Киім кию мәдениеті жайында
№1 СОӨЖ сабақ
Жоспары:
1. Киім кию мәдениетінің дамуы
2. Ежелгі Египеттегі костюмдер
№ 2. СОӨЖ сабақ
Костюмдегі таптық ерекшелік. Ассирио. Вавилон костюмі
Жоспары:
1. Мемлекетке жалпы сипаттама
2. Әсемдікке құштарлығы
3. Киім үлгілері мен түстері
№ 3. СОӨЖ сабақ
Ежелгі Грек костюмі. Ежелгі Рим костюмі.
Жоспары:
1. Мемлекетке жалпы сипаттама
2. Ерлер костюмі
3. Әйелдер киімі
4. Этрустар мен римдіктер киімдері
№ 4 СОӨЖ сабақ тақырыбы:
Араб халифаты мәдениетінің таралуы.
Шығыс Араб елдерінің костюмдері
Жоспары:
1. Арабтардың сұлулыққа құштарлығы
2. Мата түсі мен өрнектері
3. Ерлер киімі
4. Әйелдер киімі
№ 5. СОӨЖ сабақ тақырыбы:
Үнді халқының костюмі
Жоспары:
1. Сұлулыққа құштарлығы
2. Әйелдер киімі
3. Ерлер костюмі
№6 СОӨЖ сабақ
Жоспары:
1. Киім кию мәдениетінің дамуы
2. Ежелгі Египеттегі костюмдер
№ 7 СОӨЖ сабақ
Костюмдегі таптық ерекшелік. Ассирио. Вавилон костюмі
Жоспары:
1. Мемлекетке жалпы сипаттама
2. Әсемдікке құштарлығы
3. Киім үлгілері мен түстері
№ 8. СОӨЖ сабақ
Ежелгі Грек костюмі. Ежелгі Рим костюмі.
Жоспары:
1. Мемлекетке жалпы сипаттама
2. Ерлер костюмі
3. Әйелдер киімі
4. Этрустар мен римдіктер киімдері
№ 9 СОӨЖ сабақ тақырыбы: Араб халифаты мәдениетінің таралуы.
Шығыс Араб елдерінің костюмдері
Жоспары:
1. Арабтардың сұлулыққа құштарлығы
2. Мата түсі мен өрнектері
3. Ерлер киімі
4. Әйелдер киімі
№ 10 СОӨЖ сабақ тақырыбы: Үнді халқының костюмі
Жоспары:
1. Сұлулыққа құштарлығы
2. Әйелдер киімі
3. Ерлер костюмі
№ 6. СОӨЖ сабақ тақырыбы: Қытай мәдениеті. Қытай костюмі.
Жоспары:
1. Елге жалпы сипаттама
2. Киімдегі декоративтік әшекей, матаның түсі, ою.өрнектері
3. Костюмнің негізгі түрі мен формасы. Ерлер костюмі
4. Әйелдер киімі
№ 7. СОӨЖ сабақ тақырыбы: Жапон мәдениеті. Жапон ұлттық костюмі
Жоспары:
1. Жапондықтардың сұлулыққа құштарлығы
2. Жапон ұлттық киімі
3. Ерлер киімі
4. Әйелдер киімі
№ 8. СОӨЖ сабақ тақырыбы: Шығыс мәдениеті. Византия костюмі.
Жоспары:
1. Византиялықтардың сұлулыққа құштарлығы
2. Мата түсінің үйлесімділігі
3. Ерлер мен әйел костюмі
№ 9. СОӨЖ сабақ тақырыбы: Орта ғасырдағы Роман және Готика стильі
Жоспары:
1. Орта ғасырдағы материалдық мәдениет
2. Роман стильіндегі киімдер
3. Готика стильіндегі киімдер
№ 10. СОӨЖ сабақ тақырыбы: Жаңару дәуірі стиліндегі Европа костюмдері
Жоспары:
1. Жаңару дәуіріндегі Италия костюмі
2. Испандықтар костюмі
3. Француздар костюмі
4. Ағылшын костюмі
№ 11 СОӨЖ сабақ тақырыбы: XVII ғасырдағы Европа костюмі
Жоспары:
1. XVII ғасырдағы Европа мәдениеті
2. XVII ғасырдың бірінші жартысындағы Франция костюмі
3. XVII ғасырдың екінші жартысындағы Франция костюмі
№ 12. СОӨЖ сабақ тақырыбы: ХҮІІІ ғасырдағы Европа костюмі. Француз модасы
Жоспары:
1. ХҮІІІ ғасыр бірінші жартысындағы костюм
2. ХҮІІІ ғасыр екінші жартысындағы костюм
3. Ұлы Француз революциясы кезіндегі киім
Жоспары:
1. Киім кию мәдениетінің дамуы
2. Ежелгі Египеттегі костюмдер
№ 2. СОӨЖ сабақ
Костюмдегі таптық ерекшелік. Ассирио. Вавилон костюмі
Жоспары:
1. Мемлекетке жалпы сипаттама
2. Әсемдікке құштарлығы
3. Киім үлгілері мен түстері
№ 3. СОӨЖ сабақ
Ежелгі Грек костюмі. Ежелгі Рим костюмі.
Жоспары:
1. Мемлекетке жалпы сипаттама
2. Ерлер костюмі
3. Әйелдер киімі
4. Этрустар мен римдіктер киімдері
№ 4 СОӨЖ сабақ тақырыбы:
Араб халифаты мәдениетінің таралуы.
Шығыс Араб елдерінің костюмдері
Жоспары:
1. Арабтардың сұлулыққа құштарлығы
2. Мата түсі мен өрнектері
3. Ерлер киімі
4. Әйелдер киімі
№ 5. СОӨЖ сабақ тақырыбы:
Үнді халқының костюмі
Жоспары:
1. Сұлулыққа құштарлығы
2. Әйелдер киімі
3. Ерлер костюмі
№6 СОӨЖ сабақ
Жоспары:
1. Киім кию мәдениетінің дамуы
2. Ежелгі Египеттегі костюмдер
№ 7 СОӨЖ сабақ
Костюмдегі таптық ерекшелік. Ассирио. Вавилон костюмі
Жоспары:
1. Мемлекетке жалпы сипаттама
2. Әсемдікке құштарлығы
3. Киім үлгілері мен түстері
№ 8. СОӨЖ сабақ
Ежелгі Грек костюмі. Ежелгі Рим костюмі.
Жоспары:
1. Мемлекетке жалпы сипаттама
2. Ерлер костюмі
3. Әйелдер киімі
4. Этрустар мен римдіктер киімдері
№ 9 СОӨЖ сабақ тақырыбы: Араб халифаты мәдениетінің таралуы.
Шығыс Араб елдерінің костюмдері
Жоспары:
1. Арабтардың сұлулыққа құштарлығы
2. Мата түсі мен өрнектері
3. Ерлер киімі
4. Әйелдер киімі
№ 10 СОӨЖ сабақ тақырыбы: Үнді халқының костюмі
Жоспары:
1. Сұлулыққа құштарлығы
2. Әйелдер киімі
3. Ерлер костюмі
№ 6. СОӨЖ сабақ тақырыбы: Қытай мәдениеті. Қытай костюмі.
Жоспары:
1. Елге жалпы сипаттама
2. Киімдегі декоративтік әшекей, матаның түсі, ою.өрнектері
3. Костюмнің негізгі түрі мен формасы. Ерлер костюмі
4. Әйелдер киімі
№ 7. СОӨЖ сабақ тақырыбы: Жапон мәдениеті. Жапон ұлттық костюмі
Жоспары:
1. Жапондықтардың сұлулыққа құштарлығы
2. Жапон ұлттық киімі
3. Ерлер киімі
4. Әйелдер киімі
№ 8. СОӨЖ сабақ тақырыбы: Шығыс мәдениеті. Византия костюмі.
Жоспары:
1. Византиялықтардың сұлулыққа құштарлығы
2. Мата түсінің үйлесімділігі
3. Ерлер мен әйел костюмі
№ 9. СОӨЖ сабақ тақырыбы: Орта ғасырдағы Роман және Готика стильі
Жоспары:
1. Орта ғасырдағы материалдық мәдениет
2. Роман стильіндегі киімдер
3. Готика стильіндегі киімдер
№ 10. СОӨЖ сабақ тақырыбы: Жаңару дәуірі стиліндегі Европа костюмдері
Жоспары:
1. Жаңару дәуіріндегі Италия костюмі
2. Испандықтар костюмі
3. Француздар костюмі
4. Ағылшын костюмі
№ 11 СОӨЖ сабақ тақырыбы: XVII ғасырдағы Европа костюмі
Жоспары:
1. XVII ғасырдағы Европа мәдениеті
2. XVII ғасырдың бірінші жартысындағы Франция костюмі
3. XVII ғасырдың екінші жартысындағы Франция костюмі
№ 12. СОӨЖ сабақ тақырыбы: ХҮІІІ ғасырдағы Европа костюмі. Француз модасы
Жоспары:
1. ХҮІІІ ғасыр бірінші жартысындағы костюм
2. ХҮІІІ ғасыр екінші жартысындағы костюм
3. Ұлы Француз революциясы кезіндегі киім
Адамзат қоғамның дамуы, мемлекеттердің құрылуы, тарихы формациялардың ауысуына байланысты костюм де күрделене түскен. Киім әр уақытта да адамның әлеуметтік белгісінің қоғамдағы дәрежесінің куәсі болып келеді.
Костюм (costume итал.-салт, өнеге) – адамның әлеуметтік, ұлттық, аймақтық жағдайына, жынысы мен жас ерекшелігіне, мамандығына қарай дайындалатын киім элементтері: аяқ кимі, аксессуар т.с.с. заттар жүйесі. Уақыт өткен сайын адамдар өміріндегі жетістіктерге, тұрмыс тіршілігіне, шен-шекпендеріне сай қоғамдағы алатын орнын киімдеріне қарап бірден тануға болатын дәрежеге жетті. Костюмнің құрамына киім, аяқ киім, шаш сәнділігі, косметика, бас киім, қолғап, зергерлік бұйымдар енеді.
Киім адам денесін қоршаған ортаның қолайсыз әсерлерінен сақтау қажеттілігінен пайда болады. Адамзат дамуының алғашқы қоғамында киім ретінде аң терілерін, ағаш, өсімдік жапырақтарын пайдаланған. Бертін келе мал, аң терілері, өсімдік, ағаш, балық, құс өнімдері, жасанды терісінен жасалған киімдерді пайдаланған, неолит дәуіріндегі шөп орамынан тоқылған белдемшелер киетін болған. Тоқымашылық кәсібін игергеннен соң адамдар иықтан, мықыннан киілетін жапқыштар қолданған. Одан кейін тігіссіз киім пішіндері дамыған.
Өркениеттің дамуына баланысты киімнің түрі де, пішіні де өзгерді. Ер адамдарға, қыз-келіншектерге, балаларға арналған киім үлгілері шыға бастады. Күнделікті және мерекелік киімдер, үйлену тойы киімдері, сондай-ақ қаралы күндерге арналған киім үлгілері пайда болды. Еңбектің түріне қарай әр түрлі кәсіп саласына арналған киімдер де өндіріле бастады. Сән үлгісінің демократияландырылуы киімнің жаңа үлгілері технологиясының дамуына себеп болды, оның функционалдық, рационалдық, экономикалық қасиеттері аса бағаланады.
«Киім» сөзін «костюм» ұғымымен де тығыз байланыстырады.
«Костюм» термині киімнің синонимі ретінде пайдаланылады, яғни заттың материалдық объектісі. Жібек жолының сән үлгісі мәдени қолданыста көбірек пайдаланылады. Сән үлгісі костюм пішіні ретінде өзгеріп отырады, осыдан сән үлгісі адамның көркі, даралығы, мәнділігі деуге болады. Ол адамның психологиялық, әлеуметтік, жас және тарихи ерекшелігін сипаттайды.
Әр түрлі тарихи және экономикалық өзгерістер сән үлгісінің пішіні мен түрінің пайда болуына жол ашты. Оның дамуы сән мен стильдің ауысуымен қатар жүріп отырады.
Пішу бөліктерінен алғашқы киімді дайындау Европада дамыды. ХІІ ғасырдың басында көйлекте үш тігіс пайда болды, екі бүйір тігіс және орта тігістері. Жанынан тігілген тігістер киімге әдемі форма беріледі. Сол себептен киімдерді бөліктерге жіктеу рөлі пайда болды. Киім формаларын конструкциялау ХІІІ-ХҮІ ғасырларда дамыды. Орта ғасыр дәуірінде киімде адамның дене пішімінің жеке бөліктеріне тура келетін формалардың пішу бөліктері (арқа, алдыңғы, бой, жең) практикалық жолмен табылды. Бүкпелер, қымтырмалар, жеңінің қолтық ойындылары овальды болып келуі пайда болды. Жең көп уқыттар бойы жеке зат болып есептеліп, бұйымға баудың, тесманың көмегімен біріктірілді. Шалбардың балағы да біріне бірі бірікпей, әр аяғына жеке киіліп, белге бау арқылы байланды, әр балағы әр түсте болды.
Орта ғасыр дәуірі осы уақытқа дейін келген әртүрлі пішу бөліктерінің құрылу уақыты болып табылады. ХІХ ғасырдың басында пішу сызбаның жасалуы басталды. ХҮІІІ ғасырда киімде қалта пайда болды. Бұл уақытқа дейін қалтаның қызметін белбеу атқарып келді. Оған сағат, айна, т.с.с. заттар байланатын.
Костюм (costume итал.-салт, өнеге) – адамның әлеуметтік, ұлттық, аймақтық жағдайына, жынысы мен жас ерекшелігіне, мамандығына қарай дайындалатын киім элементтері: аяқ кимі, аксессуар т.с.с. заттар жүйесі. Уақыт өткен сайын адамдар өміріндегі жетістіктерге, тұрмыс тіршілігіне, шен-шекпендеріне сай қоғамдағы алатын орнын киімдеріне қарап бірден тануға болатын дәрежеге жетті. Костюмнің құрамына киім, аяқ киім, шаш сәнділігі, косметика, бас киім, қолғап, зергерлік бұйымдар енеді.
Киім адам денесін қоршаған ортаның қолайсыз әсерлерінен сақтау қажеттілігінен пайда болады. Адамзат дамуының алғашқы қоғамында киім ретінде аң терілерін, ағаш, өсімдік жапырақтарын пайдаланған. Бертін келе мал, аң терілері, өсімдік, ағаш, балық, құс өнімдері, жасанды терісінен жасалған киімдерді пайдаланған, неолит дәуіріндегі шөп орамынан тоқылған белдемшелер киетін болған. Тоқымашылық кәсібін игергеннен соң адамдар иықтан, мықыннан киілетін жапқыштар қолданған. Одан кейін тігіссіз киім пішіндері дамыған.
Өркениеттің дамуына баланысты киімнің түрі де, пішіні де өзгерді. Ер адамдарға, қыз-келіншектерге, балаларға арналған киім үлгілері шыға бастады. Күнделікті және мерекелік киімдер, үйлену тойы киімдері, сондай-ақ қаралы күндерге арналған киім үлгілері пайда болды. Еңбектің түріне қарай әр түрлі кәсіп саласына арналған киімдер де өндіріле бастады. Сән үлгісінің демократияландырылуы киімнің жаңа үлгілері технологиясының дамуына себеп болды, оның функционалдық, рационалдық, экономикалық қасиеттері аса бағаланады.
«Киім» сөзін «костюм» ұғымымен де тығыз байланыстырады.
«Костюм» термині киімнің синонимі ретінде пайдаланылады, яғни заттың материалдық объектісі. Жібек жолының сән үлгісі мәдени қолданыста көбірек пайдаланылады. Сән үлгісі костюм пішіні ретінде өзгеріп отырады, осыдан сән үлгісі адамның көркі, даралығы, мәнділігі деуге болады. Ол адамның психологиялық, әлеуметтік, жас және тарихи ерекшелігін сипаттайды.
Әр түрлі тарихи және экономикалық өзгерістер сән үлгісінің пішіні мен түрінің пайда болуына жол ашты. Оның дамуы сән мен стильдің ауысуымен қатар жүріп отырады.
Пішу бөліктерінен алғашқы киімді дайындау Европада дамыды. ХІІ ғасырдың басында көйлекте үш тігіс пайда болды, екі бүйір тігіс және орта тігістері. Жанынан тігілген тігістер киімге әдемі форма беріледі. Сол себептен киімдерді бөліктерге жіктеу рөлі пайда болды. Киім формаларын конструкциялау ХІІІ-ХҮІ ғасырларда дамыды. Орта ғасыр дәуірінде киімде адамның дене пішімінің жеке бөліктеріне тура келетін формалардың пішу бөліктері (арқа, алдыңғы, бой, жең) практикалық жолмен табылды. Бүкпелер, қымтырмалар, жеңінің қолтық ойындылары овальды болып келуі пайда болды. Жең көп уқыттар бойы жеке зат болып есептеліп, бұйымға баудың, тесманың көмегімен біріктірілді. Шалбардың балағы да біріне бірі бірікпей, әр аяғына жеке киіліп, белге бау арқылы байланды, әр балағы әр түсте болды.
Орта ғасыр дәуірі осы уақытқа дейін келген әртүрлі пішу бөліктерінің құрылу уақыты болып табылады. ХІХ ғасырдың басында пішу сызбаның жасалуы басталды. ХҮІІІ ғасырда киімде қалта пайда болды. Бұл уақытқа дейін қалтаның қызметін белбеу атқарып келді. Оған сағат, айна, т.с.с. заттар байланатын.
Каминская Н.М. История костюма Москва. Учебное пособие для средных спец . уч.зав. шв. Промышленности – М: Легкая индустрия, 1977.
2. Алпатов М.В. Всеобщая история искусство. –М.:Искусство, 1984. Т 1,2
3. Анри де Моран. История декоративно-прикладного искусство от древнейших времен до наших дней. –М.:Искусство, 1982.
4. Гумилев Л.Н. Древние тюрки. –М., 1967.
5. Гусева Н.Р. Художественное ремесло Индии. –М., 1970.
6. Захаржевская Р.В. Костюм для сцены. –М.: Советская Россия, 1973.
7. Маргулан А.Х. Казахское народное прикладное искусство. Алма-Ата.: Өнер. 1986. Т1. -256 с.
8. Мерцалова М.Н. История костюма. Москва, 1972.
9. Қазақ халқының ұлттық киімдері. Национальная одежда казахского народа. National dothes of kazak people. –Алматы: «Алматы кітап», 2007. -331 б.
10. Казахская национальная одежда. –Алматы: Жалын,1976.-112.
11. Николаева Н. Декоративно-прикладное искусства Японии. –М.:Искусство,1972,-291с.
12. Киреева Е.Е. История костюма. –М.: ПРосвещение, 1970.-255с.
13. Кибалова Р.Г., Гербанова О.Б., Ламарова М.К. Иллюстрированная энциклопедия моды. -Прага, 1987. -955с.
14. Жәнібеков Ө. Қазақ киімі. Альбом. - Алматы: Онер, 1996. - 192 б.
15. Асанова С. Сымбат. Алматы, 1995.
16. Асанова С. Қазақтың ұлттық киімдері. –Алматы.: Атамұра,1995.-208б.
17. Жолдасбекова С.А Киімді көркемдеп сәндеу Шымкент ОҚМО шағын баспаханасы 2003 жыл
18. Жолдасбекова С.А. Костюм тарихы. Шымкент, М. Әуезов атындағы ОҚМУ 2004.-186б.
19. Шаңырақ. Қысқаша үй тұрмыс энциклопедиясы. Бас редактор Р.Н. Нұрғалиев. Алматы: Қаз. Соц. Энц. Бас редактор 1991. - 568 б.
20. Жүнісұлы А. «Қазақтың бұрынғы киімдері» Ана тілі. № 27/224/7-шілде 1994 ж.8-б.
21. Горина Г.С. Моделирование форм одежды. Москва, 1981.
22. Вольфранг Брун, Макс Тилке. История костюма от древности до нового времени. –М.:ЭКСМО-ПРЕСС, 2001.-463с.
2. Алпатов М.В. Всеобщая история искусство. –М.:Искусство, 1984. Т 1,2
3. Анри де Моран. История декоративно-прикладного искусство от древнейших времен до наших дней. –М.:Искусство, 1982.
4. Гумилев Л.Н. Древние тюрки. –М., 1967.
5. Гусева Н.Р. Художественное ремесло Индии. –М., 1970.
6. Захаржевская Р.В. Костюм для сцены. –М.: Советская Россия, 1973.
7. Маргулан А.Х. Казахское народное прикладное искусство. Алма-Ата.: Өнер. 1986. Т1. -256 с.
8. Мерцалова М.Н. История костюма. Москва, 1972.
9. Қазақ халқының ұлттық киімдері. Национальная одежда казахского народа. National dothes of kazak people. –Алматы: «Алматы кітап», 2007. -331 б.
10. Казахская национальная одежда. –Алматы: Жалын,1976.-112.
11. Николаева Н. Декоративно-прикладное искусства Японии. –М.:Искусство,1972,-291с.
12. Киреева Е.Е. История костюма. –М.: ПРосвещение, 1970.-255с.
13. Кибалова Р.Г., Гербанова О.Б., Ламарова М.К. Иллюстрированная энциклопедия моды. -Прага, 1987. -955с.
14. Жәнібеков Ө. Қазақ киімі. Альбом. - Алматы: Онер, 1996. - 192 б.
15. Асанова С. Сымбат. Алматы, 1995.
16. Асанова С. Қазақтың ұлттық киімдері. –Алматы.: Атамұра,1995.-208б.
17. Жолдасбекова С.А Киімді көркемдеп сәндеу Шымкент ОҚМО шағын баспаханасы 2003 жыл
18. Жолдасбекова С.А. Костюм тарихы. Шымкент, М. Әуезов атындағы ОҚМУ 2004.-186б.
19. Шаңырақ. Қысқаша үй тұрмыс энциклопедиясы. Бас редактор Р.Н. Нұрғалиев. Алматы: Қаз. Соц. Энц. Бас редактор 1991. - 568 б.
20. Жүнісұлы А. «Қазақтың бұрынғы киімдері» Ана тілі. № 27/224/7-шілде 1994 ж.8-б.
21. Горина Г.С. Моделирование форм одежды. Москва, 1981.
22. Вольфранг Брун, Макс Тилке. История костюма от древности до нового времени. –М.:ЭКСМО-ПРЕСС, 2001.-463с.
№1 СОӨЖ сабақ
Жоспары: 1. Киім кию мәдениетінің дамуы
2. Ежелгі Египеттегі костюмдер
Мақсаты: Студенттерге тарихи дәуірге дейінгі материалдық мәдениет, сән және костюм және Египет костюмы жайлы түсінік беру.
Мәтіні (қысқаша):
Киім кию мәдениетінің дамуы
Адамзат қоғамның дамуы, мемлекеттердің құрылуы, тарихы формациялардың ауысуына байланысты костюм де күрделене түскен. Киім әр уақытта да адамның әлеуметтік белгісінің қоғамдағы дәрежесінің куәсі болып келеді.
Костюм (costume итал.-салт, өнеге) - адамның әлеуметтік, ұлттық, аймақтық жағдайына, жынысы мен жас ерекшелігіне, мамандығына қарай дайындалатын киім элементтері: аяқ кимі, аксессуар т.с.с. заттар жүйесі. Уақыт өткен сайын адамдар өміріндегі жетістіктерге, тұрмыс тіршілігіне, шен-шекпендеріне сай қоғамдағы алатын орнын киімдеріне қарап бірден тануға болатын дәрежеге жетті. Костюмнің құрамына киім, аяқ киім, шаш сәнділігі, косметика, бас киім, қолғап, зергерлік бұйымдар енеді.
Киім адам денесін қоршаған ортаның қолайсыз әсерлерінен сақтау қажеттілігінен пайда болады. Адамзат дамуының алғашқы қоғамында киім ретінде аң терілерін, ағаш, өсімдік жапырақтарын пайдаланған. Бертін келе мал, аң терілері, өсімдік, ағаш, балық, құс өнімдері, жасанды терісінен жасалған киімдерді пайдаланған, неолит дәуіріндегі шөп орамынан тоқылған белдемшелер киетін болған. Тоқымашылық кәсібін игергеннен соң адамдар иықтан, мықыннан киілетін жапқыштар қолданған. Одан кейін тігіссіз киім пішіндері дамыған.
Өркениеттің дамуына баланысты киімнің түрі де, пішіні де өзгерді. Ер адамдарға, қыз-келіншектерге, балаларға арналған киім үлгілері шыға бастады. Күнделікті және мерекелік киімдер, үйлену тойы киімдері, сондай-ақ қаралы күндерге арналған киім үлгілері пайда болды. Еңбектің түріне қарай әр түрлі кәсіп саласына арналған киімдер де өндіріле бастады. Сән үлгісінің демократияландырылуы киімнің жаңа үлгілері технологиясының дамуына себеп болды, оның функционалдық, рационалдық, экономикалық қасиеттері аса бағаланады.
Киім сөзін костюм ұғымымен де тығыз байланыстырады.
Костюм термині киімнің синонимі ретінде пайдаланылады, яғни заттың материалдық объектісі. Жібек жолының сән үлгісі мәдени қолданыста көбірек пайдаланылады. Сән үлгісі костюм пішіні ретінде өзгеріп отырады, осыдан сән үлгісі адамның көркі, даралығы, мәнділігі деуге болады. Ол адамның психологиялық, әлеуметтік, жас және тарихи ерекшелігін сипаттайды.
Әр түрлі тарихи және экономикалық өзгерістер сән үлгісінің пішіні мен түрінің пайда болуына жол ашты. Оның дамуы сән мен стильдің ауысуымен қатар жүріп отырады.
Пішу бөліктерінен алғашқы киімді дайындау Европада дамыды. ХІІ ғасырдың басында көйлекте үш тігіс пайда болды, екі бүйір тігіс және орта тігістері. Жанынан тігілген тігістер киімге әдемі форма беріледі. Сол себептен киімдерді бөліктерге жіктеу рөлі пайда болды. Киім формаларын конструкциялау ХІІІ-ХҮІ ғасырларда дамыды. Орта ғасыр дәуірінде киімде адамның дене пішімінің жеке бөліктеріне тура келетін формалардың пішу бөліктері (арқа, алдыңғы, бой, жең) практикалық жолмен табылды. Бүкпелер, қымтырмалар, жеңінің қолтық ойындылары овальды болып келуі пайда болды. Жең көп уқыттар бойы жеке зат болып есептеліп, бұйымға баудың, тесманың көмегімен біріктірілді. Шалбардың балағы да біріне бірі бірікпей, әр аяғына жеке киіліп, белге бау арқылы байланды, әр балағы әр түсте болды.
Орта ғасыр дәуірі осы уақытқа дейін келген әртүрлі пішу бөліктерінің құрылу уақыты болып табылады. ХІХ ғасырдың басында пішу сызбаның жасалуы басталды. ХҮІІІ ғасырда киімде қалта пайда болды. Бұл уақытқа дейін қалтаның қызметін белбеу атқарып келді. Оған сағат, айна, т.с.с. заттар байланатын.
Ежелгі Египеттегі костюмдер
Египет елі Солтүстік шығыс Африка жерінің ұшы қиырсыз шөл даласында орналасқан. Мұнда қызғылт сары кұм, қаһарлы бейнедегі жартастармен алма кезек алмасып отыратын табиғат құбылыстарымен ерекшеленеді. Осы өлкені әлемдегі ең ұзын өзен Ніл басып өтеді. Өзен аңғары жап-жасыл. Жағалауында кұрма, пальмалары, иісі. жұпар аңқыған қарағандар мен биік папирус қамыстары өсіп тұрады. Ніл аңғарының топырағы жұмсақ, майлы келеді. Халық егін егіп, қолөнермен, малшылықпен айналысты. Ежелгі Египет тарихына көз жүгіртсек, оны негізінен төрт кезеңге бөлуге болады:
Ежелгі патшалық (б.д.д 3000-2400 ж.ж..)
Орта патшалық (б.д.д 2400-1710 ж.ж.)
Жаңа патшалық (б.д.д 1580-1090 ж.ж.)
Соңғы кезең (б.д.д 1090-332 ж.ж.)
Ежелгі Египет мүсіндері мен фрескаларының рельефіне қарай адамдардың әсемдікке құштарлығы мен олардың киім үлгілерінің негізгі түрлерін байқаймыз. Ранэфера статуясында адам тұлғасы сұңғақ, жауырыны кең, белімен мықынын жіңішке әрі бет әлпеті көрікті. Сонымен қатар, қазіргі заманғы сұлулық ұғымындай әйел бейнесі сұңғақ тұлғасымен, пропорциялық шешімімен, әрі нәзік те әсем келбетті, миндальді көз пішімімен ерекшеленді. Мұндай бейнені біз Раннан мүсінінен көруімізге болады.
Египет тарихының мәліметтеріне қарағанда, ол кенеп матаның шыққан жері болып саналады. Ніл өзені арнасында осы талшықты өсімдікті өсіру аса қолайлы болды.
Тоқыма өнерінде Египет тоқымашылары өте жоғары шеберлікке қол жеткізді. Олар матаның 1см2 не 84 негізгі, 60 арқау жіп өткізіп тоқыды. 240 м жүқа жіп салмағы 1 гр. ғана ие болды. Тоқымашы өзінің аса сезімталдылығымен осы мата талшығын көзімен емес қолымен ұстап байқап, онан өте жұқа кенеп маталарын тоқыды. Сондықтан Египет кенеп матасы таза жібек матасынан кем түспеді. Осы кенеп матасының жұқалығы соншалықты оның 5 қабатынан адам денесі айқын көрініп тұрды. схемалы сипатқа ие болды. Бейнеленген адамның тұрысы және қимылы канонды және әлеуметті тұлғасы шартты тұрғыда бейнеленді. Ежелгі Египет фараондарының мүсіндерін бейнелеуде статикалық әрі мәңгілік сипатқа тән жасалды. Адам тұлғасының масштабы әлеуметтік шартты тұрғыда суреттеліп, қимыл-қозғалысы белгілі бір мағынаны білдірді.
Әсіресе жаңа патшалық тұсында тор секілді немесе жылтыр моншақтармен, кестемен зерленген маталар шығара бастады.Мата бетіне негізінен геометриялық ою-өрнектер жиектеліп салынатын болды. Мата қызыл, көк, жасыл түсті табиғи материалдармен боялды. Кейінірек сары, қоңыр, көкшілтім түстердің түрлі реңктеріне бояды. Киім әзірлеуде кенеп, мақта, тері, үлпек секілді материалдар пайдаланылды.
Ежелгі патшалық тұсында ер кісілер киім ретінде кенептен немесе теріден әзірленген алжапқышты (схенти) белдеріне байлады: оны Ранэфера мүсінінен байқауға болады.Схентидің бүйір тұсында майда қатпарлар түсірілген. Бұл киім түрі фараондар мен ақсүйектерді қарапайым халықтан ерекшелеп көрсетеді Әйелдер денесін орап тұратьш көкірек тұсынан тобыққа дейін жететін, иығында баумен бекітілген киім түрлерін пайдаланды. Бұл киім үлгісі "калазирис" деп аталды. (1сурет) Киім пішімі барлығына бірдей болып, таптық ерекшеліктері тек киім матасының сапасына байланысты ажыратылды.
Орта патшалық тұсында египеттіктердің киім формасы күрделеніп, көлемі ұлғая түседі, бір киім үстінен бірнеше киім киюді дәстүрге айналдырды.Киім силулэті етегіне қарай кеңейе түседі де пирамида бейнесіне ұқсайды. Қатпарларды көбірек пайдаланылатын болды.Әйелдер киімі айтарлықтай өзгерген жоқ, олар тек тағыншақтарды көбірек қолданды. Киім композациясын дөңгелек пішімді сәнделген жүқа қоңдырмалы жаға (ол шыны моншақ тастармен әсемделген) толықтырды
Жаңа патшалық тұсында ақсүйектер тегі өз киімдерінде түрлі-түсті маталар мен жұқа, қымбат материалдарды, алтын және эмалды тағыншақтармен әшекейленген, қатпарлармен сәнделген киім үлгілерін пайдаланды. Қатпарлар киімнің жеке бөліктеріне қадалып тұрды. Бұл дәуірде киім тігу үшін шеберлер манекен пайдаланғанын байқауға болады. Тутанхамон фараоны табыты ішінен манекен табылғаны соның дәлелі. Сирия елін жаулап алған соң Египеттіктер киімінде өзгерістер ене бастады: екіге бүктелген матаның жоғарғы жағында мойын ойындысын ойып, бүйір тұсына қоса тігілген ерлер мен әйелдер калазерисін қолданады. Оның үстінен бір немесе бірнеше қатпарлы юбка киді. Иығына жамылғы жамылды, қатпарлар киімге сымбат пен ырғақты айқын форма берді. Киім мықын тұсында шаршауланып, алдына қарай қайтарылады. Әскер басшылары ежелгі киім үлгілерін: схенти үшбұрышты алжапқыш пен бір иыққа салатын қобылан терісін пайдаланды (1 сурет). Әскерлер алжапқыш, көкіректеріне тері байлады. Қарапайым шаруалар киімдерінде айтарлықтай өзгерістер болган жоқ.
Схенти алжапқышы және Калезерис әйелдер костюмі Шешонка II фараоны мүсіні
Ежелгі Египет патшалығы тұсында киімге қосымша сән беретін, адам өңіне әр беретін әртүрлі құпия мағынасы бар тағыншақтар, тұмарлар пайда болды. Күн секілді шеңберлі мойынға тағатын алқа- түсті шынылы моншақтармен, қымбат тастармен, алтын жіппен зерленіп, кестеленді. Аяққа, білекке тағатын білезіктер, алтын тәжі, сақина, моншақтар мен белдіктер кең қолданылды. Күн пішінді алтын алқаны египеттіктер әлемді және барша тіршілікті жаратушы Атон құдайының бейнесі деп санады.
Фараондардың бас киімі екі қабатты "атев тәжі" болды, онда урей -жыланы мен "лашын" символы үстемділік белгісі ретінде саналды, сонымен қатар фараондар бас киім ретінде көбіне "клафт" жолақты мата пайдаланады.
Фараон әйелі басына лашын бейнесі мен лотос гүлін тақты. Әскербасшылары ойын - сауық уақытында қолтырауын, сұңқар, өгіз маскаларын бастарына киді. Фараонның алтын әрі үшбұрышты немесе куб пішінді сақалы оның ерекше күш-құдіретін көрсетеді деп санады.
Египеттіктер аяқтарына палма жапырағы мен папирус терісінен жасалған сандал киді. Оның пішіні өте қарапайым әрі ыңғайлы келді. Шешонка II фараоны жерленген жерден алтын сандал табылған. Қазіргі Каир мұражайында Тутанхамон фараонының салмағы 10 кг келетін алтын маскасы табылған, бұл бейнеден оның басына киген "клафт" орамалы сары және көк түсті жолақты матадан жасалғанын көреміз, орамал өте ұқыптылықпен әсемдеп басына оралған. Клафт орамалы түсіне қарай оны қолданған адамның қоғамдағы орнын білдіретін болған. Мысалы, сары жолақты ақсүйектер киді, қызыл жолақты әскер басшылары, көк түс пен сары жолақты орамалдарды фараондар кигені белгілі.
Басында лашын бейнесі мен лотос гүлі бар Египет фараон әйелі
Бақылау сұрақтары:
1. Сәннің даму тарихы
2. Костюм деген не?
3. Ежелгі дүние костюмінің пішіміне қарай қандай түрлерге жіктеуге болады?
4. 2. Шумер мәдениетіне сипаттама беріңіз.
5. Египет мәдениетінің ерекшелігі неде?
6. Ежелгі Египет тарихын қандай кезеңдерге бөлінеді?
7. Египеттіктер қандай әсемдікке құштар болды?
8. Египеттіктердің киім матасы мен түсін айтыңыз?
9. Орта патшалық тұсындағы египеттіктердің киімі немен
10. ерекшеленді?
11. Жаңа патшалық тұсындағы египеттіктер киімі қандай?
12. Египеттіктердің сәндік әшекей түрлері, бас киімдері мен шаш пішімдері қандай болды?
№ 2. №1 СОӨЖ сабақ
Костюмдегі таптық ерекшелік. Ассирио- Вавилон костюмі
Жоспары: 1. Мемлекетке жалпы сипаттама
2. Әсемдікке құштарлығы
3. Киім үлгілері мен түстері
Мақсаты: Студенттерге Ассирио-Вавилон костюмі жайлы түсінік беру
Сабактын мәтіні (қысқаша): Сән және костюм
1. Ежелгі Ассирио-Вавилония Ефрат пен Тигр өзенінің арасында орналасқан.Тұрғындар негізінен жер игерумен мал шарушылығымен, қолөнер, жүн маталарын шығару және сауда саттықпен айналысты. Ассирио-Вавилония өнерінің гүлденген дәуірі ІХ-ҮІІ ғ. б.д.д. болып саналады. Мұнда сәулет, сұңғат және мүсіндеу өнері ете жақсы дамыды.
Ассирия-Вавилионияда 1 мыңжылдықта (б.д.д.) тауар өндірісі қарқынды дамыды. Бұл өнермен әйелдермен қатар ер кісілер де айналысты. Вавилонда түгел бір көшелер бойына тоқыма өндірісімен айналысты. Олар көлденең және вертикальды станоктарда ені 1 ... 4 м. келетін маталар тоқыды. Ассирио-Вавилионияда алғаш рет қоңыр қызыл (пурпур) түсті және алтын жіпті мата түрлерін шығарды. Қызыл түсті матаны қызыл түсті шашақтармсн әшекейлеп патша киімінде пайдаланды. Жоғары шенді адамдар шашақтары бар енді мойыншалғыны иықтарына салып жүрсе, жәй халықтар киімнің етегіне ғана шашақтар тақты
2. Халықтың эстетикалық әсемдікке деген құштарлығын, археологиялық қазбалардан алынған, патша бейнелерін суреттеу техникасынан байқауға болады. Мысалы, Ашшурнасирапал бейнесі суреттелген рельефте, білек пен балтыр бұлшық еттері патшаның сымбатты әрі күшті дене тұлғасын, бет-әлпеті, толқынды қою шашы мен сақалы мықты денсаулықтың көрінісі. Ерлер ұзын сақал, мүрт жөне мойлау қойьш, оның көлемін үлғайту үшін бүйралап жүрді. Шаштарын майдалап өріп оның үштарын бүйралап сәндеді. Көбіне бастарына парик киді.
Ассирия мен Ежелгі Персиялықтар киімдері. А-ассириялық патша киімі: 1-ұзын канди көйлек, 2-шашақтармен сәнделген конас сулығы, 3-ақ жүннен жасалынған, қызғылт таспа баулармен әшекейленген тиара кидарис; б-ассириялық әскер киімі; в-парсы-ирандық костюм: 1-шалбар, 2-кафтан; г-сузиандық костюм: 1-белшалғы, 2-сулық.
3. Ассириялықтардың негізгі киімі - канди көйлегі болып саналды. Көйлектің ұзындығы тізеге дейін жетті. Оны мықын тұсында енді белдікпен байлайтын. Киімге тагылатын тағыншақтар мен сәңді әшекейлер, киімнің ұзындығы мен қабаты тұтынушының қоғамдағы орнын анықтады. Бір киімнен артық киімді тек патшаға ғана киюге рұқсат етілді. Оның киімі жұқа ақ жүннен иірілген жіптен тоқылган матадан дайындалып, геометриялық ою-өрнектермен, алтын салпыншақтармен және қалың шашақтармен әшекейленді. Канди сыртынан патшалар қатпарсыз, бірақ шашақтармен, кестелермен әшекейленген сулықтар киді. Алтын салпыншақтар күн мен айдың жене жүлдыздың бейнесінде жасалынып, белгілі бір мәнге ие болды. Негізінен олар жеңсіз көйлек пен қысқа жеңді, мықын тұсына байланатын шашақталған қысқа "конас" сулығын пайдаланды.
Әйелдер туника көйлек, белшалғы мен жамылғы - сулық киді. Ассириялық әйелдер көшеге шыққанда беттерін арнайы жапқышпен бүркеп жүрді. Киімдеріне қосымша сән беру үшін моншақтар, аяқ пен қолға арналған темір сақиналар, орама білезіктер тақты. Ассириялықтардың киімдері қондырмалы және шаршауланған киім тұрлерінің үйлесімділігінен шықты. Ұзын немесе қысқа киім үлгілері бір немесе екі бөліктен құрылды.
Ассириялық әскери адамдардың киімдеріне тоқталсақ, олар өкшесі мықты, әрі оның орама бауы бар сандал, бастарына мыстан дайындалған бас киімдері басқа елдердің әскери киімдеріне қарағанда мықты, әрі денені түрлі зақымдардан қорғап тұрды. Патша ақ киізден жасалған тиару бас киімін метал пластинкалармен әшекейлеп, маңдайына тағатын алтын тартпаны қымбат тастармен және шашақтармен сәндеген. Ассириялықтар шалбар киген. Оны мына суреттегі шаруа киімінен байқауға болады.
Бақылау сұрақтары:
1. Ассирио-Вавилония мемлекетіне жалпы сипаттама беріңіз?
2. Ассирио-Вавилондықтардың әсемдікке құштарлығы
3. Ассириялық ерлер киімі қандай болды?
4. Ассирия әйелдері костюмі қандай болды?
5. Ассириялық әскери адамдардың киімдері жайлы білесіз бе?
№ 3. СОӨЖ сабақ
Ежелгі Грек костюмі. Ежелгі Рим костюмі.
Жоспары: 1. Мемлекетке жалпы сипаттама
2. Ерлер костюмі
3. Әйелдер киімі
4. Этрустар мен римдіктер киімдері
Мақсаты: Студенттерге Ежелгі Грек және Рим костюмі, ондағы маталар және олардың қосымшалары, шаш сәнділігі, бас киім, аяқ киім, аксессуарлары жайлы түсінік беру
Сабақтын мәтіні (қысқаша):
1. Балқан түбегінің оңтүстік бөлігінде адамзаттық өркениеттің бір тамаша дәуірі көне Греция мәдениеті дүниеден өтті. Италияндықтар Ежелгі мәдениет ретінде грек-рим мәдениетін атаған. Мұнда Антика дүниесінің тарихын мынадай кезеңдерге бөлу дәстүрге айналды;
1 Ежелгі кезең эгейлік мәдениет: б. д. д. 3 мың жылдықтан XI ғасырға дейін.
2. Гомерлік жөне архаикалық кезең: б.д.бд. ХІ-ҮШ ғ.ғ.
3. Архаикалық кезең: б.д.д. ҮІІ-ҮІ ғ.ғ.
4. Классикалық кезең: б.д.д. Ү-ІҮғ.ғ.
5. Элинистік кезең: б.д.д. ІҮғасыр - І ғасырға дейін. Сол сияқты, Италия тайпаларының даму кезеңі:
:: Этрус мәдениеті-б.д.д. ҮІІІ-ІІ ғ.ғ.
:: Ежелгі Римнің патшалық дәуірі -- б.д.д. ҮІІІ-ҮІ ғ
:: Ежелгі Римнің республикалық дәуірі -- б.д.д. Ү-Іғ
:: Ежелгі Римнің императорлық дәуірі І-Ү ғасырлары.
Гректер көптеген елдермен сауда-саттық жасап, Қара теңіз жағалауында үлкен колонналар салды. Б.д.д. V ғасырда мәдениеттің гүлденген кезсңі "алтын" ғасыр деп аталды.
Грек костюмі қарапайым пішімдегі архайка кезеңіндегі киімнен күрделі де әсем формалы еді. Эллинизм киімдері әсерлі болды. Шаршаулар грек костюмінің антикалық негізі болып саналды. Ол архитектурадағы антикалық храмның Колоннасы ретінде жасалынды. Киім тігуде негізінен жүн маталарын пайдаланды. Мата тоқу жұмыстарымен үйдегі құлдар, сонымен қатар, бай әйелдер айналысты. Гректер жүн өңдеумен қатар кенеп талшықтарынан мата тоқып шығарды. Ал жібек және мақта маталарын Шығыс елдерінен алдырды.
Гректер мата шетіне қарапайым оюлар салды, кейде бір түсті матаға аппликация тікті. Грек ою - өрнектерінің ішінде ең көп тараған - "пальмета", "моншақ", "меандр", "толқын", "ионик" т.б. өрнек композициясы кеңінен қолданылды. Бұл ою-өрнектер халықтың тұрмыс жағдайына, қоршаған ортаға байланысты пайда болды. Мысалы, теңіздің толқындары ритімді қайталанып отырған бітпес оюларға ұласып отырса, теңіздің иірілімді жағалаулары -күрделі меандр өрнектері, пальма ағашының қабығына ұқсатып палмета ою-өрнектері жасалды. 0
Ерлер тогасын орау тәсілі Грек әйелінің пеплос киімі
Киім түсіне қарай гректер ақ түсті сән үшін пайдаланды, ал шетіне ашық түсті өрнектер салынды. Сонымен қатар, түсті киімдерді де кеңінен пайдаланды. Көбіне матаны сары мен сарғыш реңкті түстерге, көк, қызыл, ашық-жасыл, қызғыш күлгін түстерге бояды. Қызғыш түсті бояуды (пурпур) теңіз молюскаларынан алды, сондықтан мұндай түсті маталар өте қымбат болды.
2. Ерлер киімі негізінен екі бөлектен тұрды, олар - хитон, гиматия.
Хитон - іш киім, сондықтан ерлер бұл киіммен сыртқа шықпайтын. Хитонды тұтас жүн, шұға маталарынан жасады. Матаны екіге бүктеп, жоғарғы иық жағын қаусырма - фибуламен (сәнді түйреуішпен) біріктіріп, киімді шаршаулап, сәндеп киді. Кейде хитонда сол матадан шығарылған жеңі болды. Оның ұзындығы түрліше дайындалды. Мысалы: жастар мен балықшылар, құлдар қысқа - экзомий киімін киді. Ол мықыннан сәл ғана түсіп тұрды. Бұл хитон тек сол иық тұсында түйреуішпен бекітіліп тұрды, ол қолдың қимыл-қозғалысына кедергі жасамады, сондықтан оны әскери адамдар мен түрлі кәсіп иелері, құлдар киді. Ал жасы үлкен кісілердің хитоны ұзын болды.
Гректердің сырт киімдерінің бірі гиматий - сулығы. Ол тік бұрышты жүн матадан (өлшемі 1,7х4м) әзірленіп, адам денесін түрлі шаршаулармен қымтап орады.
Гиматияны денеге орап, екі қолды да бүркеп күрделі формаға енгізіп, шаршауланған киім, оратор-киімін тек ғалымдар мен ақыл-ой еңбегімен шұғылданатын адамдар киді. Бұл киімді орау үшін алғаш гиматиді денеге орап шығып, матаны сол иықтан белге дейін түсіріп, өңір тұсында дөңгелектей шаршаулап сол иықтан жота бөлігіне қарай жіберіп иық пен сол қолды жауып тұратындай етіп жасады.
Жастар оваль, тік бұрышты силуэтті - хламис киімдерін киді. Ол бір иықты жауып, екінші иық үстінде фибула тоғасымен бекітілді.
Аяқ киімі ретінде гректер сандал-игюдомати, крепида, етік ретінде эндромина киді. Кедей кісілер теріден тігілген жұмсақ туфли-постоланы киді.
Гректер ақ түсті қысқа шашты өте сәнді деп санады. Сән-салтанатқа арналған шаш түрі - цикада деп аталды. Шаштарын көбіне бұйралап жүрді.
Бас киімді тек суықтарда қолданды олар - петас, кюнэ, пилей. Бұл бас киімдерді киізден, сабаннан, матадан жасады.
Әскери адамдар қысқа хитон және оның сыртынан денеге қынамалы-торакс киімін киді.
3. Грек әйелдері ер кісілердің эстетикалық принциптеріне бағынды. Бірақ әйелдердің киімі жабық әрі ұзын пішімде болды. Әйел киімдері пішілмеген. Олар тұтас матаны екіге бүктеп иық тұсында шаршаулау арқылы әшекейлеп киді. Хитон ішкі киім болып саналатын. Ол жүннен тоқылған және бөзден тоқылған маталардан дайындалды. Көбіне, хитон сары, қызыл түсті болып бір иық тұсында фибулалармен бекітілетін. Кең хитонды дөрекілік, ал тар хитонды - көпшілік киімі ретінде саналған.
Әйел хитонының жоғарғы жағында қысқа кофта ретінде жеңсіз алды ашылатын қысқа көйлек киген. Кейбір кездерде хитонның бел жағында кеңейтілген жері - колпос болған, яғни ұзын хитонды белінен байлап, хитонды жоғары тартып көтеріп қойған. Әдетте қыздар белбеуді белінен, ал әйелдер көкірек тұсынан байлайтын болған.
Хитон киген грек әйелі Грек әйелдерінің пеплос киімі
Әйелдер колпост пен дипладияны бірге киген. Хитонға өрнекті жиектеп тігіп әшекейлеген. Кейде бүкіл хитон матасына ою-өрнек салынатын болған. Әдемі көріну үшін грек әйелдері көкірегін арнайы мата - страфмонмен байлаған.
Қаншалықты хитонды әсемдегенімен ол үй киімі есебінде пайдаланынды.
Сырт киім пеплос формасы бүрмеленгенімен хитонға ұқсас еді, Бірақ хитонмен салыстырғанда бүрме санымен және ұзындығымен ерекшеленді. Пеплосқа 1,5м ені, және 3-4 м ұзындықтағы мата кететін болған. Пеплос - ақ түсті және басқа түрлі-түсті матадан дайындалды. Көбінесе ашық сары мен қоңыр түстегі пеплостар да киілді. Ең қымбат сәнді пеплос көк, күлгін түсіне боялатын. Пеплос бүрмелі болып, сәнді көріну үшін етегіне қорғасын тігілген.
Хитон мен пеплос үстіне төрт бұрышты сулық киілді. Әйел сулығының пішімі кіші болғанымен ою-өрнектер көбірек қолданылды. Костюмде әр түрлі-түсті араластырып кию мода ерекше сәнді деп саналды. Ауа-райы бұзылғанда сулықты басқа жамыла салатын, өйткені әйелдер арнайы бас киім кимеген. Пеплостың үстінен мөлдір матадан калитра - шарф таққан.
Аяқ киім ретінде сандаль және туфли, суық кездері қысқа етік киген. Әйелдер етігі шошқа терісінен және бұзау терісінен тігіліп, ашық және алтын түстерге боялған, оны темір және басқа металдармен көркемдеген. Немесе аяқ киім үстін кестелермен әшекейлеген.
Алғашқы уақытта грек киімі тігілмейтін еді. Олар матаны өзінің қалауы бойынша бір-біріне түйреуіштер, тоғалар арқылы бүрмелеп, түйреп біріктірген. Оңтүстік Италиядағы Гректердің колонистерінің арқасында эллиндықтардың киімдері Аппенин түбегіне дсйін жетті. Эллиндардың киімдері мен италияндық этрускалардың киімдерінің қосылу нәтижесінде римдік костюм пайда болды.
4. Этрустар Италияның өте көне тұрғындары болды. Бізге көптеген шығармашылығын қалдырған Каспий еңбегінде этрус халқы азиаттықтардан шыққан дейді. Ал өздері Лидии тегіміз деп есептейді.
Этрустардың мәдениеті мен өнері грек және эллиндердің өнері мен мәдениетіне ықпалын тигізді. Этрустардың және Италияның көне тұрғындарының киімдері жейде сияқты кафтоннан және сулықтардан тұрды. Этрустар италияндықтарға қарағанда жеңіл де бай киінді. Ер кісілері Гректер киген киімді киді, ал әйелдер киімі кіші азиялық киімдерін еске түсірді.Этрустар гректерге қарағанда киімдеріне, тігіс түсірген. Әйелдері жүн матаның жеңіл турінен, ал еркектер ауырлау түрінен киген. Кейінгі уақытта этрустар киімдері өте бай, қымбат маталардан тігіле бастады. Олар жұқа биязы және нәзік өрнектермен кестеленді. Мұндай маталарды сол кездегі Туска қаласында дайындады.Осында киімдерді римдіктер де киді. Әйелдер кеуде жағы жіңішке, етегі кең, ұзын келген, қысқа жеңді, өте бай жиектелген жейделер киді. Жейденің үстіңгі жағынан бір жағы тікбұрыш немесе дөңгелек болып келген сулық киген, мұндай сулықты грек еркектері де киді. Сулық иығымен басын орап денесінің бәрін жауып тұрған. Бұл сулықты әр түрлі формада бүрмелеп қатпарлаған. Грек бишілері өте нәзік, жұқа сулықтарды пайдаланды. Қарапайым әйелдер алдына алжапқыштар байлады. Әйел бас киімдерінің формасы әр түрлі пішімде болды. Мысалға алсақ, бірінің ұшы үшкір биік болса, ал екіншісі басқа жабысып тұратын құлақ және желке тұсында жапқышы болған, оны лента аркылы байлаған. Аяғына сандал және аласа башмақтар киген. Бүгінгі күнге дейін этрустардың көптеген металдан жасалған сәнді бүйымдары сақталған. Ер кісілері де, әйелдер сияқты алтыннан жасалған алқалар тақты. Римдіктер этрустардың әшекей бұйымдарын пайдаланған. Этрустардың әскери киімдері кіші азиаттықтардың киімдеріне ұқсады
Аз уақыт аралығында римдіктер өз елін үлкен державаға айналдырып, көптеген елді басқарады. Ал, Республика кезеңінде Рим Грецияны басып алды. Сол уақыттан бері Рим сәулет өнері Грек өнеріне өте ұқсас болды. Римдіктердің образын көзімізге физиологиялық жағынан өте күшті, шыдамды адамдар ретінде бейнелеп, сол уақыттағы олардың дене тұлғасы мен күш иесінің идеалы ретінде санағанын байқаймыз. Рим әйелдері көне грек әйелдеріне қарағанда қоғамда өте сыйлы да құрметті болатын. Мына, суретте шаршауланған палла көйлегін киіп тұрған рим әйелінің байсалды, сымбатты тұлғасын байқауға болады.
Рим өнері. Римдіктер костюмдерді дәстүрге байланысты пайдаланды. Римдіктердің киімдері Гректерге қарағанда едәуір басқаша болды. Империя кезеңінде Римде матаны қолдан жасады. Негізгі мата: жүн және зығыр талшықтарынан жасалды. Осы кезеңде Шығыстан әдемі жібек маталар әкеліне бастады. Римдік костюм түстері негізінен ашық қызыл түстердің үйлесімділігінен құралды. Дегенімен, қоңыр, сары, қызғылт түстерді де кеңінен қолданды.
Римдіктердің киімдері ішкі жөне сырт киімдер болып екіге бөлінеді. Ішкі киімдерді жалаңаш денеге кисе, сырт киімді ішкі киімдердің үстінен киді. Олар ішкі киімдерін туника деп атаған. Римдік туника гректердің хитондарына ұқсас келеді. Туникалар әр түрлі болған. Ала жолақ туникаларды жоғары лауазымды адамдар киген. (14 сурет) Киімнің орта тұсынан жоғарыдан төмен орналасқан жалпақ пурпур (қызғылт) түсті жолақты, туникаларды сенаторлар киген. Екі немесе бір жолағы бар туниканы салт аттылар киген. Әйелдер тунигі ерлер тунигіне өте ұқсас болды. Туника сыртынан киетін көйлегін столла деп атаған. Егерде туниканың жеңі болса, столла жеңсіз болып, ол кеуденің көкірек астынан белдікпен байланған. Әйел киіміндегі түстердің үйлесімділігі қоңыр сарғыш, алтынды немесе жасыл болды. Киімді сәндеуде негізінен кесте, шашақтар, қымбат тастар қолданылды.
Юлий Цезар. Агаф тоғасымен Әйел туникасы Палла киімі
түйрелген, полудаментум
сулығын жамылған
Римдіктердің ең басты сыртқы киімі тога көйлегі. Мұндай көйлекті төртбұрышты ұзын, екі бөлік, материалды қосып эллипс түрінде тіккен. Оның ұзындығы 15 фут, ені 10 фут болды. Тога былай киілді ең бірінші ұзыннан екі бүктелген, сосын ұшы сол иықтан алға қарай жерге түскен, ал басқа бөлігі денені жауып, екінші ұшы сол қолтығы арқылы тобыққа жеткен. Тоганы тек қана римдіктер киген. Римдіктер тоганы көпшілік ортада киіп жүруі өте қажет болды. Римдік. балалар мен қыздар пурпур түсті тоганы киді. Олар жасөспірім жасқа жеткенде, қыздар тұрмысқа шыққанда пурпур түсті киімдерін ақ түске алмастырды. Пурпур түсті киген адамдар жоғарғы қызметте жұмыс істеді.
Римдіктердің сулықтарын лацерна, сагум, палудаментум деп атаған. Лацерна - жұқа матадан жасалынған, кейде әдемі әшекейленген, ұзындау болып келген төртбұрышты, алдыңғы жағы ашық белдікпен жиырылған, капюшоны бар, ол киімге ілмектер арқылы немесе тігіс арқылы жалғанған. Капишонды сагумға да тіккен. Сагум солдаттар кигем әр түрлі болған. Ала жолақ туникаларды жоғары лауазымды адамдар киген. Киімнің орта тұсынан жоғарыдан төмен орналасқан жалпақ пурпур (қызғылт) түсті жолақты, туникаларды сенаторлар киген. Екі немесе бір жолағы бар туниканы салт аттылар киген. Әйелдер тунигі ерлер тунигіне өте ұқсас болды. Туника сыртынан киетін көйлегін столла деп атаған. Егерде туниканың жеңі болса, столла жеңсіз болып, ол кеуденің көкірек астынан белдікпен байланған. Әйел киіміндегі түстердің үйлесімділігі қоңыр сарғыш, алтынды немесе жасыл болды. Киімді сәндеуде негізінен кесте, шашақтар, қымбат тастар қолданылды. Римдіктердің ең басты сыртқы киімі тога көйлегі. Олар жасөспірім жасқа жеткенде, қыздар тұрмысқа жаулық, лацернадан жұқа және матасы қалың болған.
Палудаментумды ең алғаш солдаттар, кейіннен армия басшылары кие бастаған. Оны жұқалау матаны ақ немесе пурпур түсінен көптеген қатпарлары бар етіп жасаған. Римдіктердің киімдері ауа райына байланысты, түстері әр түрлі киімдер киді. Заң бойынша римдіктердің тогасы ақ түсте болды. Тек қана қара жамылғандардың тогасы қара түсте болды. Сонымен қатар, қара түсті құлдар мен қарапайым адамдар да киді. Алқызыл, жасыл, ашық, жасыл, сары, көгілдір, пурпур сияқты өте қымбат сия көк түстерді пайдаланды.
Римдіктердің киімінде тек қана жолақ сызықтар ғана емес, сондай-ақ торкөзді кестелер, кестелеп тігілген немесе тоқылған гүлдердің, жұлдызшалардың суреттерімен әсемделді Римдіктердің Галерус бас киімдері ит терісінен жасалған. Бұл бас киімнің формасы жарты шар және жиексіз болып келген. Дегенмен, Рим елінің әр аймақтары елдерінің бас киімдерінің формасы әр түрлі болған. Фригия шапкасы түнде ұйықтайтын бас киімге ұқсаған жоғарғы жиегі алға қарай иілген, лентасымен иектің астына қарай байланған. Персидмитра бас киімі, Бұл қазіргі шығыс елдерінде киетін сәлде сияқты бас киімге ұқсайды, бірақ оның формасы күрделі болған. Оны орағанда бастың желке тұсы мен мойынын жауып ораған
Римдіктердің шашы адамның сұлу да, әсем бөлігі деп есептеген. Олар өздерінің құдайларының шашын қалың бұйра, ұзын ақсары түрінде елестеткен. Сол себепті Римдіктер шаштарын бұйралап жүретін болған. Олар жалаң аяқ жүрмеген, бұлар да қарапайым өкшелі аяқ киім және туфлиді пайдаланған. Тога киген кезде балтырына дейін жететін теріден жасалған аяқ киімді киген. Бұл аяқ киімнің қызыл, сиякөк түсті жоғары лауазымды адамдар киіп жүрген. Ол мурмус деп аталған. Екінші орында сенатор башмағы. Оның формасының айырмашылығы алдынан (крестеп) айқастырып балтырына дейін байланған, қара түсті болған. Аяқ киімнің көтеріңкі түсін алдына күміс аймен безендірілген. Ең дөрекі башмақ перо деп аталған. Оның формасы етікке ұқсады, әрі ол өнделмеген теріден жасалған. Оларды солдаттар, аңшылар киетін болған. Табанын шегемен қаққан. Кедейлері ағаштан жасалынған аяқ киімді пайдаланған.
Әйелдер башмақтары ақ, қызыл, сары, қою жасыл түсті, жұмсақ теріден жасалған және әр түрлі асыл тастармен әшекейлеген Римдіктер әр түрлі әшекей бұйымдарын пайдаланып отырды. Олар бастарына гүлден немесе жапырақтардан жасалынған гүл тәжілер киді. Олар алғашында көзі жоқ әшекейленбеген сақиналарды төртінші саусаққа киді. Этрустардың салты бойынша римдіктер жай темірден жасалған сақина таққан, оны тек қолтаңба ретін де пайдаланған. Ал алтын сақина тек сенаторларға, салт аттыларға киюге рұқсат етілген. Бағалы тастарды мына жүйеде бағалаған: алмаз, смарогдт бернил, опал, сарданикс. Әйелдер киім кигенде этрус салтымен шүқымаланған төртбұрышты, мыс пен қалайы қосындысынан әзірленген айнаны пайдаланды. Кейіннен үлкен айна қолданыла бастады.
Сәнқойлар әсемдік үшін боянғыш заттарды пайдаланды. Қастарын қара күйемен бояды немесе сүрмені пайдаланған. Нард, роза, мафрон май, оран деп аталатын хош иісті заттарды пайдаланған. Олар өте қымбат болды. Римдіктер күннің ыстығынан және жаңбырдан қорғанатын қолшатыр пайдаланды. Бұларды өздері немесе құлдары ұстап иесін күн сәулесінен, жаңбырдан қорғап жүрген. Қорыта айтқанда, Ежелгі дүние костюмінің пішімі қарапайымдылығымен, табиғи маталардың сан алуан түрлілігімен, ою-өрнектерінің өздеріне тән ерекшеліктерімен айқындала түсті.
Бақылау сұрақтары:
1. Антика дүниесінің тарихын неше кезендерге бөлінеді?
2. Көне грек мәдениетіне сипаттама беріңіз.
3. Ежелгі грек ерлерінің костюмі қандай?
4. Ежелгі грек әйелдерінің костюмі қандай?
5. Гректердің пеплос киіміне сипаттама беріңіз.
6. Грек костюмін қандай зергерлік бұйымдар толықтырып тұрды?
7. Грек костюміне азия халықтары киімінің әсері қандай?
8. Этрустар мәдениетіне жалпы сипаттама беріңіз.
9. Рим өнерінің ерекшелігі неде?
10. Римдіктердің костюмі қандай болды?
11. Римдіктердің бас киімі мен аяқ киімінің түрлері мен пішімі қандай?
12. Рим әйелдерінің сұлулыққа құштарлығы
№ СОӨЖ сабақ тақырыбы: Араб халифаты мәдениетінің таралуы.
Шығыс Араб елдерінің костюмдері
Жоспары:
1. Арабтардың сұлулыққа құштарлығы
2. Мата түсі мен өрнектері
3. Ерлер киімі
4. Әйелдер киімі
Мақсаты: Студенттерге Ислам, Араб халифаты мәдениетінің таралуы және Шығыс Араб елдерінің костюмдері жайлы түсіндіру
Сабақтың мәтіні:
1. VI ғасыр соңында Араб түбегінде көшпелі және тұрақты халықтар арасында рулық қауым ыдырап, феодалдық қатынас орналаса бастады. VII басында бірігіп ғасырдың қауымдастықтар мемлекет құрды. Орталығы Мекке қаласы болды. Бірнеше онжылдықтар ағымында арабтар өздерінің үлкен территориясын Индия жазығымен Атлант мұхитына дейін, Сырдариядан Ніл жағалауына дейінгі жерлерді жаулап алған. Арабтардың қол астында Сирия, Палестина, Египет, Судан, Тунис, Марокко, Испания, Рим, Турция қалды. Міне, осылай ІХ-Х ғасырға дейін өмір сүрген араб халифаты құрылған. Мемлекетнің астанасы Сириядағы Дамаск қаласы болды. Араб халифаты өмір сүрген кезде оның мәдениетінің өсіп дамығанымен, мемлекет құрамына енген елдердің ежелгі мәдениетімен қатар дамыды. Ал өнердің ішінен ерекше дамығандары архитектура мен көркем өнер шұқымалау, фили-грань, көзешілік, әрлеу, мата тоқу, кілем тоқу т.б.
Өте ертеде арабтарды бейнелеу ассириялық және египеттік рельеф суреттерінен көруге болады. Мұсылман дінін қабылдауға байланысты ислам адам суретін бейнелеуге, өнерде қолдануға тыйым салынады. Сондықтан да адамдардың шын бейнесін емес өздері идеал түтқан бейнесін суреттерде, кітап жазу, мұра қалдыру кезінде бейнелеп отырған. Арабтар мұсылман дінін өте қадірлеп, қастерлеп, дінді өте қатты сақтаған. Тек әйелдері ғана емес, ер кісілері де содан аса инабатты, сыпайы көрінеді.
Орта ғасырлық арабтардың өмірі өте бір тамаша ескерткіш-ертегілер жинағы "Мың бір түн" кітабы адамзатқа қалдырылған тамаша мәдени мұра. Бұл кітап арабтардың нағыз эстетикалық сұлулық идеалының жинағы немесе, басқаша айтқанда, өмірінің энциклопедиясы деп атаса да болады. Икемді, әсем бұрым, аппақ тегіс бет "он төртінші түндегі ай секілді" ұзын қара және қалың қастың астында қарақат көз, бетінде қалы бар өте бір әдемі образды, ертегі бейнесін Шаһаризада біздің көзімізге елестетіп көрсетеді.
К.Маркс маврлар туралы өте бір қызық суреттемені (яғни Испанияда түрақталып қалған арабтар) Алжирден қызы Женниге жазған хатында береді:
"Олар орташа француздан бойлары ұзын, беттері сопақтау келген, мұрыны құстұмсықты, көздері үлкен және жайнап тұрады, шашы мен сақалдары қара, ал өңдері әр түрлі. Ақшылтым түстен қап-қара түске дейін табылады. Ал, олардың киімі, тіпті ең кедей дегеніңнің өзі әдемі және сұлу көрінеді. Қысқа шалбар, жамылғы (мантия немесе тога секідді -өте жүқа ақ жүн матадан тігілген) немесе сулық (капюшонымен), басты бүркеу үшін (қолайсыз ауа-райында, өте қатты ыстықта т.б.) тюрбан қолданады немесе ақ муслиннің кішкене бөлігін беліне буып белдік етіп байлайды. Әдетте, олар жалаңаяқ жүреді. Тек суық кездері сары немесе қызыл сафьяннан тігілген туфлилер киеді. Ең кедей мавр киімді шаршаулау өнерінде" кез-келген европалық актерден басып озады. Сонымен қатар, ол өзін өзі өте әдемі, сыпайы, жомарт, жаратылысынан хақ екенін көрсетуімен ерекшеленеді. Мұнан біз арабтардың ислам дінін мақұлдап осы дінге сай киім кию, өзін-өзі ортада ұстап, құдайға құлшылық жасауда да олардың сұлулыққа, әсемдіке деген эстетикалық талпынысын байқаймыз.
2. Ертеде араб елді мекенінің өсімдікке тапшы болуынан киім тігіп, қолдануына мал шикізаты-тері, жүн, түйе және қойдың үлпек немесе түбітін пайдалануына тура келді. Тек кейбір оңтүстік өңірлерінде ғана мақта өсетін жерлерде өсімдік талшығынан мата дайындады. Ортағасырлық дәуір өзінің өте жоғары мәдениетінің дамуымен ерекшеленеді. Оған мата тоқып өндіру, талшықтардың түрлілігін, түс үйлесімділігін жене өрнектелуін айтуга болады. Кең көлемде жібек, жоғары сапалы жүн, кенеп, мақта маталарын пайдаланды. Салт-дәстүрі негізінде ежелгі көркем өнер мәдениетін сақтай отырып, әлемдік деңгейге кетерілді. Өте ерте кезде маталарды қиялдан шыққан өрнектермен безендіріп, құс, аңдардың бейнелерімен әшекейлеп, бояған. Бірақ дінің сол кездегі тиымына байланысты атап айтқанда тірі жан-жануар, адамдарды бейнелеуге болмайтындықтан, ою-өрнектер түріне өзгерді. Жаңадан жұқа геометриялық немесе өсімдік тектес өте жіңішке сымға тартылғандай жолақ тектес, араб жазулары жазылған халифатты насихаттап, мадақтайтын сөйлемдерді мата бетіне түсіретін өрнектер шықты. Оны матаға түсіру өте күрделі гобельендік техниканы немесе тігіс жапсыруды керек етті. Ал, тегістеліп боялған маталар өздерінің түс үйлесімділігімен көздің жауын алды. Олар түстерді тартымды көріну үшін әр түрлі реңкте қолданып, жарқырата бояды. Мысалы: қызыл, алтынды-жасыл мен ауа көк жасылмен, сарымен, көкпен, қарамен, ақпен немесе шымқай ақтың таза өзін де қолданды.
а б в г д
Араб елдерінің киімі. а,б - аббас шапанын киген араб; в - хама әйелдері костюмі;
г - хауран әйелдері костюмі; д - сирия әйелдері костюмі
3. Ертедегі құм тұрғындар-бедуиндер жеңсіз көйлек немесе жеңі бар, ұзын, кең, тобыққа жететін 2-бөліктен тұратын және де тек иық тұсы тігілетін, бүйір жағы ашық болып келетін көйлек киді. Көйлекті бел тұсынан белдікпен немесе баумен байлап жүрді. Сыртқы киім ретінде аббас-сулығы қолданылды. Ол дөрекі қой немесе түйе жүнінен, әдетте сары-қара немесе сары ауа көк жолақтар ретінде болды. Жамылғы Аббас алдынан тілінген және ашық беті төмен қараған, бас шығу үшін ойындысы бар мойын және қол шығу үшін жең ойындысы бар өте кең қап сияқты киім. Қысып байланған бас орамал және ағаш не тері қалыпты сандал киім үлгісін толықтырады. Құрғақ және қапырық климат арабиялық шөлдің өте ертеде-ақ ер кісілердің және әйелдердің осылай киінуіне мәжбүр етілген. Сыртқы түріне қарай ол төртбұрышты мата (ақ немесе көгілдір түстес), жан жағынан бахрамамен тігілген. Таспа бауы бар жамылғыны маңдайға жабыстырып, қалған бөлігін иықтан асырып, артқа тастап, арқаны жауып тұрды, ал кей жағдайда бүкіл денені жабатындай етіп тігілді. Жаулап алу кезеңінде (VII-IX ғ.) арабтар өздеріне тәуелді халықтан өз киім үлгілеріне қажет үлгілерді алып отырған және осылардың ассортименті арабтардың киімінің пішімін байыта түсті. Шалбар киімнің негізгі бөлігі (Азия елінен алған) болып саналды. Азиямен Египетте арабтар шалбармен қатар, ақ кенеп, мақта, жібектен тігілген ұзын және кең жеңді көйлек, ою-өрнекті кафтан және жұқа шәліден белбау тағынып, сыртына алды ашық халат, қажет кезде айқастыра жабуға болатын және құшақпен белі буылған киім киді. Көбінесе киім үлгісін конус пішіндегі бас киім-чалма толықтырып отырды. Ал, аяққа бірден 2-3 пар (қызыл, сары т.б. түсті) ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жоспары: 1. Киім кию мәдениетінің дамуы
2. Ежелгі Египеттегі костюмдер
Мақсаты: Студенттерге тарихи дәуірге дейінгі материалдық мәдениет, сән және костюм және Египет костюмы жайлы түсінік беру.
Мәтіні (қысқаша):
Киім кию мәдениетінің дамуы
Адамзат қоғамның дамуы, мемлекеттердің құрылуы, тарихы формациялардың ауысуына байланысты костюм де күрделене түскен. Киім әр уақытта да адамның әлеуметтік белгісінің қоғамдағы дәрежесінің куәсі болып келеді.
Костюм (costume итал.-салт, өнеге) - адамның әлеуметтік, ұлттық, аймақтық жағдайына, жынысы мен жас ерекшелігіне, мамандығына қарай дайындалатын киім элементтері: аяқ кимі, аксессуар т.с.с. заттар жүйесі. Уақыт өткен сайын адамдар өміріндегі жетістіктерге, тұрмыс тіршілігіне, шен-шекпендеріне сай қоғамдағы алатын орнын киімдеріне қарап бірден тануға болатын дәрежеге жетті. Костюмнің құрамына киім, аяқ киім, шаш сәнділігі, косметика, бас киім, қолғап, зергерлік бұйымдар енеді.
Киім адам денесін қоршаған ортаның қолайсыз әсерлерінен сақтау қажеттілігінен пайда болады. Адамзат дамуының алғашқы қоғамында киім ретінде аң терілерін, ағаш, өсімдік жапырақтарын пайдаланған. Бертін келе мал, аң терілері, өсімдік, ағаш, балық, құс өнімдері, жасанды терісінен жасалған киімдерді пайдаланған, неолит дәуіріндегі шөп орамынан тоқылған белдемшелер киетін болған. Тоқымашылық кәсібін игергеннен соң адамдар иықтан, мықыннан киілетін жапқыштар қолданған. Одан кейін тігіссіз киім пішіндері дамыған.
Өркениеттің дамуына баланысты киімнің түрі де, пішіні де өзгерді. Ер адамдарға, қыз-келіншектерге, балаларға арналған киім үлгілері шыға бастады. Күнделікті және мерекелік киімдер, үйлену тойы киімдері, сондай-ақ қаралы күндерге арналған киім үлгілері пайда болды. Еңбектің түріне қарай әр түрлі кәсіп саласына арналған киімдер де өндіріле бастады. Сән үлгісінің демократияландырылуы киімнің жаңа үлгілері технологиясының дамуына себеп болды, оның функционалдық, рационалдық, экономикалық қасиеттері аса бағаланады.
Киім сөзін костюм ұғымымен де тығыз байланыстырады.
Костюм термині киімнің синонимі ретінде пайдаланылады, яғни заттың материалдық объектісі. Жібек жолының сән үлгісі мәдени қолданыста көбірек пайдаланылады. Сән үлгісі костюм пішіні ретінде өзгеріп отырады, осыдан сән үлгісі адамның көркі, даралығы, мәнділігі деуге болады. Ол адамның психологиялық, әлеуметтік, жас және тарихи ерекшелігін сипаттайды.
Әр түрлі тарихи және экономикалық өзгерістер сән үлгісінің пішіні мен түрінің пайда болуына жол ашты. Оның дамуы сән мен стильдің ауысуымен қатар жүріп отырады.
Пішу бөліктерінен алғашқы киімді дайындау Европада дамыды. ХІІ ғасырдың басында көйлекте үш тігіс пайда болды, екі бүйір тігіс және орта тігістері. Жанынан тігілген тігістер киімге әдемі форма беріледі. Сол себептен киімдерді бөліктерге жіктеу рөлі пайда болды. Киім формаларын конструкциялау ХІІІ-ХҮІ ғасырларда дамыды. Орта ғасыр дәуірінде киімде адамның дене пішімінің жеке бөліктеріне тура келетін формалардың пішу бөліктері (арқа, алдыңғы, бой, жең) практикалық жолмен табылды. Бүкпелер, қымтырмалар, жеңінің қолтық ойындылары овальды болып келуі пайда болды. Жең көп уқыттар бойы жеке зат болып есептеліп, бұйымға баудың, тесманың көмегімен біріктірілді. Шалбардың балағы да біріне бірі бірікпей, әр аяғына жеке киіліп, белге бау арқылы байланды, әр балағы әр түсте болды.
Орта ғасыр дәуірі осы уақытқа дейін келген әртүрлі пішу бөліктерінің құрылу уақыты болып табылады. ХІХ ғасырдың басында пішу сызбаның жасалуы басталды. ХҮІІІ ғасырда киімде қалта пайда болды. Бұл уақытқа дейін қалтаның қызметін белбеу атқарып келді. Оған сағат, айна, т.с.с. заттар байланатын.
Ежелгі Египеттегі костюмдер
Египет елі Солтүстік шығыс Африка жерінің ұшы қиырсыз шөл даласында орналасқан. Мұнда қызғылт сары кұм, қаһарлы бейнедегі жартастармен алма кезек алмасып отыратын табиғат құбылыстарымен ерекшеленеді. Осы өлкені әлемдегі ең ұзын өзен Ніл басып өтеді. Өзен аңғары жап-жасыл. Жағалауында кұрма, пальмалары, иісі. жұпар аңқыған қарағандар мен биік папирус қамыстары өсіп тұрады. Ніл аңғарының топырағы жұмсақ, майлы келеді. Халық егін егіп, қолөнермен, малшылықпен айналысты. Ежелгі Египет тарихына көз жүгіртсек, оны негізінен төрт кезеңге бөлуге болады:
Ежелгі патшалық (б.д.д 3000-2400 ж.ж..)
Орта патшалық (б.д.д 2400-1710 ж.ж.)
Жаңа патшалық (б.д.д 1580-1090 ж.ж.)
Соңғы кезең (б.д.д 1090-332 ж.ж.)
Ежелгі Египет мүсіндері мен фрескаларының рельефіне қарай адамдардың әсемдікке құштарлығы мен олардың киім үлгілерінің негізгі түрлерін байқаймыз. Ранэфера статуясында адам тұлғасы сұңғақ, жауырыны кең, белімен мықынын жіңішке әрі бет әлпеті көрікті. Сонымен қатар, қазіргі заманғы сұлулық ұғымындай әйел бейнесі сұңғақ тұлғасымен, пропорциялық шешімімен, әрі нәзік те әсем келбетті, миндальді көз пішімімен ерекшеленді. Мұндай бейнені біз Раннан мүсінінен көруімізге болады.
Египет тарихының мәліметтеріне қарағанда, ол кенеп матаның шыққан жері болып саналады. Ніл өзені арнасында осы талшықты өсімдікті өсіру аса қолайлы болды.
Тоқыма өнерінде Египет тоқымашылары өте жоғары шеберлікке қол жеткізді. Олар матаның 1см2 не 84 негізгі, 60 арқау жіп өткізіп тоқыды. 240 м жүқа жіп салмағы 1 гр. ғана ие болды. Тоқымашы өзінің аса сезімталдылығымен осы мата талшығын көзімен емес қолымен ұстап байқап, онан өте жұқа кенеп маталарын тоқыды. Сондықтан Египет кенеп матасы таза жібек матасынан кем түспеді. Осы кенеп матасының жұқалығы соншалықты оның 5 қабатынан адам денесі айқын көрініп тұрды. схемалы сипатқа ие болды. Бейнеленген адамның тұрысы және қимылы канонды және әлеуметті тұлғасы шартты тұрғыда бейнеленді. Ежелгі Египет фараондарының мүсіндерін бейнелеуде статикалық әрі мәңгілік сипатқа тән жасалды. Адам тұлғасының масштабы әлеуметтік шартты тұрғыда суреттеліп, қимыл-қозғалысы белгілі бір мағынаны білдірді.
Әсіресе жаңа патшалық тұсында тор секілді немесе жылтыр моншақтармен, кестемен зерленген маталар шығара бастады.Мата бетіне негізінен геометриялық ою-өрнектер жиектеліп салынатын болды. Мата қызыл, көк, жасыл түсті табиғи материалдармен боялды. Кейінірек сары, қоңыр, көкшілтім түстердің түрлі реңктеріне бояды. Киім әзірлеуде кенеп, мақта, тері, үлпек секілді материалдар пайдаланылды.
Ежелгі патшалық тұсында ер кісілер киім ретінде кенептен немесе теріден әзірленген алжапқышты (схенти) белдеріне байлады: оны Ранэфера мүсінінен байқауға болады.Схентидің бүйір тұсында майда қатпарлар түсірілген. Бұл киім түрі фараондар мен ақсүйектерді қарапайым халықтан ерекшелеп көрсетеді Әйелдер денесін орап тұратьш көкірек тұсынан тобыққа дейін жететін, иығында баумен бекітілген киім түрлерін пайдаланды. Бұл киім үлгісі "калазирис" деп аталды. (1сурет) Киім пішімі барлығына бірдей болып, таптық ерекшеліктері тек киім матасының сапасына байланысты ажыратылды.
Орта патшалық тұсында египеттіктердің киім формасы күрделеніп, көлемі ұлғая түседі, бір киім үстінен бірнеше киім киюді дәстүрге айналдырды.Киім силулэті етегіне қарай кеңейе түседі де пирамида бейнесіне ұқсайды. Қатпарларды көбірек пайдаланылатын болды.Әйелдер киімі айтарлықтай өзгерген жоқ, олар тек тағыншақтарды көбірек қолданды. Киім композациясын дөңгелек пішімді сәнделген жүқа қоңдырмалы жаға (ол шыны моншақ тастармен әсемделген) толықтырды
Жаңа патшалық тұсында ақсүйектер тегі өз киімдерінде түрлі-түсті маталар мен жұқа, қымбат материалдарды, алтын және эмалды тағыншақтармен әшекейленген, қатпарлармен сәнделген киім үлгілерін пайдаланды. Қатпарлар киімнің жеке бөліктеріне қадалып тұрды. Бұл дәуірде киім тігу үшін шеберлер манекен пайдаланғанын байқауға болады. Тутанхамон фараоны табыты ішінен манекен табылғаны соның дәлелі. Сирия елін жаулап алған соң Египеттіктер киімінде өзгерістер ене бастады: екіге бүктелген матаның жоғарғы жағында мойын ойындысын ойып, бүйір тұсына қоса тігілген ерлер мен әйелдер калазерисін қолданады. Оның үстінен бір немесе бірнеше қатпарлы юбка киді. Иығына жамылғы жамылды, қатпарлар киімге сымбат пен ырғақты айқын форма берді. Киім мықын тұсында шаршауланып, алдына қарай қайтарылады. Әскер басшылары ежелгі киім үлгілерін: схенти үшбұрышты алжапқыш пен бір иыққа салатын қобылан терісін пайдаланды (1 сурет). Әскерлер алжапқыш, көкіректеріне тері байлады. Қарапайым шаруалар киімдерінде айтарлықтай өзгерістер болган жоқ.
Схенти алжапқышы және Калезерис әйелдер костюмі Шешонка II фараоны мүсіні
Ежелгі Египет патшалығы тұсында киімге қосымша сән беретін, адам өңіне әр беретін әртүрлі құпия мағынасы бар тағыншақтар, тұмарлар пайда болды. Күн секілді шеңберлі мойынға тағатын алқа- түсті шынылы моншақтармен, қымбат тастармен, алтын жіппен зерленіп, кестеленді. Аяққа, білекке тағатын білезіктер, алтын тәжі, сақина, моншақтар мен белдіктер кең қолданылды. Күн пішінді алтын алқаны египеттіктер әлемді және барша тіршілікті жаратушы Атон құдайының бейнесі деп санады.
Фараондардың бас киімі екі қабатты "атев тәжі" болды, онда урей -жыланы мен "лашын" символы үстемділік белгісі ретінде саналды, сонымен қатар фараондар бас киім ретінде көбіне "клафт" жолақты мата пайдаланады.
Фараон әйелі басына лашын бейнесі мен лотос гүлін тақты. Әскербасшылары ойын - сауық уақытында қолтырауын, сұңқар, өгіз маскаларын бастарына киді. Фараонның алтын әрі үшбұрышты немесе куб пішінді сақалы оның ерекше күш-құдіретін көрсетеді деп санады.
Египеттіктер аяқтарына палма жапырағы мен папирус терісінен жасалған сандал киді. Оның пішіні өте қарапайым әрі ыңғайлы келді. Шешонка II фараоны жерленген жерден алтын сандал табылған. Қазіргі Каир мұражайында Тутанхамон фараонының салмағы 10 кг келетін алтын маскасы табылған, бұл бейнеден оның басына киген "клафт" орамалы сары және көк түсті жолақты матадан жасалғанын көреміз, орамал өте ұқыптылықпен әсемдеп басына оралған. Клафт орамалы түсіне қарай оны қолданған адамның қоғамдағы орнын білдіретін болған. Мысалы, сары жолақты ақсүйектер киді, қызыл жолақты әскер басшылары, көк түс пен сары жолақты орамалдарды фараондар кигені белгілі.
Басында лашын бейнесі мен лотос гүлі бар Египет фараон әйелі
Бақылау сұрақтары:
1. Сәннің даму тарихы
2. Костюм деген не?
3. Ежелгі дүние костюмінің пішіміне қарай қандай түрлерге жіктеуге болады?
4. 2. Шумер мәдениетіне сипаттама беріңіз.
5. Египет мәдениетінің ерекшелігі неде?
6. Ежелгі Египет тарихын қандай кезеңдерге бөлінеді?
7. Египеттіктер қандай әсемдікке құштар болды?
8. Египеттіктердің киім матасы мен түсін айтыңыз?
9. Орта патшалық тұсындағы египеттіктердің киімі немен
10. ерекшеленді?
11. Жаңа патшалық тұсындағы египеттіктер киімі қандай?
12. Египеттіктердің сәндік әшекей түрлері, бас киімдері мен шаш пішімдері қандай болды?
№ 2. №1 СОӨЖ сабақ
Костюмдегі таптық ерекшелік. Ассирио- Вавилон костюмі
Жоспары: 1. Мемлекетке жалпы сипаттама
2. Әсемдікке құштарлығы
3. Киім үлгілері мен түстері
Мақсаты: Студенттерге Ассирио-Вавилон костюмі жайлы түсінік беру
Сабактын мәтіні (қысқаша): Сән және костюм
1. Ежелгі Ассирио-Вавилония Ефрат пен Тигр өзенінің арасында орналасқан.Тұрғындар негізінен жер игерумен мал шарушылығымен, қолөнер, жүн маталарын шығару және сауда саттықпен айналысты. Ассирио-Вавилония өнерінің гүлденген дәуірі ІХ-ҮІІ ғ. б.д.д. болып саналады. Мұнда сәулет, сұңғат және мүсіндеу өнері ете жақсы дамыды.
Ассирия-Вавилионияда 1 мыңжылдықта (б.д.д.) тауар өндірісі қарқынды дамыды. Бұл өнермен әйелдермен қатар ер кісілер де айналысты. Вавилонда түгел бір көшелер бойына тоқыма өндірісімен айналысты. Олар көлденең және вертикальды станоктарда ені 1 ... 4 м. келетін маталар тоқыды. Ассирио-Вавилионияда алғаш рет қоңыр қызыл (пурпур) түсті және алтын жіпті мата түрлерін шығарды. Қызыл түсті матаны қызыл түсті шашақтармсн әшекейлеп патша киімінде пайдаланды. Жоғары шенді адамдар шашақтары бар енді мойыншалғыны иықтарына салып жүрсе, жәй халықтар киімнің етегіне ғана шашақтар тақты
2. Халықтың эстетикалық әсемдікке деген құштарлығын, археологиялық қазбалардан алынған, патша бейнелерін суреттеу техникасынан байқауға болады. Мысалы, Ашшурнасирапал бейнесі суреттелген рельефте, білек пен балтыр бұлшық еттері патшаның сымбатты әрі күшті дене тұлғасын, бет-әлпеті, толқынды қою шашы мен сақалы мықты денсаулықтың көрінісі. Ерлер ұзын сақал, мүрт жөне мойлау қойьш, оның көлемін үлғайту үшін бүйралап жүрді. Шаштарын майдалап өріп оның үштарын бүйралап сәндеді. Көбіне бастарына парик киді.
Ассирия мен Ежелгі Персиялықтар киімдері. А-ассириялық патша киімі: 1-ұзын канди көйлек, 2-шашақтармен сәнделген конас сулығы, 3-ақ жүннен жасалынған, қызғылт таспа баулармен әшекейленген тиара кидарис; б-ассириялық әскер киімі; в-парсы-ирандық костюм: 1-шалбар, 2-кафтан; г-сузиандық костюм: 1-белшалғы, 2-сулық.
3. Ассириялықтардың негізгі киімі - канди көйлегі болып саналды. Көйлектің ұзындығы тізеге дейін жетті. Оны мықын тұсында енді белдікпен байлайтын. Киімге тагылатын тағыншақтар мен сәңді әшекейлер, киімнің ұзындығы мен қабаты тұтынушының қоғамдағы орнын анықтады. Бір киімнен артық киімді тек патшаға ғана киюге рұқсат етілді. Оның киімі жұқа ақ жүннен иірілген жіптен тоқылган матадан дайындалып, геометриялық ою-өрнектермен, алтын салпыншақтармен және қалың шашақтармен әшекейленді. Канди сыртынан патшалар қатпарсыз, бірақ шашақтармен, кестелермен әшекейленген сулықтар киді. Алтын салпыншақтар күн мен айдың жене жүлдыздың бейнесінде жасалынып, белгілі бір мәнге ие болды. Негізінен олар жеңсіз көйлек пен қысқа жеңді, мықын тұсына байланатын шашақталған қысқа "конас" сулығын пайдаланды.
Әйелдер туника көйлек, белшалғы мен жамылғы - сулық киді. Ассириялық әйелдер көшеге шыққанда беттерін арнайы жапқышпен бүркеп жүрді. Киімдеріне қосымша сән беру үшін моншақтар, аяқ пен қолға арналған темір сақиналар, орама білезіктер тақты. Ассириялықтардың киімдері қондырмалы және шаршауланған киім тұрлерінің үйлесімділігінен шықты. Ұзын немесе қысқа киім үлгілері бір немесе екі бөліктен құрылды.
Ассириялық әскери адамдардың киімдеріне тоқталсақ, олар өкшесі мықты, әрі оның орама бауы бар сандал, бастарына мыстан дайындалған бас киімдері басқа елдердің әскери киімдеріне қарағанда мықты, әрі денені түрлі зақымдардан қорғап тұрды. Патша ақ киізден жасалған тиару бас киімін метал пластинкалармен әшекейлеп, маңдайына тағатын алтын тартпаны қымбат тастармен және шашақтармен сәндеген. Ассириялықтар шалбар киген. Оны мына суреттегі шаруа киімінен байқауға болады.
Бақылау сұрақтары:
1. Ассирио-Вавилония мемлекетіне жалпы сипаттама беріңіз?
2. Ассирио-Вавилондықтардың әсемдікке құштарлығы
3. Ассириялық ерлер киімі қандай болды?
4. Ассирия әйелдері костюмі қандай болды?
5. Ассириялық әскери адамдардың киімдері жайлы білесіз бе?
№ 3. СОӨЖ сабақ
Ежелгі Грек костюмі. Ежелгі Рим костюмі.
Жоспары: 1. Мемлекетке жалпы сипаттама
2. Ерлер костюмі
3. Әйелдер киімі
4. Этрустар мен римдіктер киімдері
Мақсаты: Студенттерге Ежелгі Грек және Рим костюмі, ондағы маталар және олардың қосымшалары, шаш сәнділігі, бас киім, аяқ киім, аксессуарлары жайлы түсінік беру
Сабақтын мәтіні (қысқаша):
1. Балқан түбегінің оңтүстік бөлігінде адамзаттық өркениеттің бір тамаша дәуірі көне Греция мәдениеті дүниеден өтті. Италияндықтар Ежелгі мәдениет ретінде грек-рим мәдениетін атаған. Мұнда Антика дүниесінің тарихын мынадай кезеңдерге бөлу дәстүрге айналды;
1 Ежелгі кезең эгейлік мәдениет: б. д. д. 3 мың жылдықтан XI ғасырға дейін.
2. Гомерлік жөне архаикалық кезең: б.д.бд. ХІ-ҮШ ғ.ғ.
3. Архаикалық кезең: б.д.д. ҮІІ-ҮІ ғ.ғ.
4. Классикалық кезең: б.д.д. Ү-ІҮғ.ғ.
5. Элинистік кезең: б.д.д. ІҮғасыр - І ғасырға дейін. Сол сияқты, Италия тайпаларының даму кезеңі:
:: Этрус мәдениеті-б.д.д. ҮІІІ-ІІ ғ.ғ.
:: Ежелгі Римнің патшалық дәуірі -- б.д.д. ҮІІІ-ҮІ ғ
:: Ежелгі Римнің республикалық дәуірі -- б.д.д. Ү-Іғ
:: Ежелгі Римнің императорлық дәуірі І-Ү ғасырлары.
Гректер көптеген елдермен сауда-саттық жасап, Қара теңіз жағалауында үлкен колонналар салды. Б.д.д. V ғасырда мәдениеттің гүлденген кезсңі "алтын" ғасыр деп аталды.
Грек костюмі қарапайым пішімдегі архайка кезеңіндегі киімнен күрделі де әсем формалы еді. Эллинизм киімдері әсерлі болды. Шаршаулар грек костюмінің антикалық негізі болып саналды. Ол архитектурадағы антикалық храмның Колоннасы ретінде жасалынды. Киім тігуде негізінен жүн маталарын пайдаланды. Мата тоқу жұмыстарымен үйдегі құлдар, сонымен қатар, бай әйелдер айналысты. Гректер жүн өңдеумен қатар кенеп талшықтарынан мата тоқып шығарды. Ал жібек және мақта маталарын Шығыс елдерінен алдырды.
Гректер мата шетіне қарапайым оюлар салды, кейде бір түсті матаға аппликация тікті. Грек ою - өрнектерінің ішінде ең көп тараған - "пальмета", "моншақ", "меандр", "толқын", "ионик" т.б. өрнек композициясы кеңінен қолданылды. Бұл ою-өрнектер халықтың тұрмыс жағдайына, қоршаған ортаға байланысты пайда болды. Мысалы, теңіздің толқындары ритімді қайталанып отырған бітпес оюларға ұласып отырса, теңіздің иірілімді жағалаулары -күрделі меандр өрнектері, пальма ағашының қабығына ұқсатып палмета ою-өрнектері жасалды. 0
Ерлер тогасын орау тәсілі Грек әйелінің пеплос киімі
Киім түсіне қарай гректер ақ түсті сән үшін пайдаланды, ал шетіне ашық түсті өрнектер салынды. Сонымен қатар, түсті киімдерді де кеңінен пайдаланды. Көбіне матаны сары мен сарғыш реңкті түстерге, көк, қызыл, ашық-жасыл, қызғыш күлгін түстерге бояды. Қызғыш түсті бояуды (пурпур) теңіз молюскаларынан алды, сондықтан мұндай түсті маталар өте қымбат болды.
2. Ерлер киімі негізінен екі бөлектен тұрды, олар - хитон, гиматия.
Хитон - іш киім, сондықтан ерлер бұл киіммен сыртқа шықпайтын. Хитонды тұтас жүн, шұға маталарынан жасады. Матаны екіге бүктеп, жоғарғы иық жағын қаусырма - фибуламен (сәнді түйреуішпен) біріктіріп, киімді шаршаулап, сәндеп киді. Кейде хитонда сол матадан шығарылған жеңі болды. Оның ұзындығы түрліше дайындалды. Мысалы: жастар мен балықшылар, құлдар қысқа - экзомий киімін киді. Ол мықыннан сәл ғана түсіп тұрды. Бұл хитон тек сол иық тұсында түйреуішпен бекітіліп тұрды, ол қолдың қимыл-қозғалысына кедергі жасамады, сондықтан оны әскери адамдар мен түрлі кәсіп иелері, құлдар киді. Ал жасы үлкен кісілердің хитоны ұзын болды.
Гректердің сырт киімдерінің бірі гиматий - сулығы. Ол тік бұрышты жүн матадан (өлшемі 1,7х4м) әзірленіп, адам денесін түрлі шаршаулармен қымтап орады.
Гиматияны денеге орап, екі қолды да бүркеп күрделі формаға енгізіп, шаршауланған киім, оратор-киімін тек ғалымдар мен ақыл-ой еңбегімен шұғылданатын адамдар киді. Бұл киімді орау үшін алғаш гиматиді денеге орап шығып, матаны сол иықтан белге дейін түсіріп, өңір тұсында дөңгелектей шаршаулап сол иықтан жота бөлігіне қарай жіберіп иық пен сол қолды жауып тұратындай етіп жасады.
Жастар оваль, тік бұрышты силуэтті - хламис киімдерін киді. Ол бір иықты жауып, екінші иық үстінде фибула тоғасымен бекітілді.
Аяқ киімі ретінде гректер сандал-игюдомати, крепида, етік ретінде эндромина киді. Кедей кісілер теріден тігілген жұмсақ туфли-постоланы киді.
Гректер ақ түсті қысқа шашты өте сәнді деп санады. Сән-салтанатқа арналған шаш түрі - цикада деп аталды. Шаштарын көбіне бұйралап жүрді.
Бас киімді тек суықтарда қолданды олар - петас, кюнэ, пилей. Бұл бас киімдерді киізден, сабаннан, матадан жасады.
Әскери адамдар қысқа хитон және оның сыртынан денеге қынамалы-торакс киімін киді.
3. Грек әйелдері ер кісілердің эстетикалық принциптеріне бағынды. Бірақ әйелдердің киімі жабық әрі ұзын пішімде болды. Әйел киімдері пішілмеген. Олар тұтас матаны екіге бүктеп иық тұсында шаршаулау арқылы әшекейлеп киді. Хитон ішкі киім болып саналатын. Ол жүннен тоқылған және бөзден тоқылған маталардан дайындалды. Көбіне, хитон сары, қызыл түсті болып бір иық тұсында фибулалармен бекітілетін. Кең хитонды дөрекілік, ал тар хитонды - көпшілік киімі ретінде саналған.
Әйел хитонының жоғарғы жағында қысқа кофта ретінде жеңсіз алды ашылатын қысқа көйлек киген. Кейбір кездерде хитонның бел жағында кеңейтілген жері - колпос болған, яғни ұзын хитонды белінен байлап, хитонды жоғары тартып көтеріп қойған. Әдетте қыздар белбеуді белінен, ал әйелдер көкірек тұсынан байлайтын болған.
Хитон киген грек әйелі Грек әйелдерінің пеплос киімі
Әйелдер колпост пен дипладияны бірге киген. Хитонға өрнекті жиектеп тігіп әшекейлеген. Кейде бүкіл хитон матасына ою-өрнек салынатын болған. Әдемі көріну үшін грек әйелдері көкірегін арнайы мата - страфмонмен байлаған.
Қаншалықты хитонды әсемдегенімен ол үй киімі есебінде пайдаланынды.
Сырт киім пеплос формасы бүрмеленгенімен хитонға ұқсас еді, Бірақ хитонмен салыстырғанда бүрме санымен және ұзындығымен ерекшеленді. Пеплосқа 1,5м ені, және 3-4 м ұзындықтағы мата кететін болған. Пеплос - ақ түсті және басқа түрлі-түсті матадан дайындалды. Көбінесе ашық сары мен қоңыр түстегі пеплостар да киілді. Ең қымбат сәнді пеплос көк, күлгін түсіне боялатын. Пеплос бүрмелі болып, сәнді көріну үшін етегіне қорғасын тігілген.
Хитон мен пеплос үстіне төрт бұрышты сулық киілді. Әйел сулығының пішімі кіші болғанымен ою-өрнектер көбірек қолданылды. Костюмде әр түрлі-түсті араластырып кию мода ерекше сәнді деп саналды. Ауа-райы бұзылғанда сулықты басқа жамыла салатын, өйткені әйелдер арнайы бас киім кимеген. Пеплостың үстінен мөлдір матадан калитра - шарф таққан.
Аяқ киім ретінде сандаль және туфли, суық кездері қысқа етік киген. Әйелдер етігі шошқа терісінен және бұзау терісінен тігіліп, ашық және алтын түстерге боялған, оны темір және басқа металдармен көркемдеген. Немесе аяқ киім үстін кестелермен әшекейлеген.
Алғашқы уақытта грек киімі тігілмейтін еді. Олар матаны өзінің қалауы бойынша бір-біріне түйреуіштер, тоғалар арқылы бүрмелеп, түйреп біріктірген. Оңтүстік Италиядағы Гректердің колонистерінің арқасында эллиндықтардың киімдері Аппенин түбегіне дсйін жетті. Эллиндардың киімдері мен италияндық этрускалардың киімдерінің қосылу нәтижесінде римдік костюм пайда болды.
4. Этрустар Италияның өте көне тұрғындары болды. Бізге көптеген шығармашылығын қалдырған Каспий еңбегінде этрус халқы азиаттықтардан шыққан дейді. Ал өздері Лидии тегіміз деп есептейді.
Этрустардың мәдениеті мен өнері грек және эллиндердің өнері мен мәдениетіне ықпалын тигізді. Этрустардың және Италияның көне тұрғындарының киімдері жейде сияқты кафтоннан және сулықтардан тұрды. Этрустар италияндықтарға қарағанда жеңіл де бай киінді. Ер кісілері Гректер киген киімді киді, ал әйелдер киімі кіші азиялық киімдерін еске түсірді.Этрустар гректерге қарағанда киімдеріне, тігіс түсірген. Әйелдері жүн матаның жеңіл турінен, ал еркектер ауырлау түрінен киген. Кейінгі уақытта этрустар киімдері өте бай, қымбат маталардан тігіле бастады. Олар жұқа биязы және нәзік өрнектермен кестеленді. Мұндай маталарды сол кездегі Туска қаласында дайындады.Осында киімдерді римдіктер де киді. Әйелдер кеуде жағы жіңішке, етегі кең, ұзын келген, қысқа жеңді, өте бай жиектелген жейделер киді. Жейденің үстіңгі жағынан бір жағы тікбұрыш немесе дөңгелек болып келген сулық киген, мұндай сулықты грек еркектері де киді. Сулық иығымен басын орап денесінің бәрін жауып тұрған. Бұл сулықты әр түрлі формада бүрмелеп қатпарлаған. Грек бишілері өте нәзік, жұқа сулықтарды пайдаланды. Қарапайым әйелдер алдына алжапқыштар байлады. Әйел бас киімдерінің формасы әр түрлі пішімде болды. Мысалға алсақ, бірінің ұшы үшкір биік болса, ал екіншісі басқа жабысып тұратын құлақ және желке тұсында жапқышы болған, оны лента аркылы байлаған. Аяғына сандал және аласа башмақтар киген. Бүгінгі күнге дейін этрустардың көптеген металдан жасалған сәнді бүйымдары сақталған. Ер кісілері де, әйелдер сияқты алтыннан жасалған алқалар тақты. Римдіктер этрустардың әшекей бұйымдарын пайдаланған. Этрустардың әскери киімдері кіші азиаттықтардың киімдеріне ұқсады
Аз уақыт аралығында римдіктер өз елін үлкен державаға айналдырып, көптеген елді басқарады. Ал, Республика кезеңінде Рим Грецияны басып алды. Сол уақыттан бері Рим сәулет өнері Грек өнеріне өте ұқсас болды. Римдіктердің образын көзімізге физиологиялық жағынан өте күшті, шыдамды адамдар ретінде бейнелеп, сол уақыттағы олардың дене тұлғасы мен күш иесінің идеалы ретінде санағанын байқаймыз. Рим әйелдері көне грек әйелдеріне қарағанда қоғамда өте сыйлы да құрметті болатын. Мына, суретте шаршауланған палла көйлегін киіп тұрған рим әйелінің байсалды, сымбатты тұлғасын байқауға болады.
Рим өнері. Римдіктер костюмдерді дәстүрге байланысты пайдаланды. Римдіктердің киімдері Гректерге қарағанда едәуір басқаша болды. Империя кезеңінде Римде матаны қолдан жасады. Негізгі мата: жүн және зығыр талшықтарынан жасалды. Осы кезеңде Шығыстан әдемі жібек маталар әкеліне бастады. Римдік костюм түстері негізінен ашық қызыл түстердің үйлесімділігінен құралды. Дегенімен, қоңыр, сары, қызғылт түстерді де кеңінен қолданды.
Римдіктердің киімдері ішкі жөне сырт киімдер болып екіге бөлінеді. Ішкі киімдерді жалаңаш денеге кисе, сырт киімді ішкі киімдердің үстінен киді. Олар ішкі киімдерін туника деп атаған. Римдік туника гректердің хитондарына ұқсас келеді. Туникалар әр түрлі болған. Ала жолақ туникаларды жоғары лауазымды адамдар киген. (14 сурет) Киімнің орта тұсынан жоғарыдан төмен орналасқан жалпақ пурпур (қызғылт) түсті жолақты, туникаларды сенаторлар киген. Екі немесе бір жолағы бар туниканы салт аттылар киген. Әйелдер тунигі ерлер тунигіне өте ұқсас болды. Туника сыртынан киетін көйлегін столла деп атаған. Егерде туниканың жеңі болса, столла жеңсіз болып, ол кеуденің көкірек астынан белдікпен байланған. Әйел киіміндегі түстердің үйлесімділігі қоңыр сарғыш, алтынды немесе жасыл болды. Киімді сәндеуде негізінен кесте, шашақтар, қымбат тастар қолданылды.
Юлий Цезар. Агаф тоғасымен Әйел туникасы Палла киімі
түйрелген, полудаментум
сулығын жамылған
Римдіктердің ең басты сыртқы киімі тога көйлегі. Мұндай көйлекті төртбұрышты ұзын, екі бөлік, материалды қосып эллипс түрінде тіккен. Оның ұзындығы 15 фут, ені 10 фут болды. Тога былай киілді ең бірінші ұзыннан екі бүктелген, сосын ұшы сол иықтан алға қарай жерге түскен, ал басқа бөлігі денені жауып, екінші ұшы сол қолтығы арқылы тобыққа жеткен. Тоганы тек қана римдіктер киген. Римдіктер тоганы көпшілік ортада киіп жүруі өте қажет болды. Римдік. балалар мен қыздар пурпур түсті тоганы киді. Олар жасөспірім жасқа жеткенде, қыздар тұрмысқа шыққанда пурпур түсті киімдерін ақ түске алмастырды. Пурпур түсті киген адамдар жоғарғы қызметте жұмыс істеді.
Римдіктердің сулықтарын лацерна, сагум, палудаментум деп атаған. Лацерна - жұқа матадан жасалынған, кейде әдемі әшекейленген, ұзындау болып келген төртбұрышты, алдыңғы жағы ашық белдікпен жиырылған, капюшоны бар, ол киімге ілмектер арқылы немесе тігіс арқылы жалғанған. Капишонды сагумға да тіккен. Сагум солдаттар кигем әр түрлі болған. Ала жолақ туникаларды жоғары лауазымды адамдар киген. Киімнің орта тұсынан жоғарыдан төмен орналасқан жалпақ пурпур (қызғылт) түсті жолақты, туникаларды сенаторлар киген. Екі немесе бір жолағы бар туниканы салт аттылар киген. Әйелдер тунигі ерлер тунигіне өте ұқсас болды. Туника сыртынан киетін көйлегін столла деп атаған. Егерде туниканың жеңі болса, столла жеңсіз болып, ол кеуденің көкірек астынан белдікпен байланған. Әйел киіміндегі түстердің үйлесімділігі қоңыр сарғыш, алтынды немесе жасыл болды. Киімді сәндеуде негізінен кесте, шашақтар, қымбат тастар қолданылды. Римдіктердің ең басты сыртқы киімі тога көйлегі. Олар жасөспірім жасқа жеткенде, қыздар тұрмысқа жаулық, лацернадан жұқа және матасы қалың болған.
Палудаментумды ең алғаш солдаттар, кейіннен армия басшылары кие бастаған. Оны жұқалау матаны ақ немесе пурпур түсінен көптеген қатпарлары бар етіп жасаған. Римдіктердің киімдері ауа райына байланысты, түстері әр түрлі киімдер киді. Заң бойынша римдіктердің тогасы ақ түсте болды. Тек қана қара жамылғандардың тогасы қара түсте болды. Сонымен қатар, қара түсті құлдар мен қарапайым адамдар да киді. Алқызыл, жасыл, ашық, жасыл, сары, көгілдір, пурпур сияқты өте қымбат сия көк түстерді пайдаланды.
Римдіктердің киімінде тек қана жолақ сызықтар ғана емес, сондай-ақ торкөзді кестелер, кестелеп тігілген немесе тоқылған гүлдердің, жұлдызшалардың суреттерімен әсемделді Римдіктердің Галерус бас киімдері ит терісінен жасалған. Бұл бас киімнің формасы жарты шар және жиексіз болып келген. Дегенмен, Рим елінің әр аймақтары елдерінің бас киімдерінің формасы әр түрлі болған. Фригия шапкасы түнде ұйықтайтын бас киімге ұқсаған жоғарғы жиегі алға қарай иілген, лентасымен иектің астына қарай байланған. Персидмитра бас киімі, Бұл қазіргі шығыс елдерінде киетін сәлде сияқты бас киімге ұқсайды, бірақ оның формасы күрделі болған. Оны орағанда бастың желке тұсы мен мойынын жауып ораған
Римдіктердің шашы адамның сұлу да, әсем бөлігі деп есептеген. Олар өздерінің құдайларының шашын қалың бұйра, ұзын ақсары түрінде елестеткен. Сол себепті Римдіктер шаштарын бұйралап жүретін болған. Олар жалаң аяқ жүрмеген, бұлар да қарапайым өкшелі аяқ киім және туфлиді пайдаланған. Тога киген кезде балтырына дейін жететін теріден жасалған аяқ киімді киген. Бұл аяқ киімнің қызыл, сиякөк түсті жоғары лауазымды адамдар киіп жүрген. Ол мурмус деп аталған. Екінші орында сенатор башмағы. Оның формасының айырмашылығы алдынан (крестеп) айқастырып балтырына дейін байланған, қара түсті болған. Аяқ киімнің көтеріңкі түсін алдына күміс аймен безендірілген. Ең дөрекі башмақ перо деп аталған. Оның формасы етікке ұқсады, әрі ол өнделмеген теріден жасалған. Оларды солдаттар, аңшылар киетін болған. Табанын шегемен қаққан. Кедейлері ағаштан жасалынған аяқ киімді пайдаланған.
Әйелдер башмақтары ақ, қызыл, сары, қою жасыл түсті, жұмсақ теріден жасалған және әр түрлі асыл тастармен әшекейлеген Римдіктер әр түрлі әшекей бұйымдарын пайдаланып отырды. Олар бастарына гүлден немесе жапырақтардан жасалынған гүл тәжілер киді. Олар алғашында көзі жоқ әшекейленбеген сақиналарды төртінші саусаққа киді. Этрустардың салты бойынша римдіктер жай темірден жасалған сақина таққан, оны тек қолтаңба ретін де пайдаланған. Ал алтын сақина тек сенаторларға, салт аттыларға киюге рұқсат етілген. Бағалы тастарды мына жүйеде бағалаған: алмаз, смарогдт бернил, опал, сарданикс. Әйелдер киім кигенде этрус салтымен шүқымаланған төртбұрышты, мыс пен қалайы қосындысынан әзірленген айнаны пайдаланды. Кейіннен үлкен айна қолданыла бастады.
Сәнқойлар әсемдік үшін боянғыш заттарды пайдаланды. Қастарын қара күйемен бояды немесе сүрмені пайдаланған. Нард, роза, мафрон май, оран деп аталатын хош иісті заттарды пайдаланған. Олар өте қымбат болды. Римдіктер күннің ыстығынан және жаңбырдан қорғанатын қолшатыр пайдаланды. Бұларды өздері немесе құлдары ұстап иесін күн сәулесінен, жаңбырдан қорғап жүрген. Қорыта айтқанда, Ежелгі дүние костюмінің пішімі қарапайымдылығымен, табиғи маталардың сан алуан түрлілігімен, ою-өрнектерінің өздеріне тән ерекшеліктерімен айқындала түсті.
Бақылау сұрақтары:
1. Антика дүниесінің тарихын неше кезендерге бөлінеді?
2. Көне грек мәдениетіне сипаттама беріңіз.
3. Ежелгі грек ерлерінің костюмі қандай?
4. Ежелгі грек әйелдерінің костюмі қандай?
5. Гректердің пеплос киіміне сипаттама беріңіз.
6. Грек костюмін қандай зергерлік бұйымдар толықтырып тұрды?
7. Грек костюміне азия халықтары киімінің әсері қандай?
8. Этрустар мәдениетіне жалпы сипаттама беріңіз.
9. Рим өнерінің ерекшелігі неде?
10. Римдіктердің костюмі қандай болды?
11. Римдіктердің бас киімі мен аяқ киімінің түрлері мен пішімі қандай?
12. Рим әйелдерінің сұлулыққа құштарлығы
№ СОӨЖ сабақ тақырыбы: Араб халифаты мәдениетінің таралуы.
Шығыс Араб елдерінің костюмдері
Жоспары:
1. Арабтардың сұлулыққа құштарлығы
2. Мата түсі мен өрнектері
3. Ерлер киімі
4. Әйелдер киімі
Мақсаты: Студенттерге Ислам, Араб халифаты мәдениетінің таралуы және Шығыс Араб елдерінің костюмдері жайлы түсіндіру
Сабақтың мәтіні:
1. VI ғасыр соңында Араб түбегінде көшпелі және тұрақты халықтар арасында рулық қауым ыдырап, феодалдық қатынас орналаса бастады. VII басында бірігіп ғасырдың қауымдастықтар мемлекет құрды. Орталығы Мекке қаласы болды. Бірнеше онжылдықтар ағымында арабтар өздерінің үлкен территориясын Индия жазығымен Атлант мұхитына дейін, Сырдариядан Ніл жағалауына дейінгі жерлерді жаулап алған. Арабтардың қол астында Сирия, Палестина, Египет, Судан, Тунис, Марокко, Испания, Рим, Турция қалды. Міне, осылай ІХ-Х ғасырға дейін өмір сүрген араб халифаты құрылған. Мемлекетнің астанасы Сириядағы Дамаск қаласы болды. Араб халифаты өмір сүрген кезде оның мәдениетінің өсіп дамығанымен, мемлекет құрамына енген елдердің ежелгі мәдениетімен қатар дамыды. Ал өнердің ішінен ерекше дамығандары архитектура мен көркем өнер шұқымалау, фили-грань, көзешілік, әрлеу, мата тоқу, кілем тоқу т.б.
Өте ертеде арабтарды бейнелеу ассириялық және египеттік рельеф суреттерінен көруге болады. Мұсылман дінін қабылдауға байланысты ислам адам суретін бейнелеуге, өнерде қолдануға тыйым салынады. Сондықтан да адамдардың шын бейнесін емес өздері идеал түтқан бейнесін суреттерде, кітап жазу, мұра қалдыру кезінде бейнелеп отырған. Арабтар мұсылман дінін өте қадірлеп, қастерлеп, дінді өте қатты сақтаған. Тек әйелдері ғана емес, ер кісілері де содан аса инабатты, сыпайы көрінеді.
Орта ғасырлық арабтардың өмірі өте бір тамаша ескерткіш-ертегілер жинағы "Мың бір түн" кітабы адамзатқа қалдырылған тамаша мәдени мұра. Бұл кітап арабтардың нағыз эстетикалық сұлулық идеалының жинағы немесе, басқаша айтқанда, өмірінің энциклопедиясы деп атаса да болады. Икемді, әсем бұрым, аппақ тегіс бет "он төртінші түндегі ай секілді" ұзын қара және қалың қастың астында қарақат көз, бетінде қалы бар өте бір әдемі образды, ертегі бейнесін Шаһаризада біздің көзімізге елестетіп көрсетеді.
К.Маркс маврлар туралы өте бір қызық суреттемені (яғни Испанияда түрақталып қалған арабтар) Алжирден қызы Женниге жазған хатында береді:
"Олар орташа француздан бойлары ұзын, беттері сопақтау келген, мұрыны құстұмсықты, көздері үлкен және жайнап тұрады, шашы мен сақалдары қара, ал өңдері әр түрлі. Ақшылтым түстен қап-қара түске дейін табылады. Ал, олардың киімі, тіпті ең кедей дегеніңнің өзі әдемі және сұлу көрінеді. Қысқа шалбар, жамылғы (мантия немесе тога секідді -өте жүқа ақ жүн матадан тігілген) немесе сулық (капюшонымен), басты бүркеу үшін (қолайсыз ауа-райында, өте қатты ыстықта т.б.) тюрбан қолданады немесе ақ муслиннің кішкене бөлігін беліне буып белдік етіп байлайды. Әдетте, олар жалаңаяқ жүреді. Тек суық кездері сары немесе қызыл сафьяннан тігілген туфлилер киеді. Ең кедей мавр киімді шаршаулау өнерінде" кез-келген европалық актерден басып озады. Сонымен қатар, ол өзін өзі өте әдемі, сыпайы, жомарт, жаратылысынан хақ екенін көрсетуімен ерекшеленеді. Мұнан біз арабтардың ислам дінін мақұлдап осы дінге сай киім кию, өзін-өзі ортада ұстап, құдайға құлшылық жасауда да олардың сұлулыққа, әсемдіке деген эстетикалық талпынысын байқаймыз.
2. Ертеде араб елді мекенінің өсімдікке тапшы болуынан киім тігіп, қолдануына мал шикізаты-тері, жүн, түйе және қойдың үлпек немесе түбітін пайдалануына тура келді. Тек кейбір оңтүстік өңірлерінде ғана мақта өсетін жерлерде өсімдік талшығынан мата дайындады. Ортағасырлық дәуір өзінің өте жоғары мәдениетінің дамуымен ерекшеленеді. Оған мата тоқып өндіру, талшықтардың түрлілігін, түс үйлесімділігін жене өрнектелуін айтуга болады. Кең көлемде жібек, жоғары сапалы жүн, кенеп, мақта маталарын пайдаланды. Салт-дәстүрі негізінде ежелгі көркем өнер мәдениетін сақтай отырып, әлемдік деңгейге кетерілді. Өте ерте кезде маталарды қиялдан шыққан өрнектермен безендіріп, құс, аңдардың бейнелерімен әшекейлеп, бояған. Бірақ дінің сол кездегі тиымына байланысты атап айтқанда тірі жан-жануар, адамдарды бейнелеуге болмайтындықтан, ою-өрнектер түріне өзгерді. Жаңадан жұқа геометриялық немесе өсімдік тектес өте жіңішке сымға тартылғандай жолақ тектес, араб жазулары жазылған халифатты насихаттап, мадақтайтын сөйлемдерді мата бетіне түсіретін өрнектер шықты. Оны матаға түсіру өте күрделі гобельендік техниканы немесе тігіс жапсыруды керек етті. Ал, тегістеліп боялған маталар өздерінің түс үйлесімділігімен көздің жауын алды. Олар түстерді тартымды көріну үшін әр түрлі реңкте қолданып, жарқырата бояды. Мысалы: қызыл, алтынды-жасыл мен ауа көк жасылмен, сарымен, көкпен, қарамен, ақпен немесе шымқай ақтың таза өзін де қолданды.
а б в г д
Араб елдерінің киімі. а,б - аббас шапанын киген араб; в - хама әйелдері костюмі;
г - хауран әйелдері костюмі; д - сирия әйелдері костюмі
3. Ертедегі құм тұрғындар-бедуиндер жеңсіз көйлек немесе жеңі бар, ұзын, кең, тобыққа жететін 2-бөліктен тұратын және де тек иық тұсы тігілетін, бүйір жағы ашық болып келетін көйлек киді. Көйлекті бел тұсынан белдікпен немесе баумен байлап жүрді. Сыртқы киім ретінде аббас-сулығы қолданылды. Ол дөрекі қой немесе түйе жүнінен, әдетте сары-қара немесе сары ауа көк жолақтар ретінде болды. Жамылғы Аббас алдынан тілінген және ашық беті төмен қараған, бас шығу үшін ойындысы бар мойын және қол шығу үшін жең ойындысы бар өте кең қап сияқты киім. Қысып байланған бас орамал және ағаш не тері қалыпты сандал киім үлгісін толықтырады. Құрғақ және қапырық климат арабиялық шөлдің өте ертеде-ақ ер кісілердің және әйелдердің осылай киінуіне мәжбүр етілген. Сыртқы түріне қарай ол төртбұрышты мата (ақ немесе көгілдір түстес), жан жағынан бахрамамен тігілген. Таспа бауы бар жамылғыны маңдайға жабыстырып, қалған бөлігін иықтан асырып, артқа тастап, арқаны жауып тұрды, ал кей жағдайда бүкіл денені жабатындай етіп тігілді. Жаулап алу кезеңінде (VII-IX ғ.) арабтар өздеріне тәуелді халықтан өз киім үлгілеріне қажет үлгілерді алып отырған және осылардың ассортименті арабтардың киімінің пішімін байыта түсті. Шалбар киімнің негізгі бөлігі (Азия елінен алған) болып саналды. Азиямен Египетте арабтар шалбармен қатар, ақ кенеп, мақта, жібектен тігілген ұзын және кең жеңді көйлек, ою-өрнекті кафтан және жұқа шәліден белбау тағынып, сыртына алды ашық халат, қажет кезде айқастыра жабуға болатын және құшақпен белі буылған киім киді. Көбінесе киім үлгісін конус пішіндегі бас киім-чалма толықтырып отырды. Ал, аяққа бірден 2-3 пар (қызыл, сары т.б. түсті) ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz