Ұлттық мектептерде жаңа жүйенің қалыптасуы

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Ұлттық мектептерде жаңа жүйенің қалыптасуы.

Жоспар

І. Кіріспе.

1. Қазақ зиялыларының математикаға қосқан үлесі.

ІІ. Негізгі бөлім.

Математикалық сауаттылықтың өркендеуі.
Тұңғыш қазақ тіліндегі математика оқулығы.

ІІІ. Қорытынды.

Ұлттық мектептің ұлы мақсаты.

Бастауыш қазақ мектебінде математиканы оқыту жөніндегі ғылыми ой-пікірдің қалыптасуының бұлақ-бастауларының бірі халық педагогикасы болып табылады. Бабаларымыз өзінің барлық асыл сөз, даналық ойларын мақал-мәтелдер мен нақыл сөздер етіп кейінге қалдырып отырған. “Саны бардың мәні бар”, “Есепсіз дүние жоқ”, “Есеп, есеп білмеген есек” деп халқымыз текке айтпаған. Жас балалардың қарапайым математикалық білім түсініктерін қалыптастыруда санамақтар ерекше рөл атқарған. Соның бірі қазақ арасында кең тараған “қуыр-қуыр қуырмаш” деген атпен белгілі саусақ ойынын келтірейік. Балалардың саусақтарын бүгіп, “Бас бармақ, балалы үйрек, ортан терек, шылдыр шүмек, кішкене бөбек!”, - деп саусақтарға ат қояды да, оларды жұмып шығады.

Орта Азия мен Қазақстанда, әсіресе “Мұсылман Ренессансы” дәуірінде математикалық сауаттылық кеңінен өрістеп, математика ғылымының дамуы батыс пен шығыстың дамуы батыс пен шығыстың даму қарқынынан көп ілгері кетті. ІХ-ХҮ ғ. әлемдік математика ғылымының жетістіктері осы өңірлерден шыққан ғалымдардың есімдерімен байланысты.

Қазақстан топырағынан шыққан, дүниежүзілік ғылым мен мәдениеттің дамуына зор ықпал еткен ірі тұлғалардың бірі - Әбунәсір әл-Фараби (870-950 ж. ж. ) . Оның сан-салалы трактаттары ғылымның барлық дерлік салаларын қамтиды. Ұлы ойшыл шығармаларында педагогика мен психология, сондай-ақ математика мен оны оқытудың әдістемесі мәселелері де ерекше орын алады. Ол математика ғылымын жеті тарауға бөлген:

1. Арифметика. 2. Геометрия. 3. Оптика. 4. Астрономия. 5. Музыка. 6. Салмақ туралы ғылым (статика) . 7. Айла әрекет туралы ғылым. Өз кезегінде арифметика мен геометрияны теориялық және практикалық деп екіге бөле отырып, олардың әрқайсысының мәні мен мазмұнын тығыз бірлікте, байланыста тұжырымдайды.

Сонымен ХХ ғ. басында қазақ халқының басы әл-Жауһари, әл-Хорезми, әл-Фараби сияқты ғалымдардың мұраларынан бастау алатын бастауыш математиканы оқыту жөніндегі жүйелі әдістемелік математикалық ой-пікір мәдениеті қалыптасты.

Ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып, осы күнге дейін жетіп, отырған халқымыздың ауызша есептерінің жас балаларға математикалық білім берудің өзгеше бір әдістемелік құралы ретіндегі маңызы орасан зор. Есептің шешуін іздеу барысында бала ойланады, ізденеді, сұрайды. Бұл оның дүниетанымын, логикалық ой-өрісін кеңейтіп математикалық білім түсінігін молайта түседі. Ауызша есептер бүгінгі заманда да керекті қасиетін және өз бағасы түсіре қойған жоқ.

ХХ ғ. басында болып жатқан түрлі қоғамдық саяси оқиғалардан қазақтың жаңадан қалыптаса бастаған, көзі ашық, ұлтжанды интеллегенциясы бейтарап қала алмады. А. Байтұрсынұлы, М. Дулатұлы, Ә. Бөкейханұлы сынды қазақ зиялы қауымының көшбастаушылары мұсылмандық оқу жүйесінде реформа жасау мәселесін қолдап, қазақ арасында жаңа әдіспен оқытудың кеңінен насихаттады.

Ғ. Балғымбаев (1866-1943) бастауыш арифметикасы оқытудағы көрнекіліктің роліне ерекше мән беріп, балаларды көрнекі мысалдармен көз қанықтыра үйрету үшін ішінде жеткілікті мөлшерде сурет схема түсініктемелері бар есептер жинағын міндетті түрде оқулық ретінде енгізу керек” деп бастауыш мектептің математика оқулығына қойылатын талаптарды дұрыс тұжырымдап беру ерекше таң қалдырады.

Қазақстан математиканың бастауыш курсын оқыту жөніндегі ғылыми ой-пікірдің қалыптасуында аса көрнекті мемлекет және қоғам қайраткері С. Қожанов үлкен орын алады. С. Қожанұлының “Есеп тану құралы” күні бүгінге дейін бастауыш мектепке арналған оқулық деп бағаланып жүр.

ХХ ғ. басында қазақ қоғамының қай саласы болмасын күрделене түсіп, ұлттық сананың ояну дәуіріне жол ашылған заманда қазақ тілінің де қоғамдық қызметі күшейе түсті. Ал 1912-13 жылдардан бастап А. Байтұрсынұлының жаңа емлесінің жаппай қолданыла бастауы және осы емлемен қазақ тіліндегі алғашқы математика оқулығы М. Дулатұлының “Есеп құралының” жарық көруі қазақ халқының мәдени өмірінде үлкен роль атқарған, қазақ арасында математикалық сауаттылықтың өркендеуіне, сондай-ақ ана тіліндегі математикалық терминдер жасау ісіне игілікті қызмет еткен прогрессивтік құбылыс болды.

Қазақ тіліндегі тұңғыш математика оқулығының басты ерекшеліктерінің бірі бұрын естіп білмеген математика ғылымының бастапқы ұғымдарын енді игеруге кіріскен қазақ оқушы қауымына сол ұғымдарды мейлінше түсінікті етіп жеткізу мақсатының көзделуі болып табылады. “Есеп құралында” ұсынылған терминдердің күні бүгінге дейін қолданылып отырғанын аңғартады. Қазақ тіліндегі математикалық терминологияны қалыптастыру бағытында жүйелі жұмыстар жүргізудің мүмкіндігі, шын мәнісінде, қазан төңкерісінен кейін ғана туды.

Бастауыш қазақ мектебінде математиканы оқытудың теориясы мен өзіндік тәжірибесін қалыптастыру бағытындағы М. Дулатовтың “Есеп құралының” жарыққа шығуынан бастау алатын игілікті істі ілгері жалғастырушы, дамытушы және тың істер атқарушылардың бірі Әлмағамбет Қасымұлы болды. Бізге оның әдістемелік жағынан аса құнды төмендегідей еңбектері белгілі: “3-жылдың есеп құралы” (1927), “4-ші жылдың есеп құралы” (1928), “2-нші жылдың есеп құралы”. Ә. Қасымұлы қазақ бастауыш мектебінің 3-ші және 4-ші кластары үшін тұңғыш математика оқулықтарын жазып, сол кезең үшін аса күрделі мәселені шешуі, сондай-ақ педагогикалық қызмет және мерзімді басылымдарда математиканы оқытуға байланысты әдістемелік мақалаларының жиі жариялануы оның математиканы оқытудың ғылыми-әдістемелік мәселелерімен жан-жақты айналысқанын айғақтай түседі.

Қазақ тіліндегі математика терминдерін жасау ісіне келсек, ол алғашқыда математикадан төл оқу бағдарламалары мен оқу құралдарын даярлау, сондай-ақ орыс тіліндегі оқулықтарды аудару жұмыстарымен тығыз байланыста жүргізілді. Әсіресе, төл оқу құралдарының авторлары М. Дулатұлы, К. Жәленұлы, С. Қожанұлы, Ә. Қасымұлы және т. б. математикалық терминдер мәселесіне қатты назар аударып, бастауыш мектеп математикасы мен оны оқыту әдістемесіне қатысты көптеген категорияларға қазақша атаулар ұсынды. Алғашқы төл оқу құралдарының авторлары ұсынған математика терминдерінің көпшілігі күні бүгінге дейін қолданылып отырғанын да айта кету керек.

Алғашқы математика оқулықтарының басты ерекшеліктерінің бірі бастауыш мектепте оқытылатын ғылым негіздерінің мазмұн бірлігін сақтау, яғни пәнаралық байланысты нығайту болып табылады. 20-шы жылдары ана тіліндегі математиканың терминін қалыптастыру бағытында да жүйелі жұмыстар жүргізілді.

Бастауыш қазақ мектептерінде математиканы оқыту негізіндегі әдістемелік ой-пікірдің қалыптасу және даму эволюциясы бірнеше ғасырлардың жемісі болып табылатын ұзақ тарихи-педагогикалық процесс. Кәрім Жәленұлы бастауыш математикасының білім мазмұнын анықтау мен математиканы оқытудың әдіс-тәсілдері жайында құнды ой-пікірлер айтқан, жалпы қазақ балаларына ана тілінде бастауыш математикалық білім беру мәселелерімен жүйелі түрде айналысып, соған көп күш-жігер жұмсаған біртуар қазақ зиялыларының бірі. Ол бүгінгі күні бізге мынадай еңбектерімен белгілі болып отыр: “Есептану жобасы” (1922ж. ), “Есептану. Бөлшек сандар” (1923 ж. ) . К. Жәленұлының “Есептану жобасы” қазақ бастауыш мектебі үшін математика пәні бойынша жасалған алғашқы төл оқу бағдарламарының бірі болып табылады. Ол төртжылдық оқуға арналған, көлемі 12 бет, “Есеп ғылымының жобасы және мұғалімдерге” атты екі бөлімнен тұрады.

Ескерте кететін бір жай 1930 жылға дейін жарық көрген және қазақ тіліндегі бастауыш мектебімен қатар “қырғыз тіліндегі мектептерде де пайдаланылған” М. Дулатов, С. Қожанов, К. Жәленов т. б. қазақ авторлары дайындаған оқу құралдарын жүз көлеміндегі толық ондықтар жеке қарастырылған.

Бастауыш сыныптардан бастап, математика сабақтарында халықтық педагогиканы пайдаланатын болсақ, оқушылардың сабаққа деген ынта-жігерін арттырып, халқымыздың мәдени мұраларын, салт-дәстүрін, шешендік сөздерін, өзіндік өнегесін бала бойында қалыптастыруға болады.

Қазақ халқының зиялы азаматтарының бірі М. Жұмабаев қазақтың ұлттық мектебінің моделін ұсынған болатын. Онда “әрбір ұлттың баласы өз ұлтының арасында өз ұлты үшін қызмет қылатын болғандықтан, тәрбиеші баланы сол ұлт тәрбиесімен тәрбие қылуға міндетті” десе, Дулатов мектептің мақсаты туралы “…жалғыз құрғақ білім үйрету емес, біліммен бірге жақсы тәрбиені қоса беру” деп тамаша айтқан.

Тәрбиенің негізгі мақсаты дені сау, ұлттық сана-сезімі оянған, рухани ойлау дәрежесі биік, мәдениетті, парасатты, ар-ожданы мол, еңбекқор, іскер бойында басқа да игі қасиеттер қалыптасқан адамды тәрбиелеу.

Қазақстандық демократиялық қоғамның құрылуы және республиканың әлемдік білім беру кеңістігіне енуі отандық білім дамуының стратегиялық жоспарын әзірлеуді және соған орай ұлттық білім жүйесінің бұрынғы кеңестік жүйесінің жетістіктері мен білім дамуындағы жалпы әлемдік үрдістерді ескеретін жаңа үлгісіне көшуді талап етуде. Біздің еліміздің ұлттық білім жүйесінің жаңа үлгісі ең алдымен, оқу мен тәрбиенің жоғары сапалылығын қамтамасыз етуге, жаңаша ойлайтын және азаматтық өресі өте биік, жоғары білікті мамандар даярлау ісіне бағытталу қажет екенін көрсетіп отыр. Оқушыға берілетін білімнің қайнар көзі, бастау бұлағы бастауыш мектепте.

М. Дулатұлының “Есеп құралында” бастауыш мектептердің бірінші, екінші жылдарында шығарылатын есептер жинақталған. Еңбектің құндылығы сол ол педагогикалық, әдістемелік құрал ретінде, ұлттық ерекшеліктерді сақтап сақтап жарық көрген тұңғыш оқулық. Кітаптың ерекшелігі жай есептер мен мәселе есептер тақырып бойынша жинақталған. М. Дулатұлының бұл кітабы өмір талабынан туындаған қазақ баласына аса қажетті дүние еді.

Қай ұлттың, қай халықтың болсын кемеліне келіп тасуына, рухани өсуіне, әдеби-мәдени дамуына басты ықпал жасайтын негізгі тірек, ол ұлттық мектеп.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.