ХҮІІІ – ХІХ ғасырдың бірінші жартысындағы қазақ қоғамы

1. ХҮІІІ . ХІХ ғасырдың бірінші жартысындағы экономикалық жағдай.
2. Патша әкімшілігінің қазақ жайылымдарына қатысты саясаты. Тау.кен орындарының ашылуы және оларды игеру.
3. Қазақ халқының құрамдық сипаттамасы. Қоғамның әлеуметтік топтарға жіктелуі. Сыртқы сауда мен сауда орталықтары.

Сонымен бірге аумақтық байланыстар баяу дамиды. Аумақтық байланыстар құрылымының ең айқын белгілері : қысқы тұрақты тұрғын үйлер мен шаруашылық құрылыстардың жаппай салынуы, жер пайдаланудың түрлі нысандарының дамуы, пішен шабу мен егіншіліктің таралуы, рыноктық орталықтармен жақындасу болып табылады. Жаңа құбылыстар экономикалық өмірде ХІХ ғасырдың ортасынан бастап орныға бастады. ХVІІІ ғасырдың бүкіл бойында және ХІХ ғасырдың бірінші жартысында қазақ қоғамы материалдық өндірісінің негізі бұрынғысынша көшпелі мал шаруашылығы болып қала береді.
Көшпелі тұрмыс салтының өкілдері бола отырып, қазақтар сонымен бірге егіншілік және қолөнершілік кәсіптерін тоқтатқан жоқ. Қалалар мен егіншілік жазиралар әлбетте, Қазақ хандығының экономикалық жүйесіне ХVІІІ ғасырдың басында енді. Қала айырбас пен қолөнер орталығы болды. Деректемелерге қарағанда, ХVІІІ ғасырдың басында қазақтардың көшпелі мал шаруашылығы егіншілікті және қалалы орталықтармен тығыз байланысты болған. Қазақ хандығын узақ уақыт тіршілік еткізген ең қуатты экономикалық әулетті қалыптастырған да, қолөнер мен керуен саудасының тұрақты дамуына жәрдемдескен де осы құбылыс болатын.
ХІХ ғасырдың бірінші жартысында қазақтар арасында егіншілік едәуір дамыды.
Қазақстанның оңтүстігінде де, солтүстік округтердің аумағында да егіншілік суармалы сипатта болды. Кіші жүздің оңтүстік аудандары қазақтардың арық арқылы суарылатын дәстүрлі егіншілігін А.И.Левшин мен Я.П. Гавердовский ХІХ ғасырдың басында ақ сипаттап берген.

1. История Казахской ССР. Т. I, II. А., 1979.
2. Аманжолов Қ. Түркі халықтарының тарихы. I, II т. А., 2002 ж.
3. Қани М. Қазақтың көне тарихы. А., 1993ж.
4. Күзембайұлы А. Әбіл Е. История Республики Казахстана. Астана., 2000.
5. Қозыбаев М.К. Тарих зердесі. Алматы, 1998 т. 1 т., 2

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

4-лекция. Тақырыбы: ХҮІІІ - ХІХ ғасырдың бірінші жартысындағы қазақ қоғамы.
Жоспар:
ХҮІІІ - ХІХ ғасырдың бірінші жартысындағы экономикалық жағдай.
Патша әкімшілігінің қазақ жайылымдарына қатысты саясаты. Тау-кен орындарының ашылуы және оларды игеру.
Қазақ халқының құрамдық сипаттамасы. Қоғамның әлеуметтік топтарға жіктелуі. Сыртқы сауда мен сауда орталықтары.
Лекция мақсаты: ХVІІІ-ХІХ ғасырдың бірінші жартысындағы қазақ қоғамының шаруашылық қызметін бір мағынада бағалау мүмкін емес. Экономикалық кәсіптердің сипатын қатаң бір формуламен және белгілі бір типологиялық шеңбермен байланыстыруға болмайды. Онда елеулі өзгерістер болғанына қарамастан оның түрлері сан алуан болды. ХVІІІ- ХІХ ғасырдың бірінші жартысындағы экономиканың жай күйін сипаттайтын материалдар соның алдындағы дәуірлердің деректерімен салыстырған кезде шаруашылықтың дамуы көп жағынан физикалық факторларға да, саяси факторларға да тәуелді болғанын көрсетеді.

Лекция мәтіні: Қазақтар шаруашылығының даму сарыны айырбас саудаға негізделді. ХVІІІ ғасырдың орта шенінде қазақтардың оңтүстіктегі қысқы қыстаулардан солтүстік жаққа (Сарыарқа аумағына) ауысуына байланысты сауда Ресей шекарасына қайта бағдарланды.
Сонымен бірге аумақтық байланыстар баяу дамиды. Аумақтық байланыстар құрылымының ең айқын белгілері : қысқы тұрақты тұрғын үйлер мен шаруашылық құрылыстардың жаппай салынуы, жер пайдаланудың түрлі нысандарының дамуы, пішен шабу мен егіншіліктің таралуы, рыноктық орталықтармен жақындасу болып табылады. Жаңа құбылыстар экономикалық өмірде ХІХ ғасырдың ортасынан бастап орныға бастады. ХVІІІ ғасырдың бүкіл бойында және ХІХ ғасырдың бірінші жартысында қазақ қоғамы материалдық өндірісінің негізі бұрынғысынша көшпелі мал шаруашылығы болып қала береді.
Көшпелі тұрмыс салтының өкілдері бола отырып, қазақтар сонымен бірге егіншілік және қолөнершілік кәсіптерін тоқтатқан жоқ. Қалалар мен егіншілік жазиралар әлбетте, Қазақ хандығының экономикалық жүйесіне ХVІІІ ғасырдың басында енді. Қала айырбас пен қолөнер орталығы болды. Деректемелерге қарағанда, ХVІІІ ғасырдың басында қазақтардың көшпелі мал шаруашылығы егіншілікті және қалалы орталықтармен тығыз байланысты болған. Қазақ хандығын узақ уақыт тіршілік еткізген ең қуатты экономикалық әулетті қалыптастырған да, қолөнер мен керуен саудасының тұрақты дамуына жәрдемдескен де осы құбылыс болатын.
ХІХ ғасырдың бірінші жартысында қазақтар арасында егіншілік едәуір дамыды.
Қазақстанның оңтүстігінде де, солтүстік округтердің аумағында да егіншілік суармалы сипатта болды. Кіші жүздің оңтүстік аудандары қазақтардың арық арқылы суарылатын дәстүрлі егіншілігін А.И.Левшин мен Я.П. Гавердовский ХІХ ғасырдың басында ақ сипаттап берген.
Кейбір жерлерде қазақ егіншілері мен диқандары өте жоғары өнім жинаған, мәселен, Ш.Уәлихановтың айтуынша, қазақ диқан еңбекқор және ыждағатты болған жағдайда, ол ыстыққа қарамастан, егіннің түсімі қырық есе деп сеніммен үміттенеді (қыруар өнім). Зерттеуші Броневский де өзінің бастаулары бойынша қазақ егіншілігі Орта Азиямен және Қашғариямен байланысты деп санаған, Ташкенттіктердің ықпалында бола жүріп, қайсақтар олардан диқаншылықты, өздері үшін пайдалы және бейбіт кәсіпшілікті үйренбей тұра алмады.
Қазақтардың ХVІІІ-ХІХ ғасырларындағы шаруашылық қызметінің басқа нысандарынан, негізінен алғанда, бос уақытты өткізуге байланысты және кәсіби аң аулау ісімен, солтүстік аудандарда орыс казактарының ықпалымен пайда болған балық аулау мен аң аулауды, оңтүстіктегі Орта Азия халқымен өте тығыз қатынастардың нәтижесінде бақша өсіруді, сондай ақ қолөнерді атап өту керек. Сонымен бірге Қазақстанның оңтүстігінде қалалық орталықтар қолөнердің көптеген түрлерінде елеулі жетістікке жетіп, өндірістік қызмет саласы ретінде қалыптасты. Тоқымашылық, ұсталық іс, зергерлік өнер және қолөнердің басқа да көптеген түрлері ішкі рыноктың қажеттерін ғана қанағаттандырып қойған жоқ, сонымен қатар сыртқы сауданың кірісті саласына айналды.
Қоғамдық еңбек бөлінісі мен қазақ қоғамының әлеуметтік-экономикалық жіктелу барысы қоғамдық міндеттерді жүзеге асырудағы одан әрі мамандандыруды туғызды және соның салдары ретінде номадтардың әлеуметтік қатынастары құрылымында ерекше институттардың қалыптасу үрдісіне әкеп соқты. Бұл орайда қазақ қоғамының әлеуметтік экономикалық құрылымы мен әлеуметтік топтарға бөлінуі сәйкес келмеді, ал кейде бір біріне қайшы келіп отырды. Адамның әлеуметтік мәртебесі әс те барлық уақытта бірдей оның экономикалық әл ауқатымен анықталған емес, ал соңғысы, өз кезегінде, барлық уақытта бірдей оның биік мәртебесіне тәуелді бола бермейді. Қазақ қоғамның әлеуметтік бөлінуіне тән ерекшелік индивидтердің ақсүйек және қарасүйек дейтіндерге саралануы болды. Бірінші әлеуметтік топ оның әлеуметтік оқшаулығы және қоғамдық қатынастар құрылымындағы мәнінің зор болуы себепті сырттан ешкімді өткізбейтін индивидтердің мәртебесі жабық корпорациясы болды. Оған аристократиялық екі сословие - төрелер мен қожалар жатты.
Ақсүйектерден ақсүйектерден айырмашылығы қара сүйектердің сословиелік корпорациялық топтарының мәртебесі ашық болды, оған жеке қасиеттері мен мүліктік жағдайына қарай тез келген индивид қол жеткізе алатын. Оларға билер, тархандар, батырлар, ақсақалдар санаттары жатты. Алайда қазақ халқының еркін қауымдастар деп анықталатын көпшілік бөлігі сословиелік белгілері бойынша сараланған емес, қазақтардың үстем табынан оның айырмашылығы осы болатын.
Көшпелі қоғамның пұрсатты қаймағы, ақ сүйектердің негізі болған төрелердің (сұлтандардың) аристократиялық сословиесінен құралды. Ол Шыңғысхан ұрпақтары тармақтарының біріне жататын және жүздердің генеалогиялық құрылымына қарағана кірмейтін адамдар тобын біріктірді.
Қазақ төрелері (сұлтандарды) ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.