Cауат ашу әдістемесі пәнінен дәрістер
1.тақырып.
Сауат ашу әдістемесінің ғылыми негіздері.
2.тақырып.
Сауат ашу сабақтарына қойылатын негізгі педагогикалық талаптар
3.тақырып.
Сауат ашу кезеңінде балалардың жас ерекшеліктеріне қарай қойылатын педагогикалық талаптар.
4.тақырып.
Оқудың маңызы мен мақсаты және түрлері
5.тақырып.
Көркем шығарманы оқыту және қабылдаттыру үшін істелетін жұмыстар
6.тақырып.
Байланыстырып сөйлеу жұмыстарының психологиялық, педагогикалық және лингвистикалық ерекшеліктері
7.тақырып.
Қазіргі методикалық әдебиеттерге шолу3 Модуль. Жазу және тіл дамыту
8.тақырып.
Оқу мен жазу дағдыларын қалыптастыру процесінің кезеңдері және жазуға қойылатын талаптар.
9.тақырып.
Жазуға үйретуге байланысты жүргізілетін жұмыстар.
10.тақырып.
Дайындықтары әр түрлі оқушылармен жүргізілетін сауат ашу жұмысының ерекшеліктері
11.тақырып.
Қатені болдырмау үшін жүргізілетін жұмыстар
12.тақырып.
Сауат ашу кезінде жүргізілетін тіл дамыту жұмыстары.
13.тақырып.
Сауат ашу кезеңінде баланың тілі мен ойын дамытуға қойылатын талаптар.
14.тақырып.
Сауат ашу кезеңінде жүргізілетін оқу.тәрбие жұмысының түрлері
15.тақырып.
Сауат ашу кезеңіне арналған оқу материаларының құрылысы мен мазмұны
Сауат ашу әдістемесінің ғылыми негіздері.
2.тақырып.
Сауат ашу сабақтарына қойылатын негізгі педагогикалық талаптар
3.тақырып.
Сауат ашу кезеңінде балалардың жас ерекшеліктеріне қарай қойылатын педагогикалық талаптар.
4.тақырып.
Оқудың маңызы мен мақсаты және түрлері
5.тақырып.
Көркем шығарманы оқыту және қабылдаттыру үшін істелетін жұмыстар
6.тақырып.
Байланыстырып сөйлеу жұмыстарының психологиялық, педагогикалық және лингвистикалық ерекшеліктері
7.тақырып.
Қазіргі методикалық әдебиеттерге шолу3 Модуль. Жазу және тіл дамыту
8.тақырып.
Оқу мен жазу дағдыларын қалыптастыру процесінің кезеңдері және жазуға қойылатын талаптар.
9.тақырып.
Жазуға үйретуге байланысты жүргізілетін жұмыстар.
10.тақырып.
Дайындықтары әр түрлі оқушылармен жүргізілетін сауат ашу жұмысының ерекшеліктері
11.тақырып.
Қатені болдырмау үшін жүргізілетін жұмыстар
12.тақырып.
Сауат ашу кезінде жүргізілетін тіл дамыту жұмыстары.
13.тақырып.
Сауат ашу кезеңінде баланың тілі мен ойын дамытуға қойылатын талаптар.
14.тақырып.
Сауат ашу кезеңінде жүргізілетін оқу.тәрбие жұмысының түрлері
15.тақырып.
Сауат ашу кезеңіне арналған оқу материаларының құрылысы мен мазмұны
Бастауыш мектептерде сауат ашу әдістемесі – қазақ әдеби тілінің маңызын, әдіс – тәсілдерін, амалдарын, оқушыға ана тілінен білім берудің, оны меңгертудің жолдарын үйрететін ғылым. Мұғалім ана тілінен теориялық білім беру арқылы оқушының өзін қоршаған ортаға көзқарасын қалыптастырады, Отанына шын берілген нағыз патриот, азамат етіп тәрбиелейді.Ондай дағды мен білік, тәрбие беру қазақ тілін дұрыс оқыту арқылы іске аспақ.
«Бастауыш сыныпта сауат ашу әдістемесі » – ғылыми-теориялық білім беруді мақсат ете отырып, оның болашақта зерттелуге тиіс проблемаларына байланысты студенттерді ғылыми ізденіске баулуды өзінің міндеті деп санайды.
«Бастауыш сыныпта сауат ашу әдістемесі» пәнінің міндеті – студенттерге теориялық және тәжірибелік тұрғыда білім беру, яғни, сөз және ұғым, мағына, сөз мағынасы, оның даму жолдары, құрылымдық түрлері, сөздік құрамның толығу жолдары, кірме сөздер, олардың алатын орны, шығу тегі, семантикалық сипаты, жалпы тіл білімінде тілдік категориялардың зерттелуіндегі әлі толық ашылмаған жайттарға студенттердің назарын аудару. Студенттердің сауат ашу пәнінен алған білімін қайталап еске түсіре отырып, бір ізге салу.
Пәннің міндеті – студенттердің сауат ашу пәнінен алған білімін қайталап еске түсіре отырып, бір ізге салу жолдарын меңгерту. Қазақ тілінің сөз байлығын терең игерте отырып, оның ішкі құрылыс жүйесін, өзгерістерін талдауға жетілдіру. Лексиканың актив және пассив қоры туралы түсініктерін молайтып, қазақ тілінің сөздіктерімен жұмыс жасатудың ең оңай әдіс – тәсілдерін меңгерту.
Метод – бір нәрсені теориялық зерттеудің немесе соны практика жүзінде іске асырудың жолы, тәсілі деген тұрғыда анықтама берілген./под ред. проф. Д.Н.Ушаков. «Толковый словарь русского языка» том 2,стр 199./ Метод грек. «зерттеу жолы» деген мағынаны береді.Метод – халықаралық термин болып орныққан сөз.Метод – сөзбе – сөз алғанда жол, прием т.б.
«Бастауыш сыныпта сауат ашу әдістемесі» ғылымның бір сал䀰 ﴃ鼼 Ѐде педагогика ғылымының құрамына енеді. Ол ең алдымен оқушыға тілдік категорияларды қандай әдіс – тәсілдер арқылы оқытсақ нәтижелі болады деген мәселелерді қарастырады және ана тілінен білім берудің жолдарын үйретеді. Бастауышта сауат ашу әдістемесі лингвистика, логика, педагогика, психология пәндерімен тығыз байланысты.
Дәрісті қорытындылау: Бастауыш сыныпта сауат ашу пәні, мақсаты мен міндеттері. Пәннің басқа ғылымдармен байланысы. Бастауыш мектептерде сауат ашудың оқушыларға білім, тәрбие берудегі және оларды дамытудағы маңызы. Бастауыш мектептерде сауат ашуға қойылатын ғылыми - әдістемелік талаптар. Сауат ашу әдістемесі – ана тілін ұғынудың заңдылықтарын және тіл туралы білімді оқушыларға үйрету жолдары мен құралдарын зерттейтін педагогикалық ғылым екендігі. Білім беру жолдары мен құралдарына: 1) мақсатты түрде іріктеліп алынған тілдік материал;
2) оқу жұмысын ұйымдастыру; 3) оны үйрету әдістері жататындығы туралы түсіндіру.
«Бастауыш сыныпта сауат ашу әдістемесі » – ғылыми-теориялық білім беруді мақсат ете отырып, оның болашақта зерттелуге тиіс проблемаларына байланысты студенттерді ғылыми ізденіске баулуды өзінің міндеті деп санайды.
«Бастауыш сыныпта сауат ашу әдістемесі» пәнінің міндеті – студенттерге теориялық және тәжірибелік тұрғыда білім беру, яғни, сөз және ұғым, мағына, сөз мағынасы, оның даму жолдары, құрылымдық түрлері, сөздік құрамның толығу жолдары, кірме сөздер, олардың алатын орны, шығу тегі, семантикалық сипаты, жалпы тіл білімінде тілдік категориялардың зерттелуіндегі әлі толық ашылмаған жайттарға студенттердің назарын аудару. Студенттердің сауат ашу пәнінен алған білімін қайталап еске түсіре отырып, бір ізге салу.
Пәннің міндеті – студенттердің сауат ашу пәнінен алған білімін қайталап еске түсіре отырып, бір ізге салу жолдарын меңгерту. Қазақ тілінің сөз байлығын терең игерте отырып, оның ішкі құрылыс жүйесін, өзгерістерін талдауға жетілдіру. Лексиканың актив және пассив қоры туралы түсініктерін молайтып, қазақ тілінің сөздіктерімен жұмыс жасатудың ең оңай әдіс – тәсілдерін меңгерту.
Метод – бір нәрсені теориялық зерттеудің немесе соны практика жүзінде іске асырудың жолы, тәсілі деген тұрғыда анықтама берілген./под ред. проф. Д.Н.Ушаков. «Толковый словарь русского языка» том 2,стр 199./ Метод грек. «зерттеу жолы» деген мағынаны береді.Метод – халықаралық термин болып орныққан сөз.Метод – сөзбе – сөз алғанда жол, прием т.б.
«Бастауыш сыныпта сауат ашу әдістемесі» ғылымның бір сал䀰 ﴃ鼼 Ѐде педагогика ғылымының құрамына енеді. Ол ең алдымен оқушыға тілдік категорияларды қандай әдіс – тәсілдер арқылы оқытсақ нәтижелі болады деген мәселелерді қарастырады және ана тілінен білім берудің жолдарын үйретеді. Бастауышта сауат ашу әдістемесі лингвистика, логика, педагогика, психология пәндерімен тығыз байланысты.
Дәрісті қорытындылау: Бастауыш сыныпта сауат ашу пәні, мақсаты мен міндеттері. Пәннің басқа ғылымдармен байланысы. Бастауыш мектептерде сауат ашудың оқушыларға білім, тәрбие берудегі және оларды дамытудағы маңызы. Бастауыш мектептерде сауат ашуға қойылатын ғылыми - әдістемелік талаптар. Сауат ашу әдістемесі – ана тілін ұғынудың заңдылықтарын және тіл туралы білімді оқушыларға үйрету жолдары мен құралдарын зерттейтін педагогикалық ғылым екендігі. Білім беру жолдары мен құралдарына: 1) мақсатты түрде іріктеліп алынған тілдік материал;
2) оқу жұмысын ұйымдастыру; 3) оны үйрету әдістері жататындығы туралы түсіндіру.
Негізгі әдебиеттер:
7.1 Негізгі әдебиеттер:
7.1.1 Қазақ тілін оқыту методикасы. Жалпы редакциясын басқарған Б.Құлмағамбетова -Ал.:«Мектеп», 1988
7.1.2 Г.Ж.Тұрдалиева. Бастауыш сыныптарда қазақ тілін оқыту.Астана, «Фолиант» баспасы, 2007
7.1.3. Қ. Шаяхметұлы. Әлемдік білім кеңістігіне ену жағдайында қазақ тілінде оқыту мен тәрбиелеудің мәселелері-Колледждерде оқытылатын мемлекеттік тіл: тарих, бүгіні
мен болашағы. Семей-2006. 19- бет
7.1.4. С. Қазыбайұлы. Бастауыш кластарда қазақ тілін оқыту- Алматы 1997
7.1.5.Ғ. Дүкенбаева. Мектеп жасына дейінгі балаларды ойын арқылы адамгершілікке
тәрбиелеу.-Алматы-1992
7.1.6. З.Бейсембаева. Қазақ тілін оқыту әдістемесі. Алматы,2002
7.1.7. Қ. Қасабекова. Сауат ашу сабағының үлгі жоспарлары.-А., 1984
7.1.8. Қ.Т. Қабиева. Сөйлемдегі сөздердің байланысы жөнінде-Алматы: Ана тілі, 1985
7.1.9. Ф.Мұсабекова. Тыныс белгілерін оқытудың кейбір мәселері-Алматы: Мектеп, 1959
7.1.10. С. Қалиев, Б. Баймұратова. Өзіміз оқып үйренеміз. А. 1991
7.1.11. Қ.Ж. Бұзаубақова. Жаңа педагогикалық технология. А., 2004
7.1.12. Ф. Жұмабекова, А. Салиева. Мектепке дейінгі педагогика пәнін кредиттік жүйе талаптарына сай оқытудың ерекшеліктері-« Ұлт тағылымы» журналы №2/2006, 59-б
7.1.13. Т.К. Мүрсәлімов. Грамматикалық талдау әдістемесі-Семей-2007.
7.1.14. А. Құралұлы. Ұлттық дүниетаным.-Алматы: Өнер,2002
7.115. Қ.Ж. Бұзаубақова « Жаңа педагогикалық технология» тренинг/Оқу-әдістемелік құрал/-Алматы-2005
7.1.16. Ә. Мұхтарова. Оқушыларды шығармашылыққа баулу жолдары. А.., 1999
7.1.17. Ф. Оразбаева Тілдік қатынас теориясы және әдістемесі, А., 2000
7.2 Қосымша әдебиеттер:
7.2.1 М. Махмутов. Современный урок. Москва, 1985
7.2.2 Д. Әлімжанов. Қазақ тілінде морфологияны оқыту методикасының кейбір
мәселелері-Алматы, 1972
7.2.3 Г. Жұмалиева, Б.Баймұратова , Н. Никипорец. Тәй-тәй. А., 1990
7.2.4 З. Бейсембайқызы. Қазақ тілін модуль негізінде оқыту. А. 2001
7.2.5 А. Бакраденова, Б. Баймұратова. Орыс тілінде жұмыс істейтін балабақшада қазақ
тілін оқыту методикасы А., 1992
7.2.6 Ә.Ишмұхамбетов. Қызықты грамматика. А., 1995
7.2.7 Б. Құлмағамбетова және басқалар. Қазақ тілін оқыту әдістемесі А.,2000
7.2.8. Ә.Исабаев. Қазақ тілін оқытудың дидактикалық негіздері. А., 1998
7.2.9. Т.Әбдікәрімова, Т. Әбдіғалиева, Қ, Шәймерденов. Қазақ тілін оқыту әдістемесі А., 1999
7.2.10. Байтұрсынұлы А. Тіл тағылымы Алматы-1992
7.2.11. Рахметова С. Қазақ тілін оқыту методикасы, А., 1992
7.2.12. Рахметова С. Бастауыш сыныптарда оқушылардың тілін ұстарту, А., 1997.
7.2.13 Әуелбаев Ш. Қазақ тілі сабақтарының мазмұны мен жоспарлау үлгілері.А., 1980
7.2.14. Уәйісов Г., Жұмабаев Ә., Қазақ тілін оқыту әдістемесі А., 1999.
7.2.15. Сайлаубаева Б., Қойшыбаева Ж., Қазақ тілін оқыту әдістемелік нұсқау Семей-2006
7.1 Негізгі әдебиеттер:
7.1.1 Қазақ тілін оқыту методикасы. Жалпы редакциясын басқарған Б.Құлмағамбетова -Ал.:«Мектеп», 1988
7.1.2 Г.Ж.Тұрдалиева. Бастауыш сыныптарда қазақ тілін оқыту.Астана, «Фолиант» баспасы, 2007
7.1.3. Қ. Шаяхметұлы. Әлемдік білім кеңістігіне ену жағдайында қазақ тілінде оқыту мен тәрбиелеудің мәселелері-Колледждерде оқытылатын мемлекеттік тіл: тарих, бүгіні
мен болашағы. Семей-2006. 19- бет
7.1.4. С. Қазыбайұлы. Бастауыш кластарда қазақ тілін оқыту- Алматы 1997
7.1.5.Ғ. Дүкенбаева. Мектеп жасына дейінгі балаларды ойын арқылы адамгершілікке
тәрбиелеу.-Алматы-1992
7.1.6. З.Бейсембаева. Қазақ тілін оқыту әдістемесі. Алматы,2002
7.1.7. Қ. Қасабекова. Сауат ашу сабағының үлгі жоспарлары.-А., 1984
7.1.8. Қ.Т. Қабиева. Сөйлемдегі сөздердің байланысы жөнінде-Алматы: Ана тілі, 1985
7.1.9. Ф.Мұсабекова. Тыныс белгілерін оқытудың кейбір мәселері-Алматы: Мектеп, 1959
7.1.10. С. Қалиев, Б. Баймұратова. Өзіміз оқып үйренеміз. А. 1991
7.1.11. Қ.Ж. Бұзаубақова. Жаңа педагогикалық технология. А., 2004
7.1.12. Ф. Жұмабекова, А. Салиева. Мектепке дейінгі педагогика пәнін кредиттік жүйе талаптарына сай оқытудың ерекшеліктері-« Ұлт тағылымы» журналы №2/2006, 59-б
7.1.13. Т.К. Мүрсәлімов. Грамматикалық талдау әдістемесі-Семей-2007.
7.1.14. А. Құралұлы. Ұлттық дүниетаным.-Алматы: Өнер,2002
7.115. Қ.Ж. Бұзаубақова « Жаңа педагогикалық технология» тренинг/Оқу-әдістемелік құрал/-Алматы-2005
7.1.16. Ә. Мұхтарова. Оқушыларды шығармашылыққа баулу жолдары. А.., 1999
7.1.17. Ф. Оразбаева Тілдік қатынас теориясы және әдістемесі, А., 2000
7.2 Қосымша әдебиеттер:
7.2.1 М. Махмутов. Современный урок. Москва, 1985
7.2.2 Д. Әлімжанов. Қазақ тілінде морфологияны оқыту методикасының кейбір
мәселелері-Алматы, 1972
7.2.3 Г. Жұмалиева, Б.Баймұратова , Н. Никипорец. Тәй-тәй. А., 1990
7.2.4 З. Бейсембайқызы. Қазақ тілін модуль негізінде оқыту. А. 2001
7.2.5 А. Бакраденова, Б. Баймұратова. Орыс тілінде жұмыс істейтін балабақшада қазақ
тілін оқыту методикасы А., 1992
7.2.6 Ә.Ишмұхамбетов. Қызықты грамматика. А., 1995
7.2.7 Б. Құлмағамбетова және басқалар. Қазақ тілін оқыту әдістемесі А.,2000
7.2.8. Ә.Исабаев. Қазақ тілін оқытудың дидактикалық негіздері. А., 1998
7.2.9. Т.Әбдікәрімова, Т. Әбдіғалиева, Қ, Шәймерденов. Қазақ тілін оқыту әдістемесі А., 1999
7.2.10. Байтұрсынұлы А. Тіл тағылымы Алматы-1992
7.2.11. Рахметова С. Қазақ тілін оқыту методикасы, А., 1992
7.2.12. Рахметова С. Бастауыш сыныптарда оқушылардың тілін ұстарту, А., 1997.
7.2.13 Әуелбаев Ш. Қазақ тілі сабақтарының мазмұны мен жоспарлау үлгілері.А., 1980
7.2.14. Уәйісов Г., Жұмабаев Ә., Қазақ тілін оқыту әдістемесі А., 1999.
7.2.15. Сайлаубаева Б., Қойшыбаева Ж., Қазақ тілін оқыту әдістемелік нұсқау Семей-2006
1 ГЛОССАРИЙ
1.1 Әдіс – құбылыстарды танып білудің, зерттеудің әдіс-тәсілдері мен
амалдар жиынтығы, таным мен істе белгілі нәтижелерге жетудің тәсілдері.
1.2Әрекет – іс-қимыл, құрал. Оқу әрекеті арқылы баланың ойы абстрактіден
нақтыға қарай өрлейді, теориялық сана, теориялық ойлау қалыптасады.
1.3 Бейін алды даярлық – білім алушылардың жеке білім беру траекториясының
негізгі орта білім беруді таңдауын мақсатты педагогикалық қолдау.
1.4 Бейінді оқыту - білім алушылардың мүдделерін, бейімділігі мен
қабілеттерін ескере отырып, оқытуды саралау мен даралау процесі, білім беру
процесін ұйымдастыру.
1.5 Білімдену – оқу барысында шәкірт игерген білім, ептілік, дағды және
ойлау тәсілдері жүйесі.
1.6 Білім алушыларды аралық аттестаттау – білім алушылардың бір оқу пәнін
оны зерделеп бітіргеннен кейінгі бір бөлігінің немесе бүкіл көлемінің
мазмұнын меңгеру сапасын бағалау мақсатында жүргізілетін рәсім.
1.7Білім алушыларды қорытынды аттестаттау – тиісті білім беру деңгейінің
мемлекеттік жалпыға міндетті стандартында көзделген оқу пәндерінің көлемін
олардың меңгеру дәрежесін айқындау мақсатында жүргізілетін рәсім.
1.8 Даму – адам ағзасында жүріп отырған
Дедукция – ойлаудың бүтіннен бөлшекке, жалпыдан жалқыға көшу жолы.
Дидактика – педагогикалық ғылымның оқыту әдістерін баяндайтын бөлімі.
Дүниетану – дүниенің даму заңдылығын білу қабілеті, жалпы ой-өріс.
Индукция – жалқыдан жалпыға, белгіліден белгісізге қарай ой қорыту тәсілі.
Индивид – жеке адам, тек өкілі.
Инновация латын – білім беру, тәрбиелеу жұмысына жаңалықты енгізу, яғни
жаңа әдіс – тәсілдерді, амалдарды, құралдарды, жаңа концепцияларды жасау
және оларды қолдану.
Интерактивтік – интеракция деген ұғымнан шығады. Ал интеракция жеке
индивидтердің, топтың, жұптың өзара біріккен әрекетке бір-біріне алма-кезек
өтуі.
Институционалдық аккредиттеу – білім беру ұйымының білім беру
Кешенді тестілеу – ақпараттық технологиялар қолданылып, бірнеше оқу пәндері
бойынша бір мезгілде өткізілетін емтихан нысаны.
Кредиттік оқыту технологиясы – білім алушылардың және оқытушының оқу
жұмысының көлемін өлшеудің сәйкестендірілген бірлігі ретінде кредитті
пайдалана отырып, білім алушылардың пәндерді оқып зерделеу дәйектілігін
таңдауы және дербес жоспарлауы негізіндегі оқыту.
Концепция тұжырымдама– қайсыбір құбылысты түсінудің, түсіндірудің тәсілі,
оның мәнін ашу үшін қолданылатын басты идеялар, жетекші ойлар.
Қашықтықтан білім беру технологиясы – білім алушылардың және педагог
қызметкердің жанама алыстан немесе толық емес жанама өзара іс-қимылы
кезінде ақпараттық және телекоммуникациялық құралдарды қолдана отырып
жүзеге асырылатын оқыту.
Қалыптасу – барша жағдаят (экологиялық, әлеуметтік, экономикалық,
психологиялық және т.б.) ықпалдары негізінде адамның әлеуметтік өмір өкілі
ретінде бой тіктеуі. Тәрбие – тұлға қалыптастырушы жағдаяттар арасында аса
маңыздысы.
Метод – бір нәрсені теориялық зерттеудің немесе соны практика жүзінде іске
асырудың жолы. Метод грек. зерттеу жолы деген мағынаны береді.
Модуль – сызба-жоспар, кесте түрлерінде баяндау үшін құрылған шартты бейне.
Модель – үлгі (эталон, стандарт).
Мотив – ынта-ықыластың аууы.
Мониторинг – күнделікті бақылау, бағалау және болжау; білім беру үрдісінің
барысын, нәтижелерін және тиімділігін ізбе-із үздіксіз зерделеу.
Нысан – субъектің, яғни адамның таным мен іс-әрекет аймағы.
Объект – адамның, іс иесінің таным әрекетінің бағыты, әрекет құбылысы,
зерттеу нысаны.
Өлшем – бір нәрсені бағалауда, анықтауда немесе жіктеуде негізге алынатын
белгілер, бағалау өлшеуіштері. Бағдарламаларын мәлімделген мәртебесіне
сәйкес сапалы ұсыну жөніндегі қызметін бағалау.
Педагогикалық әдіснама – педагогикалық білім және оны меңгеру үрдісі туралы
ілім. Олар: бастапқы, өзекті, іргелі, философиялық теориялар,
тұжырымдамалар, болжамдар сияқты әдіснамалық мәні бар ілімдер.
Парадигма – ғылымның белгілі бір даму кезеңінде ғылыми қауымда қабылданған
теориялық және әдіснамалық қағидалар жиынтығы, олар ғылыми таным барысында
пайда болатын болжамдар мен мәселелерді шешуші ғылым тұрғысында түйсіну
үшін үлгі, нұсқа, стандарт ретінде қолданылады.
Педагогика пәні – тұлға тәрбиесі, оқуы, білімденуі, дамуы, қалыптасуы.
Педагогикалық үдеріс – оқу мен тәрбие бірлігі арқасында орындалатын
білімдену мақсатынан оның нәтижесіне қарай болған іс-әрекет, ілгері
қозғалыс.
Субъект – сыртқы ортаны нысанды танып білетін және өзінің мүдделеріне
бағындыру мақсатында ықпал жасаушы. Оқу ісіндегі субъектілер – оқытушы мен
оқушының тұлғалық бағытталған өзара әрекеті болып табылады.
Технология – қандай да қызмет, іс-әрекеттерді (үдерістерді) жүзеге
келтірудің жолдары мен шаралары (средства) жөніндегі білімдер жиынтығы.
Түйін – сөз мәнінің қысқа баянды, сөздің қорытынды түйіні, міндеттердің,
әрекет аясының, өкілеттік қызметтің ықшам айтылуы.
Экстернат - білім алушы сабаққа үнемі қатыспай-ақ білім беру
бағдарламасының оқу пәндерін өз бетімен оқитын оқыту нысандарының бірі.
Эксперименттік алаң – жаңа педагогтік технологиялар мен білім беретін оқу
бағдарламаларын мақұлдаудан өткізуге арналған эксперимент режимінде білім
беретін оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымы.
Элиталық білім – дарынды адамдарға арналған мамандандырылған білім беру
ұйымдарында іске асырылатын арнайы білім беретін оқу бағдарламалары бойынша
алынатын білім.
2 ДӘРІСТЕР
№1 модуль 1Модуль. Сауат ашу әдісі туралы ұғым.
2.1. 1-дәріс тақырыбы: Сауат ашу әдістемесінің ғылыми негіздері. (2сағат)
Дәрістің жоспары:
1. Cауат ашу әдістемесі пәні туралы түсінік беру.
2. Cауат ашу әдістемесі пәнінің ғылыми негіздері.
3. Cауат ашу әдістемесі пәнінің мақсаты мен міндеттері.
Дәрістің қысқаша мазмұны: Бастауыш мектептерде сауат ашу әдістемесі –
қазақ әдеби тілінің маңызын, әдіс – тәсілдерін, амалдарын, оқушыға ана
тілінен білім берудің, оны меңгертудің жолдарын үйрететін ғылым. Мұғалім
ана тілінен теориялық білім беру арқылы оқушының өзін қоршаған ортаға
көзқарасын қалыптастырады, Отанына шын берілген нағыз патриот, азамат етіп
тәрбиелейді.Ондай дағды мен білік, тәрбие беру қазақ тілін дұрыс оқыту
арқылы іске аспақ.
Бастауыш сыныпта сауат ашу әдістемесі – ғылыми-теориялық білім
беруді мақсат ете отырып, оның болашақта зерттелуге тиіс проблемаларына
байланысты студенттерді ғылыми ізденіске баулуды өзінің міндеті деп
санайды.
Бастауыш сыныпта сауат ашу әдістемесі пәнінің міндеті –
студенттерге теориялық және тәжірибелік тұрғыда білім беру, яғни, сөз және
ұғым, мағына, сөз мағынасы, оның даму жолдары, құрылымдық түрлері, сөздік
құрамның толығу жолдары, кірме сөздер, олардың алатын орны, шығу тегі,
семантикалық сипаты, жалпы тіл білімінде тілдік категориялардың
зерттелуіндегі әлі толық ашылмаған жайттарға студенттердің назарын аудару.
Студенттердің сауат ашу пәнінен алған білімін қайталап еске түсіре
отырып, бір ізге салу.
Пәннің міндеті – студенттердің сауат ашу пәнінен алған білімін қайталап
еске түсіре отырып, бір ізге салу жолдарын меңгерту. Қазақ тілінің сөз
байлығын терең игерте отырып, оның ішкі құрылыс жүйесін, өзгерістерін
талдауға жетілдіру. Лексиканың актив және пассив қоры туралы түсініктерін
молайтып, қазақ тілінің сөздіктерімен жұмыс жасатудың ең оңай әдіс –
тәсілдерін меңгерту.
Метод – бір нәрсені теориялық зерттеудің немесе соны практика жүзінде
іске асырудың жолы, тәсілі деген тұрғыда анықтама берілген.под ред. проф.
Д.Н.Ушаков. Толковый словарь русского языка том 2,стр 199. Метод грек.
зерттеу жолы деген мағынаны береді.Метод – халықаралық термин болып
орныққан сөз.Метод – сөзбе – сөз алғанда жол, прием т.б.
Бастауыш сыныпта сауат ашу әдістемесі ғылымның бір сал䀰ﴃ_鼼Ѐде
педагогика ғылымының құрамына енеді. Ол ең алдымен оқушыға тілдік
категорияларды қандай әдіс – тәсілдер арқылы оқытсақ нәтижелі болады деген
мәселелерді қарастырады және ана тілінен білім берудің жолдарын үйретеді.
Бастауышта сауат ашу әдістемесі лингвистика, логика, педагогика,
психология пәндерімен тығыз байланысты.
Дәрісті қорытындылау: Бастауыш сыныпта сауат ашу пәні, мақсаты мен
міндеттері. Пәннің басқа ғылымдармен байланысы. Бастауыш мектептерде сауат
ашудың оқушыларға білім, тәрбие берудегі және оларды дамытудағы маңызы.
Бастауыш мектептерде сауат ашуға қойылатын ғылыми - әдістемелік талаптар.
Сауат ашу әдістемесі – ана тілін ұғынудың заңдылықтарын және тіл туралы
білімді оқушыларға үйрету жолдары мен құралдарын зерттейтін педагогикалық
ғылым екендігі. Білім беру жолдары мен құралдарына: 1) мақсатты түрде
іріктеліп алынған тілдік материал;
2) оқу жұмысын ұйымдастыру; 3) оны үйрету әдістері жататындығы туралы
түсіндіру.
Бақылау сұрақтары:
1.Cауат ашу әдістемесі пәнінің маңызы неде?
2. Cауат ашу әдістемесін түсіндір
3. Ана тілін ұғыну заңдылықтарының білім беру жолдары мен құралдары
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Инновационные подходы в практике работы дошкольных учреждений-
Семипалатинск, 2006
2 . Г.Ж.Тұрдалиева. Бастауыш сыныптарда қазақ тілін оқыту әдістемесі.
Астана: Фолиант, 2007.
3. Қ. Шаяхметұлы. Әлемдік білім кеңістігіне ену жағдайында қазақ тілінде
оқыту мен тәрбиелеудің мәселелері-Колледждерде оқытылатын мемлекеттік тіл:
тарих, бүгіні мен болашағы. Семей-2006. 19- бет
4. С. Қазыбайұлы. Бастауыш кластарда қазақ тілін оқыту- Алматы 1997
5.Ғ. Дүкенбаева. Мектеп жасына дейінгі балаларды ойын арқылы
адамгершілікке тәрбиелеу.-Алматы-1992
6. З.Бейсембаева. Қазақ тілін оқыту әдістемесі. Алматы,2002
7. Қ. Қасабекова. Сауат ашу сабағының үлгі жоспарлары.-А., 1984
8. Қ.Т. Қабиева. Сөйлемдегі сөздердің байланысы жөнінде-Алматы: Ана тілі,
1985
9. Ф.Мұсабекова. Тыныс белгілерін оқытудың кейбір мәселері-Алматы: Мектеп,
1959
10. С. Қалиев, Б. Баймұратова. Өзіміз оқып үйренеміз. А. 1991
11. Қ.Ж. Бұзаубақова. Жаңа педагогикалық технология. А., 2004
12. Ф. Жұмабекова, А. Салиева. Мектепке дейінгі педагогика пәнін кредиттік
жүйе талаптарына сай оқытудың ерекшеліктері- Ұлт тағылымы журналы
№22006, 59-б
2.1 2-дәріс тақырыбы: Сауат ашу сабақтарына қойылатын негізгі педагогикалық
талаптар. (2сағат)
Дәрістің жоспары:
1. Cауат ашу әдістемесі пәнінің ұстанымдары.
2. Дайындық кезеңін оқыту.
3. Әліппе кезеңінің оқу-тәрбие міндеттері.
4. Әліппеден кейінгі кезеңдегі сабақ жүйелері.
Дәрістің қысқаша мазмұны: Сауат ашу пәні бойынша стандарт ҚР БМЖМС
2.003-2002 негізінде дайындалды және "Сауат ашу" пәні бойынша білім
мазмұнының мемлекеттік міндетті минимумына, оқушылардың дайындық деңгейіне
қойылатын талаптарды тағайындайды. Стандарт ережелері:
- Қазақстан Республикасының жалпы білім беруді жүзеге асыратын барлық
ұйымдарында, олардың меншіктік формасына, типіне және түріне қарамастан,
"Сауат ашу" пәні бойынша оқушылардың жалпы білімдік дайындығын жүзеге асыру
кезінде,
- орта кәсіптік және жоғары оқу орындарында берілген пән бойынша педагог
мамандарды даярлауға арналған оқу бағдарламаларын жасау кезінде,
- білім беру саласындағы ғылыми-зерттеу институттарында пән бойынша оқу
бағдарламаларын, оқулықтар мен оқу-әдістемелік кешендер дайындау барысында,
- білім беру жүйесі қызметкерлерінің кәсіптік біліктілігін жетілдіру және
қайта даярлау институттарында "Сауат ашу" пәні бойынша педагог мамандардың
біліктілігін жетілдіру және қайта даярлау бағдарламаларын жасау барысында,
- білім саласындағы орталық жөне жергілікті атқару органдарында "Сауат
ашу" пәні бойынша оқыту сапасына мемлекеттік бақылауды жүзеге асыруда
қолданылуы және сақталынуы міндетті.
Сонымен бірге стандарт республиканың мемлекеттік басқару органдары мен
ұйымдарында білім қызметін лицензиялау, білім беру ұйымдарын аттестациялау,
жұмыстық оқу жоспарлары мен оқу бағдарламаларын дайындау, олардың жүзеге
асырылуын бақылау кезінде пайдаланылуы мүмкін.
Сауат ашу" пәні бойыпша осы стандарт мектептің бастауыш сатысындағы
базистік оқу жоспарымен білім беру ұйымларының типтік оқу жоспарымен және
жұмыстық оқу жоспарымен, оқу бағдарламаларымен кешенді түрде қолданылады.
2 Нормативтік сілтемелер
Осы стандартта:
- ҚР БМЖМС 2.003-2002 "Жалпы орта білім. Негізгі ережелерге",
- ҚР ЕР. 40.1.01-2000 ҚР МЖС-нің "Білім берудің мемлекеттік жалпыға
міндетті білім стандарттарын құруға, мазмұндауға, рәсімдеуге, мазмұнына
және белгілеуге қойылатын жалпы талаптарына" сілтемелер жасалған.
3 Анықтамалар мен қысқартулар
Осы стандартта Қазақстан Республикасы Білім туралы" Заңына және ҚР БМЖМС
2.003-2002 сойкес қысқартулар, терминдер және анықтамалар қолданылды.
Оларға қосымша осы стандартта келесі анықтамалар мен қысқартулар
келтірілген.
"Сауат ашу" пәні бойынша білім беру стандарты - Қазақстан Республикасындағы
жалпы білім беретін мектептің бастауыш сатысының барлық типтеріне ортақ
сауат ашуда оқушылардың алатын міндетті (минимум) білім деңгейін
тағайындайтын құжат.
"Сауат ашу" пәнінің базалық мазмұны - мектепте міндетті түрде оқытылуы тиіс
және үздіксіз білім берудің келесі сатылары мен деңгейлерінде оқуды
жалғастыру үшін жеткілікті болатын оқу пәні мазмұнының құрамы мен
құрылымының тізбесі.
БМЖМС - Білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты
БОЖ - базистік оқу жоспары
4 Жалпы ережелер
4.1 "Сауат ашу" пәнін оқытудың басты мақсаты
"Сауат ашу" пәнін оқытудың басты мақсаты оқу және жазу дағдыларын
қалыптастыру: байланыстырып сөйлеуге үйрету; алғашқы грамматикалық
мағлұматтарды меңгерту; ана тіліне сүйіспеншілікке, адамгершілікке,
отансүйгіштікке тәрбиелеу; оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту.
4.2 "Сауат ашу" пәнін оқытудың басты міндеттері: Әліппеге дейінгі кезең:
оқушыларды оқуға және жазуға даярлау; сөздік қорын молайту, байланыстырып
сөйлеуге үйрету.
Әліппе кезеңі: оқу және жазу дағдыларын қалыптастыру; байланыстырып сөйлеу
тілін дамыту.
Әліппеден кейінгі кезең: оқу және жазу дағдыларын жетілдіру, байланыстырып
сөйлеу тілін дамыту; алғашқы грамматикалық мағлұматтарды меңгерту.
4.3 "Сауат ашу" пәнінің зерттеу объектілері Интеграцияланған (оқу, жазу)
мазмұндағы "Сауат ашу" пәні - ана тілінің байлығын меңгертудегі алғашқы
саты, "Филология" білім саласына кіретін пән. "Сауат ашу" пәнінің оқыту
аясы:
- қазақ тілінің дыбыстық және әріптік (графикалық) жүйесі;
- қазақ тілінен алғашқы грамматикалық мағлұматтар;
- балалар көркем әдебиеті шығармалары.
4.4 "Сауат ашу" пәні мазмүнының даму болашағы. Мектептің бастауыш
сатысындағы "Сауат ашу" пәнінің мазмұны 2-4-сыныптарда "Қазақ тілі" және
"Әдебиеттік оқу" пәндері, негізгі мектепте "Қазақ тілі" және "Қазақ
әдебиеті" пәндерінің мазмұнында дамытылады.
4.5 "Сауат ашу" пәнінің базистік оқу жоспарындағы орны БОЖ-да "Сауат ашу"
пәні "Филология" білім саласына кіретін, мектептің бастауыш сатысында
міндетті түрде оқытылатын пән ретінде берілген. Сауат ашуды оқытуға
бөлінетін сағат бастауыш сатының БОЖ-дағы мектеп компонентіне (тандау
пәндері) бөлінген сағаттар есебінен көбейтілуі мүмкін.
5 "Сауат ашу" пәні бойынша оқу бағдарламаларының түрлері
"Сауат ашу" пәні білім берудің негізгі бағдарламасы пәнінде жүзеге
асырылады.
"Сауат ашу" пәні оқу бағдарламасының мазмұны
!. Әліппеге дейінгі кезең: сөздің дыбыстық құрамын бағдарлай білу:
саусақтарын жазуға даярлау (әр түрлі сызықтар өрнектер мен таңбалар
сыздыру); сөздік қорын молайту; бай-ланыстырып сөйлеуге үйрету.
2. Әліппе кезеңі: әріптердің баспа және жазба түрлері, бас әріп пен кіші
әріп; сөздің дыбыстық-буындық құрылымын модельдеу; сөзді буындап оқу және
тұтас сөзбен оқу; сөйлемдерді, мәтіндерді оқу; әріптерді жазу, сөз ішіндегі
әріптерді бір-бірімен дұрыс қосып жазу; сөз, сөйлем жазу; мәтінмен жұмыс
жүргізу (сұрақтарға жауап беру, оқығанын мазмұндау, мәтін құрастыру).
3. Әліппеден кейінгі кезең: сөз, сөйлем, мәтін оқу және жазу: дауысты және
дауыссыз дыбыстар, сөз таптары туралы алғашқы грамматикалық маглұматтарды
меңгерту (заттың атын, қимылын, сынын, санын білдіретін сөздер); сөйлемнің
бірінші сөзін бас әріппен жазу, кісі аттары, жер-су атаулары және үй
жануарларына қойылатын аттарды бас әріппен жазу.
6 "Сауат ашу" пәні бойынша оқу жүктемесінің көлемі
'Сауат ашу" пәні аптасына 7 сағаттан және оқу жылында 238 сағат оқытылады.
I жартыжылдықта - 1 12 сағат;
II жартыжылдықта - 126 сағат.
"Сауат ашу" пәні интеграцияланған мазмұндағы екі оқулық арқылы жүзеге
асырылады:
I жартыжылдықта - "Әліппе" оқулығы;
II жартыжылдықта - "Ана тілі" оқулығы.
7 "Сауат ашу" пәнінің базалық білім мазмұны
Әліппеге дейінгі кезең
Сөйлеу. Сөйлем. Сөз. Буын. Дауысты жоне дауыссыз дыбыстар. Сөзді дыбыстық
талдау.
Әліппе кезеңі
Әріптердің баспа, жазба түрлері. Бас әріп және кіші әріп. Сөз. Буын.
Сөйлем. Мәтін. Дауысты және дауыссыз дыбыс әріптері. Сөзді дыбыстық-буындық
талдау. Орфографиялық және пунктуациялық ережелер (бас әріппен жазылатын
сөздер; сөйлемнің соңына нүкте қою).
Әліппеден кейінгі кезең
Сөйлеу. Ауызекі және жазба тілде сөйлеу. Қазақ алфавиті. Дауысты және
дауыссыз дыбыстар. Жуан және жіңішке. Жуан және жіңішке жұп
дауыстылар. Буын. Тасымал. Заттың атын білдіретін сөздер. Бас әріптен
басталып жазылатын сөздер. Заттың қимылын білдіретін сөздер. Заттың сынын
білдіретін сөздер. Заттың санын білдіретін сөздер. Сөйлем. Сөйлемдегі
сөздердің байланысы. Мәтін. Әңгімелер, өлеңдер. ертегілер, жұмбақтар,
жаңылтпаштар, мақал-мәтелдер.
8. "Сауат ашу" пәні бойынша мектептің бастауыш сатысындағы оқушылардың
міндетті (минимум) дайындық деңгейіне қойылатын талаптар.
8.1 "Сауат ашу" пәні бойынша оқушылардың білімі мен біліктілігіне қойылатын
талаптар
Әліппеге дейінгі кезең (I жартыжылдық) Біліктілігі:
- сөйлеуден – сөйлемді, сөйлемнен – сөзді, сөзден - дыбысты ажырата алу
және бөліп көрсете алу;
- сөздің дыбыстық (фонемдік) құрылымын бағдарлай алу; сөздегі дыбыстардың
ретін және санын анықтай алу; сөз басындағы, сөз ортасындағы, сөз соңындағы
дауысты, дауыссыз дыбыстарды ажырата алу;
- сөзді буынға бөле алу;
- сөздің дыбыстық және буындық сызбасын; хабарлы, сұраулы, лепті
сөйлемдердің графикалық таңбаларын айыра алу;
- жазу дәптерінің жолын сақтап, әр түрлі сызықтар. өрнектер, таңбалар сыза
алу; әріп элементтерін жаза алу;
- лексикалық тақырыптар бойынша әңгіме құрастыра алу. Әліппе кезеңі (I
жартыжылдық)
Білімі:
- қазақ алфавитіндегі әріптердің баспа және жазба түрлерін білу; бас әріп
пен кіші әріптерді білу;
- кісі аттары мен үй жануарларына қойылған аттар және жер-су аттарының бас
әріппен жазылу ережелерін білу;
Біліктілігі:
- әріпті дыбыстап айта алу, сөздің дыбыстық-әріптік сызбасын құра алу;
- сөзді буынға бөле алу; сөздің, сөйлемнің шегін ажырата алу;
- буынды мейлінше дыбысталатын етіп, дауысты дыбыс әрпіне бағыттап оқи
алу;
- сөйлем интонациясын сақтап оқи алу;
-- байланысты мәтіндерді оқи алу; сұраққа жауап бере алу; оқығанын
мазмұндай алу;
- әріп, буын, сөз. Сөйлем (3-4 сөзден тұратын) жаза алу. – сөйлемдегі
сөздерге кім? не? кімдер? нелер? қандай?
қай? не істеді? не қылды? қайтті? қанша?неше? нешінші? т.б. грамматикалық
сұрақтарды қоя алу.
Әліппеден кейінгі кезең (I жартыжылдықтың қорытынды 1-1 сағаты және II
жартыжылдық)
Білімі:
қазақ алфавитіндегі әріптердің аталуын және олардың дыбысталуын білу;
-- дыбыс түрлерін; дауысты және дауыссыз дыбыстарды, жуан және жіңішке
дауысты дыбыстарды білу;
-- жуан және жіңішке айтылатын сөздерді білу;
- жуан және жіңішке жұп дауыстыларды білу;
- сөздерді буынға дұрыс бөле білу және тасымалдай білу;
- заттың атын, қимылын, сынын, санын білдіретін сөздерді және оларға
қойылатын сұрақтарды білу;
~ сөйлемді, сөйлемдегі сөздердің байланысын білу;
- кісі аттары мен үй жануарларына қойылған аттарды және жер-су аталуын бас
әріппен жаза білу;
- сөйлемнің бірінші сөзін бас әріппен бастап, ондағы әрбір сөзді бөлек
жаза білу; сөйлем соңына нүкте қоя білу;
-- қысқа өлеңдерді жатқа айта білу (мұғалімнің таңдауы бойынша).
Біліктілігі:
- байланысты мәтіндерді дұрыс, сапалы түсініп, мәнерлеп ,шапшаң оқи алу;
- сұрақтарға жауап бере алу; оқығанын мазмұндай алу;
- сөйлемдегі сөздерге грамматикалық сұрақтар қоя алу;
- жеке сөздерді, сөйлемдерді және шағын мәтіндерді жаза алу;
- мұғалімнің айтуымен жаза алу; сұрақтарға жазбаша жауап бере алу;
- диктант жаза алу;
- мазмұндама, шығарма жаза алу (II жартыжылдықта);
- тақырып бойынша берілген тапсырманы өз бетінше орындай алу.
8.2 "Сауат ашу" пәні бойынша оқушылардың міндетті (минимум) дайындық
деңгейіне жетуін тексеру.
"Сауат ашу" пәнінен оқушылардың міндетті қойылатын талаптар, диктант,
ауызша сұрау, тестілеу арқылы жүзеге асырылады.
Оқуға қойылатын талаптар
Дұрыс оқу: әріптерді тастамай түгел оқу; артық әріп қоспау, орындарын
ауыстырмау, басқа әріппен алмастырмау.
Саналы оқу: оқыған мәтіннің мағынасын түсіну; сұрақтарға жауап бере білу,
мәтінге ат қою.
Мәнерлеп оқу: сөзді дауыстап және анық оқу; мәтін түріне байланысты сөйлеу
мәнерін сақтау; логикалық екпінді қоя білу; кідіріс жасау; дауыс ырғағын
сақтап оқу.
Оқу қарқыны:
— I жартыжылдықта минутына 15-20 сөз және белгілер;
— II жартыжылдықта минутына 20-25 сөз және белгілер. Оқу қарқыны
көрсеткіштерінің бірінші және соңғы сандары (минутына 15-20; 20-25 сөз және
белгілер) оқу қарқынының шектерін шамамен көрсетеді, олар балдық бағаларды
анықтауда бағдар бола алмайды.
I жартыжылдықтың соңында оқушылардың саналы оқу. дұрыс оқу, мәнерлеп оқу
бойынша минутына 15 сөзді және белгілерді оқуы стандарт талаптарының
орындалуы деп есептеліп, ең жоғары балмен бағаланады.
1-сынып оқушыларының оқу қарқынын тексеру жекелей жүргізіледі немесе сыртқы
адамдардың тарапынан психикалық кері әсердің болмауын ойластырып, сол
сыныптың мұғалімі (сынып жетекшісі) күнделікті сабақ үрдісі барысында
жүзеге асырады.
Оқу тәсілі: әліппе кезеңінде сөзді буындап үзбей оқу; әліппеден кейінгі
кезеңде сөзді буындап үзбей оқу және тұтас сөзбен оқу.
Жазуға қойылатын талаптар
Әліппеге дейінгі кезең:
— жазу дәптерінің жолын сақтап әр түрлі сызықтар, өрнектер, таңбалар сыза
білу;
— дәптер бетіндегі кеңістікті бағдарлай білу (жоғарыда,төменде, оң жақта,
сол жақта, ортасында);
— әріп элеметтерін жаза білу.
Әліппе кезеңі:
— дауысты және дауыссыз дыбыс әріптерін (бас әріп және кіші әріп) жаза
білу;
— әріп, буын, сөз, қысқа сөйлемдер жазу; сөз ішінде әріптерді бір-бірімен
дұрыс қосып жазу;
— баспа түрдегі мәтіннен сөздерді, сөйлемдерді көшіріп жазу.
Әліппеден кейінгі кезең:
— мұғалімнің айтуымен және мәтіннен сөздерді сөйлемдерді көшіріп жазу:
— сұрақтарға жазбаша жауап беру:
— диктант жазу:
— мазмұндама, шығарма жазу (II жартыжылдықта). Әліппеге дейінгі кезеңде
жүргізілетін негізгі тексеру жұмыстары.
Ауызша сұрау
Сұрақтарға жауап беру.
Дәрісті қорытындылау: Cауат ашу әдістемесі пәнінің ұстанымдары мен
заңдылықтарын таныстыру. Сауат ашу пәні бойынша дайындалған стандартқа
шолу. Стандарт ережелері: "Сауат ашу" пәні бойынша педагог мамандардың
біліктілігін жетілдіру және қайта даярлау бағдарламалары. Сауат ашу
технологиясы.
Бақылау сұрақтары:
1 Тілдің өз табиғатынан жеті заңдылықтары.
2. Ана тілін меңгеру заңдылықтарын оқытудың маңыздылығы.
3. Cауат ашу әдістемесі пәнінің ұстанымдары.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Г.Ж.Тұрдалиева. Бастауыш сыныптарда қазақ тілін оқыту әдістемесі.
Астана: Фолиант, 2007.
2. Қ. Шаяхметұлы. Әлемдік білім кеңістігіне ену жағдайында қазақ тілінде
оқыту мен тәрбиелеудің мәселелері-Колледждерде оқытылатын мемлекеттік тіл:
тарих, бүгіні мен болашағы. Семей-2006. 19- бет
3. С. Қазыбайұлы. Бастауыш кластарда қазақ тілін оқыту- Алматы 1997
4.Ғ. Дүкенбаева. Мектеп жасына дейінгі балаларды ойын арқылы
адамгершілікке тәрбиелеу.-Алматы-1992
5. З.Бейсембаева. Қазақ тілін оқыту әдістемесі. Алматы,2002
2.1. 3- дәріс тақырыбы: Сауат ашу кезеңінде балалардың жас ерекшеліктеріне
қарай қойылатын педагогикалық талаптар. (2сағат)
Дәрістің жоспары:
1. Сауат ашу кезеңінде балалардың жас ерекшеліктеріне қарай
2. қолданылатын әдіс-тәсілдер.
3. Сауат ашу кезеңінде оқушылардың үйренетін шеберліктері мен дағдыларының
шеңбері.
2.Әңгімеде қолданылатын әдіс- тәсілдер:
Дәрістің қысқаша мазмұны:
Әңгіме әдісі немесе сұрақ- жауап әдісі, ал кейде эвристикалық әдіс деп те
аталады. Мұғалім сұрақ қояды, балалар өз білгендері бойынша жауап
қайтарады. Бұл әдіс балаларды ойландырады, өздіктерінен пікір айтуға
итермелейді, олардың белсенділіктерін күшейтеді, зейіндерін сабаққа адаруды
қамтамасыз етеді. Эвристикалық әдіс кейде проблемалық әдіспен ұштасады.
Әңгіме кезінде балалардың алдына белгілі бір міндет немесе проблема
қойылады, оны балалар өздері шешуге тиіс. Мысалы,оларға бақылауға бірнеше
сөз немесе сөйлем беріледі, cоның ішінде мағынасы жағынан бір сұраққа
(мысалы қайда сұрағына жауап беретін әр түрлі жалғауда тұрған зат
есімдерді, мәселен, қалада, далада, мектепте, балабақшада т.б.) жауап
беретін бірнеше сөздерді табулары керек.
Грамматика сабақтарында өтіліп отырған материалға балалардың ой
жүгіртуіне, пікір айтуына қарай индуктивтік немесе дедуктивтік әдістер
қолданылады. Мұғалім бірде тіл құбылыстарын жеке жеке түсіндіріп, сонан
жалпы қорытынды шығартады; бұл жолда қолданылған әдіс индуктивтік деп
аталады. Ал, екінші жағдайда анықтаманы немесе ережені хабарлап, сонан соң
нақты материалға қолдануды ұсынады, өздеріне мысал келтіреді. Мұндай жолмен
ұйымдастырылған жұмыста қолданылатын әдіс дедуктивті әдіс деп аталады.
Қандай әдіс болмасын әртүрлі құралдар арқылы іске асады. Мұндай
жолмен құралдар: оқулық, сөздік схема, картина, таблица, кинофильм,
диафильм, радио, магнитафон, т.б. бұл құралдар өтілетін материалдың
сипатына қарай кез келген әдісте қолданыла береді.
Адамзат алдында тұрған басты міндеттердің бірі есті, еңбексүйгіш,
қайырымды, бала тәрбиелеу. Ол тіл арқылыджүзеге асады. Баланың тілі бай
болса, оның ойы да кең болады. Сондықтан оның тілін байытып, ойын кенейте
түсу үшін өлең,ертегі, әңгіме, мақал мәтел, жұмбақ, жаңылтпаш, әдеби
шығармалардан үзінділер оқытып, таныстырудың маңызы зор.сол арқылы олардың
ойлау қабілеттері артып, көргендерінен ой түйіп, қорытынды жасауға
үйренеді.
Баланың алғашқы ұстазы ата-анасы, тетелес ағаларымен апайлары,
тәрбиеші ұстаздары. Олармен күнбе күн араласу, сөйлесу арқылы баланың тілі
күн сайын жетіле береді. Баланың тілі бай болса, ойы да жақсы дамиды.
Мазмұны терең, тілі көркем, оқуға жеңіл, тез үзінділер оқып үйрену,
үйренгендерін өз сөздерінде қолдана білу балалардың сөздік қорын молайтады.
Оларды жүйелі ойлауға, ойын дұрыс түсіндіруге жаттықтырады.
Балалардың жалпы оқу деңгейін көтеру және олардың өміріне қажетті іс
тәжірибесін білімін, біліктілігін, әдетінің тәртібін, әлеуметтік өмір
тәжірибесін қалыптастыру мақсатында әртүрлі пәндер енгізіліп, олардың
әрқайсысының өз жоспары бар екені мәлім.
Сондай пәндердің бірі алты жастағы балаларды грамматикаға үйрету.
Жеткіншек ұрпақтың жан-жақты дамуына жағдай жасау жалпыдан жекеге қарай,
яғни жеке тұлғаны дамытудың, баланың тілін дамытудың, оның жеке қасиеттерін
ашып, білімі мен біліктілігін күшейте отырып, өзара қарым қатынаста
қолданатын сөз байлығын молайту болып табылады.
Дәрісті қорытындылау:
Сауат ашу әдістемесі пәнінде қолданылатын әдіс-тәсілдермен таныстыру.
Бақылау сұрақтары:
1. Бірінші сынып оқушыларының зейін ерекшеліктерін қалай пайдалануға болады
(психологиядан алған білімдеріңмен ұштастырып айтып беріңдер)?
2. Бірінші сынып оқушыларының қабылдауы мен ойлауын қалай тәрбиелеу керек.
3. Сабақты түсінікті болуын қамтамасыз ететін негізгі талаптар қандай.
4. Оқыта отырып тәрбиелеу, дамыту дегенге қалай түсінесіңдер.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Г.Ж.Тұрдалиева. Бастауыш сыныптарда қазақ тілін оқыту әдістемесі.
Астана: Фолиант, 2007.
2.Қ. Шаяхметұлы. Әлемдік білім кеңістігіне ену жағдайында қазақ тілінде
оқыту мен тәрбиелеудің мәселелері-Колледждерде оқытылатын мемлекеттік тіл:
тарих, бүгіні мен болашағы. Семей-2006. 19- бет
3. С. Қазыбайұлы. Бастауыш кластарда қазақ тілін оқыту- Алматы 1997
4.Ғ. Дүкенбаева. Мектеп жасына дейінгі балаларды ойын арқылы
адамгершілікке тәрбиелеу.-Алматы-1992
5. З.Бейсембаева. Қазақ тілін оқыту әдістемесі. Алматы,2002
2. ІІ модуль.
Оқу және тіл дамыту методикасы.
2.2.1 №4-дәріс тақырыбы: Оқудың маңызы мен мақсаты және түрлері (2сағат)
Дәрістің жоспары:
1. Оқудың маңызы мен мақсаты және түрлері туралы түсінік.
2. Оқу принциптері.
3. Оқу дағдысын қалыптастыру жолдары.
Дәрістің қысқаша мазмұны: ХХ ғасырдың басында Ж.Аймауытов: Сабақ беру
үйреншікті жай ғана шеберлік емес, ол - жаңадан жаңаны табатын өнер, -
деген екен. Сондықтан педагогика жаңалықтарын пән ерекшеліктеріне қарай
қолдана білу – оқыту мақсатына жетудің бірден-бір жолы.
Осындай мәні мен маңызы зор өзекті мәселенің бірі – оқушы тілін
дамыту. Себебі, оқушылардың берілген білімді саналы түрде ұғынуы, ойының
дәлдігі, өмірге көзқарасының қалыптасуы, өз бетінше білім алуға дайындығы,
ана тілінде сөйлеу деңгейіне байланысты. Сондықтан оқу-тәрбие процесі
нәтижелі болу үшін оқушыларға ана тіліміздің қыр-сырын ауызша сөйлеу
тілінде де, жазу мәдениетінде де ұғындырып, қалыптастыруымыз қажет. Ал
мұндай іргелі мәселенің қабырғасы бастауыштан қаланатыны өздеріңізге
белгілі. Олай болса бастауыш сыныптың әрбір мұғалімі тіл әдіснамасының қыры
мен сырын жетік меңгеруі тиіс.
Ал, тіл әдістемесі ана тілін ұғынудың заңдылықтарын және тіл туралы
білімді оқушыларға үйрету жолдары мен құралдарын зерттейтін педагогикалық
ғылым.
Мұндағы білім беру жолдары мен құралдарына:
1. Мақсатты түрде іріктеліп алынған тілдік материал.
2. Оқу жұмысын ұйымдастыру.
3. Оны үйрету әдістері жатады.
Балалар ана тілінің фонологиялық мағынасын, әдеби тілдің орфоэпиялық
мөлшерін, сөздің лексикалық мағынасын мектепке дейін-ақ меңгере бастайды.
Ал мектепке келгеннен кейін мұғалім балалардың лексикалық қорын кеңейту,
ана тілінің сан алуан, грамматикалық қатынастары мен көріністерін үйретіп,
тіл байлықтарын арттыру барысында жүйелі жұмыстар жүргізеді.
Грамматикалық мағынаны ұғыну үшін бала жан-жақты, кең ойлай алатындай
болу керек. Сонда ғана заттар мен құбылыстардың арасындағы қатынастарды
түсінеді, ойлауға үйренеді. Осыдан тіл мен ойлаудың тығыз байланысы келіп
шығады.
Мұғалім методикалық принциптерді дұрыс іріктей алғанда ғана бұл
байланысты жүзеге асыра алады. Ал методикалық принцип төмендегідей
методикалық ережелерді сақтауды талап етеді.
1. Оқушыларда орфоэпиялық дағды қалыптастыру.
2. Грамматиканы оқыту барысында логикаға үйрету.
3. Балалардың лексикалық қорын байыту және оларды сөйлеуге үйрету.
4. Ұштастыра оқыту.
5. Қайталау.
6. Өз бетімен жұмыс істеуге баулу.
Бұл принциптерді бастауыш сыныптарда іске асыру үшін ең алдымен
бағдарламалар тиянақты жасалынып, дидактикалық материалдар іріктеліп, оқыту
әдістері белгіленеді. Яғни оқушыларды ойлау мен сөйлеуге үйретудің тиімді
әдіс-тәсілдерін таңдау сияқты жұмыстар жүзеге асырылады. Олай болса
сөзімізді сауат ашу кезеңінде жүргізілетін жұмыс түрлерінен бастайық. Бала
мектепке алғаш келгенде мұғалім ең алдымен балалардың білім дәрежесімен
танысады, арнайы әр баланың даму картасы толтырылады. Яғни олардың қалай
сөйлей алатындары, қандай өлең, тақпақтар білетіндері анықталады. Дәл осы
кезеңде мынадай жұмыстарға баса назар аудару қажет.
□ Балалардың сөздік қорын қалыптастыру
□ Балаларға қысқа-қысқа сөйлемдер құратып, өз ойын айтып беруге
дағдыландыру.
□ Балалардың тіліне, сөйлеу мәнеріне көңіл аудару.
□ Тіл мүкістері бар кейбір дыбыстарды айта алмау жақтарын жою
мақсатында жекелеген оқушылармен жұмыстар ұйымдастыру.
□ Мұғалімнің және жолдастарының сөзін тыңдай білуге дағдыландыру.
Міне осындай жұмыстармен қатар әліппе кезеңінде сөйлем, сөз, буын,
дыбыс туралы ауызша түсінік беріледі сөйлемді сөзге, сөзді буынға, буынды
дыбысқа жіктеуге дайындық жүргізіліп, ол жазуға дайындықпен ұштастырылады.
Дауыстап оқу көбінесе І-ІІ сынып оқушыларына тән. Оқудың бұл екі түрі бір-
бірімен ұштастырыла жүргізіледі. Оқушылардың дауыстап оқу арқылы алған
дағдылары іштей оқуға тасымалдана береді. (ІІ-ІІІ сыныптан бастап дауыстап
оқыған материалдар іштегі оқуға беріледі. ІІІ сыныпта жаңа материалдар
алдын-ала дайындық жұмыстарынан кейін іштей оқуға тапсырылады. Мұнда
мәтіннің мазмұнын оқушылардың түсінуін қамтамасыз ететін түрлі тапсырмалар
беріледі: текске сурет ойластыру, тақырып табу, бөлімдерге бөлу т.б. ІІІ-IV
сыныптарда іштей оқылған текстерге сұрақтар қойып жауап алу арқылы немесе
мәтіннің мазмұнын оқушылардың қаншалықты түсінгендігін айтқызу арқылы,
мәтіндегі кейбір ойларды, суреттеулерді тапқызу арқылы т.б. тексеріледі.
Оқудың бұл екі түрінде де дұрыс оқу, шапшаң оқу, түсініп оқу талаптары
орындалуы тиіс. Дауыстап оқуға бұларға қосымша мәнерлеп оқу талабы
қойылады. Бұл талаптар бір-бірімен тығыз байланыста іске асады. Өйткені
мәтінді түсінбей мәнерлеп оқи алмайды, ал дұрыс оқымаса түсінбейді.
Дұрыс оқудың негізі алғашқы оқу, жазуға үйрету кезінде-ақ қалана
бастайды. Осы кезде мұғалім әрбір жеке сөзді балаға әріптеп оқытпай,
буындап оқуға жаттықтырған жөн, бірақ мұнда балаларды сөздің сыртқы түрін
ғана меңгеріп, мағынасын жаңылыс ұғынудан немесе тіпті түсінбей оқудан
сақтандыру керек. Бала буындап оқуға қателессе, оған қиын тиген сөздерге
талдау жасап отырудың дұрыс оқуға дағдылану үшін пайдасы зор.
Енді осы оқу дағдысына қойылатын талаптарға жеке тоқтала кетейік.
Түсініп оқу дегеніміз – оқушының оқыған мәтіннің мазмұнын анық терең ұғыну
болып табылады. Оқиғаны толық түсіну балалардың мәтіндегі басты ойды айыра
алуларынан, оның мазмұнына өзінің көзқарасын білдіруінен көрінеді.
Түсініп оқуда оқушылардың назары шығарманың идеялық мазмұнына аударылуы
тиіс. Түсініп оқудың алғашқы кезеңін балаларға жеңіл, өздері түсіне алатын
сюжетті мәтіннен бастаған жөн.
Ал шапшаң оқу дегеніміз мәтіндегі сөздерді оқығанда түсінетіндей
қалыптағы шапшаңдықпен оқу. Мәтінді тым баяу оқығанда оқушы мәтіннің
мазмұнына түсінбек түгіл бір сөйлемнің өзінде не айтылғанын аңғара алмай
қалады. Шапшаң оқу барысында әр оқушының оқу қарқыны әр түрлі. Осыған орай,
олардың бір минутта оқитын сөздерінің саны да азды көпті болып келеді.
Шапшаң оқу, дұрыс оқу, түсініп оқу бір-бірімен тығыз байланысты
болғандықтан, дұрыс түсініп белгілі бір қарқынмен оқығанда ғана шапшаң оқу
талабы орындалады деуге болады.
Оқушылар мәтінді дұрыс қабылдау үшін негізінен мынадай жұмыс түрлері
жүргізіледі.
□ Мәтінді қабылдауға оқушыларды психологиялық дайындау
□ Мәтінге байланысты сөздік жұмысын жүргізу
Оқу сабақтарында сөздік жұмысына әдейі кезең бөлінбейді. Алайда сөздік
жұмысы сабақтың өн бойынан орын алады. Мәтінде кездесетін түсініксіз сөздер
мен ұғымдарды түсіндіру үш кезеңде жүргізіледі. Яғни шығарманы оқуға
дайындық кезінде, шығарманы оқу барысында, оқып болғаннан кейін. Осы жерде
ескерте кететін жәйт өлең оқу барысында қиын сөздер мүлде түсіндірілмейді.
Өйткені өлеңнің ырғағы, дауыс мәнері бұзылып, тыңдаушыға әсері азаяды.
Мәтінді дұрыс қабылдауға байланысты жүргізілетін жұмыстың келесі түрі-
шығарманы оқу. Онда көпшілік шығарманың мазмұны күрделі, көлемі ұзақ
болмаса мұғалім оны әуелі өзі дауыстап оқып шығады. Шығарманы бірінші рет
оқығанда оқушылар ондағы кейіпкерлердің істерімен танысуға тиіс. Егер
бөлініп оқылса балаларға оның мазмұнын түсіну оңай болмайды. Сондықтан
шығарма алғаш рет тұтас оқылғаны дұрыс. Шығарманың мазмұнын бір оқығанда-ақ
тыңдаушылардың көкейіне қондырып санасына жеткізу үшін, ол нақышына
келтіріле, мәнерлеп оқылуы керек. Сондықтан оны әуелі мұғалімнің өзі оқиды
немесе оқу техникасын жақсы меңгерген оқушыға оқытуға болады. Мәтінді
оқушыларға бөліп оқытқанда оны кез-келген жерден үзбей, әр бөлімнің белгілі
бір аяқталған ойды білдіргені жөн. Шығарманы бір рет оқып шыққанда
балаларда жалпы ұғым қалыптасады, енді осы тұтас қабылдаудан бірте-бірте
оның жеке бөліктерін талдауға көшу қажет.
Келесі жұмыстың түрі – шығармаға жоспар жасау. Жоспар шығарманың
мазмұнын көрсететін уақиғалардың жүйесін білдіреді. Жоспар жасау жұмысы екі
түрлі жолмен іске асады.
1. Әңгімені бөлімге бөлу.
2. Бөлімдерге ат қою, оны тәртіппен жазу.
Оқушылар әңгімені бөлімдерге бөлуі үшін, ондағы басты ойды және қосымша
мәселелерді анықтайды. Жоспар жасау шығарманың мазмұнын толық та терең
түсінуге мүмкіндік береді. Бөлімдерге бөлу процесі шығарманы бір рет оқып
шыққаннан кейін, қайталап оқу кезінде іске асады. Шығарманың мазмұнын
айтқызу екі түрлі жолмен іске асырылады. 1.Толық. 2. Ішінара.
Көлемі шағын мәтіндерді жазбаша мазмұндамаға дайындық барысында толық
баяндату қажет. Ішінара мазмұндау көлемі үлкен мәтіндер бойынша және
бөлімге бөліп оқу, жоспар жасау барысында, көбіне қорытынды әңгіме кезінде
іске асады. Шығарманың мазмұны бойынша жүргізілетін шығармашылық жұмыстарға
тоқталатын болсақ, бұл жұмыстар біріншіден оқылған материалды тереңірек
меңгеруге мүмкіндік туғызса, екіншіден балаларды өз беттерімен ойланып
жұмыс істеуге талаптандырады.
Сонымен шығарманың мазмұны, яғни мәтінмен жұмыс бойынша жүргізілетін
жұмыстардың барлығы да балаларды өз беттерімен ізденуге үйретіп, ақыл-ойы
мен дүние танымын кеңейтуге, тілін дамытуға септігін тигізеді.
Дәрісті қорытындылау: Оқушыларды саналы оқуға үйрету, білімді саналы
меңгерту, балалардың белсенділігін арттыру – оқу сабақтарындағы ең басты
талап.
Бақылау сұрақтары:
4. Оқу сабақтары қандай мақсаттарды көздейді.
5. Оқу принциптері.
6. Оқу сабағының бағдарламамен байланыстылығы.
7. Оқудың қандай түрлері бар, олар қалай іске асады?
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Г.Ж.Тұрдалиева. Бастауыш сыныптарда қазақ тілін оқыту әдістемесі.
Астана: Фолиант, 2007.
2.Қ. Шаяхметұлы. Әлемдік білім кеңістігіне ену жағдайында қазақ тілінде
оқыту мен тәрбиелеудің мәселелері-Колледждерде оқытылатын мемлекеттік тіл:
тарих, бүгіні мен болашағы. Семей-2006. 19- бет
3. С. Қазыбайұлы. Бастауыш кластарда қазақ тілін оқыту- Алматы 1997
4.Ғ. Дүкенбаева. Мектеп жасына дейінгі балаларды ойын арқылы
адамгершілікке тәрбиелеу.-Алматы-1992
5. З.Бейсембаева. Қазақ тілін оқыту әдістемесі. Алматы,2002
№5-дәріс тақырыбы: Көркем шығарманы оқыту және қабылдаттыру үшін істелетін
жұмыстар. (2сағат)
Дәрістің жоспары:
1. Бастауыш сыныпта өлеңді оқыту.
2. Бастауыш сыныпта әңгімені оқыту.
3. Бастауыш сыныпта ертегіні оқыту.
4. Бастауыш сыныпта мысалдарды оқыту.
5. Шешендік сөздерді оқыту.
6. Мақал-мәтел, жұмбақтарды оқыту.
Дәрістің қысқаша мазмұны: Әдеби шығарма өмірді түсінуге көмектеседі. Ақын-
жазушылардың идеясы, көркемдік шындығы, шығарманың мазмұны арқылы
оқушыларды баурап, оларға түрлі сезім, ой туғызады, өмірге көзқарасын
қалыптастырады. Көркем әдеби шығармалардың мұндай ерекшеліктері өзіндік
әдістемені қажет етеді.
Бастауыш сыныптың ана тілі оқулықтарына көркем шығарманың мынадай жанрлары
енгізілген: өлең, жұмбақ, әңгіме, мысал, ертегілер, жаңылтпаштар, мақал-
мәтелдер, айтыс, шешендік сөздер, ғылыми мақалалар мен очерктер, т.б.
Оқушыларға мәтінді қабылдаттыру үшін әр түрлі әдістерді қолданып, сабақты
жаңартып отырса құба-құп. Ол үшін ең алдымен дұрыс мәнерлеп оқуға көп көңіл
бөлу керек. Оқушылардың білім алуы - ең алдымен мәтінді қабылдау болып
табылады. Көркем сөзді мәнерлеп, өлеңді мәнерлеп оқып, жатқа айтудың,
оқушылардың шығармашылық түйсігін қалыптастыруда маңызы зор,
Өлең сөздің тыңдаушыларын өзіне баурайтын сазды, әуезді өрнек-нақышы,
эмоциялық бояуы, үні, дыбыс әуені, мәні, табиғаты ауызекі естілгенде ғана
ашылмақ. Осындай сиқырлы күшінен де болар, ұлы Абай "Өлең сөздің патшасы,
сөз сарайы" деген. Өлең сөздің құдыретті қасиетін бала бойына ерте бастан
сіңіру, зердесіне жеткізу - оқу-тәрбие ісінде үлкен мәнге ие.
Жақсы өлең жақсы оқылмаса, оның өңі қашады, мазмұны сүреңсіз, әсерсіз
шығады.
Өлең сөздің ырғақ, ұйқас, бунақ, тармақ, шумақ кідірістері - қара сөзбен
жазылған шығармалардан даралап тұратын белгісі. Осы ерекшеліктер өлеңді
ауызша оқығанда, жатқа айтқанда арнайы ескертіледі.
Бастауыш сынып оқушыларына берілген өлеңдер алуан түрлі болып келеді.
Кейбір өлеңдер белгілі бір оқиғаға құрылса, ал енді бір тобы автордың көңіл-
күйіне, асқақ ойының мағынасын білдіреді.
Өлеңдерді оқу тәртібін шамамен былайша көрсетуге болады:
1) Өлең оқылмас бұрын оның мазмұнына қарай оқушымен әңгіме өткізіледі. Бұл
әңгімеде өлең ішіндегі оқушылардың ұғымына ауырлау деген бейнелі сөздер мен
сөз тіркестерінің мағынасы түсіндіріледі.
2) Өлеңді ырғағына келтіре, мәнерлеп алдымен мұғалімнің өзі оқып шығады.
Оқу барысында балалар кітаптарын жауып, тыңдап отырады.
3) Оқушылар өлеңге әуелі іштерінен көз жүгіртіп өтеді де, сонан кейін оны
дұрыстап оқиды.
4) Өлең мазмұны талданады. Кейбір көлемдірек өлеңдер бөлім-бөлімге бөлініп,
ал қысқа өлеңдер тұтас талданады.
5) Өлеңді 2ші рет қорытындылау мақсатында оқуға дайындық жұмысы
жүргізіледі. Оқу техникасы (шапшаң, жай) дауыс сазы, хормен оқу, жеке
оқушыға оқыту, т.б. жұмыстар.
Оқушылар оқыған материалының мазмұнын дұрыс кабылдап, ондағы негізгі ойды
жақсы ұғыну үшін оқу сабақтарында алуан түрлі жұмыстар ұйымдастырылады.
Мұндай жұмыстар оқылатын материалдың сипатына, оқушылардың жасына,
дайындықтарына, білімі мен дағдылану дәрежесіне байланысты іріктеледі.
Оқушылар әңгімені дұрыс қабылдау үшін негізінен, мынандай жұмыстар
жүргізіледі.
1. Әңгімені қабылдауға оқушыларды психологиялық дайындау;
2. Әңгімеге байланысты сөздік жұмысын жүргізу;
3. Әңгімені оқу;
4. Оқыған әңгіменің мазмұнын айту;
5. Әңгіменің жоспарын жасау;
6. Әңгіменің мазмұны бойыншажүргізілетін шығармашылық жүмыстар.
Әңгімені кабылдауға оқушыларды психологиялық дайындау.
Дәрісті қорытындылау: Бастауыш сыныпта өлеңді, әңгімені оқыту, ертегі,
мысалдарды, шешендік сөздер, мақал-мәтел, жұмбақтарды оқытудың әдіс-
тәсілдерін талдау.
Бақылау сұрақтары:
1. Көркем шығарманы оқытуға қандай талаптар қойылады.
2. Оқу сабақтарында сөздік жұмысының негізгі принциптері қандай?
3. Әңгімені оқыту әдістемесі.
4. Өлеңді оқыту әдістемесі.
5. Оқу сабақтарында қандай көрнекі құралдар қолданылады?
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Г.Ж.Тұрдалиева. Бастауыш сыныптарда қазақ тілін оқыту әдістемесі.
Астана: Фолиант, 2007.
2.Қ. Шаяхметұлы. Әлемдік білім кеңістігіне ену жағдайында қазақ тілінде
оқыту мен тәрбиелеудің мәселелері-Колледждерде оқытылатын мемлекеттік тіл:
тарих, бүгіні мен болашағы. Семей-2006. 19- бет
3. С. Қазыбайұлы. Бастауыш кластарда қазақ тілін оқыту- Алматы 1997
4.Ғ. Дүкенбаева. Мектеп жасына дейінгі балаларды ойын арқылы
адамгершілікке тәрбиелеу.-Алматы-1992
5. З.Бейсембаева. Қазақ тілін оқыту әдістемесі. Алматы,2002
№6 -дәріс тақырыбы: Байланыстырып сөйлеу жұмыстарының психологиялық,
педагогикалық және лингвистикалық ерекшеліктері. (2сағат)
Дәрістің жоспары:
1. Байланыстырып сөйлеу жұмыстарының психологиялық, педагогикалық және
лингвистикалық ерекшеліктері.
2. Байланыстырып сөйлеу жұмыстарының мақсаты мен оған қойылатын методикалық
талаптар.
Дәрістің қысқаша мазмұны: Оқушыларды байланыстырып сөйлеуге үйретуде ең
маңызды орын алатын – сөздік жұмысы. Өйткені нақты заттар мен құбылыстар да
абстрактылық ұғымдар да сөз арқылы белгіленеді, сезім мен ниет те сөз
арқылы білдіріледі. Сондықтан оқушыларға жаңа сөздер үйрету, үйренген
сөздерінің мағынасын менгерту, көркем шығармалардағы бейнелі сөз тіркестері
мен таныстыру және оның барлығын баланың активті сөзіне айналдыру маңызды
да күрделі, жауапты жұмыс болып табылады. Мұнда, яғни сөздік жүргізу
барысында әсіресе синонимдер, антонимлер, көп мағыналы сөздер мен қанатты
сөздерге көңіл аударылады. Бұл айтылғаннан I—Ш сынып оқушыларына
синонимін, антонимін тап, қанатты сөздер кұра... сияқты түрде,
терминдерді колдана отырып тапсырма беріледі екен деген ұғым тумауға тиіс.
Бұл терминдер мүғалімдер үшін ғана аталып отыр: ал оқушылар мұны тағы
калай атауға болар еді? Осының орнына тағы кандай сөз қойып айта алар едік?
Мұның карама-қарсы мағынасын кандай сөз аркылы айтамыз? т. б. тәсілдер
арқылы бір мағынаны білдіру үшін бірнеше сөз іздейді немесе оның карсы
магынасын білдіретін сөздерді табады. Мұнаң былайғы терминдер жөнінде де
осы пікір есте болғаны дұрыс.
Сөздік жургізу барысында мағынасы жакын сөздерді бір топка біріктіру,
синонимдерді мағынасынын күшею немесе кему барысына карай реттеу, бір сөзге
синоним табу; антоним сөздерді жұптап жазу (берілген сөздерден). алтонимнін
бір сыңарын табу, сөйлемді бірнеше түрге ауыстыру; берілген сөздер бойынша
сөйлем, текст құрастыру, т. с. с. жұмыстар жүргізіледі,
Тілдің синтаксистік негізі сөз тіркесі мен сөйлем болып табылады. Сөз
тіркесі аяқталған ойды білдірмейді, бірақ сол ойға катысты ұғымды жасайды;
сөз тіркесінде бағынынқы сөз, басыңқы сөз болады: ашық аспан (қиысу),
сабакка барды (меңгеру), т. б. Сөз тіркесі де сөз сияқты заттарды, оның сын-
сипатын және қимыл-қозғалыстарын білдіреді. Сөйлеу барысында алуан түрлі
сөз тіркесі пайлаланылады. Сөйтіп, сөз тіркесі ойдың қалыптасу процесін
көрсетеді. Ендеше, балаларды байланыстырып сөйлеуге үйрету барысында
олардын сөз тіркесінде меңгеретіні сөзсіз. Бірақ мұнда да балаларға сөз
тіркесі, бағыныңқы, басыңқы сөз, қиысу, меңгеру, т. б* терминдерді
айтудың кажеті жок. Олар тек практикалық тұрғыда ғана үйретіледі; яғни
сөйлемнін кұрамындағы сөздерді мұғалім байланыстыру жолдарына қарай тоқтап
алып, балалардың зейінін әр топтағы сөздерге аудара отырып, сол сөздермен
түрлі жұмыстар ұйымдастырады. Бұл жұмыстар (балаларды сөйлемдегі сөздерді
топтай білуге үйретудің өзі ой бөліктерімен жұмыс жасау болып табылады).
Дәрісті қорытындылау:
Бақылау сұрақтары:
1. Тіл дамыту жұмысының психологиялық ерекшеліктері?
2. Байланыстырып сөйлеу жұмыстарының педагогикалық және лингвистикалық
ерекшеліктері.
3. Байланыстырып сөйлеуге үйрету жұмыстарының мақсаты қандай?
4. Балалар тіліне қойылатын негізгі талаптарды айтыңдар?
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Г.Ж.Тұрдалиева. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1.1 Әдіс – құбылыстарды танып білудің, зерттеудің әдіс-тәсілдері мен
амалдар жиынтығы, таным мен істе белгілі нәтижелерге жетудің тәсілдері.
1.2Әрекет – іс-қимыл, құрал. Оқу әрекеті арқылы баланың ойы абстрактіден
нақтыға қарай өрлейді, теориялық сана, теориялық ойлау қалыптасады.
1.3 Бейін алды даярлық – білім алушылардың жеке білім беру траекториясының
негізгі орта білім беруді таңдауын мақсатты педагогикалық қолдау.
1.4 Бейінді оқыту - білім алушылардың мүдделерін, бейімділігі мен
қабілеттерін ескере отырып, оқытуды саралау мен даралау процесі, білім беру
процесін ұйымдастыру.
1.5 Білімдену – оқу барысында шәкірт игерген білім, ептілік, дағды және
ойлау тәсілдері жүйесі.
1.6 Білім алушыларды аралық аттестаттау – білім алушылардың бір оқу пәнін
оны зерделеп бітіргеннен кейінгі бір бөлігінің немесе бүкіл көлемінің
мазмұнын меңгеру сапасын бағалау мақсатында жүргізілетін рәсім.
1.7Білім алушыларды қорытынды аттестаттау – тиісті білім беру деңгейінің
мемлекеттік жалпыға міндетті стандартында көзделген оқу пәндерінің көлемін
олардың меңгеру дәрежесін айқындау мақсатында жүргізілетін рәсім.
1.8 Даму – адам ағзасында жүріп отырған
Дедукция – ойлаудың бүтіннен бөлшекке, жалпыдан жалқыға көшу жолы.
Дидактика – педагогикалық ғылымның оқыту әдістерін баяндайтын бөлімі.
Дүниетану – дүниенің даму заңдылығын білу қабілеті, жалпы ой-өріс.
Индукция – жалқыдан жалпыға, белгіліден белгісізге қарай ой қорыту тәсілі.
Индивид – жеке адам, тек өкілі.
Инновация латын – білім беру, тәрбиелеу жұмысына жаңалықты енгізу, яғни
жаңа әдіс – тәсілдерді, амалдарды, құралдарды, жаңа концепцияларды жасау
және оларды қолдану.
Интерактивтік – интеракция деген ұғымнан шығады. Ал интеракция жеке
индивидтердің, топтың, жұптың өзара біріккен әрекетке бір-біріне алма-кезек
өтуі.
Институционалдық аккредиттеу – білім беру ұйымының білім беру
Кешенді тестілеу – ақпараттық технологиялар қолданылып, бірнеше оқу пәндері
бойынша бір мезгілде өткізілетін емтихан нысаны.
Кредиттік оқыту технологиясы – білім алушылардың және оқытушының оқу
жұмысының көлемін өлшеудің сәйкестендірілген бірлігі ретінде кредитті
пайдалана отырып, білім алушылардың пәндерді оқып зерделеу дәйектілігін
таңдауы және дербес жоспарлауы негізіндегі оқыту.
Концепция тұжырымдама– қайсыбір құбылысты түсінудің, түсіндірудің тәсілі,
оның мәнін ашу үшін қолданылатын басты идеялар, жетекші ойлар.
Қашықтықтан білім беру технологиясы – білім алушылардың және педагог
қызметкердің жанама алыстан немесе толық емес жанама өзара іс-қимылы
кезінде ақпараттық және телекоммуникациялық құралдарды қолдана отырып
жүзеге асырылатын оқыту.
Қалыптасу – барша жағдаят (экологиялық, әлеуметтік, экономикалық,
психологиялық және т.б.) ықпалдары негізінде адамның әлеуметтік өмір өкілі
ретінде бой тіктеуі. Тәрбие – тұлға қалыптастырушы жағдаяттар арасында аса
маңыздысы.
Метод – бір нәрсені теориялық зерттеудің немесе соны практика жүзінде іске
асырудың жолы. Метод грек. зерттеу жолы деген мағынаны береді.
Модуль – сызба-жоспар, кесте түрлерінде баяндау үшін құрылған шартты бейне.
Модель – үлгі (эталон, стандарт).
Мотив – ынта-ықыластың аууы.
Мониторинг – күнделікті бақылау, бағалау және болжау; білім беру үрдісінің
барысын, нәтижелерін және тиімділігін ізбе-із үздіксіз зерделеу.
Нысан – субъектің, яғни адамның таным мен іс-әрекет аймағы.
Объект – адамның, іс иесінің таным әрекетінің бағыты, әрекет құбылысы,
зерттеу нысаны.
Өлшем – бір нәрсені бағалауда, анықтауда немесе жіктеуде негізге алынатын
белгілер, бағалау өлшеуіштері. Бағдарламаларын мәлімделген мәртебесіне
сәйкес сапалы ұсыну жөніндегі қызметін бағалау.
Педагогикалық әдіснама – педагогикалық білім және оны меңгеру үрдісі туралы
ілім. Олар: бастапқы, өзекті, іргелі, философиялық теориялар,
тұжырымдамалар, болжамдар сияқты әдіснамалық мәні бар ілімдер.
Парадигма – ғылымның белгілі бір даму кезеңінде ғылыми қауымда қабылданған
теориялық және әдіснамалық қағидалар жиынтығы, олар ғылыми таным барысында
пайда болатын болжамдар мен мәселелерді шешуші ғылым тұрғысында түйсіну
үшін үлгі, нұсқа, стандарт ретінде қолданылады.
Педагогика пәні – тұлға тәрбиесі, оқуы, білімденуі, дамуы, қалыптасуы.
Педагогикалық үдеріс – оқу мен тәрбие бірлігі арқасында орындалатын
білімдену мақсатынан оның нәтижесіне қарай болған іс-әрекет, ілгері
қозғалыс.
Субъект – сыртқы ортаны нысанды танып білетін және өзінің мүдделеріне
бағындыру мақсатында ықпал жасаушы. Оқу ісіндегі субъектілер – оқытушы мен
оқушының тұлғалық бағытталған өзара әрекеті болып табылады.
Технология – қандай да қызмет, іс-әрекеттерді (үдерістерді) жүзеге
келтірудің жолдары мен шаралары (средства) жөніндегі білімдер жиынтығы.
Түйін – сөз мәнінің қысқа баянды, сөздің қорытынды түйіні, міндеттердің,
әрекет аясының, өкілеттік қызметтің ықшам айтылуы.
Экстернат - білім алушы сабаққа үнемі қатыспай-ақ білім беру
бағдарламасының оқу пәндерін өз бетімен оқитын оқыту нысандарының бірі.
Эксперименттік алаң – жаңа педагогтік технологиялар мен білім беретін оқу
бағдарламаларын мақұлдаудан өткізуге арналған эксперимент режимінде білім
беретін оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымы.
Элиталық білім – дарынды адамдарға арналған мамандандырылған білім беру
ұйымдарында іске асырылатын арнайы білім беретін оқу бағдарламалары бойынша
алынатын білім.
2 ДӘРІСТЕР
№1 модуль 1Модуль. Сауат ашу әдісі туралы ұғым.
2.1. 1-дәріс тақырыбы: Сауат ашу әдістемесінің ғылыми негіздері. (2сағат)
Дәрістің жоспары:
1. Cауат ашу әдістемесі пәні туралы түсінік беру.
2. Cауат ашу әдістемесі пәнінің ғылыми негіздері.
3. Cауат ашу әдістемесі пәнінің мақсаты мен міндеттері.
Дәрістің қысқаша мазмұны: Бастауыш мектептерде сауат ашу әдістемесі –
қазақ әдеби тілінің маңызын, әдіс – тәсілдерін, амалдарын, оқушыға ана
тілінен білім берудің, оны меңгертудің жолдарын үйрететін ғылым. Мұғалім
ана тілінен теориялық білім беру арқылы оқушының өзін қоршаған ортаға
көзқарасын қалыптастырады, Отанына шын берілген нағыз патриот, азамат етіп
тәрбиелейді.Ондай дағды мен білік, тәрбие беру қазақ тілін дұрыс оқыту
арқылы іске аспақ.
Бастауыш сыныпта сауат ашу әдістемесі – ғылыми-теориялық білім
беруді мақсат ете отырып, оның болашақта зерттелуге тиіс проблемаларына
байланысты студенттерді ғылыми ізденіске баулуды өзінің міндеті деп
санайды.
Бастауыш сыныпта сауат ашу әдістемесі пәнінің міндеті –
студенттерге теориялық және тәжірибелік тұрғыда білім беру, яғни, сөз және
ұғым, мағына, сөз мағынасы, оның даму жолдары, құрылымдық түрлері, сөздік
құрамның толығу жолдары, кірме сөздер, олардың алатын орны, шығу тегі,
семантикалық сипаты, жалпы тіл білімінде тілдік категориялардың
зерттелуіндегі әлі толық ашылмаған жайттарға студенттердің назарын аудару.
Студенттердің сауат ашу пәнінен алған білімін қайталап еске түсіре
отырып, бір ізге салу.
Пәннің міндеті – студенттердің сауат ашу пәнінен алған білімін қайталап
еске түсіре отырып, бір ізге салу жолдарын меңгерту. Қазақ тілінің сөз
байлығын терең игерте отырып, оның ішкі құрылыс жүйесін, өзгерістерін
талдауға жетілдіру. Лексиканың актив және пассив қоры туралы түсініктерін
молайтып, қазақ тілінің сөздіктерімен жұмыс жасатудың ең оңай әдіс –
тәсілдерін меңгерту.
Метод – бір нәрсені теориялық зерттеудің немесе соны практика жүзінде
іске асырудың жолы, тәсілі деген тұрғыда анықтама берілген.под ред. проф.
Д.Н.Ушаков. Толковый словарь русского языка том 2,стр 199. Метод грек.
зерттеу жолы деген мағынаны береді.Метод – халықаралық термин болып
орныққан сөз.Метод – сөзбе – сөз алғанда жол, прием т.б.
Бастауыш сыныпта сауат ашу әдістемесі ғылымның бір сал䀰ﴃ_鼼Ѐде
педагогика ғылымының құрамына енеді. Ол ең алдымен оқушыға тілдік
категорияларды қандай әдіс – тәсілдер арқылы оқытсақ нәтижелі болады деген
мәселелерді қарастырады және ана тілінен білім берудің жолдарын үйретеді.
Бастауышта сауат ашу әдістемесі лингвистика, логика, педагогика,
психология пәндерімен тығыз байланысты.
Дәрісті қорытындылау: Бастауыш сыныпта сауат ашу пәні, мақсаты мен
міндеттері. Пәннің басқа ғылымдармен байланысы. Бастауыш мектептерде сауат
ашудың оқушыларға білім, тәрбие берудегі және оларды дамытудағы маңызы.
Бастауыш мектептерде сауат ашуға қойылатын ғылыми - әдістемелік талаптар.
Сауат ашу әдістемесі – ана тілін ұғынудың заңдылықтарын және тіл туралы
білімді оқушыларға үйрету жолдары мен құралдарын зерттейтін педагогикалық
ғылым екендігі. Білім беру жолдары мен құралдарына: 1) мақсатты түрде
іріктеліп алынған тілдік материал;
2) оқу жұмысын ұйымдастыру; 3) оны үйрету әдістері жататындығы туралы
түсіндіру.
Бақылау сұрақтары:
1.Cауат ашу әдістемесі пәнінің маңызы неде?
2. Cауат ашу әдістемесін түсіндір
3. Ана тілін ұғыну заңдылықтарының білім беру жолдары мен құралдары
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Инновационные подходы в практике работы дошкольных учреждений-
Семипалатинск, 2006
2 . Г.Ж.Тұрдалиева. Бастауыш сыныптарда қазақ тілін оқыту әдістемесі.
Астана: Фолиант, 2007.
3. Қ. Шаяхметұлы. Әлемдік білім кеңістігіне ену жағдайында қазақ тілінде
оқыту мен тәрбиелеудің мәселелері-Колледждерде оқытылатын мемлекеттік тіл:
тарих, бүгіні мен болашағы. Семей-2006. 19- бет
4. С. Қазыбайұлы. Бастауыш кластарда қазақ тілін оқыту- Алматы 1997
5.Ғ. Дүкенбаева. Мектеп жасына дейінгі балаларды ойын арқылы
адамгершілікке тәрбиелеу.-Алматы-1992
6. З.Бейсембаева. Қазақ тілін оқыту әдістемесі. Алматы,2002
7. Қ. Қасабекова. Сауат ашу сабағының үлгі жоспарлары.-А., 1984
8. Қ.Т. Қабиева. Сөйлемдегі сөздердің байланысы жөнінде-Алматы: Ана тілі,
1985
9. Ф.Мұсабекова. Тыныс белгілерін оқытудың кейбір мәселері-Алматы: Мектеп,
1959
10. С. Қалиев, Б. Баймұратова. Өзіміз оқып үйренеміз. А. 1991
11. Қ.Ж. Бұзаубақова. Жаңа педагогикалық технология. А., 2004
12. Ф. Жұмабекова, А. Салиева. Мектепке дейінгі педагогика пәнін кредиттік
жүйе талаптарына сай оқытудың ерекшеліктері- Ұлт тағылымы журналы
№22006, 59-б
2.1 2-дәріс тақырыбы: Сауат ашу сабақтарына қойылатын негізгі педагогикалық
талаптар. (2сағат)
Дәрістің жоспары:
1. Cауат ашу әдістемесі пәнінің ұстанымдары.
2. Дайындық кезеңін оқыту.
3. Әліппе кезеңінің оқу-тәрбие міндеттері.
4. Әліппеден кейінгі кезеңдегі сабақ жүйелері.
Дәрістің қысқаша мазмұны: Сауат ашу пәні бойынша стандарт ҚР БМЖМС
2.003-2002 негізінде дайындалды және "Сауат ашу" пәні бойынша білім
мазмұнының мемлекеттік міндетті минимумына, оқушылардың дайындық деңгейіне
қойылатын талаптарды тағайындайды. Стандарт ережелері:
- Қазақстан Республикасының жалпы білім беруді жүзеге асыратын барлық
ұйымдарында, олардың меншіктік формасына, типіне және түріне қарамастан,
"Сауат ашу" пәні бойынша оқушылардың жалпы білімдік дайындығын жүзеге асыру
кезінде,
- орта кәсіптік және жоғары оқу орындарында берілген пән бойынша педагог
мамандарды даярлауға арналған оқу бағдарламаларын жасау кезінде,
- білім беру саласындағы ғылыми-зерттеу институттарында пән бойынша оқу
бағдарламаларын, оқулықтар мен оқу-әдістемелік кешендер дайындау барысында,
- білім беру жүйесі қызметкерлерінің кәсіптік біліктілігін жетілдіру және
қайта даярлау институттарында "Сауат ашу" пәні бойынша педагог мамандардың
біліктілігін жетілдіру және қайта даярлау бағдарламаларын жасау барысында,
- білім саласындағы орталық жөне жергілікті атқару органдарында "Сауат
ашу" пәні бойынша оқыту сапасына мемлекеттік бақылауды жүзеге асыруда
қолданылуы және сақталынуы міндетті.
Сонымен бірге стандарт республиканың мемлекеттік басқару органдары мен
ұйымдарында білім қызметін лицензиялау, білім беру ұйымдарын аттестациялау,
жұмыстық оқу жоспарлары мен оқу бағдарламаларын дайындау, олардың жүзеге
асырылуын бақылау кезінде пайдаланылуы мүмкін.
Сауат ашу" пәні бойыпша осы стандарт мектептің бастауыш сатысындағы
базистік оқу жоспарымен білім беру ұйымларының типтік оқу жоспарымен және
жұмыстық оқу жоспарымен, оқу бағдарламаларымен кешенді түрде қолданылады.
2 Нормативтік сілтемелер
Осы стандартта:
- ҚР БМЖМС 2.003-2002 "Жалпы орта білім. Негізгі ережелерге",
- ҚР ЕР. 40.1.01-2000 ҚР МЖС-нің "Білім берудің мемлекеттік жалпыға
міндетті білім стандарттарын құруға, мазмұндауға, рәсімдеуге, мазмұнына
және белгілеуге қойылатын жалпы талаптарына" сілтемелер жасалған.
3 Анықтамалар мен қысқартулар
Осы стандартта Қазақстан Республикасы Білім туралы" Заңына және ҚР БМЖМС
2.003-2002 сойкес қысқартулар, терминдер және анықтамалар қолданылды.
Оларға қосымша осы стандартта келесі анықтамалар мен қысқартулар
келтірілген.
"Сауат ашу" пәні бойынша білім беру стандарты - Қазақстан Республикасындағы
жалпы білім беретін мектептің бастауыш сатысының барлық типтеріне ортақ
сауат ашуда оқушылардың алатын міндетті (минимум) білім деңгейін
тағайындайтын құжат.
"Сауат ашу" пәнінің базалық мазмұны - мектепте міндетті түрде оқытылуы тиіс
және үздіксіз білім берудің келесі сатылары мен деңгейлерінде оқуды
жалғастыру үшін жеткілікті болатын оқу пәні мазмұнының құрамы мен
құрылымының тізбесі.
БМЖМС - Білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты
БОЖ - базистік оқу жоспары
4 Жалпы ережелер
4.1 "Сауат ашу" пәнін оқытудың басты мақсаты
"Сауат ашу" пәнін оқытудың басты мақсаты оқу және жазу дағдыларын
қалыптастыру: байланыстырып сөйлеуге үйрету; алғашқы грамматикалық
мағлұматтарды меңгерту; ана тіліне сүйіспеншілікке, адамгершілікке,
отансүйгіштікке тәрбиелеу; оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту.
4.2 "Сауат ашу" пәнін оқытудың басты міндеттері: Әліппеге дейінгі кезең:
оқушыларды оқуға және жазуға даярлау; сөздік қорын молайту, байланыстырып
сөйлеуге үйрету.
Әліппе кезеңі: оқу және жазу дағдыларын қалыптастыру; байланыстырып сөйлеу
тілін дамыту.
Әліппеден кейінгі кезең: оқу және жазу дағдыларын жетілдіру, байланыстырып
сөйлеу тілін дамыту; алғашқы грамматикалық мағлұматтарды меңгерту.
4.3 "Сауат ашу" пәнінің зерттеу объектілері Интеграцияланған (оқу, жазу)
мазмұндағы "Сауат ашу" пәні - ана тілінің байлығын меңгертудегі алғашқы
саты, "Филология" білім саласына кіретін пән. "Сауат ашу" пәнінің оқыту
аясы:
- қазақ тілінің дыбыстық және әріптік (графикалық) жүйесі;
- қазақ тілінен алғашқы грамматикалық мағлұматтар;
- балалар көркем әдебиеті шығармалары.
4.4 "Сауат ашу" пәні мазмүнының даму болашағы. Мектептің бастауыш
сатысындағы "Сауат ашу" пәнінің мазмұны 2-4-сыныптарда "Қазақ тілі" және
"Әдебиеттік оқу" пәндері, негізгі мектепте "Қазақ тілі" және "Қазақ
әдебиеті" пәндерінің мазмұнында дамытылады.
4.5 "Сауат ашу" пәнінің базистік оқу жоспарындағы орны БОЖ-да "Сауат ашу"
пәні "Филология" білім саласына кіретін, мектептің бастауыш сатысында
міндетті түрде оқытылатын пән ретінде берілген. Сауат ашуды оқытуға
бөлінетін сағат бастауыш сатының БОЖ-дағы мектеп компонентіне (тандау
пәндері) бөлінген сағаттар есебінен көбейтілуі мүмкін.
5 "Сауат ашу" пәні бойынша оқу бағдарламаларының түрлері
"Сауат ашу" пәні білім берудің негізгі бағдарламасы пәнінде жүзеге
асырылады.
"Сауат ашу" пәні оқу бағдарламасының мазмұны
!. Әліппеге дейінгі кезең: сөздің дыбыстық құрамын бағдарлай білу:
саусақтарын жазуға даярлау (әр түрлі сызықтар өрнектер мен таңбалар
сыздыру); сөздік қорын молайту; бай-ланыстырып сөйлеуге үйрету.
2. Әліппе кезеңі: әріптердің баспа және жазба түрлері, бас әріп пен кіші
әріп; сөздің дыбыстық-буындық құрылымын модельдеу; сөзді буындап оқу және
тұтас сөзбен оқу; сөйлемдерді, мәтіндерді оқу; әріптерді жазу, сөз ішіндегі
әріптерді бір-бірімен дұрыс қосып жазу; сөз, сөйлем жазу; мәтінмен жұмыс
жүргізу (сұрақтарға жауап беру, оқығанын мазмұндау, мәтін құрастыру).
3. Әліппеден кейінгі кезең: сөз, сөйлем, мәтін оқу және жазу: дауысты және
дауыссыз дыбыстар, сөз таптары туралы алғашқы грамматикалық маглұматтарды
меңгерту (заттың атын, қимылын, сынын, санын білдіретін сөздер); сөйлемнің
бірінші сөзін бас әріппен жазу, кісі аттары, жер-су атаулары және үй
жануарларына қойылатын аттарды бас әріппен жазу.
6 "Сауат ашу" пәні бойынша оқу жүктемесінің көлемі
'Сауат ашу" пәні аптасына 7 сағаттан және оқу жылында 238 сағат оқытылады.
I жартыжылдықта - 1 12 сағат;
II жартыжылдықта - 126 сағат.
"Сауат ашу" пәні интеграцияланған мазмұндағы екі оқулық арқылы жүзеге
асырылады:
I жартыжылдықта - "Әліппе" оқулығы;
II жартыжылдықта - "Ана тілі" оқулығы.
7 "Сауат ашу" пәнінің базалық білім мазмұны
Әліппеге дейінгі кезең
Сөйлеу. Сөйлем. Сөз. Буын. Дауысты жоне дауыссыз дыбыстар. Сөзді дыбыстық
талдау.
Әліппе кезеңі
Әріптердің баспа, жазба түрлері. Бас әріп және кіші әріп. Сөз. Буын.
Сөйлем. Мәтін. Дауысты және дауыссыз дыбыс әріптері. Сөзді дыбыстық-буындық
талдау. Орфографиялық және пунктуациялық ережелер (бас әріппен жазылатын
сөздер; сөйлемнің соңына нүкте қою).
Әліппеден кейінгі кезең
Сөйлеу. Ауызекі және жазба тілде сөйлеу. Қазақ алфавиті. Дауысты және
дауыссыз дыбыстар. Жуан және жіңішке. Жуан және жіңішке жұп
дауыстылар. Буын. Тасымал. Заттың атын білдіретін сөздер. Бас әріптен
басталып жазылатын сөздер. Заттың қимылын білдіретін сөздер. Заттың сынын
білдіретін сөздер. Заттың санын білдіретін сөздер. Сөйлем. Сөйлемдегі
сөздердің байланысы. Мәтін. Әңгімелер, өлеңдер. ертегілер, жұмбақтар,
жаңылтпаштар, мақал-мәтелдер.
8. "Сауат ашу" пәні бойынша мектептің бастауыш сатысындағы оқушылардың
міндетті (минимум) дайындық деңгейіне қойылатын талаптар.
8.1 "Сауат ашу" пәні бойынша оқушылардың білімі мен біліктілігіне қойылатын
талаптар
Әліппеге дейінгі кезең (I жартыжылдық) Біліктілігі:
- сөйлеуден – сөйлемді, сөйлемнен – сөзді, сөзден - дыбысты ажырата алу
және бөліп көрсете алу;
- сөздің дыбыстық (фонемдік) құрылымын бағдарлай алу; сөздегі дыбыстардың
ретін және санын анықтай алу; сөз басындағы, сөз ортасындағы, сөз соңындағы
дауысты, дауыссыз дыбыстарды ажырата алу;
- сөзді буынға бөле алу;
- сөздің дыбыстық және буындық сызбасын; хабарлы, сұраулы, лепті
сөйлемдердің графикалық таңбаларын айыра алу;
- жазу дәптерінің жолын сақтап, әр түрлі сызықтар. өрнектер, таңбалар сыза
алу; әріп элементтерін жаза алу;
- лексикалық тақырыптар бойынша әңгіме құрастыра алу. Әліппе кезеңі (I
жартыжылдық)
Білімі:
- қазақ алфавитіндегі әріптердің баспа және жазба түрлерін білу; бас әріп
пен кіші әріптерді білу;
- кісі аттары мен үй жануарларына қойылған аттар және жер-су аттарының бас
әріппен жазылу ережелерін білу;
Біліктілігі:
- әріпті дыбыстап айта алу, сөздің дыбыстық-әріптік сызбасын құра алу;
- сөзді буынға бөле алу; сөздің, сөйлемнің шегін ажырата алу;
- буынды мейлінше дыбысталатын етіп, дауысты дыбыс әрпіне бағыттап оқи
алу;
- сөйлем интонациясын сақтап оқи алу;
-- байланысты мәтіндерді оқи алу; сұраққа жауап бере алу; оқығанын
мазмұндай алу;
- әріп, буын, сөз. Сөйлем (3-4 сөзден тұратын) жаза алу. – сөйлемдегі
сөздерге кім? не? кімдер? нелер? қандай?
қай? не істеді? не қылды? қайтті? қанша?неше? нешінші? т.б. грамматикалық
сұрақтарды қоя алу.
Әліппеден кейінгі кезең (I жартыжылдықтың қорытынды 1-1 сағаты және II
жартыжылдық)
Білімі:
қазақ алфавитіндегі әріптердің аталуын және олардың дыбысталуын білу;
-- дыбыс түрлерін; дауысты және дауыссыз дыбыстарды, жуан және жіңішке
дауысты дыбыстарды білу;
-- жуан және жіңішке айтылатын сөздерді білу;
- жуан және жіңішке жұп дауыстыларды білу;
- сөздерді буынға дұрыс бөле білу және тасымалдай білу;
- заттың атын, қимылын, сынын, санын білдіретін сөздерді және оларға
қойылатын сұрақтарды білу;
~ сөйлемді, сөйлемдегі сөздердің байланысын білу;
- кісі аттары мен үй жануарларына қойылған аттарды және жер-су аталуын бас
әріппен жаза білу;
- сөйлемнің бірінші сөзін бас әріппен бастап, ондағы әрбір сөзді бөлек
жаза білу; сөйлем соңына нүкте қоя білу;
-- қысқа өлеңдерді жатқа айта білу (мұғалімнің таңдауы бойынша).
Біліктілігі:
- байланысты мәтіндерді дұрыс, сапалы түсініп, мәнерлеп ,шапшаң оқи алу;
- сұрақтарға жауап бере алу; оқығанын мазмұндай алу;
- сөйлемдегі сөздерге грамматикалық сұрақтар қоя алу;
- жеке сөздерді, сөйлемдерді және шағын мәтіндерді жаза алу;
- мұғалімнің айтуымен жаза алу; сұрақтарға жазбаша жауап бере алу;
- диктант жаза алу;
- мазмұндама, шығарма жаза алу (II жартыжылдықта);
- тақырып бойынша берілген тапсырманы өз бетінше орындай алу.
8.2 "Сауат ашу" пәні бойынша оқушылардың міндетті (минимум) дайындық
деңгейіне жетуін тексеру.
"Сауат ашу" пәнінен оқушылардың міндетті қойылатын талаптар, диктант,
ауызша сұрау, тестілеу арқылы жүзеге асырылады.
Оқуға қойылатын талаптар
Дұрыс оқу: әріптерді тастамай түгел оқу; артық әріп қоспау, орындарын
ауыстырмау, басқа әріппен алмастырмау.
Саналы оқу: оқыған мәтіннің мағынасын түсіну; сұрақтарға жауап бере білу,
мәтінге ат қою.
Мәнерлеп оқу: сөзді дауыстап және анық оқу; мәтін түріне байланысты сөйлеу
мәнерін сақтау; логикалық екпінді қоя білу; кідіріс жасау; дауыс ырғағын
сақтап оқу.
Оқу қарқыны:
— I жартыжылдықта минутына 15-20 сөз және белгілер;
— II жартыжылдықта минутына 20-25 сөз және белгілер. Оқу қарқыны
көрсеткіштерінің бірінші және соңғы сандары (минутына 15-20; 20-25 сөз және
белгілер) оқу қарқынының шектерін шамамен көрсетеді, олар балдық бағаларды
анықтауда бағдар бола алмайды.
I жартыжылдықтың соңында оқушылардың саналы оқу. дұрыс оқу, мәнерлеп оқу
бойынша минутына 15 сөзді және белгілерді оқуы стандарт талаптарының
орындалуы деп есептеліп, ең жоғары балмен бағаланады.
1-сынып оқушыларының оқу қарқынын тексеру жекелей жүргізіледі немесе сыртқы
адамдардың тарапынан психикалық кері әсердің болмауын ойластырып, сол
сыныптың мұғалімі (сынып жетекшісі) күнделікті сабақ үрдісі барысында
жүзеге асырады.
Оқу тәсілі: әліппе кезеңінде сөзді буындап үзбей оқу; әліппеден кейінгі
кезеңде сөзді буындап үзбей оқу және тұтас сөзбен оқу.
Жазуға қойылатын талаптар
Әліппеге дейінгі кезең:
— жазу дәптерінің жолын сақтап әр түрлі сызықтар, өрнектер, таңбалар сыза
білу;
— дәптер бетіндегі кеңістікті бағдарлай білу (жоғарыда,төменде, оң жақта,
сол жақта, ортасында);
— әріп элеметтерін жаза білу.
Әліппе кезеңі:
— дауысты және дауыссыз дыбыс әріптерін (бас әріп және кіші әріп) жаза
білу;
— әріп, буын, сөз, қысқа сөйлемдер жазу; сөз ішінде әріптерді бір-бірімен
дұрыс қосып жазу;
— баспа түрдегі мәтіннен сөздерді, сөйлемдерді көшіріп жазу.
Әліппеден кейінгі кезең:
— мұғалімнің айтуымен және мәтіннен сөздерді сөйлемдерді көшіріп жазу:
— сұрақтарға жазбаша жауап беру:
— диктант жазу:
— мазмұндама, шығарма жазу (II жартыжылдықта). Әліппеге дейінгі кезеңде
жүргізілетін негізгі тексеру жұмыстары.
Ауызша сұрау
Сұрақтарға жауап беру.
Дәрісті қорытындылау: Cауат ашу әдістемесі пәнінің ұстанымдары мен
заңдылықтарын таныстыру. Сауат ашу пәні бойынша дайындалған стандартқа
шолу. Стандарт ережелері: "Сауат ашу" пәні бойынша педагог мамандардың
біліктілігін жетілдіру және қайта даярлау бағдарламалары. Сауат ашу
технологиясы.
Бақылау сұрақтары:
1 Тілдің өз табиғатынан жеті заңдылықтары.
2. Ана тілін меңгеру заңдылықтарын оқытудың маңыздылығы.
3. Cауат ашу әдістемесі пәнінің ұстанымдары.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Г.Ж.Тұрдалиева. Бастауыш сыныптарда қазақ тілін оқыту әдістемесі.
Астана: Фолиант, 2007.
2. Қ. Шаяхметұлы. Әлемдік білім кеңістігіне ену жағдайында қазақ тілінде
оқыту мен тәрбиелеудің мәселелері-Колледждерде оқытылатын мемлекеттік тіл:
тарих, бүгіні мен болашағы. Семей-2006. 19- бет
3. С. Қазыбайұлы. Бастауыш кластарда қазақ тілін оқыту- Алматы 1997
4.Ғ. Дүкенбаева. Мектеп жасына дейінгі балаларды ойын арқылы
адамгершілікке тәрбиелеу.-Алматы-1992
5. З.Бейсембаева. Қазақ тілін оқыту әдістемесі. Алматы,2002
2.1. 3- дәріс тақырыбы: Сауат ашу кезеңінде балалардың жас ерекшеліктеріне
қарай қойылатын педагогикалық талаптар. (2сағат)
Дәрістің жоспары:
1. Сауат ашу кезеңінде балалардың жас ерекшеліктеріне қарай
2. қолданылатын әдіс-тәсілдер.
3. Сауат ашу кезеңінде оқушылардың үйренетін шеберліктері мен дағдыларының
шеңбері.
2.Әңгімеде қолданылатын әдіс- тәсілдер:
Дәрістің қысқаша мазмұны:
Әңгіме әдісі немесе сұрақ- жауап әдісі, ал кейде эвристикалық әдіс деп те
аталады. Мұғалім сұрақ қояды, балалар өз білгендері бойынша жауап
қайтарады. Бұл әдіс балаларды ойландырады, өздіктерінен пікір айтуға
итермелейді, олардың белсенділіктерін күшейтеді, зейіндерін сабаққа адаруды
қамтамасыз етеді. Эвристикалық әдіс кейде проблемалық әдіспен ұштасады.
Әңгіме кезінде балалардың алдына белгілі бір міндет немесе проблема
қойылады, оны балалар өздері шешуге тиіс. Мысалы,оларға бақылауға бірнеше
сөз немесе сөйлем беріледі, cоның ішінде мағынасы жағынан бір сұраққа
(мысалы қайда сұрағына жауап беретін әр түрлі жалғауда тұрған зат
есімдерді, мәселен, қалада, далада, мектепте, балабақшада т.б.) жауап
беретін бірнеше сөздерді табулары керек.
Грамматика сабақтарында өтіліп отырған материалға балалардың ой
жүгіртуіне, пікір айтуына қарай индуктивтік немесе дедуктивтік әдістер
қолданылады. Мұғалім бірде тіл құбылыстарын жеке жеке түсіндіріп, сонан
жалпы қорытынды шығартады; бұл жолда қолданылған әдіс индуктивтік деп
аталады. Ал, екінші жағдайда анықтаманы немесе ережені хабарлап, сонан соң
нақты материалға қолдануды ұсынады, өздеріне мысал келтіреді. Мұндай жолмен
ұйымдастырылған жұмыста қолданылатын әдіс дедуктивті әдіс деп аталады.
Қандай әдіс болмасын әртүрлі құралдар арқылы іске асады. Мұндай
жолмен құралдар: оқулық, сөздік схема, картина, таблица, кинофильм,
диафильм, радио, магнитафон, т.б. бұл құралдар өтілетін материалдың
сипатына қарай кез келген әдісте қолданыла береді.
Адамзат алдында тұрған басты міндеттердің бірі есті, еңбексүйгіш,
қайырымды, бала тәрбиелеу. Ол тіл арқылыджүзеге асады. Баланың тілі бай
болса, оның ойы да кең болады. Сондықтан оның тілін байытып, ойын кенейте
түсу үшін өлең,ертегі, әңгіме, мақал мәтел, жұмбақ, жаңылтпаш, әдеби
шығармалардан үзінділер оқытып, таныстырудың маңызы зор.сол арқылы олардың
ойлау қабілеттері артып, көргендерінен ой түйіп, қорытынды жасауға
үйренеді.
Баланың алғашқы ұстазы ата-анасы, тетелес ағаларымен апайлары,
тәрбиеші ұстаздары. Олармен күнбе күн араласу, сөйлесу арқылы баланың тілі
күн сайын жетіле береді. Баланың тілі бай болса, ойы да жақсы дамиды.
Мазмұны терең, тілі көркем, оқуға жеңіл, тез үзінділер оқып үйрену,
үйренгендерін өз сөздерінде қолдана білу балалардың сөздік қорын молайтады.
Оларды жүйелі ойлауға, ойын дұрыс түсіндіруге жаттықтырады.
Балалардың жалпы оқу деңгейін көтеру және олардың өміріне қажетті іс
тәжірибесін білімін, біліктілігін, әдетінің тәртібін, әлеуметтік өмір
тәжірибесін қалыптастыру мақсатында әртүрлі пәндер енгізіліп, олардың
әрқайсысының өз жоспары бар екені мәлім.
Сондай пәндердің бірі алты жастағы балаларды грамматикаға үйрету.
Жеткіншек ұрпақтың жан-жақты дамуына жағдай жасау жалпыдан жекеге қарай,
яғни жеке тұлғаны дамытудың, баланың тілін дамытудың, оның жеке қасиеттерін
ашып, білімі мен біліктілігін күшейте отырып, өзара қарым қатынаста
қолданатын сөз байлығын молайту болып табылады.
Дәрісті қорытындылау:
Сауат ашу әдістемесі пәнінде қолданылатын әдіс-тәсілдермен таныстыру.
Бақылау сұрақтары:
1. Бірінші сынып оқушыларының зейін ерекшеліктерін қалай пайдалануға болады
(психологиядан алған білімдеріңмен ұштастырып айтып беріңдер)?
2. Бірінші сынып оқушыларының қабылдауы мен ойлауын қалай тәрбиелеу керек.
3. Сабақты түсінікті болуын қамтамасыз ететін негізгі талаптар қандай.
4. Оқыта отырып тәрбиелеу, дамыту дегенге қалай түсінесіңдер.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Г.Ж.Тұрдалиева. Бастауыш сыныптарда қазақ тілін оқыту әдістемесі.
Астана: Фолиант, 2007.
2.Қ. Шаяхметұлы. Әлемдік білім кеңістігіне ену жағдайында қазақ тілінде
оқыту мен тәрбиелеудің мәселелері-Колледждерде оқытылатын мемлекеттік тіл:
тарих, бүгіні мен болашағы. Семей-2006. 19- бет
3. С. Қазыбайұлы. Бастауыш кластарда қазақ тілін оқыту- Алматы 1997
4.Ғ. Дүкенбаева. Мектеп жасына дейінгі балаларды ойын арқылы
адамгершілікке тәрбиелеу.-Алматы-1992
5. З.Бейсембаева. Қазақ тілін оқыту әдістемесі. Алматы,2002
2. ІІ модуль.
Оқу және тіл дамыту методикасы.
2.2.1 №4-дәріс тақырыбы: Оқудың маңызы мен мақсаты және түрлері (2сағат)
Дәрістің жоспары:
1. Оқудың маңызы мен мақсаты және түрлері туралы түсінік.
2. Оқу принциптері.
3. Оқу дағдысын қалыптастыру жолдары.
Дәрістің қысқаша мазмұны: ХХ ғасырдың басында Ж.Аймауытов: Сабақ беру
үйреншікті жай ғана шеберлік емес, ол - жаңадан жаңаны табатын өнер, -
деген екен. Сондықтан педагогика жаңалықтарын пән ерекшеліктеріне қарай
қолдана білу – оқыту мақсатына жетудің бірден-бір жолы.
Осындай мәні мен маңызы зор өзекті мәселенің бірі – оқушы тілін
дамыту. Себебі, оқушылардың берілген білімді саналы түрде ұғынуы, ойының
дәлдігі, өмірге көзқарасының қалыптасуы, өз бетінше білім алуға дайындығы,
ана тілінде сөйлеу деңгейіне байланысты. Сондықтан оқу-тәрбие процесі
нәтижелі болу үшін оқушыларға ана тіліміздің қыр-сырын ауызша сөйлеу
тілінде де, жазу мәдениетінде де ұғындырып, қалыптастыруымыз қажет. Ал
мұндай іргелі мәселенің қабырғасы бастауыштан қаланатыны өздеріңізге
белгілі. Олай болса бастауыш сыныптың әрбір мұғалімі тіл әдіснамасының қыры
мен сырын жетік меңгеруі тиіс.
Ал, тіл әдістемесі ана тілін ұғынудың заңдылықтарын және тіл туралы
білімді оқушыларға үйрету жолдары мен құралдарын зерттейтін педагогикалық
ғылым.
Мұндағы білім беру жолдары мен құралдарына:
1. Мақсатты түрде іріктеліп алынған тілдік материал.
2. Оқу жұмысын ұйымдастыру.
3. Оны үйрету әдістері жатады.
Балалар ана тілінің фонологиялық мағынасын, әдеби тілдің орфоэпиялық
мөлшерін, сөздің лексикалық мағынасын мектепке дейін-ақ меңгере бастайды.
Ал мектепке келгеннен кейін мұғалім балалардың лексикалық қорын кеңейту,
ана тілінің сан алуан, грамматикалық қатынастары мен көріністерін үйретіп,
тіл байлықтарын арттыру барысында жүйелі жұмыстар жүргізеді.
Грамматикалық мағынаны ұғыну үшін бала жан-жақты, кең ойлай алатындай
болу керек. Сонда ғана заттар мен құбылыстардың арасындағы қатынастарды
түсінеді, ойлауға үйренеді. Осыдан тіл мен ойлаудың тығыз байланысы келіп
шығады.
Мұғалім методикалық принциптерді дұрыс іріктей алғанда ғана бұл
байланысты жүзеге асыра алады. Ал методикалық принцип төмендегідей
методикалық ережелерді сақтауды талап етеді.
1. Оқушыларда орфоэпиялық дағды қалыптастыру.
2. Грамматиканы оқыту барысында логикаға үйрету.
3. Балалардың лексикалық қорын байыту және оларды сөйлеуге үйрету.
4. Ұштастыра оқыту.
5. Қайталау.
6. Өз бетімен жұмыс істеуге баулу.
Бұл принциптерді бастауыш сыныптарда іске асыру үшін ең алдымен
бағдарламалар тиянақты жасалынып, дидактикалық материалдар іріктеліп, оқыту
әдістері белгіленеді. Яғни оқушыларды ойлау мен сөйлеуге үйретудің тиімді
әдіс-тәсілдерін таңдау сияқты жұмыстар жүзеге асырылады. Олай болса
сөзімізді сауат ашу кезеңінде жүргізілетін жұмыс түрлерінен бастайық. Бала
мектепке алғаш келгенде мұғалім ең алдымен балалардың білім дәрежесімен
танысады, арнайы әр баланың даму картасы толтырылады. Яғни олардың қалай
сөйлей алатындары, қандай өлең, тақпақтар білетіндері анықталады. Дәл осы
кезеңде мынадай жұмыстарға баса назар аудару қажет.
□ Балалардың сөздік қорын қалыптастыру
□ Балаларға қысқа-қысқа сөйлемдер құратып, өз ойын айтып беруге
дағдыландыру.
□ Балалардың тіліне, сөйлеу мәнеріне көңіл аудару.
□ Тіл мүкістері бар кейбір дыбыстарды айта алмау жақтарын жою
мақсатында жекелеген оқушылармен жұмыстар ұйымдастыру.
□ Мұғалімнің және жолдастарының сөзін тыңдай білуге дағдыландыру.
Міне осындай жұмыстармен қатар әліппе кезеңінде сөйлем, сөз, буын,
дыбыс туралы ауызша түсінік беріледі сөйлемді сөзге, сөзді буынға, буынды
дыбысқа жіктеуге дайындық жүргізіліп, ол жазуға дайындықпен ұштастырылады.
Дауыстап оқу көбінесе І-ІІ сынып оқушыларына тән. Оқудың бұл екі түрі бір-
бірімен ұштастырыла жүргізіледі. Оқушылардың дауыстап оқу арқылы алған
дағдылары іштей оқуға тасымалдана береді. (ІІ-ІІІ сыныптан бастап дауыстап
оқыған материалдар іштегі оқуға беріледі. ІІІ сыныпта жаңа материалдар
алдын-ала дайындық жұмыстарынан кейін іштей оқуға тапсырылады. Мұнда
мәтіннің мазмұнын оқушылардың түсінуін қамтамасыз ететін түрлі тапсырмалар
беріледі: текске сурет ойластыру, тақырып табу, бөлімдерге бөлу т.б. ІІІ-IV
сыныптарда іштей оқылған текстерге сұрақтар қойып жауап алу арқылы немесе
мәтіннің мазмұнын оқушылардың қаншалықты түсінгендігін айтқызу арқылы,
мәтіндегі кейбір ойларды, суреттеулерді тапқызу арқылы т.б. тексеріледі.
Оқудың бұл екі түрінде де дұрыс оқу, шапшаң оқу, түсініп оқу талаптары
орындалуы тиіс. Дауыстап оқуға бұларға қосымша мәнерлеп оқу талабы
қойылады. Бұл талаптар бір-бірімен тығыз байланыста іске асады. Өйткені
мәтінді түсінбей мәнерлеп оқи алмайды, ал дұрыс оқымаса түсінбейді.
Дұрыс оқудың негізі алғашқы оқу, жазуға үйрету кезінде-ақ қалана
бастайды. Осы кезде мұғалім әрбір жеке сөзді балаға әріптеп оқытпай,
буындап оқуға жаттықтырған жөн, бірақ мұнда балаларды сөздің сыртқы түрін
ғана меңгеріп, мағынасын жаңылыс ұғынудан немесе тіпті түсінбей оқудан
сақтандыру керек. Бала буындап оқуға қателессе, оған қиын тиген сөздерге
талдау жасап отырудың дұрыс оқуға дағдылану үшін пайдасы зор.
Енді осы оқу дағдысына қойылатын талаптарға жеке тоқтала кетейік.
Түсініп оқу дегеніміз – оқушының оқыған мәтіннің мазмұнын анық терең ұғыну
болып табылады. Оқиғаны толық түсіну балалардың мәтіндегі басты ойды айыра
алуларынан, оның мазмұнына өзінің көзқарасын білдіруінен көрінеді.
Түсініп оқуда оқушылардың назары шығарманың идеялық мазмұнына аударылуы
тиіс. Түсініп оқудың алғашқы кезеңін балаларға жеңіл, өздері түсіне алатын
сюжетті мәтіннен бастаған жөн.
Ал шапшаң оқу дегеніміз мәтіндегі сөздерді оқығанда түсінетіндей
қалыптағы шапшаңдықпен оқу. Мәтінді тым баяу оқығанда оқушы мәтіннің
мазмұнына түсінбек түгіл бір сөйлемнің өзінде не айтылғанын аңғара алмай
қалады. Шапшаң оқу барысында әр оқушының оқу қарқыны әр түрлі. Осыған орай,
олардың бір минутта оқитын сөздерінің саны да азды көпті болып келеді.
Шапшаң оқу, дұрыс оқу, түсініп оқу бір-бірімен тығыз байланысты
болғандықтан, дұрыс түсініп белгілі бір қарқынмен оқығанда ғана шапшаң оқу
талабы орындалады деуге болады.
Оқушылар мәтінді дұрыс қабылдау үшін негізінен мынадай жұмыс түрлері
жүргізіледі.
□ Мәтінді қабылдауға оқушыларды психологиялық дайындау
□ Мәтінге байланысты сөздік жұмысын жүргізу
Оқу сабақтарында сөздік жұмысына әдейі кезең бөлінбейді. Алайда сөздік
жұмысы сабақтың өн бойынан орын алады. Мәтінде кездесетін түсініксіз сөздер
мен ұғымдарды түсіндіру үш кезеңде жүргізіледі. Яғни шығарманы оқуға
дайындық кезінде, шығарманы оқу барысында, оқып болғаннан кейін. Осы жерде
ескерте кететін жәйт өлең оқу барысында қиын сөздер мүлде түсіндірілмейді.
Өйткені өлеңнің ырғағы, дауыс мәнері бұзылып, тыңдаушыға әсері азаяды.
Мәтінді дұрыс қабылдауға байланысты жүргізілетін жұмыстың келесі түрі-
шығарманы оқу. Онда көпшілік шығарманың мазмұны күрделі, көлемі ұзақ
болмаса мұғалім оны әуелі өзі дауыстап оқып шығады. Шығарманы бірінші рет
оқығанда оқушылар ондағы кейіпкерлердің істерімен танысуға тиіс. Егер
бөлініп оқылса балаларға оның мазмұнын түсіну оңай болмайды. Сондықтан
шығарма алғаш рет тұтас оқылғаны дұрыс. Шығарманың мазмұнын бір оқығанда-ақ
тыңдаушылардың көкейіне қондырып санасына жеткізу үшін, ол нақышына
келтіріле, мәнерлеп оқылуы керек. Сондықтан оны әуелі мұғалімнің өзі оқиды
немесе оқу техникасын жақсы меңгерген оқушыға оқытуға болады. Мәтінді
оқушыларға бөліп оқытқанда оны кез-келген жерден үзбей, әр бөлімнің белгілі
бір аяқталған ойды білдіргені жөн. Шығарманы бір рет оқып шыққанда
балаларда жалпы ұғым қалыптасады, енді осы тұтас қабылдаудан бірте-бірте
оның жеке бөліктерін талдауға көшу қажет.
Келесі жұмыстың түрі – шығармаға жоспар жасау. Жоспар шығарманың
мазмұнын көрсететін уақиғалардың жүйесін білдіреді. Жоспар жасау жұмысы екі
түрлі жолмен іске асады.
1. Әңгімені бөлімге бөлу.
2. Бөлімдерге ат қою, оны тәртіппен жазу.
Оқушылар әңгімені бөлімдерге бөлуі үшін, ондағы басты ойды және қосымша
мәселелерді анықтайды. Жоспар жасау шығарманың мазмұнын толық та терең
түсінуге мүмкіндік береді. Бөлімдерге бөлу процесі шығарманы бір рет оқып
шыққаннан кейін, қайталап оқу кезінде іске асады. Шығарманың мазмұнын
айтқызу екі түрлі жолмен іске асырылады. 1.Толық. 2. Ішінара.
Көлемі шағын мәтіндерді жазбаша мазмұндамаға дайындық барысында толық
баяндату қажет. Ішінара мазмұндау көлемі үлкен мәтіндер бойынша және
бөлімге бөліп оқу, жоспар жасау барысында, көбіне қорытынды әңгіме кезінде
іске асады. Шығарманың мазмұны бойынша жүргізілетін шығармашылық жұмыстарға
тоқталатын болсақ, бұл жұмыстар біріншіден оқылған материалды тереңірек
меңгеруге мүмкіндік туғызса, екіншіден балаларды өз беттерімен ойланып
жұмыс істеуге талаптандырады.
Сонымен шығарманың мазмұны, яғни мәтінмен жұмыс бойынша жүргізілетін
жұмыстардың барлығы да балаларды өз беттерімен ізденуге үйретіп, ақыл-ойы
мен дүние танымын кеңейтуге, тілін дамытуға септігін тигізеді.
Дәрісті қорытындылау: Оқушыларды саналы оқуға үйрету, білімді саналы
меңгерту, балалардың белсенділігін арттыру – оқу сабақтарындағы ең басты
талап.
Бақылау сұрақтары:
4. Оқу сабақтары қандай мақсаттарды көздейді.
5. Оқу принциптері.
6. Оқу сабағының бағдарламамен байланыстылығы.
7. Оқудың қандай түрлері бар, олар қалай іске асады?
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Г.Ж.Тұрдалиева. Бастауыш сыныптарда қазақ тілін оқыту әдістемесі.
Астана: Фолиант, 2007.
2.Қ. Шаяхметұлы. Әлемдік білім кеңістігіне ену жағдайында қазақ тілінде
оқыту мен тәрбиелеудің мәселелері-Колледждерде оқытылатын мемлекеттік тіл:
тарих, бүгіні мен болашағы. Семей-2006. 19- бет
3. С. Қазыбайұлы. Бастауыш кластарда қазақ тілін оқыту- Алматы 1997
4.Ғ. Дүкенбаева. Мектеп жасына дейінгі балаларды ойын арқылы
адамгершілікке тәрбиелеу.-Алматы-1992
5. З.Бейсембаева. Қазақ тілін оқыту әдістемесі. Алматы,2002
№5-дәріс тақырыбы: Көркем шығарманы оқыту және қабылдаттыру үшін істелетін
жұмыстар. (2сағат)
Дәрістің жоспары:
1. Бастауыш сыныпта өлеңді оқыту.
2. Бастауыш сыныпта әңгімені оқыту.
3. Бастауыш сыныпта ертегіні оқыту.
4. Бастауыш сыныпта мысалдарды оқыту.
5. Шешендік сөздерді оқыту.
6. Мақал-мәтел, жұмбақтарды оқыту.
Дәрістің қысқаша мазмұны: Әдеби шығарма өмірді түсінуге көмектеседі. Ақын-
жазушылардың идеясы, көркемдік шындығы, шығарманың мазмұны арқылы
оқушыларды баурап, оларға түрлі сезім, ой туғызады, өмірге көзқарасын
қалыптастырады. Көркем әдеби шығармалардың мұндай ерекшеліктері өзіндік
әдістемені қажет етеді.
Бастауыш сыныптың ана тілі оқулықтарына көркем шығарманың мынадай жанрлары
енгізілген: өлең, жұмбақ, әңгіме, мысал, ертегілер, жаңылтпаштар, мақал-
мәтелдер, айтыс, шешендік сөздер, ғылыми мақалалар мен очерктер, т.б.
Оқушыларға мәтінді қабылдаттыру үшін әр түрлі әдістерді қолданып, сабақты
жаңартып отырса құба-құп. Ол үшін ең алдымен дұрыс мәнерлеп оқуға көп көңіл
бөлу керек. Оқушылардың білім алуы - ең алдымен мәтінді қабылдау болып
табылады. Көркем сөзді мәнерлеп, өлеңді мәнерлеп оқып, жатқа айтудың,
оқушылардың шығармашылық түйсігін қалыптастыруда маңызы зор,
Өлең сөздің тыңдаушыларын өзіне баурайтын сазды, әуезді өрнек-нақышы,
эмоциялық бояуы, үні, дыбыс әуені, мәні, табиғаты ауызекі естілгенде ғана
ашылмақ. Осындай сиқырлы күшінен де болар, ұлы Абай "Өлең сөздің патшасы,
сөз сарайы" деген. Өлең сөздің құдыретті қасиетін бала бойына ерте бастан
сіңіру, зердесіне жеткізу - оқу-тәрбие ісінде үлкен мәнге ие.
Жақсы өлең жақсы оқылмаса, оның өңі қашады, мазмұны сүреңсіз, әсерсіз
шығады.
Өлең сөздің ырғақ, ұйқас, бунақ, тармақ, шумақ кідірістері - қара сөзбен
жазылған шығармалардан даралап тұратын белгісі. Осы ерекшеліктер өлеңді
ауызша оқығанда, жатқа айтқанда арнайы ескертіледі.
Бастауыш сынып оқушыларына берілген өлеңдер алуан түрлі болып келеді.
Кейбір өлеңдер белгілі бір оқиғаға құрылса, ал енді бір тобы автордың көңіл-
күйіне, асқақ ойының мағынасын білдіреді.
Өлеңдерді оқу тәртібін шамамен былайша көрсетуге болады:
1) Өлең оқылмас бұрын оның мазмұнына қарай оқушымен әңгіме өткізіледі. Бұл
әңгімеде өлең ішіндегі оқушылардың ұғымына ауырлау деген бейнелі сөздер мен
сөз тіркестерінің мағынасы түсіндіріледі.
2) Өлеңді ырғағына келтіре, мәнерлеп алдымен мұғалімнің өзі оқып шығады.
Оқу барысында балалар кітаптарын жауып, тыңдап отырады.
3) Оқушылар өлеңге әуелі іштерінен көз жүгіртіп өтеді де, сонан кейін оны
дұрыстап оқиды.
4) Өлең мазмұны талданады. Кейбір көлемдірек өлеңдер бөлім-бөлімге бөлініп,
ал қысқа өлеңдер тұтас талданады.
5) Өлеңді 2ші рет қорытындылау мақсатында оқуға дайындық жұмысы
жүргізіледі. Оқу техникасы (шапшаң, жай) дауыс сазы, хормен оқу, жеке
оқушыға оқыту, т.б. жұмыстар.
Оқушылар оқыған материалының мазмұнын дұрыс кабылдап, ондағы негізгі ойды
жақсы ұғыну үшін оқу сабақтарында алуан түрлі жұмыстар ұйымдастырылады.
Мұндай жұмыстар оқылатын материалдың сипатына, оқушылардың жасына,
дайындықтарына, білімі мен дағдылану дәрежесіне байланысты іріктеледі.
Оқушылар әңгімені дұрыс қабылдау үшін негізінен, мынандай жұмыстар
жүргізіледі.
1. Әңгімені қабылдауға оқушыларды психологиялық дайындау;
2. Әңгімеге байланысты сөздік жұмысын жүргізу;
3. Әңгімені оқу;
4. Оқыған әңгіменің мазмұнын айту;
5. Әңгіменің жоспарын жасау;
6. Әңгіменің мазмұны бойыншажүргізілетін шығармашылық жүмыстар.
Әңгімені кабылдауға оқушыларды психологиялық дайындау.
Дәрісті қорытындылау: Бастауыш сыныпта өлеңді, әңгімені оқыту, ертегі,
мысалдарды, шешендік сөздер, мақал-мәтел, жұмбақтарды оқытудың әдіс-
тәсілдерін талдау.
Бақылау сұрақтары:
1. Көркем шығарманы оқытуға қандай талаптар қойылады.
2. Оқу сабақтарында сөздік жұмысының негізгі принциптері қандай?
3. Әңгімені оқыту әдістемесі.
4. Өлеңді оқыту әдістемесі.
5. Оқу сабақтарында қандай көрнекі құралдар қолданылады?
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Г.Ж.Тұрдалиева. Бастауыш сыныптарда қазақ тілін оқыту әдістемесі.
Астана: Фолиант, 2007.
2.Қ. Шаяхметұлы. Әлемдік білім кеңістігіне ену жағдайында қазақ тілінде
оқыту мен тәрбиелеудің мәселелері-Колледждерде оқытылатын мемлекеттік тіл:
тарих, бүгіні мен болашағы. Семей-2006. 19- бет
3. С. Қазыбайұлы. Бастауыш кластарда қазақ тілін оқыту- Алматы 1997
4.Ғ. Дүкенбаева. Мектеп жасына дейінгі балаларды ойын арқылы
адамгершілікке тәрбиелеу.-Алматы-1992
5. З.Бейсембаева. Қазақ тілін оқыту әдістемесі. Алматы,2002
№6 -дәріс тақырыбы: Байланыстырып сөйлеу жұмыстарының психологиялық,
педагогикалық және лингвистикалық ерекшеліктері. (2сағат)
Дәрістің жоспары:
1. Байланыстырып сөйлеу жұмыстарының психологиялық, педагогикалық және
лингвистикалық ерекшеліктері.
2. Байланыстырып сөйлеу жұмыстарының мақсаты мен оған қойылатын методикалық
талаптар.
Дәрістің қысқаша мазмұны: Оқушыларды байланыстырып сөйлеуге үйретуде ең
маңызды орын алатын – сөздік жұмысы. Өйткені нақты заттар мен құбылыстар да
абстрактылық ұғымдар да сөз арқылы белгіленеді, сезім мен ниет те сөз
арқылы білдіріледі. Сондықтан оқушыларға жаңа сөздер үйрету, үйренген
сөздерінің мағынасын менгерту, көркем шығармалардағы бейнелі сөз тіркестері
мен таныстыру және оның барлығын баланың активті сөзіне айналдыру маңызды
да күрделі, жауапты жұмыс болып табылады. Мұнда, яғни сөздік жүргізу
барысында әсіресе синонимдер, антонимлер, көп мағыналы сөздер мен қанатты
сөздерге көңіл аударылады. Бұл айтылғаннан I—Ш сынып оқушыларына
синонимін, антонимін тап, қанатты сөздер кұра... сияқты түрде,
терминдерді колдана отырып тапсырма беріледі екен деген ұғым тумауға тиіс.
Бұл терминдер мүғалімдер үшін ғана аталып отыр: ал оқушылар мұны тағы
калай атауға болар еді? Осының орнына тағы кандай сөз қойып айта алар едік?
Мұның карама-қарсы мағынасын кандай сөз аркылы айтамыз? т. б. тәсілдер
арқылы бір мағынаны білдіру үшін бірнеше сөз іздейді немесе оның карсы
магынасын білдіретін сөздерді табады. Мұнаң былайғы терминдер жөнінде де
осы пікір есте болғаны дұрыс.
Сөздік жургізу барысында мағынасы жакын сөздерді бір топка біріктіру,
синонимдерді мағынасынын күшею немесе кему барысына карай реттеу, бір сөзге
синоним табу; антоним сөздерді жұптап жазу (берілген сөздерден). алтонимнін
бір сыңарын табу, сөйлемді бірнеше түрге ауыстыру; берілген сөздер бойынша
сөйлем, текст құрастыру, т. с. с. жұмыстар жүргізіледі,
Тілдің синтаксистік негізі сөз тіркесі мен сөйлем болып табылады. Сөз
тіркесі аяқталған ойды білдірмейді, бірақ сол ойға катысты ұғымды жасайды;
сөз тіркесінде бағынынқы сөз, басыңқы сөз болады: ашық аспан (қиысу),
сабакка барды (меңгеру), т. б. Сөз тіркесі де сөз сияқты заттарды, оның сын-
сипатын және қимыл-қозғалыстарын білдіреді. Сөйлеу барысында алуан түрлі
сөз тіркесі пайлаланылады. Сөйтіп, сөз тіркесі ойдың қалыптасу процесін
көрсетеді. Ендеше, балаларды байланыстырып сөйлеуге үйрету барысында
олардын сөз тіркесінде меңгеретіні сөзсіз. Бірақ мұнда да балаларға сөз
тіркесі, бағыныңқы, басыңқы сөз, қиысу, меңгеру, т. б* терминдерді
айтудың кажеті жок. Олар тек практикалық тұрғыда ғана үйретіледі; яғни
сөйлемнін кұрамындағы сөздерді мұғалім байланыстыру жолдарына қарай тоқтап
алып, балалардың зейінін әр топтағы сөздерге аудара отырып, сол сөздермен
түрлі жұмыстар ұйымдастырады. Бұл жұмыстар (балаларды сөйлемдегі сөздерді
топтай білуге үйретудің өзі ой бөліктерімен жұмыс жасау болып табылады).
Дәрісті қорытындылау:
Бақылау сұрақтары:
1. Тіл дамыту жұмысының психологиялық ерекшеліктері?
2. Байланыстырып сөйлеу жұмыстарының педагогикалық және лингвистикалық
ерекшеліктері.
3. Байланыстырып сөйлеуге үйрету жұмыстарының мақсаты қандай?
4. Балалар тіліне қойылатын негізгі талаптарды айтыңдар?
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Г.Ж.Тұрдалиева. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz