Қара және заравшан тминінен липофилді заттарды алу жолын қарастыру

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 54 бет
Таңдаулыға:

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫ ОРЫНДАУДАҒЫ МІНДЕТТЕР

Жұмыстың мақсаты: Қара және Заравшан тминінен липофилді заттарды алу жолын қарастыру атты дипломдық

Зерттеу нысаны: 2010 жылы Оңтүстік Қазақстаннан жиналған Қара тмин ( Carum black) және Тәжіксаннан жиналған Зеравшан тмин ( Bunium seravschanicum) өсімдіктерінің жемістері.

Негізгі міндеттер:

1. Қара тмин ( Carum black ) және Заравшан тмин ( Bunium seravschanicum ) өсімдіктері жайлы мәліметтерді әдебиеттерден іздеу.

2. Қара тмин ( Carum black ) және Заравшан тмин ( Bunium seravschanicum ) өсімдіктерінің ылғалдылығын анықтау.

3. Қара тмин ( Carum black ) және Заравшан тмин ( Bunium seravschanicum ) өсімдіктерінің жалпы күлділігін анықтау.

4. Қара тмин ( Carum black ) және Заравшан тмин ( Bunium seravschanicum ) өсімдіктеріндегі экстрактивті заттарды анықтау.

5. Қара тмин ( Carum black ) және Заравшан тмин ( Bunium seravschanicum ) өсімдіктеріндегі флавоноидтарды анықта.

6. Қара тмин ( Carum black ) және Заравшан тмин ( Bunium seravschanicum ) өсімдіктеріндегі тері илнгіш заттарды перманганатты әдіспен анықтау.

7. Қара тмин ( Carum black ) және Заравшан тмин ( Bunium seravschanicum ) өсімдіктеріндегі сапониндерді анықтау.

8. Қара тмин ( Carum black ) және Заравшан тмин ( Bunium seravschanicum ) өсімдіктеріндегі кумариндерді анықтау.

9. Қара тмин ( Carum black ) және Заравшан тмин ( Bunium seravschanicum ) өсімдіктеріндегі органикалық қышқылдарды анықтау.

10. Қара тмин ( Carum black ) және Заравшан тмин ( Bunium seravschanicum ) өсімдіктеріндегі полисахаридтер құрамын анықтау.

11. Қара тмин ( Carum black ) және Заравшан тмин ( Bunium seravschanicum ) өсімдіктеріндегі Е витаминін анықтау.

12. Қара тмин ( Carum black ) және Заравшан тмин ( Bunium seravschanicum ) өсімдіктерінің гександы экстрактісінің құрамын анықтау.

МАЗМҰНЫ

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР

АНЫҚТАМАЛАР, БЕЛГІЛЕУЛЕР ЖӘНЕ ҚЫСҚАРТУЛЕР

КІРІCПЕ

КІРІCПЕ: 1

: НЕГІЗГІ БӨЛІМ

8: 10

КІРІCПЕ: 1. 1

: Қара тмин ( Сarum black ) және Заравшан тмин ( Bunium seravschanicum ) өсімдіктері туралы қысқаша түсінік

8: 10

КІРІCПЕ: 1. 2

: Жоғары май қышқылдары

8: 13

КІРІCПЕ: 1. 2. 1

: Май қышқылдары

8: 15

КІРІCПЕ: 1. 2. 2

: Май қышқылдарының физикалық қасиеттері.

8: 19

КІРІCПЕ: 1. 2. 3

: Май қышқылдарының реакциясы

8: 20

КІРІCПЕ: 1. 2. 4

: Поли қанықпаған май қышқылдары

8: 21

КІРІCПЕ: 1. 3

: E витамині

8: 21

КІРІCПЕ: 1. 3. 1

: Е витаминінің қасиеті

8: 23

КІРІCПЕ: 1. 3. 2

: Е витаминінің косметикалық қасиеті

8: 23

КІРІCПЕ: 1. 3. 3

: Е витаминінің фармакологиялық қасиеті

8: 24

КІРІCПЕ: 1. 4

: Амин қышқылдары

8: 24

КІРІCПЕ: 1. 4. 1

: Амин қышқылдардың физико-химиялық қасиеттері

8: 25

КІРІCПЕ: 1. 5

: Табиғи полифенолдар туралы жалпы түсінік

8: 27

КІРІCПЕ: 1. 5. 1

: Флавоноидты қосылыстарды анықтау әдістері

8: 31

КІРІCПЕ: 1. 5. 2

: Флавоноидтарды идентификациялау

8: 31

КІРІCПЕ: 1. 5. 2. 1

: Қағазды хроматография

8: 31

КІРІCПЕ: 1. 5. 2. 2

: Флавоноидтардың аммиак, алюминий хлориді және барий

КІРІCПЕ:

: Хлоридімен реакциясы

8: 32

КІРІCПЕ: 1. 5. 2. 3

Сілтілік ыдырату

Қышқылдық гидролиз

8: 33

КІРІCПЕ: 1. 5. 2. 4

: 33

КІРІCПЕ: 1. 5. 2. 5

: Сатылы қышқылдық гидролиз

8: 34

КІРІCПЕ: 1. 5. 3

: Флавоноидтардың антиоксиданттық белсенділігі

8: 34

КІРІCПЕ: 1. 6

: Минералды элементтердің биологиялық маңызы

8: 36

КІРІCПЕ: 2

: ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ АНЫҚТАУ

8: 39

КІРІCПЕ: 3

: ТӘЖІРИБЕЛІК БӨЛІМ

8: 59

КІРІCПЕ:

3. 1

3. 1. 1

Қағазды хроматография үшін еріткіштер жүйесі

Қағазды хроматография үшін айқындағыштар

КІРІCПЕ: 3. 2

: Биологиялық белсенді заттарды сандық анықтау

8: 59

КІРІCПЕ: 3. 2. 1

: Өсімдік шикізатының ылғалдылығын анықтау

8: 59

КІРІCПЕ: 3. 2. 2

: Күлділікті анықтау

8: 60

КІРІCПЕ: 3. 2. 3

: Шикізаттағы экстрактивті заттардың құрамын анықтау

8: 60

КІРІCПЕ: 3. 2. 4

: Амин қышқылдарды фотометриялық әдіс арқылы анықтау

8: 61

КІРІCПЕ: 3. 2. 5

: Кверцетин бойынша флавоноидтардың сандық мөлшерін

КІРІCПЕ:

: анықтау

8: 62

КІРІCПЕ: 3. 2. 6

: Шикізат құрамынан тері илегіш заттарды перманганатты

КІРІCПЕ:

: әдіспен Анықтау

8: 62

КІРІCПЕ: 3. 2. 7

: Сапониндерді сандық анықтау

8: 63

КІРІCПЕ: 3. 2. 8

: Кумариндерді сандық анықтау

8: 64

КІРІCПЕ: 3. 2. 9

Органикалық қышқылдарды анықтау

Полисахаридтердің құрамын анықтау

КІРІCПЕ: 3. 2. 10

КІРІCПЕ:

ҚОРЫТЫНДЫ

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

КІРІCПЕ:

ҚОСЫМША А

ҚОСЫМША Б

КІРІCПЕ:

ҚОСЫМША В

ҚОСЫМША Г

КІРІCПЕ: ҚОСЫМША Ғ

: 76

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР

Бұл жұмыста келесі стандарттарға сілтемелер келтірілген:

ГОСТ 2237-75 Сырье лекарственное растительное. Цветы, листья, трава. Часть 1. (Сборник) -М. -Изд-во стандартов, 1994, 159с.

ГОСТ 2237-75 Сырье лекарственное растительное. Корни, плоды, сырье. Чисть 2. (Сборник) -М. -Изд-во стандартов, 1994, 191с.

ГОСТ 24027. 0-80 Сырье лекарственное растительное. Правила приемки и юды отбора проб.

ГОСТ 24027. 1-80 Сырье лекарственное растительное. Методы определения подлинности, зараженности амбарными вредителями, измельченности и содержание примесей

ГОСТ 24027. 2-80 Сырье лекарственное растительное. Методы определения, содержания золы, экстрактивных, дубильных веществ, Лекарственное растительное сырье - анализ.

ГОСТ 42-3-84 Сырье лекарственное растительное, в порядок установления . сроков годности. Лекарственные растения- Контроль качества.

ГОСТ 64-060-88 Сырье лекарственное растительное, нормы естественной убыи при хранении и железнодорожных перевозках, нормы расхода при абработки, согласования и утверждения.

ГОСТ 7. 32-2001 Система стандартов по информации библиотечному издательскому делу. Отчет по научно-исследовательской работе. Структура и правила оформления.

ГОСТ 6. 38-90 Унифицированные системы документации. Система (организационно-распорядительной документации. Требования к оформлению документов.

ГОСТ 7. 1-84 Система стандартов по информации, библиотечному и издательскому делу. Реферат и аннотация. Общие требования.

ГОСТ 7. 12-93 Система стандартов по информации, библиотечному и издательскому делу. Библиографическая запись. Сокращения слов на русском языке. Общие требования и правила

ГОСТ 8. 417-81 Государственная система обеспечения единства измерений. Едниицы физических величин.

ГОСТ 6709-72 Вода дистиллированная.

ГОСТ 4204-77 Реактивы. Кислота серная. Технические условия.

ГОСТ 17299-78 Спирт этиловый. Технические условия.

ГОСТ 1770-74 Посуда мерная лабораторная стеклянная. Цилиндры,

мензурки, колбы, пробирки. Общие технические условия.

ГОСТ 25-2021-003-88 Термометры ртутные стеклянные лабораторные.

АНЫҚТАМАЛАР, БЕЛГІЛЕУЛЕР ЖӘНЕ ҚЫСҚАРТУЛЕР

Өсімдік шикізаты деп - жаңадан жиналған, кептірілген шикізат.

Биологиялық белсенді заттар деп - тірі ағзаға спецификалық әсері бар қосылыстарды айтады.

Флавоноидтар - қ ұрамында екі фенилдік қалдықтар бар. Бұл фенильдік қалдықтар ішкі көміртегі атомдарымен тізбектеліп жалғанған. Бес немесе алты мүшелі оттек түзуші гетероцикл түзіліп және көптеген флавоноидтарға тұйықталып тізбектелген.

Гликозид - 3 түрге бөлінеді: О-гликозидтер, С-гликозидтер және ацилдеуші О-гликозидтер.

Май қышқылдары − карбон қышқылдары, жануарлар мен өсімдік ағзасында бос күйінде кездеседі және липидтердің құрамына кіргенде энергетикалық және пластикалық қасиет атқарады.

ББЗ - биолигиялық белсенді заттар

ЖҚХ − жұқа қабатты хроматография

ҚХ - қағазды хроматография

УК - ультра күлгін спектр

ИҚ - инфра қызыл спектр

GC/MS-газды хроматограпия масс спектрскопия

КІРІCПЕ

Жұмыстың жалпы сипаттамасы: Бұл жұмыста Оңтүстік Қазақстанда өсірілген Қара тмин ( Carum black ) және Тәжікстанда өсетін Заравшан тмин ( Bunium seravschanicum ) өсімдіктерінің химиялық құрамы зерттелді, биологиялық белсенді кешендерді және заттарды бөліп алу технологиясының сызбанұсқасы жасалынды, лифофильді заттар бөліп алынды.

Қарастырылған мәселенің қазіргі кездегі жағдайын анықтау: Қазақстан флорасында 6000 - ға жуық өсімдік түрі бар, солардың аз мөлшері ғана халықтың пайдасына жұмсалады. Сондықтан қазақстанда тамақ өнеркәсібінде жаңа концервант (антиоксидант), фармацептикада жаңы биологиялық белсенді кешен, халық шаруашылығында көкеністің өсуін реттеу және өнімділігін арттыру үшін отандық жоғары эффективті биологиялық белсенді кешендер тудру қазіргі таңда негізгі мәселелердің бірі. Бұл дипломдық жұмыс осы айтылған талаптарға сай жүргізіліп отыр.

Жұмыстың өзектілігі: Бүгінгі күнде Қазақстан фармацефтика өндірісі жеткіліксіз дамуда, сондықтан шетелден келетін фитопрепараттардың саны әзірге көптеу. Кейбір препараттардың адам ағзасына әсер ету белсенділігі кейде шамалы және көбі синтездеп жасалынғандықтан бактерияларды ағзадан түбегейлі шығара алмайды, өзі де солармен бірге қалып қояды. Бұл халық денсаулығы үшін тиімсіз болып табылады.

Қазақстанда фармацефтика өндірісі жаңа дамып келе жатқан салалардың бірі. Әсіресе біздің елімізде бұл өндіріс айтарлықтай емес, еліміздің көп жері сортаң және тұзды болып табылады. Сондықтан жабайы өсетін дәрілік препараттар құрамындағы ауыр металдармен басқада заттардың болуына байланысты олардың белсенділігі кейде шамалы болады және жабайы түрлері күннен-күнге сиреп барады. Сондықтан дәрілік препараттарды мәдениеттендіру кезек күттірмес мәселе болып табылады.

Қазіргі кезде әртүрлі ауруларды емдеу үшін дәрілік өсімдіктерге ерекше көңіл бөліне бастады. Бұрыннан ата-бабаларымыз пайдаланып келген дәрілік шөптердің құрамын зерттеп, белсенділігін анықтап, оларды халық денсаулығы үшін пайдалану және халықтық медицинаны жаңғыртып, Фармацевтикалық өндірістің мұқтаждығын қамтамасыз ету өзекті мәселе болып табылады. Дәрілік өсімдіктердің әсер ету белсенділігі олардың құрамына, өсетін жеріне және тағы басқада факторларға тәуелді болады.

Органикалық химияның көптеген бөлімдері мен өнлірістің әртүрлі бағыттарының пайда болуы өсімдіктерден бөлінген заттарды зерттеумен тікелей байланысты .

Соңғы жылдары озық технологияның дамуына байланысты жаңа технологиялармен дәрілік өсімдіктер құрамындағы жаңа заттар анықталынып, олардың белсенділіктері де анықталынып жатыр. Өкінішке орай елімізде жаңа озық қондырғылар жоқтың қасы.

Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері: Тминнің екі түрінің Қара тмин ( Carum black ) және Заравшан тмин ( Bunium seravschanicum ) құрамындағы липофилді заттарды алу жолын қарастыру.

Жұмыстың мақсатына жету үшін алға қойған міндеттер:

Зерттеуге алынған 2 түрдің құрамына сандық және сапалық сараптама жасау;
Зерттеуге алынған екі түрдің сараптама нәтижесіне сүйене отырып, биологиялық белсенді заттарды алу технологиясын жасау;
Жасалған технология бойынша екі түр құрамындағы липофилді заттарды бөліп алу.

Зерттеу нысандары: 2010 жылы Оңтүстік Қазақстаннан жиналған Қара тмин ( Carum black) және Тәжіксаннан жиналған Заравшан тмин ( Bunium seravschanicum) өсімдіктерінің жемістері.

Зерттеу пәні. Өсімдіктер химиясы және табиғи қосылыстар химиясы негізінде өсімдіктердің химиялық құрамын зерттеу заңдылықтары.

Жұмыстың ғылыми жаңалығы:

тұңғыш рет Тәжікстанда өсетін Заравшан тмин ( Bunium seravschanicum ) және Оңтүстік Қазақстанда өсірілген Қара тмин ( Carum black ) өсімдіктерінің жемісіне химиялық зерттеулер жүргізіліп, биологиялық белсенді заттарға сапалық және сандық сараптау жасалды, биологиялық белсенді заттарды бөлудің сызбанұсқасы ұсынылды, өсімдіктердегі амин қышқылдары, флавоноидтар, кумариндер, тері илегіш заттар, бос органикалық қышқылдар, полисахаридтер, сапониндер, макро- және микро- элементтер құрамы анықталды.

Қара тмин ( Carum black ) және Заравшан тмин ( Bunium seravschanicum ) өсімдіктерінен май қышқылдарының құрамы анықталды.

Жұмыстың апробациясы: Дипломдық жұмыстың маиериалы 2011ж 18-21 сәуір Алматы қаласы әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті химия факультетінде өткен Азаматтық қоғамның жарқын қалыптасуына Қазақстан Республикасы тәуелсіздігінің 20 жылдығына арналған «Ғылым әлемі» атты студенттер мен жас ғалымдардың Халқаралық конференциясында баяндама жасалды.

Депломдық жұмыстың құрлымы: Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан және әдебиеттер көзінен тұрады. Бірінші бөлім әдеби шолу тулалы. Онда Қара тмин ( Carum black ) және Заравшан тмин ( Bunium seravschanicum ) өсімдіктері туралы жалпы мәліметтер және жоғары май қышқылдары, Е витамині, амин қышқылдары, полифенолды қосылстардың класификациясы, полифенолды қосылыстарды идентификациялау жолдары жазылған. Екінші бөлімде зерттеу нәтижелері мен талқылаулар жазылған. Үшінші бөлімде Қара тмин ( Carum black ) және Заравшан тмин ( Bunium seravschanicum ) өсімдіктерін зерттеуде қолданылатын әдістер мен реактивтер жайлы жазылған.

Дипломдық жұмыс 70 беттен, 18 суреттен, 13 кестеден, 1 сызбанұсқадан және 70 әдебиет көзінен тұрады.

1 НЕГІЗГІ БӨЛІМ

1. 1 Сarum black және Bunium seravschanicum өсімдіктері туралы қысқаша түсінік

1) Қара тмин ( Carum black ) - тік әрі көп бұтақталған, биіктігі 30-60 см болатын сабақтары бар біржылдық өсімдік. Жапырақтары майда көбіне екі-үш мәрте қауырсын тектес жарылған, саусақ тәріздес кейіпте аз, селдір кезекпен орналасқан. Жоғарғы жапырақтары гүлдердің астына орналасқан және олардың үстінде жамылғы тәріздес болып көтеріліп тұрады. Гүлдері бөлек-бөлек қос жынысты, ақ, көгілдір немесе сары түсті жапырақшалары гүл тостағаншалы, диаметірі 4 см-ге дейін жететін ірі гүлдер болып келеді. Түкті түрлерінде гүлдері 2-4 қатармен орналасқан. Гүл жапырақшалары тәттәі шірнелерге айналған. Өсімдіктің өзі ұзын сабақты, басы көкнар тәрізді. Ортасында жемісі -иісі мен дәмі өткір қара түсті дәндері орналасқан. Жемісі қабысқан немесе қабарған ортақ қорапша түзетін бес жапырақшалардан тұрады. Бұл өсімдіктің жас дәндері пайдалы. Бақтарда өсірілетіндіктен оны тәбиғаттан табу оңайға соқпайды, сондай-ақ жабайы түрлері де өте сирек кездеседі [1, 2] .

Таралуы. Жерорта теңізі, Африканың солтүстігі, солтүстік Европа, орталық және оңтүстік-шығыс Азия, Иран, Ауғанстан, Пакистан, Индия, Қытай, Орта Азия, солтүстік Америкада кең таралған. Бұл туыста 20-30 түрі бар [3] .

1 . Carum apuanum (Viv) Koch ex DC

2 . Carum atrosanguineum

3. Carum bretschneideri

4. Carum buriaticum Turcz

5. Carum carvi L

6. Carum caucazicum (M. B) Boiss

7. Carum diversifolium

8. Carum grossheimii Schischk

9. Carum incrassatum Boiss

10. Carum heldreichi Boiss

11. Carum komarovii karjag

12. Carum meifolium (M. B) Boiss

13. Carum multiflorum Boiss

14. Carum porphyroleon (Frevn ex a Sint) Woron

15. Carum rigidulum (Viv) Koch ex DC

16. Carum yerticillatum (L) Koch

Климаттық орта жағдайы. Бұл өсімдік жарық сүйгіш, суыққа да төзімді, жас өскіндері көктемгі суыққа шыдамды оңай төтеп береді.

Гүлдеуі. Жас өсімдіктер тұқым себілгеннен кейін екі айдан соң гүлдейді, яғни маусым-шілде айларында. Ал тұқымы қыркүйек-қазан айларында пісіп-жетіледі.

1-сурет. Қара тмин ( Carum black ) өсімдігі

2-сурет. Қара тмин ( Carum black ) өсімдігінің жемісі

2) Заравшан тмин ( Bunium seravscahnicum ) - биіктігі 15-35 см, жемісі қоңыр түсті, бір жылдық өсімдік. Сонымен қатар жапырақтар қызғылт болып келеді, орташа сабағы аздап тармақталған. Үлкен үшбұрыш тәрізді, сегменттер ұзын сағақты, түпкi еншiлерiнің ұзындығы 3-4 мм, (2-3) көп емес, ланцет немесе сызықты; (иiндi имек) сырқыра, төменгi жапырақтар сабақты, жапырақтардың пластинкасының ұзындығы 0, 8-1, 7 см-ден астам, 2, 5 см-дерге дейiн, қынаппен және 1-4 жұп ұзын бүйiрлеу сегменттер, түпкi еншiлермен жiп тәрiздi ең жоғарғы отыруға арналған сағақты. қолшатырлар 3-11 сәулелiк, ұзындығы 2-5 см немесе 1 ептеген бiз сияқты парақшадан болады. Қолшатырлар 12-22 гүл. Орауыштары 5-8 сызықты немесе жiп тәрiздi теңсiз шөп басқан жапырақшалардан тұрады. Гүл сабағында бiрнеше теңсiз, жемістерінің ұзындығы 8 мм-ге дейiн. Бас жақпен жымырыңқы тартылған ұзындығы 1, 5-2 мм гүл жапырақшалары кең - керi жұмыртқа түрiнде қуыс-қуыс болып келеді. Ыстыққа төзiмдi арчовниктер және далалардың белдiгiнде; шоңғалдардың арасында тасты баурайлар, көлеңкелi дымқыл шатқалдарыда, жартастардың сызаттарындағы, 1200-2000 метрлердiң биiктiгiнде кездеседі [4] .

Таралуы. Орта Азия, Тәжікстанда таралған. Бұл туыта 100 ден астам түр кездеседі. B. acaule, B. afghanicum, B. agrarium, B. alaicum, B. alatum, B. alpinum · B. ammoides · B. amplifolium · B. angreni · B. aphyllum · B. apiculatum, B. arcuatum, B. aromaticum, B. aureum, B. avmmanum, B. avromanum, B. badachschanicum · B. badghysi · B. balearicum · B. bourgaei, B. brachyactis, B. brevifolium, B. bulbocastaneum, B. bulbocastanum(Tuberous Caraway), B. bulbocastanumvar. peucedanoides, B. bulbocastum, B. bulbosum, B. buriaticum, B. butinioides, B. cabulicum, B. capillifolium, B. capusi, B. caroides, B. carvi, . . .

3-сурет. Заравшан тмин ( Bunium seravschanicum )

өсімдігі

4-сурет. Заравшан мтин ( Bunium seravschanicum )

өсімдігінің жемісі

1. 2 Жоғары май қышқылдары

Май қышқылдары - карбон қышқылдары, жануарлар мен өсімдік ағзасында бос күйінде кездеседі және липидтердің құрамына кіргенде энергетикалық және пластикалық қасиет атқарады [19] . Май қышқылдары фосфолипидтердің құрамында биологиялық мембраналардың қалпына келуіне көмектеседі. Қанықпаған май қышқылдары адам және жануар ағзасында биологиялық белсенді заттардың биосинтезіне қатысады. сонымен қатар май қышқылдары қан плазмасы жарақаттанғанда қосымша диагностикалық тест болып табылады [5, 6] .

Май қышқылдары тізбектегі көміртегі атомына жалғасқан сутегілерге байланысты қаныққан және қанықпаған болып бөлінеді. Тізбектегі көміртек атомының санына байланысты төменгі (С ₁₋ С ₃ ), ортанғы(С ₄₋ С ₈ ) және жоғары (С ₉₋ С ₂₉ ) болып бөлінеді. Төменгі май қышқылдары- ұшқыш, өткір иісті; ортанғы май қышқылдары- жағымсыз исі бар май; жоары май қышқылдары- қатты кристалды зат. Май қышқылдары спиртте және эфирде жақсы ериді. Құмырсқа, ирил және пропин қышқылдарынан басқасы суда жақсы араласады, май қышқылы адам және жануар ағзасында кездеседі, молекуласындағы көміртек атомы жұп болып келеді [7] .

Қаныққан май қышқылдары

Лаурин қышқылы 12:0

Мирситин қышқылы 14:0

Палмитин қышқылы 16:0

Стерайн қышқылы 18:0

Арахин қышқылы 20:0

Қанықпаған май қышқылдары

Олеин қышқылы 18:1Δ9

Линол қышқылы 18: 2Δ(9, 12)

Арахидон қышқылы 20:4Δ(5, 8, 11, 14)

Эйкозапентаен қышқылы 20:5Δ(5, 8, 11, 14, 17)

Докозагексаен қышқылы 22:6Δ(4, 7, 10, 13, 16, 19)

Май қышқылдары ағзада кішкене бөлігі CH ₃ - тобы бойынша немесе екіншілік көміртек атомы бойынша тотығады. CH ₃ - тобы бойынша тотыққанда дикарбон қышқылы түзіледі, екіншілік көміртек атомы бойынша - бір көміртек атомына азайған май қышқылы түзіледі. Екі жағдайда да жасушалар май микросмосына сіңіріледі.

Май қышқылдарының синтезі барысында, ішек қарында, май ұлпаларында, бас сүйекте және сүт бездерінде жүреді. Бауыр жасушасының цитоплазмасында екі негізгі палмитин қышқылы синтезделеді, ұзын тізбекті май қышқылдары ішек қарында тізбек үзіліп синтезделген палмитин қышқылы бауырға бағытталады.

Май қышқылдарының биосинтезі жануарлар ұлпасында байланыс механизіммен жүреді, сонымен қатар май қышқылдары өздері жиналып биосинтезге кері әсерін тигізеді. Май қышқылы бауыр жасушасының цитоплазмасында цитраттар (лимон қышқылы) жиналады. Май қыш қылдарының синтезінде ең бастысы жасушада (НАДФ-Ң) қалпына келуі. Сонымен қатар адам ұлпасы және кейбір жануарлар поли қанықпаған май қышқылдарды синтездеуге қабілеті жоқ. Ондай линол-, линолен және арахидон қышқылдары жатады, бұл қышөылдар ауыстырылмайды деген атқа ие, немесе эсенумальді май қышқылы . кей жағдайда оларды шартты түрде F витамині деп атайды.

1. 2. 1 Май қышқылдары.

Гидролиздеген кезде май глицеринге және май қышқылдарына ыдырайды. Май қышқылдары дегеніміз карбон қышқылдары. Оның құрамында көміртегі атомдарының ұзын тізбегі бар. Бұл қышқылдарға жалпы қабылданған (тривиалдық) немесе системалық атаулары қалыптасқан. Мысалы, молекула құрамында көміртегінің төрт атомы (C ₄ ) бар қышқыл май қышқылы деп аталса, сол қышқыл систематикалық номенклатурада бутан қышқылы деп аталады. Молекула құрамында көміртегінің 18 атомы бар (C ₁₈ ) қаныққан қышқыл тиісінше стеарин қышқылы немесе октадекан қышқылы деп аталады. Ал молекула құрамында C ₁₈ бар және бір қос байланысты қанықпаған қышқыл олеин қышқыл деп аталады [7] .

Майлардың құрамында әр түрлі май қышқылдары кіреді. Мысалы, табиғи майлардың ішіндегі ең күрделісі деп табылған сүт майында 497 май қышқылы бар екені анықталған.

Май қышқылы негізгі бес топқа бөлінеді:

Қаныққан май қышқылдарының молекула құрамында көміртегінің 4-24 атомдары болады және олар түзу тізбекке орналасады. Табиғи майларда көміртегі атомдары жұп болады. Май қышқылдары құрамындағы көміртегін нөмірлеу карбоксил тобы тұрған атомнан басталады. Кейде көміртегі атомдары грек алфавиті әріптерімен де белгіленеді. Мұндай жағдайда карбоксил топқа ең жақын орнласқаны көміртек атомы α-әрпімен белгіленеді [8] .

6 5 4 3 2 1

СН ₃ -СН ₂ -СН ₂ -СН ₂ -СН ₂ -СООН

ε δ γ β α

Молекуласында бір, екі, үш және одан да көп қос байланыстары бар қанықпаған май қышқылдары. Мұндағы қос байланыстың орны Δ белгісімен көрсетіледі де, оның шекесіне нөмірлі индекс қойылады. Мысалы, Δ ⁹ деген белгі мынаны білдіреді. Карбоксилдік топтан есептегенде 9 көміртегі атомынан кейін қос байланыс орналасады, яғни қос байланыс молекуладағы 9 және 10 көміртегі атомдарының арасында орналасады. Қышқыл молекуласындағы қос байланыстарды әрқашанда бір метилен тобы (-CH ₂ ) бөліп тұрады. Сол сияқты С _18:0 белгісі май қышқылдарының молекуласы қос байланыссыз екенін және оның құрамы 18 көміртегі атомынан тұратынын көрсетеді. C _18:2 белгісі молекула құрамында екі қос байланыс бар екенін және оның 18 көміртегі атомынан құралғанын білдіреді [8] .

Мұнда да қос байланысты қосылыстар үшін цис-изомерия және транс-изомерия тән, олар Δ белгісінің алдына қойылады. Мысалы, цис- Δ ⁹ немесе транс - Δ ^9. . Табиғи майларда әрқашанда цис-конфигурациялы қанықпаған қышқылдар кездеседі. Молекула құрамында екі немесе одан да көп қос байланысы бар қанықпаған май қышқылдары полиқанықпаған қышқылдар деп аталады.

Қос байланыстағы цис-конфигурация жағдайы қанықпаған май қышқылдарының көмірсутек атом радикалдарын қатты иілтеді. Осының молекуласында бір цис-қос байланысы бар олеин қышқылында көруге болады. Оның молекуласында бір иіліс бар. Ал линол қышқылында екі цис-қос байланысқа сәйкес екі иіліс байқалады. Қанықпаған молекулаларда қаныққан қышқылдармен салыстырғанда зор қаттылық болады. Қаныққан май қышқылдарында дара байланыс төңірегінде жеңіл айналуға мүмкіншілік береді және көмірсутек тізбектер икемді келеді.