Фирманың бәсекелестік қабілеттігін арттырудағы қаржылық менеджменттің рөлі
КlРlСПЕ 5
1.ФИРМАНЫҢ БӘСЕКЕЛЕСТІК ҚАБІЛЕТТІГІН АРТТЫРУДАҒЫ ҚАРЖЫЛЫҚ МЕНЕДЖМЕНТТІҢ РӨЛІ
7
1.1.Фирмалардың қаржылық қызметтерінің бәсекелестік қабілеттінің теориялық негіздері
7
1.2. Фирмалардың қаржылық қызметтерінің бәскелік қабілеттілігін арттырудың шетелдік тәжірибесі
25
2.ФИРМАНЫҢ БӘСЕКЕЛЕСТІК ҚАБІЛЕТТІГІН АРТТЫРУДАҒЫ ҚАРЖЫЛЫҚ МЕНЕДЖМЕНТТІҢ РӨЛІН ТАЛДАУ ЖӘНЕ БАҒАЛАУ
38
2.1. Екінші деңгейлі банктердің фирманың бәсекелестік қабілеттігін арттырудағы рөлін талдау
38
2.2. «Қазақстан Халық банкі» АҚ мәліметтерінің негізінде банктің қаржылық қызметтерінің бәсекелік қабілетін талдау
47
3.ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНКТЕРДІҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТТЕРІНІҢ БӘСЕКЕЛІК ҚАБІЛЕТІН АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ
56
3.1. Банктердің қаржылық қызметтерінің бәсекелестігін арттыруда қаржы нарығын кластерлік ұйымдастыру моделі
56
3.2 Бизнес.жоспар: «Банк қызметтері нарығын кластерлік талдау әдісі» 60
ҚОРЫТЫНДЫ 63
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 66
1.ФИРМАНЫҢ БӘСЕКЕЛЕСТІК ҚАБІЛЕТТІГІН АРТТЫРУДАҒЫ ҚАРЖЫЛЫҚ МЕНЕДЖМЕНТТІҢ РӨЛІ
7
1.1.Фирмалардың қаржылық қызметтерінің бәсекелестік қабілеттінің теориялық негіздері
7
1.2. Фирмалардың қаржылық қызметтерінің бәскелік қабілеттілігін арттырудың шетелдік тәжірибесі
25
2.ФИРМАНЫҢ БӘСЕКЕЛЕСТІК ҚАБІЛЕТТІГІН АРТТЫРУДАҒЫ ҚАРЖЫЛЫҚ МЕНЕДЖМЕНТТІҢ РӨЛІН ТАЛДАУ ЖӘНЕ БАҒАЛАУ
38
2.1. Екінші деңгейлі банктердің фирманың бәсекелестік қабілеттігін арттырудағы рөлін талдау
38
2.2. «Қазақстан Халық банкі» АҚ мәліметтерінің негізінде банктің қаржылық қызметтерінің бәсекелік қабілетін талдау
47
3.ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНКТЕРДІҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТТЕРІНІҢ БӘСЕКЕЛІК ҚАБІЛЕТІН АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ
56
3.1. Банктердің қаржылық қызметтерінің бәсекелестігін арттыруда қаржы нарығын кластерлік ұйымдастыру моделі
56
3.2 Бизнес.жоспар: «Банк қызметтері нарығын кластерлік талдау әдісі» 60
ҚОРЫТЫНДЫ 63
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 66
Тақырыптың өзектілігі. Қаржылық менеджменттің қазіргі даму жағдайында коммерциялық фирманың әмбебаптану дәрежесінің арту талабы қойылады. Фирма қызметінің қаржы-фирмалық қызметтердің әр түрлі салаларына енуі, соның ішінде фирма қызметтерін дамыта отырып жаңа фирмалық қызметтерді енгізу - өзгермелі қаржылық салаға коммерциялық фирмалардың бейімделінуінің, нарық сегменттерінің басымды салаларын құрудың шешуші жолдарының бірі болып отыр.
Осы шартта коммерциялық фирмалар банк нарығына несиелік өнімдер мен түрғын халыққа қызметтердің көптеген түрлерін жасап үсынуда. Мүндай жағдайда қызметтердің бәсекелік қабілеттілігін анықтап отыру және оларға деген сүранысты зерттеу қажеттілігі туындайды.
Қаржылық қызметтерді көрсету фирма қызметінің болашақ басымды салаларының бірі болуда, әсіресе аймақтарда, өйткені ондағы нарық толық қамтылмаған, ал түрғындардың несиелік қабілеттері артуда. Қаржылық қызметтер – фирмалар үшін тиімді болып табылатын несие-қаржылық бизнестің түрлерінің бірі. Мүндай жағдай келесідей бірқатар ерекшеліктермен анықталынады. Себептердің біріншісі: ішкі нарықтағы пайыздық ставкалардың төмендеуінен туындаған, корпоративтік клиенттермен жүргізілетін операциялар бойынша пайыздық маржаның қысқаруы. Екінші себеп ренінде; корпоративтік клиенттерді несиелендіру мүмкіндіктерін төмендететін, фирма ресурстарының аз және төменгі капитализациялануын айтуға болады. Үшінші себеп: тұрғындарды несиелендіру фирмалар үшін тұрақты табыс және клиенттердің мерзімдері бойынша қаржылық қызметтердің қаржылық тәуекелдерін реттеу.
Қаржылық қызметтер мен өнімдердің, фирма қызметінің бәсекелік қабілеттілігін арттыру мәселесінің шешімі қаржы нарығындағы бәсекелік позициясын реттеу және бәсекелік басымдылықты беретін бәсекелік стартегияны жасау облысында болмақ.
Фирма қызметі мен фирма өнімдерінің бәсекелік қызметтерін арттыру мәселелері көптеген шетелдік авторлардың еңбектерінде қарастырылған. Олардың ішіде В.Е. Черкасов, Л.А. Плотицына, О.И. Лаврушин, И.В. Липсиц, А.Г. Баталов, Г.О. Самойлов, В.М. Гальперин, И.Б. Аңцреев, Ю.И. Коробов, В.Г. Садков, О.П. Овчинникова, С.Г. Светуньков, И.Н. Рыкова, А.А. Чернышев, Ю.Б. Рубин және т.б.
Фирма мен фирмалық қызметтердің бәсекелік қабілеттілігін зерттеу дәрежесін талдау, Қазақстан Республикасының фирма жүйесі мен қызметттерінің тұрақты және қарқынды дамуына қарамастан одан әрі зеттеліну, шетелдік тәжірибелерді Қазақстан жағдайына бейімдеу қажет екендігін көрсетеді.
Осы орайда фирма қызметтегі фирмалық маркетингтің қүралдары мен тәсілдерін, маркетингтік зерттеу әдістерін қолдана отырып фирма нарығындағы қаржылық қызметтердің бәсекелік қабілеттілігін арттыру, фирма қызметтің
әмбебаптану дәрежесін арттыру тақырыптың таңдап алыну өзектілігін негіздеп, зерттеу мақсаты мен міндеттерін белгілейді.
Осы шартта коммерциялық фирмалар банк нарығына несиелік өнімдер мен түрғын халыққа қызметтердің көптеген түрлерін жасап үсынуда. Мүндай жағдайда қызметтердің бәсекелік қабілеттілігін анықтап отыру және оларға деген сүранысты зерттеу қажеттілігі туындайды.
Қаржылық қызметтерді көрсету фирма қызметінің болашақ басымды салаларының бірі болуда, әсіресе аймақтарда, өйткені ондағы нарық толық қамтылмаған, ал түрғындардың несиелік қабілеттері артуда. Қаржылық қызметтер – фирмалар үшін тиімді болып табылатын несие-қаржылық бизнестің түрлерінің бірі. Мүндай жағдай келесідей бірқатар ерекшеліктермен анықталынады. Себептердің біріншісі: ішкі нарықтағы пайыздық ставкалардың төмендеуінен туындаған, корпоративтік клиенттермен жүргізілетін операциялар бойынша пайыздық маржаның қысқаруы. Екінші себеп ренінде; корпоративтік клиенттерді несиелендіру мүмкіндіктерін төмендететін, фирма ресурстарының аз және төменгі капитализациялануын айтуға болады. Үшінші себеп: тұрғындарды несиелендіру фирмалар үшін тұрақты табыс және клиенттердің мерзімдері бойынша қаржылық қызметтердің қаржылық тәуекелдерін реттеу.
Қаржылық қызметтер мен өнімдердің, фирма қызметінің бәсекелік қабілеттілігін арттыру мәселесінің шешімі қаржы нарығындағы бәсекелік позициясын реттеу және бәсекелік басымдылықты беретін бәсекелік стартегияны жасау облысында болмақ.
Фирма қызметі мен фирма өнімдерінің бәсекелік қызметтерін арттыру мәселелері көптеген шетелдік авторлардың еңбектерінде қарастырылған. Олардың ішіде В.Е. Черкасов, Л.А. Плотицына, О.И. Лаврушин, И.В. Липсиц, А.Г. Баталов, Г.О. Самойлов, В.М. Гальперин, И.Б. Аңцреев, Ю.И. Коробов, В.Г. Садков, О.П. Овчинникова, С.Г. Светуньков, И.Н. Рыкова, А.А. Чернышев, Ю.Б. Рубин және т.б.
Фирма мен фирмалық қызметтердің бәсекелік қабілеттілігін зерттеу дәрежесін талдау, Қазақстан Республикасының фирма жүйесі мен қызметттерінің тұрақты және қарқынды дамуына қарамастан одан әрі зеттеліну, шетелдік тәжірибелерді Қазақстан жағдайына бейімдеу қажет екендігін көрсетеді.
Осы орайда фирма қызметтегі фирмалық маркетингтің қүралдары мен тәсілдерін, маркетингтік зерттеу әдістерін қолдана отырып фирма нарығындағы қаржылық қызметтердің бәсекелік қабілеттілігін арттыру, фирма қызметтің
әмбебаптану дәрежесін арттыру тақырыптың таңдап алыну өзектілігін негіздеп, зерттеу мақсаты мен міндеттерін белгілейді.
1. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына «Дағдарыстан жаңару мен дамуға» атты Жолдауы // Оңтүстік Қазақстан 10 наурыз, 2009 жыл
2. Н.А. Назарбаев "Қазақстан халқына Жолдауы» // Егеменді Қазақстан 28.02.2008.
3. ҚР Ұлттық Банкінің статистикалық бюллетендері. №1-12.2007.
4. ҚР Президентінің 31.08.1998 ж. "ҚР банктер және банк қызметі туралы" Жарлығы, 68, 68-1, 69, 70, 71, 72, 73, 74, 75, 76 және т.б баптары
5. АллаХвердян Д.А. Финансово-кредитный механизм развитого социализма- М.: Финансы, 2001.
6. Ачкасов А.И. Активные операции коммерческих банков - М.: Консолтбанкир, 2005.
7. Банки на развиваюьихся рынках. Укрепление руководства и повышение чувствительности к переменам. 2 том/ Д.Мак Нотон и др. - М.: Финансы и статистика, 2006.
8. Лаврушин О.И. Банковские операции- М.: Инфро,2005.
9. Банковский портфель - 1. Книга банкира. Книга клиента. Книга инвестора/ О.Н. Антипова және басқалары - М.: Соминтәк, 2005.
10. Банковский портфель - 1. Книга менеджера. Книга банковского финансиста. Книга банковского юриста/ О.Н. Антипова, Г.М. Антонов және басқалары - М.: Соминтәк, 2001. Лаврушин О.И. Банковское дело- М.: БиБНКЦ, 2005.
11. Белоглазова Г.Н. Коммерческие банки в условиях формирования рынка-Л.: ЛФӘИ, 2001.
12. Белугин М.И. Сберегательное дело. Есептік-несие техникумдарына арналған оқулық - М.: Финансы и статистика, 2005.
13. Бор М.З., Пятелко В.В. Стратегическое управление банковской деятельностъю.-М.: Приор, 2005.
14. Бухвальд Б.Р. Техника банковского дела-М.: ДИС, 2006.
15. Василишен Н.И. Регулирование деятельности коммерческого банка-М: Финансист информ, 2006.
16. Гамидов Г.М. Банковское и кредитное дело - М.: ЮНИТИ, 2006.
17. Деятельность банков: современный опыт США - М.:Экономист, 2006.
18. Долан Ә.Дж., Кәмпбел К.Дж. Деньги, банковское дело и денежно-кредитная политика, ағылшын тілінен аудармасы.- СПб, 2001.
19. Котлер Ф. Основы маркетинга- М.: Прогресс, 2005.
20. Колесникова В.И, Кроливецкая Л..П. Банковское дело- М.: Финансы и статистика, 2005.
21. Кубаев К.Е. Проблемы развития корпоративного управления В РК. //Банки Казахстана. №2, 2007год.
22. Льюис К.Ф. Методы прогнозирования экономических показателей. -М.: Финансы и статистика, 2007 .
23. Лаврушин О.И. Основы банковского менеджмента-М.: Инфра- М, 2005.
24. Лисак Б.И. Банковский бенчмаркинг как метод внедрения әффективных моделей бизнес - процессов // Банки Казахстана, №3, 2007.
24. Мамонова И.Д. Банк и платежная дисциплина. - М.. финансы и статистика, 2007.
25. Маркова О.М. Коммеческие банки и их операции. - М.: Банки и биржи:ЮНИТИ, 2007.
26. Нуреев P.M. Деньги, банки и денежно-кредитная политика. - М.: Финстат информ, 2007 ж.
■ 27. Озиус М.П. Пужном Б.Б. Банковское дело и финансовое управление рисками-Вашингтон, 2005.
28. Рид Ә, Коттер Р, Гилл Ә. Смит Р. Коммерчееские банки-М.: Космополис, 2007.
29. Сайденов А. Три уровня и три источника кредитование бизнесаУ/Казахстанская правда. - Астана, 2007. С.4.
30. Сейтбеков А. Виды и типы кредитов в банковском секторе Казахстана.//Саясат. -.2003. - № 3. - С.50-52.
31. Тихомирова Е.В. Кредитные операции коммерческих банковУ/Деньги и кредит. - 2003. - № 9. - С.39-46.
32. Штырова И.А. Управление кредитным рискомУ/Банковские услуги. -2003.-№ 6-7.-С.42-48.
33. «Қазақстан халық банкі» жылдық есеп беруі, 2007ж.
2. Н.А. Назарбаев "Қазақстан халқына Жолдауы» // Егеменді Қазақстан 28.02.2008.
3. ҚР Ұлттық Банкінің статистикалық бюллетендері. №1-12.2007.
4. ҚР Президентінің 31.08.1998 ж. "ҚР банктер және банк қызметі туралы" Жарлығы, 68, 68-1, 69, 70, 71, 72, 73, 74, 75, 76 және т.б баптары
5. АллаХвердян Д.А. Финансово-кредитный механизм развитого социализма- М.: Финансы, 2001.
6. Ачкасов А.И. Активные операции коммерческих банков - М.: Консолтбанкир, 2005.
7. Банки на развиваюьихся рынках. Укрепление руководства и повышение чувствительности к переменам. 2 том/ Д.Мак Нотон и др. - М.: Финансы и статистика, 2006.
8. Лаврушин О.И. Банковские операции- М.: Инфро,2005.
9. Банковский портфель - 1. Книга банкира. Книга клиента. Книга инвестора/ О.Н. Антипова және басқалары - М.: Соминтәк, 2005.
10. Банковский портфель - 1. Книга менеджера. Книга банковского финансиста. Книга банковского юриста/ О.Н. Антипова, Г.М. Антонов және басқалары - М.: Соминтәк, 2001. Лаврушин О.И. Банковское дело- М.: БиБНКЦ, 2005.
11. Белоглазова Г.Н. Коммерческие банки в условиях формирования рынка-Л.: ЛФӘИ, 2001.
12. Белугин М.И. Сберегательное дело. Есептік-несие техникумдарына арналған оқулық - М.: Финансы и статистика, 2005.
13. Бор М.З., Пятелко В.В. Стратегическое управление банковской деятельностъю.-М.: Приор, 2005.
14. Бухвальд Б.Р. Техника банковского дела-М.: ДИС, 2006.
15. Василишен Н.И. Регулирование деятельности коммерческого банка-М: Финансист информ, 2006.
16. Гамидов Г.М. Банковское и кредитное дело - М.: ЮНИТИ, 2006.
17. Деятельность банков: современный опыт США - М.:Экономист, 2006.
18. Долан Ә.Дж., Кәмпбел К.Дж. Деньги, банковское дело и денежно-кредитная политика, ағылшын тілінен аудармасы.- СПб, 2001.
19. Котлер Ф. Основы маркетинга- М.: Прогресс, 2005.
20. Колесникова В.И, Кроливецкая Л..П. Банковское дело- М.: Финансы и статистика, 2005.
21. Кубаев К.Е. Проблемы развития корпоративного управления В РК. //Банки Казахстана. №2, 2007год.
22. Льюис К.Ф. Методы прогнозирования экономических показателей. -М.: Финансы и статистика, 2007 .
23. Лаврушин О.И. Основы банковского менеджмента-М.: Инфра- М, 2005.
24. Лисак Б.И. Банковский бенчмаркинг как метод внедрения әффективных моделей бизнес - процессов // Банки Казахстана, №3, 2007.
24. Мамонова И.Д. Банк и платежная дисциплина. - М.. финансы и статистика, 2007.
25. Маркова О.М. Коммеческие банки и их операции. - М.: Банки и биржи:ЮНИТИ, 2007.
