М. Әуезов шығармашылығындағы авторлық идея мен көркемдік шешімнің өзгеруі

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 88 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ

РЕСПУБЛИКАЛЫҚ МЕМЛЕКЕТТІК ҚАЗЫНАЛЫҚ КӘСІПОРНЫ

Қазақ тілі мен әдебиеті кафедрасы

БІТІРУ ЖҰМЫСЫ

Тақырыбы М. ӘУЕЗОВ ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫНДАҒЫ АВТОРЛЫҚ ИДЕЯ МЕН КӨРКЕМДІК ШЕШІМНІҢ ӨЗГЕРУІ

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 3

1 М. ӘУЕЗОВТІҢ ДРАМАЛЫҚ ШЫҒАРМАЛАРЫНДАҒЫ

АВТОРЛЫҚ ИДЕЯ МЕН КӨРКЕМДІК ШЕШІМНІҢ ӨЗГЕРУІ . . . 6

“Еңлік - Кебек” пьесасындағы өмірлік шындық пен

көркемдік шешім . . . 9

«Қаракөз» трагедиясындағы авторлық идея мен

көркемдік концепция . . . 20

«Хан Кене» трагедиясының тағдыры және әдеби

сында бағалануы . . . 35

2. М. ӘУЕЗОВТІҢ ӘҢГІМЕЛЕРІНДЕГІ АВТОРЛЫҚ ИДЕЯНЫҢ

КӨРКЕМДІК ШЕШІМГЕ ҰЛАСУЫ . . . 48

2. 1 «Қилы заман» повесіндегі тарихи оқиға желісі мен

көркемдік таным . . . 60

2. 2 «Қорғансыздың күні» әңгімесінің жазылу тарихы . . . 71

«Оқыған азамат» әңгімесіндегі өмір шындығы

мен автор идеясы . . . 73

2. 4 «Кінәмшіл бойжеткен» шығармасындағы авторлық позицияның

өзгерісі . . . 80

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 85

ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 87

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі. Кеңес идеологиясы қара таңба басып, беті жабылып келген көптеген архив материалдарымен танысуға жол ашылған бүгінгі уақыттың жаңа тынысына байланысты қазіргі қазақ әдебиеттану ғылымында маңызды өзгерістер жүзеге асырылуда. Әдебиеттегі ақтаңдақтарды анықтау, зобалаң жылдарда нақақтан жазаға ұшырап, шығармалары ел көзінен зорлықпен тасада ұсталып келген көркемсөз шеберлерінің асыл қазынасын халық қолына қайтадан ұсыну, мәдени мұраны бағалауда орын теуіп келген дағдылы көзқарастар мен белгілі деректерді қайта қарап таразылау, жаңаша пайымдау - осының бәрі бүгінгі әдебиет зерттеу ісіндегі өте маңызды, соны құбылыстар.

Кейінгі кезге шейін қарауға тиым салынып, тасада бүркеліп келген сан алуан нақты деректермен танысуға 80 жылдардың соңында мүміндік туып, жол ашылғанда, сарғайған архив қағаздары Мұхтар Әуезовтей кемеңгер суреткердің де заманнан жәбір көріп, талай рет қияметтің қыл көпірінен өткені, тағдырының трагедиялық кезеңдері жайында ауыр сырлар шертті. Ұлы жазушы шындықты бүкпесіз айтқаны үшін, елінің, ұлтының мүддесін қорғағаны үшін қудаланған. Азаттық идеясын көтерген шығармалары “сарыны жат” деп мансұқталып, қара таңба басылған, оқуға тиым салынған, театр сахналарынан алынып тасталған. Жиырмасыншы жылдардың күрделі кезеңіндегі М. Әуезовтің өмірі мен шығармашылығына әсер әткен саяси жағдайлардың, шығармаларының алғашқы нұсқасы мен екінші нұсқасының жазылуының әлеуметтік-саяси астарын ашу, сондай-ақ жазушы туындыларындағы авторлық идея мен көркемдік шешімнің өзгеруін анықтау зерттеудің көкейкестілігін құрайды.

Зерттеудің нысаны. Зерттеудің нысаны ретінде М. Әуезовтің “Еңлік - Кебек”, “Қарагөз”, “Хан Кене” пьесалары, “Қорғансыздың күні”, “Оқыған азамат”, “Кінәмшіл бойжеткен” әңгімелері мен “Қилы заман” повесі алынды.

Зерттеудің дереккөздері. Бітіру жұмысын жазу барысында академик М. Әуезовтің ғылыми мақалалары мен белгілі ғалымдар С. Мұқановтың, Б. Кенжебаевтың, З. Қабдоловтың, Т. Кәкішевтің, Қ. Мұқаметхановтың, З. Ахметовтың, М. Мырзахметұлының, Т. Жұтбайдың, К. Сыздықовтың, Б. Майтановтың еңбектері негіз болды.

Жұмыстың мақсаты мен міндеттері. М. Әуезов туындыларының әуелгі авторлық идеясы мен көркемдік шешімінің өзгеруі автордың өз еркімен жүзеге асты ма, жоқ иделогиялық қысымның кесірінен өзгеріске ұшырады ма? Жазушыға қай шығармасы үшін қандай сын айтылып, айып тағылды, кім айтты және оның кейінгі өзгертуге ықпалы қандай болды? Жұмыстың алдына осындай күрделі мақсат көзделе отырып, оны шешу үшін мынадай міндеттер қойылды:

- М. Әуезовтің “Еңлік - Кебек” пьесасындағы тарихи негіз және көркемдік таным мәселесін анықтау;

- жазушының «Қаракөз» трагедиясындағы авторлық идея мен көркемдік концепцияны айқындау;

драматургтың «Хан Кене» трагедиясының тағдырына үңіліп, оның әдеби сында бағалануына сараптама жасау;

- қаламгердің «Қорғансыздың күні» әңгімесінің жазылу тарихына зерттеу жүргізу;

- «Оқыған азамат» әңгімесіндегі өмір шындығы мен автор идеясын пайымдау;

- «Кінәмшіл бойжеткен» шығармасындағы авторлық позицияның өзгерісін ашу;

- «Қилы заман» повесіндегі тарихи оқиға желісі мен көркемдік

шындықты табу.

Зерттеудің ғылыми жаңашылдығы. Әуезовтану ғылымы саласында зерттеушілердің назарын аударатын және арнайы зерттеуді тілейтін ғылыми бағыт өз ізденушілерін күтіп тұр. Ұлы суреткердің жеке өміріне қатысты тағдыр талқысы мен танымдық тамырларының кейбір шешуші кезеңдері кеңестік саясат пен идеологияның қысымы салдарынан мүлде айтылмады немесе теріс тұжырымдалды. Тіпті, саяси және рухани тәуелсіздік алғаннан кейінгі жылдары да М. Әуезовтің қайраткерлік қызметі мен шығармашылық нысанасы әрқалай бағаланып келеді.

Әуезовтану ғылымындағы осы мәселелер жазушының шығармаларындағы әуелгі авторлық идея мен көркемдік шешімнің өзгеруіне әкеліп соқты. Сондықтан бітіру жұмысында жазушының аталған шығармаларының жазылу тарихына көз жіберіліп, алғашқы нұсқасының кейіннен өзгеріске ұшырауының себептеріне зерттеулер жүргізіледі.

Зерттеудің әдістері. Жұмысты орындау мақсатына қарай баяндау, жинақтау, саралау, талдау әдістері қолданылды.

Жұмыстың теориялық және практикалық маңызы. Бітіру жұмысының барысында алынған нәтижелер мен тұжырымдардың, қорытындылардың теориялық және практикалық мәні зор. Зерттеу нәтижелері педагогикалық колледждердің, орта мектептердің әдебиет пәнінде М. Әуезовтің шығармашылығы орны туралы сөз қозғағанда пайдалануға болады. Әсіресе, М. Әуезов шығармашылығы бойынша курс жұмысын жазу, ғылыми жоба қорғау, реферат дайындау, тағы басқа жұмыстарда еңбек қосымша материал қызметін атқара алады.

Жұмыстың құрылымы. Бітіру жұмысы кіріспеден, 2 тараудан, қорытындыдан және әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 М. ӘУЕЗОВТІҢ ДРАМАЛЫҚ ШЫҒАРМАЛАРЫНДАҒЫ АВТОРЛЫҚ

ИДЕЯ МЕН КӨРКЕМДІК ШЕШІМНІҢ ӨЗГЕРУІ

Қазақ халқын төрткүл дүниеге танытуға, оның әдебиеті мен мәдениетін әлемдік дүниеге көтеруге өлшеусіз мол үлес қосқан заманымыздың ұлы суреткер жазушысы, кемеңгер ғалымы Мұхтар Әуезовтің шығармашылық мұрасының қалың әлеуметке әлі де кеңінен танылмай, жете ашылмай, айтылмай келе жатқан жәйттері баршылық. Арнайы сөз еткелі отырған тақырыбымыз - «М. Әуезовтің әңгімелері мен драма жанрындағы шығармаларының авторлық идеясы мен көркемдік шешімін табу». Ең алдымен әдебиет теориясы тұрғысынан авторлық идея жайлы сөз қозғамас бұрын, авторлық қолжазба дегеніміз не екенін анықтап алайық. Яғни, ол - “әдеби шығарманың, автордың өз қолымен жазылған түпнұсқасы. Шығарманың авторлық қолжазбасы болуының үлкен мәні бар. Бұл авторлық текст басылымдар тұсында қандай өзгеріске ұшырағанын білуге, пайымдауға қажет жағдайда ғылыми-текстологиялық түзетулер жасап, алғашқы нұсқасын қалпына келтіруге мүмкіндік береді. Авторлық идея - текст басылымдарының барысында автордың шығармадағы идеясын түпнұсқадағы идеямен астастырып, ауытқымау негізгі көзделетін мақсат”, - дейді академик З. Ахметов [1, 31 б. ] . «Алдымен М. Әуезовтің 1932 жылға дейінгі қолжазба, шығармашылық мүлік, мұрасы оның әдеби-мемориялдық мұражайында да ертеректе ғалымдар қарастырған Семей, Ташкент, Алматы, Мәскеу, Петербург архивтерінде де сақталмаған. Сондықтан да бұл арнада жұмыс жасаудың өзі біршама ауыртпалықтарымен кездессе де, көптеген ғалымдарымыздың еңбектері арқау болды» [2, 52 б. ] . Сондай дүние-мүліктер туралы ғалымдардың кездестірген бірер мағлұматына деректер келтіре кетейік.

Мұхтар Омарханұлы Әуезов шығармашылық саладағы ізденіске толы, мағынасы терең еңбектері үшін халқынан алған алғысымен қатар әміршіл-әкімшіл жүйе қиянатын да көп көрді. 1934 жылғы «Ашық хатында»: «Менің әдебиет пен саясат жолында бұрын қандай адам болғаным туралы Қазақстанның партиялық-кеңестік жұртшылығы өзінің қоғамдық сынын айтқан болатын. Ол сол ашық, нық айтылған дұрыс сын еді. Ондағы берілген баға бойынша мен бай мен алашордашыл оқығандардың салт-санасын әдебиет жүзінде іске асырушы кісі болғам. Осы жай бар жұртшылыққа да, менің өзіме де мәлім. Бұл сияқты тарихи дұрыс сана қажет болған, менің өз ісімнен туған әділ сынды жасаушылар кімдер болды? Ол - Қазақстанның партиялық-кеңестік баспасөзі. Соның ішіне жылдар бойына сын ретімен, айтыс ретімен тексеру жүргізген ҚазАПП тобының төңкерісшіл-марксшіл сыншылар, жазушылар, газет қызметкерлерінің сындары болды» -деп жазды [3, 183 б. ] .

Кеңестік билік алдыңғы толқын алаш зиялыларын «Ескі интеллигенция» өкілдері ұлтшылдар деп атап, оларға күдікпен қарады. Алдымен олардың рухани, мәдени сала мен саясатқа араласуына қарсылық көрсетілді де, уақыт өте келе саяси тұрғыда ашық қуғындалды. Коммунистік партия саясаты мен идеологиясын насихаттау, ұйымдастыру партиялық мерзімді басылымдарға жүктелді. Партиялық сын, мойындау хат, ашық хат, қазақ зиялыларының бір-біріне жазған «ашық хаттары немесе ұлт зиялыларының партия мен өкімет ұстанып отырған саясатқа иланып, бірін-бірі мерзімді басылымдарда айыптау, сынау кеңестік кезеңде кең орын алды. «Сыбағама қу заман сені берді өз кейіпкерінің аузымен айтқызғандай, заңғар жазушымыз Мұхтар Омарханұлы Әуезовтің өмірі мен қызметі кеңестік қызыл империя қыспағында өтті. М. Әуезов шығармашылығына қарсы сан мәрте шабуыл жасалып, ұлтшыл деген атау оның көлеңкесіндей өмір бойы еріп жүрді»[4, 24 б. ] .

Қазақстанда ұлт зиялыларына қарсы саяси қуғын-сүргін Ф. Голощекин билікке келгеннен кейін тіпті қыза түсті. «Ұлтшылдарды», «Оңшылдарды», «солшылдарды», «зиянкестерді» партия көсемдері іздеп тауып бірінен соң бірін абақтыға жауып жатты. Партия сыншыларының көзі М. Әуезов шығармашылығына түсті. 1927-1928 жылдары басылған «Жыл құсы» атты жинақтың №2 санында Жұмабай Орманбайұлы «Қаракөз» деген мақаласында: «Қаракөзде пролетариат әдебиетінің иісі де жоқ, оның жолына да қайшы, пролетариат салтына да сыймайды. Тілегіне келмейтін бөтен . . . Бізде Мұхтардың атағына сенетін, ізіне сыйынатын, еретін азаматтар әлі де бар. Мұхтар пролетариат тілегіне келтіріп, кітап жаза білмейді. Жаза білсе де жазбайды. Мұхтардан өзіміздің қойшымыз әдемі жазады», - деп сын айтты [5, 35 б. ] . Көп ұзамай 1929 жылы 30 желтоқсанда М. Әуезов ұлтшыл жазушы атанып тұтқындалды. Түрмеде жатып ОГПУ прокуроры Столбова мен ОСО тергеушісі Поповқа өтініш жазған. Онда Ә. Байділдиннің берген жауабындағы және Ф. Голощекиннің Қазақстанның 10 жылдығына арнап жасаған баяндамасындағы негізсіз пікірлер жөнінде өзінен жауап алуды өтінген. 1930 жылды 12 желтоқсанында тұтқында отырған М. Әуезов Қазақ Өлкелік Партия комитетіне және Ф. Голощекинге «өтініш хат» жолдады. Онда М. Әуезов 1930 жылдың 6 желтоқсанындағы 58 статьяның 7 және 11 тармақшалары бойынша тағылған айыптың кейбір тұстарымен келіспейтінін мәлімдеген. Түпнұсқадан үзінді келтірейік: «по предъявленному мне от 6. XII обвинению по ст. 58 п. п 7 и 11 и по формулировке его я понял, что будто я состоял в организации Досмухамедова Тынышбаева исполняя задания этой организация пытался своей деятельностью, осуществить идейное влияние ее в советских органах, наперекор всем важнейшим мероприятиям советской власти, в отраслях как: землеустройства, печать, школа и проч. ., и будто бы вел линию подрыва этих плановых государственных мероприятий.

Никогда в жизни не будучи бы один день на роботе в каком бы то ни было хозяйственном учреждении, вопрос об экономической контрреволюции, вытекающей из смысла п. 7, считаю ни в какой мере не относящимся к себе.

Кроме того, с 1924 г., я не работал на территории Казахстана (до 1928 года учился, живя в Ленинграде, а с 1928 года до ареста работал в Ташкенте, состоял научным сотрудником СОГУ) … Касаясь выступления в печати, обращаю ваше внимание на то, что идеологическая борьба в казахской периодической печати длилась в виде дискуссии в течение ряда лет, и я ни одной статьи не выступил (после 1922-1923гг) в защиту позиции той литературной группы, к которой меня заочно причислили, единственным напечатанным произведением после 1926 года является повесть «Қилы заман», но как историческая повесть, она не имеет непосредственного отношения к сегоднишнему дню. А напечатанными учебными пособиями за последние годы я только помогал казахской начальной школе» [6, 57 б. ] .

М. Әуезов түрмеден 1932 жылғы 10 шілдедегі «Казахстанская правда» және «Социалды Қазақстан» газеттерінде «қателіктерін» мойындап «Ашық хат» жарияланғаннан кейін босатылды. Партиялық мерзімді басылым беттерінде «Ашық хат» жариялап, ұлт болашағы үшін күрестің басқа әдісіне көшу себебі ғалым Қайым Мұхаметханов естеліктерінде баяндалады. Ахмет Байтұрсынұлы Әлімхан Ермеков пен Мұхтар Әуезовке: сендер жассыңдар. Біз сияқты саясатта аттарың шығып, әйгіленіп қалған жоқсыңдар. Біз жаздық, жаңылдық - деп айқайласақ та олар сенбейді және түрмеден шығармайды. Осы тұзақтың түскені-түскен. Сендер қателіктеріңді мойындап ашық хат жазыңдар. Бәріміз бірдей өліп кетсек, арманымызды алдағы күнге кім апарады. Екіншіден: сендер әлі ешнәрсе тындырған жоқсыңдар. Халықтың парызын өтеңдер. Үшіншіден: бұлар сендерге сенеді. Сондай-ақ, олар халыққа бізді жексұрын көрсетуі үшін «қатесін мойындайтын» адамдарды іздеп отыр. Оған сендер лайықсыңдар. Бұл да күрестің бір түрі» -деп ақыл айтқан [7, 186 б. ] . Ұлттық идеядан нәр алған жастар жағы алдыңғы толқын алаш зиялыларын рухани ұстаз тұтты, оларды аса құрметтеді. Әлімхан Ермеков пен Мұхтар Әуезовте рухани ұстаз, кемеңгер ғалым Ахмет Байтұрсынұлының ақылын алып, ел үшін, еркіндік үшін күрестің басқа бір жолын іздеуге бел буғаны байқалады. А. Байтұрсынов айтқандай жоғарыда аталған партиялық газеттер «Алаштың екі көсемі өздерінің қателіктерін мойындады!» деген үлкен тақырыппен М. Әуезов пен Ә. Ермековтің қателіктерін мойындаған «Ашық хатын» басып, алаш зиялыларының ұстанған бағыты мен идеясының «халыққа қарсы» бағытталғанын дәлелдеуге тырысты.

1. 1 “Еңлік - Кебек” пьесасындағы өмірлік шындық пен көркемдік шешім

Әдебиеттану ғылымында өмір және өнер, өмірлік шындық және көркемдік шындық төңірегінде талас пікірлер көп. Кейбір эстетиктердің айтуынша, көркемдік шындық - өмірді әшекелейтін бояу; көркемдік шындық тек суреткердің қиялында ғана туады; бұл таза эстетикалық категория; ал болмыста негізі тамыры жоқ.

“Біз осының үшеуіне де қосылмаймыз”, - дейді академик Р. Нұрғали [8, 102 б. ] . Ұлы неміс жазушысы Гете былай деген: “Мен шығармаларымда тек данышпандық арқасында ғана жазған жоқпын, олардың тууына мың сан дүние адамдар нәр берген. Олар - ақымақтар, һәм ақылдылар, естілер һәм есіріктер, балалар, жігіттер, һәм шалдар; бәрі де бастарындағысын, не ойлайтындарын, қалай тірлік етіп, қандай қарекет қылатындарын айтқан. Мен үшін ештеңе де қалған жоқ”.

“Көркемдік шындық - өмір шындығының жазушының ой-елегінен, творчестволық көрігінен өтіп, қорытылып, әдеби шығармалардағы баяндалған, көркем суретке айналған қалпы. Көркем шындық өмірдегі шындықты кең толғап түсіну, терең сезіну, оған жазушы өз қатынасын білдіру арқылы туады” [1, 193 б. ] .

Көркемдік шындық жазушы қиялы арқылы екшелген, сұрыпталған, идеологиялық мақсат тұрғысынан бейнеленген шындық. Бұл өмірлік шындықтың көшірмеі емес. Ол - шашылып жатқан, араласып жатқан жүйесіз, үзік-үзік құбылыстардың басын біріктіреді; соны сұрыптайды. Бұл орайдағы ең шешуші фактордың бірі - суреткер қиялы. Мұхтар Әуезов өзінің шығармашылық қаз-қадамын неден, қандай шығармадан бастады? Бұл әрине, жай жеңсік - қойлықтан туып отырған жоқ. Оны анықтап айырудың әдеби, ғылыми-танымдық маңызы бар екені сөзсіз.

1917 жыл. Маусымның жетінші жұлдызы. Бұл күнді Абай ауылы ерекше ықыласпен күтті. Және сол тағатының таусылғанына орай есте қаларлықтай болып өтті. Ойын- сауық жағына жастар құлшына кірісті. Одан Мұхтар да шет қалмады. Суырып салма ақын Әубәкір, әнші - Жебірейіл, домбырашы, скрипкашы - Зікайыл сияқты жастар бас қосып: «Әкемнің кенже қызының тойында ел-жұртқа тосын өнер, мәдениеттің жаңа түрін көрсетейік. Абай дәстүрінің өшпегенін, өскенін байқататын болсын», - десті. Ақын өмірден көшкен соң оның сөзін ұстап қалған Тұрағұл да ел таныған шешен бидің бірі болатын. Дәстүрді, халық тарихын жақсы білетін. Сол кісінің әңгімесінен ұшқын алды ма, жоқ Мағауияның «Еңлік-Кебек», не Шәкәрімнің «Жолсыз жаза» дастанын скрипкаға қосылып орындау туралы ұсынысынан әсерленді ме, белгісіз, әйтеуір жиырма жасар Мұхтар: «Осы айтқан мандолин, скрипка, сырнайларының барлығы қазір қыр қазағына, оның ішінде Абай аулына таңсық емес. Одан өзгеше, бұрын сахарада болмаған, әкеміздің өзі де армандап кеткен тосын сый жасайық. Оқиғалы ойын қояйық», - деп ұсыныс айтады [9, 124 б. ] .

Сол отырыста Мұхтар «Еңлік-Кебек» туралы пьеса жазуға уәде етеді. Рольде ойнайтын адамдар да бекітіледі. Әйгерім рұқсатын берді. Өзінің сегіз қанатты екі ақ үйін жапсарластыра тігуге келіседі. Ол туралы Николай Анов мынадай естелік қалдырыпты:

-«Бірде Мұхтар екеуміз Абай бульварының бойында серуендеп жүрдік. Мұхтардың көңілдене қалған сәті екен. Ол маған: «Кел, отырайық. Мен саған «Еңлік-Кебекті» қалай жазғанымды және ол пьеса маған не үшін қымбат екенін айтып берейін. Есіңде ме, «Абайдың үшінші кітабындағы мына жер. Пьесаның өмірі сахнада басталады ғой. Ал, төңкеріске дейін қазақша театр жоқ болған. Сол кезде маған да, пьесама да тосын оқиға жол ашты. Ғашықтардың қабірінен он бес шақырымдай жерде Абайдың екінші әйелі Әйгерім немересі Ақышты ұзатып жатты. Міне, сол кезде менің достарымның біріне жас отау иелеріне сый ретінде «Еңлік-Кебекті» қоюды ұсындым» -деп айтып беріпті [10, 268 б. ] .

Әңгімені Николай Иванович араға үзақ уақыт өткізген соң қағазға түсіргендіктен де кейбір сөздердің жалпылама баяндалғаны байқалады. Мұхтардың Мағауияның «Еңлік-Кебек» поэмасы бойынша пьеса жазғанын айтады. Ол кезде Шәкәрімнің атын атауға рұқсат етілмеген де, оның «Жолсыз жаза» дастанын аузына алмаса керек . . . Екіншіден пьеса Ақыштың тойына қатыссыз, одан бұрын жазылды деген емеурін бар. Ол - жаңсақ. Каникулда жүргенде, Тұрағұлдың көмегімен Шәкәрімнің дастаны бойынша сахналанған.

Тобылғы мен қараған бүршік атып, ойпат пен белес ақша гүлге малынып, хош иіс аңқыған шақта Мұхтар салт атпен Еңлік-Кебектің қабіріне қарап тұрып: кейін өзінің романында Абай арқылы айтқызған: «Бұл қос мола-ішінде аса бір ауыр сыр бүккен молалар. Шанда бір осы тұсқа соғып өткенде әлдебір арылмаған қарызым бардай боламын. Ақындық парызым сияқтанады» -деген ой келген де шығар, кім білсін? [11, 254 б. ]

Ералы жазығының ортасындағы жалғыз төбеден бүкіл аймақ тегіс көрінеді. Шыңғыс тауларының беталысындағы көлденең жатқан бел кіші орда. Соның бүйрек тұсында, ұры қалта сияқты жасырынып біткен жартастың қуысында - Еңлік пен Кебек мекен еткен. Алты - жеті шақырым оның оң жағында - Ақшоқы. Қос мұңлықтың баласы соның басында құндағында ораулы қалған. Ал, мына екі ортадағы жазықта екеуі ат бауырына сүйретіліп өлтірілген. Сол жазықта - әне, Әйгерімнің кос киіз үйі тұр. Оқиғалы ойын сонда болмақ. Ол ойынды, сол бір «жолсыз жазаны» жүзеге асырған билердің ұрпақтары да көрмек. Кейбірі, тіпті, өздері қатысады. Рушыл, аруақшыл желіккен жұрт өз аталарының қатыгездігіне түңіліп, жазғырып қарай ма, жоқ, өре түре келіп, жанжал шығара ма? Шындығын айтқан Мағауия мен Шәкәрімге өкпе артып, өштескен адам аз ба еді. Ондай «ит көрген ешкікөзденгендердің» бетін Абай қайтарған. Ал бұған кім араша түседі?

Тұңғыш шығарманың жазылу азабымен қоса Мұхтарды осындай күдіктер де қатты толқытты. Сондай сәттер де жүрегін орнықтырып, батылдана түсу үшін, шындықтан ауытқымауға тырысу үшін «Еңлік - Кебектің» қабірінің басына барып, іштей өзін-өзі қайраған. Оның мұндай толғаныста жүрген кезін ағасы Разақ талай байқапты. Разақты Абай жақсы көріп, іш тартады. Әзіл аралас өлең де шығарған. Мұхтардың бар қиындығын көтеріп, елуінші жылдарға дейін «не керек» еді дегізбей, әкесінің орнына әке болған кісі. Семинарияда оқуда жүргенде де Райхан осы үйде қалған. Сол Разақ «Еңлік - Кебекті» жазу тұсындағы Мұхтардың бір мінезі жөнінде жазушы Кәмен Оразалинге мынадай естелік айтыпты

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.