Ақшалай қаражаттарды орталықтандыру ұлттық шаруашылықтың барлық көлемінде тұтас экономиканың үздіксіз қызметін қамтамасыз ету үшін аса қажет болып табылады. Ерекше бюджет сферасының болуы мемлекеттің табиғаты мен қызметтері арқылы да анықталады. Мемлекет орталықтандырылған ақшалай қаражаттарды барлық қоғам көлемінде әлеуметтік-мәдени шараларды жүргізу үшін, қорғаныс сипатындағы тапсырмаларды шешу үшін, мемлекеттік басқарудың жалпы шығындарын жабу үшін қажет етеді. Осылайшы, біздің пікірімізше, мемлекеттік бюджеттің болуы адамдардың субъективті қалауының нәтижесі емес, кеңейтілген қайта өндірістің қажеттіліктеріне, мемлекеттің табиғаты мен функцияларына шартталған объективті қажеттілік болып есептелінеді.

Г. Б. Журавлев «Бюджет - бұл қаржы жүйесінің орталық тізбегі, сондықтан ол қаржының барлық сапалық білгілерін сипаттайды. Бюджет - бұл процесінде бюджеттік қор қалыптасатын және пайдаланылатын императивті ақша қатынастарының жүйесі» деп сипаттама береді. Бюджет кез келген ел үшін экономикалық, әлеуметтік және саяси функцияларын атқару үшін қажетті ақшалай қорларға деген қажеттілігін қанағаттандыру үшін қажет. Кез келген елдің бюджеті бірдей категорияларды қамтиды: салықтар, займдар, шығындар және т. б. Ал олардың мазмұны бір қоғамдық экономикалық формациядан келесісіне өткен кезде де өзгермейді. Осы жағдай бюджетті экономикалық категория ретінде анықтауға мүмкіндік береді. Кез келген экономикалық категорияның мәні оның қызметтері арқылы анықталады. Қаржының қызметі деп оның қоғамдық тағайындалуының формасы түсінілідеі. Бюджет кең қаржылық категория болғандықтан оғын қаржыға тән қасиеттер қатысты: бюджеттік қорды құру; бюджеттік қорды пайдалану; бақылау қызметі.

Қазіргі таңда бюджет- бұл тек қана өтірік социалистік белгілеулерге сәйкес қатаң бекітілген қаржы ғана емес, бұл түбегейлі өзгерістерге әкелетін экономикалық саясаттың икемді құралы, ал онсыз мемлекеттің өмірі мәнінен айрылады деп Дербисов өз еңбегінде атап көрсетеді1.

Экономиканың дамуының қазіргі заманғы сатысында орталықтандырылған қаржы ресурстары мемлекетке қоғамдық өндірістің қажетті қарқыны мен пропорциясын қамтамасыз етуге, оның салалық және аймақтық құрылымдарын жетілдіруге қол жеткізуге, экономиканың салаларын дамытудың ең қажетті бағдараламаларына қажетті ақшалай қаражаттарды қалыптастыруға, ірі әлеуметтік қайта құрылымдарды жүргізуге мүмкіндік береді.

Қаржылық орталықтандырудың арқасында ақшалай қаражаттар экономикалық және әлеуметтік дамудың шешуші бөлімдеріне шоғарландырыла отырып, мемлекеттің экономикалық және әлеуметтік саясатын табысты жүргізуге жағдай туғызады.

Осылайша құндық қайта бөлудің ерекше бөлігі ретінде мемлекеттік бюджет ерекше қоғамдық қызметті атқарып, жалпы мемлекеттік қажеттіліктерді қанағаттандыруға қызмет етеді.

Қаржылық қатынастардың белгілі жиынтығы ретіндегі мемлекеттік бюджетке келесі белгілер тән: бюджеттік қатынас бөлу сипатында болады, үнемі ақшалай формада жүзеге асырылады, мақсатты ақшалай қорларды қалыптастырумен және пайдаланумен ұштасады. Сонымен қатар бюджеттік қатынастарға белгілі ерекшеліктер де тән, мемлекеттік бюджет құндық бөлудің ерекше сферасы ретінде келесі белгілері арқылы сипатталады:

мемлекеттегі жалпы қоғамдық өнімнің құндық бөлігін шарттаумен және оны қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін пайдаланумен байланысты бөлу қатынасының ерекше экономикалық формасын көрсетеді;
ұлттық шараушылықтың көптеген салалары, аймақтар, экономиканың секторлары, қоғамдық қызмет сфералары арасында құнды бөлуге арналған;
қоғамдық өнімнің оның тауарлы формасындағы қозғалысымен тікелей байланыссыз құндық бөлудің сатысын сипаттайды.

Кез келген экономикалық категория сияқты мемлекеттік бюджет өндірістік қатынасты сипаттайды және осыған сәйкес материалды-заттай сипатқа ие: бюджеттік қатынастар мемлекеттің ақшалай қаражаттарының орталықтандырылған қорларында, яғни бюджеттік қорда материалды түрге енеді. Осының нәтижесінде қоғамда болып жатқан нақты экономикалық процестер өзінің сипатын мемлекет жұмылдыратын және пайдаланатын ақшалай қаражаттар ағынынан табады.

Экономикалық категория ретінде мемлекеттік бюджет қоғамдық өнімнің құнын, мемлекеттің ақшалай қаражаттарының орталықтандырылған қорларын құру жолымен бөлу және қайта бөлу процесіндегі мемлекет пен қоғамдық өндіріске басқалай қатысушылар арасында пайда болған ақшалай қаражаттарды және оны кеңейтілген қайта өндіріс пен қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыруға пайдалануды сипаттайды2.

Мемлекеттік бюджет экономикалық категория ретінде бөлу және бақылау қызметін атқарады. Мемлекттік бюджет бөлу қызметінің шеңберінде оранластыру, қайта бөлу, тұрақтандыру қызметтерін де атқарады.

Бюджет экономикаға бюджеттік механизм арқылы әсер етеді. Осыдан тұтас экономикаға әсер ету құралы ретіндегі мемлекеттік бюджеттің ролі анықталады. Бюджеттік механизм - мемлекеттің ақшалай қаражаттарының орталықтандырылған қорларының құралуы мен пайдалану формалары мен тәсілдерін жиынтығы болып табылады. Экономиканы реттеу ақшалай қаражаттардың орталықтандырылған қорларының сандық көлемін анықтау, бюджеттің қалыптасу және атқарылу процесінде қаржылық ресурстардың құралуы мен пайладанылуы, қайта бөлуінуінің формалары мен тәсілдерін регламенттеу жолымен жүргізіледі.

С. В. Галицская бюджеттің толық анықтамасын береді: «Мемлекетік бюджет мемлекетте ұлттық кірісті қайта бөлу жөнінде жеке және заңды тұлғалармен қалыптасқан және бөлшекті түрде экономиканы, әлеуметтік-мәдени шараларды, қорғаныс пен мемлекеттік басқаруды қаржыландыруға арналған, елдің басты орталықтандырылған бюджеттік қорын пайдаланумен байланысты ұлттық байлық жөніндегі ерекше ақша қатынасы түсініледі»

Осылайша «мемлекеттік бюджет» түсінігінің көптігі келесі құраушыларды талқылауға теңестіріледі:

салыстырмалы жеке экономикалық категория ретінде;
мемлекеттің ақшалай қаражаттарының орталықтандырылған қоры ретінде;
экономикаға бюджеттік механизм арқылы әсер ету құралы ретінде;
мемлекеттің негізгі қаржылық жоспары ретінде;
құқықтық заң ретінде.

Мемлекеттік бюджеттің сапалық мінездемесін келесі 1-сызба түрінде сипаттауға болады.

Сызба 1. Мемлекеттік бюжеттің сапалық мінездемесі.

Қоғамдық қайта өндірістегі мемлекеттік бюджеттің ролі ең алдымен мемлекеттік бюджеттің көмегімен ұлттық кірістің 30 %-ға, жалпы ішкі өнімнің 20 жуық %-ға, жалпы қоғамдық өнімнің 10%-ға жуық көлемінің бөлінетіндігі мен қайта бөлінетіндігімен анықталады. Ол ақшалай қаражаттарды ұлттық шараушылықтың әр түрлі салалары, өндірістің секторлары, қоғамдық қызметтің сфералары, елдің аймақтары арасында бөлуді қамтамасыз етеді.

Мемлекеттік бюджет экономикаға белсенді әсер етеді, өйткені ол барлық ұлттық шараушылықтың бюджеті ретінде бола отырып, материалдық өндіріс сферасында, оның өсуінің ынталандырушы ретіндегі мемлекеттік бюджеттің ролі үлкен. Бюджеттің қаражаттары қорлардың жеке және қоғамдық та айналымын қамтамасыз ету үшін қолданылады. Күрделі салымдар мен айналым қаражаттарын әрекеттегі және қайтадан құрылған кәсіпорындар үшін бюджеттік қаржыландыру, басқалай шығындарды қамтамасыз ету бюджетке жекелеген кәсіпорындар үшін қорлардың жеке айналымына қосылуға мүмкіндік береді. Осылайша оның үздіксіз қызмет атқаруына жағдай жасайды.

Экономиканың қазiргi жағдайында орталықтандырылған қаржы ресурстары мемлекетке қоғамдық өндiрiс қарқынын қамтамасыз ететiн салалық және аумақтық құрылымдар құрып, iрi әлеуметтiк өзгерiстер жұргiзуге мұмкiндiк бередi. Орталықтан бөлiнетiн қаржының көмегiмен қаражат экономиканың басты аймақтарына шоғырланып, мемлекеттiң экономикалық және әлеуметтiк саясатын жұзеге асыруға жағдай жасайды. Сөйтiп, құндық бөлiнiстiң айырықша бөлiгi ретiнде ″Мемлекеттiк бюджет″ айырықша қоғамдық арналымды жалпы мемлекеттiк қажеттердi қанағаттандыруға қызмет етедi. Нақты, объективтi бөлiстiк қатынастардың формасы болғандықтан айырықша қоғамдық арналымды орындай отырып, мемекеттiк бюджет экономикалық категория ретiнде көрiнедi. Қаржы қатынастарының жиынтығы ретiнде мемлекеттiк бюджетте қаржы категориясына тән сипттар бар. Бюджет қатынастары бөлiстiк сипатта мақсатты ақша қорларын құрап, пайдалану арқылы жұредi. Сонымен қатар, бюджеттiк қатынастардың белгiлi бiр ерекшелiктерi болады. Бiрақ ол ерекшелiк қаржыға тән сипат шегiнен шықпайды. Мемлекеттiк бюджет құн бөлiнiсiнiң айырықша саласы ретiнде мыналармен сипатталады:

жиынтық қоғамдық өнiмнiң мемлекет қорында жинақталып, қоғамдық қажеттердi өтеумен байланысты бөлiс қатынастарының айырықша экономикалық формасы боып табылады;
құнды жасап, оны тұтыну процессiн бедерлейтiн материадық өндiрiс қаржысымен құнды тұтынуға қызмет ететiн өндiрiстен тыс сала қаржысынан айырмашылығы бюджет халықшаруашылығы салалары, аумақтар, экономика секторлары, қоғамдық қызмет салалары арасында құнды қайта бөiске салуға арналған.

Қоғамдық өнiмнiң тауар формасындағы қозғалысы мен тiкелей байланысы жоқ құнды бөлiсi, одан алашақтау жұзеге асырылады, ал материалдық өндiрiспен өндiрiстен тыс салаларда қаржы қатынастары тауар -ақша қатынастарымен астасып жатады.

Кез келген басқа экономикалық категория сияқты, мемлекеттiк бюджет өндiрiстiк қатынастарды бейнелеп, соған лайық метериалдық -заттық көрiнiс табады. Бюджет қатынастары мемлекеттiң ақшалай қаражаттарының орталықтандырылған қорында -бюджет қорында заттанады.

Экономикалық категория ретiнде мемлекеттiк бюджет қоғамдық өнiм құнының мемлекеттiң орталықтандырылған қаражат қорын құру жолымен жоспарлы тұрде бөлу, қайта бөлу процесiнде және оны ұдайы өндiрiстi Ұлғайту, қоғамдық қажеттердi қанағаттандыруға пайдалану барысында мемлекет пен қоғамдық өндiрiске басқа да қатысушылардың арасында қалыптасқан ақша қатынастарын белгiлейдi.

Бюджет экономикаға бюджет механизiмi арқылы ықпал етедi. Мұнда бюджеттiң бұкiл экономикаға ықпал құралы ретiндегi рөлi көрiнедi. ″Бюджет механизiмi″-мемлекеттiң ақшалай қаражаттарының орталықтандырылған қорын құру және пайдалану формалары мен әдiстерiнiң жиынтығы. Экономиканы реттеу орталықтандырылған қаражат қорының көлемiн белгiлеу, оны құру, пайдалану формалары мен әдiстерiн реттеу, бюджеттi құру және орындау процесiндегi қаржы ресурстарын қайта бөлiске салу жолымен жұзеге асырылады.

Мұның өзi бюджет қатынастарының жұмыс iстеуiнiң жоспарлы мақсатын алдын ала айқындайды. Бюджет байланыстарының мақсаты сипаты, мемлекеттiң ақшалай қаражаттарының орталықтандырылған қоры қозғалысының осыған ұқсас формасы бюджет байланыстарын тиiстi қаржы құжаты- елдiң негiзгi қаржы жоспарында бейнеленетiндiгiне жеткiзедi. Онда бюджеттiң экономикалық мазмұнын құрайтын бөлiс процестерi қарастырылады, кiрiстер және шығыстардың баптары мемлекеттiң ақшалай қаражаттарының орталықтандырылған қорын қалыптастыру көздерi мен жұмсалу бағыттарын көрсетедi. Негiзгi қаржы жоспары мемлекеттiң жоспарлы қызметiнiң нәтижесi; қоғамның барлық мұшелерiнiң мұдделерiн бейнелейтiн мемлекет еркi бейнеленедi.

Мемлекеттiң негiзгi қаржы жоспарының көрсеткiштерi республика Жоғарғы Кеңесiнiң жыл сайын қабылдайтын ″мемлекеттiк бюджет туралы″ заңына сәйкес мiндеттi түрде орындалуы тиiс.

Қоғамдық ұдайы өндiрiстегi мемлекеттiк бюджеттiң рөлi, ең алдымен өндiрiлген Ұлттық табыстың 39%-нiң жалпы қоғамдық өнiмнiң 18%-iн бөлуге және қайта бөлуге тұсуiнен көрiнедi. Ол, жоғарыда аталып өтiлгендей қаражатты елдiң халықшаруашылығы салалары, қоғамдық қызмет саласы, өндiрiс секторлары, экономикалық аудандары мен аумақтары арасында бөледi. Бұкiл халықшаруашылығының бюджетi болғандықтан, мемлекеттiк бюджет экономикаға тұтас ықпал жасайды. Мемлекеттiк бюджет материалдық өндiрiс саласында оның өсуiнiң стимуляторы ретiнде зор рөл атқарады. Бюджет қаржысы жеке (жеке кәсiпорындар шеңберiнде) және қоғамдық (бұкiл халық шаруашылығы ауқымында) қорлар қозғалысын қамтамасыз ету үшiн пайдаланылады.

Мемлекеттік бюджеттің кірісі мен шығыстары

Бюджет кiрiсi мемлекет кiрiсiне қарағанда барынша тар мағынада болып келедi. Бюджеттiң барлық денгейiндегi билiктiң қаржылық қаражатынан бөтен мемлекеттiк бюджеттен тыс қорлар мен бұкiл мемлекеттiк сектордың ресурстарын қамтиды. Бюджеттiң басты материалдық көзi- Ұлттық табыс. Егер қаржылық қажеттiлiктi жабу үшін жеткiлiксiз болса, мемлекет Ұлттық байлықты да тартады.

С. В. Галицская «Бюджеттің кірісі елдің бюджеттік қорын қалыптастырумен байланысты мемлекеттің шаруашылық субъектілері мен жеке тұлғалармен қалыптасқан экономикалық қатынасы түсініледі. Бюджеттің шығысы мемлекеттің ақшалай қаражаттар қорын бөлу мен оны салалық, мақсатты және аймақтық тағайындалуы бойынша пайдалану процесінде қалыптасқан экономикалық қатынас түсініледі»3 деп сипаттаса, В. Д. Ли «мемлекеттік кіріс пен мемлекеттік бюджет кірісі әр түрлі түсінікте болады дейді. Соңғысы мемлекеттің кірісінің құрамдас бөлігі болып табылады, сонымен қатар мемлекеттік кіріске барлық мемлекеттік кәсіпорындар мен ұйымдардың жалпы кірістері енеді, ал мемлекеттік бюджеттің кірісі - бұл тек қана бюджетке шоғырландырылатын таза бөлігі ғана».

Қазақстан Үкіметінің 2006 жылы бюджеттің атқарылуы туралы Есебінен төмендегіше тұжырым жасауға болады. Негізінен 2006 жылы республикалық бюджеттің атқарылуы еліміздің тауарларының экспорты үшін әлемдік шикізат тауары нарығында қолайлы жағдайда жүзеге асырылды. 2005 жылмен салыстырғанда мұнай бағасы 42, 1 пайызға артты. Сол сияқты қара метал - 24, 5 пайызға, түрлі түсті металл -23 пайызға жоғары болды. Сондықтан да шетел валютасының ағыны әжептеуір байқалды. Ұлттық қордың активтері 1 триллион теңгеден асып жығылса, соның 367, 1 миллиард теңгесі 2005 жылы республикалық бюджеттен аударылды. Мұншалықты қаржы көзі негізінен шикізат секторы салығының көп түсуінен, республикалық меншіктегі және тау-кен әрі өңдеу салаларына жататын мемлекеттік мүлікті жекешелендіруден түскен түсімдерден болса, республикалық бюджеттен ресми трансферттер ретінде Ұлттық қорға аударылып отырды.

Бюджеттің 2004 -2006 жылдар аралығымен салыстырғанда айтарлықтай үлкейгендігінен байқауға болады. Орындалмаған кірістер түрі 35 тен (53, 7 млрд. теңге түспеу сомасынан) 22-ге (22, 2 млрд. теңге түспеу сомасынан) дейін қысқарғандығын ерекше атап өтуге тұрарлық. Кірістердің артығымен орындалуы негізінен корпоративтік табыс салығы (56, 7 млрд. теңгеге), қосымша құн салығы (51, 1 млрд. теңге), табиғи және басқа ресурстарды пайдаланғаны үшін түсімдер (14, 2 млрд. теңге) есебінен қамтамасыз етілгені мәлім болып отыр. Сондай-ақ қосымша құн салығы кейбір тауарларға салынатын көлдік ставкаға қарамастан, 17, 3%-ға артығымен атқарылған. Бұл 2004 жылмен салыстырғанда 78%-ға артық.

Тиісінше салықтық емес түсімдерде республикалық меншік болып табылатын акциялардың пакеттеріне дивиденттер бойынша 20, 2 миллиард теңге артығымен орындалған. Бұл соңғы үш жылда алынған кірістердің басын қосқандағымен бірдей. Бюджеттің игерілмеуі 2005 жылы 12, 9 миллиарды теңгені құрап отыр. Бұл 2004 жылға қарағанда 18, 4 миллиард теңгеге аз. Өйткені 2004 жылы сынға ұшыраған бюджеттік әкімшілер жұмыстың оң нәтижелеріне қол жеткізіп: Ақпараттандыру және байланыс агенттігінде жете игермеу сомасы 5, 1 - ден 0, 5 миллиард теңгегt дейін қысқарса, Төтенше жағдайлар министрлігі бойынша 3, 9-дан 0, 1 миллиард теңгеге және Көлік және коммуникациялар министрлігі бойынша - 1, 5-тен 0, 7 миллиард теңгеге қысқарып отыр. Ал Қорғаныс, Индустрия және сауда, Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау минисрліктерінің бюджет қаржысын игермеу объективті себептер арқылы түсіндіріледі.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.