Ұлы моғол империясының ыдырауы

1 Үндістанның ағылшын отарына айналуы.
2 Жаңа кезеңнің басындағы Үндістан.
3 Феодалдық Үндістандағы жер қатынастары.
4 Бабыр ұрпағының билігі кезіндегі Үндістан.
5 Европа отаршыларының Үндістанға енуі.

1. Үндістан территориясының көлемі жағынан Батыс Европадан да үлкен еді, ол жерде көптеген халықтар, тайпалар тұрды. Елдің солтүстік-батысында пуштун тайпалары (ауған): кашмирліктер, синдхтар, пенджабтықтар; Батыс Үндістанда— маратхалар және гуджараттықтар; Ганг бассейннің аңғарында — хиндустар, раджастхандар, бихарлар; Шығыс Үндістанда—бенгалдықтар, ассамдықтар, елдің оңтүстігінде—андхралар, тамилдер, каннаралар мекендеді.
Жаңа кезеңнің басында Үндістанның 100 миллионнан аса тұрғыны болды (кейбір деректер бойынша 150 млн. адам). ХҮІІІ ғасыр Ұлы Моғол империясының құлауымен сипатталады. ХҮІ ғасырда Үндістанда европалық державалардың тірек пункттері, қоймалары пайда болған еді; ХҮП ғасырда қоныстарының негізі қаланды, ал ХҮІІІ ғасырда үнді мемлекеттері басып алына бастады.
Х1Ү-ХҮ ғасырларда мұсылман және т.б. көпестер үнді тауарларымен белсенді түрде сауда-саттық жүргізді. Теңіз саудасының дамуы Оңтүстік Индияның дамуына жағдай жасалды. Ол жерлерден Европаға экзотикалық тауарлар ене бастады, сол тауарлар Европада өте жоғары бағаланды. Сөйтіп европалықтарда ғажайып, ертегібей өте бай Үндістан туралы көзқарастар калыптасты. Осы байлыққа көзі түскен европалық көпестер сауда үшін Үндістанды ашуға тырысты. Олар осы мақсатпен бірнеше экспедициялар ұйымдастырған болатын. Осындай экспедициялардың бірінде өзімізге белгілі Америка ашылды.
2. Отарлық табыстың негізгі қайнаркөзі жер салығы еді. Ағылшындар жер салығының ең жоғарғы түрін жинады. Жер иеленуші жартылай аш өмір сүріп, жерді шаруашылық жүргізуге мүмкіндігі болмады. Феодалдық Үндістанда салық жинау жүйесі қолайлы жүргізілді, яғни стихиялық апат кезінде немесе баға тым төмендеп кеткен жағдайда салық көлемі түсірілетін, соңдай-ақ жерлердің бәрінің күйзеліске ұшырауы феодалдардың мүлдесіне әрине сай келмейтін. Отарлық үкімет кезінде салық өзгертілмейтін, оны ешбір себепке қарамастан жинайтын. Моғолдық Үндістанда ірі феодалдар қажет жағдайда өздерінің шаруаларына "такави" деп аталатын көмек көрсететін, ол көмек осы ауыл шаруашылық істерін ұтымды жалғастыру үшін көрсетілетін. Отаршыл чиновниктер бұл іспен басын қатырмады, олардың міндеті салық жинау еді. Сондықтан да отарлық, Үндістанда жер иеленушінің де, жер өңдеушінің де жағдайы тым ауыр болды. Ағылшын билеушілерінің жерге салық салу жүйесінде ең көп салық жинағын табу әрекеті үнді шаруаларына өте ауыр соқты. Сондай әрекеттердің бірі ол Корноуллистің "Трактаты жер құрылымы туралы заңы ". Бұл занды ол 1793 жылы қабылдады. Ол заң бойынша үнді заминдарларын (үнділік жергілікті феодалдар) өмірлік мұрагерлік жер иеленушілері етіп жариялады. Заминдарлар қазынаға 1790 жылы жиналған салықтың 9/10 төлеу керек еді, бұл мөлшер де өзгермеуге тиіс еді. Егер ол мөлшерге жеткізбесе заминдарлық иеліктер бірден сатылып жіберілетін. Бұл заңды енгізу арқылы Корноуллис қазынаға өте жоғары салық түсіруді қамтамасыз еткісі келді. Корноуллистің заңы шаруашылықты дамытуға кедергі жасады. Бұл жүйе негізінен Бенгалияда енгізілді. Бенгал шаруасы Үндістанның ең кебей шаруасына айналды. 1793 жылы Мадраста ағылшындар басқа жер салық-жүйесін енгізді, ол кейінірек "райятвари" деп аталды. Бұл жүйе бойынша ағылшын отаршылары жер иеленуші етіп заминдарларды емес мирасдарларды (яғни толық құқықті қауымдастықтар) және де барлық мемлекетке салық төлейтін шаруалар категорияларын мойындады. Райятвари жүйесі бойынша барлық бос жатқан жерлер бұрын қауымға қараса, енді ол мемлекетке өтіп кетті. Шаруалар тегін малын айдап бағу, отын жинау секілді мүмкіндіктерінен айрылды. Орталық Үндістан маузавар жүйесі болды. Ол бойынша жердің иесі— ауыл қауымдастығы еді. Бірақ салық әр қауым мүшесіне жекеше салынатын. Егер де бір қауым мүшесі салықты мерзімінен кешіктіріп жіберсе, онда ол ауылдың жері сатылатын болды. Жерді көбінесе сот және салық чиновниктері сатып алатын. Ұлы Моғол бүкіл жердің иесі болып есептелді. Әскери-лендік жүйе ретінде феодалдық ақсүйектерге джагир берілетін, бірақ ол мұрагерлікке қалдырылмайтын. Әр джагирдар падишах үшін әскер жасақтайтын. Жердің жартысы үнді храмдарының иелігінде болды. Мұсылман дінбасылары жерден алынатын табысты пайдаланды, ол табыс мешіт, діни мектептерді қамтамасыз ету үшін жұмсалды. Барлық мұсылман елдерінде мұндай жерлер вакф (вакуф) деп атады.

1. Губер А.А., Ким Г.Ф., Хейфец А.Н. Новая история стран Азии и Африки. М.,1982
2. Антонова К.А, Бонгард-Левин Г.М., Котовский Г.Г. История Индии. М., 1979
3. Антонова К.А. Из истории англо-французской борьбы в Индии в XVIII веке.// Народы Азии и Африки. -1972.-N 4
4. Розалиев Ю.Н. Новая и новейшая история стран Азии и Африки. М., 1987
5. Васильев Л.С. История Востока. М., Высшая школа, 2001
6. Каплан А.Б. Путешествие в историю; французы в
Индии.-М.,1979