26. Нуреев P.M. Деньги, банки и денежно-кредитная политика. - М.: Финстат информ, 2007 ж.
■ 27. Озиус М.П. Пужном Б.Б. Банковское дело и финансовое управление рисками-Вашингтон, 2005.
28. Рид Ә, Коттер Р, Гилл Ә. Смит Р. Коммерчееские банки-М.: Космополис, 2007.
29. Сайденов А. Три уровня и три источника кредитование бизнесаУ/Казахстанская правда. - Астана, 2007. С.4.
30. Сейтбеков А. Виды и типы кредитов в банковском секторе Казахстана.//Саясат. -.2003. - № 3. - С.50-52.
31. Тихомирова Е.В. Кредитные операции коммерческих банковУ/Деньги и кредит. - 2003. - № 9. - С.39-46.
32. Штырова И.А. Управление кредитным рискомУ/Банковские услуги. -2003.-№ 6-7.-С.42-48.
33. «Қазақстан халық банкі» жылдық есеп беруі, 2007ж.
Фирманың бәсекелестік қабілеттігін арттырудағы қаржылық менеджменттің рөлі
Мазмұны
бет
КlРlСПЕ 5
1.Фирманың бәсекелестік қабілеттігін арттырудағы қаржылық
менеджменттің рөлі 7
1.1.Фирмалардың қаржылық қызметтерінің бәсекелестік қабілеттінің
теориялық негіздері 7
1.2. Фирмалардың қаржылық қызметтерінің бәскелік қабілеттілігін
арттырудың шетелдік тәжірибесі 25
2.Фирманың бәсекелестік қабілеттігін арттырудағы қаржылық
менеджменттің рөліН ТАЛДАУ ЖӘНЕ БАҒАЛАУ
38
2.1. Екінші деңгейлі банктердің фирманың бәсекелестік қабілеттігін
арттырудағы рөлін талдау 38
2.2. Қазақстан Халық банкі АҚ мәліметтерінің негізінде банктің
қаржылық қызметтерінің бәсекелік қабілетін талдау 47
3.ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНКТЕРДІҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТТЕРІНІҢ БӘСЕКЕЛІК
ҚАБІЛЕТІН АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ
56
3.1. Банктердің қаржылық қызметтерінің бәсекелестігін арттыруда қаржы
нарығын кластерлік ұйымдастыру моделі 56
3.2 Бизнес-жоспар: Банк қызметтері нарығын кластерлік талдау әдісі 60
ҚОРЫТЫНДЫ 63
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 66
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Қаржылық менеджменттің қазіргі даму жағдайында
коммерциялық фирманың әмбебаптану дәрежесінің арту талабы қойылады. Фирма
қызметінің қаржы-фирмалық қызметтердің әр түрлі салаларына енуі, соның
ішінде фирма қызметтерін дамыта отырып жаңа фирмалық қызметтерді енгізу -
өзгермелі қаржылық салаға коммерциялық фирмалардың бейімделінуінің, нарық
сегменттерінің басымды салаларын құрудың шешуші жолдарының бірі болып отыр.
Осы шартта коммерциялық фирмалар банк нарығына несиелік өнімдер мен
түрғын халыққа қызметтердің көптеген түрлерін жасап үсынуда. Мүндай
жағдайда қызметтердің бәсекелік қабілеттілігін анықтап отыру және оларға
деген сүранысты зерттеу қажеттілігі туындайды.
Қаржылық қызметтерді көрсету фирма қызметінің болашақ басымды салаларының
бірі болуда, әсіресе аймақтарда, өйткені ондағы нарық толық қамтылмаған, ал
түрғындардың несиелік қабілеттері артуда. Қаржылық қызметтер – фирмалар
үшін тиімді болып табылатын несие-қаржылық бизнестің түрлерінің бірі.
Мүндай жағдай келесідей бірқатар ерекшеліктермен анықталынады. Себептердің
біріншісі: ішкі нарықтағы пайыздық ставкалардың төмендеуінен туындаған,
корпоративтік клиенттермен жүргізілетін операциялар бойынша пайыздық
маржаның қысқаруы. Екінші себеп ренінде; корпоративтік клиенттерді
несиелендіру мүмкіндіктерін төмендететін, фирма ресурстарының аз және
төменгі капитализациялануын айтуға болады. Үшінші себеп: тұрғындарды
несиелендіру фирмалар үшін тұрақты табыс және клиенттердің мерзімдері
бойынша қаржылық қызметтердің қаржылық тәуекелдерін реттеу.
Қаржылық қызметтер мен өнімдердің, фирма қызметінің бәсекелік
қабілеттілігін арттыру мәселесінің шешімі қаржы нарығындағы бәсекелік
позициясын реттеу және бәсекелік басымдылықты беретін бәсекелік стартегияны
жасау облысында болмақ.
Фирма қызметі мен фирма өнімдерінің бәсекелік қызметтерін арттыру
мәселелері көптеген шетелдік авторлардың еңбектерінде қарастырылған.
Олардың ішіде В.Е. Черкасов, Л.А. Плотицына, О.И. Лаврушин, И.В. Липсиц,
А.Г. Баталов, Г.О. Самойлов, В.М. Гальперин, И.Б. Аңцреев, Ю.И. Коробов,
В.Г. Садков, О.П. Овчинникова, С.Г. Светуньков, И.Н. Рыкова, А.А. Чернышев,
Ю.Б. Рубин және т.б.
Фирма мен фирмалық қызметтердің бәсекелік қабілеттілігін зерттеу
дәрежесін талдау, Қазақстан Республикасының фирма жүйесі мен
қызметттерінің тұрақты және қарқынды дамуына қарамастан одан әрі зеттеліну,
шетелдік тәжірибелерді Қазақстан жағдайына бейімдеу қажет екендігін
көрсетеді.
Осы орайда фирма қызметтегі фирмалық маркетингтің қүралдары мен
тәсілдерін, маркетингтік зерттеу әдістерін қолдана отырып фирма нарығындағы
қаржылық қызметтердің бәсекелік қабілеттілігін арттыру, фирма
қызметтің
әмбебаптану дәрежесін арттыру тақырыптың таңдап алыну өзектілігін негіздеп,
зерттеу мақсаты мен міндеттерін белгілейді.
Дипломдық жұмысты жасаудың негізгі мацсаты Фирманың қаржылық
қызметтерінің бәсекелік қабілеттілігін арттыруда теориялық-әдістемелік
негіз құрап отырып, фирманың қызметтерін жақсарту бойынша практикалық
үсыныстар жасау. Алға қойылған мақсат зерттеу тақырыбы бойынша келесі м
індеттерді анықтайды:
1. Фирма нарығында бәсекеге қабілеттіліктің теориялық және әдістемелік
негіздерін зерттеу;
2. коммерциялық фирманың несиелік қабілеттілігінің экономикалық мазмұнына
және қаржылық қызметтермен байланысты критерилерін анықтау;
• фирманың қаржылық қызметтерінің аймақтық даму тенденцияларын
айқындап, осы нарықтағы коммерциялық фирмалардың бәсекелік
басымдылықтарын талдау және бағалау.
Алға қойылған мақсаттар мен міндеттерге орай диплом жұмысының құрылымы
кіріспе, негізгі үш бөлім, қорытынды және қолданылған әдебиерттер тізімінен
тұрады.
Жұмыстың кіріспе бөлімінде таңдап алынған тақырыпттың өзектілігі
негізделініп, зерттеу мақсаты мен міндеті анықталған.
Жұмыстың бірінші бөлімінде Фирманың қаржылық қызметтерінің бәсекелік
қабілетінің теориялы және әдістемелік аспектілері қарастырылып, фирма
нарығындағы өнімдер мен қызметтердің бәсекелік қабілеттілігінің
критерилері және оны арттырудың стратегияларының теориялық негіздері
қарастырылды.
Жұмыстың екінші бөлімінде Қазақстан Республикасының фирмаларының қаржылық
қызметтер нарығы көрсеткіштерін талдау жасалынып, фирманың қаржылық
қызметтерінің бәсекелік қабілетін талдау мәліметтері қарастырылды.
Жұмыстың үшінші бөлімінде фирманың қаржылық қызметтерінің бәсекелік
қабілеттілігін арттыру шаралары бойынша бәсекелік өсу стратегиясы,
проблемарды шешу жолдары қарастырылды.
Жұмыстың қорытынды бөлімінде зерттеу жұмысының барлық нәтижелерінің
негізіде фирманың қаржылық қызметтерінің бәсекелік қабілеттілігін арттыру
бойынша практикалық құндылықтары бар ұсыныстар жасалынды.
1.Фирманың бәсекелестік қабілеттігін арттырудағы қаржылық
менеджменттің рөлі
1.1 Фирмалардың қаржылық қызметтерінің бәсекелестік қабілеттінің
теориялық негіздері
Фирмалардың қаржылық қызметтерінің бәсекелестік артықшылығы оның
бәсекеге қабілеттілігін қүрайды. Ол дегеніміз басқа сондай қызметтермен
салыстырғанда оның артықшылығын көрсететін түтынушылық және құндық
қасиеттердің жиынтығы.
Бәсекеге қабілеттілік - нарықтың талабын анықтайтын және қаржылық
қызметтердің басқа қаржылық қызметтермен салыстырғандағы оның сапалық және
экономикалық қасиеттерін кешенді бағалайтын кез - келген қызметтің негізгі
маңызды сипаттамаларының бірі. Бәсекеге қабілеттілік түсінігі салыстырмалы
сипатқа ие. Ол нақты нарық пен сатылым уақытының жағдайларына байланысты.
Қаржылық қызметтерді түтынушылардың көпшілігі қоғамдық қажеттіліктерге сай
тауарларды сатып алады, сонымен бірге әр сатып алушы өзінің қажеттіліктерін
толық қанағаттандыратын тауарды алады. Қаржылық қызметтерді түтынушылардың
мінездерін зерттеп көрсеткендей, екі үқсас қызмет болса, тұтынушы оның
арзанын қалайтынын, егер сатылым бағалары бірдей болған жағдайда - түтынушы
түтыну бағасының (қолдану шығындары) төменіне үмтылатыны белгілі.
Осылайша, қаржылық қызметтердің бәсекеге қабілеттілігі оның жоғары
түтынушылық қасиеттері мен төмен бағасымен анықталады. Бәсекеге
қабілеттілікті анықтайтын түтынушылық және.құндық қасиеттер әр түрлі
тауарлар үшін әр түрлі болады. Мысалы, үзақ қолданылатын және өндіріске
қажетті күрделі тауарлар үшін бәсекеге қабілеттілікті көрсететін
көрсеткіштерге келесілер жатады:
қаржылық қызметтердің пайдалану шеңберін анықтайтын атқарымдық
міндетінің көрсеткіштері;
қаржылық қызметтердің қолданыстағы ыңғайлығы мен оның
қауіпсіздігін сипаттайтын пайдалану көрсеткіштері;
қаржылық қызметтерді түтыну мен пайдалану шығындарын
сипаттайтын экономикалық көрсеткіштері;
жоғарыда көрсетілмеген (сертификат, сервистік қызмет
көрсету), басқа бағалық емес көрсеткіштер.
Бәсекеге қабілеттілік салыстырмалы көрсеткіш екенін ескере отырып, оған
қатысты бағалау жүргізілетін басқа да оған үқсастарды анықтау қажет.
¥қсастар көп болған сайын, бәсекеге қабілеттілікті бағалаудың нәтижелері
солғүрлым нақтырақ болады.
ХХ-ғасырдың басынан бастап өнімнің бәсекелік қабілеттілігін бағалау
әдістері даму сатысын бастады. Ресейде атақты корабль қүрушы және математик
академик А.Н.Крылов бірінші рет осы әдісті жасаған болатын. А.Н.Крылов
теориясы бойынша тауардың техникалық- экономикалық сипаттамасы оның түтыну
қасиетін түзейді, ал түтыну қасиетінің жиынтығының пайдалығы, сондықтан ол
оның бәсекелік қабілеттілігін анықтайды. Әдетте түтыну қасиеттері бір-
бірімен әр уақытта қайшылықта болады, яғни бірінің жақсаруы екіншісінің
нашарлауына алып келеді. Қуаттырақ двигательді қолдану арқылы машинаның
жылдамдығын көбейтетін болсақ, онда отынның жүмсалуы өседі де ресурсты
пайдалану көрсеткіштері нашарлайды. Жекеленген түтыну қасиетінё' техникалық-
экономикалық сипаттамасының әртүрлі үйлесуі арқылы қол жеткізуге болады.
Бәсекелік қабілеттілікті санау жолдар келесіні қамтиды:
- нарықта болатын басқа өнімдердің сипаттамасы жайлы ақпаратты
жинау;
1. көп өнімнің ішінен бағалауға жататын оның ұқсасын тауып алу, себебі ол
нақты бәсекеші болуы мүмкін;
2. бағалайтын үлгі мен үқсастың түтыну қасиеттерін салыстыра отырып,
бәсекелік қабілеттілігі жайлы қортынды шығару;
¥қсас тауарды таңдау бағалу сәтінің қиын кезеңі болып саналады, себебі
соның нәтижесінен бағалаудың нәтижесінің нақтылығы байланысты болады.
Нарықтың белгілі бір сегментінде болатын, бірдей қажеттілікті қамтамасыз
ететін кез келген тауарды үқсас тауар деп атауға болады.
¥қсас тауарды таңдаудың дүрыстығын. дәлелдеу үшін саралану
көрсеткіштерін пайдаланады. Олар өнімнің пайдалану мақсаты мен облысын
анықтайды, олардың шамасына қарай бағаланатын тауардың ұқсасын анықтауға
мүмкіндік туады. Бағалайтын үлгі мен үқсас тауардың саралану көрсеткіштерін
анықтағанда іс жүзінде олардың айырмашылығы 10-15 пайыздан аспау керек.
¥қсас тауарды таңдағаннан кейін оның бәсекелік қабілеттілігін
анықтайтын негізгі тұтыну қасиеттерін анықтауға кірісу керек. Түтыну
қасиеттері тікелей анықталуы мүмкін, немесе техникалық-экономикалық
сипаттамасының белгілі бір функциясы арқылы анықтауға болады.
Бағаланатын үлгі мен үқсас тауардың түтыну қасиеттерінің сандық көлемін
анықтағаннан кейін ғана олардың бәсекелік қабілеттілігі бағаланады. Есептеу
әдісінің негізгі екі түрі қолданылады: біреуі қатал деп аталады,
бағаланатын тауарды үқсас тауармен бәсекелік қабілеттіктерін салыстырғанда
тек сапалық жауап береді (ия-жоік;), және жұмсақ, ол болса бәсекелік
қабілеттілік көрсеткіштерінің (Кб) сандық мәнінін береді.
Бірінші жағдай үшін бәсекелік қабілеттілікті бағалау ережелері
келесіден түрады:
- егер бағаланып отырған тауар үқсас тауарға қарағанда ешқандай
қасиеттерінен басымдылық көрсетпей, бір-ақ түтыну қасиетінің
көрсеткішінен төмен болса, онда оның сапасы төмен деп саналады;
екеуінің түтыну қасиетінің көрсеткіштері бірдей болған жағдайда онда олар
тең бағалы деп саналады;
2. ешқандай көрсеткіштерінен төмен болмай, бір ғана көрсеткішінен асып
түссе, онда бағаланып отырған тауар үқсасына қарағанда басымды деп
саналады;
3. егер бағаланып отырған тауар ұқсасына қарағанда кейбір көрсеткіштеріне
қарағанда асып түссе де, кейбір көрсеткіштері бойынша төмен болған жағдайда
тауардың бағалануы белгісіз деп аталады.
Жұмсақ бағалау әдісі екі факторлық модель бойынша жолымен іске асады:
1. аддитивті, бағаланып отырған тауар мен үқсас тауардың түлыну
қасиеттерінің қатынасын әрбір үлгінің барлық бәсекелік қабілеттілікке әсер
ететін түтыну қасиетінің үлес салмағына а, көбейте отырып, олардың
қосындысын білдіретін қортындылау коәффициенті Кб анықталады. Есеп а; бірге
тең болғанда мына тәуелділік бойынша жүргізіледі:
2. мультипликативті, бағаланып отырған тауар мен үқсас тауардың түтыну
қасиеттерінің қатынасын көбейту арқылы қортындылау коәффициенті Кб
төмендегі формула бойынша анықталады.
Бәскекге қабілеттік барлық экономикалық жүйелерге тән және қайшылықтар
болған жағдайда туындайды да, оның нәтижесі ретінде нарықты қайта бөлу
болады. фирманың қызметіне қатысты бәсекеге қабілеттік анықтамасын былай
беруге болады: фирманың бәсекеге қабілеттігі - несиелік үйымдардың нарыққа
бәсекеге қабілетті өнімдер мен қызметтер ұйымдастырып және сату
мүмкіндіктері, сенімді фирма имиджін қалыптастыра алу мүмкіндігі.
Фирма өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігін анықтайтын критерилердің
өзара байланысын ескере отырып, Фирманың бәсекеге қабілеттілігіне келесідей
анықтама беруге болады: Фирманың бәсекеге қабілеттілігі -клиенттердің
талғамдары мен талаптарына сәйкес түтыну қасиетіне ие қаржылық қызметтерді
несие үйымдарының көрсетуі, нарық үлесІн анықтау.
Фирманың бәсекеге қабілеттілігін оның қаржылық өнімдерінің бәсекеге
қабілеттілігінсіз айтуға болмайды, өйткені олардың арасында тікелей және
кері байланыс бар(сурет 1). Ендеше олардың ішіндегі маңыздыларын анықтау
және бәсекелестік үшін маңызды болып табылатын анықтау қажет.
Жоспарлау әлементтері кез-келген үйымның қызметінде қатысады. Бүл тек
ағымдағы ғана емес, сонымен бірге болашақты жоспарлауға да жатады. Банк
қызметінің табыстылығы оның сапасына тікелей қатысты. Жоспарсыз банк
бөлімшелеріндегі келісілген іс-қимылға қол жеткізу, бәсекелестер арасындағы
күреске төтеп беру, өзінің нарықтық қуысын үстап түру қиын болады.
Сондықтан жоспарлау - банк қызметін басқарудың қүрамды белігі болып
саналады.
Фирманың жоспарлау жүйесі стратегиялық жоспарлаудан және маркетингтік
жоспарлаудан түрады. Оларға қол жеткізуге бағытталған, мақсаттарды айқындау
мен ағымдағы жоспарларды жасау -. стратегиялық жоспарлаудың нәтижесі болуға
тиісті.
Фирманың қаржылық қызметтерінің бәсекеге қабілеттілігін анықтаушы
критерилер
Ақпараттық және
компьютерлік
технология
Клиенттерге қызмет көрсету сапасы
Фирманың кең тармақты болуы
I
Фирма сенімділігі
Фирма имиджі
1 ' w
Фирманың бәсекеге Қаржылық қызметтердің
қабілеттілігі бәсекеге қабілеттілігі
т т і •I " Т
Тұтынушылардың талғамы; өнім туралы ақпараттың ашық
Клиенттер базасының кең болуы;
болуы; фирманың баға саясаты;
Басымды бәсекелестерінің қосымша қазметтердің болуы;
болуы; қызмет көрсету жылдамдығы мен
Мемлекеттің жалпы
әкс номикалық қарапаиымдылығы;
дамуы бәсекелестердің алмастырушы
өнімдерінің болуы.
Сурет 1
Міндеттер: Ең алдымен фирманың міндеттері немесе оның миссиясы
белгіленеді. Ол стратегиялық жоспарлауға сол жерден аттанатын нүкте болып
қызмет етеді және банктің неге ү-мтылатындығын анықтайды.
Мақсаттар: Мақсаттар алдыға қойылған міндеттерді нақтылай түсуге
көмектеседі, сондықтан олар мөлшерлеуге болатындай және нақтылы болуға
тиісті.
Нарықтың бастапқы жағдайын талдау. Зерттеу барысында алынған ақпарат,
нарыққа тартушылық дәрежесін сипаттаушы деректерден түруы қажет. Мұндай
үлгідегі зерттеу үш кезеңнен мақсатты нарықты анықтау нарық сипаттарына,
оны сегменттеріне талдау жасау және бағалау нарық сегменттерінің
тартымдылығын бағалау.
Бірінші кезеңде: нарықты талдау барысында алынған ақпараттарды
пайдалана білу қажет. Оның негізгі мазмұны келесілерге негізделеді: •
фирманың клиенттерін анықтау;
1. олардың мүқтаждарын анықтау;
2. фирма үшін осы муқтаждарды қанағаҮгандырудың мүмкіндіктері мен
дүрыстығы.
фирманың стратегиялық жоспарының құрылымы неғүрлым
үлгілік компоненттерден тұрады.
Сурет 2
Фирманың стратегиялық жоспары
Міндеттер
Мақсаттар
Нарықтағы фирманың бастапқы жағдаиын талдау
Фирма стратегиясына әсер етуші
факторларды бағалау
Қауіптер мен мүмкіндіктерді бағалау
Нарықтың шаруашылық портфелін дамыту стратегиясы
Реттелетін факторлардәғы стратегиялық өзгерістер
Күтілетін нәтижелер
Екінші кезеңде нарықтық жоспары сипаттамалар (нарық, клиент) қызметтердің
көрсеткіштері, бәсекелестер сияқты көрсеткіштердің көмегімен нарық пен оның
сегменттеріне жанжақты баға беру керек.
Ең соңында таңдау жасау арқылы алынған нәтижелер бойынша, фирма әрекет
ететін нарықтың әрбір сегментінің салыстырмалы қатыстырылуын бағалау
көзделеді.
Фирманың стратегиясына әсер етуші факторлар стратегиялық жоспардың айрықша
маңызды көп банктің әлді және әлсіз жақтарын объективті бағалаудан, қызмет
көрсететін үлестерін есептауден, көрсетілетін қызметтің сапасы мен бағасын
талдаудан түрады.
Көрсетілген факторлардың ішінен бәсекелестермен қатынас айрықша орын
алады. Фирманың бәсеке қабілетін немесе оның негізгі бәсекелестерін
салыстыру барысында алынған бағалауға айрықша тоқталу көзделеді.
Қауіптер мен мүмкіндіктерді бағалау. Фирманың стратегиялық жоспары
нарықтық қауіптерді, сондай-ақ әрекет ететін немесе фирмаға әрекет етуге
ниеттенетін сегменттердің әрқайсысында мақсаттар мен міндеттерге қол
жеткізу мүмкіндіктерін бағалаудан түруы тиіс. Фирма стратегиясына әсер
етуші микро және макроорта факторларын объективті талдау, фирмаға жаңа
нарықтық мүмкіндіктер береді.
Шаруашылық портфелін дамыту стратегия"сы. Әрекеттерді жоғарыда сипаттап
өту нәтижесінде банк шаруашылық портфелін дамыту стратегиясын таңдауға
келеді. Нарықтың әрбір бөлігі үшін инвестициялардың басым бағыттарын
анықтайды. Осы мақсатта төменде келітірілген бәсекеге қабілеттік нарықтың
тартымдылығы матрицасын пайдалану ыңғайлы.
Стратегиясы нарық тартымдылығының жоғары дәрежесінен және күшті бәсеке
қабілеттен шығарылады және аталған нарықтағы банктің позициясын кеңейтуге
және нығайтуға бағытталған. Инвестициялаудағы басым бағыттар:
Аталған нарық, салымдардың кіріс келтірушілігінің және дәйекті түрде өсуі
үшін мүмкіндіктер береді. Сондықтан міндет - нарықтағы ағымдық берік
позицияны үстап түру.
Сурет 3
Фирма қызметінің статегиялық бағыттарының үлгілері
БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІК
Т A Р Күшті Әлсіз
Т Ы
м
Д ы л ы
қ
ж о ғ Өсіру Өсіру (енгізу)1.2.Жемістерін жинау
A Р Ы (тепе-теңдікке (қүрылымын
келтіру)1.1. өзгерту, қызметті
қайтақүру)1.3.
т ө м е Қорғау Іріктеп Инвестицияларды
н г і (инвестициялау)2.1.инвестициялау үқыппен
(сегментті алу (ауыстыру
таңдау)2.2. іздеу) 2.3.
Жемістерін Инвестицияларды Қызметті тоқтату
көру 3.1. ұқыппен алу 3.2. (бәсекелестерге
шабуыл жасау
үшін пайдалану)
3.3.
1.2 стратегиясы. Стратегияның бүл түрі фирманың бәсекеге қабілетін
арттыруға
бағытталған және өсудің айрықша болашағына сүйенеді.
■ Болашақта берік позицияға ие болу үшін нарыққа өту стратегияның негізгі
міндет болып саналады.
1.3 стратегиясы. Аталған стратегия шеңберінде нарық сегментерінде орта
деңгейден төмен емес кірістерді көбейту мүмкіндіктері пайдаболады.
Фирманың жоғары бәсеке қабілетін қамтамасыз етудің мүмкін еместігі,
аталмыш стратегияның осал жері болып саналады. Мүндай жағдайда фирма
операцияларының кіріс келтірушілігін қалпына келтіру үшін, ресурстардың
тапшылығын тездетіп жою, стратегиялық міндеп болып саналады.
2.1 стратегиясы. Мүндай жағдайда фирма қызметінің негізгі
бағыттары, тартымдылығы аздау нарықтарға таңылған
бірақ соған қарамастан бүған дейін ие болып отырған бәсеке қабілеттілік
деңгейін үстап түруды қамтамасыз ететіндей, инвестициялау сол деңгейде
қалуы тиіс. Негізгі міндет - бүл баланстың кіріс бөлігін қорғау
болып саналады. Бүл стратегия: инвестициялауды тек бәсекелестердің
қол сүғушылығына жауап ретінде ғана жүргізу керек қоғидасы
бойынша жүзеге асырады.
2. стратегиясы. Мүндай ситуацияда фирма қызметі үшін инвестициялау тән.
Фирманың барлық күш жүмылдырушылығы сегменттерге қызмет көрсетуге
бағытталады. Мүндай статегия түбегейлі және болашақта кірістер алу үшін
мүмкіндіктер береді.
3. стратегиясы. Аталған стратегия шеңберінде қуыстардың бірінен
инвестиция алу, мысалы: басқа географиялық нарықтарда айналысу неғұрлым
дүрыс болып саналады. Бүл фирмаға кірістер аламын деп есептеуге
мүмкіндіктер береді. Дегенмен табысты қызметі үшін мүмкіндіктер шектелген.
З.істратегиясы. Бүл жағдайда нарықтың тартымдылығы төмен, оның өсімі
айтарлықтай маңызды емес. Фирма өзінің жоғары бәсеке қабілетін ескере
отырып, өзінің кірістерін сенімді түрде көбейте алады. Бүл стратегия,
нарықты * •жоғалтып алу мүмкіндігі болса да, берік позициясы болаған кезде
маңызды ағымдағы кірістерге алуға болады.
3.2стратегиясы. Бүл стратегия мазмүны бойынша 2.3 стратегиясына үқсайды.
Мүндай ситуацияда нарықтың нашарлау және кірістердің төмендеу үрдісі
байқалады. Сондықтан, неғүрлым қолайлы мерзім келгенше, осы нарықтан
инвестициялар алу стратегияның бірінші кезектегі міндеті болып саналады.
3.3 стратегиясы. Аталмыш бағыт ақша жоғалту мүміндігін айналып өтпеуі
мүмкін, сондықтан фирманың жаңа стратегиясын әзірлеп жасағағанға дейін,
ешқандай әрекеттерді жүзеге асырмауы қажет. Мүндай стратегия
бәсекелестердің позицияларын әлсірету мақсатында пайдаланылады.
Дегемен, фирмалар қызметі аясының маңызды түрде көңеюімен қаржылық
міндеттемелерге айналатын, фирмалар жасайтын сатып алу - сату сияқты қызмет
көрсетумен байланысты банк өнімдерінің жаңа түрлері пайда болды.
Көптеген қазіргі заманғы фирмалар тәжірибе жүзінде фирмалардың барлық
аспектілерін қамтитын кең ауқымды өнімдерді үхынады. Бірқатар банк
қызметтерінің кеңеюі банк қызметкерлерінен өнімдердің барлық үлгілерін
білуді талап етеді.
Сурет 4
Қаржылық қызметтердің аймақтық нарықтарындағы бәсекеге қабілеттілікті
құрудың аналитикалық кезеңдері
Қаржылық қызметтердің аймақтық нарықтарындағы бәсекеге қабілеттілікті
қүрудың аналитикалуқ кезеңдері
Z
X
Қаржылық қызметтер
нарығындағы банктің
ағымды жағдайдағы
бәсекеге қабілеттілігін
талдау
Қаржылық қызметтердің
сапасын, тәуекелділігін
және рентабельділігін
талдау
Нарық
қү-рылымы мен
ондағы бәсеке
қарқынын
талдау
Фирманың нарық үлесін талдау
Нарыққа
ұсынылатын
өнімдердің
бәсекеге
қабілеттілігін
Бәсекеге
қабілеттіліктің
радары
Бәсекеге басымдылық факторлары
гт
Шығынды
төмендету
стратегиясында
лидер болу
Өнім
дифференциясы,
стратегиясы
Шоғырландыру стратегиясы
Өнімділік саясаты
Баға саясаты
Өткізу саясаты
Коммуникац иялық саясат
Фирманың негізгі қаржылық қызметтері лизингтік операциялар, факторинг
және форфейтингтік операциялар.
Экономикалық қатынастарда лизинг қаржылық операциялардың жаңа нысаны
ретінде күрделі салымдарды жүзеге асыру тәсілі негізінде қарастырылады.
Егер лизингті мерзімділік, қайтымдылық және төлемділік шартымен мүліктерді
уақытша пайдалануға жалдау ретінде түсінсек, онда оны негізгі корға
салынған тауарлық несие ретінде қарастыруға болады. Сондыктан, кейде
лизингті несие-жал деп атайды.
Мәміле объектісіне тікелей қатысы бар тараптар лизинг субъектісі болып
саналады. Фирмаларды лизингтік қызмет нарығына енгізу, біріншіден лизинг-
бизнестің капитал сыйымды түрі болуымен, ал- банктер -ақша ресурстарының
негізгі үстаушысы болуымен байланысты. Екіншіден, лизингтік қызмет өзінің
экономикалық табиғаты бойынша фирма несиелеумен тығыз байланысты және
соңғысына өзіндік балама ретінде шығуы жатады.
Қазақстан Республикасындағы фирмалар және фирма қызметі туралы
занына сәйкес қызметті жүзеге асыруға күқылы, соның
ішінде Фирма лицензиясы болған жағдайда, келісімнің әрекет ету
мерзімі (лизинг) ішінде жалға берушінің берілёіін мүлікке меншік күкығын
сақтай отырып, мүліктерді жалға беру бойынша операцияларды жүзеге
асырады. мекемелер лизингтік қызметке қатысу үшін жоғары
деңгейде неғұрлым бірлікті үйымдар болып саналады. Себебі олар
қаржылық тәуекелділікпен жиі кездесіп отырады.
Қазақстан
Республикасындағы жарғылықтың 42-бабына сәйкес белгіленетін пруденциялық
норматавтер және баска да мөлшерлер мен лимиттер, сондай-ак кейбір денгейде
макроэкономикалық себептер (қарыз көлемінде бақылау, сондай-ақ ақшамен
қамту) бойынша банктер лизингтік қызметті жүзеге асыруға ыңғайлы ұйымдар
болып саналады, себебі олар Ұлттық банктін қатаң бақылауында болады.
Лизинг кезеңі лизингтік келісімінде әрекет ету мерзімімен
түсіндіріледі. Себебі лизинг - үзақ мерзімді жолдаудың негізгі нысаны,
жоғары күн және қызмет объектілсрінің әрекет ету мерзімінің. .үзақтығы
лизинг кезеңінің уакытша шектерін анықтайды. Лизингтік келісім мерзімін
анықтау кезінде лизинг алушы мен лизинг беруші келесі мезеттерді ескереді:
кұрал-жабдықтың қызмет ету мерзімін, оның амортизациялык кезеңдерін,
неғүрлым өндірістік немесе үқсас арзан қызметтердін пайда болу циклдерін,
инфляциялық үрдіс динамикасын, карыз капиталы нарығының жағдайын
(конъюнктурасын) және оны дамыту беталысын (тенденциялары).
Лизинг берушіге тиесілі лизннгтік төлемдер сомасын анықтау, лизинг
операцияларының неғүрлым күрделі тәртібі болып табылады. Лизингтік төлемдер
лизинг алушы өндіретін өнім (жүмыс, қызмет) күнына заңмен белгіленген
тәртіпте енгізіледі.
Сурет 5
Лизингтік операцияларды жүргізудің негізгі кезеңдері
Лизингтік келісімнің негізгі кезеңдері
1 кезең -дайындық
2 кезең -ұйымдастырушылы
3 кезең -қолдану
Келиент өтінішін рәсімдеу
Несиелік кабілеттілікті талдау және бизнес-жоспар
Лизингтік жобаның тиімділігін есептеу
Жұмыстын жургізілуінің ұйымдастырылу кестесін кұру
Төлем әдісін аныктау
Келісім-шарт жобасын жасау
Бірқатар келісім-
шарттарды жасау:
сату-сатып алу;
қолдануғализинг
объектін қабылдау;
техникалык қызмет
лизингі; объектті сақтандыру
Әрекеттер:
лизинг объектін
жеткізу;
жабдықтаушының
құралдарды жөндеуі;
персоналды окыту;
объектті қолдануға
жіберу және кабылдап
алу объекті
Лизингтік төлемдерді төлеу
Өндірісті дамыту және жөндеу жұмыстары
Лизингтік жобаны жүзеге асырудың экономикалык көрсеткіштерін бақылау
Лизинг объектін қолдану бойынша катынасты рәсімдеу
Жабдыктаушыға тапсырыс беру
Әлемдік іс-тәжірибеде лизинг термині үзақ пайдалануға жарайтын
тауарларды жалдауға негізделген әр түрлі мәмілелерді белгілеуде
пайдаланылады. Жалдау келісім-шарты бекітілген мерзімге қарай жалгерлік
операцияның үш түрі бөліп көрсетіледі:
1. Қысқа мерзімді жалдау (рейтинг) — 1 күннен 1 жылға дейін,
2. Орта мерзімді жалдау (хайринг)— 1 жылдан 3 жылға дейін,
1. ¥зақ мерзімді жалдау (лизинг) — 3 жылдан 20 жылға дейін және одан да
үзақ уақытқа.
Машинаның және қүрал-жабдықтың үзақ мерзімге жалға алынуы немесе барлық
келісім-шарт мерзімінде жалға берушінің өзге біруге жалға берілген мүлкіне
меншік қүқығы сақталатын, өндірістік түрғыдан пайдалану мақсатында жалға
алынатын машинаның жәнә қүрал-жабдықтың келісім-шарты лизинг ретінде
үғындырылады. Оның үстіне, лизингті үшінші түлға үшін мүлікті сатып алып,
оны үзақ мерзімге оған жалға беретін мамандандырылған (лизингтік)
компанияның делдалдығы арқылы негізгі қордағы салымдарды қаржыландырудың
өзіндік ерекшелігі бар формасы ретінде қарастыруга болады. Осылайша, лизинг
компаниясы жалға берушіні
несиелейді десе де болады. Сондықтан да лизинг кейде несие-жалдау (креди-
бай - фр.) деп аталады.
Тауардың меншік қүқығы сатушыдан сатып алушыға өтетін сату-сатып алу
келісім -шартынан айырмашылығы - лизингте жалға алынған заттың меншік
қүқығы жалға берушінің өзінде қалады, ал лизинг алушы оның тек уақытша
пайдалану қүқығына ие болады. Лизингілік келісім-шарттың мерзімі
аяқталғанда лизинг алушы мәміле обьектісін келісімді бага бойынша сатып ала
алады немесе лизингілік келісім-шарты жалғастыра береді немесе қүрал-
жабдықты келісім -шарт мерзімі аяқталғанда өз иесіне қайтарады.
Экономикалық тұрғыдан алғанда, лизинг құрал-жабдықты сатып алу үшін
үсынылатын несиеге ұқсас.
Негізгі қордағы несиеде қарыз алушы борышты өтеуі үшін төлемдерді
белгіленген мерзімде төлейді, мүнда банк несиенің қайтарылуын қамтамасыз
ету үшін несиеленген обьектінің меншік құқығын ссуда толық өтелгенше өзінде
қалдырады. Ал, лизингте жалға бсруші жалға алынган мүлікке тек келісім-
шарт мерзімі бойынша ғана және олардың жалға алған мүліктің қүнын толық
төлегенше ғана иелік ете алады. Алайда мүндай үқсастық тек қаржылық
лизингке ғана тән. Лизингтің өзге түрі болып табылатын оперативтік лизинг
қүрал-жабдықты классикалық жалға алуға үқсас келеді.
Өзінің заңды формасында лизингтік мәміле инвестициялық құндылықтарды
үзақ мерзімді жалға алудың өзінше өзгешелігі бар түріне жатады.
Сурет 6
Лизингтік бизнеске банктің қатысуы (банк лизингберушінің
кредиторы ретінде)
Уақытша пайдалану құқы
Лизингтік төлемдер
Құралдар үшін ақшалай түсімер
Лизинг беруші
Займды кайтару,
Лизинг алушы
Лизинг объеті -құралдар
Жабдықтаушы
Лизингтік операцияны дәл анықтаудың іс-тәжірибеде маңызы жоғары,
өйткені оны рәсімдеудің заңмен белгіленген ережесі сақталмайтын болса, ол
лизинг мәміле ретінде танылмайды. Бүл операция қатысушылары үшін бірқатар
жағымсыз қаржылық салдарды тудырады.
Лизинг түрлері және лизингтік операцияларды жіктеу шетелдік және
отандық теория мен іс-тәжірибеде маңызды мәнге ие.
Лизинг түрлері оның жіктелу белгілеріне қарай бөліп көрсетіледі. Жіктеу
белгілеріне жататындар:
мәмілеге қатысушылардың қүрамы;
лизингке берілген мүліктің тұрпаты:
мүліктің өтелу деңгейі;
амортизация шарты;
қызмет көрсету ауқымы;
операция өтетін нарық секторы;
салықтық және амортизациялык жеңілдіктерге қатынасы;
лизингтік төлемдердің сипаты.
Сурет 7 Лизингтік
бизнеске банктің қатысуы (банк лизинг беруші ретінде)
Уақытша
пайдалану құқы
Фирма Лизинг алушы
Лизингтік төлемдер
Құралдар үшін ақшалай түсімер
Лизинг объекті • кұралдар
Жабдықтаушы
Тікелей лизингтің жеке жағдайына қайтарылатын лизингті жатқызуға
болады. Оның ерекшелігі мынада: мүліктің меншік иесі меншік кұқығын
келешектегі лизинг алушыға сату-сатып алу шартымен береді, яғни оны сата
отырып, бір мезгілде онымен осы мүліктің пайдаланушысы ретінде қарым-
кдтынас жасайды. Бүл жағдайда жеткізуші мен лизинг алушы бір ғана заңды
тұлға болып табылады.
Мүліктің тұрпатына қарай лизинг былайша бөлінеді:
1. жылжымалы лизинг (машиналы-техникалық лизинг);
2. жылжымайтын лизинг.
3. Мүліктің өтелу деңгейіне қарай лизингті былый бөліп көрсетуге болады:
1. толық өтелетін лизинг, онда бір келісім -шартың әрекет ету мерзімі
ішінде лизинг берушіге жалға алынған мүліктің құны толық төленеді;
2. толық өтелмейтін лизинг, бір келісім -шарттың әрекет ету мерзімі ішінде
жалға алынған мүлік қүнының тек бір бөлігі ғана өтеледі.
Амортизацияның шартына қарай толық амортизацияланатын лизинг болады
және осыған орай, лизинг объектісінің қүны толық төленеді.
Факторинг - (ағылшын тілінен аударғанда - агент, делдал, келістіруші
деген мағынаны білдіреді), яғни клиенттің айналым капиталын несиелеумен
біртекті болып келетін сауда-комиссиондық опёрацияларының бір түрі.
Сурет 8
Факторингтік қызмет түрлері
Факторинг
5
U \г
1. Операцияның объектісі -шот-фактура. 1. Операцияның объектісі - вексель
(қарапайым және аударым векселі).
2. Қысқа мерзімді несиелеу (180 күнге 2. Орта мерзімді несиелеу (180 күннен
дейін). 10 жылға дейін).
3. Несие сомасы 3. Синдикаттау нәтижесінде несие
фактордың мүмкіншіліктерімен шектеулі. сомасы жоғары болуы мүмкін.
4. Факторингтік операциялар 4. Форфейтер қарыз сомасын дисконт
фирма тарапынан тез арада төлем сомасын шегеріп тастағаннан қалған
жасаумен сипатталады, яғни банксомасын толығымен төлейді.
1-3 күн аралығында 70-90 %
клиенттің дебеттік қарызын төлейді, яғни
борышкерден ол
2
7
алуға тиісті соманың 70-90 % береді. Ал * •
қалған 10-30 % (факторинг
қызмет көрсеткені үшін % шегеріп
тастағанда) екі түрлі жолмен төлене
алады: факторлық йомпания немесе
банктің тиісті бөлімі белгіленген
мерзімде, дебитордан қаржы түсуіне
қарамастан бөлінеді немесе бҮл дебитор
қаржыларды аударған соң, яғни жеткізілген
тауар үшін нақты ақша аударылған
соң.
5. Форфейтер тауарды 5. Форфейтер тауарды әкспорттау
әкспорттау барысында қарызды барысында қарызды төлемеу
төлемеу тәуекелділігіне тәуелді болмайды.тәуекелділігіне тәуелді болады.
6. Клиентке бухгалтерлік, 6. Қосымша қызмет түрлері
ақпараттық, жарнамалық, жабдықтау, көрсетілмейді.
заңнамалық, сақтандыру және басқа да
қызмет түрін көрсету мүмкіндіктері.
7. Факторингтік активтерді қайта 7. Екінші реттегі рынокта
сату мүмкіндігі қарастырылмаған. форфейтингтік активтерді сату
мүмкіндігі қарастырылған.
8. Үшінші түлғаның кепіл болушылығын 8. Үшінші түлғаның кепіл болушылығы
қажет етпейді. қажет.
Жоғарыда айтылғандай, форфейтер міндетті түрде әкспортердің және
импортердің несиелік қабілеттілігін және компитенттілігін, сонымен
қатар жалпы операцианың мақсаттылығын жалпы сиппатта зертейді. Егер
форфейтер бүрын осы партиялармен жүмыс жасаған болса, онда тексеру көп
уақытты алмайды.
Әр жағдайда ненің жеткілікті тексеру деп есептеуге болатындығын
анықтау маңызды: анкетаны, импортер және әкспортер банкінің
басқарушыларымен әңгімелесу, әкспортермен әңгіме және т.б. қандай
жағдайда болмасын берілген сүрақтың шешілуіне белгілі уақыт жүмсауы
қерек, керісінше жағдайда ол өзін керек емес тәуекелге әкелуі мүмкін.
Жоғарыда айтылған тауекелдермен қатар. форфейтер вексельдердің
сақталмалы тәуекеліне және вексельдермен сауда істеу мүмкіндігі жоқ
тауекелдерге шалдығуы мүмкін.
Вексельдер үрлықтың объектісі болу ықтималдығы бар. Бірақ вексельдер
жоғалуы және жанып кетуі мүмкін. Біріншісі вексельдердің сақтаулын
қамтамасыз ету үшін жасалатыны - бүл оларды жанбайтын шкафтарда үстау.
Екіншісі-вексельдерге қол жеткізу мүмкіндігі бар жүмысшылардың саны
шектеулі болу керек. Үшіншісі -сейфтегі нәрселер сирек, бірақ
күнделікті емес тексеріліп түруы қажет, бучгалтерлік есеп
берілгендерімен салыстыру жасалып отыруы қажет. Төртіншісі форфейтер
оның қолдамауындағы бағалылықтарды үрлық өрт жағдайынан сақтандырып қою
қажет.
Сонымен қатар, форфейтердің өсіп отыратын
айналымының сақтандырумен жабуды әр дайын қадағалап отыру қажет.
1.2. Фирмалардың қаржылық қызметтерінің бәскелік қабілеттілігін
арттырудың шетелдік тәжірибесі
Швейцарияның банк жүйесі жоғары дамыған. Ондағы шетелдік банктердің
қызмет ерекшеліктері, олар жергілікті клиенттердің қаражаттарын тарту және
секьюритизация операциялары бойынша ұлттық банктпен мүлдем бәсекеге
түспейді. Швейцариялықтар ұлттық өнімдерге жоғары талғам қояды, оның ішінде
банк өнімдері мен қызметтеріне де, олардың қымбат болуына қарамастан
талғамын береді. Шетелдік банктер өздерінің ресурстарын қолдана отырып,
олармен бірлесе отырып, өздерінің елдерінің азаматтарына қызметтер көрсетіп
және өз елінен қаражаттар тартады.
Бірақ шетелдік банктер мен ұлттық банктер арасындағы бәсекелестік бірдей
банк өнімдері нарығында, клиенттер мүліктерін басқару саласында, қор
салымдарының операциялары, сондықтанда барлық активтер шетелдік несиелік
мекемелерде енгізіледі. Кей кезде бәсекемен күрес майда шетелдік және
швейцариялық банктермен бірігіуімен бітіп жатады.
Швейцарияда шетелдік банктердІң Ассоциациясы қүрылған, онда швециялық
банкирлер өздерінің қызығушылықтарын Ассоциацияға ұсынады. Жақандану
әсерінің жағынан және Швейцарияның аймақтық экономикасы банк жүйесін қайта
қүруды өзге елдерден бұрын жүргізген. Банк жүйесінің бәсекелестік
қабілеттілігін арттыру стратегиясы келесі бағыттарды қамтиды:
банк жүйесінің тиімділгі мен тұрақтылығын қамтамсыз ету;
банк қызметтерінің аясын кеңейту және клиенттерге қызмет көрсету
сапасын арттыру;
банктердің бақылау мен қадағалауды жетілдіру;
банк заңцарын заман талабына бейімдеу;
банктік қадағалау бойынша Базель комитетінің халықаралық ұйым
ретіндегі үсыныстарды енгізу;
банктік қүпиялылықты сақтау;
жаңа банктік технологияларды енгізу. Бәсекеге қабілеттілік, тұрақтылық,
сенімділік және жоғарғы кәсіпқойлық критерилеріне ірі банктер сәйкес
келеді. Сондықтан да банк капиталын шоғырландыру процесін қарқындау
барысында банктердің саны қысқарды.
Негізгі бәсекелік басымдылық екі банк арасында Швейцариялық банктер
одағы (UBS) және Креди Сюис тобы. Олардың үлесіне 66% елдің банк жүйесінің
жиынтық балансы мен 95% швейцариялық банктер балансының үлесі келеді.
Швейцариялық банктер барлық әлемдесі клиенттердің активтерін
басқарауға маманданған болғандықтан, олардың стратегиясы шетелдік
капиталды тиімді пайдалана отырып, өзінің тұрақтылығы
мен жауапкершілігін арттыру.
Осы түрғыда Швейцария банктерінің қажыгерлері бәсекеге қабілеттілікті
арттыруда өз тәжірибелерін негізге ала отырып, заң базасын жетілдіру, жалпы
айтқанда алдынғы қатарлы банк болу керектігін үсынады.
Факторингпен көп ұқсастығы бар операция түрі бүл форфейтинг. Форфейтинг
екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі жылдары, дәлірек 50-ші жылдардың
аяғында пайда болды. Сол жылдары өнім өндіру мен жабдықтаушылар арасында
бәсекелестік күрт өсуінен сатып алушылар тауар үшін төлем мерзімін
әдеттегіденде үзартуларын талап еткен. Бұдан басқада әлемдік сауда қүрылымы
үзақ мерзімді өндірісті талап ететін қымбат бағалы тауарлардың пайдасына
өзгерді. Форфейтинг әкспортты мемлекетпен несиелеу әлсіз дамыған елдерде
көп дамыған. Бүл қаржы несие операцияларының жаңа түрі афорфә француздың
forfait сөзінен шықкан. Факторингтік операциялардың үдемелі түрде дамуы
қарыздық міндеттеме бойынша төлемдердің мерзімінің үзартылуын талап етті,
әдетте факторингтік операциялардың мерзімі 180 күннен алуы тиІс, бүл 1965
жылы алғашқы арнайы мамандандырылған форфейтингтік компания Finanz AG,
Zurich ipi Швейцариялық банк бөлімшесінің ашылуына себеп болды. Қазірде
Швейцария форфеттеу операциясын пайдалануы бойынша бірінші орында түр.
Сонымен қатар форфеттеу бизнесінің маңызды бөлігі Германияда шоғырланған.
Кейінірек бүл операцияны басқада елдер қолдана бастады. Форфейтинг Цюрихтің
бірнеше банктері Батыс Еуропа елдерінің АҚШ-тан бидай сатып алуды
қаржыландыру үшін майдаланған. Бүл операция түрі сыртқы саудада кеңінен
қолданыла бастады, бүл халықаралық сауданы дамытудың қолайлы факторы болды.
Форфейтингтік операциялар бойынша жыл сайынғы мәмілелер көлемі миллиондаған
долларды қүрап отыр.
Форфейтинг бүл импорттаушы акцепттеген коммерциялық вексельдер мен
сыртқы саудалық мәмілелер бойынша, төлем талаптарын сатушыға регресс
қүқығынсыз сатып алу арқылы әкспортты несиелеу. Мұнда әкспорттаушының
тәуекелділігінің барлығы форфеттеушіге өтеді, ал ол өз кезегінде өзінің
мүддесін көздей отырып импорттаушы елдің банкінің кепілдемесін алуға
үмтылады. Валюталық тәуекелділіктен сақтану мақсатында форфеттеуші әдетте
қарыздық міндеттемені тұрақты валютада сатып алады. Төлемнің дер кезінде
түсуіне кепілдік беру үшін импорттаушы елдің валюталық заңдылығы мен
соңғысының өз валюталық міндеттемесін орындай алу қабілеттілігі жүйелі
түрде талдан£ш отырады. Әкспорттаушы талаптардың мынадай қүқықтық
аспектілеріне жауап береді: сапалы тауармен қамтамасыз ету және келісім-
шарт бойынша міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз ету.
Форфейтингтік операциялар бойынша пайыздық мөлшерлеме әр түрлі және
қарызданушының валютасының категориясы мен несиелеу мерзімінен байланысты
белгіленеді. Әдетте форфейтинг басқа түрдегі несиелеу түрлерінен қымбат.
Оның артықшылығы мәмілені рәсімдеу жеңілдігі және барлық тәуекелділіктің
форфеттеушіге өтуі.
Форфейтингтік операциялары орта мерзімді сипатқа ие және ірі сомадағы
машина немесе құрылғыларды сатуда қолданылады: вексельдердің мерзімі 6
айдан 5-6 жылға дейін болады, ал факторингте 90 күннен 180 күнге дейін
қысқа мезімді қаржыландыру орын алады. Форфеттік несиелеудің тағы да бір
сипаты бүл қарызды мерзімдерге бөліктфге бөліп үлес бойынша өтеу. Бұдан
несиелік тәуекелділік несиенің өтелуімен төмендеп отырады. Вексельдік
несиелеу тәжірибесінде өтелу мерзімі әр-түрлі болатын, әдетте жарты жылдық
интервалмен болады. Форфеттеуші вексельді жабдықтаушыдан дисконтпен (пайыз
сомасын алып тастап) сатып алады. Дисконт мөлшері импорттаушының төлем
қабілетіне, несие мерзіміне және нақты валютада нарықтық пайыздық
мөлшерлемеге байланысты болады.
Форфейтинг бойынша шығыстардың басқа несие түрлері мен салыстырғанда
жоғары болуына қарамағанда оның кемшіліктерінен артықшылықтары басым.
Әкспорттаушы үшін форфеттеу келесідей жағымды аспектілерге кепілдік береді:
1. несиені үйымдастыру бойынша мәселелерді жою және төлемді алу (шығыстарды
азайту);
2. рәсімделу жылдамдығы, жекелеген қарж.ы орталықтары арасындағы
айырмашылықтарды қолдану мүмкіндігі;
3. пайыздық тәуекелділікті, валюта бағамының өзгеруі және дебитор
статусының өзгеруі тәуекелділігін жою;
4. балансты шартты түрдегі міндеттемелерден тазарту және өтімділікті
жақсарту, өйткені әкспорттаушы қарызданушы ретінде өзінің мүмкіндіктерін
арттырады;
- форфеттеуші банкпен келісім шарт жүргізу кезінде форфейтинг
бойынша шығындарды тауар бағасына кіргізу қүқығы.
Форфейтингтің тағы да бір кәсіпкерлер үшін жағымды жағы ол несиелеу
мөлшерлемесінің тұрақты болуы мен вексельді өткізуді рәсімдеудің
қарапайымдылығы.
Форфеттеу бойынша дисконт мөлшерлемесі жоғары болғандықтан оны қүрайтын
әлементтерге тоқталып өтелік:
1) евровалюта нарығындағы несиенің қүньі (ЛИБОР ставкасы);
2) импорттаушы ел тәуекелділігінің қүны және валютаны айырбастау кезіндегі
тәуекелділік қүны 0,5% -дан 6% жылдық мөлшерлеме аралығында құбылады;
3) несиені басқарумен байланысты форфеттеушінің шығындары (жылдығы 0,5%
дейін).
Бүлардан басқада қарыздық міндеттеме үшін жылдық 1-1,5% мөлшерінде
комиссия алынады. Бүл жағдай егер банк әкспорттаушыға болашақта оның жазған
және импорттаушымен акцепттелген вексельдерін сатып алуға кепілдік берген
кезінде орын алады.
Импорттаушымен төлем мерзімін кейінге қалдыру шартында тауармен
жабдықтау туралы келісім жүргізу барысында әкспорттаушы алдын-ала одан
форфеттеу шартында вексельдерді сатып ала алатын банкпен (форфейтингтік
компаниямен) байланысады. Форфеттеуші - баңктің үсынатын шарттарына
байланысты әкспорттаушы тауар бағасын және төлем мерзімін ұзарту үшін
пайыздық мөлшерлемені анықтайды. Форфеттеу барысында пайыздық мөлшерлеме
үлкен болғандықтан әкспорттаушы айырманы тауар бағасына енгізеді.
Импорттаушы өз банкімен аваль туралы келіседі. Осыдан кейін барып сыртқы
сауда келісіміне қол қойылады. Әкспорттаушы тауарды тиеп жіберіп және
қүжаттарды рәсімдеп оларды өз банкісі арқылы импорттаушының банкісіне
жібереді. Импорттаушы банкке вексель жазып тауардың құжаттарын алады.
Әкспорттаушы вексельді айналымсыз деген жазумен есепке алады ал төлем
мерзім келген кезде форфеттеуші вексельді төлеу үшін авальдаушы банкке
жібереді.
Көптеген тәуекелділіктің болмауы (коммерциялық елдің валюталық
тәуекелділігі) форфеттеушінің тұрақты пайыздық мөлшерлемесі, әкспорттаушы
балансының ауқымды әрі үзақ мфзімді дебиторлық қарыздан босатылуы
форфейтингті әкспорттаушы үшін өте ыңғайлы операция қылады. Біздің
еліміздеде кейбір банктер әкспорттық факторингпен бірқатарда форфеттеу
бойынша операцияларды үсынуда, олар корреспондент-банктер авальдаған
әкспорттаушының вексельдерін сатып алуға ниет білдіруде. Бүл үшін банктер
арнайы шет ел банктерімен форфеттеу операцияларын жүргізуге банкаралық
келісім-шарттарға отыруы керек.
Әкспорттық факторингпен форфеттеу арасында кемшілік үқсастықтар бар.
Екеуінде де тауарлы формадағы несие фирмалықтан банктік түрге ауысады,
жабдықтаушы мен сатып алушы арасындағы байланыста үшінші бір түлға пайда
болады, ал әкспорттаушы, кейбір міндеттерден қүтылады. Бірақ форфейтингтік
қызмет қомақты сомадағы орта мерзімді немесе үзақ мерзімді несиелеумен
байланысты (6 айдан 5-7 жылға дейін), ал, факторингте орташа мөлшерлі
сомадағы қысқа мерзімді жрржыландыру қолданылады (120-180 күнге дейін).
Форфеттеуге қарағанда факторингте банк өзіне әкспорттаушының тәуекелділігің
белгілі-бір бөлігін, ғана ала алады. Сонымен қатар форфейтинг нақты бір
қүжат бойынша ақша қаражатын талап етумен байланысты бір реттік қана
операция ал әкспорттық факторинг әдетте, тараптар арасында кешенді қызметі
көрсету мен тұрақты қарым-қатынас негізінде қүрылады. Форфеттеуге тән сипат
ол коммерциялық вексельдерді қайта сату мүмкіндігін беретін қайталама
нарықтың болуы.
Ең бастысы тағыда айта кетеміз, форфеттеудің мәні бүл әкспорттаушы
өзінде бар импорттаушыға деген қарыздық міндеттемелерін (әдетте вексельдер)
банкке немесе басқа да қаржылық компанияға сатуы. Форфеттеу сатушыға
айналымсыз вексельдерді сату болып табылады. Вексельді сатып алушыға
(форфеттеушіге) вексель бойынша төлемдермен байланысты бүкіл тәуекелділік
өтеді, атап айтсақ: төлем қабілетінің дәрежесіне байланысты болатын
импорттаушы ел тәуекелділігі, импЬрттаушы елден валютаны аудару бойынша
тәуекелділік, пайыздық мөлшерлеменің жағымсыз өзгеруі тәуекелділігі, валюта
бағамының өзгеру тәуекелділігі және т.б.
Сонымен афорфә операцияларында сатушы, сатып алушы және банктің
мүдделеріне байланысты болады. Мәмілеге қатысушы әрбір тарап
өз
мақсаттарын көздейді және оларға жету мүмкіндігі келісім шарттарында
қарастырылады.
Мүндағы сатушы мақсаты - тауарды сату басында-ақ ақша қаражатын алу
және осы арқылы сатып алушының төлемнен бастартуынан, несие бойынша
пайыздық мөлшерлеменің өзгеріп кетуі тәуекелділігінен арылуы.
Сатып алушының мақсаты - жалпы шығындары минималды болатын несиеге
тауарды сатып алу. Сатып алушының шығындары оған мерзімі келген вексельдер
бойынша төлемін өтеп отыруда.
Банк мақсаты форфеттеу операциясы - вексельдер портфелінің есебін
жүргізу бойынша әдеттегі операциясы. Бүл операцияның тиімділігі пайыздық
мөлшерлеме көлеміне және басқада өлшемдермен анықталады.
Форфейтингік келісімді екі тарап, әкспорттаушы мен импорттаушы
бастайды. Форфеттеуші өзі үшін ең бірінші мәміле сипатын анықтайды, яғни
мұнда ол қандай құнды қағаздармен жұмыс жасайды қаржылық па әлде тауарлық
па, соны анықтайды. Қаржылық вексельдер - бүл қаржы аккумуляциялау
мақсатында шығарылған қү-нды қағаздар. Ал тауарлы вексельдер сату-сатып алу
мәмілесі кезінде толтырылатын құнды қағаздар. Бірақта қаржылық және
тауарлық мәмілелере арасындағы шекара шайылып кеткен деседе болады.
Дегенмен форфеттеуші үшін бүл екі анықтаманың анықталуы қажеттілігі
маңыздылығы келесідей себептерге байланысты:
Біріншіден, кейбір қайталама нарықтың қатысушылары қаржылық
вексельдерді сатып алғысы келмейді. Оныңда әр-түрлі себептері бар. Кейбір
қайталама нарық форфеттеушілері қаражатты осы жолмен жинақтайтын
кәсіпорындарға қаржылық жағдайы тұрақсыз деп қарайды. Ал басқалары тауарлы
вексельдерді ақшаның қүнсыздануынан оларды тауарға салып қою тиімді деп
ойлауынан сатып алады.
Екіншіден, қаржылық вексельді сатып алған жағдайда да форфеттеуші
қандай түрдегі қаржы қағазын сатып алып жатыр, және ол қаншалықты
тәуекелділікке барып отырғандығын білгісі келеді. Қайталама нарықтағы
сатылатын құнды қағаздардың кәпшілігі тауарлы вексельдер. Сондыктанда
қаржылық құнды қағазды үсыну бүрын алдын-ала ол туралы жазбаша түрде
мәлімдеме жіберілуі тиіс. Егер бүл шарт бүзылған жағдайда құнды қағаздың
сатып алушысы мәміленің күшін жоюға талап етуге қүқылы. Форфеттеуші
вексельдермен операция жасау негізінде жататын, мәміленің сипаттамасын
барлық уақытта қол астында үстауы тиіс. Ол операцияның шарттарын алдын ала
қарастыруда телекспен немесе факспен алуы мүмкін.
Форфеттеуші мәміле сипатын анықтағаннан кейін ол келесілерді анықтауы
қажет:
- қаржыландыру көлемі, мерзімі, валютасы;
- әкспорттаушы кім және ол қай мемлекеттен;
- әкспорттаушының несиелік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Мазмұны
бет
КlРlСПЕ 5
1.Фирманың бәсекелестік қабілеттігін арттырудағы қаржылық
менеджменттің рөлі 7
1.1.Фирмалардың қаржылық қызметтерінің бәсекелестік қабілеттінің
теориялық негіздері 7
1.2. Фирмалардың қаржылық қызметтерінің бәскелік қабілеттілігін
арттырудың шетелдік тәжірибесі 25
2.Фирманың бәсекелестік қабілеттігін арттырудағы қаржылық
менеджменттің рөліН ТАЛДАУ ЖӘНЕ БАҒАЛАУ
38
2.1. Екінші деңгейлі банктердің фирманың бәсекелестік қабілеттігін
арттырудағы рөлін талдау 38
2.2. Қазақстан Халық банкі АҚ мәліметтерінің негізінде банктің
қаржылық қызметтерінің бәсекелік қабілетін талдау 47
3.ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНКТЕРДІҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТТЕРІНІҢ БӘСЕКЕЛІК
ҚАБІЛЕТІН АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ
56
3.1. Банктердің қаржылық қызметтерінің бәсекелестігін арттыруда қаржы
нарығын кластерлік ұйымдастыру моделі 56
3.2 Бизнес-жоспар: Банк қызметтері нарығын кластерлік талдау әдісі 60
ҚОРЫТЫНДЫ 63
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 66
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Қаржылық менеджменттің қазіргі даму жағдайында
коммерциялық фирманың әмбебаптану дәрежесінің арту талабы қойылады. Фирма
қызметінің қаржы-фирмалық қызметтердің әр түрлі салаларына енуі, соның
ішінде фирма қызметтерін дамыта отырып жаңа фирмалық қызметтерді енгізу -
өзгермелі қаржылық салаға коммерциялық фирмалардың бейімделінуінің, нарық
сегменттерінің басымды салаларын құрудың шешуші жолдарының бірі болып отыр.
Осы шартта коммерциялық фирмалар банк нарығына несиелік өнімдер мен
түрғын халыққа қызметтердің көптеген түрлерін жасап үсынуда. Мүндай
жағдайда қызметтердің бәсекелік қабілеттілігін анықтап отыру және оларға
деген сүранысты зерттеу қажеттілігі туындайды.
Қаржылық қызметтерді көрсету фирма қызметінің болашақ басымды салаларының
бірі болуда, әсіресе аймақтарда, өйткені ондағы нарық толық қамтылмаған, ал
түрғындардың несиелік қабілеттері артуда. Қаржылық қызметтер – фирмалар
үшін тиімді болып табылатын несие-қаржылық бизнестің түрлерінің бірі.
Мүндай жағдай келесідей бірқатар ерекшеліктермен анықталынады. Себептердің
біріншісі: ішкі нарықтағы пайыздық ставкалардың төмендеуінен туындаған,
корпоративтік клиенттермен жүргізілетін операциялар бойынша пайыздық
маржаның қысқаруы. Екінші себеп ренінде; корпоративтік клиенттерді
несиелендіру мүмкіндіктерін төмендететін, фирма ресурстарының аз және
төменгі капитализациялануын айтуға болады. Үшінші себеп: тұрғындарды
несиелендіру фирмалар үшін тұрақты табыс және клиенттердің мерзімдері
бойынша қаржылық қызметтердің қаржылық тәуекелдерін реттеу.
Қаржылық қызметтер мен өнімдердің, фирма қызметінің бәсекелік
қабілеттілігін арттыру мәселесінің шешімі қаржы нарығындағы бәсекелік
позициясын реттеу және бәсекелік басымдылықты беретін бәсекелік стартегияны
жасау облысында болмақ.
Фирма қызметі мен фирма өнімдерінің бәсекелік қызметтерін арттыру
мәселелері көптеген шетелдік авторлардың еңбектерінде қарастырылған.
Олардың ішіде В.Е. Черкасов, Л.А. Плотицына, О.И. Лаврушин, И.В. Липсиц,
А.Г. Баталов, Г.О. Самойлов, В.М. Гальперин, И.Б. Аңцреев, Ю.И. Коробов,
В.Г. Садков, О.П. Овчинникова, С.Г. Светуньков, И.Н. Рыкова, А.А. Чернышев,
Ю.Б. Рубин және т.б.
Фирма мен фирмалық қызметтердің бәсекелік қабілеттілігін зерттеу
дәрежесін талдау, Қазақстан Республикасының фирма жүйесі мен
қызметттерінің тұрақты және қарқынды дамуына қарамастан одан әрі зеттеліну,
шетелдік тәжірибелерді Қазақстан жағдайына бейімдеу қажет екендігін
көрсетеді.
Осы орайда фирма қызметтегі фирмалық маркетингтің қүралдары мен
тәсілдерін, маркетингтік зерттеу әдістерін қолдана отырып фирма нарығындағы
қаржылық қызметтердің бәсекелік қабілеттілігін арттыру, фирма
қызметтің
әмбебаптану дәрежесін арттыру тақырыптың таңдап алыну өзектілігін негіздеп,
зерттеу мақсаты мен міндеттерін белгілейді.
Дипломдық жұмысты жасаудың негізгі мацсаты Фирманың қаржылық
қызметтерінің бәсекелік қабілеттілігін арттыруда теориялық-әдістемелік
негіз құрап отырып, фирманың қызметтерін жақсарту бойынша практикалық
үсыныстар жасау. Алға қойылған мақсат зерттеу тақырыбы бойынша келесі м
індеттерді анықтайды:
1. Фирма нарығында бәсекеге қабілеттіліктің теориялық және әдістемелік
негіздерін зерттеу;
2. коммерциялық фирманың несиелік қабілеттілігінің экономикалық мазмұнына
және қаржылық қызметтермен байланысты критерилерін анықтау;
• фирманың қаржылық қызметтерінің аймақтық даму тенденцияларын
айқындап, осы нарықтағы коммерциялық фирмалардың бәсекелік
басымдылықтарын талдау және бағалау.
Алға қойылған мақсаттар мен міндеттерге орай диплом жұмысының құрылымы
кіріспе, негізгі үш бөлім, қорытынды және қолданылған әдебиерттер тізімінен
тұрады.
Жұмыстың кіріспе бөлімінде таңдап алынған тақырыпттың өзектілігі
негізделініп, зерттеу мақсаты мен міндеті анықталған.
Жұмыстың бірінші бөлімінде Фирманың қаржылық қызметтерінің бәсекелік
қабілетінің теориялы және әдістемелік аспектілері қарастырылып, фирма
нарығындағы өнімдер мен қызметтердің бәсекелік қабілеттілігінің
критерилері және оны арттырудың стратегияларының теориялық негіздері
қарастырылды.
Жұмыстың екінші бөлімінде Қазақстан Республикасының фирмаларының қаржылық
қызметтер нарығы көрсеткіштерін талдау жасалынып, фирманың қаржылық
қызметтерінің бәсекелік қабілетін талдау мәліметтері қарастырылды.
Жұмыстың үшінші бөлімінде фирманың қаржылық қызметтерінің бәсекелік
қабілеттілігін арттыру шаралары бойынша бәсекелік өсу стратегиясы,
проблемарды шешу жолдары қарастырылды.
Жұмыстың қорытынды бөлімінде зерттеу жұмысының барлық нәтижелерінің
негізіде фирманың қаржылық қызметтерінің бәсекелік қабілеттілігін арттыру
бойынша практикалық құндылықтары бар ұсыныстар жасалынды.
1.Фирманың бәсекелестік қабілеттігін арттырудағы қаржылық
менеджменттің рөлі
1.1 Фирмалардың қаржылық қызметтерінің бәсекелестік қабілеттінің
теориялық негіздері
Фирмалардың қаржылық қызметтерінің бәсекелестік артықшылығы оның
бәсекеге қабілеттілігін қүрайды. Ол дегеніміз басқа сондай қызметтермен
салыстырғанда оның артықшылығын көрсететін түтынушылық және құндық
қасиеттердің жиынтығы.
Бәсекеге қабілеттілік - нарықтың талабын анықтайтын және қаржылық
қызметтердің басқа қаржылық қызметтермен салыстырғандағы оның сапалық және
экономикалық қасиеттерін кешенді бағалайтын кез - келген қызметтің негізгі
маңызды сипаттамаларының бірі. Бәсекеге қабілеттілік түсінігі салыстырмалы
сипатқа ие. Ол нақты нарық пен сатылым уақытының жағдайларына байланысты.
Қаржылық қызметтерді түтынушылардың көпшілігі қоғамдық қажеттіліктерге сай
тауарларды сатып алады, сонымен бірге әр сатып алушы өзінің қажеттіліктерін
толық қанағаттандыратын тауарды алады. Қаржылық қызметтерді түтынушылардың
мінездерін зерттеп көрсеткендей, екі үқсас қызмет болса, тұтынушы оның
арзанын қалайтынын, егер сатылым бағалары бірдей болған жағдайда - түтынушы
түтыну бағасының (қолдану шығындары) төменіне үмтылатыны белгілі.
Осылайша, қаржылық қызметтердің бәсекеге қабілеттілігі оның жоғары
түтынушылық қасиеттері мен төмен бағасымен анықталады. Бәсекеге
қабілеттілікті анықтайтын түтынушылық және.құндық қасиеттер әр түрлі
тауарлар үшін әр түрлі болады. Мысалы, үзақ қолданылатын және өндіріске
қажетті күрделі тауарлар үшін бәсекеге қабілеттілікті көрсететін
көрсеткіштерге келесілер жатады:
қаржылық қызметтердің пайдалану шеңберін анықтайтын атқарымдық
міндетінің көрсеткіштері;
қаржылық қызметтердің қолданыстағы ыңғайлығы мен оның
қауіпсіздігін сипаттайтын пайдалану көрсеткіштері;
қаржылық қызметтерді түтыну мен пайдалану шығындарын
сипаттайтын экономикалық көрсеткіштері;
жоғарыда көрсетілмеген (сертификат, сервистік қызмет
көрсету), басқа бағалық емес көрсеткіштер.
Бәсекеге қабілеттілік салыстырмалы көрсеткіш екенін ескере отырып, оған
қатысты бағалау жүргізілетін басқа да оған үқсастарды анықтау қажет.
¥қсастар көп болған сайын, бәсекеге қабілеттілікті бағалаудың нәтижелері
солғүрлым нақтырақ болады.
ХХ-ғасырдың басынан бастап өнімнің бәсекелік қабілеттілігін бағалау
әдістері даму сатысын бастады. Ресейде атақты корабль қүрушы және математик
академик А.Н.Крылов бірінші рет осы әдісті жасаған болатын. А.Н.Крылов
теориясы бойынша тауардың техникалық- экономикалық сипаттамасы оның түтыну
қасиетін түзейді, ал түтыну қасиетінің жиынтығының пайдалығы, сондықтан ол
оның бәсекелік қабілеттілігін анықтайды. Әдетте түтыну қасиеттері бір-
бірімен әр уақытта қайшылықта болады, яғни бірінің жақсаруы екіншісінің
нашарлауына алып келеді. Қуаттырақ двигательді қолдану арқылы машинаның
жылдамдығын көбейтетін болсақ, онда отынның жүмсалуы өседі де ресурсты
пайдалану көрсеткіштері нашарлайды. Жекеленген түтыну қасиетінё' техникалық-
экономикалық сипаттамасының әртүрлі үйлесуі арқылы қол жеткізуге болады.
Бәсекелік қабілеттілікті санау жолдар келесіні қамтиды:
- нарықта болатын басқа өнімдердің сипаттамасы жайлы ақпаратты
жинау;
1. көп өнімнің ішінен бағалауға жататын оның ұқсасын тауып алу, себебі ол
нақты бәсекеші болуы мүмкін;
2. бағалайтын үлгі мен үқсастың түтыну қасиеттерін салыстыра отырып,
бәсекелік қабілеттілігі жайлы қортынды шығару;
¥қсас тауарды таңдау бағалу сәтінің қиын кезеңі болып саналады, себебі
соның нәтижесінен бағалаудың нәтижесінің нақтылығы байланысты болады.
Нарықтың белгілі бір сегментінде болатын, бірдей қажеттілікті қамтамасыз
ететін кез келген тауарды үқсас тауар деп атауға болады.
¥қсас тауарды таңдаудың дүрыстығын. дәлелдеу үшін саралану
көрсеткіштерін пайдаланады. Олар өнімнің пайдалану мақсаты мен облысын
анықтайды, олардың шамасына қарай бағаланатын тауардың ұқсасын анықтауға
мүмкіндік туады. Бағалайтын үлгі мен үқсас тауардың саралану көрсеткіштерін
анықтағанда іс жүзінде олардың айырмашылығы 10-15 пайыздан аспау керек.
¥қсас тауарды таңдағаннан кейін оның бәсекелік қабілеттілігін
анықтайтын негізгі тұтыну қасиеттерін анықтауға кірісу керек. Түтыну
қасиеттері тікелей анықталуы мүмкін, немесе техникалық-экономикалық
сипаттамасының белгілі бір функциясы арқылы анықтауға болады.
Бағаланатын үлгі мен үқсас тауардың түтыну қасиеттерінің сандық көлемін
анықтағаннан кейін ғана олардың бәсекелік қабілеттілігі бағаланады. Есептеу
әдісінің негізгі екі түрі қолданылады: біреуі қатал деп аталады,
бағаланатын тауарды үқсас тауармен бәсекелік қабілеттіктерін салыстырғанда
тек сапалық жауап береді (ия-жоік;), және жұмсақ, ол болса бәсекелік
қабілеттілік көрсеткіштерінің (Кб) сандық мәнінін береді.
Бірінші жағдай үшін бәсекелік қабілеттілікті бағалау ережелері
келесіден түрады:
- егер бағаланып отырған тауар үқсас тауарға қарағанда ешқандай
қасиеттерінен басымдылық көрсетпей, бір-ақ түтыну қасиетінің
көрсеткішінен төмен болса, онда оның сапасы төмен деп саналады;
екеуінің түтыну қасиетінің көрсеткіштері бірдей болған жағдайда онда олар
тең бағалы деп саналады;
2. ешқандай көрсеткіштерінен төмен болмай, бір ғана көрсеткішінен асып
түссе, онда бағаланып отырған тауар үқсасына қарағанда басымды деп
саналады;
3. егер бағаланып отырған тауар ұқсасына қарағанда кейбір көрсеткіштеріне
қарағанда асып түссе де, кейбір көрсеткіштері бойынша төмен болған жағдайда
тауардың бағалануы белгісіз деп аталады.
Жұмсақ бағалау әдісі екі факторлық модель бойынша жолымен іске асады:
1. аддитивті, бағаланып отырған тауар мен үқсас тауардың түлыну
қасиеттерінің қатынасын әрбір үлгінің барлық бәсекелік қабілеттілікке әсер
ететін түтыну қасиетінің үлес салмағына а, көбейте отырып, олардың
қосындысын білдіретін қортындылау коәффициенті Кб анықталады. Есеп а; бірге
тең болғанда мына тәуелділік бойынша жүргізіледі:
2. мультипликативті, бағаланып отырған тауар мен үқсас тауардың түтыну
қасиеттерінің қатынасын көбейту арқылы қортындылау коәффициенті Кб
төмендегі формула бойынша анықталады.
Бәскекге қабілеттік барлық экономикалық жүйелерге тән және қайшылықтар
болған жағдайда туындайды да, оның нәтижесі ретінде нарықты қайта бөлу
болады. фирманың қызметіне қатысты бәсекеге қабілеттік анықтамасын былай
беруге болады: фирманың бәсекеге қабілеттігі - несиелік үйымдардың нарыққа
бәсекеге қабілетті өнімдер мен қызметтер ұйымдастырып және сату
мүмкіндіктері, сенімді фирма имиджін қалыптастыра алу мүмкіндігі.
Фирма өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігін анықтайтын критерилердің
өзара байланысын ескере отырып, Фирманың бәсекеге қабілеттілігіне келесідей
анықтама беруге болады: Фирманың бәсекеге қабілеттілігі -клиенттердің
талғамдары мен талаптарына сәйкес түтыну қасиетіне ие қаржылық қызметтерді
несие үйымдарының көрсетуі, нарық үлесІн анықтау.
Фирманың бәсекеге қабілеттілігін оның қаржылық өнімдерінің бәсекеге
қабілеттілігінсіз айтуға болмайды, өйткені олардың арасында тікелей және
кері байланыс бар(сурет 1). Ендеше олардың ішіндегі маңыздыларын анықтау
және бәсекелестік үшін маңызды болып табылатын анықтау қажет.
Жоспарлау әлементтері кез-келген үйымның қызметінде қатысады. Бүл тек
ағымдағы ғана емес, сонымен бірге болашақты жоспарлауға да жатады. Банк
қызметінің табыстылығы оның сапасына тікелей қатысты. Жоспарсыз банк
бөлімшелеріндегі келісілген іс-қимылға қол жеткізу, бәсекелестер арасындағы
күреске төтеп беру, өзінің нарықтық қуысын үстап түру қиын болады.
Сондықтан жоспарлау - банк қызметін басқарудың қүрамды белігі болып
саналады.
Фирманың жоспарлау жүйесі стратегиялық жоспарлаудан және маркетингтік
жоспарлаудан түрады. Оларға қол жеткізуге бағытталған, мақсаттарды айқындау
мен ағымдағы жоспарларды жасау -. стратегиялық жоспарлаудың нәтижесі болуға
тиісті.
Фирманың қаржылық қызметтерінің бәсекеге қабілеттілігін анықтаушы
критерилер
Ақпараттық және
компьютерлік
технология
Клиенттерге қызмет көрсету сапасы
Фирманың кең тармақты болуы
I
Фирма сенімділігі
Фирма имиджі
1 ' w
Фирманың бәсекеге Қаржылық қызметтердің
қабілеттілігі бәсекеге қабілеттілігі
т т і •I " Т
Тұтынушылардың талғамы; өнім туралы ақпараттың ашық
Клиенттер базасының кең болуы;
болуы; фирманың баға саясаты;
Басымды бәсекелестерінің қосымша қазметтердің болуы;
болуы; қызмет көрсету жылдамдығы мен
Мемлекеттің жалпы
әкс номикалық қарапаиымдылығы;
дамуы бәсекелестердің алмастырушы
өнімдерінің болуы.
Сурет 1
Міндеттер: Ең алдымен фирманың міндеттері немесе оның миссиясы
белгіленеді. Ол стратегиялық жоспарлауға сол жерден аттанатын нүкте болып
қызмет етеді және банктің неге ү-мтылатындығын анықтайды.
Мақсаттар: Мақсаттар алдыға қойылған міндеттерді нақтылай түсуге
көмектеседі, сондықтан олар мөлшерлеуге болатындай және нақтылы болуға
тиісті.
Нарықтың бастапқы жағдайын талдау. Зерттеу барысында алынған ақпарат,
нарыққа тартушылық дәрежесін сипаттаушы деректерден түруы қажет. Мұндай
үлгідегі зерттеу үш кезеңнен мақсатты нарықты анықтау нарық сипаттарына,
оны сегменттеріне талдау жасау және бағалау нарық сегменттерінің
тартымдылығын бағалау.
Бірінші кезеңде: нарықты талдау барысында алынған ақпараттарды
пайдалана білу қажет. Оның негізгі мазмұны келесілерге негізделеді: •
фирманың клиенттерін анықтау;
1. олардың мүқтаждарын анықтау;
2. фирма үшін осы муқтаждарды қанағаҮгандырудың мүмкіндіктері мен
дүрыстығы.
фирманың стратегиялық жоспарының құрылымы неғүрлым
үлгілік компоненттерден тұрады.
Сурет 2
Фирманың стратегиялық жоспары
Міндеттер
Мақсаттар
Нарықтағы фирманың бастапқы жағдаиын талдау
Фирма стратегиясына әсер етуші
факторларды бағалау
Қауіптер мен мүмкіндіктерді бағалау
Нарықтың шаруашылық портфелін дамыту стратегиясы
Реттелетін факторлардәғы стратегиялық өзгерістер
Күтілетін нәтижелер
Екінші кезеңде нарықтық жоспары сипаттамалар (нарық, клиент) қызметтердің
көрсеткіштері, бәсекелестер сияқты көрсеткіштердің көмегімен нарық пен оның
сегменттеріне жанжақты баға беру керек.
Ең соңында таңдау жасау арқылы алынған нәтижелер бойынша, фирма әрекет
ететін нарықтың әрбір сегментінің салыстырмалы қатыстырылуын бағалау
көзделеді.
Фирманың стратегиясына әсер етуші факторлар стратегиялық жоспардың айрықша
маңызды көп банктің әлді және әлсіз жақтарын объективті бағалаудан, қызмет
көрсететін үлестерін есептауден, көрсетілетін қызметтің сапасы мен бағасын
талдаудан түрады.
Көрсетілген факторлардың ішінен бәсекелестермен қатынас айрықша орын
алады. Фирманың бәсеке қабілетін немесе оның негізгі бәсекелестерін
салыстыру барысында алынған бағалауға айрықша тоқталу көзделеді.
Қауіптер мен мүмкіндіктерді бағалау. Фирманың стратегиялық жоспары
нарықтық қауіптерді, сондай-ақ әрекет ететін немесе фирмаға әрекет етуге
ниеттенетін сегменттердің әрқайсысында мақсаттар мен міндеттерге қол
жеткізу мүмкіндіктерін бағалаудан түруы тиіс. Фирма стратегиясына әсер
етуші микро және макроорта факторларын объективті талдау, фирмаға жаңа
нарықтық мүмкіндіктер береді.
Шаруашылық портфелін дамыту стратегия"сы. Әрекеттерді жоғарыда сипаттап
өту нәтижесінде банк шаруашылық портфелін дамыту стратегиясын таңдауға
келеді. Нарықтың әрбір бөлігі үшін инвестициялардың басым бағыттарын
анықтайды. Осы мақсатта төменде келітірілген бәсекеге қабілеттік нарықтың
тартымдылығы матрицасын пайдалану ыңғайлы.
Стратегиясы нарық тартымдылығының жоғары дәрежесінен және күшті бәсеке
қабілеттен шығарылады және аталған нарықтағы банктің позициясын кеңейтуге
және нығайтуға бағытталған. Инвестициялаудағы басым бағыттар:
Аталған нарық, салымдардың кіріс келтірушілігінің және дәйекті түрде өсуі
үшін мүмкіндіктер береді. Сондықтан міндет - нарықтағы ағымдық берік
позицияны үстап түру.
Сурет 3
Фирма қызметінің статегиялық бағыттарының үлгілері
БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІК
Т A Р Күшті Әлсіз
Т Ы
м
Д ы л ы
қ
ж о ғ Өсіру Өсіру (енгізу)1.2.Жемістерін жинау
A Р Ы (тепе-теңдікке (қүрылымын
келтіру)1.1. өзгерту, қызметті
қайтақүру)1.3.
т ө м е Қорғау Іріктеп Инвестицияларды
н г і (инвестициялау)2.1.инвестициялау үқыппен
(сегментті алу (ауыстыру
таңдау)2.2. іздеу) 2.3.
Жемістерін Инвестицияларды Қызметті тоқтату
көру 3.1. ұқыппен алу 3.2. (бәсекелестерге
шабуыл жасау
үшін пайдалану)
3.3.
1.2 стратегиясы. Стратегияның бүл түрі фирманың бәсекеге қабілетін
арттыруға
бағытталған және өсудің айрықша болашағына сүйенеді.
■ Болашақта берік позицияға ие болу үшін нарыққа өту стратегияның негізгі
міндет болып саналады.
1.3 стратегиясы. Аталған стратегия шеңберінде нарық сегментерінде орта
деңгейден төмен емес кірістерді көбейту мүмкіндіктері пайдаболады.
Фирманың жоғары бәсеке қабілетін қамтамасыз етудің мүмкін еместігі,
аталмыш стратегияның осал жері болып саналады. Мүндай жағдайда фирма
операцияларының кіріс келтірушілігін қалпына келтіру үшін, ресурстардың
тапшылығын тездетіп жою, стратегиялық міндеп болып саналады.
2.1 стратегиясы. Мүндай жағдайда фирма қызметінің негізгі
бағыттары, тартымдылығы аздау нарықтарға таңылған
бірақ соған қарамастан бүған дейін ие болып отырған бәсеке қабілеттілік
деңгейін үстап түруды қамтамасыз ететіндей, инвестициялау сол деңгейде
қалуы тиіс. Негізгі міндет - бүл баланстың кіріс бөлігін қорғау
болып саналады. Бүл стратегия: инвестициялауды тек бәсекелестердің
қол сүғушылығына жауап ретінде ғана жүргізу керек қоғидасы
бойынша жүзеге асырады.
2. стратегиясы. Мүндай ситуацияда фирма қызметі үшін инвестициялау тән.
Фирманың барлық күш жүмылдырушылығы сегменттерге қызмет көрсетуге
бағытталады. Мүндай статегия түбегейлі және болашақта кірістер алу үшін
мүмкіндіктер береді.
3. стратегиясы. Аталған стратегия шеңберінде қуыстардың бірінен
инвестиция алу, мысалы: басқа географиялық нарықтарда айналысу неғұрлым
дүрыс болып саналады. Бүл фирмаға кірістер аламын деп есептеуге
мүмкіндіктер береді. Дегенмен табысты қызметі үшін мүмкіндіктер шектелген.
З.істратегиясы. Бүл жағдайда нарықтың тартымдылығы төмен, оның өсімі
айтарлықтай маңызды емес. Фирма өзінің жоғары бәсеке қабілетін ескере
отырып, өзінің кірістерін сенімді түрде көбейте алады. Бүл стратегия,
нарықты * •жоғалтып алу мүмкіндігі болса да, берік позициясы болаған кезде
маңызды ағымдағы кірістерге алуға болады.
3.2стратегиясы. Бүл стратегия мазмүны бойынша 2.3 стратегиясына үқсайды.
Мүндай ситуацияда нарықтың нашарлау және кірістердің төмендеу үрдісі
байқалады. Сондықтан, неғүрлым қолайлы мерзім келгенше, осы нарықтан
инвестициялар алу стратегияның бірінші кезектегі міндеті болып саналады.
3.3 стратегиясы. Аталмыш бағыт ақша жоғалту мүміндігін айналып өтпеуі
мүмкін, сондықтан фирманың жаңа стратегиясын әзірлеп жасағағанға дейін,
ешқандай әрекеттерді жүзеге асырмауы қажет. Мүндай стратегия
бәсекелестердің позицияларын әлсірету мақсатында пайдаланылады.
Дегемен, фирмалар қызметі аясының маңызды түрде көңеюімен қаржылық
міндеттемелерге айналатын, фирмалар жасайтын сатып алу - сату сияқты қызмет
көрсетумен байланысты банк өнімдерінің жаңа түрлері пайда болды.
Көптеген қазіргі заманғы фирмалар тәжірибе жүзінде фирмалардың барлық
аспектілерін қамтитын кең ауқымды өнімдерді үхынады. Бірқатар банк
қызметтерінің кеңеюі банк қызметкерлерінен өнімдердің барлық үлгілерін
білуді талап етеді.
Сурет 4
Қаржылық қызметтердің аймақтық нарықтарындағы бәсекеге қабілеттілікті
құрудың аналитикалық кезеңдері
Қаржылық қызметтердің аймақтық нарықтарындағы бәсекеге қабілеттілікті
қүрудың аналитикалуқ кезеңдері
Z
X
Қаржылық қызметтер
нарығындағы банктің
ағымды жағдайдағы
бәсекеге қабілеттілігін
талдау
Қаржылық қызметтердің
сапасын, тәуекелділігін
және рентабельділігін
талдау
Нарық
қү-рылымы мен
ондағы бәсеке
қарқынын
талдау
Фирманың нарық үлесін талдау
Нарыққа
ұсынылатын
өнімдердің
бәсекеге
қабілеттілігін
Бәсекеге
қабілеттіліктің
радары
Бәсекеге басымдылық факторлары
гт
Шығынды
төмендету
стратегиясында
лидер болу
Өнім
дифференциясы,
стратегиясы
Шоғырландыру стратегиясы
Өнімділік саясаты
Баға саясаты
Өткізу саясаты
Коммуникац иялық саясат
Фирманың негізгі қаржылық қызметтері лизингтік операциялар, факторинг
және форфейтингтік операциялар.
Экономикалық қатынастарда лизинг қаржылық операциялардың жаңа нысаны
ретінде күрделі салымдарды жүзеге асыру тәсілі негізінде қарастырылады.
Егер лизингті мерзімділік, қайтымдылық және төлемділік шартымен мүліктерді
уақытша пайдалануға жалдау ретінде түсінсек, онда оны негізгі корға
салынған тауарлық несие ретінде қарастыруға болады. Сондыктан, кейде
лизингті несие-жал деп атайды.
Мәміле объектісіне тікелей қатысы бар тараптар лизинг субъектісі болып
саналады. Фирмаларды лизингтік қызмет нарығына енгізу, біріншіден лизинг-
бизнестің капитал сыйымды түрі болуымен, ал- банктер -ақша ресурстарының
негізгі үстаушысы болуымен байланысты. Екіншіден, лизингтік қызмет өзінің
экономикалық табиғаты бойынша фирма несиелеумен тығыз байланысты және
соңғысына өзіндік балама ретінде шығуы жатады.
Қазақстан Республикасындағы фирмалар және фирма қызметі туралы
занына сәйкес қызметті жүзеге асыруға күқылы, соның
ішінде Фирма лицензиясы болған жағдайда, келісімнің әрекет ету
мерзімі (лизинг) ішінде жалға берушінің берілёіін мүлікке меншік күкығын
сақтай отырып, мүліктерді жалға беру бойынша операцияларды жүзеге
асырады. мекемелер лизингтік қызметке қатысу үшін жоғары
деңгейде неғұрлым бірлікті үйымдар болып саналады. Себебі олар
қаржылық тәуекелділікпен жиі кездесіп отырады.
Қазақстан
Республикасындағы жарғылықтың 42-бабына сәйкес белгіленетін пруденциялық
норматавтер және баска да мөлшерлер мен лимиттер, сондай-ак кейбір денгейде
макроэкономикалық себептер (қарыз көлемінде бақылау, сондай-ақ ақшамен
қамту) бойынша банктер лизингтік қызметті жүзеге асыруға ыңғайлы ұйымдар
болып саналады, себебі олар Ұлттық банктін қатаң бақылауында болады.
Лизинг кезеңі лизингтік келісімінде әрекет ету мерзімімен
түсіндіріледі. Себебі лизинг - үзақ мерзімді жолдаудың негізгі нысаны,
жоғары күн және қызмет объектілсрінің әрекет ету мерзімінің. .үзақтығы
лизинг кезеңінің уакытша шектерін анықтайды. Лизингтік келісім мерзімін
анықтау кезінде лизинг алушы мен лизинг беруші келесі мезеттерді ескереді:
кұрал-жабдықтың қызмет ету мерзімін, оның амортизациялык кезеңдерін,
неғүрлым өндірістік немесе үқсас арзан қызметтердін пайда болу циклдерін,
инфляциялық үрдіс динамикасын, карыз капиталы нарығының жағдайын
(конъюнктурасын) және оны дамыту беталысын (тенденциялары).
Лизинг берушіге тиесілі лизннгтік төлемдер сомасын анықтау, лизинг
операцияларының неғүрлым күрделі тәртібі болып табылады. Лизингтік төлемдер
лизинг алушы өндіретін өнім (жүмыс, қызмет) күнына заңмен белгіленген
тәртіпте енгізіледі.
Сурет 5
Лизингтік операцияларды жүргізудің негізгі кезеңдері
Лизингтік келісімнің негізгі кезеңдері
1 кезең -дайындық
2 кезең -ұйымдастырушылы
3 кезең -қолдану
Келиент өтінішін рәсімдеу
Несиелік кабілеттілікті талдау және бизнес-жоспар
Лизингтік жобаның тиімділігін есептеу
Жұмыстын жургізілуінің ұйымдастырылу кестесін кұру
Төлем әдісін аныктау
Келісім-шарт жобасын жасау
Бірқатар келісім-
шарттарды жасау:
сату-сатып алу;
қолдануғализинг
объектін қабылдау;
техникалык қызмет
лизингі; объектті сақтандыру
Әрекеттер:
лизинг объектін
жеткізу;
жабдықтаушының
құралдарды жөндеуі;
персоналды окыту;
объектті қолдануға
жіберу және кабылдап
алу объекті
Лизингтік төлемдерді төлеу
Өндірісті дамыту және жөндеу жұмыстары
Лизингтік жобаны жүзеге асырудың экономикалык көрсеткіштерін бақылау
Лизинг объектін қолдану бойынша катынасты рәсімдеу
Жабдыктаушыға тапсырыс беру
Әлемдік іс-тәжірибеде лизинг термині үзақ пайдалануға жарайтын
тауарларды жалдауға негізделген әр түрлі мәмілелерді белгілеуде
пайдаланылады. Жалдау келісім-шарты бекітілген мерзімге қарай жалгерлік
операцияның үш түрі бөліп көрсетіледі:
1. Қысқа мерзімді жалдау (рейтинг) — 1 күннен 1 жылға дейін,
2. Орта мерзімді жалдау (хайринг)— 1 жылдан 3 жылға дейін,
1. ¥зақ мерзімді жалдау (лизинг) — 3 жылдан 20 жылға дейін және одан да
үзақ уақытқа.
Машинаның және қүрал-жабдықтың үзақ мерзімге жалға алынуы немесе барлық
келісім-шарт мерзімінде жалға берушінің өзге біруге жалға берілген мүлкіне
меншік қүқығы сақталатын, өндірістік түрғыдан пайдалану мақсатында жалға
алынатын машинаның жәнә қүрал-жабдықтың келісім-шарты лизинг ретінде
үғындырылады. Оның үстіне, лизингті үшінші түлға үшін мүлікті сатып алып,
оны үзақ мерзімге оған жалға беретін мамандандырылған (лизингтік)
компанияның делдалдығы арқылы негізгі қордағы салымдарды қаржыландырудың
өзіндік ерекшелігі бар формасы ретінде қарастыруга болады. Осылайша, лизинг
компаниясы жалға берушіні
несиелейді десе де болады. Сондықтан да лизинг кейде несие-жалдау (креди-
бай - фр.) деп аталады.
Тауардың меншік қүқығы сатушыдан сатып алушыға өтетін сату-сатып алу
келісім -шартынан айырмашылығы - лизингте жалға алынған заттың меншік
қүқығы жалға берушінің өзінде қалады, ал лизинг алушы оның тек уақытша
пайдалану қүқығына ие болады. Лизингілік келісім-шарттың мерзімі
аяқталғанда лизинг алушы мәміле обьектісін келісімді бага бойынша сатып ала
алады немесе лизингілік келісім-шарты жалғастыра береді немесе қүрал-
жабдықты келісім -шарт мерзімі аяқталғанда өз иесіне қайтарады.
Экономикалық тұрғыдан алғанда, лизинг құрал-жабдықты сатып алу үшін
үсынылатын несиеге ұқсас.
Негізгі қордағы несиеде қарыз алушы борышты өтеуі үшін төлемдерді
белгіленген мерзімде төлейді, мүнда банк несиенің қайтарылуын қамтамасыз
ету үшін несиеленген обьектінің меншік құқығын ссуда толық өтелгенше өзінде
қалдырады. Ал, лизингте жалға бсруші жалға алынган мүлікке тек келісім-
шарт мерзімі бойынша ғана және олардың жалға алған мүліктің қүнын толық
төлегенше ғана иелік ете алады. Алайда мүндай үқсастық тек қаржылық
лизингке ғана тән. Лизингтің өзге түрі болып табылатын оперативтік лизинг
қүрал-жабдықты классикалық жалға алуға үқсас келеді.
Өзінің заңды формасында лизингтік мәміле инвестициялық құндылықтарды
үзақ мерзімді жалға алудың өзінше өзгешелігі бар түріне жатады.
Сурет 6
Лизингтік бизнеске банктің қатысуы (банк лизингберушінің
кредиторы ретінде)
Уақытша пайдалану құқы
Лизингтік төлемдер
Құралдар үшін ақшалай түсімер
Лизинг беруші
Займды кайтару,
Лизинг алушы
Лизинг объеті -құралдар
Жабдықтаушы
Лизингтік операцияны дәл анықтаудың іс-тәжірибеде маңызы жоғары,
өйткені оны рәсімдеудің заңмен белгіленген ережесі сақталмайтын болса, ол
лизинг мәміле ретінде танылмайды. Бүл операция қатысушылары үшін бірқатар
жағымсыз қаржылық салдарды тудырады.
Лизинг түрлері және лизингтік операцияларды жіктеу шетелдік және
отандық теория мен іс-тәжірибеде маңызды мәнге ие.
Лизинг түрлері оның жіктелу белгілеріне қарай бөліп көрсетіледі. Жіктеу
белгілеріне жататындар:
мәмілеге қатысушылардың қүрамы;
лизингке берілген мүліктің тұрпаты:
мүліктің өтелу деңгейі;
амортизация шарты;
қызмет көрсету ауқымы;
операция өтетін нарық секторы;
салықтық және амортизациялык жеңілдіктерге қатынасы;
лизингтік төлемдердің сипаты.
Сурет 7 Лизингтік
бизнеске банктің қатысуы (банк лизинг беруші ретінде)
Уақытша
пайдалану құқы
Фирма Лизинг алушы
Лизингтік төлемдер
Құралдар үшін ақшалай түсімер
Лизинг объекті • кұралдар
Жабдықтаушы
Тікелей лизингтің жеке жағдайына қайтарылатын лизингті жатқызуға
болады. Оның ерекшелігі мынада: мүліктің меншік иесі меншік кұқығын
келешектегі лизинг алушыға сату-сатып алу шартымен береді, яғни оны сата
отырып, бір мезгілде онымен осы мүліктің пайдаланушысы ретінде қарым-
кдтынас жасайды. Бүл жағдайда жеткізуші мен лизинг алушы бір ғана заңды
тұлға болып табылады.
Мүліктің тұрпатына қарай лизинг былайша бөлінеді:
1. жылжымалы лизинг (машиналы-техникалық лизинг);
2. жылжымайтын лизинг.
3. Мүліктің өтелу деңгейіне қарай лизингті былый бөліп көрсетуге болады:
1. толық өтелетін лизинг, онда бір келісім -шартың әрекет ету мерзімі
ішінде лизинг берушіге жалға алынған мүліктің құны толық төленеді;
2. толық өтелмейтін лизинг, бір келісім -шарттың әрекет ету мерзімі ішінде
жалға алынған мүлік қүнының тек бір бөлігі ғана өтеледі.
Амортизацияның шартына қарай толық амортизацияланатын лизинг болады
және осыған орай, лизинг объектісінің қүны толық төленеді.
Факторинг - (ағылшын тілінен аударғанда - агент, делдал, келістіруші
деген мағынаны білдіреді), яғни клиенттің айналым капиталын несиелеумен
біртекті болып келетін сауда-комиссиондық опёрацияларының бір түрі.
Сурет 8
Факторингтік қызмет түрлері
Факторинг
5
U \г
1. Операцияның объектісі -шот-фактура. 1. Операцияның объектісі - вексель
(қарапайым және аударым векселі).
2. Қысқа мерзімді несиелеу (180 күнге 2. Орта мерзімді несиелеу (180 күннен
дейін). 10 жылға дейін).
3. Несие сомасы 3. Синдикаттау нәтижесінде несие
фактордың мүмкіншіліктерімен шектеулі. сомасы жоғары болуы мүмкін.
4. Факторингтік операциялар 4. Форфейтер қарыз сомасын дисконт
фирма тарапынан тез арада төлем сомасын шегеріп тастағаннан қалған
жасаумен сипатталады, яғни банксомасын толығымен төлейді.
1-3 күн аралығында 70-90 %
клиенттің дебеттік қарызын төлейді, яғни
борышкерден ол
2
7
алуға тиісті соманың 70-90 % береді. Ал * •
қалған 10-30 % (факторинг
қызмет көрсеткені үшін % шегеріп
тастағанда) екі түрлі жолмен төлене
алады: факторлық йомпания немесе
банктің тиісті бөлімі белгіленген
мерзімде, дебитордан қаржы түсуіне
қарамастан бөлінеді немесе бҮл дебитор
қаржыларды аударған соң, яғни жеткізілген
тауар үшін нақты ақша аударылған
соң.
5. Форфейтер тауарды 5. Форфейтер тауарды әкспорттау
әкспорттау барысында қарызды барысында қарызды төлемеу
төлемеу тәуекелділігіне тәуелді болмайды.тәуекелділігіне тәуелді болады.
6. Клиентке бухгалтерлік, 6. Қосымша қызмет түрлері
ақпараттық, жарнамалық, жабдықтау, көрсетілмейді.
заңнамалық, сақтандыру және басқа да
қызмет түрін көрсету мүмкіндіктері.
7. Факторингтік активтерді қайта 7. Екінші реттегі рынокта
сату мүмкіндігі қарастырылмаған. форфейтингтік активтерді сату
мүмкіндігі қарастырылған.
8. Үшінші түлғаның кепіл болушылығын 8. Үшінші түлғаның кепіл болушылығы
қажет етпейді. қажет.
Жоғарыда айтылғандай, форфейтер міндетті түрде әкспортердің және
импортердің несиелік қабілеттілігін және компитенттілігін, сонымен
қатар жалпы операцианың мақсаттылығын жалпы сиппатта зертейді. Егер
форфейтер бүрын осы партиялармен жүмыс жасаған болса, онда тексеру көп
уақытты алмайды.
Әр жағдайда ненің жеткілікті тексеру деп есептеуге болатындығын
анықтау маңызды: анкетаны, импортер және әкспортер банкінің
басқарушыларымен әңгімелесу, әкспортермен әңгіме және т.б. қандай
жағдайда болмасын берілген сүрақтың шешілуіне белгілі уақыт жүмсауы
қерек, керісінше жағдайда ол өзін керек емес тәуекелге әкелуі мүмкін.
Жоғарыда айтылған тауекелдермен қатар. форфейтер вексельдердің
сақталмалы тәуекеліне және вексельдермен сауда істеу мүмкіндігі жоқ
тауекелдерге шалдығуы мүмкін.
Вексельдер үрлықтың объектісі болу ықтималдығы бар. Бірақ вексельдер
жоғалуы және жанып кетуі мүмкін. Біріншісі вексельдердің сақтаулын
қамтамасыз ету үшін жасалатыны - бүл оларды жанбайтын шкафтарда үстау.
Екіншісі-вексельдерге қол жеткізу мүмкіндігі бар жүмысшылардың саны
шектеулі болу керек. Үшіншісі -сейфтегі нәрселер сирек, бірақ
күнделікті емес тексеріліп түруы қажет, бучгалтерлік есеп
берілгендерімен салыстыру жасалып отыруы қажет. Төртіншісі форфейтер
оның қолдамауындағы бағалылықтарды үрлық өрт жағдайынан сақтандырып қою
қажет.
Сонымен қатар, форфейтердің өсіп отыратын
айналымының сақтандырумен жабуды әр дайын қадағалап отыру қажет.
1.2. Фирмалардың қаржылық қызметтерінің бәскелік қабілеттілігін
арттырудың шетелдік тәжірибесі
Швейцарияның банк жүйесі жоғары дамыған. Ондағы шетелдік банктердің
қызмет ерекшеліктері, олар жергілікті клиенттердің қаражаттарын тарту және
секьюритизация операциялары бойынша ұлттық банктпен мүлдем бәсекеге
түспейді. Швейцариялықтар ұлттық өнімдерге жоғары талғам қояды, оның ішінде
банк өнімдері мен қызметтеріне де, олардың қымбат болуына қарамастан
талғамын береді. Шетелдік банктер өздерінің ресурстарын қолдана отырып,
олармен бірлесе отырып, өздерінің елдерінің азаматтарына қызметтер көрсетіп
және өз елінен қаражаттар тартады.
Бірақ шетелдік банктер мен ұлттық банктер арасындағы бәсекелестік бірдей
банк өнімдері нарығында, клиенттер мүліктерін басқару саласында, қор
салымдарының операциялары, сондықтанда барлық активтер шетелдік несиелік
мекемелерде енгізіледі. Кей кезде бәсекемен күрес майда шетелдік және
швейцариялық банктермен бірігіуімен бітіп жатады.
Швейцарияда шетелдік банктердІң Ассоциациясы қүрылған, онда швециялық
банкирлер өздерінің қызығушылықтарын Ассоциацияға ұсынады. Жақандану
әсерінің жағынан және Швейцарияның аймақтық экономикасы банк жүйесін қайта
қүруды өзге елдерден бұрын жүргізген. Банк жүйесінің бәсекелестік
қабілеттілігін арттыру стратегиясы келесі бағыттарды қамтиды:
банк жүйесінің тиімділгі мен тұрақтылығын қамтамсыз ету;
банк қызметтерінің аясын кеңейту және клиенттерге қызмет көрсету
сапасын арттыру;
банктердің бақылау мен қадағалауды жетілдіру;
банк заңцарын заман талабына бейімдеу;
банктік қадағалау бойынша Базель комитетінің халықаралық ұйым
ретіндегі үсыныстарды енгізу;
банктік қүпиялылықты сақтау;
жаңа банктік технологияларды енгізу. Бәсекеге қабілеттілік, тұрақтылық,
сенімділік және жоғарғы кәсіпқойлық критерилеріне ірі банктер сәйкес
келеді. Сондықтан да банк капиталын шоғырландыру процесін қарқындау
барысында банктердің саны қысқарды.
Негізгі бәсекелік басымдылық екі банк арасында Швейцариялық банктер
одағы (UBS) және Креди Сюис тобы. Олардың үлесіне 66% елдің банк жүйесінің
жиынтық балансы мен 95% швейцариялық банктер балансының үлесі келеді.
Швейцариялық банктер барлық әлемдесі клиенттердің активтерін
басқарауға маманданған болғандықтан, олардың стратегиясы шетелдік
капиталды тиімді пайдалана отырып, өзінің тұрақтылығы
мен жауапкершілігін арттыру.
Осы түрғыда Швейцария банктерінің қажыгерлері бәсекеге қабілеттілікті
арттыруда өз тәжірибелерін негізге ала отырып, заң базасын жетілдіру, жалпы
айтқанда алдынғы қатарлы банк болу керектігін үсынады.
Факторингпен көп ұқсастығы бар операция түрі бүл форфейтинг. Форфейтинг
екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі жылдары, дәлірек 50-ші жылдардың
аяғында пайда болды. Сол жылдары өнім өндіру мен жабдықтаушылар арасында
бәсекелестік күрт өсуінен сатып алушылар тауар үшін төлем мерзімін
әдеттегіденде үзартуларын талап еткен. Бұдан басқада әлемдік сауда қүрылымы
үзақ мерзімді өндірісті талап ететін қымбат бағалы тауарлардың пайдасына
өзгерді. Форфейтинг әкспортты мемлекетпен несиелеу әлсіз дамыған елдерде
көп дамыған. Бүл қаржы несие операцияларының жаңа түрі афорфә француздың
forfait сөзінен шықкан. Факторингтік операциялардың үдемелі түрде дамуы
қарыздық міндеттеме бойынша төлемдердің мерзімінің үзартылуын талап етті,
әдетте факторингтік операциялардың мерзімі 180 күннен алуы тиІс, бүл 1965
жылы алғашқы арнайы мамандандырылған форфейтингтік компания Finanz AG,
Zurich ipi Швейцариялық банк бөлімшесінің ашылуына себеп болды. Қазірде
Швейцария форфеттеу операциясын пайдалануы бойынша бірінші орында түр.
Сонымен қатар форфеттеу бизнесінің маңызды бөлігі Германияда шоғырланған.
Кейінірек бүл операцияны басқада елдер қолдана бастады. Форфейтинг Цюрихтің
бірнеше банктері Батыс Еуропа елдерінің АҚШ-тан бидай сатып алуды
қаржыландыру үшін майдаланған. Бүл операция түрі сыртқы саудада кеңінен
қолданыла бастады, бүл халықаралық сауданы дамытудың қолайлы факторы болды.
Форфейтингтік операциялар бойынша жыл сайынғы мәмілелер көлемі миллиондаған
долларды қүрап отыр.
Форфейтинг бүл импорттаушы акцепттеген коммерциялық вексельдер мен
сыртқы саудалық мәмілелер бойынша, төлем талаптарын сатушыға регресс
қүқығынсыз сатып алу арқылы әкспортты несиелеу. Мұнда әкспорттаушының
тәуекелділігінің барлығы форфеттеушіге өтеді, ал ол өз кезегінде өзінің
мүддесін көздей отырып импорттаушы елдің банкінің кепілдемесін алуға
үмтылады. Валюталық тәуекелділіктен сақтану мақсатында форфеттеуші әдетте
қарыздық міндеттемені тұрақты валютада сатып алады. Төлемнің дер кезінде
түсуіне кепілдік беру үшін импорттаушы елдің валюталық заңдылығы мен
соңғысының өз валюталық міндеттемесін орындай алу қабілеттілігі жүйелі
түрде талдан£ш отырады. Әкспорттаушы талаптардың мынадай қүқықтық
аспектілеріне жауап береді: сапалы тауармен қамтамасыз ету және келісім-
шарт бойынша міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз ету.
Форфейтингтік операциялар бойынша пайыздық мөлшерлеме әр түрлі және
қарызданушының валютасының категориясы мен несиелеу мерзімінен байланысты
белгіленеді. Әдетте форфейтинг басқа түрдегі несиелеу түрлерінен қымбат.
Оның артықшылығы мәмілені рәсімдеу жеңілдігі және барлық тәуекелділіктің
форфеттеушіге өтуі.
Форфейтингтік операциялары орта мерзімді сипатқа ие және ірі сомадағы
машина немесе құрылғыларды сатуда қолданылады: вексельдердің мерзімі 6
айдан 5-6 жылға дейін болады, ал факторингте 90 күннен 180 күнге дейін
қысқа мезімді қаржыландыру орын алады. Форфеттік несиелеудің тағы да бір
сипаты бүл қарызды мерзімдерге бөліктфге бөліп үлес бойынша өтеу. Бұдан
несиелік тәуекелділік несиенің өтелуімен төмендеп отырады. Вексельдік
несиелеу тәжірибесінде өтелу мерзімі әр-түрлі болатын, әдетте жарты жылдық
интервалмен болады. Форфеттеуші вексельді жабдықтаушыдан дисконтпен (пайыз
сомасын алып тастап) сатып алады. Дисконт мөлшері импорттаушының төлем
қабілетіне, несие мерзіміне және нақты валютада нарықтық пайыздық
мөлшерлемеге байланысты болады.
Форфейтинг бойынша шығыстардың басқа несие түрлері мен салыстырғанда
жоғары болуына қарамағанда оның кемшіліктерінен артықшылықтары басым.
Әкспорттаушы үшін форфеттеу келесідей жағымды аспектілерге кепілдік береді:
1. несиені үйымдастыру бойынша мәселелерді жою және төлемді алу (шығыстарды
азайту);
2. рәсімделу жылдамдығы, жекелеген қарж.ы орталықтары арасындағы
айырмашылықтарды қолдану мүмкіндігі;
3. пайыздық тәуекелділікті, валюта бағамының өзгеруі және дебитор
статусының өзгеруі тәуекелділігін жою;
4. балансты шартты түрдегі міндеттемелерден тазарту және өтімділікті
жақсарту, өйткені әкспорттаушы қарызданушы ретінде өзінің мүмкіндіктерін
арттырады;
- форфеттеуші банкпен келісім шарт жүргізу кезінде форфейтинг
бойынша шығындарды тауар бағасына кіргізу қүқығы.
Форфейтингтің тағы да бір кәсіпкерлер үшін жағымды жағы ол несиелеу
мөлшерлемесінің тұрақты болуы мен вексельді өткізуді рәсімдеудің
қарапайымдылығы.
Форфеттеу бойынша дисконт мөлшерлемесі жоғары болғандықтан оны қүрайтын
әлементтерге тоқталып өтелік:
1) евровалюта нарығындағы несиенің қүньі (ЛИБОР ставкасы);
2) импорттаушы ел тәуекелділігінің қүны және валютаны айырбастау кезіндегі
тәуекелділік қүны 0,5% -дан 6% жылдық мөлшерлеме аралығында құбылады;
3) несиені басқарумен байланысты форфеттеушінің шығындары (жылдығы 0,5%
дейін).
Бүлардан басқада қарыздық міндеттеме үшін жылдық 1-1,5% мөлшерінде
комиссия алынады. Бүл жағдай егер банк әкспорттаушыға болашақта оның жазған
және импорттаушымен акцепттелген вексельдерін сатып алуға кепілдік берген
кезінде орын алады.
Импорттаушымен төлем мерзімін кейінге қалдыру шартында тауармен
жабдықтау туралы келісім жүргізу барысында әкспорттаушы алдын-ала одан
форфеттеу шартында вексельдерді сатып ала алатын банкпен (форфейтингтік
компаниямен) байланысады. Форфеттеуші - баңктің үсынатын шарттарына
байланысты әкспорттаушы тауар бағасын және төлем мерзімін ұзарту үшін
пайыздық мөлшерлемені анықтайды. Форфеттеу барысында пайыздық мөлшерлеме
үлкен болғандықтан әкспорттаушы айырманы тауар бағасына енгізеді.
Импорттаушы өз банкімен аваль туралы келіседі. Осыдан кейін барып сыртқы
сауда келісіміне қол қойылады. Әкспорттаушы тауарды тиеп жіберіп және
қүжаттарды рәсімдеп оларды өз банкісі арқылы импорттаушының банкісіне
жібереді. Импорттаушы банкке вексель жазып тауардың құжаттарын алады.
Әкспорттаушы вексельді айналымсыз деген жазумен есепке алады ал төлем
мерзім келген кезде форфеттеуші вексельді төлеу үшін авальдаушы банкке
жібереді.
Көптеген тәуекелділіктің болмауы (коммерциялық елдің валюталық
тәуекелділігі) форфеттеушінің тұрақты пайыздық мөлшерлемесі, әкспорттаушы
балансының ауқымды әрі үзақ мфзімді дебиторлық қарыздан босатылуы
форфейтингті әкспорттаушы үшін өте ыңғайлы операция қылады. Біздің
еліміздеде кейбір банктер әкспорттық факторингпен бірқатарда форфеттеу
бойынша операцияларды үсынуда, олар корреспондент-банктер авальдаған
әкспорттаушының вексельдерін сатып алуға ниет білдіруде. Бүл үшін банктер
арнайы шет ел банктерімен форфеттеу операцияларын жүргізуге банкаралық
келісім-шарттарға отыруы керек.
Әкспорттық факторингпен форфеттеу арасында кемшілік үқсастықтар бар.
Екеуінде де тауарлы формадағы несие фирмалықтан банктік түрге ауысады,
жабдықтаушы мен сатып алушы арасындағы байланыста үшінші бір түлға пайда
болады, ал әкспорттаушы, кейбір міндеттерден қүтылады. Бірақ форфейтингтік
қызмет қомақты сомадағы орта мерзімді немесе үзақ мерзімді несиелеумен
байланысты (6 айдан 5-7 жылға дейін), ал, факторингте орташа мөлшерлі
сомадағы қысқа мерзімді жрржыландыру қолданылады (120-180 күнге дейін).
Форфеттеуге қарағанда факторингте банк өзіне әкспорттаушының тәуекелділігің
белгілі-бір бөлігін, ғана ала алады. Сонымен қатар форфейтинг нақты бір
қүжат бойынша ақша қаражатын талап етумен байланысты бір реттік қана
операция ал әкспорттық факторинг әдетте, тараптар арасында кешенді қызметі
көрсету мен тұрақты қарым-қатынас негізінде қүрылады. Форфеттеуге тән сипат
ол коммерциялық вексельдерді қайта сату мүмкіндігін беретін қайталама
нарықтың болуы.
Ең бастысы тағыда айта кетеміз, форфеттеудің мәні бүл әкспорттаушы
өзінде бар импорттаушыға деген қарыздық міндеттемелерін (әдетте вексельдер)
банкке немесе басқа да қаржылық компанияға сатуы. Форфеттеу сатушыға
айналымсыз вексельдерді сату болып табылады. Вексельді сатып алушыға
(форфеттеушіге) вексель бойынша төлемдермен байланысты бүкіл тәуекелділік
өтеді, атап айтсақ: төлем қабілетінің дәрежесіне байланысты болатын
импорттаушы ел тәуекелділігі, импЬрттаушы елден валютаны аудару бойынша
тәуекелділік, пайыздық мөлшерлеменің жағымсыз өзгеруі тәуекелділігі, валюта
бағамының өзгеру тәуекелділігі және т.б.
Сонымен афорфә операцияларында сатушы, сатып алушы және банктің
мүдделеріне байланысты болады. Мәмілеге қатысушы әрбір тарап
өз
мақсаттарын көздейді және оларға жету мүмкіндігі келісім шарттарында
қарастырылады.
Мүндағы сатушы мақсаты - тауарды сату басында-ақ ақша қаражатын алу
және осы арқылы сатып алушының төлемнен бастартуынан, несие бойынша
пайыздық мөлшерлеменің өзгеріп кетуі тәуекелділігінен арылуы.
Сатып алушының мақсаты - жалпы шығындары минималды болатын несиеге
тауарды сатып алу. Сатып алушының шығындары оған мерзімі келген вексельдер
бойынша төлемін өтеп отыруда.
Банк мақсаты форфеттеу операциясы - вексельдер портфелінің есебін
жүргізу бойынша әдеттегі операциясы. Бүл операцияның тиімділігі пайыздық
мөлшерлеме көлеміне және басқада өлшемдермен анықталады.
Форфейтингік келісімді екі тарап, әкспорттаушы мен импорттаушы
бастайды. Форфеттеуші өзі үшін ең бірінші мәміле сипатын анықтайды, яғни
мұнда ол қандай құнды қағаздармен жұмыс жасайды қаржылық па әлде тауарлық
па, соны анықтайды. Қаржылық вексельдер - бүл қаржы аккумуляциялау
мақсатында шығарылған қү-нды қағаздар. Ал тауарлы вексельдер сату-сатып алу
мәмілесі кезінде толтырылатын құнды қағаздар. Бірақта қаржылық және
тауарлық мәмілелере арасындағы шекара шайылып кеткен деседе болады.
Дегенмен форфеттеуші үшін бүл екі анықтаманың анықталуы қажеттілігі
маңыздылығы келесідей себептерге байланысты:
Біріншіден, кейбір қайталама нарықтың қатысушылары қаржылық
вексельдерді сатып алғысы келмейді. Оныңда әр-түрлі себептері бар. Кейбір
қайталама нарық форфеттеушілері қаражатты осы жолмен жинақтайтын
кәсіпорындарға қаржылық жағдайы тұрақсыз деп қарайды. Ал басқалары тауарлы
вексельдерді ақшаның қүнсыздануынан оларды тауарға салып қою тиімді деп
ойлауынан сатып алады.
Екіншіден, қаржылық вексельді сатып алған жағдайда да форфеттеуші
қандай түрдегі қаржы қағазын сатып алып жатыр, және ол қаншалықты
тәуекелділікке барып отырғандығын білгісі келеді. Қайталама нарықтағы
сатылатын құнды қағаздардың кәпшілігі тауарлы вексельдер. Сондыктанда
қаржылық құнды қағазды үсыну бүрын алдын-ала ол туралы жазбаша түрде
мәлімдеме жіберілуі тиіс. Егер бүл шарт бүзылған жағдайда құнды қағаздың
сатып алушысы мәміленің күшін жоюға талап етуге қүқылы. Форфеттеуші
вексельдермен операция жасау негізінде жататын, мәміленің сипаттамасын
барлық уақытта қол астында үстауы тиіс. Ол операцияның шарттарын алдын ала
қарастыруда телекспен немесе факспен алуы мүмкін.
Форфеттеуші мәміле сипатын анықтағаннан кейін ол келесілерді анықтауы
қажет:
- қаржыландыру көлемі, мерзімі, валютасы;
- әкспорттаушы кім және ол қай мемлекеттен;
- әкспорттаушының несиелік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz