Ғылыми жаратылыстану бағытындағы сыныптарда delphi ортасындағы мәліметтер қоры туралы түсініктерді қалыптастыру
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... 4
І . ТАРАУ. МӘЛІМЕТТЕР ҚОРЫ ЖӘНЕ АҚПАРАТТЫҚ ЖҮЙЕ
1.1 Мәліметтер қоры және реляциялық мәліметтер қоры ... ... ... ... ... ...6
1.2 SQL.сұраныс тілі ... ... ... ... ... ... ... ... .13
ІІ.ТАРАУ. DELPHI ОРТАСЫНДА МӘЛІМЕТТЕРГЕ РЕЛЯЦИЯЛЫҚ ЕНУ МҮМКІНДІКТЕРІН ОҚЫТУ
2.1 Реляциялық мәліметтер қорымен жұмыс істеу құралдары ... ... ... ... .37
2.2 Delphi ортасында мәліметтер қорымен жұмыс істеу негіздері ... ... ... 48
2.3 Мәліметтер қорына реляциялық ену мүмкіндіктерін оқытуға арналған
электрондық әдістемелік құралдың құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..72
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ...76
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
І . ТАРАУ. МӘЛІМЕТТЕР ҚОРЫ ЖӘНЕ АҚПАРАТТЫҚ ЖҮЙЕ
1.1 Мәліметтер қоры және реляциялық мәліметтер қоры ... ... ... ... ... ...6
1.2 SQL.сұраныс тілі ... ... ... ... ... ... ... ... .13
ІІ.ТАРАУ. DELPHI ОРТАСЫНДА МӘЛІМЕТТЕРГЕ РЕЛЯЦИЯЛЫҚ ЕНУ МҮМКІНДІКТЕРІН ОҚЫТУ
2.1 Реляциялық мәліметтер қорымен жұмыс істеу құралдары ... ... ... ... .37
2.2 Delphi ортасында мәліметтер қорымен жұмыс істеу негіздері ... ... ... 48
2.3 Мәліметтер қорына реляциялық ену мүмкіндіктерін оқытуға арналған
электрондық әдістемелік құралдың құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..72
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ...76
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Информатика-жас ғылым, ол адамзат қызметінің әртүрлі өрісінде қолданылытын ақпаратты іздеу, жинау, өндеу және пайдалануға байланысты сұрақтарды зерттейді.
Орта білім беру жүйесінде «Информатика» пәнінің ролі ақпараттық білімінің ақпараттық орта мен адамның өзара қатынасын үйлесімді етуде және жаңа ақпаратттық қоғамда кәсіпкерлік қызметтің басты құрамды бөлігі болып табылады.
Мәлiметтер қоры ақпараттық технологияларда үлкен рөл атқарады, үлкен ақпараттар жиынын автоматты түрде өңдеудiң маңызды құралы болып табылады. Мәлiметтер қоры мәлiметтермен жұмыс iстеудiң қарапайым, әрi ыңғайлы құралы болып табылады және өндiрiстiң әралуан саласында қолданылады. Мәлiметтер қорының реляциялық жүйесi теориялық жағынан жасалып жүзеге асырылғаннан кейiн мәлiметтер қорының мүмкiндiктерi барынша дамыды.
Реляциялық мәліметтер қоры – белгілі бір пәндік аймаққа жататын объектілерді (процестерді, құбылыстарды) және олардың қасиеттерін және өзара қатынастарын бейнелейтін мәліметтер қорын қамтуға тиісті нақты дүниенің бір бөлігі болып табылады
Объектiлi-бағытталған мәлiметтер қоры мен бiлiм қорының жүйелерi кеңiнен таралуда. Бiлiм қоры мәлiметтер қорының жүйесiне реляциялық мәлiметтерден аса жоғары деңгейдегi ақпаратты алуға мүмкiндiк беретiн предикаттар логикасын қолданады.
Орта білім беру жүйесінде «Информатика» пәнінің ролі ақпараттық білімінің ақпараттық орта мен адамның өзара қатынасын үйлесімді етуде және жаңа ақпаратттық қоғамда кәсіпкерлік қызметтің басты құрамды бөлігі болып табылады.
Мәлiметтер қоры ақпараттық технологияларда үлкен рөл атқарады, үлкен ақпараттар жиынын автоматты түрде өңдеудiң маңызды құралы болып табылады. Мәлiметтер қоры мәлiметтермен жұмыс iстеудiң қарапайым, әрi ыңғайлы құралы болып табылады және өндiрiстiң әралуан саласында қолданылады. Мәлiметтер қорының реляциялық жүйесi теориялық жағынан жасалып жүзеге асырылғаннан кейiн мәлiметтер қорының мүмкiндiктерi барынша дамыды.
Реляциялық мәліметтер қоры – белгілі бір пәндік аймаққа жататын объектілерді (процестерді, құбылыстарды) және олардың қасиеттерін және өзара қатынастарын бейнелейтін мәліметтер қорын қамтуға тиісті нақты дүниенің бір бөлігі болып табылады
Объектiлi-бағытталған мәлiметтер қоры мен бiлiм қорының жүйелерi кеңiнен таралуда. Бiлiм қоры мәлiметтер қорының жүйесiне реляциялық мәлiметтерден аса жоғары деңгейдегi ақпаратты алуға мүмкiндiк беретiн предикаттар логикасын қолданады.
1. Ю. Бекаревич , Н. Пушкина «Самоучитель Microsoft Access 2000 ».
2. Ю. Шафрин «Информационные технологии »
3. П.Ю. Дубнов «Microsoft Access 2000». Проектироваение базы данных .
4. П.Нортон ,В.Андерсен «Разработка приложении в Microsoft Access 97 » в подлиннике .
5. С. Робисон «Microsoft Access 2000 » учебный курс.
6. Б. Карпов «Microsoft Access 2000 » справочник .
7. Абдуллина В.З., Бөрібаев Б. Microsoft Access жүйесімен жұмыс істеу. Лабораториялық практикум.
8. Д. Вейскас «Эффективная работа с Microsoft Access 2 ».
9. Джулия Келли « Самоучитель Microsoft Access 97 » .
10. А. Хомоненко.,В. Гофман.,Е. Мещеряков.,В. Никифоров «Delphi 7» Санк – Петербург 2007 г
11. Крамм Р. Программирование в Microsoft Access «чайников» .
12. Лякович В.Ф. «Информатика»10-11 классы.
13. Информатика негiздерi. №2, 2002ж. Ұ.Смайылова.
2. Ю. Шафрин «Информационные технологии »
3. П.Ю. Дубнов «Microsoft Access 2000». Проектироваение базы данных .
4. П.Нортон ,В.Андерсен «Разработка приложении в Microsoft Access 97 » в подлиннике .
5. С. Робисон «Microsoft Access 2000 » учебный курс.
6. Б. Карпов «Microsoft Access 2000 » справочник .
7. Абдуллина В.З., Бөрібаев Б. Microsoft Access жүйесімен жұмыс істеу. Лабораториялық практикум.
8. Д. Вейскас «Эффективная работа с Microsoft Access 2 ».
9. Джулия Келли « Самоучитель Microsoft Access 97 » .
10. А. Хомоненко.,В. Гофман.,Е. Мещеряков.,В. Никифоров «Delphi 7» Санк – Петербург 2007 г
11. Крамм Р. Программирование в Microsoft Access «чайников» .
12. Лякович В.Ф. «Информатика»10-11 классы.
13. Информатика негiздерi. №2, 2002ж. Ұ.Смайылова.
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 78 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 78 бет
Таңдаулыға:
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
І . ТАРАУ. МӘліметтер қоры жӘне ақпараттық жүйе
1. Мәліметтер қоры және реляциялық мәліметтер қоры ... ... ... ... ... ...6
2. SQL-сұраныс
тілі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... .13
ІІ.ТАРАУ. DELPHI ОРТАСЫНДА мӘліметтерге реляциялық ену мүмкіндіктерін оқыту
2.1 Реляциялық мәліметтер қорымен жұмыс істеу
құралдары ... ... ... ... .37
2.2 Delphi ортасында мәліметтер қорымен жұмыс істеу
негіздері ... ... ... 48
2.3 Мәліметтер қорына реляциялық ену мүмкіндіктерін оқытуға арналған
электрондық әдістемелік құралдың
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...72
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .76
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .
Кіріспе
Информатика-жас ғылым, ол адамзат қызметінің әртүрлі өрісінде
қолданылытын ақпаратты іздеу, жинау, өндеу және пайдалануға байланысты
сұрақтарды зерттейді.
Орта білім беру жүйесінде Информатика пәнінің ролі ақпараттық
білімінің ақпараттық орта мен адамның өзара қатынасын үйлесімді етуде және
жаңа ақпаратттық қоғамда кәсіпкерлік қызметтің басты құрамды бөлігі
болып табылады.
Мәлiметтер қоры ақпараттық технологияларда үлкен рөл атқарады, үлкен
ақпараттар жиынын автоматты түрде өңдеудiң маңызды құралы болып табылады.
Мәлiметтер қоры мәлiметтермен жұмыс iстеудiң қарапайым, әрi ыңғайлы құралы
болып табылады және өндiрiстiң әралуан саласында қолданылады. Мәлiметтер
қорының реляциялық жүйесi теориялық жағынан жасалып жүзеге асырылғаннан
кейiн мәлiметтер қорының мүмкiндiктерi барынша дамыды.
Реляциялық мәліметтер қоры – белгілі бір пәндік аймаққа жататын
объектілерді (процестерді, құбылыстарды) және олардың қасиеттерін және
өзара қатынастарын бейнелейтін мәліметтер қорын қамтуға тиісті нақты
дүниенің бір бөлігі болып табылады
Объектiлi-бағытталған мәлiметтер қоры мен бiлiм қорының жүйелерi
кеңiнен таралуда. Бiлiм қоры мәлiметтер қорының жүйесiне реляциялық
мәлiметтерден аса жоғары деңгейдегi ақпаратты алуға мүмкiндiк беретiн
предикаттар логикасын қолданады.
Есептеу желiлерiнiң дамуы үлестiрiлген мәлiметтер қорының ролiн
айтарлықтай жоғарылатты. Клиентсервер технологиясы үлестiрiлген деңгейде
мәлiметтердi өңдеудi мәлiметтерге орталықтандырылған кiру және басқарумен
ұштастырады.
Қазiргi реляциялық мәлiметтер қорының теориялық негiздерiн, мәлiметтер
қорын жасау принциптерiн меңгеру және құралдарымен жұмыс iстей бiлу әртүрлi
МҚБЖ-де мәлiметтер қорымен жұмыс iстей бiлу, практикалық есептер шығару
барысында мәлiметтер қорын қолдана бiлуi тиiс.
Жұмыс жасау барысында оқушылар:
-мәлiметтер қорының теориялық негiздерiн, мәлiметтер қорын жасау
принциптерiн және онымен жұмыс iстеу құралдарын бiлуi;
-есептеу желiлерi және МҚБЖ-i тәрiздi әртүрлi ортада жұмыс iстей бiлу,
практикалық есептердi шығаруға арналған мәлiметтер қорын жасау;
-мәлiметтер қорын жасау мен жобалаудың негiзгi әдiстерiн меңгеруi тиiс.
Зерттеу объектісі: Жалпы білім беретін орта мектептің ғылыми
жаратылыстану бағытындағы сыныптарында информатика пәнінен Delphi
ортасындағы мәліметтер қоры курсын оқыту процесі.
Зерттеу пәні: Ғылыми жаратылыстану бағытындағы сыныптарда объектілі
бағдарланған программалау жүйелеріндегі реляциялық мәліметтер қоры және
мәліметтер қорын басқару жүйелерін оқытуға әдістемелік нұсқау.
Зерттеу мақсаты: Ғылыми жаратылыстану бағытындағы сыныптарда Delphi
ортасындағы мәліметтер қоры туралы түсініктерді қалыптастыру және оны
оқытудың жолдарын көрсету.
І ТАРАУ
МӘліметтер қоры жӘне ақпараттық жүйе
1. 1 Мәліметтер қоры және реляциялық мәліметтер қоры
Мәліметер қоры өзінің қызмет бойынша бұл – ақпараттық жүйе және
мәліметтер қоры дегеніміз – бұл пәндік саланың қандай да бір мақсатқа
арналған модулі, яғни автоматтандырылған жүйені басқаруға қажетті пәндік
сала жөніндегі фактілер мәліметтер қорынан көрініс табады.
МҚ-на қатысты объектілер, олардың қасиеттері мен қатынастары белгілі
болса, онда МҚ-ың пәндік саласы болып есептеледі. МҚ-ын жобалау пәндік
саланы алдын-ала құрылымдаудан басталады.
Пәндік саласы-бұл нақты мәліметтер банкінің қолданылу аясы.
Мәліметтер қоры қолданылу сферасына қарай: кәсіпорындар мен ұйымдарды
басқару, көлік, басқару, медицина, ғылыми зерттеулер және т.б. болып
бөлінеді.
Мәліметтер қоры - бұл өзінің құрамына пәндік саланың динамикалық
ақпараттық моделін сүйемелдейтін арнайы әдістері мен құралдарды қамтитын
ақпараттық жүйе болып табылады. Оның мақсаты пайдаланушылардың ақпараттық
сұраныстарын қамтасыз ету.
Delphi бағарламалау тілінің мүмкіндігі өте жоғары болып келуі, әртүрлі
мәліметтерді сақтауға және өңдеуге мүмкіндік береді. Delphi ортасында
әртүрлі мәліметтер қорының түрлерімен жұмыс істеуге болады. Мысалы бір
компьютерде мәліметтер қорын құрып және осы мәліметтер қорын желіге арнап
баптау жасасақ желілік мәліметтер қорына өзгереді.
Бұл мүмкіндіктер әртүрлі мәліметтер қорын Delphі бағдарламалау тілімен
байланыстыруға мүмкіндік берді. Delphi ортасын Paradox, dBase, Microsoft
Access, FoxPro, Oracle, InterBase, SyBase т.б. мәліметтер қорын басқару
жүйелерін арнай құрауштар комегімен байланыстырып автоматтандыруға болады.
Мәліметтер қоры- бұл ақпаратты сақтау үшін арналған ұйымдасқан
құрылғы. Мәліметтер қоры түсінігімен МҚБЖ түсінігі тығыз байланысты. Бұл
программалау тәсілінің комплексі, ол жаңа база құрылғысын құру үшін, оның
құрамындағы толықтыруларды редактірлеу және информацияларды
визуализациялауға арналған.
Мәліметтер қоры – бұл қандай да бір ережемен, кейбір критерийлер
бойынша сұрыпталған мәліметтердің біртектес жиыны.
Мәліметтер қоры жазбалардан тұрады. Әрбір жазба бір экземпляр туралы
ақпараттардан тұрады. Жазбалар өрістерден тұрады. Әрбір өріс бір
экземплярдың сипаттамалары туралы ақпараттардан тұрады. Мысалы, телефон
кітапшасы мәліметтер қорының жазбасы келесі өрістерден тұрады: Тегі, аты,
телефон, электрондық пошта адресі. Әрбір жазба бірдей өрістерден тұрады.
Мәліметтер қорын кесте түрінде беру ыңғайлы. Кестенің әрбір жолы жазбаға
сәйкес, ал кестенің ұяшықтары - өріс болады. Сонымен қатар, кестенің
бағандарының тақырыбы-өріс аты, ал кестенің жолдарының нөмірі-жазбалардың
нөмірі. Мысалы:
1.1 - кесте
ТегіАты Телефон Электрондық пошта
адресі
Шакенов Мади 85-78-99 Madi.1@mail.ru
Данабек Ясын 77-54-93 Yasyn.2@mail.ru
Даулетов Нуржан 54-53-73 Nyrik.3@mail.ru
Телефон кітапшасы мәліметтер қорының жазбаларының өрістерінің
сипаттамалары келесі кестеде көрсетілген.
1. 2 - кесте
Өріс аты Өріс типі Өріс өлшемі Ақпараттар
Fam A 15 Тегі
Name A 20 Аты
Tel A 15 Телефон
Email A 20 Электрондық пошта адресі
Ақпараттық жүйелер (АЖ) деп өздерінде техникалық құралдар, атап
айтқанда ЭЕМ қолданылатын жүйелер аталады. Қолданыстағы АЖ-лердің көпшілігі
автоматтандырылған болып келеді, сол себептен оларды қысқаша АЖ-лар деп
атайтын боламыз.
Ақпараттық жүйе - ақпаратты өңдеуден өткізуге арналған есептеу кешені
аталады. Ақпараттық жүйе келесілерден құралады:
- компьютерлік құрал-жабдықтан;
- программалық қамтудан;
- мәліметтерден;
- қызмет көрсетуші персоналдан (пайдаланушылар, әкімгер).
Жергілікті ақпараттық жүйе деп бір компьютерде орнатылып, сонда жұмыс
істейтін жүйе аталады.
Клиентсервер типіндегі компьютерлік желіде жұмыс істейтін ақпараттық
жүйелер барған сайын кең түрде таралуда. Бұл жүйелер мәліметтерді
орталықтандырылған, сондай-ақ үлестірілген түрде өңделуін қамтамасыз етеді.
Бұл ретте жалпы мәліметтер серверлерде орналастырылады, ал клиенттік
компьютерлерде жекелеген клиенттердің мәліметтері орналасады.
Мәліметтер қорымен жұмыс істейтін ақпараттық жүйелерді программалық
қамту төмендегілерден құралады:
- жалпы арналған программалық қамту;
- қолданбалы программалық қамту;
- мәліметтер қорын жобалауды автоматтандыру құралдары.
Мәліметтер қорын ақпараттық жүйелерде қолданудың үлкен артықшылығы –
мәліметтер қоры мәліметтердің клиенттік бағдарламалардан тәуелсіздігін
қамтамасыз етеді, пайдаланушылар мәліметтерді тасымалдағыштарда физикалық
орналастыру мен оларға кіру мүмкіндігін ұйымдастыру проблемасынан құтылады.
Кең мағынада АЖ анықтамасы ретінде ақпаратты өңдеудің кез келген
жүйесі түсініледі. Қолдану саласы бойынша АЖ-ларды өндірісте, білім беруде,
денсаулықты сақтауда, ғылымда, әскери ісінде, әлеуметтік салада, сауда-
саттықта және өзге де салаларда қолданылатын жүйелерге бөлуге болады.
Мақсаттық қызметі бойынша АЖ-лерді шартты түрде келесі негізгі
категорияларға бөлуге болады: басқарушы, ақпараттық-анықтамалық, шешімдерді
қабылдауды қолдау.
Кейбір жағдайларда АЖ түсінігі қайсыбір қолданбалы мәселені шешуге
қолданылатын аппараттық-программалық құралдардың жиынтығы деген тар түрдегі
түсініктеме түрінде қолданылады. ұйымдастыруда, мысалы, өздеріне соған
сәйкес келесі міндеттер жүктелген ақпараттық жүйелер болуы мүмкін:
мамандар мен материалдық-техникалық құралдардың есебін жүргізу,
жеткізушілер мен тапсырыс берушілермен есеп айырысу, бухгалтерлік есеп және
т.б.
Реляциялық мәліметтер қорында қатынастар мазмұнына қарай екі
сыныпқа бөлінеді: обьектілік қатынастар және жүйелі ( байланыстар)
қатынастар.
Обьектілік қатынас - обьектілер жайлы мәліметтерді сақтайды. Мұнда
бірдей кілтті бар жолдар болмауы керек, яғни обектілердің қайталануына
болмайды. Бұл мәліметердің бүтіндігін қамтамассыз ететін реляциялық
қорының негізгі шектеуі болып табылады.
Жүйелі қатынас – екі немесе оданда көп объектілік қатынастың
кілттерін сақтайды, яғни кілтті бойынша қатынас обьектілерінің арасында
байланыс орнатылады.
Қазіргі кезде көптеген мәліметтер қоры дербес компьютер үшін
реляциалды болып табылады. Реляциалдық модельдің ерекшелігі –
қарапайымдылық,құрылымның иілшігшітігі,теориялық жазбасын компьютерде
жүзеге асырудың ыңғайлылығы болып табылады.
Реляциялық мәліметтер қоры өзара байланысқан кетелерден тұрады. Әр
кесте бір типті обьектілер жөніндегі ақпараттардан тұрады, ал кестелер
жиынының топтамасы мәліметтер қорын құрайды.
Мәліметтер қорын құрайтын кестелер қатқыл дисктің бумасында
орналасады. Кестелер файлдарда сақталады және бөлек құжаттарға немесе
электорндық кестелерге ұқсайды (мысалы Microsoft Excel), оларды көшіруге
немесе орнын ауыстыруға болады. Алайды құжаттардан айырмашылығы,мәліметтер
қорының кестесі көп қолданушы қатынас құру режимін қолдайды. Яғни бір
уақытта оларды бірнеше рет қосымша пайдалануы мүмкін. Бір кесте үшін
мәліметтерден, индекстерден,кілттерден тағыда сондай сияқты тұратын
файлдардан құралады. Олардың ішіндегі ең бастысы мәліметтерден тұратын файл
болып табылады. Бұл файлдың аты кестенің атымен бірде болады.
Кестені таңдау кезінде оның ең басты файлы таңдалады:
dBase кестесі үшін dbf кеңейтілуі бар файл, ал Paradox кестесі үшін db
кеңейтілуі бар файл таңдалады. Қалған файлдардың атын кестелер автоматты
түрде тағайындайды – көрсетілген файлдың атына сәйкес барлық файлдардың
аттары бірдей, кесте атына ұқсас және әр түрлі кеңейтілген түрде болады.
Мәліметтер қорының кез келген кестесі жолдар мен бағандардан тұрады
және ақпараттық жүйенің бір типті обьектілері жөнінде мәліметтерді
сақтауға арналған. Кестенің жолдарын – жазба деп, ал бағандарын - өріс деп
атайды.
жол
жазба
2.1– сурет. Мғліметтер қоры кестесінің сұлбасы
Өріс белгілі бір типті мәліметтерден тұрады. Мысалы: жолдық, бүтін
немесе “дата” типті. Кесте өрісіне мән енгізілген кезде автоматты түрде
өріс типі мен мәндер типінің сәйкестігіне тексеріс жүргізіледі. Егер сәйкес
келмеген жағдайда, типті өзгерту мүмкіндігі болмаса,онда бұл жағдайда шығу
жолы қарастырылады.
Кестелерді ұйымдастыру ерекшелігі мәліметтер қорын енгізу және құру
үшін қолданылатын МҚБЖ – не тәуелді. Мысалы: dBase кестесі мен InterBase
серверінің кестесінде автоинкрементті типті өріс болмайды. Ал dBase
кестесінде кілтті анықтауға болмайды. Мұндай ерекшеліктерді кесте типін
(форматын) таңдау барысында ескерген жөн. Өйткені олар тек мәліметтер қорын
құру ғана емес, сонымен қатар мәліметтер қорымен жұмыс істейтін
қосымшаларды құруға да өз әсерін тигізеді.
Кесте негізін оның өрістерінің жазбасы құрайды, әрбір кесте ең
болмағанда бір өрістен тұру керек.
Кесте құрылымы ұғымы өте ауқымды жғне төмендегідей болады:
▪ Өріс жазбасы;
▪ Кілт;
▪ Индекс;
▪ Өріс мғндеріне мғн қою;
▪ Кестелер арасындағы бүтін сілтемеге шек қою;
▪ Парольдер;
Кейде өріс мәндерінің шегін, кестелер арасындағы бүтін сілтеме шегін
сонымен қатар қатынас құру құқығын бір терминмен “шек” деп атайды.
Құрылымның бөлек элементтері кесте форматына тәуелді мысалы, dBase
кестесі үшін бүтін сілтемеге шек қоюға болмайды (өйткені оларда кілт жоқ).
Құрылымның барлық элементтері физикалық деңгейде беріледі және барлық
программаларға әрекет жасай алады. Кестелерге келесі операцияларды орнатуға
болады:
1. Құру (құрылымын анықтау)
2. Құрылымын өзгерту;
3. Атын өзгерту;
4. Жою;
Кестені құру кезінде құрылымы мен атын білу керек. Дискте сақтаған
кезде кестеге қатысты қажетті файлдар құрылады. Олардың аты кесте атымен
сәйкес келеді.
Кесте құрылымын өзгерту кезінде аттары мен өріс мінездемесі, құрамы
және кілт, индекс аттары және шектер аттары өзгеруі мүмкін. Алайда кесте
аты мен файл аттары бұрынғы қалпында қалады.
Кесте атын өзгерткен кезде кесте жаңа атқа ие болады. Нәтижесінде
кесте аты өзгеріп қана қоймай сонымен қатар оның барлық файлдарын да алады.
Мәліметтер қорының кестесімен жұмыс істеу үшін осыған сәйкес программалар
(утилиттер) қолданылады. Мысалы DataBase Desktop немесе Data Pump.
Кестені жою кезінде дисктен оның барлық файлдары жойылады. Аты
өзгергенннен кейін кестені жоюды кез келген программаның көмегімен жүзеге
асыруға болады.
1. 2. SQL – сұраныс тілі
SQL тілі қазіргі кезде мәліметтер қорын басқару жүйесінің бірден-бір
стандартты тілі болып табылады. SQL – Structured Queries Language сөзінің
қысқартылған түрі, аударылғанда сұраныстың құрылымдық тілі дегенді
білдіреді. SQL тілі реляциялық типтегі мәліметтермен жұмыс істеуге
арналған. Ол реляциялық МҚБЖ пайдаланушы істейтін барлық негізгі
мүмкіндіктерді жүзеге асырады, атап айтқанда:
а) мәліметтерді ұйымдастыру – мәліметтер қорының құрылымын құру және
өзгерту;
б) мәліметтерді оқу;
с) мәліметтерді өңдеу – мәліметтерді қосу, өзгерту және өшіру;
д) мәліметтерге кіру мүмкіндігін басқару – мәліметтерді оқу және
өзгерту үшін пайдаланушыға шектеу мүмкіндіктерін беру;
е) мәліметтерді бірге пайдалану - бірнеше пайдаланушылар мәліметтерді
жалпы пайдалану;
ж) мәліметтердің бүтіндігі - жүйе істен шыққанда немесе басқа
жағдайларда бұзылудан мәліметтерді қорғау;
SQL тілі келесі DML, DDL яғни кіру мүмкіндігін басқару, транзакциямен
басқару топтарынан тұратын командалар жүйесінен тұрады;
DML (Date Manipulation Language) мәліметтерді өзгерту тілі;
SELECT – мәліметті оқуға сұраныс;
INSERT – мәліметтер қорында жаңа жазбаларды енгізу (қосу);
DELETE – мәліметтер қорында жазбаларды өшіру;
DDL (Date Definition Language) мәліметтерді анықтау тілі;
CREATE TABLE – жаңа кесте құру,оның құрылымын сипаттау;
DROP TABLE – кестені өшіру;
Кіру мүмкіндігін басқару
DROP INDEX – индексті жою;
GRANT – пайдаланушыға шектеу мүмкіндігін беру;
REVOKE – пайдаланушыға шектеу мүмкіндігін алып тастау;
Транзакцияны басқару
COMMIT - транзакцияны аяқтау;
ROLLBACK - транзакцияны алып тастау;
SQL жұмысын келесі сұлбадан көруге болады:
Пайдаланушы не интерактивті режимде, немесе программада SQL сұранысын
МҚБЖ –ға жібереді. Нәтижесінде МҚБЖ МҚ-н қарап шығады мәліметтерді сәйкес
түрде өңдеп және сұралып тұрған ақпаратты пайдаланушыға кесте түрінде
береді.
SQL- тілі мәліметтер базасындағы кестелер мен және кестедегі
мәліметтермен жұмыс істейтін іс- әрекеттерді орындауға бағытталған.
Бұл тілдің процедуралық программалау тілдерінен айырмашылығы, SQL-
тілінде енгізу- шығару құралдары және есептеу үрдісін басқару
(цикл,көшу,тармақталу) нұсқалары жоқ.
Интерактивті интерфейсі бар міліметтер қорын басқару жүйесінде SQL-
тілінен хабары жоқ қолданушы жұмыс істей алады.
Microsoft Access,Visual FoxPro немесе Paradox сияқты мәліметтер қорын
басқару жүйелері SQL- ге сұранысты программалаумен байланысты іс-
әрекеттерді өздері орындайды. Мысалы, Query By Example (QBE)- үлгі бойынша
сұраныс.
SQL- тілінді толық функционалды программалау тілдерінің
мүмкіншіліктері болмағандықтан, оны көбінесе программа өңдеу құралдары
қатарына қосады. SQL- тілі Delphi жүйесіне енгізілген. SQL- командаларымен
жұмыс істеу үшін арнайы Query,SQLQuery және ADOQuery сияқты компоненттер
бар.
SQL-сұранысының екі түрі бар: Статикалық және динамикалық.
Статикалық SQL- сұранысы өңдеу кезеңінде бастапқы кодқа қосылады және
қосымшаның орындалу үрдісінде өзгермейді. өңдеуші текстініде басқа
параметрлер болса,сол параметрлердің көмегімен ғана SQL- сұранысты
өзгертуге болады.
Динамикалық SQL- сұраныстың коды қосымшаның орындалу үрдісінде
өзгереді немесе қалыптасады. Мұндай сұраныс қолданушының іс- әрекеттерін
ескеру керек деген жағдайларда ғана қолданады.
SQL- тілінің бірнеше стандарттары бар. Соның ішінде ең көп тараған
стандарттар SQL -89 және SQL-92.
Америка ұлттық стандарттар институты (ANSI,American National
Standards Institute) және стандарттау бойынша Бүкіл әлемдік ұйымы
(ISO,International Standards Organization) бірігіп қолданған SQL-92
стандартын,басқаша ANSI немесе ANSIISO деп те атайды.
SQL-тілінде төмендегідей көптеген негізгі нұсқауларды көрсетуге
болады:
1) Мәліметтерді анықтау;
2) Мәліметтерді өңдеу;
3) Мәліметтерге қатынас құруды басқару;
4) Транзакциямен басқару;
SQL- тілі нұсқасының негізгі мүмкіншіліктерін қарастырайық.
Бұл нұсқаны SQL-92 стандарттарынан бірнеше айырмашылығы бар мысалы мұнда
мәліметтерге қатынас құруды басқаруға және алдын-ала қарап шығуға болмайды.
Delphi қосымшаларында BDE-механизімін пайдаланып, SQL-нұсқаларын
орындау үшін, Query мәліметтерін пайдалануға болады. SQL-сұранысының тексті
Query компонентінің SQL-қасиетінің мәні екендігін және ол қосымшаны әзірлеу
барысында немесе орындалу барысында қалыптасатындығын ескерте кеткен жөн.
Query компоненті SQL- сұранысының орындалуын және сәйкес мәліметтер
қатарын алуын қамтамассыз етеді.
Мәліметтер қабылдауда ұйымдастыру Active қасиетінің мәні True
болғанда немесе Open әдісін шақыру арқылы Query компонентін активизациялау
кезінде ғана орындалады. SQL-сұранысының текстін интерактивті режимде теру
үшін және орындау үшін аспаптық программалар қолданылады.
Мысалы,DateBase,Desktop,SQL Explorer SQL Builder
Бірінші екі программа Tools және DateBase командаларымен
шақырылады,сұранысты визуалды құрайтын SQL Builder Query компонентінің
жанама мәзірі арқылы шақырылады. SQL-сұранысты жөндеу үшін дамыған
интерфейсті программалар пайдаланған ыңғайлы,мысалы, DateBase Desktop
сұраныс тексті жөндеуден кейін әзірленіп жатқан қосымшаға қойылады. Мұндай
жағдайларда көбіне сұраныс құру уақыты қысқартылып,динамикалық қате жіберу
ықтималдығы да азаяды.
SQL-тілінің резервтелген сөздерін үлкен әріппен,ал аттары кіші
әріппен көрнекілік үшін жазамыз. SQL-нұсқауларының соңына нүктелі-үтір
қоймасада болады. Тізімдегі элементтер,мысалы,өрістің немесе кестенің аты
үтір (,) арқылы бөлініп жазылуы керек.
Кестенің немесе өрістің аты апостровқа немесе тырнақшаға алынып
жазылады. Мысалы,”First Name”.Егер атының құрамында бос орын және басқа да
арнайы символдар болмаса,апостровқа алмасада болады.
SQL- сұраныста пікірлер жазуға болады,тек оларды
* * символдарының ішіне жазу керек.
Тіл функциялары
SQL- тілінің басқада программалау тілдері секілді өзіндік функциялары
бар. Соның ішінде ең көп қолданылатындары:
1. Агрегатық немесе статистикалық функциялар:
2. AVG () -(орташа мән)
3. MAX ()-(ең үлкен мән)
4. MIN ()-(ең кіші мән)
5. SUM ()-(сумма)
6. COUNT ()-(мәндердің саны)
7. COUNT ()-(нөлге тең емес мәндердің саны)
8. Жолдармен жұмыс істейтін функциялар:
▪ UPPER (str)-( str жолының символдарының жоғары регисторға
ауысуы);
▪ LOWER (str)-( str жолының символдарының төменгі
регисторға ауысуы);
▪ TRIM (str)-( str жолының бастапқы және соңәы бос
орындарын жою);
▪ SUBSTRING (str From n1 to n2)-(str n1 n2)-( str жолында
n1 симвлоынан басталып n2 символынан аяқталатын символдарды
белгілеу);
▪ CAST (ExpressionAS Type)-(Expression өрнегін Type
типіне келтіру);
9. Уақыт пен күннің жадын декодтау функциялары;
10. EXTRACT(элементFromөрнек)(уақыт пен күннің жадынан тұратын
өрнектен,элементке сәйкес келетін мғнді алуға болады)Уақыттың немесе
күннің жадының элементтері ретінде келесі мәндерді қолданса
болады:YEAR, MONTH, DAY, HOUR. MINUTE және SECOND
SQL-стандарттары
SQL- ді пайдалану 1982 жылы Америка институтында ұлттық
стандарттүрінде ANSI() пайдаланыла бастады.
1986 жылы SQL ресми түрде ANSI стандарты болып, 1987 жылы ISO ()
стандарты түрінде стандарттау бойынша халықаралық ұйымдарда қолданылды.
Бұл стандарт ANSIISO 1989 жылы біршама қарастырылды.Сол сәттен
бастап SQL-89 немесе SQL1 деп аталынатын болды.
Бір жағынан SQL1 әлсіз стандарталмаған және сондықтанда көптеген
мекеме өздерінің МҚБЖ SQL нұсқауларын іске асыра бастады.ОЛ нұсқаулардың
бірі Европалық стандарт болып табылады SQL,яғни ХOPEN деп аталады.Осыған
байланысты ANSI 1992 жылы SQL2 стандартын құрды,бірақ ол SQL1-ге қарағанда
өте қиындау болып келеді.
SQL1-ден айырмашылығы, SQL1 статистикалық болып табылады,ал SQL2
динамикалық түрінде қарастырылады.
Онда программалауды жұмыс істеу барысында SQL тілінің операторларының
параметрлерін ауыстыруға болады.Кейіннен SQL3 стандарты да қарастырылды.Ол
SQL2 мен байланысты болып табылады.
Қазіргі кезде SQL2 жғне SQL3 стандарттары кеңінен таралған.
SQL-тілінің элементтері
SQL-тілінің элементтері:
- кілттік сөз;
- аты;
- тұрақтылар;
- мәліметтер типі;
- функциялар;
- өрнектер.
Кілттік сөз-бұл ағылшын тілінің белгіленген жиыны,ол сұраныстың
типін және бұл сұраныстың орындалуы үшін қажетті ақпараттарды анықтайды.
Команда бір немесе бірнеше сөйлемнен тұрады,олардың әр қайсысы кілттік
сөзден басталады.
SQL1-де 100 кілттік сөз қоры бар,ал SQL2-де 300 сөз қоры бар.
Атаулар-таблицаны белгілеу үшін пайдалынылады.
Аты- кесте атын,кесте бағанының атын,мәліметтер қорының атын белгілеу
үшін қолданады.
Команда таблицаларға және бағандарға ауысу кезінде олардың аттары
көрсетіледі. Таблицаға аудару келесі түрде бейнеленеді.
Кестені қолданушы аты.Кесте аты.
Немесе қысқартылған түрде
Кесте аты.
Ең алдымен кестеге толық формаға аударуға мүмкіндік береді. Басқа
пайдаланушылар арқылы құрылған, қысқартылған форма тек өз кестелеріне
аударуды шамалайды.
Дәл осындай бағандарға ауысу толық немесе қысқартылған түрде
көрсетіледі.Толық форма түрі мынадай:
Таблицаны пайдаланушы аты.Таблица аты.Баған аты.
Ал қысқартылған түрі:
Таблица аты.Баған аты.
Немесе
Баған аты.
Тұрақтылар-SQL командаларында сандар,жолдар,күнді және уақытты
көрсетуге қолданылады.
Сандық тұрақтылар- қарапайым ондық сандар,немесе жылжымалы нүкте
түріндегі сандар болуы мүмкін.(21,-375.2000.00,+4975000.87 78) және (1.5Е3,-
314159Е1,2.5Е-7)
Жолдық тұрақтылар-тырнақшаға алынған символдар тізбегінен
тұрады.Мысалы,‘John’, ‘New York’, ‘Western’
SQL-де календерлық күн мен уақыт жолдық тұрақты түрінде
көрсетіледі,және әр түрлі МҚБЖ –де әр түрлі форматта болуы мүмкін.
Ең көп таралған форматтағы күн мен уақыт төменде келтірілген;
Date Time
американский mmddyyyy hh:mm ampm
европейский dd.mm.yyyy hh.mm.ss
японский yyyy-mm-dd hh:mm:ss
ISO yyyy-mm-dd hh.mm.ss
Символдық тұрақтылар МҚБЖ сақталған системалық тұрақтыларға және жәй
ғана тұрақтыларға аударуға мүмкіндік береді.Осы тұрақтылардың кейбірі:
current_date – ағындық күн;
current_time – ағындық уақыт;
user – мәліметтер қорын пайдаланушы аты;
sysdate – ағындық жүйенің күні мен уақыты;
Мәліметтер типі-мәліметтер қорында ақпараттарды беру үшін
қолданылады.SQL-де келесі мәліметтер типтерінің жиыны анықталған:
CHAR(ұзындық) – тұрақты ұзындықтың символдар жолы;
VARCHAR(ұзындық) – символдар жолының ұзындығы өзгерген кезде;
INTEGER, SMALLINT – толық сан;
NUMERIC, DECIMAL– дәлдік дәреже;
FLOAT(точность), REAL – нақты сандар жылжымалы үтірлі сандар;
SQL-де анықталған типтер басқа, көптеген МҚБЖ-де өздерінің қосымша
типтері болады:
MONEY, CURRENCY – ақшалық шамалар;
LOGICAL – логикалық мәндер (булевы).
Сонымен қатар, SQL-де әлі анықталмаған мәліметтерді, немесе
анықталмайтын мәліметтерді белгілеу үшін NULL-мәні қарастырылған. NULL-
белгісі мәліметтердің мәні не белгісіз немесе мәні жоқ екндігін білдіреді.
Функциялар- “SQL2” және “SQL3”стандарттарында анықталған және
негізінде мәліметтер типін өзгерту үшін және жолдарды өңдеу үшін
қолданылады.Бірнеше кірістірілген функциялар:
CURRENT_DATE() – ағымдағы күнді береді;
CURRENT_TIME(нақтылық) – ағымдағы уақытты береді;
CHAR_LENGTH(строка) – жол ұзындығын береді;
EXTRACT(FROM белгісінің бөлігі) –DAY ,HOUR бөлімінің мәнін береді;
SUBSTRING (FROM жолы n FOR ұзындығы) –көрсетілген ұзындығы мен
көрсетілген позициядан бастап жолдың бөлігін береді;
LOWER (жол)-жолды төменгі регисторға ауыстырады;
UPPER (жол)- жолды жоғарғы регисторға ауыстырады;
TRIM (LEADINGTRAILINGBOTH символ FROM жол) – жолды қайырады,
бірінші жойылған символды, (LEADING), немесе соңғы жойылған символды
(TRAILING), немесе соңғы және бірінші жойылған символды (BOTH);
MONTH (күн) –көрсетілген күннен айды бүтін сан түріне айналдырады;
YEAR (күн) - көрсетілген күннен жылды бүтін сан түрінде береді;
Жалпы жағдайда әр түрлі МҚБЖ-р әр түрлі кірістірілген функциялардан
тұрады.
SQL-де өрнектер арифметикалық амалдармен өзара байланысқан
аттардан,тұрақтылардан,кірістірілге н функциялардан және дөңгелек
жақшалардан тұрады.
SELECT операторы.
SELECT операторынан мәліметтер қорынан мәліметті оқиды, нәтиженің
сұранысын кесте түрінде қайтарады. SELECT операторын мынадай синтаксистік
диограмма ретінде ұсынуға болады.
Диаграммадан SELECT операторы алты сөйлемнен тұратыны көрсетілген.
SELECT пен FROM операторы міндетті болып табылады,қалған төрт сөйлем
операторға қажетті жағдайда қосылады. Сол сұраныстың нәтижесі бойынша
SELECT операторы мәлімет қорынан еш айырмашылығы жоқ екендігі байқалады.
SELECT ұсыныстары
SELECT ұсыныстары SELECT операторынан басталып, мәліметтерін элементін
құрайды.,нәтижелі кесте түрінде қайталайды.Көрсетілген ұсыныстар SELECT
элементі мәліметтер бойынша қайрылған бағандар кестесінен тұрады. Қайрылған
бағандар ретін былай көрсетуге болады:
1) Баған атының бірқатар мәліметтер базасы;
2) Константтар қайырылатын баған кестесінен тұрады;
3)Сөйлем, қайырылатын кестенің әр жолында көрінуі және
сәйкестендірілген баған сол баған кестелерінде орындалады.
* символы қайтарылған барлық баған кестелерін білдіреді .
Егер сөзде кілттік сөз көрсетілсе DISTINCT, онда қайырылатын таблицада
қайтарылатын таблица алынып тасталынады.Кілттік сөз ALL, үнсіз әрекетте
қайрылатын таблица барлық жолдар бар екенін көрсетеді.
FROM ұсыныстары
FROM ұсыныстары FROM кілттік сөзінен басталып, жәй кездерде
спецификациялық тізімде FROM–нан кейін жүреді,үтірмен ажыратылады. FROM
кілттік сөзінен кейін барлық жағдайда қосылатын (JOIN) шығатын таблицасы
көрінеді.
Спецификатор таблицасы таблицаны анықтайды.Одан сұралған шығарылған
мәлімет құрылысының қайырылу таблицасы.Спецификатор таблицасы өзіне кейіе
шығарылған таблицаның атын немесе шығарылған таблица аты жалған атпен
шығады.Көрсетілген бос орыннан кейін спецификатор синтаксистік диаграмма
келесі мынадай
Келесі жалған ұсыныста SELECT операторының орнына қолдануы мүмкін
Мысалы:
1. SELECT Sname, City
FROM salespeople
2. SELECT Sname, salespeople.City, Customers.*
From Salespeople S, Customers
Бірігу операциясы SQL2 стандартында анықталған және келесі түрде
синтаксистік диаграммасы болады.
CROSS JOIN бірігу операциялары екі таблицаның декарттық шығуын
береді,UNION JOIN күрделі екі таблицаны береді. INNER кілттік сөзі
ішінара қосылысын береді,сыртқы қосылу түрін NATURAL –қосынды мәні (тең
мағыналы бір атты баған, бұл сөйлемде On және USING міндетті емес).
Мысалы клиенттің тізімін беру және оның мекен - SELECT Cname, sname,
Customers.City
FROM Customers LEFT JOIN Salespeople ON Customers.City = Salespeople.city
Cname Sname City
Hoffman Berlin
Clemens Peel London
Clemens Smith London
Gross Peel London
Gross Smith London
Giovanni Rome
Jones Rome
Luis Serres San Jose
Pereira Serres San Jose
WHERE ұсыныстары
WHERE ұсынысы таңдаулы таблица жолдарын жүзеге асырады, FROM
ұсынысынан алынған жол таңдауы іздеумен бірге жүзеге асырады. WHERE кілттік
сөзі сөйлемде көрсетіледі. Іздеу шарттарын сөйлемнен кейін
ұсынады,қайрылған таблица әр жолдан көрінеді. Анықталған жағдайда сөйлем
мәліметтері баған жолдарынан сәйкестікпен алынады,әр тексерілген жолдан
іздеу шарты үшеуінің біреуі ғана болады. TRUE, FALSE және NULL TRUE.
Таңдалынған жол ғана алынады, TRUE белгісі қайталанатын болған жағдайда
ізденіс шарты. Іздеу шарты келесі синтаксистік диаграммасы болады.
Диограммадан ізденіс шарттары жәй шарттардан құралған логикалық
операцияның көмегімен NOT, AND және OR.Келесі таблицадан логикалық
операцияның нәтижесі көрсетілген. TRUE, FALSE және NULL белгілері.
Smith 1900,1
Serres 5160,15
Axelrod 1713,23
Peel 4723
Peel 9891,88
Диапазон қажеттілігін көрсету. Мұндай тексеріс BETWEEN кілттік
сөзіндедиапозонның бар не жоқтығын көрсетеді.Оны келесі суреттен байқауға
болады:
Диапозон қателігін тексеруде келесі эквивалентті логикалық сөйлемде
көрсетілген
(A=B) AND (A=C),
А-тексерілетін сөйлем
В мен С төменгі және жоғарғы шекарасына сәйкес.
Мысалы, Тапсырыс нөмірімен олардың күнін береміз 4062005-10062005.
SELECT Onum, Amount
FROM orders
WHERE Date Between #4102005# And #6102005#
Onum Amount
0073009 1713,23
3123007 75,75
0443008 4723
2013010 1303,95
0153011 9891,88
Көпшілік қателігін тексеру. Бұл тексерісте синтаксистік диаграмма
сәйкестігі:
Көпшілік қателігін тексеру, анықтамада теңесе ме жоқ па тексерілетін
сөйлемді бір константта көрсетілген кілттік сөз IN көпшілік қателігін
тексеруде эквивалент келесі шартты ізденісті салыстыру:
(A=C1) OR (A=C2) OR ... (A=Cn),
А-тексерілген сөздер
Ci – константалар.
Мысалы, Агентті нөмірлерімен табу 1004 және 1007.Олардың аты мен тапсырыс
бағасын шығару.
SELECT Sname, Amount
FROM Salespeople S, Orders
WHERE (S.Snum=Orders.Snum) AND (Orders.Snum IN (1004,1007))
Запрос 6
Sname Amount
Smith 1900,1
Rifkin 18,69
Rifkin 1038,16
Шаблонның сәйкестігін тексеру. Бұл тексерісті тексерістің
берілгенімен жүзеге асады. Бұл тексерістің көмегімен таңдаулы жолдар
таңдалынады. Соның нәтижесінде сәйкестік берілген бағанада, бірақ шаблонға
жауапты LIKE кілттік сөзінен кейінгі сөйлем. Шаблон тексерістік
константадан кейін фрагмент болатын бөлігі берілген таңдаулы жолдардан
тұрады. Шаблон өзінде белгілі белгісі болады мүмкін * (жұлдызша) және ?
(сұрақ белгісі). Белгі * (жұлдызша) кез-келген жалғастыру символы болып
табылады. Ал ? (сұрақ белгісі) кез-келген бөлек символ. Синтаксистік
диограмма тексерісіндегі сәйкестік шаблоны мынадай
Мысалы: Тапсырыс берушіні табу, H және G әріптерінен басталатын аттары мен
нөмірлерін мекен-жайларын көрсету.
SELECT Cnum, Cname, City
FROM Customers
WHERE (Cname LIKE 'H*') OR (Cname LIKE 'G*')
Cnum Cname City
2002 Giovanni Rome
2004 Gross London
2006 Hoffman Berlin
NULL теңестіру белгісін тексеру. Белгілі элементтер бағанын тексеру
NULL теңестіруін SQL –да әдейі тексеру. NULL.Теңестіруінің синнтаксикалық
диаграмма тексерісі мынадай;
TRUE, бұл тексерісте сол жолда сәйкестік таңдалынады. TRUE белгісін
тексеруге болады, белгіленген мәліметте NULL бағанына тең.
Мысалы: Менеджерлері жоқ агентті анықтау
SELECT Sname
FROM Salespeople
WHERE Manager IS Null
Sname
Smith
10.03.2005
GROUP BY ұсынысы
GROUP ұсынысы мәліметтерді сұрастыруға рұқсат береді,қорытындысы
болып табылатын бөлек топ таблица жолы алынатын BY FROM сөзі.Егер сұраныста
GROUP BY сұранысы болса,онда сұраныс таблицасы топтарға бөлінедіБір топта
жолдар бірігеді,сәйкестік баған белгілерінің сөйлемде көрсетілген GROUP BY
сөзінен кейін,мағынасы бір комбинация болады.Одан кейін әр топқа
элементтер бөлінеді.Көрсетілген SELECT қайтарылатын бағандар болып
келеді.ОЛ үшін агрегаттық функция қолданылады.Нәтижесінде әр топқа бір
қорытынды жол болады.Сұранысқа GROUP сөйлемін қолдануда келесі шектеулер
жүктеледі.Қайтарылған бағандармен көрсетілген SELECT сөйлемінде болуы
мүмкін:
- констант;
-агрегаттық функция;
-баған топтамасы;
-жоғары көрсетілген элементтерді өзіне қосатын сөйлем;
Мысалы: 1. Әр агент үшін тапсырыстың орташа құны қанша ?
SELECT Snum, AVG(Amount)
FROM Orders GROUP BY Snum
Snum AVG(Amount)
1001 5127,36
1002 2179,95
1003 1713,23
1004 1900,1
1007 528,42
2. Әр агент қанша тапсырыс алады ?
SELECT Snum, Count(*)
FROM Orders GROUP BY Snum
Snum Count(*)
1001 3
1002 3
1003 1
1004 1
1007 2
HAVING ұсыныстары
GROUP BY сөйлемінен кейін алынған баған топтамасынан талап етілген
топтарды таңдау үшін HAVING сұранысы қолданылады.Сол себепті элементке
кіретін іздеу шартында сол шектеулер жүктеледі. GROUP BY сұранысында
қайтарылған бағандарды қарастырғандай. Осылайша іздеу шартына константалар,
агрегаттық функциялар, баған топтамалары және олардың сөйлемдері кіре
береді.
HAVING сұранысы көп жағдайда GROUP BY сұранысымен бірге
қолданылады.Бірақ SQL тілі HAVING сұранысында жеке қолдануға да жіберіледі.
Бұл жағдайда сұраныс бір топ ретінде қарастырылады және HAVING сұранысы
WHERE сұраныстарындағыдай функцияларды орындайды.
Мысалы, 10042005-10062005 аралығында жасалған тапсырыстардың құнын және
күнін беру?
SELECT date, Sum(Amount)
FROM orders
GROUP BY date
HAVING date Between #4102005# And #6102005#
data Sum(Amount)
10.04.2005 6436,23
10.05.2005 75,75
10.06.2005 11195,83
ORDER BY сұраныстары.
ORDER BY сұранысы сұралған кестенің нәтижесін алуға,ондағы жолдар
белгілі бір тәртіппен орналасуына рұқсат береді.ORDER BY келесідегідей
синтаксистік диаграммасы бар.
Диаграммадан ORDER BY кілттік сөзінен кейін сұралатын бағандардың аты
жалғасады және олардың элементтер тізіміндегі реттік нөмірлері SELECT
сұранысы көрінеді.Осы бағандармен сұралған таблицаның долдары
реттеледі.үнсіз әрекетте немесе егер бұл ASCкілттік сөзі көрсетілсе,онда
өсу ретімен. Егер сөйлемде DESC кілттік сөзі көрсетілсе,онда төмендету
ретімен реттелінеді.
Жазбаларды енгізу және өшіру
Жазбаларды енгізу және өшіру кезінде таблица алаңдары үшін жалаушаның
оң жағын, сәйкесінше, алаңдардың мәндері жазылады. Жазбаларды енгізу
кезінде контексті менюдің көмегімен таблица аты алаңынан ІNSERT зсұраныс
типін таңдау қажет (1. 1 - сурет).
2. 1 – сурет. Жазба енгізу.
Жазбаларды өшіру кезінде контексті менюдің көмегімен таблица аты
алаңынан DELETE сұраныс типін таңдау қажет (2. 2 - сурет).
2. 2- кесте. Жазбаны өшіру.
2. 2- суретте көрсетілген сұранысты орындау нәтижесінде КЗТТ
таблицасына алаңдары үшін кесідей мәндері бар жазба өшіріледі: Фамилия и
инициалы – Иванов А.К., Статус – договорник, Начислено - 50000.
SQL-сұраныстарымен жұмыс істеуге кіретіндер:
• сұраныс жасау;
• сұранысты өзгерту;
• сұранысты орындау;
SQL-сұраныс жасау үшін , FіleNewSQL Fіle командасын пайдаланып, SQL
Edіtor терезесін (1-сурет) ашып,ол жерде SQL-сұраныс текстін жазу керек.
2. 3 - сурет. SQL-сұраныс редакторының терезесі.
Кез келген құжат сияқты, сұранысты да дискте текстік файл ретінде
сақтауға (Save), басқа атпен сақтауға (Save as), және өзгертуге (SQL Edіtor
терезесінде) болады. Сонымен қатар, алдында сақталған сұранысты ашуға
болады (Open).
2. 4 - сурет. SQL-сұранысының орындалу нәтижесі.
SQL-сұранысты орындау үшін SQLRUN SQL командасын орындау қажет.Дұрыс
құрылған сұраныс нәтижесінде жазбалары сұраныс талабына сай іріктелген
терезені көруге болады.(2-сурет)
Сұраныстарды визуалды құрастыру
Сұранысты құрастыруды ыңғайластыру мақсатында FіleNewQBE Query
командасымен шақырылатын визуалды құрастырғыш қолданылады. Бұл команда
орындалғанда, Select Fіle терезесі ашылады, мұнда мәліметтері негізінде
сұраныс құрастырылатын таблицаның негізгі файлының аты көрсетіледі. Файл
таңдалған соң және Open кнопкасы басылғаннан кейін, визуалды құрастырғыш
терезесі (2. 5 - сурет) пайда болады.
2. 5 - сурет. SQL-сұраныстарын визуалды құрастырғыш терезесі.
Бұл терезеде таблицаның аты мен оның барлық алаңдары көрсетіледі. Әр
алаң атының астында жалауша мен текстік алаң бар. Визуалды құрастырғыштың
көмегімен:
• Сұранысты үлгі бойынша құрастыруға және өзгертуге;
• Сұранысты үлгі бойынша орындауға;
• Сұранысты SQL-сұраныс үлгісі бойынша сақтауға болады.
үлгі бойынша сұраныста жұмыстың көп бөлігі визуалды құрастырғыш
терезесінде орындалады, мұнда таблицаның әр алаңы үшін таңдау және сұрыптау
шарттары қойылады. Ол үшін таблица атының алаңына (жалаушаның сол жағына)
тышқанның оң кнопкасын басу арқылы пайда болған контекстік менюден сұраныс
түрлері түрлері таңдалады:
• Бос жол-таблица жазбаларын таңдау және өзгерту;
• INSERT-таблица жазбаларын өзгерту;
• DELETE-таблицадан жазбаларды өзгерту;
• SET-таблицадағы жазбаларды салыстыру;
Сұранысты орындау үшін QueryRun Query командасын орындау қажет.
Визуалды сұранысқа сай сұраныс текстін алу үшін, QueryShow SQL командасын
орындау, немесе инструменттер панеліндегі SQL -деген жазуы бар кнопканы
басу қажет. Сұраныс конструкциясында қате болмаған жағдайда автоматты түрде
SQL Edіtor терезесі ашылады. Ал қате болған жағдайда SQL-сұраныс
редакторының терезесі ашылмайды, оның орнына қате жайында хабарлама
беріледі.
Сұранысты дискте сақтауға (Save), немесе басқа атпен сақтауға (Save
as) болады. Сонымен қатар, алдында сақталған сұранысты ашуға болады.
(Open).
ІІ.ТАРАУ
Delphi ортасында мәліметтерге реляциялық ену мүмкіндіктерін оқыту
2. 1 Реляциялық мәліметтер қорымен жұмыс істейтін құралдар
Delphi ортасында мәліметтер қоры кестелерінің өзіндік форматы болмаса
да, үлкен көлемді МҚБЖ қолдайды. Мәліметтер қорымен жұмыс істейтін Delphi
құрылғыларын екі түрге бөлуге болады:
▪ Құралдар
▪ Компоненттер
Құралдардан өңделіп жатқан қосымшалардан тыс мәліметтер қорына қызмет
көрсетуді қамтамассыз ететін арнайы программалар мен пакеттер жатады.
Компоненттер мәліметтер қорымен операцияларды жүзеге асыратын
қосымшаларды құру үшін арналған. Ағымдағы форманың обьектілерін иерархиялық
(сатылы) құрылымын көрсетеді. Қосымша өңдеу барысында мәліметтер қорының
құрылымын және компоненттер арасындағы байланыстың өзгеруін көруге болады.
Сонымен қатар,код редакторы терезесінде Diagram қосымшасы болады,ол
мәліметтер қоры элементтер арасындағы байланысты баптауды және олардың
бейнелеуін көрсетеді.
Құралдар
Мәліметтер қорымен операцияларды орындау үшін келесіндегідей құралдар
жиынын ұсынамыз:
1. Borland DataBase Engine (BDE) – мәліметтер қорының процессоры. Ол
мәліметте қорына қол жеткізуді ұйымдастыруға арналған драйверлер мен
динамикалық кітапханалар жиынынан тұрады..
2. BDE Administrator - BDE әр түрлі параметрлерді баптауға,мәліметтер
қорының драйверлерін баптауға,драйверлерді құруға және жюға арналған
утилита.
3. DataBase Desktop - SQL – сұраныстарда және QBE - сұраныстарында
кестелерді құруға, редактерлеуге арналған программа.
4. SQL Explorer – мәліметтер қорын және мәліметтер сөздігін
редактерлеуге,қарап шығуға мүмкіндік беретін мәліметтер қорының
сілтеуіші.
5. SQL Builder – SQL – сұраныстарды визуалды құрастыру программасы.
6. SQL Monitor – жойылған мәліметтер қорына SQL – сұраныстардың
орындалуын қадағалайтын программа.
7. Data Pump – мәліметтер қоры арасында мәліметтер алмасу программасы.
8. IB Console – жойылған мәліметтер қорын басқаратын програма.
9. Inter Base Server Manager - Inter Base серверін іске қосатын
программа.
10. SQL Links – Microsoft SQL Server немес Oracle сияқты жойылған
өнеркәсіптік МҚБЖ – не қатынас құруға арналған драйверлер.
11. dbExpress – SQLConnection,SQLDataSet,SQLQuery,S QLStoredProc және
SQLTable сияқты компоненттердің көмегімен SQL мәліметтер қорына
қатынас құруға арналған драйверлер жиыны. dbExpress – құрамына келесі
драйверлер кіреді:
▪ InterBase (файл dbexoint. dll);
▪ DB2 (файл dbexpdb2. dll);
▪ Oracle (файл dbexpora. dll);
▪ MSSQL (файл dbexpmss. dll);
▪ MySQL (файл dbexpmys. dll).
12. InterBase Server – InterBase серверінің клиенттік және серверлік
бөлімдері.
Кейбір құралдар,мысалы,BDE Administrator және SQL Explorer – ді жергілікті
және жойылған мәліметтер қорымен жұмыс істегенде пайдалануға болады. Ал IB
Console, – де жойылған мәліметтер қорымен жұмыс істеуге болады.
Компоненттер
Мәліметтер қорының қосымшаларын құруға арналған компоненттерді
қарастырайық. Компоненттерден басқа Delphi өңдеушілерге арнайы обьектілер
ұсынады. Мысалы,Field типті обьект. Басқа да Delphi – дің бкасқару
элементтері секілді,компоненттер визуалды және визуалды емес болып екіге
бөлінеді.
Визуалды емес компоненттер кестелерден тұратын мәліметтерге қатынас
құруды ұйымдастыру үшін пайдаланылады.
Визуалды компоненттер қосымшаның ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
І . ТАРАУ. МӘліметтер қоры жӘне ақпараттық жүйе
1. Мәліметтер қоры және реляциялық мәліметтер қоры ... ... ... ... ... ...6
2. SQL-сұраныс
тілі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... .13
ІІ.ТАРАУ. DELPHI ОРТАСЫНДА мӘліметтерге реляциялық ену мүмкіндіктерін оқыту
2.1 Реляциялық мәліметтер қорымен жұмыс істеу
құралдары ... ... ... ... .37
2.2 Delphi ортасында мәліметтер қорымен жұмыс істеу
негіздері ... ... ... 48
2.3 Мәліметтер қорына реляциялық ену мүмкіндіктерін оқытуға арналған
электрондық әдістемелік құралдың
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...72
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .76
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .
Кіріспе
Информатика-жас ғылым, ол адамзат қызметінің әртүрлі өрісінде
қолданылытын ақпаратты іздеу, жинау, өндеу және пайдалануға байланысты
сұрақтарды зерттейді.
Орта білім беру жүйесінде Информатика пәнінің ролі ақпараттық
білімінің ақпараттық орта мен адамның өзара қатынасын үйлесімді етуде және
жаңа ақпаратттық қоғамда кәсіпкерлік қызметтің басты құрамды бөлігі
болып табылады.
Мәлiметтер қоры ақпараттық технологияларда үлкен рөл атқарады, үлкен
ақпараттар жиынын автоматты түрде өңдеудiң маңызды құралы болып табылады.
Мәлiметтер қоры мәлiметтермен жұмыс iстеудiң қарапайым, әрi ыңғайлы құралы
болып табылады және өндiрiстiң әралуан саласында қолданылады. Мәлiметтер
қорының реляциялық жүйесi теориялық жағынан жасалып жүзеге асырылғаннан
кейiн мәлiметтер қорының мүмкiндiктерi барынша дамыды.
Реляциялық мәліметтер қоры – белгілі бір пәндік аймаққа жататын
объектілерді (процестерді, құбылыстарды) және олардың қасиеттерін және
өзара қатынастарын бейнелейтін мәліметтер қорын қамтуға тиісті нақты
дүниенің бір бөлігі болып табылады
Объектiлi-бағытталған мәлiметтер қоры мен бiлiм қорының жүйелерi
кеңiнен таралуда. Бiлiм қоры мәлiметтер қорының жүйесiне реляциялық
мәлiметтерден аса жоғары деңгейдегi ақпаратты алуға мүмкiндiк беретiн
предикаттар логикасын қолданады.
Есептеу желiлерiнiң дамуы үлестiрiлген мәлiметтер қорының ролiн
айтарлықтай жоғарылатты. Клиентсервер технологиясы үлестiрiлген деңгейде
мәлiметтердi өңдеудi мәлiметтерге орталықтандырылған кiру және басқарумен
ұштастырады.
Қазiргi реляциялық мәлiметтер қорының теориялық негiздерiн, мәлiметтер
қорын жасау принциптерiн меңгеру және құралдарымен жұмыс iстей бiлу әртүрлi
МҚБЖ-де мәлiметтер қорымен жұмыс iстей бiлу, практикалық есептер шығару
барысында мәлiметтер қорын қолдана бiлуi тиiс.
Жұмыс жасау барысында оқушылар:
-мәлiметтер қорының теориялық негiздерiн, мәлiметтер қорын жасау
принциптерiн және онымен жұмыс iстеу құралдарын бiлуi;
-есептеу желiлерi және МҚБЖ-i тәрiздi әртүрлi ортада жұмыс iстей бiлу,
практикалық есептердi шығаруға арналған мәлiметтер қорын жасау;
-мәлiметтер қорын жасау мен жобалаудың негiзгi әдiстерiн меңгеруi тиiс.
Зерттеу объектісі: Жалпы білім беретін орта мектептің ғылыми
жаратылыстану бағытындағы сыныптарында информатика пәнінен Delphi
ортасындағы мәліметтер қоры курсын оқыту процесі.
Зерттеу пәні: Ғылыми жаратылыстану бағытындағы сыныптарда объектілі
бағдарланған программалау жүйелеріндегі реляциялық мәліметтер қоры және
мәліметтер қорын басқару жүйелерін оқытуға әдістемелік нұсқау.
Зерттеу мақсаты: Ғылыми жаратылыстану бағытындағы сыныптарда Delphi
ортасындағы мәліметтер қоры туралы түсініктерді қалыптастыру және оны
оқытудың жолдарын көрсету.
І ТАРАУ
МӘліметтер қоры жӘне ақпараттық жүйе
1. 1 Мәліметтер қоры және реляциялық мәліметтер қоры
Мәліметер қоры өзінің қызмет бойынша бұл – ақпараттық жүйе және
мәліметтер қоры дегеніміз – бұл пәндік саланың қандай да бір мақсатқа
арналған модулі, яғни автоматтандырылған жүйені басқаруға қажетті пәндік
сала жөніндегі фактілер мәліметтер қорынан көрініс табады.
МҚ-на қатысты объектілер, олардың қасиеттері мен қатынастары белгілі
болса, онда МҚ-ың пәндік саласы болып есептеледі. МҚ-ын жобалау пәндік
саланы алдын-ала құрылымдаудан басталады.
Пәндік саласы-бұл нақты мәліметтер банкінің қолданылу аясы.
Мәліметтер қоры қолданылу сферасына қарай: кәсіпорындар мен ұйымдарды
басқару, көлік, басқару, медицина, ғылыми зерттеулер және т.б. болып
бөлінеді.
Мәліметтер қоры - бұл өзінің құрамына пәндік саланың динамикалық
ақпараттық моделін сүйемелдейтін арнайы әдістері мен құралдарды қамтитын
ақпараттық жүйе болып табылады. Оның мақсаты пайдаланушылардың ақпараттық
сұраныстарын қамтасыз ету.
Delphi бағарламалау тілінің мүмкіндігі өте жоғары болып келуі, әртүрлі
мәліметтерді сақтауға және өңдеуге мүмкіндік береді. Delphi ортасында
әртүрлі мәліметтер қорының түрлерімен жұмыс істеуге болады. Мысалы бір
компьютерде мәліметтер қорын құрып және осы мәліметтер қорын желіге арнап
баптау жасасақ желілік мәліметтер қорына өзгереді.
Бұл мүмкіндіктер әртүрлі мәліметтер қорын Delphі бағдарламалау тілімен
байланыстыруға мүмкіндік берді. Delphi ортасын Paradox, dBase, Microsoft
Access, FoxPro, Oracle, InterBase, SyBase т.б. мәліметтер қорын басқару
жүйелерін арнай құрауштар комегімен байланыстырып автоматтандыруға болады.
Мәліметтер қоры- бұл ақпаратты сақтау үшін арналған ұйымдасқан
құрылғы. Мәліметтер қоры түсінігімен МҚБЖ түсінігі тығыз байланысты. Бұл
программалау тәсілінің комплексі, ол жаңа база құрылғысын құру үшін, оның
құрамындағы толықтыруларды редактірлеу және информацияларды
визуализациялауға арналған.
Мәліметтер қоры – бұл қандай да бір ережемен, кейбір критерийлер
бойынша сұрыпталған мәліметтердің біртектес жиыны.
Мәліметтер қоры жазбалардан тұрады. Әрбір жазба бір экземпляр туралы
ақпараттардан тұрады. Жазбалар өрістерден тұрады. Әрбір өріс бір
экземплярдың сипаттамалары туралы ақпараттардан тұрады. Мысалы, телефон
кітапшасы мәліметтер қорының жазбасы келесі өрістерден тұрады: Тегі, аты,
телефон, электрондық пошта адресі. Әрбір жазба бірдей өрістерден тұрады.
Мәліметтер қорын кесте түрінде беру ыңғайлы. Кестенің әрбір жолы жазбаға
сәйкес, ал кестенің ұяшықтары - өріс болады. Сонымен қатар, кестенің
бағандарының тақырыбы-өріс аты, ал кестенің жолдарының нөмірі-жазбалардың
нөмірі. Мысалы:
1.1 - кесте
ТегіАты Телефон Электрондық пошта
адресі
Шакенов Мади 85-78-99 Madi.1@mail.ru
Данабек Ясын 77-54-93 Yasyn.2@mail.ru
Даулетов Нуржан 54-53-73 Nyrik.3@mail.ru
Телефон кітапшасы мәліметтер қорының жазбаларының өрістерінің
сипаттамалары келесі кестеде көрсетілген.
1. 2 - кесте
Өріс аты Өріс типі Өріс өлшемі Ақпараттар
Fam A 15 Тегі
Name A 20 Аты
Tel A 15 Телефон
Email A 20 Электрондық пошта адресі
Ақпараттық жүйелер (АЖ) деп өздерінде техникалық құралдар, атап
айтқанда ЭЕМ қолданылатын жүйелер аталады. Қолданыстағы АЖ-лердің көпшілігі
автоматтандырылған болып келеді, сол себептен оларды қысқаша АЖ-лар деп
атайтын боламыз.
Ақпараттық жүйе - ақпаратты өңдеуден өткізуге арналған есептеу кешені
аталады. Ақпараттық жүйе келесілерден құралады:
- компьютерлік құрал-жабдықтан;
- программалық қамтудан;
- мәліметтерден;
- қызмет көрсетуші персоналдан (пайдаланушылар, әкімгер).
Жергілікті ақпараттық жүйе деп бір компьютерде орнатылып, сонда жұмыс
істейтін жүйе аталады.
Клиентсервер типіндегі компьютерлік желіде жұмыс істейтін ақпараттық
жүйелер барған сайын кең түрде таралуда. Бұл жүйелер мәліметтерді
орталықтандырылған, сондай-ақ үлестірілген түрде өңделуін қамтамасыз етеді.
Бұл ретте жалпы мәліметтер серверлерде орналастырылады, ал клиенттік
компьютерлерде жекелеген клиенттердің мәліметтері орналасады.
Мәліметтер қорымен жұмыс істейтін ақпараттық жүйелерді программалық
қамту төмендегілерден құралады:
- жалпы арналған программалық қамту;
- қолданбалы программалық қамту;
- мәліметтер қорын жобалауды автоматтандыру құралдары.
Мәліметтер қорын ақпараттық жүйелерде қолданудың үлкен артықшылығы –
мәліметтер қоры мәліметтердің клиенттік бағдарламалардан тәуелсіздігін
қамтамасыз етеді, пайдаланушылар мәліметтерді тасымалдағыштарда физикалық
орналастыру мен оларға кіру мүмкіндігін ұйымдастыру проблемасынан құтылады.
Кең мағынада АЖ анықтамасы ретінде ақпаратты өңдеудің кез келген
жүйесі түсініледі. Қолдану саласы бойынша АЖ-ларды өндірісте, білім беруде,
денсаулықты сақтауда, ғылымда, әскери ісінде, әлеуметтік салада, сауда-
саттықта және өзге де салаларда қолданылатын жүйелерге бөлуге болады.
Мақсаттық қызметі бойынша АЖ-лерді шартты түрде келесі негізгі
категорияларға бөлуге болады: басқарушы, ақпараттық-анықтамалық, шешімдерді
қабылдауды қолдау.
Кейбір жағдайларда АЖ түсінігі қайсыбір қолданбалы мәселені шешуге
қолданылатын аппараттық-программалық құралдардың жиынтығы деген тар түрдегі
түсініктеме түрінде қолданылады. ұйымдастыруда, мысалы, өздеріне соған
сәйкес келесі міндеттер жүктелген ақпараттық жүйелер болуы мүмкін:
мамандар мен материалдық-техникалық құралдардың есебін жүргізу,
жеткізушілер мен тапсырыс берушілермен есеп айырысу, бухгалтерлік есеп және
т.б.
Реляциялық мәліметтер қорында қатынастар мазмұнына қарай екі
сыныпқа бөлінеді: обьектілік қатынастар және жүйелі ( байланыстар)
қатынастар.
Обьектілік қатынас - обьектілер жайлы мәліметтерді сақтайды. Мұнда
бірдей кілтті бар жолдар болмауы керек, яғни обектілердің қайталануына
болмайды. Бұл мәліметердің бүтіндігін қамтамассыз ететін реляциялық
қорының негізгі шектеуі болып табылады.
Жүйелі қатынас – екі немесе оданда көп объектілік қатынастың
кілттерін сақтайды, яғни кілтті бойынша қатынас обьектілерінің арасында
байланыс орнатылады.
Қазіргі кезде көптеген мәліметтер қоры дербес компьютер үшін
реляциалды болып табылады. Реляциалдық модельдің ерекшелігі –
қарапайымдылық,құрылымның иілшігшітігі,теориялық жазбасын компьютерде
жүзеге асырудың ыңғайлылығы болып табылады.
Реляциялық мәліметтер қоры өзара байланысқан кетелерден тұрады. Әр
кесте бір типті обьектілер жөніндегі ақпараттардан тұрады, ал кестелер
жиынының топтамасы мәліметтер қорын құрайды.
Мәліметтер қорын құрайтын кестелер қатқыл дисктің бумасында
орналасады. Кестелер файлдарда сақталады және бөлек құжаттарға немесе
электорндық кестелерге ұқсайды (мысалы Microsoft Excel), оларды көшіруге
немесе орнын ауыстыруға болады. Алайды құжаттардан айырмашылығы,мәліметтер
қорының кестесі көп қолданушы қатынас құру режимін қолдайды. Яғни бір
уақытта оларды бірнеше рет қосымша пайдалануы мүмкін. Бір кесте үшін
мәліметтерден, индекстерден,кілттерден тағыда сондай сияқты тұратын
файлдардан құралады. Олардың ішіндегі ең бастысы мәліметтерден тұратын файл
болып табылады. Бұл файлдың аты кестенің атымен бірде болады.
Кестені таңдау кезінде оның ең басты файлы таңдалады:
dBase кестесі үшін dbf кеңейтілуі бар файл, ал Paradox кестесі үшін db
кеңейтілуі бар файл таңдалады. Қалған файлдардың атын кестелер автоматты
түрде тағайындайды – көрсетілген файлдың атына сәйкес барлық файлдардың
аттары бірдей, кесте атына ұқсас және әр түрлі кеңейтілген түрде болады.
Мәліметтер қорының кез келген кестесі жолдар мен бағандардан тұрады
және ақпараттық жүйенің бір типті обьектілері жөнінде мәліметтерді
сақтауға арналған. Кестенің жолдарын – жазба деп, ал бағандарын - өріс деп
атайды.
жол
жазба
2.1– сурет. Мғліметтер қоры кестесінің сұлбасы
Өріс белгілі бір типті мәліметтерден тұрады. Мысалы: жолдық, бүтін
немесе “дата” типті. Кесте өрісіне мән енгізілген кезде автоматты түрде
өріс типі мен мәндер типінің сәйкестігіне тексеріс жүргізіледі. Егер сәйкес
келмеген жағдайда, типті өзгерту мүмкіндігі болмаса,онда бұл жағдайда шығу
жолы қарастырылады.
Кестелерді ұйымдастыру ерекшелігі мәліметтер қорын енгізу және құру
үшін қолданылатын МҚБЖ – не тәуелді. Мысалы: dBase кестесі мен InterBase
серверінің кестесінде автоинкрементті типті өріс болмайды. Ал dBase
кестесінде кілтті анықтауға болмайды. Мұндай ерекшеліктерді кесте типін
(форматын) таңдау барысында ескерген жөн. Өйткені олар тек мәліметтер қорын
құру ғана емес, сонымен қатар мәліметтер қорымен жұмыс істейтін
қосымшаларды құруға да өз әсерін тигізеді.
Кесте негізін оның өрістерінің жазбасы құрайды, әрбір кесте ең
болмағанда бір өрістен тұру керек.
Кесте құрылымы ұғымы өте ауқымды жғне төмендегідей болады:
▪ Өріс жазбасы;
▪ Кілт;
▪ Индекс;
▪ Өріс мғндеріне мғн қою;
▪ Кестелер арасындағы бүтін сілтемеге шек қою;
▪ Парольдер;
Кейде өріс мәндерінің шегін, кестелер арасындағы бүтін сілтеме шегін
сонымен қатар қатынас құру құқығын бір терминмен “шек” деп атайды.
Құрылымның бөлек элементтері кесте форматына тәуелді мысалы, dBase
кестесі үшін бүтін сілтемеге шек қоюға болмайды (өйткені оларда кілт жоқ).
Құрылымның барлық элементтері физикалық деңгейде беріледі және барлық
программаларға әрекет жасай алады. Кестелерге келесі операцияларды орнатуға
болады:
1. Құру (құрылымын анықтау)
2. Құрылымын өзгерту;
3. Атын өзгерту;
4. Жою;
Кестені құру кезінде құрылымы мен атын білу керек. Дискте сақтаған
кезде кестеге қатысты қажетті файлдар құрылады. Олардың аты кесте атымен
сәйкес келеді.
Кесте құрылымын өзгерту кезінде аттары мен өріс мінездемесі, құрамы
және кілт, индекс аттары және шектер аттары өзгеруі мүмкін. Алайда кесте
аты мен файл аттары бұрынғы қалпында қалады.
Кесте атын өзгерткен кезде кесте жаңа атқа ие болады. Нәтижесінде
кесте аты өзгеріп қана қоймай сонымен қатар оның барлық файлдарын да алады.
Мәліметтер қорының кестесімен жұмыс істеу үшін осыған сәйкес программалар
(утилиттер) қолданылады. Мысалы DataBase Desktop немесе Data Pump.
Кестені жою кезінде дисктен оның барлық файлдары жойылады. Аты
өзгергенннен кейін кестені жоюды кез келген программаның көмегімен жүзеге
асыруға болады.
1. 2. SQL – сұраныс тілі
SQL тілі қазіргі кезде мәліметтер қорын басқару жүйесінің бірден-бір
стандартты тілі болып табылады. SQL – Structured Queries Language сөзінің
қысқартылған түрі, аударылғанда сұраныстың құрылымдық тілі дегенді
білдіреді. SQL тілі реляциялық типтегі мәліметтермен жұмыс істеуге
арналған. Ол реляциялық МҚБЖ пайдаланушы істейтін барлық негізгі
мүмкіндіктерді жүзеге асырады, атап айтқанда:
а) мәліметтерді ұйымдастыру – мәліметтер қорының құрылымын құру және
өзгерту;
б) мәліметтерді оқу;
с) мәліметтерді өңдеу – мәліметтерді қосу, өзгерту және өшіру;
д) мәліметтерге кіру мүмкіндігін басқару – мәліметтерді оқу және
өзгерту үшін пайдаланушыға шектеу мүмкіндіктерін беру;
е) мәліметтерді бірге пайдалану - бірнеше пайдаланушылар мәліметтерді
жалпы пайдалану;
ж) мәліметтердің бүтіндігі - жүйе істен шыққанда немесе басқа
жағдайларда бұзылудан мәліметтерді қорғау;
SQL тілі келесі DML, DDL яғни кіру мүмкіндігін басқару, транзакциямен
басқару топтарынан тұратын командалар жүйесінен тұрады;
DML (Date Manipulation Language) мәліметтерді өзгерту тілі;
SELECT – мәліметті оқуға сұраныс;
INSERT – мәліметтер қорында жаңа жазбаларды енгізу (қосу);
DELETE – мәліметтер қорында жазбаларды өшіру;
DDL (Date Definition Language) мәліметтерді анықтау тілі;
CREATE TABLE – жаңа кесте құру,оның құрылымын сипаттау;
DROP TABLE – кестені өшіру;
Кіру мүмкіндігін басқару
DROP INDEX – индексті жою;
GRANT – пайдаланушыға шектеу мүмкіндігін беру;
REVOKE – пайдаланушыға шектеу мүмкіндігін алып тастау;
Транзакцияны басқару
COMMIT - транзакцияны аяқтау;
ROLLBACK - транзакцияны алып тастау;
SQL жұмысын келесі сұлбадан көруге болады:
Пайдаланушы не интерактивті режимде, немесе программада SQL сұранысын
МҚБЖ –ға жібереді. Нәтижесінде МҚБЖ МҚ-н қарап шығады мәліметтерді сәйкес
түрде өңдеп және сұралып тұрған ақпаратты пайдаланушыға кесте түрінде
береді.
SQL- тілі мәліметтер базасындағы кестелер мен және кестедегі
мәліметтермен жұмыс істейтін іс- әрекеттерді орындауға бағытталған.
Бұл тілдің процедуралық программалау тілдерінен айырмашылығы, SQL-
тілінде енгізу- шығару құралдары және есептеу үрдісін басқару
(цикл,көшу,тармақталу) нұсқалары жоқ.
Интерактивті интерфейсі бар міліметтер қорын басқару жүйесінде SQL-
тілінен хабары жоқ қолданушы жұмыс істей алады.
Microsoft Access,Visual FoxPro немесе Paradox сияқты мәліметтер қорын
басқару жүйелері SQL- ге сұранысты программалаумен байланысты іс-
әрекеттерді өздері орындайды. Мысалы, Query By Example (QBE)- үлгі бойынша
сұраныс.
SQL- тілінді толық функционалды программалау тілдерінің
мүмкіншіліктері болмағандықтан, оны көбінесе программа өңдеу құралдары
қатарына қосады. SQL- тілі Delphi жүйесіне енгізілген. SQL- командаларымен
жұмыс істеу үшін арнайы Query,SQLQuery және ADOQuery сияқты компоненттер
бар.
SQL-сұранысының екі түрі бар: Статикалық және динамикалық.
Статикалық SQL- сұранысы өңдеу кезеңінде бастапқы кодқа қосылады және
қосымшаның орындалу үрдісінде өзгермейді. өңдеуші текстініде басқа
параметрлер болса,сол параметрлердің көмегімен ғана SQL- сұранысты
өзгертуге болады.
Динамикалық SQL- сұраныстың коды қосымшаның орындалу үрдісінде
өзгереді немесе қалыптасады. Мұндай сұраныс қолданушының іс- әрекеттерін
ескеру керек деген жағдайларда ғана қолданады.
SQL- тілінің бірнеше стандарттары бар. Соның ішінде ең көп тараған
стандарттар SQL -89 және SQL-92.
Америка ұлттық стандарттар институты (ANSI,American National
Standards Institute) және стандарттау бойынша Бүкіл әлемдік ұйымы
(ISO,International Standards Organization) бірігіп қолданған SQL-92
стандартын,басқаша ANSI немесе ANSIISO деп те атайды.
SQL-тілінде төмендегідей көптеген негізгі нұсқауларды көрсетуге
болады:
1) Мәліметтерді анықтау;
2) Мәліметтерді өңдеу;
3) Мәліметтерге қатынас құруды басқару;
4) Транзакциямен басқару;
SQL- тілі нұсқасының негізгі мүмкіншіліктерін қарастырайық.
Бұл нұсқаны SQL-92 стандарттарынан бірнеше айырмашылығы бар мысалы мұнда
мәліметтерге қатынас құруды басқаруға және алдын-ала қарап шығуға болмайды.
Delphi қосымшаларында BDE-механизімін пайдаланып, SQL-нұсқаларын
орындау үшін, Query мәліметтерін пайдалануға болады. SQL-сұранысының тексті
Query компонентінің SQL-қасиетінің мәні екендігін және ол қосымшаны әзірлеу
барысында немесе орындалу барысында қалыптасатындығын ескерте кеткен жөн.
Query компоненті SQL- сұранысының орындалуын және сәйкес мәліметтер
қатарын алуын қамтамассыз етеді.
Мәліметтер қабылдауда ұйымдастыру Active қасиетінің мәні True
болғанда немесе Open әдісін шақыру арқылы Query компонентін активизациялау
кезінде ғана орындалады. SQL-сұранысының текстін интерактивті режимде теру
үшін және орындау үшін аспаптық программалар қолданылады.
Мысалы,DateBase,Desktop,SQL Explorer SQL Builder
Бірінші екі программа Tools және DateBase командаларымен
шақырылады,сұранысты визуалды құрайтын SQL Builder Query компонентінің
жанама мәзірі арқылы шақырылады. SQL-сұранысты жөндеу үшін дамыған
интерфейсті программалар пайдаланған ыңғайлы,мысалы, DateBase Desktop
сұраныс тексті жөндеуден кейін әзірленіп жатқан қосымшаға қойылады. Мұндай
жағдайларда көбіне сұраныс құру уақыты қысқартылып,динамикалық қате жіберу
ықтималдығы да азаяды.
SQL-тілінің резервтелген сөздерін үлкен әріппен,ал аттары кіші
әріппен көрнекілік үшін жазамыз. SQL-нұсқауларының соңына нүктелі-үтір
қоймасада болады. Тізімдегі элементтер,мысалы,өрістің немесе кестенің аты
үтір (,) арқылы бөлініп жазылуы керек.
Кестенің немесе өрістің аты апостровқа немесе тырнақшаға алынып
жазылады. Мысалы,”First Name”.Егер атының құрамында бос орын және басқа да
арнайы символдар болмаса,апостровқа алмасада болады.
SQL- сұраныста пікірлер жазуға болады,тек оларды
* * символдарының ішіне жазу керек.
Тіл функциялары
SQL- тілінің басқада программалау тілдері секілді өзіндік функциялары
бар. Соның ішінде ең көп қолданылатындары:
1. Агрегатық немесе статистикалық функциялар:
2. AVG () -(орташа мән)
3. MAX ()-(ең үлкен мән)
4. MIN ()-(ең кіші мән)
5. SUM ()-(сумма)
6. COUNT ()-(мәндердің саны)
7. COUNT ()-(нөлге тең емес мәндердің саны)
8. Жолдармен жұмыс істейтін функциялар:
▪ UPPER (str)-( str жолының символдарының жоғары регисторға
ауысуы);
▪ LOWER (str)-( str жолының символдарының төменгі
регисторға ауысуы);
▪ TRIM (str)-( str жолының бастапқы және соңәы бос
орындарын жою);
▪ SUBSTRING (str From n1 to n2)-(str n1 n2)-( str жолында
n1 симвлоынан басталып n2 символынан аяқталатын символдарды
белгілеу);
▪ CAST (ExpressionAS Type)-(Expression өрнегін Type
типіне келтіру);
9. Уақыт пен күннің жадын декодтау функциялары;
10. EXTRACT(элементFromөрнек)(уақыт пен күннің жадынан тұратын
өрнектен,элементке сәйкес келетін мғнді алуға болады)Уақыттың немесе
күннің жадының элементтері ретінде келесі мәндерді қолданса
болады:YEAR, MONTH, DAY, HOUR. MINUTE және SECOND
SQL-стандарттары
SQL- ді пайдалану 1982 жылы Америка институтында ұлттық
стандарттүрінде ANSI() пайдаланыла бастады.
1986 жылы SQL ресми түрде ANSI стандарты болып, 1987 жылы ISO ()
стандарты түрінде стандарттау бойынша халықаралық ұйымдарда қолданылды.
Бұл стандарт ANSIISO 1989 жылы біршама қарастырылды.Сол сәттен
бастап SQL-89 немесе SQL1 деп аталынатын болды.
Бір жағынан SQL1 әлсіз стандарталмаған және сондықтанда көптеген
мекеме өздерінің МҚБЖ SQL нұсқауларын іске асыра бастады.ОЛ нұсқаулардың
бірі Европалық стандарт болып табылады SQL,яғни ХOPEN деп аталады.Осыған
байланысты ANSI 1992 жылы SQL2 стандартын құрды,бірақ ол SQL1-ге қарағанда
өте қиындау болып келеді.
SQL1-ден айырмашылығы, SQL1 статистикалық болып табылады,ал SQL2
динамикалық түрінде қарастырылады.
Онда программалауды жұмыс істеу барысында SQL тілінің операторларының
параметрлерін ауыстыруға болады.Кейіннен SQL3 стандарты да қарастырылды.Ол
SQL2 мен байланысты болып табылады.
Қазіргі кезде SQL2 жғне SQL3 стандарттары кеңінен таралған.
SQL-тілінің элементтері
SQL-тілінің элементтері:
- кілттік сөз;
- аты;
- тұрақтылар;
- мәліметтер типі;
- функциялар;
- өрнектер.
Кілттік сөз-бұл ағылшын тілінің белгіленген жиыны,ол сұраныстың
типін және бұл сұраныстың орындалуы үшін қажетті ақпараттарды анықтайды.
Команда бір немесе бірнеше сөйлемнен тұрады,олардың әр қайсысы кілттік
сөзден басталады.
SQL1-де 100 кілттік сөз қоры бар,ал SQL2-де 300 сөз қоры бар.
Атаулар-таблицаны белгілеу үшін пайдалынылады.
Аты- кесте атын,кесте бағанының атын,мәліметтер қорының атын белгілеу
үшін қолданады.
Команда таблицаларға және бағандарға ауысу кезінде олардың аттары
көрсетіледі. Таблицаға аудару келесі түрде бейнеленеді.
Кестені қолданушы аты.Кесте аты.
Немесе қысқартылған түрде
Кесте аты.
Ең алдымен кестеге толық формаға аударуға мүмкіндік береді. Басқа
пайдаланушылар арқылы құрылған, қысқартылған форма тек өз кестелеріне
аударуды шамалайды.
Дәл осындай бағандарға ауысу толық немесе қысқартылған түрде
көрсетіледі.Толық форма түрі мынадай:
Таблицаны пайдаланушы аты.Таблица аты.Баған аты.
Ал қысқартылған түрі:
Таблица аты.Баған аты.
Немесе
Баған аты.
Тұрақтылар-SQL командаларында сандар,жолдар,күнді және уақытты
көрсетуге қолданылады.
Сандық тұрақтылар- қарапайым ондық сандар,немесе жылжымалы нүкте
түріндегі сандар болуы мүмкін.(21,-375.2000.00,+4975000.87 78) және (1.5Е3,-
314159Е1,2.5Е-7)
Жолдық тұрақтылар-тырнақшаға алынған символдар тізбегінен
тұрады.Мысалы,‘John’, ‘New York’, ‘Western’
SQL-де календерлық күн мен уақыт жолдық тұрақты түрінде
көрсетіледі,және әр түрлі МҚБЖ –де әр түрлі форматта болуы мүмкін.
Ең көп таралған форматтағы күн мен уақыт төменде келтірілген;
Date Time
американский mmddyyyy hh:mm ampm
европейский dd.mm.yyyy hh.mm.ss
японский yyyy-mm-dd hh:mm:ss
ISO yyyy-mm-dd hh.mm.ss
Символдық тұрақтылар МҚБЖ сақталған системалық тұрақтыларға және жәй
ғана тұрақтыларға аударуға мүмкіндік береді.Осы тұрақтылардың кейбірі:
current_date – ағындық күн;
current_time – ағындық уақыт;
user – мәліметтер қорын пайдаланушы аты;
sysdate – ағындық жүйенің күні мен уақыты;
Мәліметтер типі-мәліметтер қорында ақпараттарды беру үшін
қолданылады.SQL-де келесі мәліметтер типтерінің жиыны анықталған:
CHAR(ұзындық) – тұрақты ұзындықтың символдар жолы;
VARCHAR(ұзындық) – символдар жолының ұзындығы өзгерген кезде;
INTEGER, SMALLINT – толық сан;
NUMERIC, DECIMAL– дәлдік дәреже;
FLOAT(точность), REAL – нақты сандар жылжымалы үтірлі сандар;
SQL-де анықталған типтер басқа, көптеген МҚБЖ-де өздерінің қосымша
типтері болады:
MONEY, CURRENCY – ақшалық шамалар;
LOGICAL – логикалық мәндер (булевы).
Сонымен қатар, SQL-де әлі анықталмаған мәліметтерді, немесе
анықталмайтын мәліметтерді белгілеу үшін NULL-мәні қарастырылған. NULL-
белгісі мәліметтердің мәні не белгісіз немесе мәні жоқ екндігін білдіреді.
Функциялар- “SQL2” және “SQL3”стандарттарында анықталған және
негізінде мәліметтер типін өзгерту үшін және жолдарды өңдеу үшін
қолданылады.Бірнеше кірістірілген функциялар:
CURRENT_DATE() – ағымдағы күнді береді;
CURRENT_TIME(нақтылық) – ағымдағы уақытты береді;
CHAR_LENGTH(строка) – жол ұзындығын береді;
EXTRACT(FROM белгісінің бөлігі) –DAY ,HOUR бөлімінің мәнін береді;
SUBSTRING (FROM жолы n FOR ұзындығы) –көрсетілген ұзындығы мен
көрсетілген позициядан бастап жолдың бөлігін береді;
LOWER (жол)-жолды төменгі регисторға ауыстырады;
UPPER (жол)- жолды жоғарғы регисторға ауыстырады;
TRIM (LEADINGTRAILINGBOTH символ FROM жол) – жолды қайырады,
бірінші жойылған символды, (LEADING), немесе соңғы жойылған символды
(TRAILING), немесе соңғы және бірінші жойылған символды (BOTH);
MONTH (күн) –көрсетілген күннен айды бүтін сан түріне айналдырады;
YEAR (күн) - көрсетілген күннен жылды бүтін сан түрінде береді;
Жалпы жағдайда әр түрлі МҚБЖ-р әр түрлі кірістірілген функциялардан
тұрады.
SQL-де өрнектер арифметикалық амалдармен өзара байланысқан
аттардан,тұрақтылардан,кірістірілге н функциялардан және дөңгелек
жақшалардан тұрады.
SELECT операторы.
SELECT операторынан мәліметтер қорынан мәліметті оқиды, нәтиженің
сұранысын кесте түрінде қайтарады. SELECT операторын мынадай синтаксистік
диограмма ретінде ұсынуға болады.
Диаграммадан SELECT операторы алты сөйлемнен тұратыны көрсетілген.
SELECT пен FROM операторы міндетті болып табылады,қалған төрт сөйлем
операторға қажетті жағдайда қосылады. Сол сұраныстың нәтижесі бойынша
SELECT операторы мәлімет қорынан еш айырмашылығы жоқ екендігі байқалады.
SELECT ұсыныстары
SELECT ұсыныстары SELECT операторынан басталып, мәліметтерін элементін
құрайды.,нәтижелі кесте түрінде қайталайды.Көрсетілген ұсыныстар SELECT
элементі мәліметтер бойынша қайрылған бағандар кестесінен тұрады. Қайрылған
бағандар ретін былай көрсетуге болады:
1) Баған атының бірқатар мәліметтер базасы;
2) Константтар қайырылатын баған кестесінен тұрады;
3)Сөйлем, қайырылатын кестенің әр жолында көрінуі және
сәйкестендірілген баған сол баған кестелерінде орындалады.
* символы қайтарылған барлық баған кестелерін білдіреді .
Егер сөзде кілттік сөз көрсетілсе DISTINCT, онда қайырылатын таблицада
қайтарылатын таблица алынып тасталынады.Кілттік сөз ALL, үнсіз әрекетте
қайрылатын таблица барлық жолдар бар екенін көрсетеді.
FROM ұсыныстары
FROM ұсыныстары FROM кілттік сөзінен басталып, жәй кездерде
спецификациялық тізімде FROM–нан кейін жүреді,үтірмен ажыратылады. FROM
кілттік сөзінен кейін барлық жағдайда қосылатын (JOIN) шығатын таблицасы
көрінеді.
Спецификатор таблицасы таблицаны анықтайды.Одан сұралған шығарылған
мәлімет құрылысының қайырылу таблицасы.Спецификатор таблицасы өзіне кейіе
шығарылған таблицаның атын немесе шығарылған таблица аты жалған атпен
шығады.Көрсетілген бос орыннан кейін спецификатор синтаксистік диаграмма
келесі мынадай
Келесі жалған ұсыныста SELECT операторының орнына қолдануы мүмкін
Мысалы:
1. SELECT Sname, City
FROM salespeople
2. SELECT Sname, salespeople.City, Customers.*
From Salespeople S, Customers
Бірігу операциясы SQL2 стандартында анықталған және келесі түрде
синтаксистік диаграммасы болады.
CROSS JOIN бірігу операциялары екі таблицаның декарттық шығуын
береді,UNION JOIN күрделі екі таблицаны береді. INNER кілттік сөзі
ішінара қосылысын береді,сыртқы қосылу түрін NATURAL –қосынды мәні (тең
мағыналы бір атты баған, бұл сөйлемде On және USING міндетті емес).
Мысалы клиенттің тізімін беру және оның мекен - SELECT Cname, sname,
Customers.City
FROM Customers LEFT JOIN Salespeople ON Customers.City = Salespeople.city
Cname Sname City
Hoffman Berlin
Clemens Peel London
Clemens Smith London
Gross Peel London
Gross Smith London
Giovanni Rome
Jones Rome
Luis Serres San Jose
Pereira Serres San Jose
WHERE ұсыныстары
WHERE ұсынысы таңдаулы таблица жолдарын жүзеге асырады, FROM
ұсынысынан алынған жол таңдауы іздеумен бірге жүзеге асырады. WHERE кілттік
сөзі сөйлемде көрсетіледі. Іздеу шарттарын сөйлемнен кейін
ұсынады,қайрылған таблица әр жолдан көрінеді. Анықталған жағдайда сөйлем
мәліметтері баған жолдарынан сәйкестікпен алынады,әр тексерілген жолдан
іздеу шарты үшеуінің біреуі ғана болады. TRUE, FALSE және NULL TRUE.
Таңдалынған жол ғана алынады, TRUE белгісі қайталанатын болған жағдайда
ізденіс шарты. Іздеу шарты келесі синтаксистік диаграммасы болады.
Диограммадан ізденіс шарттары жәй шарттардан құралған логикалық
операцияның көмегімен NOT, AND және OR.Келесі таблицадан логикалық
операцияның нәтижесі көрсетілген. TRUE, FALSE және NULL белгілері.
Smith 1900,1
Serres 5160,15
Axelrod 1713,23
Peel 4723
Peel 9891,88
Диапазон қажеттілігін көрсету. Мұндай тексеріс BETWEEN кілттік
сөзіндедиапозонның бар не жоқтығын көрсетеді.Оны келесі суреттен байқауға
болады:
Диапозон қателігін тексеруде келесі эквивалентті логикалық сөйлемде
көрсетілген
(A=B) AND (A=C),
А-тексерілетін сөйлем
В мен С төменгі және жоғарғы шекарасына сәйкес.
Мысалы, Тапсырыс нөмірімен олардың күнін береміз 4062005-10062005.
SELECT Onum, Amount
FROM orders
WHERE Date Between #4102005# And #6102005#
Onum Amount
0073009 1713,23
3123007 75,75
0443008 4723
2013010 1303,95
0153011 9891,88
Көпшілік қателігін тексеру. Бұл тексерісте синтаксистік диаграмма
сәйкестігі:
Көпшілік қателігін тексеру, анықтамада теңесе ме жоқ па тексерілетін
сөйлемді бір константта көрсетілген кілттік сөз IN көпшілік қателігін
тексеруде эквивалент келесі шартты ізденісті салыстыру:
(A=C1) OR (A=C2) OR ... (A=Cn),
А-тексерілген сөздер
Ci – константалар.
Мысалы, Агентті нөмірлерімен табу 1004 және 1007.Олардың аты мен тапсырыс
бағасын шығару.
SELECT Sname, Amount
FROM Salespeople S, Orders
WHERE (S.Snum=Orders.Snum) AND (Orders.Snum IN (1004,1007))
Запрос 6
Sname Amount
Smith 1900,1
Rifkin 18,69
Rifkin 1038,16
Шаблонның сәйкестігін тексеру. Бұл тексерісті тексерістің
берілгенімен жүзеге асады. Бұл тексерістің көмегімен таңдаулы жолдар
таңдалынады. Соның нәтижесінде сәйкестік берілген бағанада, бірақ шаблонға
жауапты LIKE кілттік сөзінен кейінгі сөйлем. Шаблон тексерістік
константадан кейін фрагмент болатын бөлігі берілген таңдаулы жолдардан
тұрады. Шаблон өзінде белгілі белгісі болады мүмкін * (жұлдызша) және ?
(сұрақ белгісі). Белгі * (жұлдызша) кез-келген жалғастыру символы болып
табылады. Ал ? (сұрақ белгісі) кез-келген бөлек символ. Синтаксистік
диограмма тексерісіндегі сәйкестік шаблоны мынадай
Мысалы: Тапсырыс берушіні табу, H және G әріптерінен басталатын аттары мен
нөмірлерін мекен-жайларын көрсету.
SELECT Cnum, Cname, City
FROM Customers
WHERE (Cname LIKE 'H*') OR (Cname LIKE 'G*')
Cnum Cname City
2002 Giovanni Rome
2004 Gross London
2006 Hoffman Berlin
NULL теңестіру белгісін тексеру. Белгілі элементтер бағанын тексеру
NULL теңестіруін SQL –да әдейі тексеру. NULL.Теңестіруінің синнтаксикалық
диаграмма тексерісі мынадай;
TRUE, бұл тексерісте сол жолда сәйкестік таңдалынады. TRUE белгісін
тексеруге болады, белгіленген мәліметте NULL бағанына тең.
Мысалы: Менеджерлері жоқ агентті анықтау
SELECT Sname
FROM Salespeople
WHERE Manager IS Null
Sname
Smith
10.03.2005
GROUP BY ұсынысы
GROUP ұсынысы мәліметтерді сұрастыруға рұқсат береді,қорытындысы
болып табылатын бөлек топ таблица жолы алынатын BY FROM сөзі.Егер сұраныста
GROUP BY сұранысы болса,онда сұраныс таблицасы топтарға бөлінедіБір топта
жолдар бірігеді,сәйкестік баған белгілерінің сөйлемде көрсетілген GROUP BY
сөзінен кейін,мағынасы бір комбинация болады.Одан кейін әр топқа
элементтер бөлінеді.Көрсетілген SELECT қайтарылатын бағандар болып
келеді.ОЛ үшін агрегаттық функция қолданылады.Нәтижесінде әр топқа бір
қорытынды жол болады.Сұранысқа GROUP сөйлемін қолдануда келесі шектеулер
жүктеледі.Қайтарылған бағандармен көрсетілген SELECT сөйлемінде болуы
мүмкін:
- констант;
-агрегаттық функция;
-баған топтамасы;
-жоғары көрсетілген элементтерді өзіне қосатын сөйлем;
Мысалы: 1. Әр агент үшін тапсырыстың орташа құны қанша ?
SELECT Snum, AVG(Amount)
FROM Orders GROUP BY Snum
Snum AVG(Amount)
1001 5127,36
1002 2179,95
1003 1713,23
1004 1900,1
1007 528,42
2. Әр агент қанша тапсырыс алады ?
SELECT Snum, Count(*)
FROM Orders GROUP BY Snum
Snum Count(*)
1001 3
1002 3
1003 1
1004 1
1007 2
HAVING ұсыныстары
GROUP BY сөйлемінен кейін алынған баған топтамасынан талап етілген
топтарды таңдау үшін HAVING сұранысы қолданылады.Сол себепті элементке
кіретін іздеу шартында сол шектеулер жүктеледі. GROUP BY сұранысында
қайтарылған бағандарды қарастырғандай. Осылайша іздеу шартына константалар,
агрегаттық функциялар, баған топтамалары және олардың сөйлемдері кіре
береді.
HAVING сұранысы көп жағдайда GROUP BY сұранысымен бірге
қолданылады.Бірақ SQL тілі HAVING сұранысында жеке қолдануға да жіберіледі.
Бұл жағдайда сұраныс бір топ ретінде қарастырылады және HAVING сұранысы
WHERE сұраныстарындағыдай функцияларды орындайды.
Мысалы, 10042005-10062005 аралығында жасалған тапсырыстардың құнын және
күнін беру?
SELECT date, Sum(Amount)
FROM orders
GROUP BY date
HAVING date Between #4102005# And #6102005#
data Sum(Amount)
10.04.2005 6436,23
10.05.2005 75,75
10.06.2005 11195,83
ORDER BY сұраныстары.
ORDER BY сұранысы сұралған кестенің нәтижесін алуға,ондағы жолдар
белгілі бір тәртіппен орналасуына рұқсат береді.ORDER BY келесідегідей
синтаксистік диаграммасы бар.
Диаграммадан ORDER BY кілттік сөзінен кейін сұралатын бағандардың аты
жалғасады және олардың элементтер тізіміндегі реттік нөмірлері SELECT
сұранысы көрінеді.Осы бағандармен сұралған таблицаның долдары
реттеледі.үнсіз әрекетте немесе егер бұл ASCкілттік сөзі көрсетілсе,онда
өсу ретімен. Егер сөйлемде DESC кілттік сөзі көрсетілсе,онда төмендету
ретімен реттелінеді.
Жазбаларды енгізу және өшіру
Жазбаларды енгізу және өшіру кезінде таблица алаңдары үшін жалаушаның
оң жағын, сәйкесінше, алаңдардың мәндері жазылады. Жазбаларды енгізу
кезінде контексті менюдің көмегімен таблица аты алаңынан ІNSERT зсұраныс
типін таңдау қажет (1. 1 - сурет).
2. 1 – сурет. Жазба енгізу.
Жазбаларды өшіру кезінде контексті менюдің көмегімен таблица аты
алаңынан DELETE сұраныс типін таңдау қажет (2. 2 - сурет).
2. 2- кесте. Жазбаны өшіру.
2. 2- суретте көрсетілген сұранысты орындау нәтижесінде КЗТТ
таблицасына алаңдары үшін кесідей мәндері бар жазба өшіріледі: Фамилия и
инициалы – Иванов А.К., Статус – договорник, Начислено - 50000.
SQL-сұраныстарымен жұмыс істеуге кіретіндер:
• сұраныс жасау;
• сұранысты өзгерту;
• сұранысты орындау;
SQL-сұраныс жасау үшін , FіleNewSQL Fіle командасын пайдаланып, SQL
Edіtor терезесін (1-сурет) ашып,ол жерде SQL-сұраныс текстін жазу керек.
2. 3 - сурет. SQL-сұраныс редакторының терезесі.
Кез келген құжат сияқты, сұранысты да дискте текстік файл ретінде
сақтауға (Save), басқа атпен сақтауға (Save as), және өзгертуге (SQL Edіtor
терезесінде) болады. Сонымен қатар, алдында сақталған сұранысты ашуға
болады (Open).
2. 4 - сурет. SQL-сұранысының орындалу нәтижесі.
SQL-сұранысты орындау үшін SQLRUN SQL командасын орындау қажет.Дұрыс
құрылған сұраныс нәтижесінде жазбалары сұраныс талабына сай іріктелген
терезені көруге болады.(2-сурет)
Сұраныстарды визуалды құрастыру
Сұранысты құрастыруды ыңғайластыру мақсатында FіleNewQBE Query
командасымен шақырылатын визуалды құрастырғыш қолданылады. Бұл команда
орындалғанда, Select Fіle терезесі ашылады, мұнда мәліметтері негізінде
сұраныс құрастырылатын таблицаның негізгі файлының аты көрсетіледі. Файл
таңдалған соң және Open кнопкасы басылғаннан кейін, визуалды құрастырғыш
терезесі (2. 5 - сурет) пайда болады.
2. 5 - сурет. SQL-сұраныстарын визуалды құрастырғыш терезесі.
Бұл терезеде таблицаның аты мен оның барлық алаңдары көрсетіледі. Әр
алаң атының астында жалауша мен текстік алаң бар. Визуалды құрастырғыштың
көмегімен:
• Сұранысты үлгі бойынша құрастыруға және өзгертуге;
• Сұранысты үлгі бойынша орындауға;
• Сұранысты SQL-сұраныс үлгісі бойынша сақтауға болады.
үлгі бойынша сұраныста жұмыстың көп бөлігі визуалды құрастырғыш
терезесінде орындалады, мұнда таблицаның әр алаңы үшін таңдау және сұрыптау
шарттары қойылады. Ол үшін таблица атының алаңына (жалаушаның сол жағына)
тышқанның оң кнопкасын басу арқылы пайда болған контекстік менюден сұраныс
түрлері түрлері таңдалады:
• Бос жол-таблица жазбаларын таңдау және өзгерту;
• INSERT-таблица жазбаларын өзгерту;
• DELETE-таблицадан жазбаларды өзгерту;
• SET-таблицадағы жазбаларды салыстыру;
Сұранысты орындау үшін QueryRun Query командасын орындау қажет.
Визуалды сұранысқа сай сұраныс текстін алу үшін, QueryShow SQL командасын
орындау, немесе инструменттер панеліндегі SQL -деген жазуы бар кнопканы
басу қажет. Сұраныс конструкциясында қате болмаған жағдайда автоматты түрде
SQL Edіtor терезесі ашылады. Ал қате болған жағдайда SQL-сұраныс
редакторының терезесі ашылмайды, оның орнына қате жайында хабарлама
беріледі.
Сұранысты дискте сақтауға (Save), немесе басқа атпен сақтауға (Save
as) болады. Сонымен қатар, алдында сақталған сұранысты ашуға болады.
(Open).
ІІ.ТАРАУ
Delphi ортасында мәліметтерге реляциялық ену мүмкіндіктерін оқыту
2. 1 Реляциялық мәліметтер қорымен жұмыс істейтін құралдар
Delphi ортасында мәліметтер қоры кестелерінің өзіндік форматы болмаса
да, үлкен көлемді МҚБЖ қолдайды. Мәліметтер қорымен жұмыс істейтін Delphi
құрылғыларын екі түрге бөлуге болады:
▪ Құралдар
▪ Компоненттер
Құралдардан өңделіп жатқан қосымшалардан тыс мәліметтер қорына қызмет
көрсетуді қамтамассыз ететін арнайы программалар мен пакеттер жатады.
Компоненттер мәліметтер қорымен операцияларды жүзеге асыратын
қосымшаларды құру үшін арналған. Ағымдағы форманың обьектілерін иерархиялық
(сатылы) құрылымын көрсетеді. Қосымша өңдеу барысында мәліметтер қорының
құрылымын және компоненттер арасындағы байланыстың өзгеруін көруге болады.
Сонымен қатар,код редакторы терезесінде Diagram қосымшасы болады,ол
мәліметтер қоры элементтер арасындағы байланысты баптауды және олардың
бейнелеуін көрсетеді.
Құралдар
Мәліметтер қорымен операцияларды орындау үшін келесіндегідей құралдар
жиынын ұсынамыз:
1. Borland DataBase Engine (BDE) – мәліметтер қорының процессоры. Ол
мәліметте қорына қол жеткізуді ұйымдастыруға арналған драйверлер мен
динамикалық кітапханалар жиынынан тұрады..
2. BDE Administrator - BDE әр түрлі параметрлерді баптауға,мәліметтер
қорының драйверлерін баптауға,драйверлерді құруға және жюға арналған
утилита.
3. DataBase Desktop - SQL – сұраныстарда және QBE - сұраныстарында
кестелерді құруға, редактерлеуге арналған программа.
4. SQL Explorer – мәліметтер қорын және мәліметтер сөздігін
редактерлеуге,қарап шығуға мүмкіндік беретін мәліметтер қорының
сілтеуіші.
5. SQL Builder – SQL – сұраныстарды визуалды құрастыру программасы.
6. SQL Monitor – жойылған мәліметтер қорына SQL – сұраныстардың
орындалуын қадағалайтын программа.
7. Data Pump – мәліметтер қоры арасында мәліметтер алмасу программасы.
8. IB Console – жойылған мәліметтер қорын басқаратын програма.
9. Inter Base Server Manager - Inter Base серверін іске қосатын
программа.
10. SQL Links – Microsoft SQL Server немес Oracle сияқты жойылған
өнеркәсіптік МҚБЖ – не қатынас құруға арналған драйверлер.
11. dbExpress – SQLConnection,SQLDataSet,SQLQuery,S QLStoredProc және
SQLTable сияқты компоненттердің көмегімен SQL мәліметтер қорына
қатынас құруға арналған драйверлер жиыны. dbExpress – құрамына келесі
драйверлер кіреді:
▪ InterBase (файл dbexoint. dll);
▪ DB2 (файл dbexpdb2. dll);
▪ Oracle (файл dbexpora. dll);
▪ MSSQL (файл dbexpmss. dll);
▪ MySQL (файл dbexpmys. dll).
12. InterBase Server – InterBase серверінің клиенттік және серверлік
бөлімдері.
Кейбір құралдар,мысалы,BDE Administrator және SQL Explorer – ді жергілікті
және жойылған мәліметтер қорымен жұмыс істегенде пайдалануға болады. Ал IB
Console, – де жойылған мәліметтер қорымен жұмыс істеуге болады.
Компоненттер
Мәліметтер қорының қосымшаларын құруға арналған компоненттерді
қарастырайық. Компоненттерден басқа Delphi өңдеушілерге арнайы обьектілер
ұсынады. Мысалы,Field типті обьект. Басқа да Delphi – дің бкасқару
элементтері секілді,компоненттер визуалды және визуалды емес болып екіге
бөлінеді.
Визуалды емес компоненттер кестелерден тұратын мәліметтерге қатынас
құруды ұйымдастыру үшін пайдаланылады.
Визуалды компоненттер қосымшаның ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz