Ұлы жағрафиялық жаңалықтар және отарлық жүйенің пайда болуы

1. Ұлы жағрафиялық ашулардың алғышарттары.
2. Потругалдықтардың ашулары.
3. Христофор Колумб жєне оның Американы ашуы.
4. Васко да Гама. Индияға теңіз жолының ашылуы.
5. Х‡І ғ. екінші жартысы. Х‡ІІ ғ. ұлы жағрафиялық ашулар.
6. “Баға революциясы”.

ХV ғасырдың екiншi жартысы мен ХVII ғасырдың ортасына дейiн еуропалықтар сол кезеңге дейiн белгiсiз болған теңiздер мен мұхиттарды, аралдар мен материктердi ашты, бiрiншi рет жер шарын айналып жүздi. Сөйтiп, тәжiрибеде жердiң шар тәрiздес екенi дәлелдендi. Дегенмен, бұл µлы географиялық ашулар отарлық системаның кеңеюiнiң басталуымен, капиталдық алғашқықорлану процесiменқабаттасып жүрiп жатты.
Шығысқа баратын теңiз жолын ашудың негiзгi себебi шексiз жатқан алтын болды. Еуропадағы сауданың дамуы алтынға деген сұранысты күшейттi. Ал Еуропада алтын өндiру белгiлi мөлшерде шектелген едi. Осы кезеңде шығыс тауарларына төлем көбiнесе алтын-күмiспен жүзеге асырылды. Еуропаға қымбат бағалы шығыс тауары өте көп мөлшерде әкелiндi. Мұндай тауарды сатып алу үшiн саудагерлер, королдер мен дворяндардың өзi алтынға мұқтаж болды. Нәтижеде Қытай мен Үндiстанға баратын теңiз жолын iздеу кезек күттiрмейтiн мәселеге айналды. Себебi бұл мемлекеттермен сауда жасау моңғол империясының күйреуi және түрiк османдарының күшеюiмен қиындап қалған болатын. Әсiресе, шығыстың тауарлары өте кем мөлшерде әкелiндi. Ол да болса Венеция саудагерi Египеттiк араб саудагерлермен келiсе отырып, өте қымбат бағаға әкелiндi. Сөйтiп түрiктер мен арабтар соқпай өтетiн жолды табу батыс еуропалықтар үшiн негiзгi мәселе болды. Ұлы географиялық ашулардың басты жеңiсi кеме жасау iсiнiң және географиялық бiлiмнiң жетiстiктерi болды. Бұл жетiстiктерге Испания мен Португалия қол жеткiздi. Олар өте тиiмдi, жетiлдiрiлген, каравеллалары-жеңiл тез бұрылғыш, тез жүретiн және желге қарсы жеңiл жүрiс жасайтын корабльдер жасады. Компасты пайдаланып, картография арқылы ашық мұхитта жүзуге мүмкiндiк жасады. Сөйтiп, жердiң шар тәрiздес деген гипотеза шындыққа айнала бастады. Бiрiншi рет алтыны көп мемлекеттердi iздеуге Үндiстанға португалдық теңiзде жүзушiлер шықты. Бұл экспедицияға Венеция саудагерлерi мен теңiз жүргiзушiлерi белсенеқатысты. Оның басты себебi өздерiнiң әрiптестерiнен шығыс саудасы жөнiнен алға шығу болды. 1415 жылдың өзiнде португалдықтар Африка материгiнде сауда және әскери орталық болған Сеуттi жаулап алған болатын. Аталған экспедицияларды ұйымдастыруда португалдық принц Энрих теңiзде жүзушi үлкен роль атқарды. Оның басшылығымен ұйымдастырылған Африкадағы сауда монополиясы негрлердiқанаумен шұғылданды. Үлкен пайда тапқаны үшiн принц Энрихке Бананың өзi Еуропағақарақұлдарды әкелугеқұқық берген. 1460 жылы португалдықтар “Зеленный Мис” аралдары арқылы Гвиней мүйiстерiне барды. Сөйтiп Азор аралдарын ашты. Осы жол арқылы Африка материгiн айналып өтiп, Үндiстанға бару жолы табылды. 1486-1487 жылдары Бартоломео Диас басшылығымен ұйымдастырылған экспедиция Африка материгiнiң оңтүстiгiне шетiне дейiнгi жердi ашты. яғни, “Добрая Надежда” нүктесi ашылды. Осылайша, Үндiстанға баратын нақты жол табылды. Бiрақ бұл кезеңге дейiн Х. Колумб жаңа өмiр Вест-Үндiстанды ашқан едi.

1. История средних веков /Под ред. З.В.Удальцовой и С.П.Карпова М., 1991 т.1, .
2. Орта ғасырлар тарихы т.1, 2. /Под ред. С.Д.Сказкина, Е.В.Гутнова, А.И.Данилов, А.Я.Левицкий, Алматы 1976.
3. История средних веков А.Я.Гуревич, Д.Э.Харитонович М., 1995.
4. Хрестоматия по истории средних веков т.1, 2 изд.2 /Под ред. Н.А.Грацианского и С.Д.Сказкина М., 1949-1950.
5. Всемирная история. Т.4. /Под ред. М.А.Сидировой, М.И.Когерада, И.В.Петрушевского и Л.В. Черешина М., 1951.,
6. Практикум по истории средних веков. Сост. М.Л.Аврамсон М., 1961.
7. Полянский Ф.Я. Очерки социально-экономической политики цехов в городах западной Европы ХІII-ХҮ вв. М., 1952.
8. История средних веков. Учеб. для студентов. Под ред. Н.Ф.Колесницкого М., 1986.
9. Всемирная история I-III том. М., 1958
10. Всеобщая история. Сост. под. ред. Э.Левисса и А.Рамба т.IҮ-Ү М., 1898