Психикалық дамуында тежелуі бар балалар

Кіріспе

Психикалық дамуында тежелуі бар балалар – әдетте ұзақ уақытта әр түрлі себептегі науқастар салдарынан, түрлі созылмалы аурулардан, туа біткен және жүре пайда болған соматикалық жүйедегі ақаулардан, балалар неврозынан жапа шеккендер. Көп жағдайда мұндай балалар әлсіз, әлжуаз, қорқақ және тұлғалық қарым - қатынаста шектеулі болып келеді. Көңіл - күйінің төмендеуі баланың орталық жүйке жүйесінің дамуына әсер етеді әрі шектейді. Алайда, науқасынан сауыққан балалар өз қатарын қуып жете алады.
Мектеп табалдырығын аттаған бала қиын да қызықты өмірге енеді. Ол бірте - бірте өз қатарластарымен және мұғалімдермен қарым - қатынас әліппесін меңгере бастайды. Педагог - психолог ғалымдардың зерттеуі бойынша мектепке келген бала жүйелі оқуға дайын болады. Мектепке келгеннен кейін балада бірнеше психикалық өзгерістер пайда болады. Олар:
- Өз мінез - құлқын, тәртібін бақылай алады;
- Өз ойын жинақтап қорытады;
- Сөйлеуді практикалық түрде жете меңгереді;
- Басқалармен қарым - қатынас құра біледі;
- Қоғамдық іс - әрекеттерге белсенділік білдіреді.
Қазіргі таңда жалпы орта білім беретін мектептерде үлгерімі төмен оқушылардың 50 пайызын психикалық дамуы тежелген (ПДТ) балалардың құрайтындығы бүгінгі күні ғылыми түрде дәлелденіп отыр. Дефектологтар В. И. Лубовский, К. С. Лебединская зерттеулерінде балалардың жас мөлшері бірдей болғанымен, психикалық дамуы әртүрлі болуы мүмкін екендігі, яғни, балалардың интеллектуалды қабілетінің жасына сәйкес келмейтіндігі ерекше атап көрсетілген. Психикасы дамуы тежелген (ПДТ) дегеніміз ғылымда психика дамуының уақытша артта қалуы деп түсіндіріледі.
Қазіргі уақытта ПДТ балаларды этимологиялық қағида негізінде жіктеу қолданылуда (К. С. Лебединская).
Тірек – қимыл аппараты бұзылған балалар
Шілде 27, 2011 — defektolog
Балалардың туа біткен және жүре келе пайда болған аурулардың 5\7 проценті тірек қозғалыс аппараттарыньң бұзылулары құрайды.. Тірек қозғалыс аппарат бұзылу функциясы турағанда және журе пайда болуы мүмін. Тірек қозғалысының патологиясының осындай түрлері болады.:
1. Жүрек жүйесінің аурулары. БЦП полиомилит
Тірек қозғалысының түғаннан патологиясы: қисык мойын, сколиоз, аяқтынқисықтығы, артрогрипоз.
Жүре пайда болған және тірек аппаратыньң зақымдалануы, полиартрит, қанның. аурулары т.б.
БЦП ақырғы жолдары өте жиі кездесетін ауру, ол балалар арасынды жүйке жүесының жаратылған ауытқы.
БЦП ерте антогенезде мидың. зақымынан дамыуна пайда болады. Мында мидың жас бөліктеріне әсер етеді – үлкен полушариаларында олар еркіндік козғалыстарының сөлеу және басқа қимылдық қызметімен реттейді. БЦП – да әр-түрлі бұзылуынан көрінеді қозғалыс психикалық және сөйлеуінде БЦП-нің клиникалық сүретінде басында козғалуының бұзылуы барысында психикалық және сезінде бұзылуы анализтарлық жүйесіңің қызметтер, бұзылуы, cipecпe аурулары.
Қимыл қозғалыстарының бұзылуы ауыртпалығы әртүрлі болады кейде олар тұрпайы қозғалыстарыньң бұзылуы, кейде білінбейтін. Психологиялық және сөйлеу ауытқулары қимыл козғалыстардың бұзылуы сияқты әртүрлі болады. Мысалы қимыл қозғалыстардың өте күрделі бұзылуында психологиялық және сөйлеу бұзылуы болмауы мүмкін. Әлде керсінше де болады БЦП-нің себебі әртүрлі болады, қолайсыз факторларының, құрсақта жатқан балаға (пренатальный), жуу барысында (интранатальный),нәресте кезеңінде.
Зиянды факторларға жатады, энфекциялық аурулар, жүкті әйел ауырса (қызылша, вирусты инфекция, токсиплазмоз) жеріктік, физикалық зақым ұрықтьң жарақаты, анасымен ұрықтың. қанның бірлестер резус-фактор бойынша психологиялық жарақат, физикалық фактор дәрімен улануы, экологиялық қолайсыздық. Қәзіргі уақытта дәлелденген құрсақта жатқан ұрыққа 400- ден аса факторлар. Әсер ететіндігі құрсақтары патология мен туған жарақаты 6ipre БЦП -нің жиі кездесетін себебі болады. Туу барысындағы жарақат асфиксиямен сәйкес келеді. Осыдан еткен балаларда бара-бара БЦП болуы мүмін. Нейроинфекциядан да болуы мүмін ол менингит ,энцефалит аурулары және ауыр бастың. зақымдалуыда себеп болуы мүмкін.
Дцп балаларында қимыл қозғалыс қызметтерінің қалыптасуы бұзылған және кіідірістенген. Олар қиыншылықпен және кеш басын ұстай үйренеді .кеш отырады. Тұрады. Қимыл қозғалыс бұзылуы бастыдефект болып, еректі коррекциясыз психологиялық, сөйлеу қызметтеріне қолайсыз әсер әтәді. Осы аурулардың специфика бойынша әртүрлі қимыл қозғалыстардың бұзылуы бірнеше факторларға байланысты.

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 23 бет
Таңдаулыға:

Психикалық дамуында тежелуі бар балалар - әдетте ұзақ уақытта әр түрлі себептегі науқастар салдарынан, түрлі созылмалы аурулардан, туа біткен және жүре пайда болған соматикалық жүйедегі ақаулардан, балалар неврозынан жапа шеккендер. Көп жағдайда мұндай балалар әлсіз, әлжуаз, қорқақ және тұлғалық қарым - қатынаста шектеулі болып келеді. Көңіл - күйінің төмендеуі баланың орталық жүйке жүйесінің дамуына әсер етеді әрі шектейді. Алайда, науқасынан сауыққан балалар өз қатарын қуып жете алады.
Мектеп табалдырығын аттаған бала қиын да қызықты өмірге енеді. Ол бірте - бірте өз қатарластарымен және мұғалімдермен қарым - қатынас әліппесін меңгере бастайды. Педагог - психолог ғалымдардың зерттеуі бойынша мектепке келген бала жүйелі оқуға дайын болады. Мектепке келгеннен кейін балада бірнеше психикалық өзгерістер пайда болады. Олар:
- Өз мінез - құлқын, тәртібін бақылай алады;
- Өз ойын жинақтап қорытады;
- Сөйлеуді практикалық түрде жете меңгереді;
- Басқалармен қарым - қатынас құра біледі;
- Қоғамдық іс - әрекеттерге белсенділік білдіреді.
Қазіргі таңда жалпы орта білім беретін мектептерде үлгерімі төмен оқушылардың 50 пайызын психикалық дамуы тежелген (ПДТ) балалардың құрайтындығы бүгінгі күні ғылыми түрде дәлелденіп отыр. Дефектологтар В. И. Лубовский, К. С. Лебединская зерттеулерінде балалардың жас мөлшері бірдей болғанымен, психикалық дамуы әртүрлі болуы мүмкін екендігі, яғни, балалардың интеллектуалды қабілетінің жасына сәйкес келмейтіндігі ерекше атап көрсетілген. Психикасы дамуы тежелген (ПДТ) дегеніміз ғылымда психика дамуының уақытша артта қалуы деп түсіндіріледі.
Қазіргі уақытта ПДТ балаларды этимологиялық қағида негізінде жіктеу қолданылуда (К. С. Лебединская).
Тірек - қимыл аппараты бұзылған балалар
Шілде 27, 2011 -- defektolog
Балалардың туа біткен және жүре келе пайда болған аурулардың 5\7 проценті тірек қозғалыс аппараттарыньң бұзылулары құрайды.. Тірек қозғалыс аппарат бұзылу функциясы турағанда және журе пайда болуы мүмін. Тірек қозғалысының патологиясының осындай түрлері болады.:
1. Жүрек жүйесінің аурулары. БЦП полиомилит
Тірек қозғалысының түғаннан патологиясы: қисык мойын, сколиоз, аяқтынқисықтығы, артрогрипоз.
Жүре пайда болған және тірек аппаратыньң зақымдалануы, полиартрит, қанның. аурулары т.б.
БЦП ақырғы жолдары өте жиі кездесетін ауру, ол балалар арасынды жүйке жүесының жаратылған ауытқы.
БЦП ерте антогенезде мидың. зақымынан дамыуна пайда болады. Мында мидың жас бөліктеріне әсер етеді - үлкен полушариаларында олар еркіндік козғалыстарының сөлеу және басқа қимылдық қызметімен реттейді. БЦП - да әр-түрлі бұзылуынан көрінеді қозғалыс психикалық және сөйлеуінде БЦП-нің клиникалық сүретінде басында козғалуының бұзылуы барысында психикалық және сезінде бұзылуы анализтарлық жүйесіңің қызметтер, бұзылуы, cipecпe аурулары.
Қимыл қозғалыстарының бұзылуы ауыртпалығы әртүрлі болады кейде олар тұрпайы қозғалыстарыньң бұзылуы, кейде білінбейтін. Психологиялық және сөйлеу ауытқулары қимыл козғалыстардың бұзылуы сияқты әртүрлі болады. Мысалы қимыл қозғалыстардың өте күрделі бұзылуында психологиялық және сөйлеу бұзылуы болмауы мүмкін. Әлде керсінше де болады БЦП-нің себебі әртүрлі болады, қолайсыз факторларының, құрсақта жатқан балаға (пренатальный), жуу барысында (интранатальный),нәресте кезеңінде.
Зиянды факторларға жатады, энфекциялық аурулар, жүкті әйел ауырса (қызылша, вирусты инфекция, токсиплазмоз) жеріктік, физикалық зақым ұрықтьң жарақаты, анасымен ұрықтың. қанның бірлестер резус-фактор бойынша психологиялық жарақат, физикалық фактор дәрімен улануы, экологиялық қолайсыздық. Қәзіргі уақытта дәлелденген құрсақта жатқан ұрыққа 400- ден аса факторлар. Әсер ететіндігі құрсақтары патология мен туған жарақаты 6ipre БЦП -нің жиі кездесетін себебі болады. Туу барысындағы жарақат асфиксиямен сәйкес келеді. Осыдан еткен балаларда бара-бара БЦП болуы мүмін. Нейроинфекциядан да болуы мүмін ол менингит ,энцефалит аурулары және ауыр бастың. зақымдалуыда себеп болуы мүмкін.
Дцп балаларында қимыл қозғалыс қызметтерінің қалыптасуы бұзылған және кіідірістенген. Олар қиыншылықпен және кеш басын ұстай үйренеді .кеш отырады. Тұрады. Қимыл қозғалыс бұзылуы бастыдефект болып, еректі коррекциясыз психологиялық, сөйлеу қызметтеріне қолайсыз әсер әтәді. Осы аурулардың специфика бойынша әртүрлі қимыл қозғалыстардың бұзылуы бірнеше факторларға байланысты.
1. Бұлшық еттерінің тонустың бұзылуы (спастичностъ,ригидность,гипотония, дистония типтері). Бұлшык еттерінің тонусы ол рефлекс деп кейде айталады, адамның өзіндік сезінүінің бұлшық еттерінің жауабы. Бұлшық еттерінің реттелүі жүйке жүйесі арқылы қызметтеледі. БЦП ауруларында жиі бұлшық; еттерінің тонусы көтерінкі болып байқалады- (спастичность). Бұлшық еттері кернелі БЦП балалардың кол-аяқтарын тырысқан. Ригидность- ол бұлшық еттері өте көрнелі, тонусы өте көтеріңкі. Гипотанияда бұлшық еттері ,әлсіз солы. Дистонияда бұлшық еттерінің тонусы ауыспалы мінездемеде.
2.Қозғалуының. шектелүі мүмкінсіздіктігі (парез и паралич) мидың зақымдалуына байланысты кейбір козғалуының болуы және болмауда.
Бас миының қыртыстарының зақымдануы еркінді козғалуының болмауына келтіреді оны паралич дейді. Ал шектелі козғалыстардың аумағын орталық парез дейді.
Еркінді қозғалыстардың шектелүі бұлшық еттерінің темендеүіне байланысты болады. Балаға кейде қолдарын кетеруге қиын болады, алға созуғада, аятарын 6үгүі де қиын болады. Осынын бәрі маңызды қозғалыстардың қызметінің дамуын қиындатады.
3. Зорлық қозғалыстарының болуы.
Көп БЦП формаларына зорлық қозғалыстарды мінездеүін олар гиперкинез және тремор түріде білінеді.
Гиперкинез ол зорлық қозғалыстардың еркіндіксіздігі бұлшық еттерің ауыспалуына байланысты қолайсыз тұрыстар және қозғалуынаң бітелуіне. Зорлық қозғалыстар артикулярдық апараттарында мойынның басты, әр түрлі шеттерінің беліктерін денесінде анықталуы мүмкін. Тремор тілдің қол сауысақтарының дірілдеүі.
4. Тепе-текдіктін, козғалу координациясын бұзылуы (атаксия) отырғанда турғанда жүргенде тұрақсыздық оны денелікатаксия дейді. Ауыр сәтте бала біреудің көмегінсіз отырып тұра алмайды. Тұрақсыз жүрісте бала аяқтарын арасын кең ашып жүреді, теңселіп баска жаққа ауа береді. Манипуляциялық әрекетте бала жазған уақытта, бірдеңені ұстаймын дегенінде қиыншылық көреді
5. Козғалыстың сезінүін бұзылуы (кинестезия).
Мында бузылулар шартты рефлекстердің байланысын қиындатады. Осы рефлестер арқылы өсі дененің қалпы, кеністікте тұруы қалыптасады. Церебр параличпен ауырған балалардың тұру сезімі әлсіреген, кейбіреуінде қимылының беталысы қабылдауы қисық. Қимыл сезімі бұзылуы баланың қозғалыс тәржірбиесін жетілдірмейді координациялық қимылдарды да қалыитасуы бөгейді.
б.(статокинетический рефлекс) Статокинетикалық; шарт дененің тік жүруінің және моториканың қалыптасуына қамтатамасыз етеді. Нәтижесінде бала өз-өзіне еңбек етуде, еңбекте, оқулық операциаларында әдістерінде қиыншылық көреді.
7. Синкенезия. Бірігіп қимылдауы. Мысалы: 6ip затты алу үшін ол 6ip қолын бүгеді, сонымен қатар екінші қолы да бүгіледі.
8. Патологиялық тоникалық шарттарының болуы. Әдеттегі дамуда тоникалық шарттар түғаннан бірінші айларда білінеді. Біраздан кейін ол жойылады да устамдылық рефлекстерге айналады. 3 айында позотониалық рефлестер білінбейді. БЦП ауыткуында тұғаннан шартсыз рефлексінің қозғалыс автоматикасы қалып қою белгіленген соған позатоникалық рефлекстерді жатқызады.
Позотоникалық рефлекстердің патологиялық куштілігі қозғалыс қызметтерінің дамуы бұзылады. Сондықтан да патологиялық жұріс қимыл, деформацияда қалыптасады. БЦП баланың бірінші жылдарында осы рефлекстердің біліүнен ойдан ойға күшее береді де тұрақталады.
Моториканың дамуы.
БЦП ауруында сол кезенінде тоқтамайды, тоникалық рефлекстер маңызды әсерін тигізсе, қимыл қозғалыс бұзылуы әр турлі болады. Ең, ауыр жағдайында бала жүре алмай қалады және монипуляциялық әрекеттерімен қолданала алалмайды.
Одан женіл жағдайында бала жүре алады бірақ жүрісі тұрақсыз болады (балдақ. таяқтың көмегімен ғана). Тінті жеңіл жағдайында бала өзі жүреді, өз өзіне еңбек етеді, мониполитівтік әрекеті дамып, бірақ патологиялық тұрысы, калпы жүрісінің. бұзылуы, бұлшық еттері әлсіз болады.
БЦП дефектінің құрылуы, спецификалық ауытқуы психикалық дамуына кіреді. Психика дамуының бұзылу механизмі күрделі, локальдық миыньң зақымдалуымен ғана емес, уақытпен де білінеді. Ойы құрсақта зақымдалуы психикалық бұзылуы дөрекі интилекің дамымау деп мінезделеді. Екінші жартсындағы зақымдалуы жүктеліктің және туу мерзімі психикалық бұзулар мозайкалық, теңсіздік мінездемесі болады.
Балалардық психикалық әрекетін хронологиялық жетелуі тез тоқталып соның барысын әр түрлі психикалық бұзылуы формасы білінеді, бәрінен бұрын жанымыздылық әрекетінің бұзылуы. Қозғалы психикалық бұзылуларының өзара байланысының болмауы мүмкін мысалы: ауыр қозғалыстардың бұзылуы жеңіл психикалық дамуының бөгемүі мен 6ipiктесу, ал жеңіл БЦП түрлері ауыр психикалық қызметерінің дамымауымен.
Психикалық дамуының аномалиясы БЦП балаларға мінездемесі ерекше: мидың органикалық бұзылуы әр түрлі қозғалыстардың сөлеу және сенсорлық деректерімен болады. Генездегі психикалық бұзылумыунда басты рөлді әрекетін шектелуі, әлуметтік қатынас, сонымен қатар тәрбиелеу жағдайлары, айналысы да ойнайды.
БЦП ауруының интелектуалдық деректісінің құрылысы спецификалық ерекшелігімен мінездемледі.
1.Айнала туралы түсінігінің және аз білсендігі.Ол бірнеше себептерден болады а)өріксіз изоляция, баланың құрдастарымен, үлкендер қатынастауы, жүре алмағандықтан. б) заттық - практикалық әрекетің процсінде айналамен тануыстыруының қиыншылығы, козғалыстарының бұзылуының әсері. в) сенсорлық қызметтерінің бұзылуы.
БҚП ауруында анализаторлық жүйсінің әртүрлі координациялық әрекеттерінің бұзылуы белгіленеді. Көру,есту,бұлшық ет буындарының патологиясы жалпы қабылдауына біленеді, көбін олар өз практикасынан білееді.
2.Интелектуалдық жеткіліксіздігі біргелікті емес,дисгармониялық мінез, яғни 6ip интелектуалдық қызметтерінің бұзылуы, басқа дамуларының тежелеуі,үшіншілерінің сақталуы. Ерте даму кезендегі миын органикалық бұзылуы психикалық дамуы мозаикалық мінездемемен байланысты. Мидың және ен жас қызметтеріне әсер етеді олар интеллектуалдық әрекеттерінің күрделі биік ұйымдастырушы жақтарын қамтамасыз етеді және басқа биік қыртыстарының қкызметтерің қалыптастырады. Жоғары қыртыстық қызметтерінің. қалыптаспауы тең, әрекеттік бұзылуының манызды звеносы болады.
Кейбір балалардың көрнекті ойлау формалары дамиды,басқаларында керсінше көрнекті әрекеттін ойы бұзылады да сонда логикалық ойлауы дамиды.
З.Психоорганикалық кұбылыстарының анықталуы - аяулауы, психикалық процестерінін төмендеуі, басқа әрекеттерге ауысуы , ықылас концетрациясының толық еместігі, механикалық есінің төмендеуі көп балалардың танымдылық белсенділігі төмен, сондықтан оқуға деген қызығушылығы жоқ , баяулауы, ұқыптылығы және басқа психикалық процестерге ауысуы жоқ. Бала тез шаршайды.
БЦП балалар интеллект бойынша әртүрлі топтан құрылады: біреулер әдеттегі және әдеттегігее жақын болады, басқалары психикалық дамуы шектелген, кейбіреулер олигофрения ауытқымен ауырған.
Балалар психика дамуының ауытқуы өте аз кездеседі. Көбнесе танымдылық әрекетінің бұзылуы ол психикалық дамуының тоқтауы.
БЦП балалардың эмоциялық еркіндік сфераларының қатарының бұзылуы тәнімді. Кейбір балаларда жоғары эмоцияларды түрде білінеді, тітіренту,басқаларында тоқтатылған ұялшақтық.
Бала жыласа, күлсе тоқтай алмайды. Жаңа сәттерде, шаршағанда күшейеді.
БЦП балалардың. тұлға құқрылысы ерекше.
БЦП балалардың дефект құрылысында манызды орынды сөйлеу бұзылуы алады, олда мидың локомдық бұзылуына байланысты. Керекті бас мидың қыртыстарының дамымауы баланың сөйлеу , психикалық әрекет дамуына әсер етеді. Көп қателіктерді ата-аналар жібереді, олар баланың сезін дамытпай, өздері алдынала жасайды, сонымен бала сөйлеу қатынасынан айырылады.
БЦП балалардың сөйлеу және козғалыс бұзылуымен байланысты. Тоникалық рефлекстерінің ұзақ сақталуы артикуляциялық аппаратының бұлшық еттерінің тонусына тepic әсерін тигізеді.
Сөйлеу бұзылуы баланың айналамен қатынасын тepic дамуында қиындатады.
БЦП психикалық дизонтогенездің ерекше түрі туралы айтуға болады: дамуыньң тапшылығы кейбір анализаторлық жүйесінің ауыр бұзылуында психикалық дизонтогенез пайда болады,сонымен қатар БЦП-да козғалыс кейбір психикалық қызметтерінің бұзылуы жалпы психикалық дамуды тоқтатады.
БЦП балаларда әлеуметті интелектін сақталуын 25-35% шейін, бірақ бұл баланың дамуы тапшылық мерзімінде жұреді. Сол психикалық дамуына әсер етеді.БЦП-дары әлеуметтік интеллекты сақталуы, толық әдеттей даму деп есептеуге болмайды.
БЦП-и әртурлі формаларында дұрыста және шектелген психикалық даму, кем ақылдылық кездесуі мүмкін.
Танымдылық психикалық процестері БЦП ауруында бірнеше жалпы ерекшеліктері болады: белсенді еріксіз көңілінің бұзылуы ол баланың бүкіл танымдылық жүйесінің қызметтерінде келеңсіз тойтарыс беріледі: назарының бұзылуы қабылдау есі, ойы, елестеуі, сөзі бұзылуына әкеледі.
Психикалық процестің әлсіреуі (цереброастеникалық былынуы), интеллектік жұмыс көрлігінің төмендігің
Білдіреді. Назарының, қабылдауының , есінің, ойлауының эмоциялық бұзылуы цереброастеникалық былынуы әртүрлі аурулардан кейін көтеріледі. Кейде көтеріңкі психикалық әлсіреуі және шаршауы тұлғаның патологиялық дамуына әсер етеді. Қорқақтыққа, көңілсіздікке т.б.
Инерттік көтеруі және бүкіл психикалық процестің баяулығы 6ip әрекеттен басқа көреді.
БЦП балалардың назары бірнеше патологиялық ерекшеліктерімен мінезделеді.
Назарының бұзылуы цереброастеникалық құбылыстарымен ғана байланысты емес, сонымен қатар көру анализаторының қызметінің қабылдамауы; көздің токтамауы , нисталмоммен т.б.
Назарының ауысуында байқалғаны бөлек элементтерде тоқтапқалуы, осының барлығы психикалық әрекетінің инертнолығымен байланысты.
Көп қиыншылық еркіндік назарының қалыптасуында болады.
Негізгі әдибиет:
Власова Т.А., Певзнер М.С. Дети с отклонениями в развитии. М., 1973г.
Особенности психофизического развития детей с нарушениями опорно-двигательного аппарата. \Под.ред. Власовой Т.А., \ М., 1985г.
Коррекционная педагогика: Основы обучения и воспитания детей с отклонениями в развитии: Учебное пособие Для студ. Сред. Пед. учеб. Заведений \Под.ред. Пузанова Б.П.\ М., 1998 г.
Психикалық дамыу тежелген балалар.
Жалпы білім беретін мектептердегі оқушылардың белгілі 6ip бөлігінің сабаққа үлгермеуі көптеген педагогтардың, психологтардың, дәрегерлердің (медиктердің) және социологтардың назарын аударды. Міне, осы ғылым салаларының зерттеулері арқылы жақын арадағы даму зоналы кең, алайда кемақылдыққа жатпайтын балалардың тобы анықталды. Бұл балалар - психикалық даму тежелген балалар деген ерекше категорияға жатқызылды. (ПДТ)
М.С.Певзнер мен Т.А.Власова психикалық дамуы тежелген балалардың жеке адам ретінде қалыптасуындағы эмоционалдық дамудың роліне және нейродинамикалық бұзылудың мәніне назар аударды. Осыған сәйкес организмді астениялық және церебрастениялық жағдайға душар еткен түрлі патогендік факторлардың әсерінен бала өмірінің алдағы этапында немесе анасының босану негізіндегі орталық нерв жүйесіне жағымсыз әсер ету салдарынан болған, психикалық және психофизикалық инфантилизм негізінде қалыптасқан психикалық дамудың тежелуінің түрін айқындалды.
Ал, К.С.Лебединский өзінің ғылыми зерттеушілік жұмысында үлкен жаңалық ашты. Ол психикалық дамудың тежелуінің этиопатогенетикалық жүйесін ұсынды. Оның негізгі клиникалық типтері этиопатогенетикалық принцип бойынша жіктеледі:
1 . конституциялық шығу тегіне сай;
саматогенддік шығу тегіне сай;
психогендық шығу тегіне байланысты;
церебральды-органикалық шығу тегіне сай.
Бұ айтылған типтердің әрқайсысы - соматиқалық, энцефалопатикалық, неврологиялық ауру белгілерін ұстайды және әрқайсысы эмоционалдық тұрақтылық ерекшеліктерін, танымдылық ic-әрекетінін бұзылуын, өзінің этиологиясын және өзінің клиника-психологиялық құрылымына ие болады.
Психикалық дамудың тежелуінің (ПДТ) этиологиясы (пайда болу себептері)
Интеллектуалды, сезімдік (эмоционалдыќ)-жігерлі сфераның және баланың жеке басының даму қарқынының бұзылуы тұтас алғанда қоршаған ортаның түрліше жағымсыз факторларының әсер етуіне байланысты, әсіресе өмірдің ерте кезеңінен ПДТ-ның негізінде көбіне өз бетінше әрекеттенудің қиын түрінің дамымағаны жатыр.
Ауыр жұқпалы аурулар, бас сүйек миының зақымдануы, уланулар, тұқым қуалаушылыққа бейім болулар да, ПДТ-ң себептері болып табылады.
ПДТ психогенді жағдайларыныњ кері єсеріненде пайда болуы мүмкін, бала ата-анасынан айрылғанда, толық эмоционалды қарым-қатынастың жеткіліксіздігі (мысалға, емшектегі балалар үйінде, жетімдер үйінде өскендер, ешкім айтарлықтай көңіл бөлмейтіндер), сонымен бірге сезгіш органдарының кемшілігімен (соқырлық, саңыраулық, мылқаулық) - мұндай жағдайларда бала толық интеллектуалды дамуы үшін жан-жақты хабарлар ала-алмайды. Баланың психикалық қызметінің дамуы жас ерекшелігіне байланысты кезеңдерде болады. Егер ол осы уақытта қажетті хабарларды, мєліметтерді алмаса, оның дамуы бәсеңдейді.
Баланың әдеттегідей дамуына үлкен маңыздылық пен тәрбие жағдайы керек. Мәдениеттілігі төмен от басында ата-аналар тәртібі дамуымен айналыспай өскен балалар өздерінің құрдастарынан интеллектуалды қарым-қатынасы жағынан жиі қалып отырады. Педагогикалық салақтық та өзініњ белгілі ролін атќарады. ПДТ пайда болу себептерін зерттеу кезінде ОНЖ-нің органикалық зақымдануын бастан кешкеннен кейін, себепші болған қалдық құбылыстың ең ауыр түрі белгілі болған, ал функционалды - динамикалық бұзылу кезінде ең жеңіл түрі байқалады. Сол және бір ғана этиологиялық фактор зақымдалу уақытына байланысты генотиптік фонның есебімен бір ғана жағдайда тек жетілу қарқынының бұзылуына әкелуі мүмкін, басқаша жағдайда ПДТ-ң қиындалған түрін береді немесе олигофренияға әкеледі.
ПДТ-і бар балалармен оқу-түзету жұмыстары кең және әртүрлі болып табылады.
1 титі - шығу тегі конституциялық болып табылады ПДТ
балалар. М.С.Певзнер және Т.А.Власова сүреттегендей, бұл балаларды окытудағы қиыншылық мотивациялық сфераның пісіп-жетілмеуінен. Мұндай балаларға:
тәртібінің эмоционалдық мотивациясы;
көніл күйісінің үнемі жоғары болуы;
дене бітімінің инфантильдігі яғни дұрыс қалыптаспауы
2 типі - кемістігінің бұлшығу тегі соматогендік ПДТ балалар. Даму типі соматикалық кемістіктің әрқалы түрімен байланысты: созылмалы инфекциямен және аллергиялық жагдайлармен, соматикалық сфераның дамуының әcipece жүрек ауруының туа немесе жүре келе пайда болған ауруымен тығыз байланысты. Бұл балалара тән:
тұрақты астения өте арық, болып келеді;
жалпы және психикалық тонустын төмендеуі;
невротикалық, қобалну - яғни - сенімсіздік, қорқақтық,
әлсіздік т.б.
3 типі - шығу тегі психологендік болып келетің психикалық дамуы тежелеу - бұл тәрбиенің жарымсыз жағдаймен қабаттаса жүруі.
К.С.Лебединский тәрбие барысын мынадай бағыттарға бөледі
1. Гипоопека - бұл ата-анасының бала тәрбиесіне көңіл бөлмеуі. Мұндай балада жауапкершілік өз борышын сезіну сезімдері қалыптаспайды, тәртібі де аффектінің тежелуімен байланысты болады;
2. Гиперопека - бұл бала тәрбиесіне тым көңілл бөлу, баланы шектен тыс еркелетіп жіберу;
Отбасында диспатияның, агрессияның, қаталдықтың, қатыгездіктің болуы. Мұндай ПДТ балаларға тән: уайымшылдық, сенімшілдік, уялшақтық, шешім қабылдай алмаушылық, белсенділікті көрсетушілік, эгоизм (менменшілдік), эгоцентризм (өзімшілдік), біреудың көмегіне сүйені алғандық.
4 типі- шығу тегі церебральді органикалық болып табылатын психикалық дамудың тежелуі ПДТ балалардың 70,80% -осы категорияға жатады. ПДТ балалардың бұл типіне жататындарының анамнезін зерттеу жұмысы бұл кемістіктің нерв жүйесінің аз мөлшерде органикалық жетіспеушіліктің әсерінен көрсетеді. Бұңдай жағдайға жүктелік патологиясы (ауыр токсикоз, инфекция, интоксикация, травма ана мен шарананың резус факторының сәйкестілігі), айы-күні жетпей шала тууы, асфиксия, босану кезідегі травма (зақым) т.б. боқпал етеді.
Анамнестикалық мәліметтер даму фазасының босалуын көрсетеді: статикалық функциясының қалыптасуының нешеуілдеуі, жүрудің, сөйлеуді, ойын әрекетінің этапының дұрыс қалыптаспауы айқындайды.
Жоғарыда айтылгғнда ерекшеліктер ПДТ балаларды дұрыс қалыптасып келе жатқан құрдастарынан алшақтатады.Жалпы білім беретін мектептерде ПДТ балалар тұрақты үлгермеушілер сынаша қосылады. Ал бұл оның психикасына кері әсер етіп, оның бойынан оқуға деген туғызып, отбасында және мектепте конфликт тууына әкеліп соғады. Тек кқна жоғары білікті мамандардан кұрылған медико-педагогикалық комиссия ПДТ балаларды кемақыл балалардан ажырата алады.
ПДТ балалар оқығанда сөздін мағынасын түсіне алады, ауызша сөйлегенде дыбыстарды айтқанда қате жібермейді, лексикалық және грамматикалық құрылымда елеулі қате жіберілмейді. Алайда олардың сөздері анықщ емес. ПДТ балаларда эмоционалдық - ерік сферасының жетіліутемпі балу болады және интеллектуалдық кемшіліктер кездеседі. Олардың интеллектуалдьқ қабілеті өз жастарының деңгейіне сәйкес келмейді. ПДТ балалардың барлығының еске сақтау қабілеті төмен; әpi есие сақтау түрлерінің берін төменгі дәрежеде қалыптасқан ырықты, арықсыз, ұзақ уақытты, қысқа уақытты.
ПДТ балалар ақыл eci кем балалардан мындай айырмашылықтары бар:
1. ПДТ балаларға көмек көрсету арқылы оларды қажетті деңгейге шейін қамытуға болады;
ПДТ балалар өімді жұмыс істей алады;
ПДТ балалар өз мәніңде сөз сақтай алады;
тежелуі шектеулі болады.
ПДТ балаларға арнайы мектептерде коррекциялық жұмыстар мынаны қамтиды: - сауаттылыққа оқытуға дайындау, жазуға үйрету, оқуды үйрету, еңбекке үйрету, дене тәрбиесін оқыту т.б. Даярлық сыныптарда сабақтың ұзақтығы. - 35 минут, екіншін сабақтан кейін бұл класта 40 минуттың үзіліс болады. Бұл узіліс таза ауада ойын, қыдырыс ретінде етеді. Ал, 1-8 сыныптарда сабақтың ұзақтығы 45 минут. Сабақ барысында барлық сыныптарда дене тәрбиелік үзіліс болып тұрады. Бастауыш сыныптарында кндіз ұйықтату міндетті, ал жoғapғы кластарды ұйықтату дәрігердің нұсқауымен жузеге асырылады. Сөйтіп, ПДТ балалар - бұлар үлгермейтін оқушылар. Оларды түрлі коррекциялық жұмыстар жұргіу арқылы, арнайы мектептерде, индивидуалдық оқыту тәрбиелеу жұмыстарын жұргізу арқылы қалпына келтіруіне әбден болады.
Түрлеші этиологиялық ПДТ - ың жалпы белгілері:
- қатты жудеудің әсерінен іскерліктін төмендеуі:
- сөзім мен еріктін жетелмеуі:
- жалпы мәлімет пен елістету қорының шектелуі;
- сөздік қорының жеткіліксіздігі;
- интеллектуалды іскерлік әдетінін қалыптасуі;
- ойын іскерлегінін толық қалыптаспағынды;
- қабылдаудың баяулады;
- сөзді логикалық операцияның ойланудағы кейіншылығы;
- естін барлық түрлерінің бұзылуы;
- сенсорлық хабарды қабылдау мен ойындыру мерзімнін ұзақтығының ұзаруы;
- өзің өзі бақылау денгеінің томендігі;
- жана оқу жолына негізгі ойлау операцияларынан қалыптасуы - талдау, жинақтау, салыстыру, қорыту.
Оқыту-түзету және түзету-тәрбиелеу жұмыстарының принциптері:
- жалпы білім беру циклы сабақтарында, сондай-ақ арнайы оқыту кезінде де әр баламен жеке жұмыс жүргізу;
- түрліше әдіс, тәсілдермен қажудыњ алдын алу, яғни профилактикасы, мысалы, ақыл-ой мен тәжірибелік іскерлікті алмастыру, қызықты және әсемделген дидактикалық заттарды қолдану, көрнекіліктің түрліше тәсілдерін т.б;
- баланың білім алу іскерлігін барыншы белсендететін, олардың сөзін дамытатын және оқу іскерлігіне қажетті дағдыны қалыптастыру әдістерін қолдану;
- дайындық (оќу баѓдарламаның сол немесе басқа бөлігін меңгеруге) жұмыстарын жүргізу және қоршаған өмір жайлы білімдерін кеңейтуді қамтамасыз ету;
- оқуда және оқудан тыс кездерде баланың барлық іскерлігі түрі кезінде үздіксіз түзетуіне көңіл аудару;
- баламен жұмыс кезінде ерекше педагогикалық ырғақ көрсету;
Негізгі әдебиет:
1. 8. Неге ұқсайды
Мақсаты:Баланың ойлау, есте сақтау және қиялын дамыту, аталмыш психологиялық процесстер деңгейін анақтау.
Ойын барысы:Тақтаға немесе балалар назарына әр түрлі пішіндер салынған 5 сурет ілінеді. Әрбір суретті мұқият қарап шығып 20 минут ішінде осы сурет неге ұқсайтынын әр сурет астына тізіп жазу керек.
Мысалы: тамшы, жапырақ, от, гүл күлтесі, мысық құлағы.
Нәтижесі:Барлық ұқсас аттар саналып, ол суреттер санына бөлінеді.

1. 9. Дидактикалық ойындар
Көгалда әдемі гүлдер гүл ашты
Мақсаты: Түстер мен реңдерді қабылдауын дамыту, түс бойынша таңдап алу іскерлігін қалыптастыру.
Көрнекі құралдар: Жылы суық түсті геометриялық пішіндер.
Ойын мазмұны: Балалар педагог нұсқауы бойынша жылы түстер мен суық түстерден гүлдер бейнесін береді.
Жылы - суық
Мақсаты: Балалардың жылы және суық түстер жайлы түсініктерін бекіту.
Көрнекі құралдар: Екі үлкен (2020) қағаз беті, біреуінің ортасында қызыл түсті (жылы), екіншісінің ортасында көк түсті (суық) (динаметрі 2-3 см) дөңгелектер бейнеленген. Балаларға сол түстес заттарды салып, қию (2 дана) ұсынылады: біреулерін үлкен қағазға шеңберден бірдей қашақтыққа жапсыру, екіншісінің бөлек карточкаға (үлестірмелі қағаз) жапсыру.
Ойын мазмұны: Балалар шағын топқа бірігеді. Әр топқа үлкен қағаз беті беріледі. Жүргізуші бір-бірлеп карточка көрсетеді, ал балалар өздерінің қағаздарындағы суреттер мен дөңгелектердің түстерін сәйкестерін алады. Тапсырманы жылдам орындаған топ жеңеді.
Өрнектерді құрастыр
Мақсаты: Балалардың геометриялық пішіндер мен түстер жайлы білімдерін бекіту, түсті таңдай білуге үйрету (жақын, сәйкес).
Көрнекі құралдар: Түрлі түсті геометриялық пішіндер.
Ойын мазмұны: Қағаз бетінеде геометриялық пішіндерден өрнек құрастыру.
Баланың ойлау қабілеті мен сөйлеу мәнерін дамытуға арналған жаттығулар

2 - кестедегі суретті балаларға 15 - 20 секунд көрсетіп, көздері үйренгеннен соң, алып тастап, 1 - кестетегі суретті көрсетемін. Балалар 1 - кестеден алғашқы кестедегі көргендерін тауып атап береді. Бұл арқылы оқушылардың ойлау қабілеттері мен сөйлеу дағдыларын арттыра түсуге болады

Оқушылар арасындағы психикалық даму тежелуінің түрлері мен себеп- салдарлары
07.07.2010 Просмотров: 1665 Комментариев: 0

Қазіргі таңда қоғамда болып жатқан әлеуметтік мәселелер: отбасылық, экологиялық, экономикалық дағдарыстар жүйке жүйелері бұзылған, психикалық дамуында тежелуі (ПДТ) бар балалардың көбеюіне әкеліп отыр.
Олардың осы жағдайға шалдығуы сабақ үлгерімінің төмендеуіне, тәртіп бұзуға себеп болады. Қай мектепте де ондай балалар аз емес. Жалпы дамуында тежелуі бар балаларға тән нәрселер: тез шаршау, қоршаған орта жайлы түсінігінің аз болуы, сөз қорының таяздығы, ойын және іс- әрекетінің қалыптасу қиындығы, қабылдауы баяу және ойлау қызметінің төмендігін, сөздік- логикалық операцияларының қалыптасу қиындығы тән болады. Балалар арасында ПДТ-ның әр түрі кездеседі. В.В.Лебединскийдің сараптауы бойынша ПДТ 4 түрге бөлінеді:
1. Психикалық даму тежелуінің конституционалды түрі.
2. Психикалық даму тежелуінің соматогенді түрі.
3. Психикалық даму тежелуінің психогенді түрі.
4. Психикалық даму тежелуінің церебральды - органикалық түрі.
Психикалық дамуының тежелуінің конституционалды түріндегі балаларға келесі сипаттамалар тән: баланың дамуында эмоционалдық бейнесінің төменгі даму кезеңінде қалып қоюы, көңіл- күйі мен ойынға қызығушылығы жоғары болуы, оқуға деген қызығушылығы мен ынтасының төмен болуы байқалады. Көбінесе бұл түр төменгі сыныптарда кездеседі, оқу үлгерімінде қиындық көреді.
Психикалық даму тежелуінің соматогенді түрі -бұл түрлі ұзақ уақытта әр түрлі себептегі соматикалық науқастар салдарынан, түрлі созылмалы аурулар, туа біткен және жүре пайда болған соматикалық жүйедегі ақаулары, балалар неврозы негізінде пайда болады. Көп жағдайда мұндай балалар әлсіз, әлжуаз, қорқақ және түлғалық қарым- қатынаста шектеулі болып келеді. Науқасынан сауыққан балалар өз қатарын қуып жетеді.
Психикалық даму тежелуінің психогенді түрі- тәрбиелік жағдайдың қолайсыздығына байланысты. Баланың ұзақ уақыт қолайсыз ортада тәрбиеленуі, олардың жүйке психикалық жүйесін тұрақты өзгеріске әкеліп соқтырады. Жанұядағы қатаңдықпен, зорлық-зомбылықпен, отбасының ішімдікке салынуының салдарынан баланың жалпы түсінігі төмен болады. Қоршаған орта туралы бейхабар болады. Аталған үш түрдегі ПДТ балаларды жалпы мектепте жеке бағдарламамен түзеу сыныптарында оқытып, қатарға қосуға болады.
Психикалық даму тежелуінің церебральды - органикалық түрі - шығу тегі жүйке жүйесінің органикалық жетіспеушілігіне байланысты. Көптеген жағдайда баладағы орталық жүйке жүйесінің органикалық өзгерістері анасының жүктілік кезіндегі денсаулығына байланысты (жұқпалы аурулар және бүйрек,жүрек аурулары басқа да созылмалы аурулары...).Жүктілік кезіндегі көңіл-күйі,уайым-қайғыға салынуы да нәрестенің іште дамуына әсер етеді. Мұндай балалардың барлығында зейін мен есте сақтау процестері дамымаған. Бұл балаларға невропатолог дәрігерінің көмегі қажет. Олар арнайы мектептерде оқытылуы тиіс. Мектеп жоқ жағдайларда жалпы мектептердегі түзеу-дамыту сыныптарында оқытылады. ПДТ балаларды ерте анықтап, дер кезінде медициналық,
психологиялық-педагогикалық көмек берілсе, бала өз қатарын қуып жетеді. Ал кеш анықталып, аталған көмектер дер кезінде берілмеген жағдайларда, олардың көпшілігінің мүмкіншілігі шектеліп, артта қалған оқушылар қатарын көбейтеді.
Негізінен мектептерде ПДТ балаларды анықтау және түзеу жұмыстары мектеп психологының міндеті. Түзеу жұмыстарын жүргізу үшін психолог ПДТ-дің түрлерін ескеруі тиіс және оның қаншалықты ауыр түрі екендігін, баланың жеке даралық типологиялық ерекшелігін сақтау керек.
Психикалық дамуының тежелуі бар оқушыларды оқытатын мұғалімдер төменгі қағидаларды ескеру керек:
1.Тапсырманың баланың даму денгейіне сай болуы;
2.Баланы жеке тұлға ретінде қарап, оның жетістіктерін көріп, мадақтап отыру;
3.Сынып жетекшісімен ата- ана тығыз байланыста болу;
4.Түзеу мекемелерінен көмек алуына ықпал жасау( КППК, Оңалту орталығы);
Ал ПДТ балалардың ата-аналары келесі кеңестерді ескруі тиіс:
1.Дамуында тежелуі бар балалардың ақыл-ойы дұрыс,тежелу уақытша болатын жағдай.
2.Бала жеке тұлға, қоғамның бір мүшесі, ол өз деңгейінде білім алуға құқылы.
3. Дамуында тежелуі бар балаға үнемі көңіл бөлу.
4. Баланың дамуында, денсаулығында, көңіл күйінде, қарым-қатынасында өзгеріс байқасаңыз дер кезінде мамандардан (дәрігер, психолог, педагог)кеңес алу.
5.Тежелуі бар балаға ұдайы көмек көрсету және балаға мүмкіндігінен тыс күш түсірмеу.
6.Баланың жетістіктерін дер кезінде бағалап, мадақтау.
Қоғамымызда балалардың білімді де ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.