Тайпин шаруалар соғысы

1. Тайпин шаруалар соғысының себептері.
2. Тайпин мемлекетінің жариялануы.
3. Жер жүйесі.
4. Тайпин мемлекетінің құлау.

1. 1840-1842 жылдардағы бірінші апиын соғысы Цин династиясының шет ел агрессорларының алдында өзінің әлсіздігін көрсетті. Бірінші апиын соғысы Нанкин келісімінің қабылдауымен аяқталды. Бұл келісімге 1842 жылы 29 тамызда қол қойылды. Келісім бойынша Қытай Англияға 5 портын ашты:
Сямынь
Фучжоу
Нинбо
Шанхай
Гуанчжоу
Сонымен бірге Қытай Гонконгты беруге тиіс еді және 21 миллион юань контрибуция төлеуге міндеттелді.
1840-1850 жылдары Қытайға апиынды әкелу 2,5 есе өсті. Шет ел отаршынарының елге енуі феодалдық Қытайға қатты ауыр тиді. Халықтың көпшілігі Бұл жағдайға шыдамай наразылығын білдірді. Бұл наразылық ақыры шаруалар көтерілісіне әкеліп соқтырды. Қытайдағы халық қозғалыстары Үндістандағы халық толқулары секілді капиталистік Англияның отарлық саясатына қарсы берген жауабы ретінде болды. Бірақ ескере кететін жайт, ол Үндістандағы халық көтерілістері тікелей ағылшын басқыншыларына қарсы бағытталса, ал жартылай отарға айнала бастаған Қытайдағы шаруалар көтерілістері негізінен маньчжур династиясына және феодалдық қанауға қарсы бағытталған еді. Шаруалар көтерілісінде жиі кездестірілетін бір ерекшелік, ол халық қозғалысының діни сипатта болуы. Соның ішінде тайпин шаруалар соғысы оған нақты мысал бола алады. Тайпин шаруалар соғысының басшысы және идеологы Хун Сю-цюань болды. Ол 1843 жылы Қытайдың оңтүстігінде өзінің қызметін бастап, өзінің қарамағында жақтастарын топтастырды.
Хун Сю-цюань жай қарапайым шаруа отбасында дүниеге келген. Әке-шешесі оны 7 жасында мектепке береді, бірақ кейінірек материалдық жағдайдың нашарлығына байланысты ол мектепті тастап жұмыс істеуге кіріседі. Кейінірек ол Гуанъдун провинциясында, яғни сол провинциядағы өзінің ауылына мұғалімдікке тұрады. Ол ежелгі Қытай авторларының шығармаларын оқиды. Өсе келе ол миссионерлермен танысып христиандықтың негіздерін түсіне бастады. 1837 жылы Хун Сю-цюань қатты ауырады. Кейінірек ол жұрттың бәріне ауырған шағында оған христиан құдайы келіп оны аспанға шақырды, сөйтіп оған Қытайды шайтандардан тазартсын, әділеттілікті орнатсын деген -тапсырма берді деп айтады. Ақыры ол өзін Иисус Христостың кіші інісі деп жариялап, өзінің діни үгіт-насихатын бастайды. Оның негізгі насихаты ол - теңдік идеясы. Хуи Сю-цюань берекелі өмірді құруға тырысты "ол өмірде дүниесі бары да, жоғы да бір-бірін сыйласа, қиыншылықта бір-біріне көмектессе, үйлердің есіктері түнде жабылмаса, жолда жоғалтқан затқа ешкім тиіспесе, әйелдер және ер-азаматтар бір-бірін құрметтесе" деп армандады. Сөйтіп ол осы идеяларды тарата бастады. Хун Сю-цюань "құдайға құлшылық ететін қоғамды" ашты. Өзінің қызметінің орталығы етіп ол Гуаньдун провинциясымен шекаралас жатқан таулы Гуанси провинциясында бастайды. Бұл ауданда цин үкіметінің билігі оншалықты күшті болмады.
Хун Сю-цюаньның қоғамына негізінен шаруалар, кебейлер, сондай-ақ Цин династиясына қарсы көпестер мен помещиктер де кірді. 1850 жылы Хун Сю-цюань қоғам мүшелеріне үйлерін, мал-мүлкін сатуға бұйырды және түгелбей отбасымен көтерілісшілер отрядына қосылуға шақырды. Оларға ортақ қоймалардан киім-кешек және ауқат берді. 10 мыңнан аса шаруалар Бұл іске
қосылды-
Көтерілісшілердің максаты:
Қытайды маньчжур басқыншыларынан азат ету.
Феодалдық үстемдікті жою Тайпин көтерілісі 4 кезеңнен тұрады:
1850-1853 ж.ж.— Цзиньтяньда жиналып Нанкинді басып алғанға дейін
1853-1856 ж.ж. — Нанкинді басып алуы, тайпидердің бөлінуі
1856-1860 ж.ж.— тайпин көтерілісінің құлдырай бастауы
1860-1864 ж.ж, — тайпиндердің манъчжурлармен және шетелдіктермен күресі, тайпиндердің жеңілуі
2. 1850 жылы желтоқсанда көтерілісшілер үкімет әскерімен шайқаста жеңіске жетті. 1851 жылы 11 қаңтарда Хун Сю-цюаньның туған күнінде Цзиньтянь деревнясында "Тайпин тяньга" мемлекетінің құрылғаны жарияланды. "Тайпин тянъго" дегеніміз "Аспан астындағы Ұлы Шарапаттылық мемлекеті мағынасын білдіреді, Сол кезден бастан көтерілісшілер өздерін тайпиндер деп атады. Хун Сю-цюаньды жаңа мемлскеттщ имлераторы етіп жариялады, оган "аспан князі" деген атак. берілді. Оны қолдаушылар князь, яғни "ван" деген атақкэ ие болды, олар Тайпин тяньгоның үкіметін күрады.
1852 жылы көтерілісшілер Янцчы озені бойындағы Иочжоу портын басып алады. 18521853 ж.ж. Хаиькоу, Ханьян, Учан қалаларын басын алды (Шығыс К,ытай). Бұл жеңістен кейін көтерілісшілердің саны күрт есті. Тайпиндер помещиктердің үстемдігін жоюға шақырды. Шенеуніктерді аямаңдар, өлтіріңдер деп үндеу тастады. Басып шығарған қалаларда байлар салық төледі. 1853 жылы 19 наурызда тайпиндер Қытайдың ең үлкен қаласын Нанкинді басып алып, оны өздерінің астанасы етіп жариялады.

1. Губер А.А., Ким Г.Ф., Хейфец А.Н. Новая история стран
Азии и Африки. М., 1982
2. Илюшечкин В.П. Крестьянская война тайпинов. М.,1967
3. Ефимов Г. Очерки по новой и новейшей истории Китая. М., 1951
4. Скачков К.А. Пекин в дни тайпинского восстания.-М.,1960.
5. Белелюбский Ф.Б. Идея равенства у тайпинов // Народы
Азии и Африки.-1975.-М 2.
6. История Китая с древнейших времен до наших дней.-М., 1974