Курорттар мен санаториялардың негізгі топтары
Кіріспе
І тарау. Курорттар мен санаториялардың негізгі топтары
1.1. Негізгі түсініктер
1.2. Санаториялар мен курорттың істің рекреациялық
маңызы
1.3. Курорттар мен санаториялардың табиғи емдеу
факторлары бойынша классификациялануы
1.3.1. Бальнеоологиялық курорттар
1.3.2. Балшықты курорттар
1.3.3. Климаттың курорттар
ІІ тарау Курорттарды басқару
2.1. Курорттардың анықтамалық сипаттамалары
2.2. Курорттардың экономикалық, әлеуметтік және
экологиялық әсерлері
2.2. Инвестициялық саясат мәселелері
ІІІ тарау Республикадағы санаторлы курорттық істердің даму перспективасы
3.1. Санаторлы.курорттық істердің ұйымдастырылу қағидалары
3.2. Емделу демалысының қазіргі заманғы нарығы
3.3. ҚР.ң демалыс үйлері мен шипажайлары
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қосымшалар
І тарау. Курорттар мен санаториялардың негізгі топтары
1.1. Негізгі түсініктер
1.2. Санаториялар мен курорттың істің рекреациялық
маңызы
1.3. Курорттар мен санаториялардың табиғи емдеу
факторлары бойынша классификациялануы
1.3.1. Бальнеоологиялық курорттар
1.3.2. Балшықты курорттар
1.3.3. Климаттың курорттар
ІІ тарау Курорттарды басқару
2.1. Курорттардың анықтамалық сипаттамалары
2.2. Курорттардың экономикалық, әлеуметтік және
экологиялық әсерлері
2.2. Инвестициялық саясат мәселелері
ІІІ тарау Республикадағы санаторлы курорттық істердің даму перспективасы
3.1. Санаторлы.курорттық істердің ұйымдастырылу қағидалары
3.2. Емделу демалысының қазіргі заманғы нарығы
3.3. ҚР.ң демалыс үйлері мен шипажайлары
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қосымшалар
Заңды құжаттарда емдік жерлерде және курорттарда табиғи емдіе ресурстары туралы келесідей курортты-логикалық терминдерге анықтама беріледі:
- табиғи емдік ресурстар-минералды сулар, емдік балшықтар, лимон, және өзендердің рапасы, емдік климат және т.б. ауруларды емдейтін және демалысты ұйымдастыратын табиғи объектілердің емдік қасиеттері негізінде ғылыми зерттеулер және көп жылдық практика арқылы анықталады. Сонымен қатар федералды органдармен бекітіледі.
- курорттық қызмет – ғылыми-практикалық қызметті ұйымдастыру және ауруларды емдеу мен профилакторий ұйымдастырудың жүзеге асыру қызметі ол табиғи емдік ресурстар арқылы жасалыналды.
- табиғи емдік ресурстарды қолданудың технологиялық схемасы – технологиялық әдістерді ұйымдастыратын және табиғи емдік ресурстарды қолданатын проекті құжат эксплуатация кезінде ұсынылған ресурстардың емдік қасиетін жақсартады және сақтайды.
- Табиғи емдік ресурстарды қолданушылар бұл қайта үдеуді жүзеге асыратын және табиғи емдік ресурстарды қолданатын заңды және жеке тұлғалар.
- Емдік сауықтыру орны – бұл табиғи емдік ресурстары бар территория болып табылады. Ол жер халықтың демалуына емдіккті ұйымдастыруға арналған.
- Курорт бұл емдік сауықтыру мақсатында қолданылатын табиғи территория. Ол жерде табиғи емдік ресурстар және эксплуатацияға берілетін мекемелер мен инфраструктурасы бар жер.
- Федералды мәні бар курорт – емдік сауықтыру мақсатында қолданылатын қоршалған табиғи территория болып табылады. Ол мемлекеттік өкімет пен федералды органдары бекітеді.
- табиғи емдік ресурстар-минералды сулар, емдік балшықтар, лимон, және өзендердің рапасы, емдік климат және т.б. ауруларды емдейтін және демалысты ұйымдастыратын табиғи объектілердің емдік қасиеттері негізінде ғылыми зерттеулер және көп жылдық практика арқылы анықталады. Сонымен қатар федералды органдармен бекітіледі.
- курорттық қызмет – ғылыми-практикалық қызметті ұйымдастыру және ауруларды емдеу мен профилакторий ұйымдастырудың жүзеге асыру қызметі ол табиғи емдік ресурстар арқылы жасалыналды.
- табиғи емдік ресурстарды қолданудың технологиялық схемасы – технологиялық әдістерді ұйымдастыратын және табиғи емдік ресурстарды қолданатын проекті құжат эксплуатация кезінде ұсынылған ресурстардың емдік қасиетін жақсартады және сақтайды.
- Табиғи емдік ресурстарды қолданушылар бұл қайта үдеуді жүзеге асыратын және табиғи емдік ресурстарды қолданатын заңды және жеке тұлғалар.
- Емдік сауықтыру орны – бұл табиғи емдік ресурстары бар территория болып табылады. Ол жер халықтың демалуына емдіккті ұйымдастыруға арналған.
- Курорт бұл емдік сауықтыру мақсатында қолданылатын табиғи территория. Ол жерде табиғи емдік ресурстар және эксплуатацияға берілетін мекемелер мен инфраструктурасы бар жер.
- Федералды мәні бар курорт – емдік сауықтыру мақсатында қолданылатын қоршалған табиғи территория болып табылады. Ол мемлекеттік өкімет пен федералды органдары бекітеді.
Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 70 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 70 бет
Таңдаулыға:
Мазмұны
Кіріспе
І тарау. Курорттар мен санаториялардың негізгі топтары
1.1. Негізгі түсініктер
1.2. Санаториялар мен курорттың істің рекреациялық
маңызы
1.3. Курорттар мен санаториялардың табиғи емдеу
факторлары бойынша классификациялануы
1.3.1. Бальнеоологиялық курорттар
1.3.2. Балшықты курорттар
1.3.3. Климаттың курорттар
ІІ тарау Курорттарды басқару
2.1. Курорттардың анықтамалық сипаттамалары
2.2. Курорттардың экономикалық, әлеуметтік және
экологиялық әсерлері
2.2. Инвестициялық саясат мәселелері
ІІІ тарау Республикадағы санаторлы курорттық істердің даму перспективасы
3.1. Санаторлы-курорттық істердің ұйымдастырылу қағидалары
3.2. Емделу демалысының қазіргі заманғы нарығы
3.3. ҚР-ң демалыс үйлері мен шипажайлары
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қосымшалар
І тарау. Курорттар мен санаториялардың негізгі топтары
1.1. Негізгі түсініктер
Заңды құжаттарда емдік жерлерде және курорттарда табиғи емдіе ресурстары туралы келесідей курортты-логикалық терминдерге анықтама беріледі:
табиғи емдік ресурстар-минералды сулар, емдік балшықтар, лимон, және өзендердің рапасы, емдік климат және т.б. ауруларды емдейтін және демалысты ұйымдастыратын табиғи объектілердің емдік қасиеттері негізінде ғылыми зерттеулер және көп жылдық практика арқылы анықталады. Сонымен қатар федералды органдармен бекітіледі.
курорттық қызмет – ғылыми-практикалық қызметті ұйымдастыру және ауруларды емдеу мен профилакторий ұйымдастырудың жүзеге асыру қызметі ол табиғи емдік ресурстар арқылы жасалыналды.
табиғи емдік ресурстарды қолданудың технологиялық схемасы – технологиялық әдістерді ұйымдастыратын және табиғи емдік ресурстарды қолданатын проекті құжат эксплуатация кезінде ұсынылған ресурстардың емдік қасиетін жақсартады және сақтайды.
Табиғи емдік ресурстарды қолданушылар бұл қайта үдеуді жүзеге асыратын және табиғи емдік ресурстарды қолданатын заңды және жеке тұлғалар.
Емдік сауықтыру орны – бұл табиғи емдік ресурстары бар территория болып табылады. Ол жер халықтың демалуына емдіккті ұйымдастыруға арналған.
Курорт бұл емдік сауықтыру мақсатында қолданылатын табиғи территория. Ол жерде табиғи емдік ресурстар және эксплуатацияға берілетін мекемелер мен инфраструктурасы бар жер.
Федералды мәні бар курорт – емдік сауықтыру мақсатында қолданылатын қоршалған табиғи территория болып табылады. Ол мемлекеттік өкімет пен федералды органдары бекітеді.
Аудандық мәні бар курорт – емдік профилактикалық мақсатта қолданылатын табиғи территория болып табылады. Ол жеткілікті басқару органдарымен бекітіледі.
Курортты аудан – ықшамдалып орналасқан курорттары бар, санаториы ауданмен қоршалған территория болып табылады.
Санитарлық қорғау ауданы – бұл ерекше қорғалынатын табиғи территория. Бұл Қазақстан Республикасының заңдылықтары мен ережелері негізінде жасалынған. Ол табиғи ресурстарды қорғауды және сақтауды қамтамасыз етеді. Және осы жерді балшықтармен зиянды заттардан қорғайды.
Емдік – сауықтыру жерлерге және курорттарға таулы санитарлы қорғау жерлері кіреді. Басқа жағдайларда санитарлы қорғау аймақтары кіреді. Санитарлы қорғаудың ішкі жағдайы бұл емдік сауықтыру жердің, курорттың, курортты аймақтың ортасы болып табылады.
Мемлекеттің курортты қоры – бұл барлық анықталған т табиғи емдік ресурстардың емдік сауықтыру жерлердің, курорттардың және курортты аймақтардың бірлестігі болып табылады. Курортты қордың мемлекеттік есебі және емдік-сауықтыру жері мен курорттары мемлекеттік республика үкіметі жүргізеді.
Осы анықтамалардан басқа рекреациялық географияға курортты зона және курортты агломерация түсініктері енгізілген:
курортты зона бұл жоғары концентрациясы бар жалпы курортты шаруашылыққа енгізілген емдеуші үйлері бар курортты аймақ болып табылады. Сонымен қатар жалпы зоналары бар, жалпы транспотты үлгісі бар, жалпы курортты паркі және жалпы курортты медициналық объектілері бар сулы және балшықты емдеу ауруханасы бар сулы галереясы бар курортты поликлиникасы бар курортты аймақтар.
курортты агломерация бұл жалпы курортты байланысқа егізделген курортты қалалар мен ірі курортты ауылдар жлпы курортты комплекстерге біріктірілген курортты зонаның жоғары даму стадиясы болып табылады. Физика географиялық және геологиялық шарттар бойынша құрамы және қасиеті әртүрлі емдік минералды, балшықтар анықталған.
Емдеу әдістері бойынша курорттар 3 негізгі топқа бөлінеді: бальнеологиялық балшықты, және климаттық
Бальнеологиялық курорттағы негізгі емдік әдісіне минералды сулар жатады. Ол ванналарға , инголяцияға, ішуге асқазанды тазартуға бассейнде шомылуға арналған. Ол кәдімгі судан өзінің ионды қоспасымен ерекшеленеді. Сонымен қоса температурасымен биологиялық активті газдардың болуымен , радиоактивті элементтердің болукмен жоғарғы биологиялық активті микро элементтерімен ерекшеленеді.
Екінші топтағы курорттарда (балшық) ең негізгі емдік фактор болып емдік балшық табылады. Емдік балшық бұл қазіргі заманға және геологиялық жас табиғи қалыптасулырды айтады. Оның құрамында әр түрлі мөлшерде су, органикалық және минералды заттар болады. Ол қоюлы концентрация ретінде болады. Оны жылы кезінде емдік мақсаттарда қолданады. Емдік балшықтардың халықаралық атауы – пелоидтар емдік балшықтардың әртүрлілігіне қарамастан оның сыртқы түрі, құрамы, қалыптасқан әдістері мен шарттарына қарай олар бір-бірінен жалпы қасиеттерімен ерекшеленеді. Олар өзінің гоелогиялық қалыптасуымен ерекшеленеді. Оларға оның жылылық қасиеттері, қоюлы концентрациясы, бір қалыпты массасы кіреді.
Климаттық курорттарды емдеу үшін климаттың ерекшелігі қолданылады. Онвң қасиетіне мыналар әсер етеді:
Географиялық ені теңізге жақындығы мен алыстығы теңізден жоғары деңгейі, өсімдіктілігі теңіз жағалауы, таулы тегісті, орманды және далалы климаттық курорттар бар. Климаттық курорттарда күнді және ауданы ванналар, теңізді шомылулар, көлді және өзенді шомылулар , қыдырулар, ауада түс көру кең қолданылады. Осы жерде туберкулезды емес демалу мүшелерінің ауруларын, жүйке жүйе ауруларын, қан айналымы ауруларын емдейді.
1.2. Санаториялар мен курорттың істің рекреациялық
маңызы
Білетіміздей адамның күші рекреацилық жағдайда физикалық ұдайы үлкейтілген интелектуалды және эмоционалды болып келеді. Рекреация бізге дол. Индивидиум көзіндей қажет, ол мемлекет позияциясындай өзінің дамуына өндірісті жасап шығуын қамтамасыз етуге міндетті.
Барлық рекреациялық қызмет, формаларының ішінен денсаулықты бұрыңғы қалпына келтіру үшін яғни жақсарту үшін санатоиялармен куроттық индустрялардағы және табиғи емдейтінгидроминиралды немесе ландшафты климаттық ресурстарға тіркелу қажет.
Ең маңызды осындай куроттың практикалар сол куроттың өзінде көптеген функциялар қалыптасқан жерледе өтеді
Мысалы:
Пролфилақтикалық халық денсаулығын
Аурудың реабилитациясы жақсарту
Анимациалды – досуговалды қызмет.
Профилактикалық, халық денсаулығын жақсарту санаториялар мен куроттарда оң басты формаларды қолдану арқылы іске асырылады.
Компенсаторлы – адамның күшін физикалық тұрғыда қалпына келтіру. Бұл санаториялық – профилактикада күн – ара кешкісін, қабылдаған еніне байланысты іске асырылады.
Адамныңүлкейтілген физикалық күші мен десаулығын қалпына келтіру сатылы периодтағы санатоиядағы емдеу процесінде жүргізіледі.
Куротта падаланатын табиғи емдік ресурстар ауруға шалдығудан сақтандырады және адамның психикалық, физикалық жағдайын қалпына келуіне ерекше әсер етеді. Осындай куротты жерлер денсаулықтың нығаюымен сақтауына мүкіндік береді.
Реабилитация ауру адамдар өте қатты жаман ауруға шалдық қашан сон (инфаркт, миокарда) олардың көбі емделу практикасында көбінесе куротты жерлерге барады.
Куротты жерледрде емделу осы кездегі медицинаның ең маңызды көзі болып табыланады, нәтижесінде инвалиитерге, яғни жағдай нашар адамдарға ескерту береді ұдайы өндіріс пен еңбек реусурстарын сқтайды. Емделу нәтижесінде курорт уақытындағы жұмысқа жарамсыз, еңбекші өзінің ауруынан соң 2-3 рет сақтандырылады, еңбекті өндіру тез арада өседі.
Соңғы жылдары бүкіл әлемде адамдардың өзінің денсаулығына көңіл адаруы өте жоғары қарқында, яғни дәрежеде көрінуде . Осыған байланысты, көбіне спорттпен шуғылдануға куротты жерлерде осыған өте үлкен мән беруде және сол үшін қызмет етуде. Болшақта жоғары дәрежелі сауықтыратын орын, яғни спорттық комплекс: жаттықтыратын зал, спорттары ашылу жүзінде.
Бір жағынан қарасақ куротты жерлерде днмалу кезінде медицина жағын қамтып қоймай сонымен қатар әр түрлі бос уақытта көңіл көтеретін анимационалды циклдағы программалар берілген, демалушылардың көңілін, өмірге қызығушылығын арттыру үшін себептік периодтағы куротты жерлерде – бикеші, кинофильмдер көру, мәдениет қайраткерлерімен кездесу, табиғи – тарихи жерлерге, экскурсияға бару сияқты программалар қабылдануда.
Дәл осы кездерде анимаионалдықызметке қызығу курротты жерлерде тек қана төмендеге жоқ. Сонымен қатар ең маңызды түсініккке аналды.
Демалу кұррорттарын таңдауда адамдар тек қана медициналық факторларды ғана білік қоймай, сонымен бірге сауықтыру орындарында ұсынылатын спорттық, анимациялық қызметтерді уиренуде бұнымыз осы замандағы курротты жерде демалушыларға медициналық базада көп көңіл бөлуін қамтамасыз етеді.
Халықтың рекреациялық қажеттіліктіңөзгеруі және оның сұрақтары демалу куррортарындасанитарлы – куррорттық жұмыстың, куррортық – рекреациялықсистемадан бөлінуіне әкеп соқтырды, ең маңызды нысаны адам денсаулығын жоғарылату, оның маңызды мен өмір сүруінің жалғасы. Еңбасты жаңа куррорттық рекреацияның системалары мын болады:
І. Денсаулығын, жақсарту (санаториялық, курорттық ем қабылдау)
ІІ. Реабилитациялы
ІІІ. Ескерту
ІV. Реакциялық – анимацианалды
Барлық курорттық рекреациялық системаның функциялары спецификациялық технологияны қажет етеді, және олар комплексті түрде іске асырылады.
Курорттарды дамыту стратегиясы
Курорттарды басқарушы менеджер үшін ең маңызды шама нарықтың стратегиясының талқылау бұл үшін берілген курорттың (табиғ, экономикалық, әлеуметтік) ерекшеліктерінен шығатын емдеу қызметі нарығындағы емдеуді жүргізудің ұзаөқ мерзімді моделін таңдау қажет. Шипажайды дамытудың негізгі 4 стратегиялы жолы бар: шипажайдың толылығының түсуіне байланысты қолданатын ------- өзгеру стратегиясы жатады. Ол түсу себептерін анықтай отырып, қолдау мақсатында шипажайды дамыту үшін қоғамдық және жеке инвесторларды енгізу мақсаты болып табылады. Бұл жағдайда емдеу орнын қайта профильдеу варианты мүмкін.
Өсу деңгейін сақтау стратегиясы, қолайсыз сыртқы жағдайлар кезіндегі төменгі деңгей шамасын қолдауға жаңа қызмет көрсету мүмкін. (медициналық анимациялық) енгізу есебінен демалушыларды қызықтыруға бағытталған. Қол жеткен шама стратегиясы шипажай жаңа өнімнің тек шектелген топтамасына ие болып жаңа нарықта қайта жұмыс істей алмаған жағдайда жетілген деңгейді ұстап қалу қолданылады.
Шипажаймен таңдалатын сайлау өлшемінің стратегиясы нарықтың нақты сегментіне келтірілген.
Бұл даму принципі екі компоненттің барын көрсетеді: санаториялы-шипажайдың даму жоспары мен қаражаттық қолдау шараларының құрылымдық кешені. Берілген тәсіл даму стратегиясын нақты емдеу орны ретінде сондай-ақ бүтін сала ретінде де анықтауда қолданылады. Санаториялы шипажай жүйесінің даму бағдарламасын мемлекет немесе аймақ деңгейінде келесі мәселелерді қарастыру қажет: дамудың сәйкес түрлерінің (модель) анықтау террориориямен даму орындарының алғышартын орнату болашақ даму мен қаражаттандыру көлемін анықтау. Шикізаттардың таралу шегін белгілеу. Қаражат шараларының кешенінің шипажайға орналастыру секторын, кіші шипажай инфрақұрылымын қызмет көрсету жүйесін жақсарту жобаларын қолдауға бағытталған.
Маркетингтік зерттеулер
Емдік қызмет көрсетудің қазіргі заманғы нарығында маркетинг зерттеулері шипажайдың стратегиясынсыз моделінің таңдауын анықтау қажет.
Кеңес дәуірінде шаруашылықты-жоспарл жүргізу кезінде маркетингтік зерттеулер келесіге жинақталды: белгілі бір профильді шипажайда белгілі бір мекенде дамыту қажеттілігін көрсететін халықтың науқастану статистикасын талдауға;
Ауданның даму жоспарлары мен жетілген жоспарларды талдауға (КАТЭК и БАМ және тағы басқа түрдегі өндірістік кешендер құрылысына) яғни олардың болашақ кәсіпорталықтары емдеу – сауықтандыру демалыс жүйесімен қамтамасыз етілуі тиіс;
Халықтың санаториялы шипажай демалысында нақты қажеттілігінің талдануы, халықтың медициналық көмекке сұранысы бойынша материалдарды эксперттік бағалау тәсілінің көмегімен және емдеу мен демалуды қосу мүмкіндігінің болуымен өткізілді. Бұл тәсілді қолдану халықтың емдік демалысқа қажеттілік шамасының толық анықтауға мүмкіндік берді.
Қазіргі уақытта нарықтық экономика жағдайында маркетингтік зерттеулер екі модельде базаланады:
І модель, ол индивид спецфикасын ескеріп, оның емдеу демалысы туралы шешімін, мақсат деңгейін сапа көрсеткішін және оның қолайлығын қабылдау сияқты үш факторды айқындайды.
ІІ модель – кешендік қадам және түрлі топтардың (жасы бойынша отбасылық жағдайы және т.б.) ұжымдық сипатын ескеру.
Санаториялы-шипажай қызмет көрсету нарығында экономикалық тиімділік тек сахнада ғана емес, сондай-ақ қызмет көрсету саласы, оларды ұсыну жағдайы мен жарнама секілді бағалы емес факторларға топтасады.
Санаториялы шипажайды, қызмет көрсету нарығында еркін кіру және шығу үшін жағдайлар жасалған. Кірудің қызмет көрсету өндірушілерінің репутациясымен және олардың іс-әрекетінің сертификациясы мен лицензиясыныңталаптарымен байланысқан кейбір шектеулері бар.
Жоғарыда айталғандай санаториялы-шипажай мекемелерінің іс-әрекеті қазіргі уақытта жоғары деңгейде. Халықтың түрлі тобының қажеттілігіне байланысты, олар бұл нарықтың құрылуын анықтап, берілген облыста басқару шешімдерін қабылдау мен дайындау сілтемелері ретінде шығады.
Санаториялы шипажай қызмет көрсетуге сұраныс бір-бірімен тығыз байланысқан. Бірақ та табиғатымен ғана емес, демалушылар үшін қажеттілігімен де ерекшеленетін түрлі элементтермен анықталады.
Қызмет көрсетуге сұраныс элементтеріне мыналар жатады:
демалушылардың нақты бір мекемедегі қажеттілігін анықтау
саяхатқа дайындау
орын ауысу, орналастыру мен тамақтандыру
---------- орындағы іс әрекет
Персоналдық қажеттілік
Естеліктерді сақтау мен белгілеу
Санаториялы шипажай қызмет көрсетуге сұранысты барлық ғылыми зерттеулерінде бұл құбылыстың күрделігі және оның анықталмағандығы мен тұрақсыздығы белгіленеді. Санаториялы - шипажай мұранысының ерекшеліктерін зертеу бұл нарықтың қазіргі заманғы дамуына өте қажет. Себебі оның негізінде сұраныстың оның құрылымының яғни элементтерінің кешендік талдауын тереңдетіп өткізуге болады. Нәтижесінде бұл сұраныстың даму тенденциясын ашуға алдын-ала мүмкіндік туады. Болжамсыз жақсы басқару мен санаториялы шипажай бизнесіндегі координацияны ұйымдастыру мүмкін емес.
Санаториялы-шипажайлы қызмет көрсету сұранысы қажетті медициналық қызмет көрсетуінің максималды демалу қажеттілігін алуға ұмтылатын біртексіз адамдар тобымен құралады. Бірақ та қызмет көрсету өндірушілерінің барлығы демалушылардың қажеттілігін бірдей жақсы қанағаттандыра алмайды. Сондықтан маркетинг, ең басты да санаториялы шипажай қызмет көрсету қозғалысы науқса түріне дифференциалданып, сол уақытта потенциалды саяхат топтарына жалпы нарық сегментіне келтіріледі.
Демалушалардың біртекті топтарының сегментациясы санаториялы шипажай қызмет көрсету деңгейінің өсуін жоспарлау процесінде қажет болып табылады. Оның негізгі мақсаты нарық сегментін анықтау яғни оған жоғары деңгейде маркетинг облысындағы күштер бағытталуы тиіс.
Көбінесе нарық сегментациясы үшін әлеуметтік-экономикалық критериялар: жасы, жынысы, табыс деңгейі, ілімі, мамандығы пайдаланылады. Отбасы көлемі және тағы басқа. Сегментацияның критерияларының басқа тобы өнімге қатынасымен байланысты. Тұтынушылар тобы өнімді пайдалану көрсеткіштеріне сәйкес анықталады:
сатып алу жиілігіне (клиентердің шипажайға жиі бару шамасымен)
сатып алу көлемімен (жолдамасы қанша мерзімге сатып алуда қанша қызмет көрсету түрлерінің төлеуге мүмкіндігі бары)
сатып алу сұранысына (қандай категориялы санаторияға баруға мүмкіндігі бар)
өнімге сенімділігімен (бұл санаториге қайта бара ма)
өнімді сатып алу орнына сенімділігі (саяхат фирмасына қайта бару, жолдама алуына)
Санториялы-шипажайлы қызмет көрсетуге сұранысты анықтау үшін божам жасау керек: емделудің белгілі бір түріндегі қажеттіліктерді есептеуді жүргізу. Ағымды уақыттағы науқастың талдауына сүйену.
Нарықтық қарым-қатынас жағдайында математикалық, экономикалық және статистикалық модельдерді қолданып, санаториялы-шипажайлық істердің даму перспетивасын есептеуді жүргізу. Есептеу барысында Пиктік кезеңдегі макисмалды жүктемені ескеру қажет. Болжамды құруда эксперттердің көзқарасын ескеру қажет.
Құндық саясат
Емдеу қызметінің көрсету бағаларға шипажайларда мынаған шартталған:
а) жоғары категориялы санатория мен кәсіподақ емдеу орындарында қолайлы деңгейдің күрт ерекшелігімен (бұл материалдық база дамуының деңгейімен анықталады)
ә) сән үлгідегі шипажайларда демалу деңгейімен
б) түрлі аймақтарда орналасқан шипажайларда қамсыздандыруға кететін шығындардың түрлі шарттары мен шартталған.
Соңғы факторы негізінен Ресейдегі Қаратеңіз жағалауындағы шипажайларда қатты байқалады. Бұл зоналар жазғы кезеңде жүктеледі, суық мезгілде босайды, ал бұл орташа жылдық жүктемеге әсерін тигізеді. Ол мұнда 30-40% құрайды. Жазғы демалыс құнынан емдеу орындарындағы өлі мерзімдегі шығындар кіреді. Сондай-ақ Қаратеңізде шипажай саласы кент құрылымды болып табылады, ал бұл да жолдама құнын жоғарылатады. Көптеген адамдар жазғы демалысында жолдаманы қысқы уақытта арзан бағамен алуға тырысады, ал одан соң бағасын көтеріп жазғы уақытта сатады. Әлеуметтік сақтандыру жолдамаларының бағалары біртекті болады. Әлеуметтік сақтандыру қорына жолдамалар анағұрлым тиімді бағамен сатылады. Себебі ол санаториялық жолдамалардың 80%-ін 1 жылға сатып алады, ал бұл оған көтерме бағаны реттеуге құқық береді. Табысты болуға қызығатын саяхат фирмалары мен шипажайдың біріккен ассоциациясы ұйымдастыру кезінде шипажайдың жыл бойы толылығына иілмелі құндық саясатқы жетуге болады: өлі мерзімде емдік шипажайлық қызмет көрсетуде бағаны өзіндік құнына дейін түсіруге және одан да төмен бағаға түсіруге, ал Пиктік кезеңде оларды жоғары бағамен сатуға болады. Мұндай саясат әлеуметтік мәселені халықтың барлығын шипажайда емдеуді шешуге және қолдауға мүмкіндік береді. Емдеу орны – саяхат фирмасы тандемы шипажайдың материалдық базасын кеңейтуге және жаңартуға көптеген қаражаттың бөлінуін қамтамасыз ете алады. Бұл отандық шипажайға қосымша демалушылар санын шақыруға, сондай-ақ қос серіктестіктердің табысын жоғарылатуға жол ашады.
Шипажай ісінің мамандарын дайындау
Санатория-шипажай ісін қолайлы жүргізу мамандардың дайындалуын талап етеді. Бұрын дәрігерлердің мамандығын жоғарылату институттарында шипажайлар үшін медициналық қызметкерлерді дайындайтын.
Шетелде қонақ күту институттары мен мектептерде қонақ үй персоналын дайындау, ал медициналық персоналда – медицианылқ жоғарғы оқу орындарында дайындау тәжірибесі бар Қазақстанда қонақ үйлер мен санаториялы шипажай индустриясы үшін мамандарды дайындау туралы мәселе қойылған. Осыған байланысты осы мақсатпен жоғарғы оқу орындары санаториялы шипажай ісінің менеджменті мамандығы бойынша факультеттер немесе мамандандырылған жоғарғы оқу орындарын ұйымдастыру керек. Мұнда яғни жоғарғы буын басқарушыларын және санаториялы – шипажай мекемелері мен турфирмалардың менеджердерін дайындау мен айналысар еді.
М. Әуезов атындағы ОҚМУ-да 4 жыл бойы қонақ үй шаруашылығының менеджер мамандарын дайындайды. Олар мұнымен қатар санаториялы-шипажай мекемелерінде де істей алады. 4 жыл бойы университет жоғарғы оқу орындары студенттері шетел тәжірибесін Жерорта теңізінің жағалауында Түркияның Анталия қаласында Қаратеңіз жағалауында Ресейде өткізіп, сертификат алады.
1.3.Курорттар мен санаториялардың табиғи емдеу факторлары бойынша классификациялануы
1.3.1. Бальнеологиялық курорттар
Табиғи минералды сумен емедйтін қасиеті бор курорттарды бальнеологиялық курорт деп атаймыз.
Емдік қасиеті бар минералды сулар былай сипатталады: минералды және органикалық компонент пен гах мөлшерінің көп болуымен және организмге тигізетін әсерін анықтайтын ерекше физикалық құрамымен –
Радиоктивтілігі
РН көрсеткіші және т.б.
Минералды судың бальнеологиялық қасиетінің ең басты көрсеткіші:
Жалпы минерализациясы
Иондық құрамы
Газдық құрамы
Органикалық қосылыстар мен микроэлементтердің болуы
Радиоктивтілігі
Температрасымен
РН құрамымен сипатталады.
Минералдық көрсеткіші бойынша гп құрамында
Анион
Котион
Дисосациолонбойтын молекулалар. Сонының жиынтығы көрсетімді.
Табиғи минералды суларда бұл көрсеткіш ауытқып отырады. [2 – ден 500 гп дейін] емдікке қодануда оны
Сыртқы қолдану
Ішкі қолданудеп бөледі. 2-15 гп минералдық құрамы бар су (азминералданылған) бұл ішкі қолдануға жатқызады (тек минералды ноғарғышорының санаулысы ғана ішкі қолдануға ғана ішкі қолднануға болады мысалы: боталинкая 21 группа лугела 52 группа және т.б.)
Минералдық құрамы 15 гл көп болатын (орта газдалғандар) сулар сыртқы жағдайға қолданады мысалы: Ванна, бассейнге шашылу түрінде. Минералдық құрамы 35 гл жоғары болса онда ол рассолды деп атайды
Ал 150 гп жоғарысы – (крепкими рассоломи.)
Ашық суқоймаларды жоғары минералды сулар ропа д.от
Минералды судың иондық құрамы әртүрлі және көптүрлі болады (элементтік 50 түрі бар) Алайда суда еріген минералдар қосылыстары бірнеше ионфпен ғана көрсетілді.
Бұл иондар – хлор (сl), сульфат(SO4), кгидрокорбанат (HCO3). Катиондар - натрий (Na). кальций (Ca), Магний (Mg).
Иондар бойынша минералды суды (натрий гидрокарбонаты, натрий хлориді, және т.б.)
Газды құрамы бар сулар еркеше мимнералды су тобын құрайды газды суда көмірқышқы газы (CO2), азот(N2), (H2S) көптеп кездеседі. Газдалған судың физеологиялық және емдік әсеретуі судың газбен толығуымен анықталады.
Газдалған суда газ құрамы 1 литрде әртүрлі болады.
Табиғи минералды сулардың жоғарғы газдалғандары өзінен көмірқышқы газын, азотты бөледі. Осындай судың ваннасын қабылдағанда терінің газдалған судың биологиялық активтілігі жоғары болады, физикалық – химиялық құрамы суға ерекше қасиет береді. Родондық сулар радиоактивтілік құрамымен ерекшеленеді. Емдік мақсатта қолдануға болатын минералды сулардың газдың құрамы қанша болу керек екендігі алдын – ала көрсетіліп қойған. Көмірқышқыл газ (CO2) 0,5 гл, азот – N2 0,18 мгл H2S 10 мгл
Минералды судың құрамында кездесетін ион түріндегі микроэлеметтерге темір. (Fe2+ және Fe3+), иод (І), бром(Br), мышьяк(As), борқышқылы(HBO2) және т.б бұлардың көбі ферметтер мен гармондардың құрамына кіреді.
Санаториялар мен куроттың істің маңызды рекреациялық
Білетіміздей адамның күші рекреацилық жағдайда физикалық ұдайы үлкейтілген интелектуалды және эмоционалды болып келеді. Рекреация бізге дол. Индивидиум көзіндей қажет, ол мемлекет позияциясындай өзінің дамуына өндірісті жасап шығуын қамтамасыз етуге міндетті.
Барлық рекреациялық қызмет, формаларының ішінен денсаулықты бұрыңғы қалпына келтіру үшін яғни жақсарту үшін санатоиялармен куроттық индустрялардағы және табиғи емдейтінгидроминиралды немесе ландшафты климаттық ресурстарға тіркелу қажет.
Ең маңызды осындай куроттың практикалар сол куроттың өзінде көптеген функциялар қалыптасқан жерледе өтеді
Мысалы:
Пролфилақтикалық халық денсаулығын
Аурудың реабилитациясы жақсарту
Анимациалды – досуговалды қызмет.
Профилактикалық, халық денсаулығын жақсарту санаториялар мен куроттарда оң басты формаларды қолдану арқылы іске асырылады.
Компенсаторлы – адамның күшін физикалық тұрғыда қалпына келтіру. Бұл санаториялық – профилактикада күн – ара кешкісін, қабылдаған еніне байланысты іске асырылады.
Адамныңүлкейтілген физикалық күші мен десаулығын қалпына келтіру сатылы периодтағы санатоиядағы емдеу процесінде жүргізіледі.
Куротта падаланатын табиғи емдік ресурстар ауруға шалдығудан сақтандырады және адамның психикалық, физикалық жағдайын қалпына келуіне ерекше әсер етеді. Осындай куротты жерлер денсаулықтың нығаюымен сақтауына мүкіндік береді.
Реабилитация ауру адамдар өте қатты жаман ауруға шалдық қашан сон (инфаркт, миокарда) олардың көбі емделу практикасында көбінесе куротты жерлерге барады.
Куротты жерледрде емделу осы кездегі медицинаның ең маңызды көзі болып табыланады, нәтижесінде инвалиитерге, яғни жағдай нашар адамдарға ескерту береді ұдайы өндіріс пен еңбек реусурстарын сқтайды. Емделу нәтижесінде курорт уақытындағы жұмысқа жарамсыз, еңбекші өзінің ауруынан соң 2-3 рет сақтандырылады, еңбекті өндіру тез арада өседі.
Соңғы жылдары бүкіл әлемде адамдардың өзінің денсаулығына көңіл адаруы өте жоғары қарқында, яғни дәрежеде көрінуде . Осыған байланысты, көбіне спорттпен шуғылдануға куротты жерлерде осыған өте үлкен мән беруде және сол үшін қызмет етуде. Болшақта жоғары дәрежелі сауықтыратын орын, яғни спорттық комплекс: жаттықтыратын зал, спорттары ашылу жүзінде.
Бір жағынан қарасақ куротты жерлерде днмалу кезінде медицина жағын қамтып қоймай сонымен қатар әр түрлі бос уақытта көңіл көтеретін анимационалды циклдағы программалар берілген, демалушылардың көңілін, өмірге қызығушылығын арттыру үшін себептік периодтағы куротты жерлерде – бикеші, кинофильмдер көру, мәдениет қайраткерлерімен кездесу, табиғи – тарихи жерлерге, экскурсияға бару сияқты программалар қабылдануда.
Дәл осы кездерде анимаионалдықызметке қызығу курротты жерлерде тек қана төмендеге жоқ. Сонымен қатар ең маңызды түсініккке аналды.
Демалу кұррорттарын таңдауда адамдар тек қана медициналық факторларды ғана білік қоймай, сонымен бірге сауықтыру орындарында ұсынылатын спорттық, анимациялық қызметтерді уиренуде бұнымыз осы замандағы курротты жерде демалушыларға медициналық базада көп көңіл бөлуін қамтамасыз етеді.
Халықтың рекреациялық қажеттіліктіңөзгеруі және оның сұрақтары демалу куррортарындасанитарлы – куррорттық жұмыстың, куррортық – рекреациялықсистемадан бөлінуіне әкеп соқтырды, ең маңызды нысаны адам денсаулығын жоғарылату, оның маңызды мен өмір сүруінің жалғасы. Еңбасты жаңа куррорттық рекреацияның системалары мын болады:
І. Денсаулығын, жақсарту (санаториялық, курорттық ем қабылдау)
ІІ. Реабилитациялы
ІІІ. Ескерту
ІV. Реакциялық – анимацианалды
Барлық курорттық рекреациялық системаның функциялары спецификациялық технологияны қажет етеді, және олар комплексті түрде іске асырылады.
1.3.2. Балшықты курорттар.
Балшықты курорттар деп жанға жайлы табиғаты мен шипалы, емдік қасиеті мол балшық қоры бар, талапқа сай жетілген бальнотехникалық құрылыстары мен бірге санаториялық –курорт жүйесі бар ғимараттардан тұратын мекемелерді атайды.
Біздің елімізде емдік қасиеті бар 6 түрлі генетикалық топқа бөлініп, әрқайсысы өзінің физикалық қасиетімен және химиялық құрамымен ерекшеленеді. Балшықтар торфты, сапропелді (тұщы су қорыстары), сульфидті қорыстар, лайлы немесе шоқылы және ыстық сулы балшықтар деп аталады.
Емдік тәжірибеде ең көп қолданылатындары сульфидті қорысты, тұщы су қорысты және торфты балшықтар.
Сульфидті қорыстар қара балшықтар тұзды көлдердің табанында түзіледі. Мұндай көлдер Қырым, Қазақстан, Солтүстік Кавказ, Төменгі Повольже, Батыс Сібір далалары мен тағы басқа жерлерде орналасқан. Саки, Тамбукан, ира, Эльтон, Горькое, Карачи, Куяльник, Молла-Кара көлдері мен қорыстарында шипалы курорттар жұмыс істейді. Сульфидті бұлақты қорысты балшықтар көптеген минеральды бұлақтардың айналасынан (Стара Русса, Сергиев Минеральды Сулары және басқалары) пайда болған.
Тұщы сулы қорыстары шипалы балшықтардың (сапропелді) қорлары негізінен ССРО-ның Европалық бөліктерінің орталық және солтүстік облыстары мен Сібірде орналасқан. Бұл белдеулерде сонымен қатар торфты балшықтардың да мол қорлары кездеседі.
Жоғарыда аталған балшық түрлерінің барлығы да микроорганизмдердің өмір сүруінің тікелей әрекеттеріне байланысты болып, батпақ құрамында биологиялық белсенді заттар (ферменттер, гормондар), коллоидтар мен газдар (CH, H S, H, CO, N) пайда болған.
Биохимиялық сульфатредукция әрекеттері, сульфидті қорыс балшықтарының пайда болу кезеңдері, тек қана анаэробиялық жағдайда, яғни ауаның қатысуынсыз, тез ыдырайтын органикалық заттардың, еритін сульфаттар мен тиісті микрофлораның қатысуымен ғана жүзеге асады.
Шипалы балшықтар (қорыс, сапропель, торф) екі құрамдас күй – қатты және сұықтан тұрады. Сұйық күй судан және онда еріген тұздардан тұрса, ал қатты күй болса – коллоидты негізден, тұздар кристаллдарынан, неше түрлі мөлшердегі силикат бөліктерден, ұлу тас қабыршақтарынан, шіріп ыдырап өсімдік қалдықтарынан және басқа да жыныстардан тұрады.
Бальнотерапиялық емделуде қолданылатын балшқтар, бір-бірінен физикалық-химиялық қасиетімен де, химиялық құрамымен де, пайда болу кезеңімен де оқшауланып, ерекшеленеді.
Сульфидті қорыс балшықтары негізінен топырақты бөліктерімен және аздаған органикалық заттардан тұрады. Бұл балшықтардың қрамының 40-60 пайызы судан тұрады. Балшықтардың химиялық реакциясы кәдімгі бейтарап немесе әлсізсілтіліге сәйкес. Оларда сілтілігі жоғары pH 9,2-9,6 (Горькое және т.б.көлдер) қорысты балшықты көлдер кездеседі. Батпақтардың тұздылығы ауа райы мен топырақ құрамына байланысты, яғни 100 грамм батпақта 1 грамнан (тұздылығы төмен) 10 граммға дейін (өте тұзды көлдер) отырады.
Сапропельді балшықтар, тұщы сулы көлдерде су өсімдіктері мен судағы тіршілік егелерінің қалдықтарының ыдырауынан пайда болып, оның құрамында органикалық заттар мол болады; олар көмірсутегі жоқ, әрекеті бейтарапқа жақын. Бұл балшықтар курорттар Яункемери, Увильды, Усть-Качка және басқалар.
Торфты шипалы балшықтар, ағаштар мен өсімдіктердің ыдырауынан пайда болып, негізін органикалық гуминды заттар құраған. Химиялық әрекеттенуі әлсізқышқылды, бейтараптануы мүлдем сирек. Торфты курорттар: Бальдонда, Друскиникайда және басқа жерлерде орналасқан. Кейбір ерекшеленетіндері, негізінен сульфатты-кальцийлі минеральды сулармен байытылып, шипалылығы мол курорттар (Варзи-Ятчи, Кемери, Краинка). Бұл торфтарда көмірсутегі кездеседі. Су құрамы 65-85% құрайды.
Шоқылы жер балшықтары минеральды лайлы, топырағы мол балшықтар жатады. Шоқылы балшықтар минеральды тұздарының аздығымен, органикалық заттардың мүлдем жоқтығымен ерекшеленеді. Бұлардың құрамында газ болады, кейде микроэлементтер (йод, бром және басқа элементтер кездеседі). Мұндай шипалы батпағымен Ахтала курорты белгілі. Балшықтардың түрлері физикалық қасиеттерімен жылу сыйымдылығының молдығымен, әрі жоғары деңгейлілігімен, химиялық әрекетінің белсенділігімен pH (1,3-1,5 нан 9,5-10) және басқа да қасиеттерімен ерекшеленеді.
Минеральды қорысты және шоқылы балшықтар емге табиғи күйінде еш қоспасыз қолданылады.
Торфты балшықтар емдік шараларды қолданар алдында тұщы немесе минеральды сулармен араластырылады, ал сапропельді балшықтар керісінше, суынан арылтып тығыздалынады.
Құрамдары мен қасиеттерінің әртүрлілігіне қарамай, балшықтардың бәрінің де емге қолданылатындығында. Бұларға ылғалды мол сіңірушілікті, оның бәрі сулы коллоидтар, жоғарыға жылу сыйымдылығы мен жылу өткізбейтіндігін қосуға болады. Балшықтар өз бойларына сорғыштық қасиетімен және сумен араласқанда біртекті пластикалық бейнеге енгіштігімен ерекшеленеді.
Коллоидтық құрылымы балшықтардың құрамын анықтайды, әрі оған жабысқыштық пен аққыштық және иеленгіштік қасиет береді. Жоғарғы коллоидальдылық шипалы балшықтарға доғарғы ылғал сыйымдылығын береді, бұл өз кезегінде жылу сіңіргіштікті күшейтіп, судың жылу сыйымдылығына шейін жақындатады. Балшықтардың осы коллоидальдылығының арқасында батпақ теріге жақсы жабысып, оңайлықпен жуылып кетпейді. Балшықтардың осы қасиеті жылуды жоғалтпай, оны ұстап тұруға әкеледі. Осының арқасында балшықтар жылуынан тез айырылып қалатын судан ерекшеленеді.
Тұзды су көздеріндегі қорысты балшықтар қара немесе қара-сұр түсті, күкіртсутекті иісті, қолға жұмсақ, денеге жақсы жағылады. Су құрамының төменгі деңгейі 37-40% болса, жоғарғы деңгейі 55-70%-дан аспайды.
Балшықтарды бальноологиялық бағалауда ең мән берілетіні тұздылығы, ортаға қышқылдық әсері, сұйық еріген газдар мен органикалық заттардың құрамы және басқалары ескеріледі.
Торфтың емге қолданылуға жарайтынын анықтауда негізгі көрсеткіштері мыналар: ыдырау деңгейі, судың және органикалық заттардың барлығы, қоқымдар мөлшері, торф ерітіндісінің құрамы, орта әрекеті, сумен біртекті күйге дейін араласу мүмкіндігі және тағы да басқа.
Жоғарғы деңгейге дейін (60%-дан жоғары) ыдырап біртекті күйге түскенде, жоғарғы сорып алғыш қасиетке ие болады. Торфтың ыдырау мүмкіншілігі төмен жағдайда, оның құрамындағы өсімдік қалдықтары бар балшықтардың өте нашар болады. Торфта судың 65-68% -дан төмен болмау керек.
Қажетті емдік талапқа сәйкес деңгейге дейін жақсы дайындалған торфта судың құрамы 80-88%-ды құрайды.
Торфты ауада сақтаған кезде, оның кеуіп кетпеуі қатаң түрде қадағаланып отырылуы қажет (су деңгейі 55-60%-дан төмен түспеуі керек) , себебі суды жоғалтқасын оның су сіңіргіштігі төмендеп, сорып алғыштық қасиеті нашарлап әрі емдеік сапасын жғалтады.
Тұщы су қорысты (сапропели) және шоқылы жер балшықтарының құрамында су мол болған жағдайда, емдік тәжірибеде балшықтар тұндырылып, артық судан арылтылып барып қолданылады. Бұл балшықтарға да қойылатын талаптар, иеленгіштігі, жылу сіңіруі, тазалығы, химиялық ортаға әсері және басқа да қажеттіліктер тура сол сульфидті балшықтардағыдай.
Пайда болу жағдайлары әрқилы балшықтар, түрлі физикалық қасиетке ие бола отырып, химиялық құрмы да (санымен де, сапасымен де) әркелкі, өзінде жинақталған барлық құрамдас жиынтық қасиеттері ыстық жылумен, химиялық және механикалық тітіргендіргіштермен организмге күшті әсер етеді. Жоғарыда келтірілген түрлі қасиеттері бар емдік балшықтардың әсерлері өзара тығыз байланысты, олардың осы ерекшелігінен организмге әсерлері де әрқилы. Ең бастысы шипалық ем теріге әсер етіп, ол арқылы нейрогуморальды жолдармен организмнің ішіне енеді. Осындай жолдармен тері арқылы ішке өткен түрлі химиялық және басқа да биологиялық белсенді заттардың әсері организмге емдік шипа береді.
Осындай күрделі әсерлердің қорытындысы, адам ағзасының өн бойындағы өзгерістерге, организмнің күш қуатын қалпына келтіруіне, әрі оның қорғаныс қабілетін күшейтуіне әкеледі. Қан айналымының жақсаруы, оның ішінде микроайналымдар ағымдарын тездетіп, ферментативтік әрекеттерді жетілдіруге, иммунологиялық қасиеттерді күшейтуге және ағзадағы тотығу-тотықсыздандыру әрекеттерін де жақсартады. Бұл өз кезегінде ағзаны күшейтіп, ауырып қабынған жерлердің тез жазылуына, қалпына келтіру мен басқа да әрекеттерді тездетеді.
Жалпы ортақ қасиетке еге бола отырып, олардың жоғарғы емдік, шипалық тиімділіктері, жылу алмастырғыштығымен, әрқилы химиялық құрамы бар балшықтардың бір-бірінен организмге тигізетін жылу әсерімен ерекшеленіп, сайып келгенде физикалық-химиялық қасиетіне байланысты болады.
Бұл адам ағзасының жылу алмасуына және онымен байланысты өмір сүру әрекеттер жүйесі – қан айналымы жүйесінің барлық деңгейіне (оның ішінде микроайналымдар ағымдары), тыныс жүйесін, эндокриндік бездердің жұмыстарын жақсартуға, ағзаның клеткалық, молекулярлық метаболизмін бір жүйеге түсіруге, әрі ағзаның иммунологиялық қарсылығын арттыруға жәрдемдеседі.
Жоғарыда айтылғандардан ұғатынымыз, емдік балшықтарды кең түрде ванналарда және арнайы дене мүшелеріне бөлектей қолданғанда, оның механикалық әсерінен басқа адам ағзасына тигізетін жылу алмасумен қатар, химиялық әсерлерінің де өзара байланыстылығына көз жеткіземіз.
Шипалы балшықтарды негізінен балшық аппликациясы түрінде (бөлек не жалпы), сирек жағдайда ванналарда қолданылады. Кейде басқа әдістер де қолданылады – жыныс мүшелеріне балшық тампондары да ендіріліп, балшық ерітінділерін кішігірім ыдыстарға құйып та қолданылады. Балшықпен емдеу шаралары басқа да емдермен бірге жүргізіледі (гальванобалшықпен, балшық дәрілерімен электрофорез, балшық-индуктотермия, балшықиндуктофорез, балшықфонотерапия және басқалар).
Шипалы балшықтан басқа, кейбір курорттар мен санаторияларда жылубергіш ретінде лай, озокерит, парапин қолданылады. Бұлардың шипалы балшықтардай химиялық әсері жоқ болғанымен, оларды жоғарғы температураға дейін қыздыруға болады.
Көрсеткіші. Балшықпен емдеуге асқынған, созылмалы, әрі қатты қабынған, инфекциялы-аллергиялық және дистрофикалық әрекетті науқастар, ең бастысы буынның, омыртқаның, сүйектің бұлшық еттердің, сіңірдің, мертіккен нерв жүйесінің ауруларын, әйелдердің жыныстық ауруларын, бүйрек-қуық ауруларын, ас қорыту органдары ауруларын, тамырлар мен тері ауруларымен қатар құлақ, тамақ, мұрын, көз және басқа да аурулар жіберіледі.
Емделуге болмайтындар. Қатты қабынып ауырғандарға, созылмалы аурудың асқынған жағдайында, қатерлі ісіктер пайда болғанда, кейбір қатерсіз ісіктерде, асқынып келе жатқан эндокриндік ауруларға, туберкулез (барлық органдар), жүрек – қан тамырлар жүйесі ауруларына емделуге болмайды.
Суда микроэлементтер өзінің құндылығын көрсетеді, құрамында 20 мгл темірі бар су темірлі, 0,7 мгл мышьягы бар су-мышякты, ал 50 мгл кремнийі бар су кремнийлі қышқыл деп аталады.
Кейбір микроэлементтер теріден өтетін болғандықтан, осы элементтері бар суды пайдаланады. Мұндай микроэлементтерге бром, йод, мышьяк жатады.
Құрамында 25 мл бромы бар суды бромды, ал 5 мгл йоды бар суды йодты деп атайды. Минералды судың органикалық бірігуі гуминдер, битумдар, нафтендік қышқылдарға және феналы бар бірігуге жатады. Органикалық заттардың барлық түрі табиғи су құрамында бар. Органикалық заттар және судың микрофлорасыз бактериялы және биореттейтін қасиетін анфқиайды. Олардың кейбіреуі тұзды конгломератта ерітетін жағдайды көрсетеді. Ішетін су құрамындағы өте көп, органикалық зат уландыратын жағдайға жеткізеді. Судың құрамында органикалық заттар 10 мгл болса, биологиялық активті деп аталады. Егер судың құрамында органикалық зат 30 мгл болса, ішуге болмайды. Судағы (pH) реацкиясы өздігінен минералды деп аталмайды, организмге физиологиялық әсерін анықтайды. Судағы рН –тың шамасына қарай минералды судың химиялық элементтер арасындағы айырма.
РН-тың шамасына қарай минералды су (рН 3,5-7,8)-қышқыл, (6,8-7,2)-орта және (7,2-8,5 және көп) әсер деп бөлінеді. Минералды, су ішуге пайдалы. Ал жуынғанда әр түрлі әсер етеді. Қышқыл орта блоктардың ұюын тудырады, эпидермие нығыздалып, терінің тартылуына әсер етеді. Әсер еткіш орта, керісінше, тері колоидтерінің ісінуіне, эпителидің сырқы қабатына әсер етіп, терінің қасиетін жоғарылатады.
Бұлақ суының температурасы және құрамындағы РН, оның емдік қасиетіне әсер етпейді.
Өте тереңдіктен шығатын ыстық сулар, құрамына байланысты әр түрлі болады.
Минералды сулар температурасына бйланысты суық (20° С-қа дейін), жылы (20-36°С), ыстық (37-42°) және өте ыстық (42°С-тан жоғары) деп бөлінеді.
Минералды сулар аниондық құрмы бойынша 6 негізгі класқа бөлінеді, олардың әрқайсысы құрамына байланысты катиондық бөліктерге бөлінеді. Иондық құрамынан басқа емдік әсері бар минералды сулар құрамындағы газға байланысты микроэлементтерге, радиокативтігіне қарай 7 негізгі балнеологиялық топқа бөлінеді.
1. Спецификалық компонентсіз (хлоридті натрилі)
2. көмірқышқылды
3. серосутегі (сульфидті)
4. темірлі, мышякты, марганец, мед, алюминий, цинк.
5. бром, иодты және органикалық заттардың жоғарғы сапасы
6. радиондық
7. кремнистые термы
Минералды судың құрамына байланысты курорттар юөлінеді. Көптеген курортардың бірнеше табиғи емдік қасиеті бар. Бальноелайлы, бальноеклиматтық, бальнеоклиматтылайлы болып бөлінеді. Физико-химиялық және емдік қасиеті минералды сулардың оларды қолдану түрлері бойынша анықталады. Бальнеолиялық курорттар минералды суларды ішу және сыртқы жағдайларға (жуыну т.б.) пайдалуына байланысты бөлінеді.
Минералды суларды сыртқа пайдалануға ванна қабылдау, бассейнде шомылу, тағы да басқалар жатады. Минералды судың сыртқы әсеріне температуралық, механикалық, химиялық компонеттер жатады.
1.3.3 Климаттық курорттар.
Климаттық курорттарда емдік фактордың негізгісі климат болады. Барлық балшығы бар курорттарда , осы климаттың ерекшелігі, нәтижелі емге әсері бары анық.
Климатерапия – бұл түрлі климаттарды пайдалану әдісі. (қалың орман аймағы, орман , дала, елсіз дала, жерортатеңізі маңында) және метеорологиялық жинақтары және түрлі физикалық қасиеттер.
Климотерапияға жататындар :
а) климаттың қысқа мерзімді ауысуын,
б) түрлі климатогеографиялық аймақтарда орналасқан қала шетіндегі жерлерге келуі,
в) климатопроцедура түрлері – ауа жер , су процедуралары.
Түрлі ауруларды емдеу үшін үйреншікті климаттық жағдайды қарама қарсы климаттың жағдай бар жерге ауыстыруды ұсынады.
Мысалы: Европалық орта сызығынан Кореяға ауыстыру, немесе Оралға , Байкалға және түрлі шынығу режимдерін қолдану.
Хронически ауруларды емдеу үшін мыс: (тыныс алзу жолдары, жүрек, жүйке, қан өзгеруі, бүйрек буын аурулары). Климаттың түрлерін пайдалану (теңіз жағалуы, дала, елсіз, таулы).
Ауа райын өзгерту барысындағы адамның ағзасында, бір қатар пайдалы, физикалық биохимиялық, морфологиялық өзгерістер дамиды. Климатикалық факторларды бастапқы оқу курсына енгізу керек. Оның мақсаты ағзаның жоғары сезімталдығын төмендету ауа райының өзгеруіне байланысты.
Патологиялық белгілерінде (ультра фиолетовой радиации, оттегі, аэроиондар) климатикалық емдеулер осы жетіспейтін табиғи факторларды енгізуі мүмкін. Олар адам ағзасының жағдайын жақсартады.
Жалпы физиологияның әсері бойынша адам ағзасына климатикалық курорттарды 3 категорияға бөлуге болады:
1. климатикалық курорттары туралы,
2. жаттықтыру,
3. жаттықтандыру
1. Крымның оңтүстік жағалуы, Кавказ жағалауындағы курорттар, Краснодар өлкесі, Украинаның оңтүстігі мен молдаыия жатады.
2. Прибалтика курорттары , орта сызығында, Украинаның солтүстік аудандарындағы, Белоруссия, Молдавия және т.б.
3. Карелия, Урал, Сибирь солтүстік батыс аудандарындағы курорттар жатады.
Курортты таңдау барысында, тек қана аймақтардағы климатикалық ерекшеліктерін білу емес оның жыл мерзімдерінің басталуы және ұзақтылығы жайында да білу қажет. Тундрада қыс бірінші қазанда басталады. Құмды және ылғалды жері бар субтропиктарда, жаз бірінші мамырда басталады, ал тундрада ұғу керек: ол қандай аймақтан шықты, қайда бара жатыр.
а) Біздің еліміздің аймақтарында жыл бойы ультракүлгін радиациясы түрлі биологиялық белсенділік атқарады.
б) ультракүлгіннің жетіспеушілігі мынада:
1. егер күннің ыстығы 25 С-тан аспаса
2. нашар және жай белсенділік танытса онда күннің 25-45 С.
в) егер 45 С-тан жоғары болса, онда күшті биологиялық белсенділік көрсетеді. Курортты таңдау кезінде мынадай мәліметтерді білу шарт: әр тәулікарасындағы ауа температурасының өзгеруі жайында, атмолсфера қысымы жайында. Аз мөлшерде өзгеруі әсіресе жаз мезгілінде байқалынады, ал көп мөлшерде – ол қыс мезгілінде білінеді. (батыс шығыс сибирьде).
СССР-дің европалық аймағында, әсіресе теңіз жағалауындағы аудандарда, ауа температурасының өзгеруі көп болады.
Термикалық режимінің қосымша мінездемесі ауа температурасының бір суткалық амплитудасы болып табылады. Ол 13 С-тан асады. Ауа температурасының ритмикалық тербелуі, адам ағзасының қалыптасу механизміне жаттықтандыру әсерін тигізеді. Атмосфералық ауада оттегінің өзгеруіне байланысты қапырық күндерде де болады – ыстық және ылғалды жағдайлар. Олар ауада отттегінің азайтуына әсер етеді.
Қапырық ауа біздің барлық аймақтарымызда Сібірде де, Алыс Шығыста да кездеседі. Орманды жерлерде және орман далаларында мұндай күндер 3-10 күннен аса болады. Европаның оңтүстүгінде, Қазақстанда Приморье өлкесінде және Сібірдің орталық аудандарында мұндай қапырық күндер айына 10-15 қайталанады.
Қапырық ауаның максимальды қайталауы оңтүстік Европолық бөлігіндегі аудандарын да , Кавказда, Приморье өлкесінде, Қазақстан және Орта Азияда кездеседі. (1 ай 15 күннен аса). Курорт – санаторийге барарда сол аймақтың жел соғу режимі жайында мәлімет алу керек. Әсіресе қатты жел Ақ теңіз жағалауында кездеседі. (16 мс) 50-7 процент айына. Және Балтық теңізінің жағалауындағы әсіресе Лиспан ауданында кездеседі. Европа аймағындағы орманды жерлерде 1жыл бойы жылдамдығы 2- мс (55-65 процент) жел соғады.
Дала аймақтарында орманды жерлерге қарағанда жылдамдығы көп жел соғады. Бұл ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
І тарау. Курорттар мен санаториялардың негізгі топтары
1.1. Негізгі түсініктер
1.2. Санаториялар мен курорттың істің рекреациялық
маңызы
1.3. Курорттар мен санаториялардың табиғи емдеу
факторлары бойынша классификациялануы
1.3.1. Бальнеоологиялық курорттар
1.3.2. Балшықты курорттар
1.3.3. Климаттың курорттар
ІІ тарау Курорттарды басқару
2.1. Курорттардың анықтамалық сипаттамалары
2.2. Курорттардың экономикалық, әлеуметтік және
экологиялық әсерлері
2.2. Инвестициялық саясат мәселелері
ІІІ тарау Республикадағы санаторлы курорттық істердің даму перспективасы
3.1. Санаторлы-курорттық істердің ұйымдастырылу қағидалары
3.2. Емделу демалысының қазіргі заманғы нарығы
3.3. ҚР-ң демалыс үйлері мен шипажайлары
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қосымшалар
І тарау. Курорттар мен санаториялардың негізгі топтары
1.1. Негізгі түсініктер
Заңды құжаттарда емдік жерлерде және курорттарда табиғи емдіе ресурстары туралы келесідей курортты-логикалық терминдерге анықтама беріледі:
табиғи емдік ресурстар-минералды сулар, емдік балшықтар, лимон, және өзендердің рапасы, емдік климат және т.б. ауруларды емдейтін және демалысты ұйымдастыратын табиғи объектілердің емдік қасиеттері негізінде ғылыми зерттеулер және көп жылдық практика арқылы анықталады. Сонымен қатар федералды органдармен бекітіледі.
курорттық қызмет – ғылыми-практикалық қызметті ұйымдастыру және ауруларды емдеу мен профилакторий ұйымдастырудың жүзеге асыру қызметі ол табиғи емдік ресурстар арқылы жасалыналды.
табиғи емдік ресурстарды қолданудың технологиялық схемасы – технологиялық әдістерді ұйымдастыратын және табиғи емдік ресурстарды қолданатын проекті құжат эксплуатация кезінде ұсынылған ресурстардың емдік қасиетін жақсартады және сақтайды.
Табиғи емдік ресурстарды қолданушылар бұл қайта үдеуді жүзеге асыратын және табиғи емдік ресурстарды қолданатын заңды және жеке тұлғалар.
Емдік сауықтыру орны – бұл табиғи емдік ресурстары бар территория болып табылады. Ол жер халықтың демалуына емдіккті ұйымдастыруға арналған.
Курорт бұл емдік сауықтыру мақсатында қолданылатын табиғи территория. Ол жерде табиғи емдік ресурстар және эксплуатацияға берілетін мекемелер мен инфраструктурасы бар жер.
Федералды мәні бар курорт – емдік сауықтыру мақсатында қолданылатын қоршалған табиғи территория болып табылады. Ол мемлекеттік өкімет пен федералды органдары бекітеді.
Аудандық мәні бар курорт – емдік профилактикалық мақсатта қолданылатын табиғи территория болып табылады. Ол жеткілікті басқару органдарымен бекітіледі.
Курортты аудан – ықшамдалып орналасқан курорттары бар, санаториы ауданмен қоршалған территория болып табылады.
Санитарлық қорғау ауданы – бұл ерекше қорғалынатын табиғи территория. Бұл Қазақстан Республикасының заңдылықтары мен ережелері негізінде жасалынған. Ол табиғи ресурстарды қорғауды және сақтауды қамтамасыз етеді. Және осы жерді балшықтармен зиянды заттардан қорғайды.
Емдік – сауықтыру жерлерге және курорттарға таулы санитарлы қорғау жерлері кіреді. Басқа жағдайларда санитарлы қорғау аймақтары кіреді. Санитарлы қорғаудың ішкі жағдайы бұл емдік сауықтыру жердің, курорттың, курортты аймақтың ортасы болып табылады.
Мемлекеттің курортты қоры – бұл барлық анықталған т табиғи емдік ресурстардың емдік сауықтыру жерлердің, курорттардың және курортты аймақтардың бірлестігі болып табылады. Курортты қордың мемлекеттік есебі және емдік-сауықтыру жері мен курорттары мемлекеттік республика үкіметі жүргізеді.
Осы анықтамалардан басқа рекреациялық географияға курортты зона және курортты агломерация түсініктері енгізілген:
курортты зона бұл жоғары концентрациясы бар жалпы курортты шаруашылыққа енгізілген емдеуші үйлері бар курортты аймақ болып табылады. Сонымен қатар жалпы зоналары бар, жалпы транспотты үлгісі бар, жалпы курортты паркі және жалпы курортты медициналық объектілері бар сулы және балшықты емдеу ауруханасы бар сулы галереясы бар курортты поликлиникасы бар курортты аймақтар.
курортты агломерация бұл жалпы курортты байланысқа егізделген курортты қалалар мен ірі курортты ауылдар жлпы курортты комплекстерге біріктірілген курортты зонаның жоғары даму стадиясы болып табылады. Физика географиялық және геологиялық шарттар бойынша құрамы және қасиеті әртүрлі емдік минералды, балшықтар анықталған.
Емдеу әдістері бойынша курорттар 3 негізгі топқа бөлінеді: бальнеологиялық балшықты, және климаттық
Бальнеологиялық курорттағы негізгі емдік әдісіне минералды сулар жатады. Ол ванналарға , инголяцияға, ішуге асқазанды тазартуға бассейнде шомылуға арналған. Ол кәдімгі судан өзінің ионды қоспасымен ерекшеленеді. Сонымен қоса температурасымен биологиялық активті газдардың болуымен , радиоактивті элементтердің болукмен жоғарғы биологиялық активті микро элементтерімен ерекшеленеді.
Екінші топтағы курорттарда (балшық) ең негізгі емдік фактор болып емдік балшық табылады. Емдік балшық бұл қазіргі заманға және геологиялық жас табиғи қалыптасулырды айтады. Оның құрамында әр түрлі мөлшерде су, органикалық және минералды заттар болады. Ол қоюлы концентрация ретінде болады. Оны жылы кезінде емдік мақсаттарда қолданады. Емдік балшықтардың халықаралық атауы – пелоидтар емдік балшықтардың әртүрлілігіне қарамастан оның сыртқы түрі, құрамы, қалыптасқан әдістері мен шарттарына қарай олар бір-бірінен жалпы қасиеттерімен ерекшеленеді. Олар өзінің гоелогиялық қалыптасуымен ерекшеленеді. Оларға оның жылылық қасиеттері, қоюлы концентрациясы, бір қалыпты массасы кіреді.
Климаттық курорттарды емдеу үшін климаттың ерекшелігі қолданылады. Онвң қасиетіне мыналар әсер етеді:
Географиялық ені теңізге жақындығы мен алыстығы теңізден жоғары деңгейі, өсімдіктілігі теңіз жағалауы, таулы тегісті, орманды және далалы климаттық курорттар бар. Климаттық курорттарда күнді және ауданы ванналар, теңізді шомылулар, көлді және өзенді шомылулар , қыдырулар, ауада түс көру кең қолданылады. Осы жерде туберкулезды емес демалу мүшелерінің ауруларын, жүйке жүйе ауруларын, қан айналымы ауруларын емдейді.
1.2. Санаториялар мен курорттың істің рекреациялық
маңызы
Білетіміздей адамның күші рекреацилық жағдайда физикалық ұдайы үлкейтілген интелектуалды және эмоционалды болып келеді. Рекреация бізге дол. Индивидиум көзіндей қажет, ол мемлекет позияциясындай өзінің дамуына өндірісті жасап шығуын қамтамасыз етуге міндетті.
Барлық рекреациялық қызмет, формаларының ішінен денсаулықты бұрыңғы қалпына келтіру үшін яғни жақсарту үшін санатоиялармен куроттық индустрялардағы және табиғи емдейтінгидроминиралды немесе ландшафты климаттық ресурстарға тіркелу қажет.
Ең маңызды осындай куроттың практикалар сол куроттың өзінде көптеген функциялар қалыптасқан жерледе өтеді
Мысалы:
Пролфилақтикалық халық денсаулығын
Аурудың реабилитациясы жақсарту
Анимациалды – досуговалды қызмет.
Профилактикалық, халық денсаулығын жақсарту санаториялар мен куроттарда оң басты формаларды қолдану арқылы іске асырылады.
Компенсаторлы – адамның күшін физикалық тұрғыда қалпына келтіру. Бұл санаториялық – профилактикада күн – ара кешкісін, қабылдаған еніне байланысты іске асырылады.
Адамныңүлкейтілген физикалық күші мен десаулығын қалпына келтіру сатылы периодтағы санатоиядағы емдеу процесінде жүргізіледі.
Куротта падаланатын табиғи емдік ресурстар ауруға шалдығудан сақтандырады және адамның психикалық, физикалық жағдайын қалпына келуіне ерекше әсер етеді. Осындай куротты жерлер денсаулықтың нығаюымен сақтауына мүкіндік береді.
Реабилитация ауру адамдар өте қатты жаман ауруға шалдық қашан сон (инфаркт, миокарда) олардың көбі емделу практикасында көбінесе куротты жерлерге барады.
Куротты жерледрде емделу осы кездегі медицинаның ең маңызды көзі болып табыланады, нәтижесінде инвалиитерге, яғни жағдай нашар адамдарға ескерту береді ұдайы өндіріс пен еңбек реусурстарын сқтайды. Емделу нәтижесінде курорт уақытындағы жұмысқа жарамсыз, еңбекші өзінің ауруынан соң 2-3 рет сақтандырылады, еңбекті өндіру тез арада өседі.
Соңғы жылдары бүкіл әлемде адамдардың өзінің денсаулығына көңіл адаруы өте жоғары қарқында, яғни дәрежеде көрінуде . Осыған байланысты, көбіне спорттпен шуғылдануға куротты жерлерде осыған өте үлкен мән беруде және сол үшін қызмет етуде. Болшақта жоғары дәрежелі сауықтыратын орын, яғни спорттық комплекс: жаттықтыратын зал, спорттары ашылу жүзінде.
Бір жағынан қарасақ куротты жерлерде днмалу кезінде медицина жағын қамтып қоймай сонымен қатар әр түрлі бос уақытта көңіл көтеретін анимационалды циклдағы программалар берілген, демалушылардың көңілін, өмірге қызығушылығын арттыру үшін себептік периодтағы куротты жерлерде – бикеші, кинофильмдер көру, мәдениет қайраткерлерімен кездесу, табиғи – тарихи жерлерге, экскурсияға бару сияқты программалар қабылдануда.
Дәл осы кездерде анимаионалдықызметке қызығу курротты жерлерде тек қана төмендеге жоқ. Сонымен қатар ең маңызды түсініккке аналды.
Демалу кұррорттарын таңдауда адамдар тек қана медициналық факторларды ғана білік қоймай, сонымен бірге сауықтыру орындарында ұсынылатын спорттық, анимациялық қызметтерді уиренуде бұнымыз осы замандағы курротты жерде демалушыларға медициналық базада көп көңіл бөлуін қамтамасыз етеді.
Халықтың рекреациялық қажеттіліктіңөзгеруі және оның сұрақтары демалу куррортарындасанитарлы – куррорттық жұмыстың, куррортық – рекреациялықсистемадан бөлінуіне әкеп соқтырды, ең маңызды нысаны адам денсаулығын жоғарылату, оның маңызды мен өмір сүруінің жалғасы. Еңбасты жаңа куррорттық рекреацияның системалары мын болады:
І. Денсаулығын, жақсарту (санаториялық, курорттық ем қабылдау)
ІІ. Реабилитациялы
ІІІ. Ескерту
ІV. Реакциялық – анимацианалды
Барлық курорттық рекреациялық системаның функциялары спецификациялық технологияны қажет етеді, және олар комплексті түрде іске асырылады.
Курорттарды дамыту стратегиясы
Курорттарды басқарушы менеджер үшін ең маңызды шама нарықтың стратегиясының талқылау бұл үшін берілген курорттың (табиғ, экономикалық, әлеуметтік) ерекшеліктерінен шығатын емдеу қызметі нарығындағы емдеуді жүргізудің ұзаөқ мерзімді моделін таңдау қажет. Шипажайды дамытудың негізгі 4 стратегиялы жолы бар: шипажайдың толылығының түсуіне байланысты қолданатын ------- өзгеру стратегиясы жатады. Ол түсу себептерін анықтай отырып, қолдау мақсатында шипажайды дамыту үшін қоғамдық және жеке инвесторларды енгізу мақсаты болып табылады. Бұл жағдайда емдеу орнын қайта профильдеу варианты мүмкін.
Өсу деңгейін сақтау стратегиясы, қолайсыз сыртқы жағдайлар кезіндегі төменгі деңгей шамасын қолдауға жаңа қызмет көрсету мүмкін. (медициналық анимациялық) енгізу есебінен демалушыларды қызықтыруға бағытталған. Қол жеткен шама стратегиясы шипажай жаңа өнімнің тек шектелген топтамасына ие болып жаңа нарықта қайта жұмыс істей алмаған жағдайда жетілген деңгейді ұстап қалу қолданылады.
Шипажаймен таңдалатын сайлау өлшемінің стратегиясы нарықтың нақты сегментіне келтірілген.
Бұл даму принципі екі компоненттің барын көрсетеді: санаториялы-шипажайдың даму жоспары мен қаражаттық қолдау шараларының құрылымдық кешені. Берілген тәсіл даму стратегиясын нақты емдеу орны ретінде сондай-ақ бүтін сала ретінде де анықтауда қолданылады. Санаториялы шипажай жүйесінің даму бағдарламасын мемлекет немесе аймақ деңгейінде келесі мәселелерді қарастыру қажет: дамудың сәйкес түрлерінің (модель) анықтау террориориямен даму орындарының алғышартын орнату болашақ даму мен қаражаттандыру көлемін анықтау. Шикізаттардың таралу шегін белгілеу. Қаражат шараларының кешенінің шипажайға орналастыру секторын, кіші шипажай инфрақұрылымын қызмет көрсету жүйесін жақсарту жобаларын қолдауға бағытталған.
Маркетингтік зерттеулер
Емдік қызмет көрсетудің қазіргі заманғы нарығында маркетинг зерттеулері шипажайдың стратегиясынсыз моделінің таңдауын анықтау қажет.
Кеңес дәуірінде шаруашылықты-жоспарл жүргізу кезінде маркетингтік зерттеулер келесіге жинақталды: белгілі бір профильді шипажайда белгілі бір мекенде дамыту қажеттілігін көрсететін халықтың науқастану статистикасын талдауға;
Ауданның даму жоспарлары мен жетілген жоспарларды талдауға (КАТЭК и БАМ және тағы басқа түрдегі өндірістік кешендер құрылысына) яғни олардың болашақ кәсіпорталықтары емдеу – сауықтандыру демалыс жүйесімен қамтамасыз етілуі тиіс;
Халықтың санаториялы шипажай демалысында нақты қажеттілігінің талдануы, халықтың медициналық көмекке сұранысы бойынша материалдарды эксперттік бағалау тәсілінің көмегімен және емдеу мен демалуды қосу мүмкіндігінің болуымен өткізілді. Бұл тәсілді қолдану халықтың емдік демалысқа қажеттілік шамасының толық анықтауға мүмкіндік берді.
Қазіргі уақытта нарықтық экономика жағдайында маркетингтік зерттеулер екі модельде базаланады:
І модель, ол индивид спецфикасын ескеріп, оның емдеу демалысы туралы шешімін, мақсат деңгейін сапа көрсеткішін және оның қолайлығын қабылдау сияқты үш факторды айқындайды.
ІІ модель – кешендік қадам және түрлі топтардың (жасы бойынша отбасылық жағдайы және т.б.) ұжымдық сипатын ескеру.
Санаториялы-шипажай қызмет көрсету нарығында экономикалық тиімділік тек сахнада ғана емес, сондай-ақ қызмет көрсету саласы, оларды ұсыну жағдайы мен жарнама секілді бағалы емес факторларға топтасады.
Санаториялы шипажайды, қызмет көрсету нарығында еркін кіру және шығу үшін жағдайлар жасалған. Кірудің қызмет көрсету өндірушілерінің репутациясымен және олардың іс-әрекетінің сертификациясы мен лицензиясыныңталаптарымен байланысқан кейбір шектеулері бар.
Жоғарыда айталғандай санаториялы-шипажай мекемелерінің іс-әрекеті қазіргі уақытта жоғары деңгейде. Халықтың түрлі тобының қажеттілігіне байланысты, олар бұл нарықтың құрылуын анықтап, берілген облыста басқару шешімдерін қабылдау мен дайындау сілтемелері ретінде шығады.
Санаториялы шипажай қызмет көрсетуге сұраныс бір-бірімен тығыз байланысқан. Бірақ та табиғатымен ғана емес, демалушылар үшін қажеттілігімен де ерекшеленетін түрлі элементтермен анықталады.
Қызмет көрсетуге сұраныс элементтеріне мыналар жатады:
демалушылардың нақты бір мекемедегі қажеттілігін анықтау
саяхатқа дайындау
орын ауысу, орналастыру мен тамақтандыру
---------- орындағы іс әрекет
Персоналдық қажеттілік
Естеліктерді сақтау мен белгілеу
Санаториялы шипажай қызмет көрсетуге сұранысты барлық ғылыми зерттеулерінде бұл құбылыстың күрделігі және оның анықталмағандығы мен тұрақсыздығы белгіленеді. Санаториялы - шипажай мұранысының ерекшеліктерін зертеу бұл нарықтың қазіргі заманғы дамуына өте қажет. Себебі оның негізінде сұраныстың оның құрылымының яғни элементтерінің кешендік талдауын тереңдетіп өткізуге болады. Нәтижесінде бұл сұраныстың даму тенденциясын ашуға алдын-ала мүмкіндік туады. Болжамсыз жақсы басқару мен санаториялы шипажай бизнесіндегі координацияны ұйымдастыру мүмкін емес.
Санаториялы-шипажайлы қызмет көрсету сұранысы қажетті медициналық қызмет көрсетуінің максималды демалу қажеттілігін алуға ұмтылатын біртексіз адамдар тобымен құралады. Бірақ та қызмет көрсету өндірушілерінің барлығы демалушылардың қажеттілігін бірдей жақсы қанағаттандыра алмайды. Сондықтан маркетинг, ең басты да санаториялы шипажай қызмет көрсету қозғалысы науқса түріне дифференциалданып, сол уақытта потенциалды саяхат топтарына жалпы нарық сегментіне келтіріледі.
Демалушалардың біртекті топтарының сегментациясы санаториялы шипажай қызмет көрсету деңгейінің өсуін жоспарлау процесінде қажет болып табылады. Оның негізгі мақсаты нарық сегментін анықтау яғни оған жоғары деңгейде маркетинг облысындағы күштер бағытталуы тиіс.
Көбінесе нарық сегментациясы үшін әлеуметтік-экономикалық критериялар: жасы, жынысы, табыс деңгейі, ілімі, мамандығы пайдаланылады. Отбасы көлемі және тағы басқа. Сегментацияның критерияларының басқа тобы өнімге қатынасымен байланысты. Тұтынушылар тобы өнімді пайдалану көрсеткіштеріне сәйкес анықталады:
сатып алу жиілігіне (клиентердің шипажайға жиі бару шамасымен)
сатып алу көлемімен (жолдамасы қанша мерзімге сатып алуда қанша қызмет көрсету түрлерінің төлеуге мүмкіндігі бары)
сатып алу сұранысына (қандай категориялы санаторияға баруға мүмкіндігі бар)
өнімге сенімділігімен (бұл санаториге қайта бара ма)
өнімді сатып алу орнына сенімділігі (саяхат фирмасына қайта бару, жолдама алуына)
Санториялы-шипажайлы қызмет көрсетуге сұранысты анықтау үшін божам жасау керек: емделудің белгілі бір түріндегі қажеттіліктерді есептеуді жүргізу. Ағымды уақыттағы науқастың талдауына сүйену.
Нарықтық қарым-қатынас жағдайында математикалық, экономикалық және статистикалық модельдерді қолданып, санаториялы-шипажайлық істердің даму перспетивасын есептеуді жүргізу. Есептеу барысында Пиктік кезеңдегі макисмалды жүктемені ескеру қажет. Болжамды құруда эксперттердің көзқарасын ескеру қажет.
Құндық саясат
Емдеу қызметінің көрсету бағаларға шипажайларда мынаған шартталған:
а) жоғары категориялы санатория мен кәсіподақ емдеу орындарында қолайлы деңгейдің күрт ерекшелігімен (бұл материалдық база дамуының деңгейімен анықталады)
ә) сән үлгідегі шипажайларда демалу деңгейімен
б) түрлі аймақтарда орналасқан шипажайларда қамсыздандыруға кететін шығындардың түрлі шарттары мен шартталған.
Соңғы факторы негізінен Ресейдегі Қаратеңіз жағалауындағы шипажайларда қатты байқалады. Бұл зоналар жазғы кезеңде жүктеледі, суық мезгілде босайды, ал бұл орташа жылдық жүктемеге әсерін тигізеді. Ол мұнда 30-40% құрайды. Жазғы демалыс құнынан емдеу орындарындағы өлі мерзімдегі шығындар кіреді. Сондай-ақ Қаратеңізде шипажай саласы кент құрылымды болып табылады, ал бұл да жолдама құнын жоғарылатады. Көптеген адамдар жазғы демалысында жолдаманы қысқы уақытта арзан бағамен алуға тырысады, ал одан соң бағасын көтеріп жазғы уақытта сатады. Әлеуметтік сақтандыру жолдамаларының бағалары біртекті болады. Әлеуметтік сақтандыру қорына жолдамалар анағұрлым тиімді бағамен сатылады. Себебі ол санаториялық жолдамалардың 80%-ін 1 жылға сатып алады, ал бұл оған көтерме бағаны реттеуге құқық береді. Табысты болуға қызығатын саяхат фирмалары мен шипажайдың біріккен ассоциациясы ұйымдастыру кезінде шипажайдың жыл бойы толылығына иілмелі құндық саясатқы жетуге болады: өлі мерзімде емдік шипажайлық қызмет көрсетуде бағаны өзіндік құнына дейін түсіруге және одан да төмен бағаға түсіруге, ал Пиктік кезеңде оларды жоғары бағамен сатуға болады. Мұндай саясат әлеуметтік мәселені халықтың барлығын шипажайда емдеуді шешуге және қолдауға мүмкіндік береді. Емдеу орны – саяхат фирмасы тандемы шипажайдың материалдық базасын кеңейтуге және жаңартуға көптеген қаражаттың бөлінуін қамтамасыз ете алады. Бұл отандық шипажайға қосымша демалушылар санын шақыруға, сондай-ақ қос серіктестіктердің табысын жоғарылатуға жол ашады.
Шипажай ісінің мамандарын дайындау
Санатория-шипажай ісін қолайлы жүргізу мамандардың дайындалуын талап етеді. Бұрын дәрігерлердің мамандығын жоғарылату институттарында шипажайлар үшін медициналық қызметкерлерді дайындайтын.
Шетелде қонақ күту институттары мен мектептерде қонақ үй персоналын дайындау, ал медициналық персоналда – медицианылқ жоғарғы оқу орындарында дайындау тәжірибесі бар Қазақстанда қонақ үйлер мен санаториялы шипажай индустриясы үшін мамандарды дайындау туралы мәселе қойылған. Осыған байланысты осы мақсатпен жоғарғы оқу орындары санаториялы шипажай ісінің менеджменті мамандығы бойынша факультеттер немесе мамандандырылған жоғарғы оқу орындарын ұйымдастыру керек. Мұнда яғни жоғарғы буын басқарушыларын және санаториялы – шипажай мекемелері мен турфирмалардың менеджердерін дайындау мен айналысар еді.
М. Әуезов атындағы ОҚМУ-да 4 жыл бойы қонақ үй шаруашылығының менеджер мамандарын дайындайды. Олар мұнымен қатар санаториялы-шипажай мекемелерінде де істей алады. 4 жыл бойы университет жоғарғы оқу орындары студенттері шетел тәжірибесін Жерорта теңізінің жағалауында Түркияның Анталия қаласында Қаратеңіз жағалауында Ресейде өткізіп, сертификат алады.
1.3.Курорттар мен санаториялардың табиғи емдеу факторлары бойынша классификациялануы
1.3.1. Бальнеологиялық курорттар
Табиғи минералды сумен емедйтін қасиеті бор курорттарды бальнеологиялық курорт деп атаймыз.
Емдік қасиеті бар минералды сулар былай сипатталады: минералды және органикалық компонент пен гах мөлшерінің көп болуымен және организмге тигізетін әсерін анықтайтын ерекше физикалық құрамымен –
Радиоктивтілігі
РН көрсеткіші және т.б.
Минералды судың бальнеологиялық қасиетінің ең басты көрсеткіші:
Жалпы минерализациясы
Иондық құрамы
Газдық құрамы
Органикалық қосылыстар мен микроэлементтердің болуы
Радиоктивтілігі
Температрасымен
РН құрамымен сипатталады.
Минералдық көрсеткіші бойынша гп құрамында
Анион
Котион
Дисосациолонбойтын молекулалар. Сонының жиынтығы көрсетімді.
Табиғи минералды суларда бұл көрсеткіш ауытқып отырады. [2 – ден 500 гп дейін] емдікке қодануда оны
Сыртқы қолдану
Ішкі қолданудеп бөледі. 2-15 гп минералдық құрамы бар су (азминералданылған) бұл ішкі қолдануға жатқызады (тек минералды ноғарғышорының санаулысы ғана ішкі қолдануға ғана ішкі қолднануға болады мысалы: боталинкая 21 группа лугела 52 группа және т.б.)
Минералдық құрамы 15 гл көп болатын (орта газдалғандар) сулар сыртқы жағдайға қолданады мысалы: Ванна, бассейнге шашылу түрінде. Минералдық құрамы 35 гл жоғары болса онда ол рассолды деп атайды
Ал 150 гп жоғарысы – (крепкими рассоломи.)
Ашық суқоймаларды жоғары минералды сулар ропа д.от
Минералды судың иондық құрамы әртүрлі және көптүрлі болады (элементтік 50 түрі бар) Алайда суда еріген минералдар қосылыстары бірнеше ионфпен ғана көрсетілді.
Бұл иондар – хлор (сl), сульфат(SO4), кгидрокорбанат (HCO3). Катиондар - натрий (Na). кальций (Ca), Магний (Mg).
Иондар бойынша минералды суды (натрий гидрокарбонаты, натрий хлориді, және т.б.)
Газды құрамы бар сулар еркеше мимнералды су тобын құрайды газды суда көмірқышқы газы (CO2), азот(N2), (H2S) көптеп кездеседі. Газдалған судың физеологиялық және емдік әсеретуі судың газбен толығуымен анықталады.
Газдалған суда газ құрамы 1 литрде әртүрлі болады.
Табиғи минералды сулардың жоғарғы газдалғандары өзінен көмірқышқы газын, азотты бөледі. Осындай судың ваннасын қабылдағанда терінің газдалған судың биологиялық активтілігі жоғары болады, физикалық – химиялық құрамы суға ерекше қасиет береді. Родондық сулар радиоактивтілік құрамымен ерекшеленеді. Емдік мақсатта қолдануға болатын минералды сулардың газдың құрамы қанша болу керек екендігі алдын – ала көрсетіліп қойған. Көмірқышқыл газ (CO2) 0,5 гл, азот – N2 0,18 мгл H2S 10 мгл
Минералды судың құрамында кездесетін ион түріндегі микроэлеметтерге темір. (Fe2+ және Fe3+), иод (І), бром(Br), мышьяк(As), борқышқылы(HBO2) және т.б бұлардың көбі ферметтер мен гармондардың құрамына кіреді.
Санаториялар мен куроттың істің маңызды рекреациялық
Білетіміздей адамның күші рекреацилық жағдайда физикалық ұдайы үлкейтілген интелектуалды және эмоционалды болып келеді. Рекреация бізге дол. Индивидиум көзіндей қажет, ол мемлекет позияциясындай өзінің дамуына өндірісті жасап шығуын қамтамасыз етуге міндетті.
Барлық рекреациялық қызмет, формаларының ішінен денсаулықты бұрыңғы қалпына келтіру үшін яғни жақсарту үшін санатоиялармен куроттық индустрялардағы және табиғи емдейтінгидроминиралды немесе ландшафты климаттық ресурстарға тіркелу қажет.
Ең маңызды осындай куроттың практикалар сол куроттың өзінде көптеген функциялар қалыптасқан жерледе өтеді
Мысалы:
Пролфилақтикалық халық денсаулығын
Аурудың реабилитациясы жақсарту
Анимациалды – досуговалды қызмет.
Профилактикалық, халық денсаулығын жақсарту санаториялар мен куроттарда оң басты формаларды қолдану арқылы іске асырылады.
Компенсаторлы – адамның күшін физикалық тұрғыда қалпына келтіру. Бұл санаториялық – профилактикада күн – ара кешкісін, қабылдаған еніне байланысты іске асырылады.
Адамныңүлкейтілген физикалық күші мен десаулығын қалпына келтіру сатылы периодтағы санатоиядағы емдеу процесінде жүргізіледі.
Куротта падаланатын табиғи емдік ресурстар ауруға шалдығудан сақтандырады және адамның психикалық, физикалық жағдайын қалпына келуіне ерекше әсер етеді. Осындай куротты жерлер денсаулықтың нығаюымен сақтауына мүкіндік береді.
Реабилитация ауру адамдар өте қатты жаман ауруға шалдық қашан сон (инфаркт, миокарда) олардың көбі емделу практикасында көбінесе куротты жерлерге барады.
Куротты жерледрде емделу осы кездегі медицинаның ең маңызды көзі болып табыланады, нәтижесінде инвалиитерге, яғни жағдай нашар адамдарға ескерту береді ұдайы өндіріс пен еңбек реусурстарын сқтайды. Емделу нәтижесінде курорт уақытындағы жұмысқа жарамсыз, еңбекші өзінің ауруынан соң 2-3 рет сақтандырылады, еңбекті өндіру тез арада өседі.
Соңғы жылдары бүкіл әлемде адамдардың өзінің денсаулығына көңіл адаруы өте жоғары қарқында, яғни дәрежеде көрінуде . Осыған байланысты, көбіне спорттпен шуғылдануға куротты жерлерде осыған өте үлкен мән беруде және сол үшін қызмет етуде. Болшақта жоғары дәрежелі сауықтыратын орын, яғни спорттық комплекс: жаттықтыратын зал, спорттары ашылу жүзінде.
Бір жағынан қарасақ куротты жерлерде днмалу кезінде медицина жағын қамтып қоймай сонымен қатар әр түрлі бос уақытта көңіл көтеретін анимационалды циклдағы программалар берілген, демалушылардың көңілін, өмірге қызығушылығын арттыру үшін себептік периодтағы куротты жерлерде – бикеші, кинофильмдер көру, мәдениет қайраткерлерімен кездесу, табиғи – тарихи жерлерге, экскурсияға бару сияқты программалар қабылдануда.
Дәл осы кездерде анимаионалдықызметке қызығу курротты жерлерде тек қана төмендеге жоқ. Сонымен қатар ең маңызды түсініккке аналды.
Демалу кұррорттарын таңдауда адамдар тек қана медициналық факторларды ғана білік қоймай, сонымен бірге сауықтыру орындарында ұсынылатын спорттық, анимациялық қызметтерді уиренуде бұнымыз осы замандағы курротты жерде демалушыларға медициналық базада көп көңіл бөлуін қамтамасыз етеді.
Халықтың рекреациялық қажеттіліктіңөзгеруі және оның сұрақтары демалу куррортарындасанитарлы – куррорттық жұмыстың, куррортық – рекреациялықсистемадан бөлінуіне әкеп соқтырды, ең маңызды нысаны адам денсаулығын жоғарылату, оның маңызды мен өмір сүруінің жалғасы. Еңбасты жаңа куррорттық рекреацияның системалары мын болады:
І. Денсаулығын, жақсарту (санаториялық, курорттық ем қабылдау)
ІІ. Реабилитациялы
ІІІ. Ескерту
ІV. Реакциялық – анимацианалды
Барлық курорттық рекреациялық системаның функциялары спецификациялық технологияны қажет етеді, және олар комплексті түрде іске асырылады.
1.3.2. Балшықты курорттар.
Балшықты курорттар деп жанға жайлы табиғаты мен шипалы, емдік қасиеті мол балшық қоры бар, талапқа сай жетілген бальнотехникалық құрылыстары мен бірге санаториялық –курорт жүйесі бар ғимараттардан тұратын мекемелерді атайды.
Біздің елімізде емдік қасиеті бар 6 түрлі генетикалық топқа бөлініп, әрқайсысы өзінің физикалық қасиетімен және химиялық құрамымен ерекшеленеді. Балшықтар торфты, сапропелді (тұщы су қорыстары), сульфидті қорыстар, лайлы немесе шоқылы және ыстық сулы балшықтар деп аталады.
Емдік тәжірибеде ең көп қолданылатындары сульфидті қорысты, тұщы су қорысты және торфты балшықтар.
Сульфидті қорыстар қара балшықтар тұзды көлдердің табанында түзіледі. Мұндай көлдер Қырым, Қазақстан, Солтүстік Кавказ, Төменгі Повольже, Батыс Сібір далалары мен тағы басқа жерлерде орналасқан. Саки, Тамбукан, ира, Эльтон, Горькое, Карачи, Куяльник, Молла-Кара көлдері мен қорыстарында шипалы курорттар жұмыс істейді. Сульфидті бұлақты қорысты балшықтар көптеген минеральды бұлақтардың айналасынан (Стара Русса, Сергиев Минеральды Сулары және басқалары) пайда болған.
Тұщы сулы қорыстары шипалы балшықтардың (сапропелді) қорлары негізінен ССРО-ның Европалық бөліктерінің орталық және солтүстік облыстары мен Сібірде орналасқан. Бұл белдеулерде сонымен қатар торфты балшықтардың да мол қорлары кездеседі.
Жоғарыда аталған балшық түрлерінің барлығы да микроорганизмдердің өмір сүруінің тікелей әрекеттеріне байланысты болып, батпақ құрамында биологиялық белсенді заттар (ферменттер, гормондар), коллоидтар мен газдар (CH, H S, H, CO, N) пайда болған.
Биохимиялық сульфатредукция әрекеттері, сульфидті қорыс балшықтарының пайда болу кезеңдері, тек қана анаэробиялық жағдайда, яғни ауаның қатысуынсыз, тез ыдырайтын органикалық заттардың, еритін сульфаттар мен тиісті микрофлораның қатысуымен ғана жүзеге асады.
Шипалы балшықтар (қорыс, сапропель, торф) екі құрамдас күй – қатты және сұықтан тұрады. Сұйық күй судан және онда еріген тұздардан тұрса, ал қатты күй болса – коллоидты негізден, тұздар кристаллдарынан, неше түрлі мөлшердегі силикат бөліктерден, ұлу тас қабыршақтарынан, шіріп ыдырап өсімдік қалдықтарынан және басқа да жыныстардан тұрады.
Бальнотерапиялық емделуде қолданылатын балшқтар, бір-бірінен физикалық-химиялық қасиетімен де, химиялық құрамымен де, пайда болу кезеңімен де оқшауланып, ерекшеленеді.
Сульфидті қорыс балшықтары негізінен топырақты бөліктерімен және аздаған органикалық заттардан тұрады. Бұл балшықтардың қрамының 40-60 пайызы судан тұрады. Балшықтардың химиялық реакциясы кәдімгі бейтарап немесе әлсізсілтіліге сәйкес. Оларда сілтілігі жоғары pH 9,2-9,6 (Горькое және т.б.көлдер) қорысты балшықты көлдер кездеседі. Батпақтардың тұздылығы ауа райы мен топырақ құрамына байланысты, яғни 100 грамм батпақта 1 грамнан (тұздылығы төмен) 10 граммға дейін (өте тұзды көлдер) отырады.
Сапропельді балшықтар, тұщы сулы көлдерде су өсімдіктері мен судағы тіршілік егелерінің қалдықтарының ыдырауынан пайда болып, оның құрамында органикалық заттар мол болады; олар көмірсутегі жоқ, әрекеті бейтарапқа жақын. Бұл балшықтар курорттар Яункемери, Увильды, Усть-Качка және басқалар.
Торфты шипалы балшықтар, ағаштар мен өсімдіктердің ыдырауынан пайда болып, негізін органикалық гуминды заттар құраған. Химиялық әрекеттенуі әлсізқышқылды, бейтараптануы мүлдем сирек. Торфты курорттар: Бальдонда, Друскиникайда және басқа жерлерде орналасқан. Кейбір ерекшеленетіндері, негізінен сульфатты-кальцийлі минеральды сулармен байытылып, шипалылығы мол курорттар (Варзи-Ятчи, Кемери, Краинка). Бұл торфтарда көмірсутегі кездеседі. Су құрамы 65-85% құрайды.
Шоқылы жер балшықтары минеральды лайлы, топырағы мол балшықтар жатады. Шоқылы балшықтар минеральды тұздарының аздығымен, органикалық заттардың мүлдем жоқтығымен ерекшеленеді. Бұлардың құрамында газ болады, кейде микроэлементтер (йод, бром және басқа элементтер кездеседі). Мұндай шипалы батпағымен Ахтала курорты белгілі. Балшықтардың түрлері физикалық қасиеттерімен жылу сыйымдылығының молдығымен, әрі жоғары деңгейлілігімен, химиялық әрекетінің белсенділігімен pH (1,3-1,5 нан 9,5-10) және басқа да қасиеттерімен ерекшеленеді.
Минеральды қорысты және шоқылы балшықтар емге табиғи күйінде еш қоспасыз қолданылады.
Торфты балшықтар емдік шараларды қолданар алдында тұщы немесе минеральды сулармен араластырылады, ал сапропельді балшықтар керісінше, суынан арылтып тығыздалынады.
Құрамдары мен қасиеттерінің әртүрлілігіне қарамай, балшықтардың бәрінің де емге қолданылатындығында. Бұларға ылғалды мол сіңірушілікті, оның бәрі сулы коллоидтар, жоғарыға жылу сыйымдылығы мен жылу өткізбейтіндігін қосуға болады. Балшықтар өз бойларына сорғыштық қасиетімен және сумен араласқанда біртекті пластикалық бейнеге енгіштігімен ерекшеленеді.
Коллоидтық құрылымы балшықтардың құрамын анықтайды, әрі оған жабысқыштық пен аққыштық және иеленгіштік қасиет береді. Жоғарғы коллоидальдылық шипалы балшықтарға доғарғы ылғал сыйымдылығын береді, бұл өз кезегінде жылу сіңіргіштікті күшейтіп, судың жылу сыйымдылығына шейін жақындатады. Балшықтардың осы коллоидальдылығының арқасында батпақ теріге жақсы жабысып, оңайлықпен жуылып кетпейді. Балшықтардың осы қасиеті жылуды жоғалтпай, оны ұстап тұруға әкеледі. Осының арқасында балшықтар жылуынан тез айырылып қалатын судан ерекшеленеді.
Тұзды су көздеріндегі қорысты балшықтар қара немесе қара-сұр түсті, күкіртсутекті иісті, қолға жұмсақ, денеге жақсы жағылады. Су құрамының төменгі деңгейі 37-40% болса, жоғарғы деңгейі 55-70%-дан аспайды.
Балшықтарды бальноологиялық бағалауда ең мән берілетіні тұздылығы, ортаға қышқылдық әсері, сұйық еріген газдар мен органикалық заттардың құрамы және басқалары ескеріледі.
Торфтың емге қолданылуға жарайтынын анықтауда негізгі көрсеткіштері мыналар: ыдырау деңгейі, судың және органикалық заттардың барлығы, қоқымдар мөлшері, торф ерітіндісінің құрамы, орта әрекеті, сумен біртекті күйге дейін араласу мүмкіндігі және тағы да басқа.
Жоғарғы деңгейге дейін (60%-дан жоғары) ыдырап біртекті күйге түскенде, жоғарғы сорып алғыш қасиетке ие болады. Торфтың ыдырау мүмкіншілігі төмен жағдайда, оның құрамындағы өсімдік қалдықтары бар балшықтардың өте нашар болады. Торфта судың 65-68% -дан төмен болмау керек.
Қажетті емдік талапқа сәйкес деңгейге дейін жақсы дайындалған торфта судың құрамы 80-88%-ды құрайды.
Торфты ауада сақтаған кезде, оның кеуіп кетпеуі қатаң түрде қадағаланып отырылуы қажет (су деңгейі 55-60%-дан төмен түспеуі керек) , себебі суды жоғалтқасын оның су сіңіргіштігі төмендеп, сорып алғыштық қасиеті нашарлап әрі емдеік сапасын жғалтады.
Тұщы су қорысты (сапропели) және шоқылы жер балшықтарының құрамында су мол болған жағдайда, емдік тәжірибеде балшықтар тұндырылып, артық судан арылтылып барып қолданылады. Бұл балшықтарға да қойылатын талаптар, иеленгіштігі, жылу сіңіруі, тазалығы, химиялық ортаға әсері және басқа да қажеттіліктер тура сол сульфидті балшықтардағыдай.
Пайда болу жағдайлары әрқилы балшықтар, түрлі физикалық қасиетке ие бола отырып, химиялық құрмы да (санымен де, сапасымен де) әркелкі, өзінде жинақталған барлық құрамдас жиынтық қасиеттері ыстық жылумен, химиялық және механикалық тітіргендіргіштермен организмге күшті әсер етеді. Жоғарыда келтірілген түрлі қасиеттері бар емдік балшықтардың әсерлері өзара тығыз байланысты, олардың осы ерекшелігінен организмге әсерлері де әрқилы. Ең бастысы шипалық ем теріге әсер етіп, ол арқылы нейрогуморальды жолдармен организмнің ішіне енеді. Осындай жолдармен тері арқылы ішке өткен түрлі химиялық және басқа да биологиялық белсенді заттардың әсері организмге емдік шипа береді.
Осындай күрделі әсерлердің қорытындысы, адам ағзасының өн бойындағы өзгерістерге, организмнің күш қуатын қалпына келтіруіне, әрі оның қорғаныс қабілетін күшейтуіне әкеледі. Қан айналымының жақсаруы, оның ішінде микроайналымдар ағымдарын тездетіп, ферментативтік әрекеттерді жетілдіруге, иммунологиялық қасиеттерді күшейтуге және ағзадағы тотығу-тотықсыздандыру әрекеттерін де жақсартады. Бұл өз кезегінде ағзаны күшейтіп, ауырып қабынған жерлердің тез жазылуына, қалпына келтіру мен басқа да әрекеттерді тездетеді.
Жалпы ортақ қасиетке еге бола отырып, олардың жоғарғы емдік, шипалық тиімділіктері, жылу алмастырғыштығымен, әрқилы химиялық құрамы бар балшықтардың бір-бірінен организмге тигізетін жылу әсерімен ерекшеленіп, сайып келгенде физикалық-химиялық қасиетіне байланысты болады.
Бұл адам ағзасының жылу алмасуына және онымен байланысты өмір сүру әрекеттер жүйесі – қан айналымы жүйесінің барлық деңгейіне (оның ішінде микроайналымдар ағымдары), тыныс жүйесін, эндокриндік бездердің жұмыстарын жақсартуға, ағзаның клеткалық, молекулярлық метаболизмін бір жүйеге түсіруге, әрі ағзаның иммунологиялық қарсылығын арттыруға жәрдемдеседі.
Жоғарыда айтылғандардан ұғатынымыз, емдік балшықтарды кең түрде ванналарда және арнайы дене мүшелеріне бөлектей қолданғанда, оның механикалық әсерінен басқа адам ағзасына тигізетін жылу алмасумен қатар, химиялық әсерлерінің де өзара байланыстылығына көз жеткіземіз.
Шипалы балшықтарды негізінен балшық аппликациясы түрінде (бөлек не жалпы), сирек жағдайда ванналарда қолданылады. Кейде басқа әдістер де қолданылады – жыныс мүшелеріне балшық тампондары да ендіріліп, балшық ерітінділерін кішігірім ыдыстарға құйып та қолданылады. Балшықпен емдеу шаралары басқа да емдермен бірге жүргізіледі (гальванобалшықпен, балшық дәрілерімен электрофорез, балшық-индуктотермия, балшықиндуктофорез, балшықфонотерапия және басқалар).
Шипалы балшықтан басқа, кейбір курорттар мен санаторияларда жылубергіш ретінде лай, озокерит, парапин қолданылады. Бұлардың шипалы балшықтардай химиялық әсері жоқ болғанымен, оларды жоғарғы температураға дейін қыздыруға болады.
Көрсеткіші. Балшықпен емдеуге асқынған, созылмалы, әрі қатты қабынған, инфекциялы-аллергиялық және дистрофикалық әрекетті науқастар, ең бастысы буынның, омыртқаның, сүйектің бұлшық еттердің, сіңірдің, мертіккен нерв жүйесінің ауруларын, әйелдердің жыныстық ауруларын, бүйрек-қуық ауруларын, ас қорыту органдары ауруларын, тамырлар мен тері ауруларымен қатар құлақ, тамақ, мұрын, көз және басқа да аурулар жіберіледі.
Емделуге болмайтындар. Қатты қабынып ауырғандарға, созылмалы аурудың асқынған жағдайында, қатерлі ісіктер пайда болғанда, кейбір қатерсіз ісіктерде, асқынып келе жатқан эндокриндік ауруларға, туберкулез (барлық органдар), жүрек – қан тамырлар жүйесі ауруларына емделуге болмайды.
Суда микроэлементтер өзінің құндылығын көрсетеді, құрамында 20 мгл темірі бар су темірлі, 0,7 мгл мышьягы бар су-мышякты, ал 50 мгл кремнийі бар су кремнийлі қышқыл деп аталады.
Кейбір микроэлементтер теріден өтетін болғандықтан, осы элементтері бар суды пайдаланады. Мұндай микроэлементтерге бром, йод, мышьяк жатады.
Құрамында 25 мл бромы бар суды бромды, ал 5 мгл йоды бар суды йодты деп атайды. Минералды судың органикалық бірігуі гуминдер, битумдар, нафтендік қышқылдарға және феналы бар бірігуге жатады. Органикалық заттардың барлық түрі табиғи су құрамында бар. Органикалық заттар және судың микрофлорасыз бактериялы және биореттейтін қасиетін анфқиайды. Олардың кейбіреуі тұзды конгломератта ерітетін жағдайды көрсетеді. Ішетін су құрамындағы өте көп, органикалық зат уландыратын жағдайға жеткізеді. Судың құрамында органикалық заттар 10 мгл болса, биологиялық активті деп аталады. Егер судың құрамында органикалық зат 30 мгл болса, ішуге болмайды. Судағы (pH) реацкиясы өздігінен минералды деп аталмайды, организмге физиологиялық әсерін анықтайды. Судағы рН –тың шамасына қарай минералды судың химиялық элементтер арасындағы айырма.
РН-тың шамасына қарай минералды су (рН 3,5-7,8)-қышқыл, (6,8-7,2)-орта және (7,2-8,5 және көп) әсер деп бөлінеді. Минералды, су ішуге пайдалы. Ал жуынғанда әр түрлі әсер етеді. Қышқыл орта блоктардың ұюын тудырады, эпидермие нығыздалып, терінің тартылуына әсер етеді. Әсер еткіш орта, керісінше, тері колоидтерінің ісінуіне, эпителидің сырқы қабатына әсер етіп, терінің қасиетін жоғарылатады.
Бұлақ суының температурасы және құрамындағы РН, оның емдік қасиетіне әсер етпейді.
Өте тереңдіктен шығатын ыстық сулар, құрамына байланысты әр түрлі болады.
Минералды сулар температурасына бйланысты суық (20° С-қа дейін), жылы (20-36°С), ыстық (37-42°) және өте ыстық (42°С-тан жоғары) деп бөлінеді.
Минералды сулар аниондық құрмы бойынша 6 негізгі класқа бөлінеді, олардың әрқайсысы құрамына байланысты катиондық бөліктерге бөлінеді. Иондық құрамынан басқа емдік әсері бар минералды сулар құрамындағы газға байланысты микроэлементтерге, радиокативтігіне қарай 7 негізгі балнеологиялық топқа бөлінеді.
1. Спецификалық компонентсіз (хлоридті натрилі)
2. көмірқышқылды
3. серосутегі (сульфидті)
4. темірлі, мышякты, марганец, мед, алюминий, цинк.
5. бром, иодты және органикалық заттардың жоғарғы сапасы
6. радиондық
7. кремнистые термы
Минералды судың құрамына байланысты курорттар юөлінеді. Көптеген курортардың бірнеше табиғи емдік қасиеті бар. Бальноелайлы, бальноеклиматтық, бальнеоклиматтылайлы болып бөлінеді. Физико-химиялық және емдік қасиеті минералды сулардың оларды қолдану түрлері бойынша анықталады. Бальнеолиялық курорттар минералды суларды ішу және сыртқы жағдайларға (жуыну т.б.) пайдалуына байланысты бөлінеді.
Минералды суларды сыртқа пайдалануға ванна қабылдау, бассейнде шомылу, тағы да басқалар жатады. Минералды судың сыртқы әсеріне температуралық, механикалық, химиялық компонеттер жатады.
1.3.3 Климаттық курорттар.
Климаттық курорттарда емдік фактордың негізгісі климат болады. Барлық балшығы бар курорттарда , осы климаттың ерекшелігі, нәтижелі емге әсері бары анық.
Климатерапия – бұл түрлі климаттарды пайдалану әдісі. (қалың орман аймағы, орман , дала, елсіз дала, жерортатеңізі маңында) және метеорологиялық жинақтары және түрлі физикалық қасиеттер.
Климотерапияға жататындар :
а) климаттың қысқа мерзімді ауысуын,
б) түрлі климатогеографиялық аймақтарда орналасқан қала шетіндегі жерлерге келуі,
в) климатопроцедура түрлері – ауа жер , су процедуралары.
Түрлі ауруларды емдеу үшін үйреншікті климаттық жағдайды қарама қарсы климаттың жағдай бар жерге ауыстыруды ұсынады.
Мысалы: Европалық орта сызығынан Кореяға ауыстыру, немесе Оралға , Байкалға және түрлі шынығу режимдерін қолдану.
Хронически ауруларды емдеу үшін мыс: (тыныс алзу жолдары, жүрек, жүйке, қан өзгеруі, бүйрек буын аурулары). Климаттың түрлерін пайдалану (теңіз жағалуы, дала, елсіз, таулы).
Ауа райын өзгерту барысындағы адамның ағзасында, бір қатар пайдалы, физикалық биохимиялық, морфологиялық өзгерістер дамиды. Климатикалық факторларды бастапқы оқу курсына енгізу керек. Оның мақсаты ағзаның жоғары сезімталдығын төмендету ауа райының өзгеруіне байланысты.
Патологиялық белгілерінде (ультра фиолетовой радиации, оттегі, аэроиондар) климатикалық емдеулер осы жетіспейтін табиғи факторларды енгізуі мүмкін. Олар адам ағзасының жағдайын жақсартады.
Жалпы физиологияның әсері бойынша адам ағзасына климатикалық курорттарды 3 категорияға бөлуге болады:
1. климатикалық курорттары туралы,
2. жаттықтыру,
3. жаттықтандыру
1. Крымның оңтүстік жағалуы, Кавказ жағалауындағы курорттар, Краснодар өлкесі, Украинаның оңтүстігі мен молдаыия жатады.
2. Прибалтика курорттары , орта сызығында, Украинаның солтүстік аудандарындағы, Белоруссия, Молдавия және т.б.
3. Карелия, Урал, Сибирь солтүстік батыс аудандарындағы курорттар жатады.
Курортты таңдау барысында, тек қана аймақтардағы климатикалық ерекшеліктерін білу емес оның жыл мерзімдерінің басталуы және ұзақтылығы жайында да білу қажет. Тундрада қыс бірінші қазанда басталады. Құмды және ылғалды жері бар субтропиктарда, жаз бірінші мамырда басталады, ал тундрада ұғу керек: ол қандай аймақтан шықты, қайда бара жатыр.
а) Біздің еліміздің аймақтарында жыл бойы ультракүлгін радиациясы түрлі биологиялық белсенділік атқарады.
б) ультракүлгіннің жетіспеушілігі мынада:
1. егер күннің ыстығы 25 С-тан аспаса
2. нашар және жай белсенділік танытса онда күннің 25-45 С.
в) егер 45 С-тан жоғары болса, онда күшті биологиялық белсенділік көрсетеді. Курортты таңдау кезінде мынадай мәліметтерді білу шарт: әр тәулікарасындағы ауа температурасының өзгеруі жайында, атмолсфера қысымы жайында. Аз мөлшерде өзгеруі әсіресе жаз мезгілінде байқалынады, ал көп мөлшерде – ол қыс мезгілінде білінеді. (батыс шығыс сибирьде).
СССР-дің европалық аймағында, әсіресе теңіз жағалауындағы аудандарда, ауа температурасының өзгеруі көп болады.
Термикалық режимінің қосымша мінездемесі ауа температурасының бір суткалық амплитудасы болып табылады. Ол 13 С-тан асады. Ауа температурасының ритмикалық тербелуі, адам ағзасының қалыптасу механизміне жаттықтандыру әсерін тигізеді. Атмосфералық ауада оттегінің өзгеруіне байланысты қапырық күндерде де болады – ыстық және ылғалды жағдайлар. Олар ауада отттегінің азайтуына әсер етеді.
Қапырық ауа біздің барлық аймақтарымызда Сібірде де, Алыс Шығыста да кездеседі. Орманды жерлерде және орман далаларында мұндай күндер 3-10 күннен аса болады. Европаның оңтүстүгінде, Қазақстанда Приморье өлкесінде және Сібірдің орталық аудандарында мұндай қапырық күндер айына 10-15 қайталанады.
Қапырық ауаның максимальды қайталауы оңтүстік Европолық бөлігіндегі аудандарын да , Кавказда, Приморье өлкесінде, Қазақстан және Орта Азияда кездеседі. (1 ай 15 күннен аса). Курорт – санаторийге барарда сол аймақтың жел соғу режимі жайында мәлімет алу керек. Әсіресе қатты жел Ақ теңіз жағалауында кездеседі. (16 мс) 50-7 процент айына. Және Балтық теңізінің жағалауындағы әсіресе Лиспан ауданында кездеседі. Европа аймағындағы орманды жерлерде 1жыл бойы жылдамдығы 2- мс (55-65 процент) жел соғады.
Дала аймақтарында орманды жерлерге қарағанда жылдамдығы көп жел соғады. Бұл ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz