Қаржы жүйесі
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
Негізгі бөлім:
1.тарау. "Қаржы жүйесі" мәні
1.1. "Қаржы жүйесі" ұғымы, оның құрамы ... ... ... ... ... ... .. 5
1.2. Қазақстан республикасының бюджет жүйесі, маңызы ... .. 10
1.3. Қаржы жүйесін ұйымдастыру қағидаттары ... ... ... ... ... 15
1.4. Мемлекеттің қаржы жүйесінің қызметі ... ... ... ... ... ... ... 17
2.тарау. Экономикадағы қаржы жүйесінің рөлі.
2.1. Қазақстан Республикасының қаржы жүйесінің моделі ... ... 20
2.2. Қаржы жүйесінің құрылымын жылдық салыстыру ... ... .. 21
2.3. Қаржы жүйесінің әлемдік тәжірибесі ... ... ... ... ... ... ... 28
2.4. АҚШ. тың қаржы жүйесінің ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... 31
3.тарау. Қаржы жүйесін жетілдірудегі іс.шаралар ... ... ... ... . 33
3.1. Қазақстан Республикасының мемлекеттік
бюджетін жетілдіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 41
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
Негізгі бөлім:
1.тарау. "Қаржы жүйесі" мәні
1.1. "Қаржы жүйесі" ұғымы, оның құрамы ... ... ... ... ... ... .. 5
1.2. Қазақстан республикасының бюджет жүйесі, маңызы ... .. 10
1.3. Қаржы жүйесін ұйымдастыру қағидаттары ... ... ... ... ... 15
1.4. Мемлекеттің қаржы жүйесінің қызметі ... ... ... ... ... ... ... 17
2.тарау. Экономикадағы қаржы жүйесінің рөлі.
2.1. Қазақстан Республикасының қаржы жүйесінің моделі ... ... 20
2.2. Қаржы жүйесінің құрылымын жылдық салыстыру ... ... .. 21
2.3. Қаржы жүйесінің әлемдік тәжірибесі ... ... ... ... ... ... ... 28
2.4. АҚШ. тың қаржы жүйесінің ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... 31
3.тарау. Қаржы жүйесін жетілдірудегі іс.шаралар ... ... ... ... . 33
3.1. Қазақстан Республикасының мемлекеттік
бюджетін жетілдіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 41
Кіріспе
Курстық жұмыстың тақырыбы: "Қазақстан Республикасының қаржы жүйесі." Менің бұл тақырыпты таңдау себебім, еліміздегі қаржы жүйесін зерттеу, құрылымын терең түсіну және қазіргі таңда бұл мәселе өте актуалды болып табылады. Болашақ қаржыгер ретінде, Республикамыздың тәуелсіздік алғаннан бергі жағдайын салыстыра келе қаржы жүйесінің өзгерісін білу.
Біз білетіндей, 14 жыл ішінде тек қаржы жүйесінде ғана емес сонымен қатар, экономиканың басқа да секторлары елеулі түрде ілгері дамыды.
Курстық жұмыс барысында, мен қаржы жүйесі жайлы біраз мағлұматтарды жаздым. Астана қаласындағы елбасы--- Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың 18 ақпанда халыққа арналған жолдауында қаржылық сектор жайлы үшінші бөлімде көрсетілген. Бұл бөлімшеде әлеуметтік-экономиканың дамуында қаржы жүйесінің маңызы зор болып табылатындығы көрсетілген. Қаржы секторын одан әрі дамыту үшін 2005-2007 жылдар аралығындағы бағдарламалар қадылданды. Ендігі біздің мақсатымыз білімімізді шыңдап, білікті маман болып шығу. Халықаралық стандарттарға сай болу арқылы қаржы жүйесін жетілдіру.
Қаржы жүйесі – бұл қаржы қатынастарының жиынтығын қамтитын және осы қатынастар негізінде сәйкес ақша қорын құру және пайдалану және де осы қатынастардың ұйымдастырушы органдарының жиынтығын айтамыз.
Қаржы жүйесі - бұл қаржы қатынастарының әртүрлі сфераларының жиынтығы. Осы анықтаманы негізге ала отырып, қаржы жүйесін келесі үш бөлікке жіктеуге болады:
1) Қаржы қатынастары;
2) Ақша қаражат қорларының жиынтығы;
3) Қаржы басқару аппараты жиынтығы.
Осығын сәйкес қаржы жүйесі 2-белгі бойынша жіктеуге болады:
1) Функционалды қасиет;
2) Қаржы қатынастарына қатысушы қаржы субъектілігі.
Бірінші белгісі бойынша функцоналды қасиет немесе қызмет ретінде: Салық бюджет жүйесі жатады, қор нарығы, қаржылық құқық, сақтандыру және т.б. жатады.
Екінші белгісі бойынша былай бөлінеді: жергілікті бюджет, коорпарация қаржылары жатады.
Ал, бірінші бөлімде: «Мемлекеттік қаржы жүйесі» туралы мәселелерді қарастырдым. Қазіргі жағдайда қандай мемлекеттің жеке экономикалық құрылымын зерделеу оның қаржы жүйесін талдаусыз мүмкін емес.Бұл жүйе қаржы қатынастары жиынтығынан және оны реттейтін институттардан тұрады. Қаржы қатынастары кез-келген қоғамдық жүйеде орын алатын жалпы экономикалық қатынастардың құрамды бөлігі. Мемлекет қаржы жүйесі арқылы саяси, экономикалық және әлеуметтік салалардың алуан түрлі қызметтеріне қажетті қаражаттарды жинақтап пайдаланады.
Жалпы, қаржы жүйесінің қалыптасуына энономиканың даму деңгейі, жұмыспен қамтамассыз етілу деңгейі, халықтың қолындағы қаражаттар тікелей әсерін тигізеді. Сондықтан ең алдымен халықтың қал-ахуалын жақсартып, содан кейін жүйені қалыптастыру қажет. Сонымен қатар нормативті-құқықтық актілерді ретке келтіріп, заңдар енгізу өзекті болып отыр.
Мен білетіндей 1995 жылдары еліміздің қаржылық жағдайы өте нашар болды. Ал қазір ол көрсеткіштер өзгерген. 2004 жылдың 10-шы маусымында шыққан газетке жүгінсек, парламент бюджетті 121 млрд теңгеге көбейтуді ұсынған және бұл жүзеге асқан. Бюджеттің кіріс бөлігі, оның ішінде ішкі өнім 18,4 пайызды құрайтын жаңа параметрлері 934,3 млрд теңге көлемінде, ал шығыс бөлігін бюджеттің 92,7 млрд теңге дефицитін сақтай отырып, яғни ішкі өнімнің 20,2 пайызы 1027 млрд теңгеге бекітуді көздеген. Бұл мәлімет біз үшін көз қуантарлық болып отыр.
Біздің ендігі мақсатымыз осы даму деңгейін ары қарай жетілдіре отырып, халықаралық аренада тек жақсы жағымен көріне беру. Келешек мемлекетіміздің мамандары біз боламыз, сондықтан әрбір студент өзіне жүктелген міндеттерді сезіне отырып білім алса, біздің болашақ қаржы жүйесі жаман болмайды деп сенеміз.
Әлемдік практиканы өз елімізге ендіре отырып, тек тиімді жақтарын алуға тырысу қажет. Қаржы жүйесі функцияларын дұрыс анықтап, дефицит деңгейін мейлінше төмендетіп, макроэкономикалық көрсеткіштерді ескере отырып әлемдік стандарттарға сүйену қажет.
Курстық жұмыстың тақырыбы: "Қазақстан Республикасының қаржы жүйесі." Менің бұл тақырыпты таңдау себебім, еліміздегі қаржы жүйесін зерттеу, құрылымын терең түсіну және қазіргі таңда бұл мәселе өте актуалды болып табылады. Болашақ қаржыгер ретінде, Республикамыздың тәуелсіздік алғаннан бергі жағдайын салыстыра келе қаржы жүйесінің өзгерісін білу.
Біз білетіндей, 14 жыл ішінде тек қаржы жүйесінде ғана емес сонымен қатар, экономиканың басқа да секторлары елеулі түрде ілгері дамыды.
Курстық жұмыс барысында, мен қаржы жүйесі жайлы біраз мағлұматтарды жаздым. Астана қаласындағы елбасы--- Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың 18 ақпанда халыққа арналған жолдауында қаржылық сектор жайлы үшінші бөлімде көрсетілген. Бұл бөлімшеде әлеуметтік-экономиканың дамуында қаржы жүйесінің маңызы зор болып табылатындығы көрсетілген. Қаржы секторын одан әрі дамыту үшін 2005-2007 жылдар аралығындағы бағдарламалар қадылданды. Ендігі біздің мақсатымыз білімімізді шыңдап, білікті маман болып шығу. Халықаралық стандарттарға сай болу арқылы қаржы жүйесін жетілдіру.
Қаржы жүйесі – бұл қаржы қатынастарының жиынтығын қамтитын және осы қатынастар негізінде сәйкес ақша қорын құру және пайдалану және де осы қатынастардың ұйымдастырушы органдарының жиынтығын айтамыз.
Қаржы жүйесі - бұл қаржы қатынастарының әртүрлі сфераларының жиынтығы. Осы анықтаманы негізге ала отырып, қаржы жүйесін келесі үш бөлікке жіктеуге болады:
1) Қаржы қатынастары;
2) Ақша қаражат қорларының жиынтығы;
3) Қаржы басқару аппараты жиынтығы.
Осығын сәйкес қаржы жүйесі 2-белгі бойынша жіктеуге болады:
1) Функционалды қасиет;
2) Қаржы қатынастарына қатысушы қаржы субъектілігі.
Бірінші белгісі бойынша функцоналды қасиет немесе қызмет ретінде: Салық бюджет жүйесі жатады, қор нарығы, қаржылық құқық, сақтандыру және т.б. жатады.
Екінші белгісі бойынша былай бөлінеді: жергілікті бюджет, коорпарация қаржылары жатады.
Ал, бірінші бөлімде: «Мемлекеттік қаржы жүйесі» туралы мәселелерді қарастырдым. Қазіргі жағдайда қандай мемлекеттің жеке экономикалық құрылымын зерделеу оның қаржы жүйесін талдаусыз мүмкін емес.Бұл жүйе қаржы қатынастары жиынтығынан және оны реттейтін институттардан тұрады. Қаржы қатынастары кез-келген қоғамдық жүйеде орын алатын жалпы экономикалық қатынастардың құрамды бөлігі. Мемлекет қаржы жүйесі арқылы саяси, экономикалық және әлеуметтік салалардың алуан түрлі қызметтеріне қажетті қаражаттарды жинақтап пайдаланады.
Жалпы, қаржы жүйесінің қалыптасуына энономиканың даму деңгейі, жұмыспен қамтамассыз етілу деңгейі, халықтың қолындағы қаражаттар тікелей әсерін тигізеді. Сондықтан ең алдымен халықтың қал-ахуалын жақсартып, содан кейін жүйені қалыптастыру қажет. Сонымен қатар нормативті-құқықтық актілерді ретке келтіріп, заңдар енгізу өзекті болып отыр.
Мен білетіндей 1995 жылдары еліміздің қаржылық жағдайы өте нашар болды. Ал қазір ол көрсеткіштер өзгерген. 2004 жылдың 10-шы маусымында шыққан газетке жүгінсек, парламент бюджетті 121 млрд теңгеге көбейтуді ұсынған және бұл жүзеге асқан. Бюджеттің кіріс бөлігі, оның ішінде ішкі өнім 18,4 пайызды құрайтын жаңа параметрлері 934,3 млрд теңге көлемінде, ал шығыс бөлігін бюджеттің 92,7 млрд теңге дефицитін сақтай отырып, яғни ішкі өнімнің 20,2 пайызы 1027 млрд теңгеге бекітуді көздеген. Бұл мәлімет біз үшін көз қуантарлық болып отыр.
Біздің ендігі мақсатымыз осы даму деңгейін ары қарай жетілдіре отырып, халықаралық аренада тек жақсы жағымен көріне беру. Келешек мемлекетіміздің мамандары біз боламыз, сондықтан әрбір студент өзіне жүктелген міндеттерді сезіне отырып білім алса, біздің болашақ қаржы жүйесі жаман болмайды деп сенеміз.
Әлемдік практиканы өз елімізге ендіре отырып, тек тиімді жақтарын алуға тырысу қажет. Қаржы жүйесі функцияларын дұрыс анықтап, дефицит деңгейін мейлінше төмендетіп, макроэкономикалық көрсеткіштерді ескере отырып әлемдік стандарттарға сүйену қажет.
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
Оқулықтар:
1. “ Қаржы” /оқулық/ Қ. Қ. Ілиясов, С. Құлпыбаев – Алматы 2005.
2. “ Финансовая система: экономическое содержание и механизм использования” А.Б. Зейнельгабдин – Алматы 1995. Қаржы-қаражат.
3. “ Финансы” /учебник для вузов/ под. ред. М.В. Романского – 2001.
4. “ Общий курс финансов” /учебник/ В.Д. Мельников, В.Д. Ли – Алматы 2001.
5. “ Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында” – Нұрсұлтан Назарбаев. Алматы 2005.
6. “ Экономикалық теория “ Әубәкіров Я.Ә. Алматы, «Санат»1999ж 176 б.
7. “ Финансы “ . Омирбаев С.М. Астана 2003 ж.
8. “ Статистический ежегодник Казахстана: Статистический сборник“ / А.А. Смаилов ред. 2001ж.
9. “ Финансовое право Республики Казахстан“. Худяков А.И Алматы, 2001 стр 272.
10. Назарбаев Н., Казахстан 2030, Алматы: "Билим", 1997 г.
11. “ Жалпы экономикалық теория“ Шеденов Ө.Қ., 2002 жыл , Алматы – Ақтөбе
12. «Қазақстан цифрларда» статистикалық жинақ , 2005 жыл , Алматы
Журналдар:
1. “ Қаржы қаражат” финансы Казахстана. Ж. Елубаева– 2004/6.
2. “ Қаржы қаражат” финансы Казахстана. З. Искакова –2004/5.
3. “ Финансы Казахстана” М. Т. Давлетова –2000/12.
Газеттер:
1. “ Егемен Қазақстан” – 2005. 1 наурыз.
2. “ Казахстанская правда” – 2004. 9 декабрь.
Оқулықтар:
1. “ Қаржы” /оқулық/ Қ. Қ. Ілиясов, С. Құлпыбаев – Алматы 2005.
2. “ Финансовая система: экономическое содержание и механизм использования” А.Б. Зейнельгабдин – Алматы 1995. Қаржы-қаражат.
3. “ Финансы” /учебник для вузов/ под. ред. М.В. Романского – 2001.
4. “ Общий курс финансов” /учебник/ В.Д. Мельников, В.Д. Ли – Алматы 2001.
5. “ Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында” – Нұрсұлтан Назарбаев. Алматы 2005.
6. “ Экономикалық теория “ Әубәкіров Я.Ә. Алматы, «Санат»1999ж 176 б.
7. “ Финансы “ . Омирбаев С.М. Астана 2003 ж.
8. “ Статистический ежегодник Казахстана: Статистический сборник“ / А.А. Смаилов ред. 2001ж.
9. “ Финансовое право Республики Казахстан“. Худяков А.И Алматы, 2001 стр 272.
10. Назарбаев Н., Казахстан 2030, Алматы: "Билим", 1997 г.
11. “ Жалпы экономикалық теория“ Шеденов Ө.Қ., 2002 жыл , Алматы – Ақтөбе
12. «Қазақстан цифрларда» статистикалық жинақ , 2005 жыл , Алматы
Журналдар:
1. “ Қаржы қаражат” финансы Казахстана. Ж. Елубаева– 2004/6.
2. “ Қаржы қаражат” финансы Казахстана. З. Искакова –2004/5.
3. “ Финансы Казахстана” М. Т. Давлетова –2000/12.
Газеттер:
1. “ Егемен Қазақстан” – 2005. 1 наурыз.
2. “ Казахстанская правда” – 2004. 9 декабрь.
Жоспар
Кіріспе---------------------------- ----------------------------------- ------
----------- 3
Негізгі бөлім:
1.тарау. "Қаржы жүйесі" мәні
1. "Қаржы жүйесі" ұғымы, оның құрамы-------------------------- 5
2. Қазақстан республикасының бюджет жүйесі, маңызы------ 10
3. Қаржы жүйесін ұйымдастыру қағидаттары-------------------- 15
1.4. Мемлекеттің қаржы жүйесінің қызметі----------------------------
17
2.тарау. Экономикадағы қаржы жүйесінің рөлі.
2.1. Қазақстан Республикасының қаржы жүйесінің моделі-------- 20
2.2. Қаржы жүйесінің құрылымын жылдық салыстыру---------- 21
2.3. Қаржы жүйесінің әлемдік тәжірибесі------------------------- ---
28
2.4. АҚШ- тың қаржы жүйесінің ерекшеліктері---------------------- - 31
3.тарау. Қаржы жүйесін жетілдірудегі іс-шаралар----------------- 33
3.1. Қазақстан Республикасының мемлекеттік
бюджетін жетілдіру-------------------------- ----------------
--------- 35
Қорытынды-------------------------- ----------------------------------- ------
----- 38
Қолданылған әдебиеттер тізімі----------------------------- ----------------
41
Кіріспе
Курстық жұмыстың тақырыбы: "Қазақстан Республикасының қаржы
жүйесі." Менің бұл тақырыпты таңдау себебім, еліміздегі қаржы
жүйесін зерттеу, құрылымын терең түсіну және қазіргі таңда бұл
мәселе өте актуалды болып табылады. Болашақ қаржыгер ретінде,
Республикамыздың тәуелсіздік алғаннан бергі жағдайын салыстыра келе
қаржы жүйесінің өзгерісін білу.
Біз білетіндей, 14 жыл ішінде тек қаржы жүйесінде ғана емес
сонымен қатар, экономиканың басқа да секторлары елеулі түрде ілгері
дамыды.
Курстық жұмыс барысында, мен қаржы жүйесі жайлы біраз
мағлұматтарды жаздым. Астана қаласындағы елбасы--- Нұрсұлтан Әбішұлы
Назарбаевтың 18 ақпанда халыққа арналған жолдауында қаржылық
сектор жайлы үшінші бөлімде көрсетілген. Бұл бөлімшеде әлеуметтік-
экономиканың дамуында қаржы жүйесінің маңызы зор болып
табылатындығы көрсетілген. Қаржы секторын одан әрі дамыту үшін 2005-
2007 жылдар аралығындағы бағдарламалар қадылданды. Ендігі біздің
мақсатымыз білімімізді шыңдап, білікті маман болып шығу.
Халықаралық стандарттарға сай болу арқылы қаржы жүйесін жетілдіру.
Қаржы жүйесі – бұл қаржы қатынастарының жиынтығын қамтитын және
осы қатынастар негізінде сәйкес ақша қорын құру және пайдалану
және де осы қатынастардың ұйымдастырушы органдарының жиынтығын
айтамыз.
Қаржы жүйесі - бұл қаржы қатынастарының әртүрлі сфераларының
жиынтығы. Осы анықтаманы негізге ала отырып, қаржы жүйесін келесі үш
бөлікке жіктеуге болады:
1) Қаржы қатынастары;
2) Ақша қаражат қорларының жиынтығы;
3) Қаржы басқару аппараты жиынтығы.
Осығын сәйкес қаржы жүйесі 2-белгі бойынша жіктеуге болады:
1) Функционалды қасиет;
2) Қаржы қатынастарына қатысушы қаржы субъектілігі.
Бірінші белгісі бойынша функцоналды қасиет немесе қызмет ретінде: Салық
бюджет жүйесі жатады, қор нарығы, қаржылық құқық, сақтандыру және т.б.
жатады.
Екінші белгісі бойынша былай бөлінеді: жергілікті бюджет, коорпарация
қаржылары жатады.
Ал, бірінші бөлімде: Мемлекеттік қаржы жүйесі туралы мәселелерді
қарастырдым. Қазіргі жағдайда қандай мемлекеттің жеке экономикалық
құрылымын зерделеу оның қаржы жүйесін талдаусыз мүмкін емес.Бұл жүйе қаржы
қатынастары жиынтығынан және оны реттейтін институттардан тұрады. Қаржы
қатынастары кез-келген қоғамдық жүйеде орын алатын жалпы экономикалық
қатынастардың құрамды бөлігі. Мемлекет қаржы жүйесі арқылы саяси,
экономикалық және әлеуметтік салалардың алуан түрлі қызметтеріне қажетті
қаражаттарды жинақтап пайдаланады.
Жалпы, қаржы жүйесінің қалыптасуына энономиканың даму деңгейі,
жұмыспен қамтамассыз етілу деңгейі, халықтың қолындағы қаражаттар
тікелей әсерін тигізеді. Сондықтан ең алдымен халықтың қал-ахуалын
жақсартып, содан кейін жүйені қалыптастыру қажет. Сонымен қатар
нормативті-құқықтық актілерді ретке келтіріп, заңдар енгізу өзекті
болып отыр.
Мен білетіндей 1995 жылдары еліміздің қаржылық жағдайы өте нашар
болды. Ал қазір ол көрсеткіштер өзгерген. 2004 жылдың 10-шы
маусымында шыққан газетке жүгінсек, парламент бюджетті 121 млрд
теңгеге көбейтуді ұсынған және бұл жүзеге асқан. Бюджеттің кіріс
бөлігі, оның ішінде ішкі өнім 18,4 пайызды құрайтын жаңа
параметрлері 934,3 млрд теңге көлемінде, ал шығыс бөлігін бюджеттің
92,7 млрд теңге дефицитін сақтай отырып, яғни ішкі өнімнің 20,2
пайызы 1027 млрд теңгеге бекітуді көздеген. Бұл мәлімет біз үшін
көз қуантарлық болып отыр.
Біздің ендігі мақсатымыз осы даму деңгейін ары қарай
жетілдіре отырып, халықаралық аренада тек жақсы жағымен көріне
беру. Келешек мемлекетіміздің мамандары біз боламыз, сондықтан әрбір
студент өзіне жүктелген міндеттерді сезіне отырып білім алса,
біздің болашақ қаржы жүйесі жаман болмайды деп сенеміз.
Әлемдік практиканы өз елімізге ендіре отырып, тек тиімді
жақтарын алуға тырысу қажет. Қаржы жүйесі функцияларын дұрыс
анықтап, дефицит деңгейін мейлінше төмендетіп, макроэкономикалық
көрсеткіштерді ескере отырып әлемдік стандарттарға сүйену қажет.
Негізгі бөлім
1. тарау. Қаржы жүйесі мәні.
1.1. Қаржы жүйесі ұғымы, оның құрамы
Жалпы, қаржы жүйесі ұғымын түсіну үшін қаржының не
екенін ұғыну қажет. Қаржы (қолма-қол ақша, табыс ұғымын
білдіретін орта ғасырдағы латын тілінің financia сөзінен
пайда болған француздың finance сөзінен шыққан) қоғамда
нақты өмір сүретін, объективті сипаты мен айрықша қоғамдық
айналымы бар өндірістік қатынастарды білдіретін ақшалай қаржы
ресурстары мен қорларды жасау және пайдалану процесіндегі
экономикалық қатынастарды қамтып көрсететін тарихи қалыптасқан
аса маңызды экономикалық категориялардың бірі болып табылады.
Қаржының мәні, оның даму заңдылықтары, тауар-ақша
қатынастарын қамту сферасы мен қоғамдық ұдайы өндіріс
процесіндегі ролі қоғамның экономикалық құрылысымен,
мемлекеттің табиғатымен және функцияларымен айқындалады.
Елдің біртұтас қаржы жүйесі тиісті ақша қорлары
құрылып, пайдаланылатын қатынастардың, сонымен бірге бұл
қатынастарды ұйымдастыратын органдардың жиынтығын қамтиды.
Қаржы жүйесінің ұғымы кейде тар мағынада, тек мемлекеттің
қаржы мекемелерінің жиынтығы ретінде қолданылады.
Сонымен бірге жалпы институционалдық тұрғыдан алғанда
қаржы жүйесі бұл қаржы мекемелерінің жиынтығы, ал
экономикалық тұрғыдан---ол мемлекетте іс-әрекет ететін бір-
бірімен өзара байланысты қаржы қатынастарының жиынтығы.
Өзінің тарихи дамуында қаржы жүйесі ұзақ эволюциядан
өтті. Қаржы қатынастарының пайда болуы кезінде қаржы жүйесі,
жалпыға мәлім, әдетте, тек бір ғана буынмен---мемлекеттік
бюджетпен шектелді. Классикалық капитализм жағдайында батыстың
көптеген өркениетті елдерінің, соның ішінде бұрынғы КСРО-
ның қаржы жүйесін екі негізгі буын---мемлекеттік бюджет пен
жергілікті қаржылар құрады. Олар ақша қорларын қалыптастыруға
мүмкіндік берді, бұл буындардың көмегімен мемлекет өзінің
саяси және экономикалық функцияларын орындап отырды.
Қаржы жүйесі мынадай үш бөлікті қамтиды:
1. қаржы қатынастарының жиынтығы;
2. ақша қорларының жиынтығы;
3. басқарудың қаржы аппараты.
Ақша қорларының қозғалысына байланысты мемлекет,
шаруашылық жүргізуші субъектілер, салалар, аймақтар және жеке
азаматтар арасында пайда болатын экономикалық, ақша
қатынастарының жиынтығы қаржы қатынастарын құрайды.
Қаржы қатынастары негізінен мына екі сфераны қамтиды:
1) мемлекеттік бюджетке жинақталатын мемлекеттің
орталықтандырылған ақша қорларын қалыптастырып, пайдаланумен
байланысты болатын экономикалық ақша қатынастары;
2) кәсіпорындардың орталықтандырылмаған ақша қорларының толық
айналымын ортақтастыратын экономикалық ақша қатынастары.
Қаржы қатынастары өзінің экономикалық табиғаты жөнінен
бөлгіштік қатынастар болып табылады, оның үстіне құнды
бөлу ең алдымен субъектілер бойынша жүзеге асырылады.
Сондықтан қоғамдық өндірістегі субъектілердің ролі қаржы
қатынастары жіктемесінің алғашқы объективті белгісі ретінде
көрінеді.
Қаржы қатынастарының буындарына тән болып келетін тиісті
орталықтандырылған және орталықтандырылмаған ақша қорларының
жиынтығы қаржы жүйесінің екінші бөлігін құрайды.
Қаржының материалдық мазмұны өзінің көрінісін қаржы
ресурстарын қалыптастырып, пайдалануда табады. Бұл ресурстар
бюджет, мемлекеттік және мемлекеттік емес әлеуметтк сақтандыру
және қамсыздандыру. Амортизация, айналым қаражаттары, тұтыну,
резерв және басқа көптеген ақша қорларын кіріктіреді. Бір
қорлар едәуір дәрежеде, біреулері аз дәрежеде
орталықтандырылған, бір қорлар үнемі жұмсалады, басқалары
уақытша сақталады, үшіншісі қорланады.
Қаржы жүйесі интеграциялық тұрпатты жүйе болып табылады,
оған кіретін элементтердің тығыз байланысымен және оның
қосалқы жүйелерінің бірде-бірі өзінше өмір сүре алмайтындығымен
сипатталады: қаржы бір жағынан, өндірістік қатынастардың бір
бөлігін білдіреді және осы қатынастар жүйесінің элементі
болып келеді, екінші жағынан, өзінің функциялық өзіндік
ерекшелігі бар өзара байланысты элементтерден тұратын жүйе
болып табылады. Функциялық сыныптауға сәйкес қаржыларда
функциялық қосалқы жүйе ретінде мыналарды айтуға болады:
салық, бюджет, сыртқы экономикалық, қаржылық жоспарлаудың,
бақылаудың және басқа қосалқы жүйелері.
Қаржы жүйесін сыныптаудың функциялық критерийінен басқа
қаржы субъектілерінің (қаржы қатынастарындағы қатысушылардың)
белгісі юойынша сыныптау қолданылады, бұл қаржы жүйесін
сфералар мен буындар бойынша: мемлекеттің қаржысына,
шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысына, халықтың (үй
шаруашылығының) қаржысына бөлуге болады.
Буындардың сипаттамасының матасылған қатары ретінде жоғары
элементтері болады: қаржы қатынастары, қаржы қорлары, басқарушы
аппарат. Жүйелердің мұндай қасиеті қаржы жүйесіне
интеграциялық сипат береді.
Қаржы жүйесін құрайтын жеке элементтердің орны мен рөлі
бірдей емес. Бастапқы элемент жүйенің басқа элементтері
арасында алдыңғы орынды алады, өйткені жүйе элементтері мен
буындардың өзара байланысындағы оның рөлі айқындаушы болып
табылады.
Қазақстан Республикасының қаржы жүйесі (1- сызба)
Қазақстан Республикасының қаржы
жүйесі
Жалпымемлекеттік Шаруашылық жүргізушіХалықтың
қаржы субъектілер қаржысы (үй шаруашылығының)
қаржысы
Мемлекеттік Арнаулы Мемлекеттік Материалдық Өндірістік
бюджет бюджеттен тыскредит өндіріс емес
қорлар сферасының сфераның
қаржысы қаржысы
РеспубликалықЖергілікті Өнеркәсіп, ауыл Тұрғын үй-коммуналдық
бюджет бюджеттер: шаруашылығы, шаруашылықтың, халыққа
облыстардың, құрылыс тұрмыстық қызмет
қалалардың, кәсіпорындарының,көрсетудің, жолаушылар
аудандардың жүк көлігі, көлігінің, денсаулық
бюджеттері байланыс, сауда, сақтау, білім беру,
дайындау, мәдениет, ғылым және
геологиялық ғылыми қызмет көрсету,
барлау қоғамдық ұйымдар,
ұйымдарының, банк-кредит, сақтық,
жабдықтау коммерциялық және
мемлекеттік делдалдық ұйымдардың,
ұйымдар қаржысы мемлекеттік емес және
басқа субъектілердің
қаржысы
Орталықтандырылған қаржылар
Орталықтандырылмаған қаржылар
Мемлекеттің қаржысы. Мемлекеттің қаржысы мемлекеттің
экономикалық, әлеуметтік, саяси функцияларын орындау үшін оны
қажетті ақша ресурстарымен қамтамасыз ететін елдің қаржы жүйесінің
маңызды сферасы болып табылады және олар экономика мен
социумдағы сан алуан өзара байланыстарды қамтитын мемлекеттік
сектордың өндірістік және әлеуметтік қатынастардағы іс-қимылымен
байланысты.
Экономикалық мәні жағынан мемлекеттің қаржысы мемлекеттің,
оның кәсіпорындарының қаржы ресурстарын қалыптастырып, алынған
қаражаттарды мемлекет пен оның кәсіпорындарының функцияларын
орындауға пайдалану үшін қоғамдық өнімнің құны мен ұлттық
байлықтың бір бөлігін бөлу және қайта бөлумен байланысты
болатын ақша қатынастарын білдіреді.
Субъектілері: мемлекет (өзінің билік пен басқару органдары
арқылы), жеке кәсіпорындар, ұйымдар, мекемелер, азаматтар.
Мемлекет қаржысының функциялары экономикалық категория
болып келеді: бұл---бөлу мен бақылау функциялары.
Алайда бөлгіштік функциядағы мемлекеттің қаржысын неғұрлым
толық сипаттау үшін мемлекеттің реттеуші іс-қимылдарының
қажеттігінен туындайтын құрамдас қосалқы функцияларды бөліп
көрсеткен жөн, бұл:
1. орналастыру;
2. қайта бөлгіштік;
3. тұрақтандыру қосалқы функциялары.
Мемлекет қаржыларының экономикалық мазмұны бірыңғай емес:
олардың құрамында жеке оқшауланған буындар бөлінеді, олардың
әрқайсысы өзгеше функцияларды орындайды.
Егер қаржы қатынастарын топтастыру кезінде мемлекеттің
экономика мен әлеуметтік процестерге басшылық жасау деңгейіне
сүйенетін болсақ, онда Қазақстан Республикасындағы мемлекет
қаржысының құрылымын былай көрсетуге болады:
Қазақстанның мемлекеттік қаржысының құрамы (2-сызба)
Қазақстан Республикасының мемлекеттік қаржысы
Республикалық қаржы Жергілікті (муниципалдық)
қаржы
Бюджет
Мемлекеттік (төтенше Ұлттық қор
мемлекеттік) бюджет
Республикалық бюджет Жергілікті бюджет
Облыстық бюджет Астана бюджеті Республикалық маңызы
бар қала бюджеті
Ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) бюджеті
1. ққс
28,7
2. акциздер
7,7
3. табысқа салық 39,4
4. халықтан алынған салық 13,5
5. салықтық емес түсімдер 98,2
ЖАЛПЫ ТҮСІМ 206,2
ШЫҒЫСТАР
1. халық шаруашылығын қаржыландыру 63,3
2. мәдени саланы қаржыландыру 84,7
3. ғылымды қаржыландыру 2,3
4. қорғаныс шығындары 19,2
5. басқару шығындары 16,8
6. құқық қорғау органдарына 17,1
7. сыртқы экономика шығыны 12,1
8. басқа да шығындар 34,6
ЖАЛПЫ ШЫҒЫНДАР 250,1
БЮДЖЕТ ДЕФИЦИТІ 43,9
2004 жылғы республикалық бюджет кірістерінің көлемі мен құрылымы
түсімдердің атауы млн. теңге
%
ТҮСІМДЕР 722034 100,0
1. КІРІСТЕР 649000
89,9
салықтық түсімдер 603396
93,0
корпаративтік табыс салығы 272632
45,2
ққс 222161
36,8
акциздер 6019
1,0
салықтық емес түсімдер 39348
6,1
капиталдан алынатын кірістер 6256
0,9
2.РЕСМИ ТРАНСФЕРТТЕР 57630 8,0
3.КРЕДИТТЕРДІ ҚАЙТАРУ 15404 2,1
Кестеден көріп тұрғандай, кірістердің негізін салықтық түсімдер
құрайды, ал салықтық түсімдердің негізгі көздері, бұрынғыдай
қосылған құнға салынған салық пен корпорациялық табыс салығы болып
табылады. Республикалық бюджет кірістерінің басқа едәуір көзі---
салықтық емес түсімдер және капиталмен жасалған операциялардан
алынатын түсімдер.
Республикалық бюджет шығыстарының көлемі мен құрылымы (2003ж.)
млн. теңге %
ШЫҒЫСТАР 773893
100,0
ШЫҒЫНДАР 734809
94,8
1.жалпы мемлекеттік қызмет
көрсетулер 44066
5,7
2.қорғаныс 40435
5,2
3.қоғамдық тәртіп пен қауіпсіздік 73822
9,6
4.білім беру 23241
3,0
5.денсаулық сақтау 19105
2,5
6.әлеуметтік қамтамассыз ету 202043
26,1
7.тұрғын үй коммуналдық шаруақ 10321
1,3
8.мәдениет, спорт, туризм т. б. 12879
1,7
9.отын-энергетика кешені және жер
қойнауын пайдалану 8486
1,1
10.ауыл, су, орман, балық шаруағы
және қоршаған ортаны қорғау 43040
5,6
11.өнеркәсіп және құрылыс 1395
0,2
12.көлік және байланыс 59663
7,7
13.басқалар 68345
8,8
14.борышқа қызмет көрсету 34338
4,4
15.ресми трансферттер 93630
12,1
КРЕДИТТЕР 39085
5,0
Әр бюджетте оның кіріс және шығыс бөлігін теңестірген, яғни
баланстаған дұрыс. Баланс– бұл тепе-теңдік, бюджетті жасаған кезде
негізгі мәселе мемлекеттің ақшалай түсімдері мен шығыстарының
осындай жай-күйіне жету болып табылады. Кірістердің шығыстардан,
яғни бюджетке түсетін түсімдердің жалпы сомасының шығыстардың және
қайтарымды негізде бөлінетін кірістердің ауқымынан асып түсуі бюджет
артығын– профицитті құрайды.
Бюджеттік процесс– бюджетті жоспарлау, әзірлеу, қарау, бекіту,
атқару, нақтылау, түзету жөніндегі, бюджеттің атқарылуы бойынша
бюджет есебі мен есептемені жүргізу, мемлекеттік қаржылық бақылау,
сонымен бірге байланыстырылған гранттарды регламенттелінген қызмет.
Қазақстан Республикасының бюджеттік процесс Бюджет кодексіне,
"Қазақстан Республикасының жергілікті мемлекеттік басқару туралы",
жыл сайынғы "Республикалық бюджет туралы" заңға және Қазақстан
Республикасының басқа заңдарына сәйкес жүргізіледі.
Бюджеттің жобасын уақтылы және сапалы әзірлеу мен бюджетті
нақтылау және атқару жөнінде ұсыныстар жасауды қамтамасыз ету
мақсатымен Қазақстан Республикасының Президенті бюджеттік комиссияны
құрады, ол туралы қағиданы бекітеді, оның құрамын анықтайды.
Бюджеттік жоспарлау жоспарланып отырған кезеңге арналған бюджет
түсімдерінің көлемін және басымдылықты ескере отырып мемлекеттің
әлеуметтік-экономикалық даму міндеттеріне сәйкес оларды пайдалану
бағыттарын айқындау жөніндегі ұсыныстарды әзірлеу процесі болып
табылады.
Бюджет бір қаржы жылына жоспарланады. Кезекті қаржы жылына
арналған бюджеттің жобасымен бір мезгілде алдағы үш жылдық кезеңге
арналған бюджеттің болжамы жоспарланады.
Республикалық бюджеттің жобасын әзірлеу тәртібін Қазақстан
Республикасының Президенті айқындайды, жергілікті бюджеттің жобаларын
әзірлеу тәртібін Үкімет айқындайды.
Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітетін Қазақстан
Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының орта мерзімді
жоспары, Үкіметтің алдағы үш жылдық кезеңге арналған орта мерзімді
фискалдық саясат, мемлекеттік, салалық бағдарламалар, Президенттің
Қазақстан халқына елдегі ахуал және республиканың ішкі және сыртқы
саясатының негізгі бағыттары туралы жыл сайынғы жолдауы, өткен және
ағымдағы қаржы жылдарындағы республикалық бюджеттің атқарылу
нәтижелері, республикалық бюджеттік бағдарламалардың тиімділігін
бағалау алдағы қаржы жылына арналған республикалық бюджет жобасын
әзірлеу үшін негіз болып табылады.
Республикалық бюджет жобасын әзірлеу процесі мынадай кезеңдерді
кіріктіреді:
1. Бюджеттік жоспарлау жөніндегі орталық уәкілетті орган үш жылдық
кезеңге бекітілген бюджеттік алынымдар көлемін ескере отырып және
орта мерзімді фискалдық саясат негізінде бюджет құрылымына сәйкес
алдағы қаржы жылына арналған республикалық бюджет түсімдерінің
болжамды көрсеткіштерін айқындайды және оларды Республикалық бюджет
комиссиясына қарауға жібереді. Ол ағымдағы қаржы жылының 5
маусымына дейін алдағы қаржы жылына арналған республикалық бюджет
түсімдерінің болжамды көрсеткіштерін қарайды және олар жөнінде шешім
қабылдайды.
2. Республикалық бюджет шығыстарының лимиттерін бюджеттік жоспарлау
жөніндегі орталық уәкілетті орган республикалық бюджеттің болжамды
көрсеткіштері, бюджет қаражатын жұмсаудың басым бағыттары, теріс
операциялық сальдоның жол берілетін шекті мөлшері, орта мерзімді
фискалдық саясатта айқындалған басқа да көрсеткіштер, республикалық
бюджет тапшылығының ұйғарымды шекті мөлшері және орта мерзімді
жоспарда айқындалған басқа да макроэкономикалық көрсеткіштер,
Республикалық бюджет комиссиясы мақұлдаған алдағы қаржы жылына
арналған республикалық бюджетке түсетін түсімдердің болжамды
көрсеткіштері негізінде қалыптастырылады.
Республикалық бюджет комиссиясы ағымдағы қаржы жылының 5
маусымына дейін ағымдағы бюджеттік бағдарламаларға, бюджеттік даму
бағдарламаларына арналған шығыстардың лимиттерін қарайды және
мақұлдайды.
3. Республикалық бюджеттік бағдарламалар әкімшілерінің бюджеттік
өтінімдері бюджеттік жоспарлау жөніндегі орталық уәкілетті орган
белгілеген тәртіппен:
-бірыңғай бюджеттік сыныптама;
-ағымдағы бюджеттік бағдарламаларға арналған шығыстардың лимиті;
-басым бюджеттік инвестициялық жобалар тізбесі;
-өткен қаржы жылында Республикалық бюджет комиссиясы мақұлдаған
үш жылдық кезеңге арналған бюджеттік өтінім;
-орта мерзімді жоспар;
-орта мерзімді фискалдық саясат негізінде жасалады.
Алдағы үш жылдық кезеңге арналған бюджеттік өтінімдерді
республикалық бюджеттік бағдарламалардың әкімшілері бюджеттік
жоспарлау жөніндегі орталық уәкілетті органға ағымдағы қаржы
жылының 25 маусымынан кешіктірмей бюджеттік жоспарлау жөніндегі
орталық уәкілетті орган белгілеген кестеге сәйкес ұсынады.
4. Республикалық бюджеттік бағдарламалар әкімшілерінің бюджеттік
өтінімдері және бюджеттік жоспарлау жөніндегі орталық уәкілетті
органның олар бойынша қорытындысы, сондай-ақ бюджеттік жоспарлау
жөніндегі орталық уәкілетті органның облыстық бюджеттерге,
республикалық бар қалалардың, астананың бюджеттеріне республикалық
бюджеттен берілетін мақсатты трансферттер мен бюджеттік кредиттердің
көлемі жөніндегі ұсынысы ағымдағы қаржы жылының 15 шілдесінен
бастап Республикалық бюджет комиссиясының қарауына енгізіледі.
Республикалық бюджеттік бағдарламалардың әкімшілері ағымдағы
қаржы жылының 15 тамызына децін республикалық бюджеттік
бағдарламалар паспорттарының жобаларын және шығыстарды есептеулерді
Республикалық бюджет комиссиясының шешімдерін сәйкес келтіреді және
оларды бюджеттік жоспарлау жөнінідегі орталық уәкілетті органға
ұсынады.
5. Бюджеттік жоспарлау жөніндегі орталық уәкілетті орган алдағы
қаржы жылына арналған республикалық бюджет жобасының түпкілікті
нұсқасы негізінде алдағы қаржы жылына арналған республикалық бюджет
туралы заңның жобасын жасайды және ағымдағы қаржы жылының 15
тамызынан кешіктірілмейтін мерзімде оны Үкіметтің қарауына ұсынады
Операциялық сальдо бюджет кірістері мен шығындары арасындағы
айырма ретінде айқындалады.
Бюджет шығындарының бюджет кірістерінен асып түскен сомасы
теріс операциялық сальдо, ал бюджет кірістерінің бюджет шығындарынан
асып түскен сомасы оң операциялық сальдо болып табылады.
Ағымдағы бюджеттік бағдарламалардың жалпы көлемі бюджет
кірістерінің көлемінен асып түспеуге тиіс.
Бюджет тапшылығы (профициті) таза бюджеттік кредит беруді және
қаржы активтерімен жасалатын операциялар бойынша сальдоны шегеріп
тастағандағы операциялық сальдоға тең.
Теріс белгімен алынған шама бюджет тапшылығы, оң белгімен
алынған шама бюджет профициті болып табылады.
Бюджет тапшылығының жол берілетін шекті мөлшері әлеуметтік-
экономикалық дамудың орта мерзімді жопарымен белгіленеді.
Бюджет тапшылығын қаржыландыру---қарыз алу және бюджет
қаражатының бос қалдықтары есебінен бюджет тапшылығын жабуды
қамтамассыз ету. Оның көлемі алынған қарыздар сомасының, бюджет
қаражаты қалдықтары қозғалысының қарыздар бойынша негізгі борышты
өтеу сомасынан асып түсуі ретінде белгіленеді.
Бюджет профицитін пайдалану---қарыздар бойынша негізгі борышты
өтеуге бюджет профицитін, қарыздар қаражатын, бюджет қаражатының бос
қалдықтарын жұмсау. Оның көлемі қарыздар бойынша негізгі борышты
өтеу сомасының алынған қарыздар және бюджет қаражаты қалдықтарының
қозғалысы сомасынан асып түсуі ретінде белгіленеді.
Алдыңғы қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы
заңның жобасын Үкімет ағымындағы жылдың 1 қыркүйегінен кешіктірмей
Қазақстан Республикасының Парламентіне енгізеді.
Жоба Парламент палаталарының бірлескен отырысында кемінде екі
оқылымда қаралады.
Талқылау Үкімет уәкілеттік берген адамның Қазақстан
Республикасының әлеуметті-экономикалық дамуының орта мерзімді жоспары,
орта мерзімді фискалдық саясат және тиісті қаржы жылына арналған
республикалық бюджет туралы заңның жобасы жөніндегі, Ұлттық банк
Төрағасының ақша-кредит саясаты бойынша баяндамаларын, сондай-ақ
Парламенттің палаталары уәкілеттік берген адамдардың заң жобасы
бойынша қорытындыларымен қоса баяндамаларын қамтиды.
Алдағы қаржы жылына арналған республикалық бюджет Парламент
палаталарының бірлескен отырысында кемінде екі оқылымда және
ағымдағы жылдың 1 желтоқсанынан кешіктірілмей бекітіледі. Тиісті
қаржы жылына арналған республикалық бюджетті бекіту Парламент
палаталарының бірлескен отырысында заң қабылдау арқылы жүзеге
асырылады.
Парламент ағымдағы жылдың 1 желтоқсанына дейін алдағы қаржы
жылына республикалық бюджет туралы заңды қабылдамаған жағдайда
Президент алдағы қаржы жылының 1 тоқсанына арналған республикалық
қаржы жоспары туралы жарлық шығаруға құқылы, ол республикалық
бюджетті Парламент бекіткенге дейін қолданылады. Бұл республикалық
қаржы жоспары ағымдағы жылдың 30 желтоқсанына арналған республикалық
бюджет жобасының төрттен бір бөлігі көлемінде бекітіледі. Бұл
жағдайда осы қаржы жылына арналған республикалық бюджет сол жылғы
1 наурыздан кешіктірілмей бекітілуге тиіс. Бұл ретте аталған қаржы
жылына арналған республикалық бюджет сол жылдың бірінші тоқсанына
арналған республикалық қаржы жоспары ескеріле отырып бекітіледі.
Алдағы қаржы жылына арналған Республикалық бюджет туралы заң
қосымшаларымен, Президенттің алдағы қаржы жылының бірінші тоқсанына
арналған республикалық қаржы жоспары туралы Жарлығы жарияланады.
Бюджеттік жоспарлау жөніндегі жергілікті уәкілетті орган
облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың, ауданның
бюджеттік комиссиясы қабылдаған шешімдері негізінде алдағы қаржы
жылына арналған облыстық бюджет, республикалық маңызы бар қала,
астана бюджеті жобасының түпкілікті нұсқасын жасап, оны облыстың,
республикалық маңызы бар қаланың, астананың, ауданның бюджеттік
комиссиясының қарауына енгізеді.
Алдағы қаржы жылына арналған облыстық бюджет, республикалық
маңызы бар қала, астана бюджеті жобасының түпкілікті нұсқасын қарау
және айқындау жоспарланып отыпрған қаржы жылының алдындағы жылдың
15 қыркүиегінен, ал аудандікі 1 қазаннан кешіктірілмей аяқталады.
Жергілікті бюджет жобасы тиісті мәслихатттың тұрақты
комиссяларында қаралады.
Тиісті мәслихаттың сессияларында жергілікті бюджеттің жобасын
талқылау тиісті әкімшілік–аумақтық бірлік әкімінің немесе жергілікті
атқарушы орган уәкілеттік берген адмның тиісті әкімшілік–аумақтық
бірлік әкімінің немесе жергілікті атқарушы орган уәкілеттік берген
адамның тиісті әкімшілік-аумақтық бірліктің орта мерзімді әлеуметтік-
экономикалық даму бағдарламасы, орта мерзімді фискалдық саясат және
тиісті қаржы жылына арналған жергілікті бюджеттің жобасы бойынша
баяндамаларын, сондай-ақ мәслихат уәкілеттік берген адамдардың
жергілікті бюджеттің жобасы бойынша қорытындысымен қоса
баяндамаларын кіріктіреді.
Тиісті қаржы жылына арналған жергілікті бюджетті бекіту
мәлихаттың шешімін қабылдау арқылы жүзеге асырылады.
Бюджетке түсімдердің түсуін, бюджеттік бағдарламалардың іске
асырылуын қамтамасыз ету, сондай-ақ бюджет тапшылығын
қаржыландыру жөніндегі іс-шаралар кешенін орындау бюджеттің
атқарылуы болып табылады.
Бюджеттің атқарылуы ағымдағы қаржы жылының 1 қаңтарында
басталып, 31 желтоқсанында аяқталады.
Бюджет кодексінде көзделген жағдайларды қоспағанда, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе---------------------------- ----------------------------------- ------
----------- 3
Негізгі бөлім:
1.тарау. "Қаржы жүйесі" мәні
1. "Қаржы жүйесі" ұғымы, оның құрамы-------------------------- 5
2. Қазақстан республикасының бюджет жүйесі, маңызы------ 10
3. Қаржы жүйесін ұйымдастыру қағидаттары-------------------- 15
1.4. Мемлекеттің қаржы жүйесінің қызметі----------------------------
17
2.тарау. Экономикадағы қаржы жүйесінің рөлі.
2.1. Қазақстан Республикасының қаржы жүйесінің моделі-------- 20
2.2. Қаржы жүйесінің құрылымын жылдық салыстыру---------- 21
2.3. Қаржы жүйесінің әлемдік тәжірибесі------------------------- ---
28
2.4. АҚШ- тың қаржы жүйесінің ерекшеліктері---------------------- - 31
3.тарау. Қаржы жүйесін жетілдірудегі іс-шаралар----------------- 33
3.1. Қазақстан Республикасының мемлекеттік
бюджетін жетілдіру-------------------------- ----------------
--------- 35
Қорытынды-------------------------- ----------------------------------- ------
----- 38
Қолданылған әдебиеттер тізімі----------------------------- ----------------
41
Кіріспе
Курстық жұмыстың тақырыбы: "Қазақстан Республикасының қаржы
жүйесі." Менің бұл тақырыпты таңдау себебім, еліміздегі қаржы
жүйесін зерттеу, құрылымын терең түсіну және қазіргі таңда бұл
мәселе өте актуалды болып табылады. Болашақ қаржыгер ретінде,
Республикамыздың тәуелсіздік алғаннан бергі жағдайын салыстыра келе
қаржы жүйесінің өзгерісін білу.
Біз білетіндей, 14 жыл ішінде тек қаржы жүйесінде ғана емес
сонымен қатар, экономиканың басқа да секторлары елеулі түрде ілгері
дамыды.
Курстық жұмыс барысында, мен қаржы жүйесі жайлы біраз
мағлұматтарды жаздым. Астана қаласындағы елбасы--- Нұрсұлтан Әбішұлы
Назарбаевтың 18 ақпанда халыққа арналған жолдауында қаржылық
сектор жайлы үшінші бөлімде көрсетілген. Бұл бөлімшеде әлеуметтік-
экономиканың дамуында қаржы жүйесінің маңызы зор болып
табылатындығы көрсетілген. Қаржы секторын одан әрі дамыту үшін 2005-
2007 жылдар аралығындағы бағдарламалар қадылданды. Ендігі біздің
мақсатымыз білімімізді шыңдап, білікті маман болып шығу.
Халықаралық стандарттарға сай болу арқылы қаржы жүйесін жетілдіру.
Қаржы жүйесі – бұл қаржы қатынастарының жиынтығын қамтитын және
осы қатынастар негізінде сәйкес ақша қорын құру және пайдалану
және де осы қатынастардың ұйымдастырушы органдарының жиынтығын
айтамыз.
Қаржы жүйесі - бұл қаржы қатынастарының әртүрлі сфераларының
жиынтығы. Осы анықтаманы негізге ала отырып, қаржы жүйесін келесі үш
бөлікке жіктеуге болады:
1) Қаржы қатынастары;
2) Ақша қаражат қорларының жиынтығы;
3) Қаржы басқару аппараты жиынтығы.
Осығын сәйкес қаржы жүйесі 2-белгі бойынша жіктеуге болады:
1) Функционалды қасиет;
2) Қаржы қатынастарына қатысушы қаржы субъектілігі.
Бірінші белгісі бойынша функцоналды қасиет немесе қызмет ретінде: Салық
бюджет жүйесі жатады, қор нарығы, қаржылық құқық, сақтандыру және т.б.
жатады.
Екінші белгісі бойынша былай бөлінеді: жергілікті бюджет, коорпарация
қаржылары жатады.
Ал, бірінші бөлімде: Мемлекеттік қаржы жүйесі туралы мәселелерді
қарастырдым. Қазіргі жағдайда қандай мемлекеттің жеке экономикалық
құрылымын зерделеу оның қаржы жүйесін талдаусыз мүмкін емес.Бұл жүйе қаржы
қатынастары жиынтығынан және оны реттейтін институттардан тұрады. Қаржы
қатынастары кез-келген қоғамдық жүйеде орын алатын жалпы экономикалық
қатынастардың құрамды бөлігі. Мемлекет қаржы жүйесі арқылы саяси,
экономикалық және әлеуметтік салалардың алуан түрлі қызметтеріне қажетті
қаражаттарды жинақтап пайдаланады.
Жалпы, қаржы жүйесінің қалыптасуына энономиканың даму деңгейі,
жұмыспен қамтамассыз етілу деңгейі, халықтың қолындағы қаражаттар
тікелей әсерін тигізеді. Сондықтан ең алдымен халықтың қал-ахуалын
жақсартып, содан кейін жүйені қалыптастыру қажет. Сонымен қатар
нормативті-құқықтық актілерді ретке келтіріп, заңдар енгізу өзекті
болып отыр.
Мен білетіндей 1995 жылдары еліміздің қаржылық жағдайы өте нашар
болды. Ал қазір ол көрсеткіштер өзгерген. 2004 жылдың 10-шы
маусымында шыққан газетке жүгінсек, парламент бюджетті 121 млрд
теңгеге көбейтуді ұсынған және бұл жүзеге асқан. Бюджеттің кіріс
бөлігі, оның ішінде ішкі өнім 18,4 пайызды құрайтын жаңа
параметрлері 934,3 млрд теңге көлемінде, ал шығыс бөлігін бюджеттің
92,7 млрд теңге дефицитін сақтай отырып, яғни ішкі өнімнің 20,2
пайызы 1027 млрд теңгеге бекітуді көздеген. Бұл мәлімет біз үшін
көз қуантарлық болып отыр.
Біздің ендігі мақсатымыз осы даму деңгейін ары қарай
жетілдіре отырып, халықаралық аренада тек жақсы жағымен көріне
беру. Келешек мемлекетіміздің мамандары біз боламыз, сондықтан әрбір
студент өзіне жүктелген міндеттерді сезіне отырып білім алса,
біздің болашақ қаржы жүйесі жаман болмайды деп сенеміз.
Әлемдік практиканы өз елімізге ендіре отырып, тек тиімді
жақтарын алуға тырысу қажет. Қаржы жүйесі функцияларын дұрыс
анықтап, дефицит деңгейін мейлінше төмендетіп, макроэкономикалық
көрсеткіштерді ескере отырып әлемдік стандарттарға сүйену қажет.
Негізгі бөлім
1. тарау. Қаржы жүйесі мәні.
1.1. Қаржы жүйесі ұғымы, оның құрамы
Жалпы, қаржы жүйесі ұғымын түсіну үшін қаржының не
екенін ұғыну қажет. Қаржы (қолма-қол ақша, табыс ұғымын
білдіретін орта ғасырдағы латын тілінің financia сөзінен
пайда болған француздың finance сөзінен шыққан) қоғамда
нақты өмір сүретін, объективті сипаты мен айрықша қоғамдық
айналымы бар өндірістік қатынастарды білдіретін ақшалай қаржы
ресурстары мен қорларды жасау және пайдалану процесіндегі
экономикалық қатынастарды қамтып көрсететін тарихи қалыптасқан
аса маңызды экономикалық категориялардың бірі болып табылады.
Қаржының мәні, оның даму заңдылықтары, тауар-ақша
қатынастарын қамту сферасы мен қоғамдық ұдайы өндіріс
процесіндегі ролі қоғамның экономикалық құрылысымен,
мемлекеттің табиғатымен және функцияларымен айқындалады.
Елдің біртұтас қаржы жүйесі тиісті ақша қорлары
құрылып, пайдаланылатын қатынастардың, сонымен бірге бұл
қатынастарды ұйымдастыратын органдардың жиынтығын қамтиды.
Қаржы жүйесінің ұғымы кейде тар мағынада, тек мемлекеттің
қаржы мекемелерінің жиынтығы ретінде қолданылады.
Сонымен бірге жалпы институционалдық тұрғыдан алғанда
қаржы жүйесі бұл қаржы мекемелерінің жиынтығы, ал
экономикалық тұрғыдан---ол мемлекетте іс-әрекет ететін бір-
бірімен өзара байланысты қаржы қатынастарының жиынтығы.
Өзінің тарихи дамуында қаржы жүйесі ұзақ эволюциядан
өтті. Қаржы қатынастарының пайда болуы кезінде қаржы жүйесі,
жалпыға мәлім, әдетте, тек бір ғана буынмен---мемлекеттік
бюджетпен шектелді. Классикалық капитализм жағдайында батыстың
көптеген өркениетті елдерінің, соның ішінде бұрынғы КСРО-
ның қаржы жүйесін екі негізгі буын---мемлекеттік бюджет пен
жергілікті қаржылар құрады. Олар ақша қорларын қалыптастыруға
мүмкіндік берді, бұл буындардың көмегімен мемлекет өзінің
саяси және экономикалық функцияларын орындап отырды.
Қаржы жүйесі мынадай үш бөлікті қамтиды:
1. қаржы қатынастарының жиынтығы;
2. ақша қорларының жиынтығы;
3. басқарудың қаржы аппараты.
Ақша қорларының қозғалысына байланысты мемлекет,
шаруашылық жүргізуші субъектілер, салалар, аймақтар және жеке
азаматтар арасында пайда болатын экономикалық, ақша
қатынастарының жиынтығы қаржы қатынастарын құрайды.
Қаржы қатынастары негізінен мына екі сфераны қамтиды:
1) мемлекеттік бюджетке жинақталатын мемлекеттің
орталықтандырылған ақша қорларын қалыптастырып, пайдаланумен
байланысты болатын экономикалық ақша қатынастары;
2) кәсіпорындардың орталықтандырылмаған ақша қорларының толық
айналымын ортақтастыратын экономикалық ақша қатынастары.
Қаржы қатынастары өзінің экономикалық табиғаты жөнінен
бөлгіштік қатынастар болып табылады, оның үстіне құнды
бөлу ең алдымен субъектілер бойынша жүзеге асырылады.
Сондықтан қоғамдық өндірістегі субъектілердің ролі қаржы
қатынастары жіктемесінің алғашқы объективті белгісі ретінде
көрінеді.
Қаржы қатынастарының буындарына тән болып келетін тиісті
орталықтандырылған және орталықтандырылмаған ақша қорларының
жиынтығы қаржы жүйесінің екінші бөлігін құрайды.
Қаржының материалдық мазмұны өзінің көрінісін қаржы
ресурстарын қалыптастырып, пайдалануда табады. Бұл ресурстар
бюджет, мемлекеттік және мемлекеттік емес әлеуметтк сақтандыру
және қамсыздандыру. Амортизация, айналым қаражаттары, тұтыну,
резерв және басқа көптеген ақша қорларын кіріктіреді. Бір
қорлар едәуір дәрежеде, біреулері аз дәрежеде
орталықтандырылған, бір қорлар үнемі жұмсалады, басқалары
уақытша сақталады, үшіншісі қорланады.
Қаржы жүйесі интеграциялық тұрпатты жүйе болып табылады,
оған кіретін элементтердің тығыз байланысымен және оның
қосалқы жүйелерінің бірде-бірі өзінше өмір сүре алмайтындығымен
сипатталады: қаржы бір жағынан, өндірістік қатынастардың бір
бөлігін білдіреді және осы қатынастар жүйесінің элементі
болып келеді, екінші жағынан, өзінің функциялық өзіндік
ерекшелігі бар өзара байланысты элементтерден тұратын жүйе
болып табылады. Функциялық сыныптауға сәйкес қаржыларда
функциялық қосалқы жүйе ретінде мыналарды айтуға болады:
салық, бюджет, сыртқы экономикалық, қаржылық жоспарлаудың,
бақылаудың және басқа қосалқы жүйелері.
Қаржы жүйесін сыныптаудың функциялық критерийінен басқа
қаржы субъектілерінің (қаржы қатынастарындағы қатысушылардың)
белгісі юойынша сыныптау қолданылады, бұл қаржы жүйесін
сфералар мен буындар бойынша: мемлекеттің қаржысына,
шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысына, халықтың (үй
шаруашылығының) қаржысына бөлуге болады.
Буындардың сипаттамасының матасылған қатары ретінде жоғары
элементтері болады: қаржы қатынастары, қаржы қорлары, басқарушы
аппарат. Жүйелердің мұндай қасиеті қаржы жүйесіне
интеграциялық сипат береді.
Қаржы жүйесін құрайтын жеке элементтердің орны мен рөлі
бірдей емес. Бастапқы элемент жүйенің басқа элементтері
арасында алдыңғы орынды алады, өйткені жүйе элементтері мен
буындардың өзара байланысындағы оның рөлі айқындаушы болып
табылады.
Қазақстан Республикасының қаржы жүйесі (1- сызба)
Қазақстан Республикасының қаржы
жүйесі
Жалпымемлекеттік Шаруашылық жүргізушіХалықтың
қаржы субъектілер қаржысы (үй шаруашылығының)
қаржысы
Мемлекеттік Арнаулы Мемлекеттік Материалдық Өндірістік
бюджет бюджеттен тыскредит өндіріс емес
қорлар сферасының сфераның
қаржысы қаржысы
РеспубликалықЖергілікті Өнеркәсіп, ауыл Тұрғын үй-коммуналдық
бюджет бюджеттер: шаруашылығы, шаруашылықтың, халыққа
облыстардың, құрылыс тұрмыстық қызмет
қалалардың, кәсіпорындарының,көрсетудің, жолаушылар
аудандардың жүк көлігі, көлігінің, денсаулық
бюджеттері байланыс, сауда, сақтау, білім беру,
дайындау, мәдениет, ғылым және
геологиялық ғылыми қызмет көрсету,
барлау қоғамдық ұйымдар,
ұйымдарының, банк-кредит, сақтық,
жабдықтау коммерциялық және
мемлекеттік делдалдық ұйымдардың,
ұйымдар қаржысы мемлекеттік емес және
басқа субъектілердің
қаржысы
Орталықтандырылған қаржылар
Орталықтандырылмаған қаржылар
Мемлекеттің қаржысы. Мемлекеттің қаржысы мемлекеттің
экономикалық, әлеуметтік, саяси функцияларын орындау үшін оны
қажетті ақша ресурстарымен қамтамасыз ететін елдің қаржы жүйесінің
маңызды сферасы болып табылады және олар экономика мен
социумдағы сан алуан өзара байланыстарды қамтитын мемлекеттік
сектордың өндірістік және әлеуметтік қатынастардағы іс-қимылымен
байланысты.
Экономикалық мәні жағынан мемлекеттің қаржысы мемлекеттің,
оның кәсіпорындарының қаржы ресурстарын қалыптастырып, алынған
қаражаттарды мемлекет пен оның кәсіпорындарының функцияларын
орындауға пайдалану үшін қоғамдық өнімнің құны мен ұлттық
байлықтың бір бөлігін бөлу және қайта бөлумен байланысты
болатын ақша қатынастарын білдіреді.
Субъектілері: мемлекет (өзінің билік пен басқару органдары
арқылы), жеке кәсіпорындар, ұйымдар, мекемелер, азаматтар.
Мемлекет қаржысының функциялары экономикалық категория
болып келеді: бұл---бөлу мен бақылау функциялары.
Алайда бөлгіштік функциядағы мемлекеттің қаржысын неғұрлым
толық сипаттау үшін мемлекеттің реттеуші іс-қимылдарының
қажеттігінен туындайтын құрамдас қосалқы функцияларды бөліп
көрсеткен жөн, бұл:
1. орналастыру;
2. қайта бөлгіштік;
3. тұрақтандыру қосалқы функциялары.
Мемлекет қаржыларының экономикалық мазмұны бірыңғай емес:
олардың құрамында жеке оқшауланған буындар бөлінеді, олардың
әрқайсысы өзгеше функцияларды орындайды.
Егер қаржы қатынастарын топтастыру кезінде мемлекеттің
экономика мен әлеуметтік процестерге басшылық жасау деңгейіне
сүйенетін болсақ, онда Қазақстан Республикасындағы мемлекет
қаржысының құрылымын былай көрсетуге болады:
Қазақстанның мемлекеттік қаржысының құрамы (2-сызба)
Қазақстан Республикасының мемлекеттік қаржысы
Республикалық қаржы Жергілікті (муниципалдық)
қаржы
Бюджет
Мемлекеттік (төтенше Ұлттық қор
мемлекеттік) бюджет
Республикалық бюджет Жергілікті бюджет
Облыстық бюджет Астана бюджеті Республикалық маңызы
бар қала бюджеті
Ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) бюджеті
1. ққс
28,7
2. акциздер
7,7
3. табысқа салық 39,4
4. халықтан алынған салық 13,5
5. салықтық емес түсімдер 98,2
ЖАЛПЫ ТҮСІМ 206,2
ШЫҒЫСТАР
1. халық шаруашылығын қаржыландыру 63,3
2. мәдени саланы қаржыландыру 84,7
3. ғылымды қаржыландыру 2,3
4. қорғаныс шығындары 19,2
5. басқару шығындары 16,8
6. құқық қорғау органдарына 17,1
7. сыртқы экономика шығыны 12,1
8. басқа да шығындар 34,6
ЖАЛПЫ ШЫҒЫНДАР 250,1
БЮДЖЕТ ДЕФИЦИТІ 43,9
2004 жылғы республикалық бюджет кірістерінің көлемі мен құрылымы
түсімдердің атауы млн. теңге
%
ТҮСІМДЕР 722034 100,0
1. КІРІСТЕР 649000
89,9
салықтық түсімдер 603396
93,0
корпаративтік табыс салығы 272632
45,2
ққс 222161
36,8
акциздер 6019
1,0
салықтық емес түсімдер 39348
6,1
капиталдан алынатын кірістер 6256
0,9
2.РЕСМИ ТРАНСФЕРТТЕР 57630 8,0
3.КРЕДИТТЕРДІ ҚАЙТАРУ 15404 2,1
Кестеден көріп тұрғандай, кірістердің негізін салықтық түсімдер
құрайды, ал салықтық түсімдердің негізгі көздері, бұрынғыдай
қосылған құнға салынған салық пен корпорациялық табыс салығы болып
табылады. Республикалық бюджет кірістерінің басқа едәуір көзі---
салықтық емес түсімдер және капиталмен жасалған операциялардан
алынатын түсімдер.
Республикалық бюджет шығыстарының көлемі мен құрылымы (2003ж.)
млн. теңге %
ШЫҒЫСТАР 773893
100,0
ШЫҒЫНДАР 734809
94,8
1.жалпы мемлекеттік қызмет
көрсетулер 44066
5,7
2.қорғаныс 40435
5,2
3.қоғамдық тәртіп пен қауіпсіздік 73822
9,6
4.білім беру 23241
3,0
5.денсаулық сақтау 19105
2,5
6.әлеуметтік қамтамассыз ету 202043
26,1
7.тұрғын үй коммуналдық шаруақ 10321
1,3
8.мәдениет, спорт, туризм т. б. 12879
1,7
9.отын-энергетика кешені және жер
қойнауын пайдалану 8486
1,1
10.ауыл, су, орман, балық шаруағы
және қоршаған ортаны қорғау 43040
5,6
11.өнеркәсіп және құрылыс 1395
0,2
12.көлік және байланыс 59663
7,7
13.басқалар 68345
8,8
14.борышқа қызмет көрсету 34338
4,4
15.ресми трансферттер 93630
12,1
КРЕДИТТЕР 39085
5,0
Әр бюджетте оның кіріс және шығыс бөлігін теңестірген, яғни
баланстаған дұрыс. Баланс– бұл тепе-теңдік, бюджетті жасаған кезде
негізгі мәселе мемлекеттің ақшалай түсімдері мен шығыстарының
осындай жай-күйіне жету болып табылады. Кірістердің шығыстардан,
яғни бюджетке түсетін түсімдердің жалпы сомасының шығыстардың және
қайтарымды негізде бөлінетін кірістердің ауқымынан асып түсуі бюджет
артығын– профицитті құрайды.
Бюджеттік процесс– бюджетті жоспарлау, әзірлеу, қарау, бекіту,
атқару, нақтылау, түзету жөніндегі, бюджеттің атқарылуы бойынша
бюджет есебі мен есептемені жүргізу, мемлекеттік қаржылық бақылау,
сонымен бірге байланыстырылған гранттарды регламенттелінген қызмет.
Қазақстан Республикасының бюджеттік процесс Бюджет кодексіне,
"Қазақстан Республикасының жергілікті мемлекеттік басқару туралы",
жыл сайынғы "Республикалық бюджет туралы" заңға және Қазақстан
Республикасының басқа заңдарына сәйкес жүргізіледі.
Бюджеттің жобасын уақтылы және сапалы әзірлеу мен бюджетті
нақтылау және атқару жөнінде ұсыныстар жасауды қамтамасыз ету
мақсатымен Қазақстан Республикасының Президенті бюджеттік комиссияны
құрады, ол туралы қағиданы бекітеді, оның құрамын анықтайды.
Бюджеттік жоспарлау жоспарланып отырған кезеңге арналған бюджет
түсімдерінің көлемін және басымдылықты ескере отырып мемлекеттің
әлеуметтік-экономикалық даму міндеттеріне сәйкес оларды пайдалану
бағыттарын айқындау жөніндегі ұсыныстарды әзірлеу процесі болып
табылады.
Бюджет бір қаржы жылына жоспарланады. Кезекті қаржы жылына
арналған бюджеттің жобасымен бір мезгілде алдағы үш жылдық кезеңге
арналған бюджеттің болжамы жоспарланады.
Республикалық бюджеттің жобасын әзірлеу тәртібін Қазақстан
Республикасының Президенті айқындайды, жергілікті бюджеттің жобаларын
әзірлеу тәртібін Үкімет айқындайды.
Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітетін Қазақстан
Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының орта мерзімді
жоспары, Үкіметтің алдағы үш жылдық кезеңге арналған орта мерзімді
фискалдық саясат, мемлекеттік, салалық бағдарламалар, Президенттің
Қазақстан халқына елдегі ахуал және республиканың ішкі және сыртқы
саясатының негізгі бағыттары туралы жыл сайынғы жолдауы, өткен және
ағымдағы қаржы жылдарындағы республикалық бюджеттің атқарылу
нәтижелері, республикалық бюджеттік бағдарламалардың тиімділігін
бағалау алдағы қаржы жылына арналған республикалық бюджет жобасын
әзірлеу үшін негіз болып табылады.
Республикалық бюджет жобасын әзірлеу процесі мынадай кезеңдерді
кіріктіреді:
1. Бюджеттік жоспарлау жөніндегі орталық уәкілетті орган үш жылдық
кезеңге бекітілген бюджеттік алынымдар көлемін ескере отырып және
орта мерзімді фискалдық саясат негізінде бюджет құрылымына сәйкес
алдағы қаржы жылына арналған республикалық бюджет түсімдерінің
болжамды көрсеткіштерін айқындайды және оларды Республикалық бюджет
комиссиясына қарауға жібереді. Ол ағымдағы қаржы жылының 5
маусымына дейін алдағы қаржы жылына арналған республикалық бюджет
түсімдерінің болжамды көрсеткіштерін қарайды және олар жөнінде шешім
қабылдайды.
2. Республикалық бюджет шығыстарының лимиттерін бюджеттік жоспарлау
жөніндегі орталық уәкілетті орган республикалық бюджеттің болжамды
көрсеткіштері, бюджет қаражатын жұмсаудың басым бағыттары, теріс
операциялық сальдоның жол берілетін шекті мөлшері, орта мерзімді
фискалдық саясатта айқындалған басқа да көрсеткіштер, республикалық
бюджет тапшылығының ұйғарымды шекті мөлшері және орта мерзімді
жоспарда айқындалған басқа да макроэкономикалық көрсеткіштер,
Республикалық бюджет комиссиясы мақұлдаған алдағы қаржы жылына
арналған республикалық бюджетке түсетін түсімдердің болжамды
көрсеткіштері негізінде қалыптастырылады.
Республикалық бюджет комиссиясы ағымдағы қаржы жылының 5
маусымына дейін ағымдағы бюджеттік бағдарламаларға, бюджеттік даму
бағдарламаларына арналған шығыстардың лимиттерін қарайды және
мақұлдайды.
3. Республикалық бюджеттік бағдарламалар әкімшілерінің бюджеттік
өтінімдері бюджеттік жоспарлау жөніндегі орталық уәкілетті орган
белгілеген тәртіппен:
-бірыңғай бюджеттік сыныптама;
-ағымдағы бюджеттік бағдарламаларға арналған шығыстардың лимиті;
-басым бюджеттік инвестициялық жобалар тізбесі;
-өткен қаржы жылында Республикалық бюджет комиссиясы мақұлдаған
үш жылдық кезеңге арналған бюджеттік өтінім;
-орта мерзімді жоспар;
-орта мерзімді фискалдық саясат негізінде жасалады.
Алдағы үш жылдық кезеңге арналған бюджеттік өтінімдерді
республикалық бюджеттік бағдарламалардың әкімшілері бюджеттік
жоспарлау жөніндегі орталық уәкілетті органға ағымдағы қаржы
жылының 25 маусымынан кешіктірмей бюджеттік жоспарлау жөніндегі
орталық уәкілетті орган белгілеген кестеге сәйкес ұсынады.
4. Республикалық бюджеттік бағдарламалар әкімшілерінің бюджеттік
өтінімдері және бюджеттік жоспарлау жөніндегі орталық уәкілетті
органның олар бойынша қорытындысы, сондай-ақ бюджеттік жоспарлау
жөніндегі орталық уәкілетті органның облыстық бюджеттерге,
республикалық бар қалалардың, астананың бюджеттеріне республикалық
бюджеттен берілетін мақсатты трансферттер мен бюджеттік кредиттердің
көлемі жөніндегі ұсынысы ағымдағы қаржы жылының 15 шілдесінен
бастап Республикалық бюджет комиссиясының қарауына енгізіледі.
Республикалық бюджеттік бағдарламалардың әкімшілері ағымдағы
қаржы жылының 15 тамызына децін республикалық бюджеттік
бағдарламалар паспорттарының жобаларын және шығыстарды есептеулерді
Республикалық бюджет комиссиясының шешімдерін сәйкес келтіреді және
оларды бюджеттік жоспарлау жөнінідегі орталық уәкілетті органға
ұсынады.
5. Бюджеттік жоспарлау жөніндегі орталық уәкілетті орган алдағы
қаржы жылына арналған республикалық бюджет жобасының түпкілікті
нұсқасы негізінде алдағы қаржы жылына арналған республикалық бюджет
туралы заңның жобасын жасайды және ағымдағы қаржы жылының 15
тамызынан кешіктірілмейтін мерзімде оны Үкіметтің қарауына ұсынады
Операциялық сальдо бюджет кірістері мен шығындары арасындағы
айырма ретінде айқындалады.
Бюджет шығындарының бюджет кірістерінен асып түскен сомасы
теріс операциялық сальдо, ал бюджет кірістерінің бюджет шығындарынан
асып түскен сомасы оң операциялық сальдо болып табылады.
Ағымдағы бюджеттік бағдарламалардың жалпы көлемі бюджет
кірістерінің көлемінен асып түспеуге тиіс.
Бюджет тапшылығы (профициті) таза бюджеттік кредит беруді және
қаржы активтерімен жасалатын операциялар бойынша сальдоны шегеріп
тастағандағы операциялық сальдоға тең.
Теріс белгімен алынған шама бюджет тапшылығы, оң белгімен
алынған шама бюджет профициті болып табылады.
Бюджет тапшылығының жол берілетін шекті мөлшері әлеуметтік-
экономикалық дамудың орта мерзімді жопарымен белгіленеді.
Бюджет тапшылығын қаржыландыру---қарыз алу және бюджет
қаражатының бос қалдықтары есебінен бюджет тапшылығын жабуды
қамтамассыз ету. Оның көлемі алынған қарыздар сомасының, бюджет
қаражаты қалдықтары қозғалысының қарыздар бойынша негізгі борышты
өтеу сомасынан асып түсуі ретінде белгіленеді.
Бюджет профицитін пайдалану---қарыздар бойынша негізгі борышты
өтеуге бюджет профицитін, қарыздар қаражатын, бюджет қаражатының бос
қалдықтарын жұмсау. Оның көлемі қарыздар бойынша негізгі борышты
өтеу сомасының алынған қарыздар және бюджет қаражаты қалдықтарының
қозғалысы сомасынан асып түсуі ретінде белгіленеді.
Алдыңғы қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы
заңның жобасын Үкімет ағымындағы жылдың 1 қыркүйегінен кешіктірмей
Қазақстан Республикасының Парламентіне енгізеді.
Жоба Парламент палаталарының бірлескен отырысында кемінде екі
оқылымда қаралады.
Талқылау Үкімет уәкілеттік берген адамның Қазақстан
Республикасының әлеуметті-экономикалық дамуының орта мерзімді жоспары,
орта мерзімді фискалдық саясат және тиісті қаржы жылына арналған
республикалық бюджет туралы заңның жобасы жөніндегі, Ұлттық банк
Төрағасының ақша-кредит саясаты бойынша баяндамаларын, сондай-ақ
Парламенттің палаталары уәкілеттік берген адамдардың заң жобасы
бойынша қорытындыларымен қоса баяндамаларын қамтиды.
Алдағы қаржы жылына арналған республикалық бюджет Парламент
палаталарының бірлескен отырысында кемінде екі оқылымда және
ағымдағы жылдың 1 желтоқсанынан кешіктірілмей бекітіледі. Тиісті
қаржы жылына арналған республикалық бюджетті бекіту Парламент
палаталарының бірлескен отырысында заң қабылдау арқылы жүзеге
асырылады.
Парламент ағымдағы жылдың 1 желтоқсанына дейін алдағы қаржы
жылына республикалық бюджет туралы заңды қабылдамаған жағдайда
Президент алдағы қаржы жылының 1 тоқсанына арналған республикалық
қаржы жоспары туралы жарлық шығаруға құқылы, ол республикалық
бюджетті Парламент бекіткенге дейін қолданылады. Бұл республикалық
қаржы жоспары ағымдағы жылдың 30 желтоқсанына арналған республикалық
бюджет жобасының төрттен бір бөлігі көлемінде бекітіледі. Бұл
жағдайда осы қаржы жылына арналған республикалық бюджет сол жылғы
1 наурыздан кешіктірілмей бекітілуге тиіс. Бұл ретте аталған қаржы
жылына арналған республикалық бюджет сол жылдың бірінші тоқсанына
арналған республикалық қаржы жоспары ескеріле отырып бекітіледі.
Алдағы қаржы жылына арналған Республикалық бюджет туралы заң
қосымшаларымен, Президенттің алдағы қаржы жылының бірінші тоқсанына
арналған республикалық қаржы жоспары туралы Жарлығы жарияланады.
Бюджеттік жоспарлау жөніндегі жергілікті уәкілетті орган
облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың, ауданның
бюджеттік комиссиясы қабылдаған шешімдері негізінде алдағы қаржы
жылына арналған облыстық бюджет, республикалық маңызы бар қала,
астана бюджеті жобасының түпкілікті нұсқасын жасап, оны облыстың,
республикалық маңызы бар қаланың, астананың, ауданның бюджеттік
комиссиясының қарауына енгізеді.
Алдағы қаржы жылына арналған облыстық бюджет, республикалық
маңызы бар қала, астана бюджеті жобасының түпкілікті нұсқасын қарау
және айқындау жоспарланып отыпрған қаржы жылының алдындағы жылдың
15 қыркүиегінен, ал аудандікі 1 қазаннан кешіктірілмей аяқталады.
Жергілікті бюджет жобасы тиісті мәслихатттың тұрақты
комиссяларында қаралады.
Тиісті мәслихаттың сессияларында жергілікті бюджеттің жобасын
талқылау тиісті әкімшілік–аумақтық бірлік әкімінің немесе жергілікті
атқарушы орган уәкілеттік берген адмның тиісті әкімшілік–аумақтық
бірлік әкімінің немесе жергілікті атқарушы орган уәкілеттік берген
адамның тиісті әкімшілік-аумақтық бірліктің орта мерзімді әлеуметтік-
экономикалық даму бағдарламасы, орта мерзімді фискалдық саясат және
тиісті қаржы жылына арналған жергілікті бюджеттің жобасы бойынша
баяндамаларын, сондай-ақ мәслихат уәкілеттік берген адамдардың
жергілікті бюджеттің жобасы бойынша қорытындысымен қоса
баяндамаларын кіріктіреді.
Тиісті қаржы жылына арналған жергілікті бюджетті бекіту
мәлихаттың шешімін қабылдау арқылы жүзеге асырылады.
Бюджетке түсімдердің түсуін, бюджеттік бағдарламалардың іске
асырылуын қамтамасыз ету, сондай-ақ бюджет тапшылығын
қаржыландыру жөніндегі іс-шаралар кешенін орындау бюджеттің
атқарылуы болып табылады.
Бюджеттің атқарылуы ағымдағы қаржы жылының 1 қаңтарында
басталып, 31 желтоқсанында аяқталады.
Бюджет кодексінде көзделген жағдайларды қоспағанда, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz