Қазақ руханияты туралы философиялық тұжырымдар

Пән: Философия
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 52 бет
Таңдаулыға:

1 - лекция. Руханилық философиялық сараптаудың обьектісі ретінде.

Қазіргі уақытта біз адамның рухани дамуы туралы көп айтып, жазып жүрміз.

Жалпы руханилық дегеніміз рухқа жақын болу дегенді білдіреді. «Рух» ұғымы табиғи болмыстың жоғары деңгейін немесе өмір мен ақыл - ойдың жетілген, әдеміленген, әбден пісіп - жетілген күйін сипаттайды.

Адамның рухани дамуы - ақылды, ғарыштық жан ретіндегі мәнінің жан - жақты жетілуі. Оның ең маңызды белгілері.

тұлғаның этикалық принциптерінің нығаюы және дамуы;
эгоизмнің барлық түрі мен мінездің нашар сипаттарын жеңу;
эмоциялық сезімдерді тежеп, оны рухтың бақылауына бағындыру;
табиғи мүмкіндіктері мен қабілеттерінің жетілген түрін дамыту;
ақыл - ойын кеңейту;
адамның ғарыштық мүмкін күштерін ашу және оны дамыту;
психикалық энергияны дамыту;

яғни, адамның рухани дамуында шек жоқ

Қазақ руханияты туралы философиялық тұжырымдарды айтардың алдында философиялық әдебиеттегі рух, руханилық, руханият ұғымдары жөнінде кейбір пайымдауларға, пікірталастарға тоқтала кетелік. Ежелден жалпы әлемдегі материалдық дүниенің өзге сипаты оның рухани жағы деп түсінілгені белгілі. Рухтың не екеніне жаратылыстану тұрғысынан ешқандай дәлел дәйектемелер болмағанымен, оның нақты болмысы бар екеніне зертеушілердің көбісі күмән келтірмейді. Кез келген діни түсі- ніктер, діни ілімдер рухтың әртүрлі сипаттағы көріністерін (негізінен Абсолюттің заңдылығына бағынатын) «табиғаттың рухы», Жаратушыдан тек адамға келетін «қасиетті Рух» деген мағынада жіктеледі. Жалпы табиғаттың заңдылығы материалды әлемнің үйлесімді өзара байланысы бар, суық та қатаң қатынастарына бағынады және онда жақсылық пен жамандық, ізгілік пен зұлымдық, игілік пен қиратушы күштер түйіспейді. Махаббатқа толы қатынастар тек адам әлемінде, яғни оның жан дүниесінен туындайтын Қасиетті Рух кеңістігінде ғана бар деп түсініледі [2, 351 б. ] .

Қалайда рухтың өмір сүру формаларын сипаттағанда «руханият және руханилық» деген ұғымдар бекер қолданылмайды.

Руханият - қоғамда тарихи қалыптасқан рухани әлем, қоғамның рухани өмірі мен мәдени кеңістігі. Сондықтан оған оң және теріс мағынадағы рухани элементтер мен түсініктер енуі толық мүмкін екені анық. Дегенмен, «Рух абсолютті мағынада алғашқы» деген Гегель, адам рух арқылы ғана өзінің табиғи шектеулі әлемінен жалпылық дүниесіне, әмбебап қатарға өрлей алатындығын ескертеді [3, 24 б. ] . Трансценденттілік әлеміне қарай адами танымдық қадам жасау, әртүрлі процестерді сыни рефлексиядан өткізу субъекті үшін рухты болмыстық іргетас ретінде қабылдаудан бас- талады. Сондықтан, қазіргі кезеңдердегі кейбір философиялық зерттеу- лердегідей «рухты руханилықтың онтологиялық негізі ретінде» түсінудің өнімді тұстары бар екенін атап өту керек [4, 69 б. ] . Шынымен де рухтың маңызды құбылыс екенін мойындау арқылы адам әлеміндегі қатынастарға ендейміз.

Ал, енді руханият негізінен ерекше феномен ретінде қауымдастықтың, әлеуметтік субъектінің қалыптасу эволюциясының тарихи кезеңдеріне сай келеді, жалпы оның эволюциясына сәйкес кейіпте көрініс береді. Оны кез келген халықтың өткенінен көре аламыз, ал бұл зерттеуде қазақ руханиятының сатылы тарихына қарап байқауға болады. Руханияттың өзегін құрайтын құбылысқа руханилықты жатқызуға болады. Ол адамды Ақиқаттың жасампаздық жүйесін қалыптастыратын тұсына жақындататын, рухани дамуды қамтамасыз ету арқылы Ғаламды рухтандыратын, қоғамды іштей үйлесімдендіретін оң мағынадағы рухани күш, феномен [5, 67 б. ] .

Руханилық - еркін шығармашылық белсенділік арқылы, әлемге деген адамгершілік қатынас арқылы қалыптасады және сол құрылымдардың нәтижесінде дамиды, адам өмірінің мәніне айналады. Сондықтан, «руханилық - адамның түпкі мәндік негіздеріне сәйкес келетін дүниеге деген оң мағынадағы ыстық ықыласынан туындаған қатынастар жиынтығы» деген тұжырымға тоқтам жасауға болады. Ал, руханият болса одан әлде кең мағынадағы қатынастар жүйесі. Ол қоғамның рухани өмірінің көптеген қырын қамтиды. Руханилық адамның жан дүниесімен байланыста болса, оның дүниетанымы зерде, ақыл-ой саласымен, рационалдылықпен астасып жатады. Дүниетаным мен руханилықтың өзара байланысын іс- әрекеттер деңгейінің биігінен іздеу керектігін кейбір зерттеушілер атап көрсетуде [6, 129 б. ] . Әрине, адам руханилығының парасаттанған формасы дүниетанымдық жүйе ретінде рауажданады. Басқа кейіптегі қатынастар дискретті кейіптегі түсініктерді байқатады. Өкінішке орай, көптеген зерттеушілер арасында руханият пен руханилықты өзіндік қасиеттерге жіктемей, оларды көбінесе толық сәйкестендіру, етенелестіру әдетке айнал- ғанын байқаймыз. Бұл кейбір теориялық және құндылықтық-мағыналық жаңылысуларға, ауытқуларға алып баратынын байқаймыз.

Ал, енді кез келген қоғамдағы, тарихи кезеңдегі руханилықтың ең негізгі өлшемдерінің бірі - адамның жақсылыққа, адамгершілікке қарайталпынысы екендігі анық. Сондықтан Қ. Әбішев жақсылықты адами құн- дылықтардың ең негізгісі деп есептейді [7, 256 б. ] . Автор жақсылықты адамның сәйкестікпен үйлесімді дамуындағы, әлемнің сәйкестігін дамы- тудағы негізгі субстанциялардың қатарына жатқызады. Жақсылық жасай білу - адамды адам еткен іс-әрекеттердің бірі, ол руханилықтың құрылы- мын қалыптастырушы өнердің бірі. Ненің жамандық, ненің жақсылық екенін айыра білу - бұл адамның күнделікті тіршілігінде алдынан үнемі шығып отыратын мәселе. Ол адамның шығармашылық белсенділігін туындататын таңдау еркіндігіне жетелейді.

Ал кез келген мақсатқа қарай ұмтылыс адам үшін жақсылыққа қарай барар жол емес, бірақ ол жаңылысқа толы «тар жол, тайғақ кешу» жолы болса да Ақиқатқа қарай бағытталған жол болып табылады. Зерделі әлем үшін ешқандай қисынға сыймайтын әрекеттер адам үшін рухани қалыптасудың сатылары болып табылады. Әрине, ол пенденің тырысу, қоғамдағы деструктивті, девиантты әрекеттерін ақтап алу емес, тек оған адамзаттың мегатарихы тұрғысынан түсіндірме беруге тырысу, адам бол- мысындағы қайшылықты екі бастаудың өзара байланысын көрсету. Бір жағынан адамда табиғи инстинктерге негізделген өзімшілдік болса, екін- ші жағынан қамқоршылыққа, мәрттікке, жомарттыққа ұмтылатын адам жан дүниесінің жарқырауы бар. Ол махаббат түрінде көрініс береді.

Әрине, егер адам табиғи болмысына басымдық беретін болса, онда ол өзіндік мәндік негіздерін барынша шектейді. Өйткені, пендешілік деңгейдегі «мақсат - оған жетуге тиісті құралды ақтайды» деген қағида адами өлшем тұрғысынан теріс және шектеулі түсінік болып табылады. Қоғамдағы әділ- дікті ешқашанда күштеу, зорлау арқылы жүзеге асыруға болмайды. Бұл рухани әлемнің заңдылығына қайшы келетін іс-әрекеттер. Тек адамға біт- кен ішкі нұрдың күшімен, шыдамдылық пен мойынсұнушылық арқылы барлық қайшылықты жеңіп шыққанда ғана шын мәніндегі руханилықтың есігі ашылады. Адамның іс-әрекетінен байқалатын қатаңдық пен қатыгез- діктің арасы жер мен көктей. Рухани дамуға қызмет ететін зерделі қатаң- дық дамуға, үйлесімді қатынастарға қажетті нәрсе. Ал іштегі жылуы жоқ әрекеттерден туындаған қаталдық - «қатыгездік» деп аталады және ол, негізінен, адамның руханилығының таяздығын білдіреді.

Әрине, қателесу мен адасушылық әрбір әлеуметтік субъект үшін даму, жетілу барысындағы міндетті кезеңдер. Мәселе қателікке деген қатынаста. Одан (яғни қателіктен) тиісті қорытынды жасап, болашақты жаңа жасампаз бағытта қалыптастыру міндеті айшықталады. Сонымен руханилық жолындағы адам үшін басқалардың қателесу жолымен жүрмеуін ескерте білу қабілетін дамытылуы сұранады. Жалпы басқа адамдарға жаса- лынған жақсылық руханилыққа толы әрекет деп бағаланса, ал енді өзгелер қиналған кезде оларға демеу болғаныңды үнемі еске салып отыру, міндетсу - руханилыққа жатпайды, ол өз әрекетіңді құнсыздануға әкеледі. Ол жақсылығын сатқанмен, міндетсінгенмен бірдей іс болып табылады. Жақсылықтың жасалуы - даңғазаны көтермейді, ол өз қайтарымынкүтпейтін және адамның рухани шынайылығынан туындаған өмірдегі нұрлы қадамдары болып табылады. Бақыттылыққа апарар жол да осында.

Руханилықтың тағы бір келбеті - адамның өз бойындағы барлық жақсы қасиеттерін әлемге паш етуге дайындығы, яғни ақылын, дарынын, қабілетін, шеберлігін, ішкі нұрын, жүрек жылуын адамдарға, табиғатқа, Ғаламға беруге ұмтылысы. Осындай ұстанымдар басымдық танытқанда ғана адам рухани дамудың жолына түсті деуге болады. Ал енді, керісінше, бұл өмірде, қоғамда, әлеуметтік дүниеде жеке басының қамы үшін қызмет етуді негізгі ұстаным еткен пенде руханилық аясынан алыстай түседі, яғни ол нәпсінің құлына айналады және өзін заманауи талаптарға сай өмір сүретін «прагматикпін» деп ақтаумен болады. Қазіргі қазақ қоғамындағы руханияттағы үрдіс осы жолға түсіп бара жатқандығы қынжылтады. Қоғам дамуының төменгі гуманитарлық сатысында болғанда тұрпайы қоғамдық пікір осындай пысықайлықты қолдауы да мүмкін. Осының бәрі қоғамның рухани дамуының өлшемі, әмбебап көрсеткіші болмақ.

Қазақстандық философ І. Ерғалидің ізденістерінде «Руханилық деге- німіз - барлық Әлемге (макрокосмосқа) эквивалентті (тең деп айтуға болады) адамның (микрокосмостың) Универсуммен (космоспен) жіктелмейтін үйлесімділік (гармониялы) тұтастығы. Универсуммен бұл үйлесімділік тұтастығын адам ең жоғарғы ерекше формаларда сезініп, онымен айрықша бірігіп, ырғақты күйге бөленеді. Адамның өзінің Космоспен (универсуммен) үйлесімділік тұтастығын сезінетін, соған реалды енетін осы күйін руханилық деп атауға болады» деген тұжырымдар келтіріледі [8, 17 б] . Автор бұл анықтаманың рухтық құбылысқа толық сипаттама бере алмайтынын да айта кетеді. Дегенмен де бұл құбылыстың кейбір қырларын ашу мақсатында І. Ерғали келесі мақаласында руханилықты руханият дегейін- де қарастырып, ол тек эстетикалық, этикалық, теоретикалық формалардың байлығымен ғана анықталмайтындығын, ол сол формалардың түп негі- зінде не тұр, қандай мән бар, олардың әмбебаптылығы, яғни адамдық мағынасы қандай деген мәселемен астасатындығын ескертеді. Сонымен қатар, осы құбылыста олардағы адамдық субъективтіліктің руханилануын, махаббат, нұр және жақсылық шапағатын бейнелейтін көптүрліліктің көріністерінің маңызы зор екенін айтады [9, 82 б. ] .

Пайдаланылған әдебиеттер

2. Религии в Казахстане: Хрестоматия. Часть I. 2-е изд., испр. и доп. - Алматы, 2011. - 380 с.

3. Гегель Г. В. Ф. Философия духа // Энциклопедия философских наук. Т. 3. - М. : Мысль, 1977. - 345 с.

4. Омаргазин Р. Дух как онтологическая основа духовности // Адам әлемі - Мир человека. 2006. № 3. - 69-76 с.

5. Капышев А. Б., Колчигин С. Ю. Онтология духа. - Алматы: Сага, 2005. - 204 с.

6. Хамидов А. А. Человек и его абсолюты: к архитектонике духовности// Қазіргі заманғы руханилық мәселесі. Алматы: Сага, 2007. - 128-137 бб.

7. Әбішев Қ. Философия (жоғары оқу орындарының студенттеріне арналған) . Алматы: Ақыл кітабы, 1998. - 259 б.

8. Ерғалиев І. Адамның жаңа тарихи кезеңдегі рухани қалыптасуы // Известия Министерства науки - Академии наук Республики Казахстан. Серия общественных наук. 1998. № 4. - 57 б.

9. Ергалиев И. Е. Формирование духовности человека и философия // Казахстанская философия в канун ХХІ века. Алматы: Ақыл кітабы, 1998. - 207 с.

2 - лекция. Адамның рухани кеңістігіндегі элементтер.

Руханилықтың адамды адам ете түсетін қасиетін ашып көрсетіп, оны өзін-өзі қозғалтушы, дамытушы күш дәрежесіне дейін көтерген. Бірақ рухани даму жолындағы саналы-ерікті әрекеттердің маңызын төмендетуімізге болмайды. Расында адам руханилығынан айырылса, онда ол эмоция мен сезімнен, ақниеті мен пәк пейілінен айырылады, жалаң рационализм мен прагматизмнің құлына айналады. Әрине, Ақыл мен Зердені басшылыққа алған адам өмірде көптеген мақсаттарға жетуі де мүмкін. Бірақ, ондай адамның іс-әрекетінің нәтижесі бұл дүниеге шапағатын түсіретін нұр әкелмейді, адамдардың жүрегін жылытпайды, қоғамды рухани байытпайды. Руханилықтың табиғаты жайлы пікір айтқан зерттеушілердің қатарындағы А. Г. Косиченконың тұжырымдары назар аударарлықтай. Ол руханилықты адам болмысының ерекше бір белгісі дей келіп, бұл адамның әлемге қатынасының идеалды формасы деп біледі және болмыстың рухани мазмұнын шығармашылығы арқылы қалыптастыратынына тоқталады [10, 74-75 б] . Нақтырақ айтқанда, адамның руханилығы адам іс-әрекетінің қалыпты, орташа үлгілерінен жоғарырақ, адамды өзімен бірге оны қоршаған ортаны оңды жаққа өзгертетін құбы- лыс екендігі айтылады.

Бұл жерде автор руханилықты адамның әлемге қатынасының бір бөлігі- не ғана (интеллектуальдық, эмоциялық, зерделік, түйсіктік, шығармашылық қатынасы тәсіліне, немесе олардың жиынтығы да емес) телінбейді деген тұжырымды ұсынады. Олай болатын болса, онда руханилықтың табиғатын қалай түсінуге болады? Оған А. Г. Косиченко былай жауап беруге тырысады. «Руханилық адамның өмір сүру тәсілінің нәтижесі еместігіне сенімдімін, керісінше, ол адамнан бұрын пайда болған және адам сол өзінен тыс рухқа барынша борыштар, өйткені ол оны адам етіп отыр. Адамның өзінің өмір- лік іс-әрекетінің сан түрлі формасына өзінің рухани мағынасын іске асыра алатын қабілеті бар. Сосын біздер олардың басын жинақтап, қордалап, адамнан шыққан рухани дүние деп ұсынамыз» [10, 75 б. ] . Автор бұл жерде руханилық мәселесіне рухани дамудың ерекше заңдылығы бар екенін мойындау арқылы, яғни оның табиғаттың материалдық әлем заңдылығымен сәйкес келе бермейтін тұстарын ескертеді. Бұл тұжырымдардан рухани- лықтың табиғатын жаңаша философиялық тұрғыдан қарастырудың белгі- лері, нышандары байқалады.

Жаңа ғасырдың жаңа философиясы адамның Әлемге деген қатынасын руханилық тұрғысынан қарастыратынына күмән келтіре алмаймыз. Бұл мәселе жөнінде көп пікірталас туғанмен тарихи процесс барлық ауытқу- ды жылдам орнына келтіреді. Бірақ кез келген жаңа бетбұрысты қабылдай қою оңай емес екені де белгілі. Ескі ойлау таптаурындары, әдіснамалық ұстанымдарының үстемдік етуі көптеген зерттеушілердің адам болмысын жаңаша түсінуіне кедергі келтіретіндігі туралы соңғы уақытта жарық көрген кейбір еңбектерде айтылуда [11] . Қазақстандық философ Соловьева Г. Г. руханилықты адамның ішкі жарықты, нұрды қабылдай білу қасиеті деп айшықтайды. Бұл құбылыстың негізін нақты адамдар әлемінен іздеу қажеттігін айтып, материалды болмыстың заңдылығын мойындау керек екендігін ескертеді [12] . Әрине, Ғаламның суық та, қатал, әрі үйлесімді заң- дылығын мойындағанымыз жөн, бірақ ол Абсолюттің заңдылығы. Дегенмен де адам негізінен руханилық арқылы ғана өзінің мәндік негізін анық- тайды, ал таңғажайып әлем болса адам арқылы рухани құлпыра алады.

Әрине, әрбір адам мәдениеттің, қоғамдық қатынастардың өкілі екені рас. Дегенмен де адамды қоғамдық қатынастардың жиынтығы (ансамблі) етіп қана қабылдау, оның түпкі мәнін айқындауға жеткіліксіз. Өйткені, адамның руханилығы ерекше қасиеттерге ие екені белгілі. Ал, енді руханияттың негізгі қырларына В. С. Барулин төмендегілерді жатқызады: оның жалпыны қамтитын сипаты, идеалдылығы және субъективті әлем екендігі [13] . Яғни рухани өмірдің әртүрлі салаларына: рациональды, эмоциялы-аффекті, гносеологиялық-когнитивті, құндылықтық-мотивациялы, ұстанымдарды және басқа да рухани өмірдің салалары енеді. Руханиятқа ғылыми концепциялар, адамгершілік құндылықтар, діни сенімдер, эстетикалық категория- лар, қарапайым білімдер де жатқызылады. Осылардың бәрі бір-бірімен байланысып, біріге адамның және қоғамның руханиятын құрайды делінген. Бұл жерде айта кететін нәрсе қоғамның рухани өмірімен, яғни «рухани өндірісімен» руханилық құбылысы толық сәйкестендірілгені байқалады. Бұл руханилықтың жеке ерекшелігін бедерсіздендіруге әкелетін іс-әрекет. Өйткені, қоғамның рухани өмірінде (кинода, ғылымда, қарапайым санада) руханисыздықты, ұятсыздықты, деструктивті қадамдарды насихаттайтын, практика жүзінде рухани өнім ретінде ұсынатын іс-қимылдар көп. Оларды да руханилықтың нағыз белгісі деп баға беру сыңаржақтылық деген ойдамыз. Бірақ, бұл адам руханилығын ашудағы алғашқы баспалдақ қана немесе механизмі, тетігі, немесе жағдаяты десек те болады. Кез келген идеалдылық руханилық бола алмайды. Ол адамгершілік құндылықтарына, қасиетті нұрға бөленгенде ғана оның ең жоғарғы түрі руханилыққа айналады. Сөйтіп, руханилық дегеніміз адамның дүниені жасампаз, оң кейіп- тегі образдар арқылы қабылдауы, рухани үйлесімдікті нығайта түсуі, өз бойындағы рухани жылуын, жақсылығын әлемге риясыздықпен сыйлай алуы екендігі айқын. Адамның руханилығы оның имманентті идеалдылығы кеңістігінде және уақытында қалыптасады. Бірақ, оның өмір сүруі, қызмет атқаруының нақтылығы - қоршаған ортамен түйісуі, қатынас жасауы кезінде ғана айшықталады. Ал, енді өзіндік оқшаулықтағы, бөлектенген руханилық (объективацияланбаған) тек потенциалды руханилық қана болып келеді.

Руханилық құбылысына берілген анықтамалардың ішінде: «Рухани- лық - бұл сыртқы болмыс универсумын тұлғаның ішкі ғаламына этикалық негізде айналдыру қабілеті, сол ішкі әлемді құрау қабілеті арқылы үнемі өзгеріп отыратын жағдайдың алдында адамның өзіне сәйкестігі мен оның еркіндігін жүзеге асыра білуі. «Руханилық ақыр аяғында өзіндік мағына- лық космогонияға, әлем образының тұлғаның адамгершілік заңымен бірігуіне әкеледі» деген тұжырым руханилықты ерекше мағынадағы құбы- лыс ретінде руханияттан біршама ерекшелей түседі деген ойдамыз [14] .

Сонымен, руханилық - медитациялық тәжірибе емес, сананың ауқымы немесе деңгейі де емес, белгілі бір діни конфессияның өкілі болу ғана емес. Руханилық - іс жүзіндегі Махаббат, барлығына және барлық нәрсеге деген Махаббат, ол негізінен әрбір адамға тән және ол оның шынайы адами дамуына қажетті дүние. Руханилықтың әлеуметтік салада көрініс беруіне, рауаждануына негізгі тәсіл және тетік болатын сала өнер болып табылады. Қазақ руханиятындағы әрбір шынайы өнер туындысы адам әлемін жаңа рухани күшке, рухани атмосфераға айналдырғанын байқаймыз. Ондай деңгейге көтерілмеген туындылар - жалған құндылықтар, үйлесімділікті шайқалтушы теріс дүниелер. Негізгі саралаушы, електен өткізуші тарихтың өзі. Адамдар сонау тарих қойнауынан негізінен өзінің руха ни әлемін байыта түсетін дүниелерді, мәдени жәдігерлерді сақтауға тырысады. Бұл барлық ұлттық мәдениетке тән құбылыс. Сондықтан халық шығармашылығының, ұлы суреткерлердің туындыларының құдіретті күші бар. Этнос мәдениетінің, руханиятының жарқын үлгілерін жоғалту, немесе жеткілікті деңгейде қадірлемеу адами қалыптасуға қарсы жасалған қылмыс болары анық.

Руханилықтың қыры мен сырын терең зерттеген ғалымдардың бірі Б. К. Құдайбергенов оның ерекше қасиеттеріне, бағыт-бағдарларына тоқ- талған еді. Ол өзінің еңбегінде руханилықтың тұлғаға бағдар беретін құбылыс екенін және адам өзінің еркіндігін табиғи және әлеуметтік ортаны белсенді түрде жетілдіруге жұмылдыру арқылы танытатынын айтады. Адамның қоғамдағы қызметтері шығармашылық сипатқа енгенде ғана өзінің шынайы мәнін ашатындығына назар аударады [15, 103 б] .

Бұл жерде зерттеушінің негізгі тұжырымдамасы руханилықтың баға- лау қызметіне, құндылықтарды жіктеу қабілетіне басымырақ құрылған. Біздің ойымызша, адамның дүниетанымы негізінен осы құндылықтар әлеміне деген көзқарасқа байланысты қалыптасады. Әрине, қалыптасу барысында кез келген адам жаңылысу, адасу, қателесу кезеңінен өтеді. Бұл Ақиқаттың адамға берген еркіндігіне, таңдау құқығына байланысты жүзеге асып отыратын құбылыстар. Бұл еркіндікті тек өзіне ыңғайлылық пен қолайлылықты іздеуге қолданатын адам, рухани дамудан шеттеп қалады, рухани құндылықтар әлемінің есігін де қаға алмайды, ол тарихтың қоқысына айналады. Жоғарыдағы аталған зерттеушілердің көзқарастары- на қосыла отырып, руханилыққа жетелейтін шығармашылықтың тағы бір маңызды қыры бар екенін айта кетуді жөн көрдік. Ол шығармашылықтың шынайылығы, прагматистік есепке құрылмауы, әрбір туынды шабыттың шыңындағы дүние болуы қажеттігін атаймыз.

Пайдаланылған әдебиеттер

10. Косиченко А. Г. Духовный путь: от существования к осмысленному бытию // Проблемы духовного развития. Алматы: Ақыл кітабы, 1998. - 195 с.

11. Қапышев А., Колчигин С. Философия Грядущего (Истинный Путь Человека) . - Алматы: ТОО (Комплекс), 1999. - 184 с. ; Последний Завет. Санкт-Петербург, 1997-2000 г. І-ІV т.

12. Соловьева Г. Г. Вл. Соловьев: вера и любовь // Проблемы духовного развития. Алматы: Ақыл кітабы, 1998. - 193 с.

13. Барулин В. С. Социальная философия. Учебник. - Изд. 2-е. - М. : ФАИР- ПРЕСС, 1999. - 560 с.

14. Крымский С. Б. Контуры духовности: Новые контексты индивидуальности // Вопросы философии. 1992. № 12. - 213 с.

15. Кудайбергенов Б. К. Социально-философские поиски духовности: традиции и современность. - М. : Изд-во МГАП - «Мир книги», 1995. - 218 с.

3 - лекция. Руханилық адамның субьективті әлем ретінде.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.