Жамбыл облысының су көздерінің экологиялық жағдайын бағалауда гидромакрофиттік өсімдіктерді индикатор ретінде пайдалану және кешенді ластанған су ортасын биологиялық жолмен тазарту

Мазмұны:

Кіріспе . . .

Әдебиеттерге шолу . . .

І тарау Жамбыл облысы су көздерінің экологиялық мониторингі.

1. Жамбыл облысында су ресурстарын пайдалану көрсеткіштері . . .
2. Жамбыл облысындағы су ресурстарының гидробиологиялық, биоэкологиялық және биохимиялық көрсеткіштері . . .

ІІ тарау Зерттеу нысандары мен әдістемелері

1. Зерттеу нысандары
2. Зерттеу әдістемелері
3. Су ресуртарының ластануын анықтаудың биоиндикациялық әдістері

ІІІ тарау Жамбыл облысындағы су көздерінің экологиялық жағдайын зерттеу нәтижелері

3. 1 Талас өзнінің ластану интенсивтілігін фотоколориметр КФК-3 құрылғысы арқылы анықтау нәтижелері

3. 2 Талас өзені суының ластануын биоиндикациялық әдістермен зерттеу нәтижелері

3. Талас өзені суының ластануының мониторингтік нәтижелері . . .

Қорытынды . . .

Пайдаланылған әдебиеттер . . .

Кіріспе

Жамбыл облысының тұрғындарына тығыз орналасқан өндіріс орындары, урбанизациялық үрдіс пен антропогендік әсердің нәтижесінде техногендік аймақтың қалыптасуына себеп болып, шаруашылық және өнеркәсіптік қалдық заттармен ластанған Талас, Аса, Шу өзендері аса маңызды экологиялық мәселелер тудыруда. Сонымен қатар елді мекендердің көлемінің артуы, құрылыс жұмыстарының қарқындауы және автокөлік санының шектен тыс көбеюі ауадағы, судағы және топырақтағы зиянды қоспалардың үлесін арттыруда. Осы тұрғыда, Жамбыл облысының су көздерінің экологиялық жағдайын бағалау, су ресурстарын тиімді пайдалану және су обьектілерінің экологиялық тұрақтылығын қамтамасыз ететін су қорын қорғау, басты ластаушы өндірістік кәсіпорындарды анықтап, су сапасына сараптама жүргізу, су ортасын биоиндикациялау мен биоремедиациалау, ластанған суларды тазалау үшін биологиялық тәсілдерді қолдану соның ішінде гидромакрофиттік өсімдіктер қауымдастығының түрлік құрамы мен олардың су ортасындағы экологиялық маңызын зерттеу қәзіргі таңда өзекті мәселелер болып табылады. [1-4, 7-10, 12-14] .

Жер шарындағы суға деген қажеттілік күн санап өсіп келеді. Бір тәулікте пайдаланылатын су көлемі, қазіргі кезде 3300 - 3500 км ³ құрайды. Бұл қажеттіліктің 70% ауыл шаруашылығы пайдаланады, қалған 30% халықтың ауыз суына және тұрмыстық қажеттілігіне, химия, қағаз өндіру, қара және түрлі-түсті металл өндірістерінде, энергетика өндіруде пайдаланады. Осындай өндіріс орындарынан шыққан техногенді ластанған сулар, өзендер мен көлдерге тоқтам су ретінде келіп құйылады. Сырттан түсетін ластаушы заттардың жоғарылауынан ғана емес, сонымен қатар су көздерінің өздігінен табиғи түрде тазару қабілетінің кемуінен оларға нұқсан келуде. [6, 15]

Ауаның ластануы, су қорларының сапасына әсер ететіндігі әрдайым ескеріле бермейді. Топырақтың әртүрлі токсинді ингредиенттермен ластануы жерасты суларының екіншілей ластануын тудырады. Су ортасын биотестілеу нәтижелері бұл дәлелді растайды. Биотестілеудің қазіргі заманғы әдістері индикатор-ағзалардың морфогенетикалық өзгерістері бойынша, қоршаған ортаның ластану дәрежесіне тұтас экологиялық индикациялау жүйесін жасауға мүмкіндік береді. Ауыр металдардың, пестицидтердің артық мөлшері фитопланктон немесе бентос жасушаларында сондай-ақ, суда тіршілік ететін омыртқалы жануарлардың мүшелеріне артық мөлшерде жиналып, улық қасиет көрсетеді

Жұмыстың өзектілігі: Жамбыл облысындағы негізгі өзендер мен көлдер, тоғандар және су қоймаларының су ресурстарының экологиялық жағдайы мен оларды қорғау және тиімді пайдалану жолдары негізгі өзекті мәселе болып отыр. Жамбыл облысының қоршаған ортасын ластайтын және өндіріс аймағындағы экожүйелерін бұзатын басты ластаушы заттар мұнай, мұнай өнімдері, нитраттар мен ауыр металл иондары болып саналады. Сондықтан техногенді бұзылған экожүйелерді бақылау мен қайта қалпына келтірудің ең тиімді жолдары болып гидромакрофитті өсімдіктердің тіршілігін пайдалануға негізделген биоиндикация мен биоремедиация әдістері саналады.

Өндіріс аймақтарында орналасқан, ластану дәрежесі әртүрлі Шу, Талас, Аса өзендерінің гидрофитоценозына жүргізілген зерттеулер нәтижесінде, тіршілік ортасының көрсеткіштерін сипаттайтын су өсімдіктерінің доминантты түрлері арқылы, су ортасын фитоиндикациялау және ағын суларды көп сатылы биотоғандарда тазалауға болатындығы, өсімдіктер қауымдастығының реакциялық белгілерін индикаторлық көрсеткіш ретінде пайдалануға болатындығы анықталды.

Жамбыл облыстық экологиялық комитет мекемесінің деректері бойынша, барлық зерттелген өзендер мен тоғандарда ластаушы заттар ретінде нитраттар, нитриттер, түрлі органикалық қосылыстар мен ауыр металдардың тұздары тіркелген. Олардың концентрациялық мөлшері ШМК деңгейінен 1, 7-37, 1 есеге дейін артып отыр. Аталған химиялық талдаулардың нәтижелері қомақты қаржы жұмсау арқылы алынады және жергілікті экожүйенің су көздеріне тәуелділігін сипаттамайды. Сондықтан Жамбыл облысының негізгі су көздерінің бастаулары болып саналатын өзендердің, көлдер мен су қоймаларының экологиялық жағдайын бағалау және кешенді ластанған су ортасын биологиялық жолмен тазарту өзекті мәселе болып табылады.

Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Диссертациялық зерттеу жұмыстың негізгі мақсаты: Жамбыл облысының су көздерінің экологиялық жағдайын бағалауда гидромакрофиттік өсімдіктерді индикатор ретінде пайдалану және кешенді ластанған су ортасын биологиялық жолмен тазарту әдістемелерін ғылыми негіздеу.

Көзделген мақсатқа жету үшін алдымызға келесі міндеттер қойылды:

1. Жамбыл облысындағы Талас өзенінің бастаулары болып саналатын өзендердің сонымен қатар, суқоймалардың экологиялық жағдайын бағалау;

2. Экологиялық жағдайы әртүрлі су көздеріндегі гидромакрофиттік өсімдіктер қауымдастығына флористикалық сараптамалар жүргізу негізінде доминантты түрлердің орнығу ерекшіліктерін зерттеу;

3. Ластаушы заттардың әсеріне гидромакрофиттік өсімдіктердің доминантты түрлерінің реакциялық іс-әрекеттерін зерттеу;

4. Су ортасының минералды заттармен ластану дәрежесін анықтауға фито-тест әдісін қолдану;

1. ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ

Су ортасының органикалық ластануы, патогенді және сапротрофты микроағзалардың шектен тыс көбеюі арқылы, су көздерінің өздігінен ластану дәрежесін арттыруға ықпалын тигізеді. Мұндай жағдайда, ластанған су ортасы, адам ағзасына өте қауіпті болып саналатын, холера, дизентерея және тағы басқа ауру тудыратын микроағзалардың ошағына айналып, жергілікті көлемдегі эпидемиялық мәслелердің тууына негізгі себеп болады [25, 26] .

Қорғасын адамның қызметі арқылы тарайды, олар: өндірістік түтін, металл өңдеу үрдістерінен шығатын металлургиялық шаңдар, химиялық және тағы басқа да өндіріс орындарынан шығатын қалдықтар, жылу электр станциясынан шығатын газдар құрамында болады.

Жамбыл облысында химия және металлургия зауыттары мен фосфор кен орны және оларды балқытатын өндірістер орналасқан мекен болғандықтан, кадмий мен қорғасынның зиянды әсері басқа заттарға қарағанда ең қауіпті техногендік факторлар болып табылады. Кадмий ионы көбінесе зауыт және автокөліктер бөліп шағаратын түтін арқылы, өндіріс қалдықтары мен шламдар арқылы қоршаған ортаны ластайды.

Қазақстан республикасының экология комитетінің мәліметі бойынша оңтүстік-шығыс өңірлерінің экологиялық жағдайы төмендегі кестелерде келтірілген (кесте 1 - 5) [69]

Кесте - 1. Ластайтын заттардың ұсталғаны және залалсыздандырылғаны

Кесте - 2. Ластайтын заттардың кәдеге жаратылуы

Кесте - 3. Тұрақты ластаушы көздерінің саны

Сурет - 1. Тұрақты ластаушы көздерінің саны

Кесте - 4. Тұрақты көздерден шығатын ластайтын заттардың атмосфераға шығарындылары

Сурет - 2. Тұрақты көздерден шығатын ластайтын заттардың атмосфераға шығарындылары

Кесте - 5. Сұйық және газ тәрісдес ластайтын заттардың шығарындылары

Сурет - 3. Сұйық және газ тәрісдес ластайтын заттардың шығарындылары

Ауыр металдардың қосылыстары су көздеріне көбінесе атмосфера арқылы түседі. Ластаушы көздерінің ішінде қазіргі кезде гидробиоценоз үшін ең қауіптісі биосфераның ауыр металдармен ластануы. Ауыр металдар (қорғасын, кадмий, мырыш, мышьяк, сынап) улы зиянды зат ретінде топырақты, ауаны және су ортасын ластайды. Олардың өздігінен тазару мерзімі өте ұзақ жылдарды қамтиды, сондықтан су ортасына түскен ауыр металл иондары ұзақ уақыт сақталып, әртүрлі жолдармен адам ағзасына енеді. Ауыр металдардың улық әсері оның концентрациялық мөлшері мен химиялық табиғатына тікелей байланысты. Улық қасиеттері бойынша сынап, қорғасын мен кадмий ең улы металдар болып саналады [32-34] Ауыр металдардың ішінде қорғасын қосылыстары аккумулятивті улы заттарға жатып политропты болып табылады, олар сүйектерде, бауырда, бүйректе, асқазан бездерінде жинақталады [35-37] .

Әртүрлі су экожүйелерінде көмірсутек тотықтырушы бактериялар кең таралғанымен олардың саны мен активтілігі әртүрлі болуы мүмкін. Көмірсутектер биодеградациясының ең жылдам жүретін жері мұнаймен созылмалы түрде ластанған акваторияларда байқалды, яғни көмірсутекпен тұрақты ластанатын ақаба су мен өндірістік мұнаймен ластанған сулардың төгілетін жерлерінде кең таралған. Мұндай жерлерде әдетте көмірсутек тотықтырушы микроорганизмдердің арасында генетикалық ақпарат алмасу селекциясы жүреді, нәтижесінде жаңа төгілген мұнай деградациясы жылдам болады.

Мұнай көмірсутектерімен ластанған және таза су аймақтарындағы көмірсутек тотықтырушы микроорганизмдердің активтілігі ондағы биодеградацияға төзімді көмірсутектерге де байланысты. Мәселен, көмірсутектермен ластанған теңіз суындағы флуорен мен антраценнің минерализациясы 0, 04 мен 0, 07 мкг●л ^-1 ●сағ ^-1 құрады, ал ластанбаған аймақта микробты тотығуға мүлде ұшырамаған.

Сондай ақ су микроорганизмдері кейбір көмірсутектердің биодеградациясына қабілеттілігін сақтайды деген де мәліметтер бар, мысалы толуол ортада ұзақ уақыт жоғалып кетсе де ондағы микроорганизмдер бұл поллютантты ыдырату қабілеттілігін жоғалтпайды

Мұнай және мұнай өнімдері су көздері мен суаттарды ластайтын көп тараған ластаушы заттардың бірі. Олар су көздеріне мұнай өңдейтін зауыттар мен жанар - жағармай станцияларының қалдық суларымен келіп құйылады. Сонымен қатар теңіздерге мұнай тасымалдау кезінде болатын транспорттық ахуалдардан орын алады. Мұнай өнімдеріне: аммиак, альдегидтер, смолалар, фенолдар және т. б. затттар жатады. Бұл өнімдер суға төгілген жағдайда, судағы тотығу үрдістері бәсеңдейді, оттегінің бөлінуі азаяды да, суда биохимиялық үрдістердің жүруі жоғарылайды. Мұнай өнімдері суға түскенде су бетінде 30-40 мкм. мұнай шикізатының жұқа қабықшасын түзеп, суға түсетін күннің инфрақызыл сәулесін өзіне сіңіріп алады. Мұнай сумен араласып екі типті эмульсия түзеді: «мұнай суда» және «су мұнайда». Осындай құбылыстардан кейін судың түтқырлығы артады, жағымсыз иіс пайда болады, түсі мен дәмі өзгереді, оттегінің мөлшері азайып, зиянды органикалық қосылыстар пайда болады да судың улық қасиеті артып, барлық тірі ағзаларға зиян келеді. 12г мұнай 1-тонна суды пайдаланудан шектейді. [ ]

Мұнай химиялық өндірістерден шыққан қалдық сулардың құрамындағы негізгі ластаушы зат-фенол. Фенол және оның қосылыстарымен ластанған суда биологиялық жолмен табиғи түрде тазару үрдістері бәсеңдейді [27-29]

Шығаева М. Х., Мұқашева Т. Д., Сыдықбекова Р. Қ. мұнай, мұнай өнімдерін ыдырату қабілеті жоғары көмірсутегін тотықтырушы бактериалардың жаңа түрлерін «Rhodococcus equi 51KC, Pseudomonas cepacia 122AC және Bacillus lentus 109KC» іріктеп алып, әртүрлі жеке мұнай көмірсутектерінде, теңіз мұнайының 7%, мұнайдың жеңіл фракциялы өнімдерінде 5% және ауыр өнімдерінің 3% дейінгі мөлшерінде пайдаланған, нәтижесінде 15 мг/кг м-лшердегі мұнайды 51, 8+2, 2% дейін ыдырататындығын анықтаған. [ ] Бұл бөлініп алынған бактериалардың мұнай жинау қабілеті су экожүйесін тазалауға арналған биорепараттар жасау үшін ұсынылған.

Бродский А. К., 2002; Пиментел Ф. Х., 2004; Ленова Л. И., Ступина В. В., 1990-зерттеулері бойынша судағы микроорганизмдердің өсіп-өнуіне қарап, оның тазалық дәрежесін және су экожүйесінің біршама нақты жағдайын бағалауға болады. Бағалаудың отандық және шетелдік жүйелерінде балықтан балдырларларға дейінгі топтардың дамуына байланысты индекстер мен көрсеткіштер қолданылады.

Балдырлар автотрофты организмдер болуымен қатар трофикалық пирамиданың негізін құрайды, органикалық заттарды түзуде азот пен фосфордың биогендік қосылыстарын пайдаланып, экожүйенің трофикалық деңгейін пайдаға асыруға қатысады. Биогендік күштің қарқындылығы балдырлардың көптігі мен оның түрлік құрамына да байланысты. Балдырлардың осындай трофтық деңгей өзгерген кезде түрлік құрамы мен санының өзгеру сипатын биоиндикациялық тәсілде пайдаланады. Балдырлар флорасының түрлік құрамына негізделген биоиндикациялық тәсілдер су нысандарында жүрілетін табиғи және антропогендік процестер нәтижелеріне интегралды баға береді. Балдырлармен биоиндикация жүргізу химиялық тәсілге қарағанда арзан, жылдам және нәтижелі тәсіл болып есептелінеді. Сондықтан табиғи суларды индикатор-сапробты микроорганизмдер көмегімен биоиндикациялау және тест организмдер көмегімен биотестілеуөзекті мәселе болып табылады.

Заядан Б. Қ., Өнерхан Г. еңбектерінде Көкшетау өңірі табиғи көлдерінің (Қопа, Бурабай, Зеренді) альгофлораының түрлік құрамы мен индикатор-сапробты түрлердің биоиндикациялық рөлін зерттеп, бөлініп алған микробалдырлар штамдары арқылы биотестілеу жүргізіп көл суларына экологиялық баға берген. [ З]

Салхожаева Г. М., Шорабаев Е. Ж., Саданов А. К. сынаппен ластанған су қоймасында тіршілік ететін альгофлора түрлік құрамын индентификациялау нәтижесінде алғаш рет 4-бөлімге жататын Суanophyta, Chlorophyta, Euglenopyta, Bacillariophyta микробалдырлардың түрлік құрамын анықтап, сынаптың микробалдырлардың клетка қабырғасында жоғары мөлшерде шоғырланатындығын анықтаған. [ С]

Ешибаев А. А. Исаева А. У. өз зерттеулерінде Оңтүстік Қазақстанның аридтік климаты жағдайында бұзылған экожүйелерді суректі өсімдіктердің тіршілігін пайдалану арқылы биоиндикациялау мен биоремедиациалау әдістерін ұсынып, өндіріс аймақтарында орналасқан, ластану дәрежесі әртүрлі су көздерінің гидрофитоценозына жүргізген зерттеулер нәтижесінде тіршілік ортасының көрсеткіштерін сипаттайтын су өсімдіктері қауымдастығы қалыптасатындығын анықтаған. [ Е]

Өсімдік ауруларымен күресу мақсатында пайдаланатын заттардың бір түрі - пестицидтер. Пестицидтер - зиянкес тірі ағзаларға қарсы қолданылатын химиялық препараттар. Пестицидтерді қолдану аясына қарай мынадай топтарға бөлінеді: зиянды жәндіктерге қарсы - инсектицидтер, арам шөптерге қарсы- гербицидтер, өсімдіктердің бактериалды ауруларына қарсы пайдаланатын -фунгицидтер мен бактерицидтер. Пестицидтер көптеген зиянкестерді жоя отырып, басқа да тірі ағзаларға зиянын тигізеді, биоценоздың қалпын бұзады. Қазіргі кезде ауылшаруашылығындағы алға қойған негізгі мәселелердің бірі, зиянкестерді жою үшін - химиялық әдістен, биологиялық әдіске көшу.

Пестицицидтер өндіретін өнеркәсіптерден шыққан қалдық сулар - су экожүйесін ластаушы көздердің бірі. Инсектицидтер суда суспензия түрінде кездесіп, мұнайөнімдерімен ластанған суда еритіні анықталған. Синтезделген инсектицидтер мынадай топтарға бөлінеді: хлороорганикалық, фосфороорганикалық және карбонаттар. Хлороорганикалық инсектицидтерді, ароматикалық және гетероциклді сұйық көмірсуларды хлорлау жолымен алады. Бұл заттар бірнеше жыл бойы тұнба ретінде сақталады және биодеградация үрдісіне төзімді болады [30, 31] .

Суды залалсыздандыру дегеніміз, ондағы микроорганизмдерді жою. Бактериялардың 98%-ға жуығы суды тазалау үрдісінде жойылады. Бірақ, қалған бактериялар арасында, сондай-ақ вирустар арасында патогенді, ауру тудырғыш микробтар болуы мүмкін, оларды жою үшін суды арнайы өңдеу қажет. Ол үшін суды күшті тотықтырғыштармен өңдейді және суға ультракүлгін сәулесімен әсер етеді. [44-48

Бактерицидті қондырғылардағы суларды залалсыздандыруда қолданылатын ультракүлгін сәулелердің толқын ұзындығы 220-280 нм әсерін максимум бактерицидтік әсер толқынның ұзындығы 260 нм-ге сәйкес келеді [68] .

Суды дезодорациялау үшін қолданылатын сорбенттер мен тотықтырғыштар судың жалпы сапасын жақсартып, оның құрамындағы токсинді заттар мен дәмдерді жойады[69-74] .

Қазіргі кезде, сорбенттер мен тотықтырғыштарды бірге қолдану - яғни тотықтыру - сорбциялық әдіс жақсы нәтиже беруде. Тотықтырғыштардың ішінде хлор мен құрамында хлоры бар реагенттер және озон, калий перманганаты кеңінен қолданылады .

Ең арзан және кең тараған тотықтырғыш бұл - хлор, бірақ онда керек емес қосылыстардың (хлорфенолдар), иістің, дәмнің пайда болатынын ескеру қажет. Озон мен КМnО ₄ - күшті тотықтырғыш, олар суға қосымша иіс, дәм бермейді, бірақ КМnO ₄ тапшы, әрі қымбат, бағалы реагент. Сондықтан судағы еріген органикалық заттар мен токсиндерді жою үшін сорбенттер пайдаланылады. Себебі олар заттарды бұзбайды, онда иіс, дәм және басқада қажет емес деструкция өнімдері болмайды.

Жамбыл облысының халқына тығыз орналасқан өндіріс орындары, урбанизациялық үрдіс пен антропогендік әсердің нәтижесінде техногендік аймақтың қалыптасуына себеп болып, шаруашылық және өнеркәсіптік қалдық заттармен ластанған Талас, Аса, Шу өзендері аса маңызды экологиялық мәселелер тудыруда. Сонымен қатар елді мекендердің көлемінің артуы, құрылыс жұмыстарының қарқындауы және автокөлік санының шектен тыс көбеюі ауадағы, судағы және топырақтағы зиянды қоспалардың үлесінің артуын үдетуде. Осы тұрғыда, Жамбыл облысының су көздерінің экологиялық жағдайын бағалау, басты ластаушы көздерді анықтап, ластанған суларды тазалау үшін биологиялық тәсілдерді, соның ішінде гидромакрофиттік өсімдіктер қауымдастығының түрлік құрамы мен олардың су ортасындағы экологиялық маңызын зерттеу өзекті мәселелер болып табылады.

Судағы макрофиттік өсімдіктер, су ортасын мекендейтін тіршілік иелерінің ішіндегі, экологиялық және техногендік факторлардың әсерін ең айқын анықтайтын биотест-нысан болып саналады. Табиғи экологиялық факторлардың әсерінен әртүрлі климаттық белдеулердегі су көздерінде әртүрлі үйлесімдегі өсімдіктер қауымдастығы қалыптасады. Олар өзара түрлік қатынасы мен морфометрикалық көрсеткіштері арқылы ерекшеленеді. Белгілі экологиялық жағдайда, сол ортаның жағдайына бейімделген түрлерден доминантты топтар түзіледі. Олар морфометрикалық және биомассалық көрсеткіштері бойынша басымдылық көрсетеді [86, 87] .

Су айдынында өсіп тұрған өсімдік жамылғысы, су ортасын оттегімен байытады, суда еріген минералды және органикалық қосылыстарды сіңіреді, басқа тіршілік иелеріне қолайлы тіршілік орта түзу арқылы, экожүйеде маңызды қызмет атқарады.

Сондықтан су ортасындағы зиянды факторлардың әсері ұзақ және бірқалыпты болған жағдайда, ол ортаға төзімді әрі бейімді түрлерден тұратын өсімдік қауымдастығы орнығады [88, 89] . Осыған орай ластанған ортадағы зиянды заттарды сіңіру және оларды ыдырату процесіне қатысатын микроағзаларға қолайлы жағдай туғызу арқылы, оларға пайда келтіретін өсімдік түрлерін қолдан өсіру қажет [90-92] .

Гидромакрофиттер судағы биогенді элементтерді, минералды және органикалық заттарды, ауыр металл иондарын бойына сіңіру арқылы минерализатор және детоксикант қызметін, сонымен қатар пестицидтер мен мұнай өнімдерін сүзу арқылы биосүзгіш қызметін атқарады [116-119] .

Су өсімдіктерінің сүзгіштік қызметін тиімді пайдалану - су көздеріне түсетін техногенді ластағыш заттарды азайтудың бірден-бір тиімді жолы. Соңғы кездерде көптеген елдерде су көздерін тазартуда кәдімгі қамыс ( Ph. australis Train), қара өлеңшөп ( Scircus Lacustris L . ) малшаруашылығынан шыққан суларды тазалауда және биоинженерлік құрылысында қолданады. [120, 121] .

Өсімдіктер судағы ластағыш заттарды вегетативті мүшелері арқылы сіңіреді. Гидрофиттердің химиялық элеметтердің әртүрлі концентрациясын, сіңіру қабілеті әртүрлі жыл мезгілдеріне, өсімдіктердің даму фазаларына, вегетациялық кезеңінің жалғасуына байланысты әртүрлі болады. Су бетінде жүзіп жүретін балықот (Lemna spp. ) түрлері, көптамырлар ( Spirodela Schleid . ) және сукөріктері ( Hudrocharis L. ), өсімдіктері өзіне қажетті минералды заттарды тек судан сіңіреді. Олардың сіңіру қабілеті элементтің концентрациялық мөлшері мен су ортасының рН көрсеткішіне байланысты. Барлық вегетациялық кезеңінде су өсімдіктерінің химиялық элементтерді өзіне көп сіңіру қасиеті, су көзінің антропогенді және химиялық ластануын анықтайтын нағыз тест-нысана бола алатынын көрсетеді.

Тамыр жүйесі жақсы дамыған өсімдіктер, қажетті заттарды тамыр жүйесі арқылы өзіне суға қарағанда су шөгіндісінен көп сіңіреді. Ал, су шөгіндісіне бекінбейтін, байланысы жоқ өсімдіктер өздеріне қажетті химиялық элементтерді жапырақ ұлпалары арқылы сіңіреді [122-127] .

Ресей және шет ел ғалымдарының зерттеулерінде су құрамындағы ауыр металл иондарының жоғары дәрежесін кіші балықоты (Lemna minor L . ) арқылы тестілеуге болатыны анықталған. Кіші балықотты (L. minor L. ) өсіру кезінде, токсиканттардың әсерінен өсімдіктердің жапырақшаларындағы жасушалардың құрылысының бұзылуы мен жапырақтардың бірте-бірте жойылуы тесттік белгі болып табылған. Су ортасын ластаушы заттардың кешенді әсерінен өсімдіктің тамырлары қысқарған және жапырақтарының түсі мен сандық мөлшері өзгерген [130-134] .

Сонымен қатар, техногендік факторлардың әсеріне сезімтал немесе төзімді су өсімдіктері, арнайы биологиялық тоғандарда су ортасын ластаушы заттардан тиімді және арзан нарықта тазартатын бірден-бір құрал болып табылады.

Барлық ауыр металдар Cd, Pb, As, Zn өсімдік ағзасында микроэлементтер ретінде маңызды физиологиялық қызмет атқарады. Ал, олардың шектен тыс ШМК-дан артық мөлшері кері әсерін тигізеді. Яғни физиологиялық үрдіске қажетті органикалық қосылыстардың қызметін бәсеңдетеді, ағзаның өсуі мен дамуын тежейді, метоболизм үрдісінің жүруін төмендетеді. Жеміс-жидектер мен басқа да азық арқылы адам ағзасына түскен ауыр металдардың кері әсері жасырынды түрде жүреді. Олар, трофикалық тізбектер арқылы, адам және жануарлар ағзасына топырақтан көп түсетіні анықталған [139, 140] .

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс