Жоғары сынып оқушыларына белсенді әдістер арқылы киімді көркемдеп сәндеуге үйрету әдістері
АННОТАЦИЯ.
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
АНЫҚТАМАЛАР
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР.
КІРІСПЕ
1 ЖОҒАРЫ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ БЕЛСЕНДІЛІК ҚАБІЛЕТТЕРІН ДАМЫТУДЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 Жоғары сынып оқушыларының белсенділіктерін технология сабағында дамытудың психологиялық.педагогикалық ерекшеліктері ... ... ...
1.2 «Белсенді әдістер» ұғымына сипаттама.
1.3 Жоғары сынып оқушыларына киім үлгілерін көркемдеп сәндеуге үйретуде эстетикалық талғамын қалыптастырудың мүмкіндіктері
2 ЖОҒАРЫ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНА КИІМ ҮЛГІЛЕРІН КӨРКЕМДЕП СӘНДЕУГЕ ҮЙРЕТУДІҢ ӘДІСТЕРІ МЕН ФОРМАЛАРЫ
2.1 11.сынып оқушыларын көркемдеп сәндеуді үйретудің мазмұны ... ... ... ... ...
2.2 Киім үлгілерін көркемдеп сәндеудің әдістері мен принціптері ... ... ... ... ...
2.3 Белсенді әдістер арқылы киім тігуге үйрету жолдары.
3 ҚАЗАҚ ӘЙЕЛІНІҢ ҰЛТТЫҚ КИІМІН ТІГУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ ЖӘНЕ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘЛІМЕТ
3.1. Қазақ әйелінің киім үлгісін тігуге қажетті материалдар және мата түрлеріне сипаттама
3.2. Қазақ әйелінің киімінің сызбасын сызу және модельдеу.
3.3. Әйел киімінің өзіндік құнын есептеу.
Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
АНЫҚТАМАЛАР
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР.
КІРІСПЕ
1 ЖОҒАРЫ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ БЕЛСЕНДІЛІК ҚАБІЛЕТТЕРІН ДАМЫТУДЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 Жоғары сынып оқушыларының белсенділіктерін технология сабағында дамытудың психологиялық.педагогикалық ерекшеліктері ... ... ...
1.2 «Белсенді әдістер» ұғымына сипаттама.
1.3 Жоғары сынып оқушыларына киім үлгілерін көркемдеп сәндеуге үйретуде эстетикалық талғамын қалыптастырудың мүмкіндіктері
2 ЖОҒАРЫ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНА КИІМ ҮЛГІЛЕРІН КӨРКЕМДЕП СӘНДЕУГЕ ҮЙРЕТУДІҢ ӘДІСТЕРІ МЕН ФОРМАЛАРЫ
2.1 11.сынып оқушыларын көркемдеп сәндеуді үйретудің мазмұны ... ... ... ... ...
2.2 Киім үлгілерін көркемдеп сәндеудің әдістері мен принціптері ... ... ... ... ...
2.3 Белсенді әдістер арқылы киім тігуге үйрету жолдары.
3 ҚАЗАҚ ӘЙЕЛІНІҢ ҰЛТТЫҚ КИІМІН ТІГУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ ЖӘНЕ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘЛІМЕТ
3.1. Қазақ әйелінің киім үлгісін тігуге қажетті материалдар және мата түрлеріне сипаттама
3.2. Қазақ әйелінің киімінің сызбасын сызу және модельдеу.
3.3. Әйел киімінің өзіндік құнын есептеу.
Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер
Бүгінгі таңда замана талабына сай, тәуелсіз мемлекетіміздегі жаңа қоғам мүддесіне лайықты, жан-жақты жетілген, бойында ұлттық сана мен халықтық психологиясы қалыптасқан ұрпақ тәрбиелеп өсіру – отбасының, балабақшаның, орта және жоғары білім беру ошақтары мен барша халықтың міндеті. Бұл процестің стратегиялық негіздері Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңында (2007): «Білім беру жүйесінің басты мақсаты, ұлттық мәдениетіміз бен халық педагогикасының негіздерінде, әрбір жеке тұлғаның қалыптасуына қажетті жағдай жасау», - деп көрсетілген [1, 12 б.].
Қазақстан Республикасында жалпы білім беретін мектептер білім мазмұнының тұжырымдамасында: «Білім беру ісіндегі рухани дәстүрлерді сақтап, жаңаша жетілдіріп дамыта беру керек. Бұл жүйедегі оқыту мен тәрбиелеудің бірлігі үзіліп қалды.Сіздер мен біздер тек болашақ буындарды ғана емес, жалпы адамзаттық қадір-қасиеттердің мәні мен маңызын түсінетін, жаны да, тәні де таза білімді азаматтар тәрбиелеуге міндеттіміз. Олардың отаншылдық сезімдерін тәрбиелеуде, білім берудің мектепке дейінгі жүйесі мен жоғарғы оқу аралықтарын үндестіре ұйымдастыру, көкейтесті мәселе болып табылады» ,- деп атап көрсеткен [2, 15 б.].
Өскелең ұрпақты тәрбиелеу – келешек қоғам мұрагерлерін тәрбиелеу ісі. Ол мемелекеттік маңызы зор, аса жауапты іс. Дені сау, сезімі сергек, ақыл-ойы жетілген, Отанын шексіз сүйетін, «сегіз қырлы, бір сырлы» абзал азамат өсіру ісі халқымыздың ғасырлар бойғы ой-арманы. Осы арман дене, ақыл-ой, адамгершілік, кәсіптік және эстетикалық тәрбиенің дәстүрлі қазақ мәдениетінің түрлері арқылы ұрпақтан- ұрпаққа заманалар бойы халықтың салт-дәстүрлер мен әдет-ғұрыптарында марапатталып, сіңіріліп, іске асырылып отырды.
Қазіргі уақытта ұрпақ тәрбиесі туралы мәселеге, мүлдем жаңа психо-физиологиялық көзқараспен қарауды, замана сипаты ерекше талап етуде. Бүгінгі таңда жалпы адам тәрбиесіне де, халық педагогикасының тигізер әсерлерін, тіпті ештеңемен салыстыруға келмейді.
Қазақ халқының ұлттық мәдениетін сақтап, оны келер ұрпаққа жаңа көзқараспен жетілдіріп жеткізуде білім беру ісі басты құрал болып саналады. Қоғамдағы қазіргі кездегі қайта құрулар, оның қарқынды дамуы білім беруге қойылатын талаптарды түбегейлі өзгертті.
Қазақстан Республикасында жалпы білім беретін мектептер білім мазмұнының тұжырымдамасында: «Білім беру ісіндегі рухани дәстүрлерді сақтап, жаңаша жетілдіріп дамыта беру керек. Бұл жүйедегі оқыту мен тәрбиелеудің бірлігі үзіліп қалды.Сіздер мен біздер тек болашақ буындарды ғана емес, жалпы адамзаттық қадір-қасиеттердің мәні мен маңызын түсінетін, жаны да, тәні де таза білімді азаматтар тәрбиелеуге міндеттіміз. Олардың отаншылдық сезімдерін тәрбиелеуде, білім берудің мектепке дейінгі жүйесі мен жоғарғы оқу аралықтарын үндестіре ұйымдастыру, көкейтесті мәселе болып табылады» ,- деп атап көрсеткен [2, 15 б.].
Өскелең ұрпақты тәрбиелеу – келешек қоғам мұрагерлерін тәрбиелеу ісі. Ол мемелекеттік маңызы зор, аса жауапты іс. Дені сау, сезімі сергек, ақыл-ойы жетілген, Отанын шексіз сүйетін, «сегіз қырлы, бір сырлы» абзал азамат өсіру ісі халқымыздың ғасырлар бойғы ой-арманы. Осы арман дене, ақыл-ой, адамгершілік, кәсіптік және эстетикалық тәрбиенің дәстүрлі қазақ мәдениетінің түрлері арқылы ұрпақтан- ұрпаққа заманалар бойы халықтың салт-дәстүрлер мен әдет-ғұрыптарында марапатталып, сіңіріліп, іске асырылып отырды.
Қазіргі уақытта ұрпақ тәрбиесі туралы мәселеге, мүлдем жаңа психо-физиологиялық көзқараспен қарауды, замана сипаты ерекше талап етуде. Бүгінгі таңда жалпы адам тәрбиесіне де, халық педагогикасының тигізер әсерлерін, тіпті ештеңемен салыстыруға келмейді.
Қазақ халқының ұлттық мәдениетін сақтап, оны келер ұрпаққа жаңа көзқараспен жетілдіріп жеткізуде білім беру ісі басты құрал болып саналады. Қоғамдағы қазіргі кездегі қайта құрулар, оның қарқынды дамуы білім беруге қойылатын талаптарды түбегейлі өзгертті.
1 Қазақстан Республикасының "Білім туралы заңы"// Қазақстан, 1999ж.
2 Қазақстан Республикасында жалпы білім беретін мектептер білім мазмұнының тұжырымдамасы. Алматы, Қазақстан 1993, 9 сэуір.
3 Уәлиханов Ш. Мақалалары мен хаттары. –Алматы, 1949. –18 б.
4 Алтынсарин Ы. Таза бұлақ. –Алматы: Жазушы, 1988. –320 б.
5 Құнанбаев А. Екі томдық шығармалар жинағы. Т. 2: Аударамалар мен қара сөздер. –Алматы: Жазушы, 1986. – 200 б.
6 Аймауытов Ж. Тәрбиеге жетекші. –Қызылорда, 1924.-105б.
7 Байтұрсынов А. Шығармалары: Өлеңдер, аудармалар, зерттеулер. /Құраст. Шәріпов Ә., Дәуітов С. – Алматы, Жазушы, 1989. – 117 б.
8 Дулатов М. Шығармалары. – Алматы: Жазушы, 1991. –318 б.
9 Жұмабаев М. Таңдамалы шығармалар. Алматы: «Жазушы», 1990. -295 б.
10 Қасиманов С. Қазақ халқының қол өнері. Алматы: Қазақстан, 1995.- 240 б.
11 Тәжімұратов Ә. Шебердің қолы ортақ. -Алматы, «Қазақстан», 1977. -96 б.
12 Маргулан А.К. Казахское народное прикладное искусство -Алматы. 1984 - 62 с.
13 Арғынбаев Х. Қазақ халқының қолөнері. –Алматы: Қазақстан, 1995.-240 б
14 Жәнібеков Ө. Уақыт керуені. - Алматы: Жазушы, 1992. - 192 б.
15 Қамақов Ә. 4–6 класс оқушыларына сәндік-қолданбалы өнер арқылы эстетикалық тәрбие беру. –Алматы, 1982. – 56 б.
16 Ұзақбаева С.А. Тамыры терең тәрбие. Жоғ. оқу орынд. арн. оқу құралы. –Алматы: Білім, 1995. -232 б.
17 Әмірғазин К. Оқу шеберханасындағы тәжірибелік сабақтар (Оқу құралы). –Алматы, 1986. –191 б.
18 Асылханов Е. Қазақтың сәндік-қолданбалы өнерін республика орта мектептерінде және педагогикалық институттарда оқып үйрену. –Алматы, 1986. – 124 б.
19 Алмухамбетов Б.А. Эстетическое воспитание учащихся 4-7 классов средствами национального изобразительного искусства. автореф. ... канд. пед. наук. - Алматы, 1990. - 17 с.
20 Балкенов Ж. Өрнек өнері арқылы болашақ мұғалімдерді көркем шығармашылыққа даярлау. Ғылым. Алматы, 2001, 245 б.
21 Ералин К. Қазақстан бейнелеу өнері арқылы эстетикалық тәрбие беру. Оқу-әдістемелік құрал. Түркістан: Қ.А:Ясауи атындағы ХҚТУ, 2009, -93 б.
22 Сатқанов О. Жалпы білім беретін қазақ мектебінің бастауыш кластарында еңбекке үйретудің ұлттық қолөнері негізінде жетілдіру. Автореф. Пед. ғыл. Кан. Дис.-1993.-20б
23 Жолдасбекова С.А. Бастауыш класс оқушыларының сәндік-қолданбалы өнерге эстетикалық қызығушылығын қалыптастыру. Оқу-әдістемелік құрал. - Алматы, 1993.- 27 б.
24 Әлімов А., Интербелсенді әдістерді жоғарғы оқу орындарында қолдану. Алматы, 2009 ж.
25 Мынбаева А.К., Садвокасова З.М.. Инновационные методы обучения, или как интересно преподавать: учебное пособие. – 4-ші баспа, қосымша. – Алматы, 2010. – 344 б.
26 Панфилова А.П. Игровое моделирование в деятельности педагога. Мәскеу: «Академия» баспа орталығы, 3-ші баспа, 2008 ж. – 368 б.
27 Мальцева Е. Тігін өндірісінің материалтануы. Алматы, Өнер, Ана тілі,
1992.
28 Мальцева Е.П. Тігін өндірісінің мататануы. Алматы, Ана тілі, 1992.
29 Шершнева Л.Н. Әйел және бала киімін конструкциялаудың негіздері.-Алматы, 2009.
30 Жәнібеков Ө. Қазақ киімі. Альбом. Алматы:- Өнер, Т2, 1996. -1926.
31 Рассохина Э. Казахские национальные традиции в современноі
одежде. - АлматыгӨнер, 1982. ~80с.
32 Юдина Е.Н. Технология пошива. Санкт-Петербург, Лениздат, 1992.
33 Глинская Б. Азбука вышивания. Москва, Просвещение, 1996.
34 Бланк А.Ф.,Фомина М. Практическая книга .по моделированию женской одежды.М. Легпромбытиздат,1992.
35 Жолдасбекова С.А. Костюм тарихы. -Шымкент, М.Әуезов атындағы
ОҚМУ, 2004.- 1966.
36 Данилов М.А. Процесс обучения в советской школе. -М.: Просвещение, 1960. - 223 с.; Есипов Б.П. Самостоятельные работы учащихся на уроке.- М.: Уч. пед. изд., 1961. - 239 с.
37 Ушинский К.Д.Избранные педагогические сочинения.В2 т. М.,1974.
38 Сухомлинский В.А. Сердце отдаю детям. – Киев, 1974.
39 Шаталов В.Ф. Эксперимент продолжается. —М.: Педагогика,
1989.-336 с.
40 Менчинская Н.А. О концепции формирования умственных действий. //Вопросы психологии, 1960. - №1. —141 с.
41 Лернер И.Я. Проблемное обучение. - М.: Знание, 1974. - 64 с.
42 Матюшкин А.А. Проблемные ситуации в мышлении и обуче¬нии. -М., 1972.-208 с.
43. Махмутов М.И. Проблемные обучение. М; Педагогика, 1985,198с.
44 Әбиев Ж., Бабаев С.Б, Құдиярова А.М. Педагогика. –Алматы: Дарын, 2004. -190 б.
45 Шамова Т.И. Активизация учения школьников. - Москва: Педагогика, 1982, 208с.
46 Лозовая В.И. Целостный подход к формированию познавательной активности школьников. Автореф. дисс....докт. пед. наук. - Тбилиси, 1990. - 27 с.
47 Гербарт И.Ф. Общая педагогика, выведенная из целей воспитания. - М.: Просвещение, 1954. — 132 с.
48 Әл-Фараби. Философиялық трактаттар.- Алматы, 1973. -318 6.
49 Крупская Н.К. Об искусстве и литературе.-М.: Искусство, 1963.-С.282.
50 Еркибаева Г.Г. Қазіргі білім беру технологиялары Алматы: ГиГа: Трэйд, 2010. -116б.
51 Еркибаева Г.Г. Қазіргі инновациялық технологиялар. 6 том. Алматы: ГиГа: Трэйд, 2010. – 180 б.
52 Еркибаева Г.Г. Применение инновационных технологий в учебном процессе школы. 7 том Алматы: ГиГа: Трэйд, 2010. -154 с.
53 Еркибаева Г.Г. Оқыту үрдісіндегі жаңа технологиялар: теория мен практика Алматы: ГиГа: Трэйд, 2014. -208 б.
54 Қазақстан Республикасының жалпыға міндетті мемлекеттік жалпы орта білім беру стандарты.-Алматы:РОНД, 2002-360 б.
55 Макаренко А. С. Воспитание гражданина / Сост. P.M. Бескина, М.Д. Виноградова. М: Просвещение. 1988. – 304с.
56 Белинский В.Г.Избранные сочинения. –М., 1989.-230 с.
57 Тәкішева Г.Ә., Асанова Б.Е. Киімді модельдеу және көркемдік безендіру:Оқулық. –Астана:Фолиант, 2008. -160 б.
58 Жалпы білім беретін мектептің қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы 10-11-сыныптарына арналған «Технология» оқу бағдарламасы.– Астана,
2010. – 34 б.
2 Қазақстан Республикасында жалпы білім беретін мектептер білім мазмұнының тұжырымдамасы. Алматы, Қазақстан 1993, 9 сэуір.
3 Уәлиханов Ш. Мақалалары мен хаттары. –Алматы, 1949. –18 б.
4 Алтынсарин Ы. Таза бұлақ. –Алматы: Жазушы, 1988. –320 б.
5 Құнанбаев А. Екі томдық шығармалар жинағы. Т. 2: Аударамалар мен қара сөздер. –Алматы: Жазушы, 1986. – 200 б.
6 Аймауытов Ж. Тәрбиеге жетекші. –Қызылорда, 1924.-105б.
7 Байтұрсынов А. Шығармалары: Өлеңдер, аудармалар, зерттеулер. /Құраст. Шәріпов Ә., Дәуітов С. – Алматы, Жазушы, 1989. – 117 б.
8 Дулатов М. Шығармалары. – Алматы: Жазушы, 1991. –318 б.
9 Жұмабаев М. Таңдамалы шығармалар. Алматы: «Жазушы», 1990. -295 б.
10 Қасиманов С. Қазақ халқының қол өнері. Алматы: Қазақстан, 1995.- 240 б.
11 Тәжімұратов Ә. Шебердің қолы ортақ. -Алматы, «Қазақстан», 1977. -96 б.
12 Маргулан А.К. Казахское народное прикладное искусство -Алматы. 1984 - 62 с.
13 Арғынбаев Х. Қазақ халқының қолөнері. –Алматы: Қазақстан, 1995.-240 б
14 Жәнібеков Ө. Уақыт керуені. - Алматы: Жазушы, 1992. - 192 б.
15 Қамақов Ә. 4–6 класс оқушыларына сәндік-қолданбалы өнер арқылы эстетикалық тәрбие беру. –Алматы, 1982. – 56 б.
16 Ұзақбаева С.А. Тамыры терең тәрбие. Жоғ. оқу орынд. арн. оқу құралы. –Алматы: Білім, 1995. -232 б.
17 Әмірғазин К. Оқу шеберханасындағы тәжірибелік сабақтар (Оқу құралы). –Алматы, 1986. –191 б.
18 Асылханов Е. Қазақтың сәндік-қолданбалы өнерін республика орта мектептерінде және педагогикалық институттарда оқып үйрену. –Алматы, 1986. – 124 б.
19 Алмухамбетов Б.А. Эстетическое воспитание учащихся 4-7 классов средствами национального изобразительного искусства. автореф. ... канд. пед. наук. - Алматы, 1990. - 17 с.
20 Балкенов Ж. Өрнек өнері арқылы болашақ мұғалімдерді көркем шығармашылыққа даярлау. Ғылым. Алматы, 2001, 245 б.
21 Ералин К. Қазақстан бейнелеу өнері арқылы эстетикалық тәрбие беру. Оқу-әдістемелік құрал. Түркістан: Қ.А:Ясауи атындағы ХҚТУ, 2009, -93 б.
22 Сатқанов О. Жалпы білім беретін қазақ мектебінің бастауыш кластарында еңбекке үйретудің ұлттық қолөнері негізінде жетілдіру. Автореф. Пед. ғыл. Кан. Дис.-1993.-20б
23 Жолдасбекова С.А. Бастауыш класс оқушыларының сәндік-қолданбалы өнерге эстетикалық қызығушылығын қалыптастыру. Оқу-әдістемелік құрал. - Алматы, 1993.- 27 б.
24 Әлімов А., Интербелсенді әдістерді жоғарғы оқу орындарында қолдану. Алматы, 2009 ж.
25 Мынбаева А.К., Садвокасова З.М.. Инновационные методы обучения, или как интересно преподавать: учебное пособие. – 4-ші баспа, қосымша. – Алматы, 2010. – 344 б.
26 Панфилова А.П. Игровое моделирование в деятельности педагога. Мәскеу: «Академия» баспа орталығы, 3-ші баспа, 2008 ж. – 368 б.
27 Мальцева Е. Тігін өндірісінің материалтануы. Алматы, Өнер, Ана тілі,
1992.
28 Мальцева Е.П. Тігін өндірісінің мататануы. Алматы, Ана тілі, 1992.
29 Шершнева Л.Н. Әйел және бала киімін конструкциялаудың негіздері.-Алматы, 2009.
30 Жәнібеков Ө. Қазақ киімі. Альбом. Алматы:- Өнер, Т2, 1996. -1926.
31 Рассохина Э. Казахские национальные традиции в современноі
одежде. - АлматыгӨнер, 1982. ~80с.
32 Юдина Е.Н. Технология пошива. Санкт-Петербург, Лениздат, 1992.
33 Глинская Б. Азбука вышивания. Москва, Просвещение, 1996.
34 Бланк А.Ф.,Фомина М. Практическая книга .по моделированию женской одежды.М. Легпромбытиздат,1992.
35 Жолдасбекова С.А. Костюм тарихы. -Шымкент, М.Әуезов атындағы
ОҚМУ, 2004.- 1966.
36 Данилов М.А. Процесс обучения в советской школе. -М.: Просвещение, 1960. - 223 с.; Есипов Б.П. Самостоятельные работы учащихся на уроке.- М.: Уч. пед. изд., 1961. - 239 с.
37 Ушинский К.Д.Избранные педагогические сочинения.В2 т. М.,1974.
38 Сухомлинский В.А. Сердце отдаю детям. – Киев, 1974.
39 Шаталов В.Ф. Эксперимент продолжается. —М.: Педагогика,
1989.-336 с.
40 Менчинская Н.А. О концепции формирования умственных действий. //Вопросы психологии, 1960. - №1. —141 с.
41 Лернер И.Я. Проблемное обучение. - М.: Знание, 1974. - 64 с.
42 Матюшкин А.А. Проблемные ситуации в мышлении и обуче¬нии. -М., 1972.-208 с.
43. Махмутов М.И. Проблемные обучение. М; Педагогика, 1985,198с.
44 Әбиев Ж., Бабаев С.Б, Құдиярова А.М. Педагогика. –Алматы: Дарын, 2004. -190 б.
45 Шамова Т.И. Активизация учения школьников. - Москва: Педагогика, 1982, 208с.
46 Лозовая В.И. Целостный подход к формированию познавательной активности школьников. Автореф. дисс....докт. пед. наук. - Тбилиси, 1990. - 27 с.
47 Гербарт И.Ф. Общая педагогика, выведенная из целей воспитания. - М.: Просвещение, 1954. — 132 с.
48 Әл-Фараби. Философиялық трактаттар.- Алматы, 1973. -318 6.
49 Крупская Н.К. Об искусстве и литературе.-М.: Искусство, 1963.-С.282.
50 Еркибаева Г.Г. Қазіргі білім беру технологиялары Алматы: ГиГа: Трэйд, 2010. -116б.
51 Еркибаева Г.Г. Қазіргі инновациялық технологиялар. 6 том. Алматы: ГиГа: Трэйд, 2010. – 180 б.
52 Еркибаева Г.Г. Применение инновационных технологий в учебном процессе школы. 7 том Алматы: ГиГа: Трэйд, 2010. -154 с.
53 Еркибаева Г.Г. Оқыту үрдісіндегі жаңа технологиялар: теория мен практика Алматы: ГиГа: Трэйд, 2014. -208 б.
54 Қазақстан Республикасының жалпыға міндетті мемлекеттік жалпы орта білім беру стандарты.-Алматы:РОНД, 2002-360 б.
55 Макаренко А. С. Воспитание гражданина / Сост. P.M. Бескина, М.Д. Виноградова. М: Просвещение. 1988. – 304с.
56 Белинский В.Г.Избранные сочинения. –М., 1989.-230 с.
57 Тәкішева Г.Ә., Асанова Б.Е. Киімді модельдеу және көркемдік безендіру:Оқулық. –Астана:Фолиант, 2008. -160 б.
58 Жалпы білім беретін мектептің қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы 10-11-сыныптарына арналған «Технология» оқу бағдарламасы.– Астана,
2010. – 34 б.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Қ.А.ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ
ӨНЕР ФАКУЛЬТЕТІ
БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІ КАФЕДРАСЫ
Әрипова Құттықыз
ЖОҒАРЫ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНА БЕЛСЕНДІ ӘДІСТЕР АРҚЫЛЫ КИІМДІ КӨРКЕМДЕП СӘНДЕУГЕ ҮЙРЕТУ ӘДІСТЕРІ.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В012000 Кәсіптік оқыту мамандығы
Түркістан 2015
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қ.А.ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ӨНЕР ФАКУЛЬТЕТІ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІ КАФЕДРАСЫ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қорғауға жіберілді
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
______________
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кафедрасының меңгерушісі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
______________Ауелбеков Е.Б п.ғ.к., доцент м.а
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ТАҚЫРЫБЫ:ЖОҒАРЫ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНА БЕЛСЕНДІ ӘДІСТЕР АРҚЫЛЫ КИІМДІ КӨРКЕМДЕП СӘНДЕУГЕ ҮЙРЕТУ ӘДІСТЕРІ.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
5В012000 Кәсіптік оқытумамандығы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Орындаған: Әрипова Қ.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ғылыми жетекшісі:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
п.ғ.д.,профессор: Г.Ғ.Еркибаева
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Түркістан 2015
Мазмұны
АННОТАЦИЯ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
АНЫҚТАМАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 ЖОҒАРЫ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ БЕЛСЕНДІЛІК ҚАБІЛЕТТЕРІН ДАМЫТУДЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 Жоғары сынып оқушыларының белсенділіктерін технология сабағында дамытудың психологиялық-педагогикалық ерекшеліктері ... ... ...
1.2 Белсенді әдістер ұғымына сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...
1.3 Жоғары сынып оқушыларына киім үлгілерін көркемдеп сәндеуге үйретуде эстетикалық талғамын қалыптастырудың мүмкіндіктері ... ... ... ... ... .
2 ЖОҒАРЫ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНА КИІМ ҮЛГІЛЕРІН КӨРКЕМДЕП СӘНДЕУГЕ ҮЙРЕТУДІҢ ӘДІСТЕРІ МЕН ФОРМАЛАРЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1 11-сынып оқушыларын көркемдеп сәндеуді үйретудің мазмұны ... ... ... ... ...
2.2 Киім үлгілерін көркемдеп сәндеудің әдістері мен принціптері ... ... ... ... ...
2.3 Белсенді әдістер арқылы киім тігуге үйрету жолдары ... ... ... ... ... ... ... ...
3 ҚАЗАҚ ӘЙЕЛІНІҢ ҰЛТТЫҚ КИІМІН ТІГУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ ЖӘНЕ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘЛІМЕТ
3.1. Қазақ әйелінің киім үлгісін тігуге қажетті материалдар және мата түрлеріне сипаттама
3.2. Қазақ әйелінің киімінің сызбасын сызу және модельдеу ... ... ... ... ... ... .
3.3. Әйел киімінің өзіндік құнын есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Аннотация
Дипломная работа посвящена методам обучения учащихся старших классов с помощью активных методов художественного украшения одежды на уроках технологии.
В работе рассматриваются психолого-педагогические аспекты использования активных методов обучения учащихся старших классов с помощью активных методов художественного украшения одежды, дается анализ типовой программы с учетом использования активных методов обучения учащихся старших классов с помощью активных методов художественного украшения одежды, и, в качестве примера, предлагается модель национальной одежды казахской женщины.
Annotation
Diploma work is devoted to methods of training of the studying senior classes by means of active methods of art decoration of clothes at technology lessons.
In work psychology and pedagogical aspects of use of active methods of training of the studying senior classes by means of active methods of art decoration of clothes are considered, the analysis of the standard program taking into account use of active methods of training of the studying senior classes by means of active methods of art decoration of clothes, and, as an example is given, the model of national clothes of the Kazakh woman is offered.
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
1.Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы Өзгерістер мен толықтыруларымен
2. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы
3. Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы
АНЫҚТАМАЛАР
1. Әдіс - гректің metodos - белгілі ақиқатқа, шындыққа, мақсатқа жетудің жолдары
2. Әдіс - білім беру, тәрбиелеу жэне дамыту барысында белгіленген мақсатка
жетуді қамтамасыз етуге, ғылымда зерттеуді жүзеге асыруға көмектесетін
тэсіл, алға қойған міндеттерді шешу үшін ұйымдастырылған адамдардың, ұжымдардың іс - әрекетінің бір жолы.
3.Окыту әдістері деп оқу - тәрбие мақсаттарына жетуге бағытталған мұғалім мен оқушылардың өзара байланысты іс - әрекеттерінің тәсілдері.
4.Әдістеме - әдістер жиынтығы
5.Оқытудың белсенді әдістері
1. оқушының іс-әрекеті өнімді, шығармашылық, ізденіс сипат таситын окыту әдістері;
2. оқушының танымдық іс-әрекетін ынталандырушы және қандай да болсын мәселенің шешу жолдары жөнінде еркін пікір алмасуды көздейтін диалогқа құрылған әдістер. Оларга әңгіме, диспут, тақырыптың семинар, іс ойын, тренинг жатқызуға болады.
6.Технология - - іскерлік, шеберлік, білгірлік.
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
ЖОО - жоғары оқу орны
ХҚТУ - Халықаралық қазақ-түрік университеті
БҮМ - Белсенді үлестірмелі материалдар
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейкестілігі. Бүгінгі таңда замана талабына сай, тәуелсіз мемлекетіміздегі жаңа қоғам мүддесіне лайықты, жан-жақты жетілген, бойында ұлттық сана мен халықтық психологиясы қалыптасқан ұрпақ тәрбиелеп өсіру - отбасының, балабақшаның, орта және жоғары білім беру ошақтары мен барша халықтың міндеті. Бұл процестің стратегиялық негіздері Қазақстан Республикасының Білім туралы заңында (2007): Білім беру жүйесінің басты мақсаты, ұлттық мәдениетіміз бен халық педагогикасының негіздерінде, әрбір жеке тұлғаның қалыптасуына қажетті жағдай жасау, - деп көрсетілген [1, 12 б.].
Қазақстан Республикасында жалпы білім беретін мектептер білім мазмұнының тұжырымдамасында: Білім беру ісіндегі рухани дәстүрлерді сақтап, жаңаша жетілдіріп дамыта беру керек. Бұл жүйедегі оқыту мен тәрбиелеудің бірлігі үзіліп қалды.Сіздер мен біздер тек болашақ буындарды ғана емес, жалпы адамзаттық қадір-қасиеттердің мәні мен маңызын түсінетін, жаны да, тәні де таза білімді азаматтар тәрбиелеуге міндеттіміз. Олардың отаншылдық сезімдерін тәрбиелеуде, білім берудің мектепке дейінгі жүйесі мен жоғарғы оқу аралықтарын үндестіре ұйымдастыру, көкейтесті мәселе болып табылады ,- деп атап көрсеткен [2, 15 б.].
Өскелең ұрпақты тәрбиелеу - келешек қоғам мұрагерлерін тәрбиелеу ісі. Ол мемелекеттік маңызы зор, аса жауапты іс. Дені сау, сезімі сергек, ақыл-ойы жетілген, Отанын шексіз сүйетін, сегіз қырлы, бір сырлы абзал азамат өсіру ісі халқымыздың ғасырлар бойғы ой-арманы. Осы арман дене, ақыл-ой, адамгершілік, кәсіптік және эстетикалық тәрбиенің дәстүрлі қазақ мәдениетінің түрлері арқылы ұрпақтан- ұрпаққа заманалар бойы халықтың салт-дәстүрлер мен әдет-ғұрыптарында марапатталып, сіңіріліп, іске асырылып отырды.
Қазіргі уақытта ұрпақ тәрбиесі туралы мәселеге, мүлдем жаңа психо-физиологиялық көзқараспен қарауды, замана сипаты ерекше талап етуде. Бүгінгі таңда жалпы адам тәрбиесіне де, халық педагогикасының тигізер әсерлерін, тіпті ештеңемен салыстыруға келмейді.
Қазақ халқының ұлттық мәдениетін сақтап, оны келер ұрпаққа жаңа көзқараспен жетілдіріп жеткізуде білім беру ісі басты құрал болып саналады. Қоғамдағы қазіргі кездегі қайта құрулар, оның қарқынды дамуы білім беруге қойылатын талаптарды түбегейлі өзгертті.
Қазіргі білім берудің негізгі мақсаты − білімін, біліктілігін, дағдысын қалыптастыруға қол жеткізу ғана емес, ұлттық тәрбие негізінде ертеңгі қоғамның белсенді азаматы - бүгінгі оқушы тұлғасын қалыптастыру.
Бүгінгі жағдайда оқушылардың санасында, ой-өрісінде, жалпы азаматтық, адамзаттық рухани құндылықтар мен жоғары адамгершілік қасиеттерді қалыптастыру, оқушы тұлғасының даму барысын психологиялық жан-жақты және үздіксіз зерттеу, оның даралық ерекшеліктерін танып, дұрыс бағытта дамыту, әр түрлі әлеуметтік және моральдық психологиялық жағдайларда қолдау көрсету және қоғам өмірін ізгілендіру мен демократияландыру жағдайында жаңа азаматты қазақтың ұлттық өнері арқылы қалыптастыру мәселесінің маңыздылығы мен көкейтестілігі күннен күнге артып отыр. Сондықтан, білім беру жүйесін реформалау саясаты ең біріншіден - еңбек, технология, кәсіптік білім беру сияқты өмір талабына қойылатын сұранысқа сәйкес жүргізу, екіншіден, оқу үрдісіндегі білім беру мен ұлттық тәрбие бірлігін сабақтастыра отырып, білімнің үйлесімділігімен қатар, әрбір оқушының дербес ерекшелігін ескеріп, қабілетіне, белсенділігіне сәйкес бағдар ұстау болып отыр. Бұдан ұлттық тәрбие мәселесіне бұрын соңды көңіл бөлінбеген деген ой туындамаса керек. Оған этнопедагогика саласындағы зерттеулер дәлел бола алады. Дегенмен де, қазіргі қоғамның ғылыми, әлеуметтік, практикалық талабына, тәрбие беру мақсатын жүзеге асыру қажеттілігіне сай, оқу-тәрбие үрдісінде жергілікті жердің экономикалық, экологиялық және этномәдени ерекшеліктерін ескере отырып, технология сабағында оқушыларға ұлттық тәрбие беру мәселелері әлі күнге дейін біржақты шешімін тапқан жоқ.
Өркениетті қоғам мен Қазақстан Республикасының гүлдене түсуі өскелең ұрпақтың рухани байлығы мен мәдениеттілігін, еркін ойлау қабілеті мен шығармашылығын, кәсіби біліктілігі мен білімділігін талап етеді.
Қай халықтың болса да рухани әлемі, ең алдымен оның дәстүрлі өнерінен көрінетіні мәлім. Сол себепті Қазақстан Республикасының білім беру мен тәрбиелеу саласының түбегейлі жаңаруы жағдайымен бүгінгі ұрпақ тәрбиесінің негізіне - қазақ халқының ғасырлар бойы жинақталған, уақыт сынынан өтіп, сараланған ұлттық тәлім-тәрбиесінің, сәндік қолөнерінің бай қазынасы, мол тәжірибесі алынып отырғаны мәлім. Өйткені жастардың ұлттық мәдениет пен дәстүрлердің негіздерін меңгергенде ғана жалпы адамзаттық мұраларды игеріп дүниеге дұрыс көзқарасы, озық ойлау жүйесі қалыптасатыны анық.
Ұлттық мәдениеттің маңызы және оның жеке тұлғаның рухани дамуына тигізер әсері туралы ой-пікірлердің қалыптасуына қазақ ғалымдары Ш.Уәлиханов, Ы.Алтынсарин, А.Құнанбаев, Ж.Аймауытов, А.Байтұрсынов, М.Дулатов, М.Жұмабаевтың қосқан үлесі зор [3; 4; 5; 6; 7; 8; 9]. Олардың еңбектерінде жас ұрпақтардың тәрбиесіне байланысты өзекті мәселелер бойынша өте құнды пікірлер айтылған.
Жас ұрпаққа ұлттық, патриоттық негізде эстетикалық тәрбие берудің негізгі құралдарының бірі - сәндік қолданбалы өнер. Ұлттық қолөнерінің тәрбиелік мүмкіндіктерін С.Қасиманов, А.Тәжімұратов, Ә.Марғұлан, Х.Арғынбаев, Ө.Жәнібеков және т.б. зерттеушілердің еңбектерінен көреміз [10; 11; 12; 13; 14].
Қазақстанда жалпы білім беретін мектептерде бейнелеу өнері мен қолөнерін оқытудың теориялық, әдістемелік, тәжірибелік мәселелері Ә.Қамақов, С.Ұзақбаева, Қ.Әмірғазин, Е.Асылханов, Б.Әлмұханбетов, Ж.Балкенов, Қ.Ералин, О.Сатқанов, С.Жолдасбекова, т.б. еңбектерінде қазақ халқының сәндік қолданбалы өнерінің тарихы және бейнелеу өнері арқылы ұлттық, эстетикалық тәрбие беруде халықтық педагогиканы басшылыққа ала отырып жүргізудің жолдарын қарастырған [1-23].
Белсенді әдістер мәселесі төменгі еңбектерде орын тапқан: А.Әлімов Интербелсенді әдістерді жоғарғы оқу орындарында қолдану; А.К.Мынбаева, З.М.Садвокасова Инновационные методы обучения, или как интересно преподавать: учебное пособие; А.П. Панфилова Игровое моделирование в деятельности педагога [24; 25; 26].
Жоғары сынып оқушыларына белсенді әдістер арқылы киімді көркемдеп сәндеуге үйрету әдістері мәселесі төмендегі еңбектерде орын тапқан: Тігін өндірісінің мататануы (Мальцева Е.) [27; 28]; "Әйел және бала киімін конструкциялаудың негіздері"(Л.Н.Шершнева) [29]; Қазақ киімі. Альбом. Қазақша киім табиғатына жүгінсек (Жәнібеков Ө.) [30]; Казахские национальные традиции в современной одежде (Рассохина Э.) [31]; Технология пошива (Юдина Е.Н.) [32]; Азбука вышивания (Глинская Б.) [33]; Практическая книга по моделированию женской одежды (Бланк А.Ф.,Фомина М.) [34]; Костюм тарихы (Жолдасбекова С.А.) [35] және т.б.
Бірақ, бұл еңбектерде жоғары сынып оқушыларына белсенді әдістер арқылы киімді көркемдеп сәндеуге үйрету әдістері мәселесі толық қарастырылмаған.
Қазіргі білім беру ісінің басты шарттарының бірі болып оқушының өзіне керекті мәліметті өзі іздеп табуына үйретіп, олардың өз оқу траекторияларын өзінің таңдай білуі есептеледі. Осы тұрғыдан алып қарасақ оқушыларға білім, білік, дағдыны қалыптастыруда белсенді әдістердің маңызы зор.
Сондықтан оқушыларға белсенді әдістер арқылы жоғары сынып оқушыларына киімді жобалау және модельдеуді үйрету барысында біз окушылардың бойындағы әсемдікті түсіну және сезіну, эстетикалық көзқарасқа, ұқьптылыққа, сұлулыққа, іскерлікке, еңбек сүйгіштікке т.б. баулимыз. Сонымен қатар жан-жақты белсенді әдістер арқылы оқушылардың жобалау және модельдеу тұрғысынан танымын кеңейтіп, дағдысын қалыптастырамыз.
Осы жайт диплом жұмысымызды Жоғары сынып оқушыларына белсенді әдістер арқылы киімді көркемдеп сәндеуге үйрету әдістері деп таңдауға себеп болды.
Зерттеудің мақсаты: белсенді әдістер арқылы оқушыларға киімді көркемдеп сәндеуге үйретуде олардың қызығушылығын қалыптастыруды теориялық тұрғыда негіздеу және оның мазмұны мен әдістемесін жасау.
Зерттеудің міндеттері:
жоғары сынып оқушыларының белсенділік қабілеттерін дамытудың педагогикалық негізідерін анықтау;
11-сынып оқушыларын көркемдеп сәндеуді үйретудің мазмұнын сараптау;
жоғары сынып оқушыларына киім үлгілерін көркемдеп сәндеуге үйретудің әдістері мен формалары белгілеу;
қазақ әйелінің ұлттық киімін тігу технологиясын жүйелеу.
Зерттеудің нысаны:
Технология сабағында белсенді әдістер арқылы жоғары сынып оқушыларына киімді көркемдеп сәндеуге үйрету әдістемесі
Зерттеудің пәні: Белсенді әдістер арқылы технология сабағында киімді көркемдеп сәндеуге тәсілдері барысында оқушылардың ептілігі мен дағдысын қалыптастыру жолдары.
Зерттеудің әдістері:
- теориялық (модельдеу, аналитикалық-синтетикалық, салыстырмалы, индуктивті-дедуктивті талдау), т.б.
- эмпирикалық (сұрау, бақылау, педагогикалық эксперимент, педагогикалық іс-тәжірбиелер);
- қосымша білім беру жүйесі субъектілерінің тәжірбиесін талдау, салыстыру, зерделеу, жинақтау, тәжірбиелік-әдістемелік жұмыстарды жүргізу, математикалық статистикалық есептеу әдістері қолданылды.
Диплом жұмысының құрылымы: кіріспеден, 3 бөлімнен, қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен, қосымшадан, жасалған бұйымнан тұрады.
1 ЖОҒАРЫ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ БЕЛСЕНДІЛІК ҚАБІЛЕТТЕРІН ДАМЫТУДЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 Жоғары сынып оқушыларының белсенділіктерін технология сабағында дамытудың психологиялық-педагогикалық ерекшеліктері
Қазақ халқының ұрпақ тәрбиесі, оның ішінде білім беру ісіндегі өзгерістер елімізде өтіп жатқан реформалармен ғылыми техникалық прогрестің алғы шарттарының бірі. Оның үстіне бүкіл әлемдік білім беру кеңістігінде ену мақсатында Қазақстан Республикасында білім берудің жаңаша жүйесі құрылуда. Аталған өзгерістер оқу-тәрбие үрдісіндегі болып жатқан түрлі бағыттағы білім беру қызметіндегі жаңаша қаруды, қол жеткізген табыстарды сын көзбен бағалай отырып саралауды, жастардың оку белсенділіктерін дамытуды және мұғалім іс-әрекетін жаңаша түрғыда ұйымдастыруды талап етеді. Осы мақсатта педагогика ғылымын дамытуда үлес қосқан ірі тұлғалы ғалымдар, философтар, педогогтар ертеден-ақ өз үлестерін қоса білді. Мысалы, М.Данилов пен Б.Есиповтар: Оқыту әдістері оқушылардың оқып үйренушілерге көмектесу тәсілдері, осы тәсіл арқылы таным күштерін дамытады, - деп жазған [36, 21].
Авторлар әдістерді ғылыми және дидактикалық деп топтай келе, педагогикалық дидактикалық әдістер психологиялық басымдық көрсететін көзқарас деп тұжырымдайды. Кез-келген құбылыс элементі сияқты оқыту әдісінің субъективті және объективті бөлімі бар. Ресей халқының ағарту ісінің білгір қайраткері К.Д.Ушинский, В.А.Сухомлинский, В.Ф.Шаталов, Н.А.Менчинская т.б өздерінің еңбектерінде атап көрсетеді [37; 38; 39; 40].
Қазак халқының тұнғыш ағартушысы Ы.Алтынсариннің және М.Жұмабаев өзінің Педагогика т.б. еңбектерінде жастарға білім беру саласында өскелең өмір жағдайында оқу белсенділігін дамытудың маңыздылығына көп тоқталады [4; 9].
Бала психологиясын жан-жақты зерттеп оны терең білу, оның даралық ерекшеліктері мен үнемі санасып отыру мектеппен мұғалімдердің жауапты да құрметті міндеті деп түсіндіреді. Сондықтан бірінші кезекте мектеп мұғалімдері алдын ала оқытудың әдістеме негіздерін жан-жақты менгерумен қатар мектеп жасындағы балалардың жасына сәйкес әрі жекелей физиологиялық және психологиялық ерекшеліктерін, сондай-ақ жас жеткіншектердің қалыптасуындағы психологиялық заңдылықтарды терең білу міндеті қойылуда.
Оқушылардың оқу белсенділігін дамытуда бірінші кезекте мотивациялық компоненттерді жүзеге асыратын оқытудың әдістері мен тәсілдерін қолдану және білім алуға өз бетінше ізденуін, оқушылардың бағдарлық іс-әрекеттерін қалыптастыруын Ресейдің педагог ғалымдары И.Я.Лернер, А.М.Матюшкина, М.И.Махмутов өз еңбектерінде қарастырған [41; 42; 43].
Баланың бойында даму процесі өмір бойы жүріп отырады, сол даму процесінде баланың оқу белсенділігі артады. Балалар бастауыш сынып кезінде-ақ өмір процесіндегі шындықты, болмыстағы құбылыстар мен заттарды анықтап білуге, адамзаттың тарихи тәжірибесін менгеруге талпынады. Ал, балалардың әр нәрсені білуге құмартуынан таным ынтасы оянатындығы мәлім. Осы жаста балалар қарым-қатынас шеберлігі кеңеюінің маңызы артады. Оқушылар бойындағы өзгерістер мұғалімдерден оқу тәрбие жү-мысын нақты мақсатқа бағытталуды талап етеді. Оқу белсенділіктің негізгі жетекші түрі оқу болғандықтан, оқу арқылы олардың таным процесі яғни қабылдау, қиял, ес, зейін, ойлау қабілеттері дамиды.
Қазақстандық ғалымдардың еңбектерінде: Белсенділік (акивность)- оқушының оқып-үйренуге болған қатынасы, оның құрлымдық элементтері 1) оқу тапсырмаларын орындауға әрдайым дайын болу; 2) дербес іс-әрекетке құлшыныс; 3) тапсырма орындауға саналық; 4) оқу жүйелілігі; 5) білім деңгейін көтеруге қызығу;-деп түсініктеме береді [44, 56].
Балардың оқуға деген қатынасын мұғалімдер әдетте олардың белсенділігі мен сипаттайды. Демек, белсенділік оқушылардың іс-әрекет аясына ену дәрежесімен анықталады.
Белсенділіқ құрушы біз жоғары да атап өткен бірліктерден тұратынын анықтадық. Оқушылардың танымдық белсенділігі мен дербестігі өзара байланысты: Белсенділігі күшті оқушылар, әдетте, дербес жұмыс істеуге қабілетті келеді. Белсенділік арттырудағы басты мақсат -оқушылардың оқуға деген құштарлығына нәр беріп, оқу-тәрбие жұмысының сапасын көтеру. Педагогикалық тәжірибелерде белсенділік арттырудың әртүрлі жолдары пайдаланылады. Олардың ішінде оқытудың әртүрлі формалары, әдістері, құрал-жабдықтары, оларды әрқилы жағдайлардың туындауына сэйкес бір-бірімен ұштастырылып, оқушылардың белсенділігімен дербестіне дем беру. Сабақ жағдайланында оқушылардың белсенділігін арттыруға келесі әрекеттер тиімді:
- өз пікірін қорғап қалу;
- талқылау мен пікір сайыстарға қатынасу;
- жолдастарымен мұғалімдерге сұрақ қоя білу;
- жолдастарының жауаптарына пікір білдіру;
- сыныптастарының жауаптарымен жазба жұмыстарын тексеру және
бағалау;
- үлгерімі төмен оқушыларға көмек беру;
- қойылған мәселелерді шешудің әрқилы жолдарын іздестіру;
- өзіне белгілі тәсілдерді білікті қолдану жолымен танымдық мәселелерді шеше білу.
Әр адамның меңгерген білім деңгейімен мазмұнына байланысты жүзеге асырылады. Қоршаған дүниені білу танымдыққа байланысты. Таным - адам санасының дамуының негізі және ол арқылы адам өзін қоршаған ортаны игеруді де үйренеді.
Білімнің қалыптасып дамуының жалпы шарттары, философияның негізгі мәселесі -- рухани материалдарға, сананың болмысқа қатынасы тұрғысынан зерттейтін ілім - таным теориясы деп аталады. Таным теориясының басқа ғылыми теориядан түрлі айырмашылығы бар. Бұл ұғымдарды ажыратудағы қиындық тек танымдық іздемпаздық ұғымын ғана емес, сонымен бірге танымдық белсенділік ұғымында түрліше түсіндірудін орын алып отырғанына байланысты. Бір катар авторлар танымдық белсенділікті іс-әрекет ретінде қарастырады, бірақ жеке тұлғаның ерекше қасиеті ұғымының мазмұнын ашып керсетпейді.
Аталған ғалымдардың еңбектерінде бұл көзқарастарға талдау жасай келе, Т.И Шамова оларды бір-бірінен бөліп-жарып қарауға болмайтынын атап көрсетті, сөйтіп, қомақты талдау материалында танымдық белсенділік ұғымының мәнін тек оларды диалектикалық бірлікте пайдаланғанда ғана түсінуге болатынын көрсетеді [45].
Т.И. Шамова оқу белсенділіктің мәнін өзінің қалай түсінетініне сүйене отырып, ол оның үш деңгейін бөліп көрсетеді, олар: жаңарту, түсіндіруші белсенділіктері және белсенділіктің шығармашылық деңгейі. Т.И Шамова мен В.И. Лозоваяның белсенділіктің мәніне өз көзқарастарында ортақ пікірлердің көп екенін аңғару қиын емес [45; 46].
Оқу белсенділік күрделі педагогикалық құбылыс болып табылады, оның мазмұнын тек кешенді түрде ашу арқылы ғана түсінуге болады. Оқу белсенділік ұгымының мазмұнына түрлі авторлардың түрліше мағына беретіиін ескерсек, бұл параметрлердің жиынтығы тым әр текті болып шығады (мұнда ауқым да, кеңдік те, мүдде де, дайындық та, еске түсіру белсенділігі де, т.б. бар). Бұл талаптың орындалуы оқушылардың оқу материалын түсінуге, өткенді жаңамен байланыстыруға, негізгісі мен қосымшасын анықтауға, алған білімдерін тәжірибеде пайдалануға, өз пікірлерінде оларға сүйенуге ұмтылысынан көрінеді.
Білімді саналы меңгеру ез бетімен жаңа білім алуға мүмкіндік беретін ақыл - ой еңбегінің өзіндік тәсілдерін игермейінше іске аспайды. Оқушылардың белсенділік танымдық іс-әрекетінің көздейтін мүддесі -білімнің қоғамдық мәнін ұғыну, қоғамға қызмет ету қарқынын үдету қажеттігі негізінде дамиды.
Белсенділіктің ең жоғарғы көрінісі оқушылардың алған білімдерін өмірде, тәжірибеде нәтижелі пайдалана білуі болып табылады. Осыдан келіп, оқыту барысында оқушының іс - әрекетінде оқу белсенділікті қалыптастыру талабы туындайды.
Оқушылардың оқу белсенділігін дамыту мәселесінің сан қырлығын ескеріп және компьютерлік техниканың көмегімен оқу үрдісін жекелеуге мүмкіндік беретін, тұлға мен оқу іс-әрекет теориясының негізгі кағидаларына сүйене отырып, танымдық белсенділік - оқушының оқуға, білуге деген ынта-ықыласының, құштарлығының ерекше керінісі. Мысалы: мұғалімнің баяндап тұрған жаңа материалын түсіну үшін, оқушының оны зейін қойып тыңдауы,
алған білімін кеңейту үшін өздігінен кітап окып, бакылау тәжірибе жасау сияқты жұмыстар жасауы қажет.
Өйткені, өтілген материалдарды үйренуде белсенділіксіз мүмкін емес.
Яғни оқушының белсенділігі оқу үрдісінің барлық кезеңінде орын алуы
қажет. Сабақ барысында оқушының бойында оқу белсенділік пайда болса,
оқушылардың ақыл - ой қабілеттерінің мынадай элементтері дамиды:
зеректілік, байқағыштық, ойлау және сөйлеу дербестігі т.б. Оқушылардың
оқу белсенділігін дамыту және қалыптастыру әселесіне зерттеушілер, педагогтардың, әдіскерлердің көптеген еңбектері арналған.
Оқу белсенділік жеке адамның орнықты қажеттілігіне, мінезіне айналу үшін оның бойында өз күші және білім игеру қабілетімен қатар дербес танымдық іс - әрекетке оң көзқарас қалыптасу керек.
Оқу белсенділік немесе ізденімпаздылық, оқушының берілген тапсырманы басканың көмегінсіз орындаумен ғана шектелмейді. Ол алдына саналы түрде мақсаттар қойып соған сәйкес өзіп біз оған мынадай анықтама береміз. Оқу белсенділік деп мотивациалық - тұлғалық, мазмұндық - амалдық және процессуалды - жігерлік бөліктерінен тұрағын тұлғаның интегралдық құралымен, сипаттамасын айтамыз.
Мектеп оқушыларының оқу белсенділігін қалыптастыру мақсатында педагогтардың, психологтардың, әдіскерлердің көптеген еңбектері арналған. Ы.Алтынсариннің пікірінше, педагогикалық жұмыстағы ең шешуші нәрсе: мұғалімнің ең жақсы оқыту әдістерін таба білуінде, балалармен дұрыс тіл табыса білуінде Үлгілі жолға қойылған, дұрыс тәртібі бар жаңа типті мектеп, оқушыларды қызықтырып, оларды мәдениетке, жұмысқа және айналасын, өз ортасын тануға, ой еңбегін үйретуге тиіссің, - деп атап көрсетті [4].
Оқу белсенділікті психологиялық, педагогикалық ережелерін басшылыққа алып қарастырғанда мұғалімнің дидактикалық дайындығына мына компоненттер кіруі керек:
-педагогикалық қызметтің толық берілуі, оны дұрыс атқару;
-ақыл-ой әрекетін кезеңімен қалыптастыру теориясын білу;
- бала психологиясының жасқа байланысты ерекшеліктерін білу;
-танымдық белсенділік процесінің негізін меңгере білу.
Психологтардың зерттеуі бойынша, әр бір жас кезеңінде танымдық белсенділікке баулуға азек болатындай өзіндік ерекше қабілет, бейімділік бар. Көптеген психологтар оқушылардың жасы өскен сайын жүйке жүйесінің мүмкіндіктері кеңейіп қалыптасып отыратындығын, бірақ оқушының дамуы үшін ең қажетті, құнды қасиеттердің біртіндеп жоғалып отыратындығымен түсіндіре келе, бала белсенділігінің дамуы үшін ең қымбатты кезеңді, тиімді пайдаланып қалуға асығу керектігін ескертеді. Қазіргі кезде, оқушылардың танымдық белсенділіктерін арттыруда төмендегідей оқыту формаларын ұйымдастыруға болады: жеке дара оқыту, ұжымдық оқыту, шығармашылық сабақтар, ұжымдық жұмыстар т.б.
Қазіргі кезде педагогика өкілдерінің пікірі бойынша дидактикадағы негізгі мәселе - оқу үдерісінде оқушының оқу белсенділігін арттыру болып табылады. Бұл үшін оқыту саналы, ерікті негізде жүргізіліп, оқытуда дайын білімді беру, есте сақтау, қабылдау ғана емес, оқушының білімі өз бетінше кеңейіп отырылуы керек. Білім, білік, дағды оқушыда өзіндік белсенділік негізінде, ал бұл қабілеттер оқушының психологиялық белсенділігі нәтижесінде пайда болады.
Оқушылардың оқу белсенділіктерін арттыру жұмыстары сабақ үдерісінде жүреді. Оқушыларды сабақ барысында және сабақтан тыс уақытта өз бетінше орындайтын жұмысын кеңейтіп, оны белгілі бір жүйеге келтіру арқылы мұғалім оқушыларға білім негіздерін берік игертеді және өз бетінше тапсырмалар орындауға қажетті үғымдарды еркін қолдана білуге үйретеді.
Баланы оқу процесіндегі белсенділігінің жоғарылауы әсіресе білім берудің бастапқы кезеңінде маңызды. Бұл заңды да, өйіткені білім алу - бұл оқушының алғы іс-әрекеті, бұл процесте мектеп алдына қойған басты тапсырмалары шешіледі.
Демек, өсіп келе жатқан жас ұрпақты өмірге дайындау, еңбекке, ғылыми-техникалық және әлеуметтік процестерге белсендіре қатыстыруға мектеп оқушыларының оқу белсенділігін арттырудың мәні мен маңызы зор болып қала бермек.
Еліміздің егемендігі мен тіліміздің тәуелсіздігі де өскелең жастарға жаңа талаптар қойып отыр. Білім беру жүйесінде алғашқы күннен бастап бала психологиясын жан-жақты зерттеп оны терең білу, оның даярлық ерекшеліктерімен үнемі санасып отыру мектеп пен мұғалімдерге жауапты да құрметгі міндеттер жүктейді. Сондықтан да бірінші кезекте, мектептің бастауыш сынып мұғалімдері мен жоғары сынып мұғалімдері алдында оқытудың әдістері жан-жақты меңгерумен қатар мектеп оқушыларының жасына сәйкес әрі жекелей физиологиялық және психологиялық ерекшеліктерін, сондай-ақ жас ерекшеліктерінің қалыптасуындағы заңдылықтарды терең білу міндеті қойылуда.
Неміс педагогі И.Ф.Гербарт өзінің оқыту теориясының негізіне әр саладағы танымдық белсенділікті алған. Адамдағы белсенділік қоршаған ортаны танып - білуге немесе қоғамдық өмірге араласуға байланысты болады. Сондықтан, мұғалім өз білімін жан - жақты жетілдіре отырып, оқушы белсенділігін дамыту керек екендігін айтқан [47].
Еңбек тәрбиесі туралы ғұламалар мен ағартушы педагогтар әсіресе Әл-Фарабидің өзі тәрбие оның ішінде еңбек тәрбиесінің теориясы ғылыми негіздеуді керек етеді деп санады. Еңбектің өзі өнер. Ал, еңбек тәрбиесі сол өнерден туындайды, әрбір адамды еңбекке баулиды, еңбек шеберлігіне үйретеді, еңбек ету дағдысын қалыптастырады деген болатын [48].
Еңбекке оқушыларды дағдыландыру қарапайым жұмыстар жасаудан басталады да бірте-бірте күрделеніп отырады. Адамның рухани дамуының көзі- еңбек. Ф.Энгельс еңбектің тарихи рөлін қарастыра келіп, белгілі жағдайда адамды жаратқан еңбек деген қорытындыға келді. Олай болса, еңбексіз даму жоқ, еңбексіз кері кетушілікке ұшырауға болады. Еңбек - адамның көркі, бақыты, қоғам байлығы. Қоғамда қабілетіне қарай еңбек ету әрбір адамның әдетіне, ең бірінші өмірлік қажетіне айналады. Еңбекке жарамды әрбір адам өзінің
өмірі мен қызметіне, қоғамдық әл-ауқатын арттыруға, қажетті нәрселерді жасауға тиіс.
Педагогикалық тұрғыдан еңбек - баланы жан-жақты дамытып, қалыптастырудың күшті құралы. Бала жастайынан еңбек етуге талпынады. Оны еңбек дағдыларына үйрету үшін отбасы мен мектепте қазіргі заман талаптарына сай ұйымдастырылып жүргізілуі керек.
Мектепте - өтілетін технология сабағы арқылы бұл іс-әрекеттің бірнеше түрлері бар. Жоғары сыныптарда олар мектеп көлемінде жоғарыда атқарылған қызметтерді атқарып, өндірістік білім негіздерін тікелей өз көздерімен көріп әртүрлі жұмыстың қыр-сынын үғынады. Әрекеттің мұндай түрлері оқушылардың жас ерекшеліктеріне сай іске асырылады. Сондыктан еңбек әреті жүйесінде оқушылардың өзіне-өзі қызмет етуінің мәні зор.
Қоғамдық пайдалы еңбек түрі оқу-тәрбие жұмыстарының мақсаттарына сәйкес жүргізіледі. Оқушылардың өнімді еңбекке қатысуының үлкен тәрбиелік мәні бар. Олардың өнімді еңбек барысында жауапкершілігі артады, іскерлік қабілеті дамиды.Сонымен қоғамдық пайдалы және өнімді еңбекке тікелей қатысу оқушыларды іскерлікке ғана үйретіп қоймай, олардың дене күштері мен ақыл-ойын дамытуға ықпал жасайды, сабақта алған білімдерін тереңдетіп жетілдіреді. Еңбек іс- әрекетін оқумен ұштастырып отырса, баланың әлеуметтік тәжірибесі молая түседі.
Адамның жан-жақты және үйлесімді дамуында еңбек шешуші фактордың бірі. Халық еңбекті асыл мұрат деңгейінде қарады. Еңбек дағдыларын меңгеруде зор жігерліктің қажет екенін жақсы түсінді. Еңбек сапасы негізгі көрсеткіш ретінде алынды. Еркін еңбек барысында өзінің және бүкіл қоғам мүшелерінің қажеттілігін қанағаттандыру үшін адам материалдық және рухани құндылықты жасайды:
Мектепте еңбек біліктерін арттырудың басты міндеттері: біріншіден, еңбек сүйгіштік пен еңбек адамдарына құрметпен қарау; екіншіден, оқушыларды халық шаруашылығының салаларындағы еңбектің түрлерімен таныстыру еңбек іс-әрекетінің барысында олардың дағдысы мен іскерлігін қалыптастыру; үшіншіден, мамандықты таңдауға дайындау.
Балаларды еңбекке психологиялық және практикалық түрғыдан дайындау -- бұл қоғам үшін оқушылардың пайдалы еңбекке даярлығын және еңбекті өз бетімен, өз еркімен ынталанып орындауға үйрету. Бұл өте күрделі процесс - мұнда оқушылардың әдеті, сезімі қалыптасады.
Еңбек етуге әдеттену- бұл жай ғана еңбекке үйрену емес, бұл адам тәрбиесінің жоғары деңгейі, еңбек процесіне құштарлық, еңбек етуге әзірлік, жұмысты істей білу,-деді Н.К.Крупская [49].
Оқыту және тәрбие жұмысының барлық жүйесі оқушыларды еңбекке психологиялық және практикалық тұрғыдан дайындау міндеттерін шешуге бағытталуы тиіс. Еңбек тәрбиесі үшін өте маңызды еңбек сабағы. Онда оқушылар еңбек дағдыларына үйренеді, техникалық білімді игереді. Еңбек сабақтары барысында оқушылар жалпы және техникалық білімге сүйенеді.
Оқушылар мектепте алған білімдерін дайдаланып, практикалық дағдылар мен іскерлікті игереді. Осындай практикалық жұмыстың барысында әр түрлі пәндер бойынша оқушылардың білімі байымды тереңдейді, ғылыми-зерттеу ісіне машықтанады. Оқу еңбегі бала үшін ойға толы, инемен құдық қазғандай, ақыл - ойдың кемелденуін талап ететін ең ауыр еңбек екенін К.Д.Ушинский ескерткен болатын [37].
Адамның жан-жақты дамуының әлеуметтік жағдайларға тәуелді екенін XVI- XVII ғасырларда алғашқы рет байқаған гуманистер социал-қиялшылдар Томас Мор және Томмазо Кампанелла. Мор жеке адамды дамытудың негізі - жалпыға бірдей және міндетті оқу, оқуды ана тілінде жүргізу, балаларға ғылымның әр түрлі салаларынан теориялық білім беру, оны еңбекпен ұштастыру болады деп өзінің бұл пікірін Утопия кітабында сипаттайды. Ал Кампанелла адам баласының дамуы, жарасымды қалыптасуы, оның бақытты өмір сүруіне байланысты, сондықтан баланың ақыл-ойын, қабілетін дамыту үшін игілікті, қажетті жағдайлар жасау керек деді.
XIX ғасырдың басында қиялшыл социализмнің ілімін жасаушылар Ш.Фурье, Роберт Оуэн және Сен-Симон балаларды жан-жақты қабілетті дамыту, яғни оларды біліммен қаруландыру, өмірге, еңбекке даярлау тәрбиеге байланысты деп түсіндіреді.
Адамның рухани дамуының көзі - еңбек. Ф.Энгельс еңбектің тарихи рөлін қарастыра келіп, белгілі жағдайда адамды жаратқан еңбек деген қорытындыға келді. Олай болса, еңбексіз даму жоқ, еңбексіз кері кетушілікке ұшырауға болады. Еңбек - адамның көркі, бақыты, қоғам байлығы. Қоғамда өз қабілетіне қарай еңбек ету әрбір адамның әдетіне, ең бірінші өмірлік қажетіне айналуы керек. Еңбекке жарамды әрбір адам өзінің өмірі мен қызметіне, қоғамдық әл-ауқатын арттыруға, қажетті нәрселерді жасауға тиіс.
Педагогикалық тұрғыдан еңбек - баланы жан-жақлы дамытып, қалыптастырудың күшті құралы. Бала жастайынан еңбек етуге талпынады. Оны еңбек дағдыларына үйрету үшін үйелмен мен мектепте еңбек тәрбиесі қазіргі заман талаптарына сай ұйымдастырылып жүргізілуі керек. Мектепте бұл іс-әрекеттің бірнеше түрлері бар. Олар: баланың өзіне-өзі қызмет етуі, қоғамдық пайдалы еңбек, өнімді еңбек. Әрекеттің мүндай түрлері оқушылардың жас ерекшеліктеріне сай іске асырылады. Еңбек әреті жүйесінде оқушылардың өзіне-өзі қызмет етуінің мәні зор.
Қоғамдық пайдалы еңбек түрі оқу-тәрбие жұмыстарының мақсаттарына сәйкес жүргізіледі.
Оқушылардың өнімді еңбекке қатысуының үлкен тәрбиелік мэні бар. Олардың өнімді еңбек барысында жауапкершілігі артады, іскерлік қабілеті дамиды.
Сонымен, қоғамдық пайдалы және өнімді еңбекке тікелей қатысу оқушыларды іскерлікке ғана үйретіп қоймай, олардың дене күштері мен
ақыл-ойын дамытуға ықпал жасайды, сабақта алған білімдерін тереңдетіп жетілдіреді.Еңбек іс- әрекетін оқумен ұштастырып отырса, баланың әлеуметтік тәжірибесі молаяды.
Оқуды еңбекпен ұштастыру оқушылардың ынтасын, қызығушылығын еңбек және адамгершілік тәрбиесін кешенді түрде дамытуда рөлі өте зор. Еңбек біліктіліктілігімен еңбек ету белсенділіктерін іске асыруда бірқатар педагогикалық шарттарды есте үстаған жөн:
еңбекке тәрбиелеудің нәтижелі жүруі баланың еңбекке неғұрлым ертерек қатыстырылуына байланысты:
балалардың еңбек әрекетінің қоғамдық мағынасы және идеялық-өнегелік негізі болуы керек:
еңбек тапсырмасын орындағаннан кейін оның болымды нәтижесі баланың өз күшіне сенімділігін қуаттайды, қуаныш сезімі артады.
Неғұрлым еңбек нәтижелі болса, соғүрлым оның ықпалы күшті болады:
еңбек баланың психикалық және физиологиялық ерекшеліктеріне сай ұйымдастырылуы қажет. Еңбегінің негізгі түрі ойын болып табылатын
кіші мектеп жасындағы баланың еңбегі ойынмен ұйымдастырылып
ары қарай шын еңбек ету әректіне айналуы тиіс керек;
еңбек іс-әрекеті барысында оқушылар тек тапсырманы орындап қоймай, өз еңбегін өз бетімен ұйымдастыруды үйренуі керек.
1.2 Белсенді әдістер ұғымына сипаттама
Әдіс (грек. methodos - шындыққа жетудің жолы) ретке келтірілген іс-әрекеттің белгілі бір тұрғыда мақсатқа жету жолын білдіреді.
Оқыту әдісі дегеніміз оқытушы мен білім алушылардың ретке келтірілген өзара байланысты іс-әрекеттерінің оқу үдерісіндегі білім беру, тәрбиелеу және дамыту міндеттерді шешуге бағытталған іс-әрекет түрі.
Оқыту әдістері - оқу-тәрбие үдерісінде үйретуші, дамытушы, тәрбиелеуші, ынталандырушы (мотивациялық) және бақылау-түзетушілік қызметтерді атқарады.
Педагогикалық практикада оқыту әдістерінің жинақталған мол қорын байқауға болады. Оқыту әдістерінің бірнеше топтарын ақпаратты қабылдау мен дидактикалық міндеттерді шешуге байланысты жіктеуге болады. Кеңінен тараған оқыту әдістері ретінде оқу-танымдық іс-әрекет құрылымына негізделген оқушылардың танымдық іс-әрекеттерін арттыра түсетін мынандай әдістерді атауға болады: сөздік, көрнекілік, практикалық, репродуктивті және ізденістік, индуктивті және дедуктивті әдістер, өзіндік жұмыс әдістері, сонымен қатар педагогиканы оқытудағы бақылау мен өзін-өзі бақылау әдістері. Ұсынылып отырған оқыту әдістерінің жіктемесін тұтас деп атауға болады, себебі олар оқушылардың оқу-танымдық іс-әрекеттерін арттырудың барлық құрылымдық элементтерін есепке алады (оның ұйымдастырылуы, ынталандыруы, бақылауы). Бұлардың жиынтығында қабылдау, ұғыну, практикада қолдану секілді танымдық іс-әрекеттің түрлері тұтасымен көрініс тапқан. Әдістердің әрбір негізгі тобы өз ішінде бірнеше топтарға жіктелуі мүмкін. Оқушылардың оқу-танымдық іс-әрекетін ұйымдастыру мен аталған үдерістің өзі оқу материалын, жаңа ақпаратты беру, қабылдау, ұғу, есте сақтау және алынған білім мен ақпаратты практика жүзінде қолдана білуге негізделгендіктен, оқыту әдістерінің бірінші тобына ақпаратты есту, сөзбен жеткізетін сөздік әдістерін (әңгіме, дәріс, сұхбат және т.б.); оқу материалын көру арқылы беретін көрнекілік әдістерін (иллюстрация, демонстрация және т.б.); оқу ақпаратын тактильді, кинестетикалық түрде жеткізетін практикалық әдістерін (жаттығу, зертханалық тәжірибе, еңбек әрекеті және т.б.) жатқызуға болады.
Оқыту әдістерінің ішінде оқу материалын ұғу мен қисындық тұрғыдан меңгеруді ұйымдастыруды міндетті ететін әдістер де бар. Сондықтан оқушылардың іс-әрекетін ұйымдастырушы әдістер ретінде индуктивті және дедуктивті, репродуктивті және проблемалық-ізденістік әдістерін ерекше атап өткен жөн. Білімді қабылдау, ұғу, қолдана білу оқытушының тікелей басқаруымен және де студенттің өзіндік жұмысының нәтижесінде жүзеге асады. Осыдан келіп өзіндік жұмыс әдістерін ажыратуға болады, өйткені қалған оқыту әдістері оқытушының жетекшілігімен жүзеге асады. Білім нәтижесі бақылау мен өзін-өзі бақылау әдістері дұрыс таңдалынып алынғанда неғұрлым нәтижелі болмақ. Белгілі бір жағдайға байланысты бір-біріне сай келетін, бір-бірін толықтыра түсетін әдістерді үйлесімді етіп таңдап, қолданған жөн.
Әдістер тобыны мына кестеде беріп отырмыз.
Кесте 1. Әдістер тобы.
Р№
Оқыту әдістер тобы
әдістер
1.
Сөздік
Дәріс, әңгіме, сұхбат, түсіндіру, пікірталас, кітаппен жұмыс
2.
Көрнекілік
Иллюстрация және демонстрация
3.
Практикалық
Жаттығу, педагогикалық есептерді шешу, дидактикалық және іскерлік ойындар, тренингтер, зертханалық жұмыс
4.
Индуктивті және дедуктивті
Талдау, салыстыру, салғастыру, абстрактілеу, жинақтау, қорыту, модельдеу (үлгілеу), педагогикалық есептерді шешу, педагогикалық жағдаяттарды талдау
5.
Репродуктивті
Түсіндіру, дәріс, әңгіме, нұсқау беру, кітаппен жұмыс, жаттығу
6.
Проблемалық-ізденістік
Эвристикалық әңгіме, проблемалық сұрақ, жағдаятты талдау, салыстыру, жинақтау, жүйелеу, модельдеу (үлгілеу), зертханалық зерттеу жұмысы
7.
Өзіндік жұмыс әдістері
Кітаппен жұмыс, жаттығу, педагогикалық есептерді шешу, тест шешу, зертханалық зерттеу жұмысы, жоба құру
8.
Оқу-танымдық іс-әрекетті ынталандыру әдістері
Оқу пікірсайыстары, иллюстрация және демонстрация, дидактикалық және іскерлік ойындар, тренингтер, жеке (топтық) жобалау, зертханалық жұмыс
9.
Оқытудағы бақылау және өзін-өзі бақылау әдістері
Ауызша бақылау: жеке, фронтальды (жаппай) тексеру.
Жазбаша бақылау: жазбаша бақылау жұмыстары, тестілеу, түсіндірмелі және графикалық диктанттар.
Машиналы бақылау: тестілеу, виртуалды зертханалық жұмыс
Оқытудың заңдылықтары мен принциптеріне сүйене отырып, оқытушы оқыту әдістерін үйлесімді қолданудың жолдарын, яғни олардың әлеуетін анық танып білуі тиіс. Оқыту әдістерін таңдау кезінде төмендегідей критерилерді басшылыққа алу керек:
1)әдістердің оқыту мақсаты мен міндеттеріне сай келуі;
2)әдістердің оқыту принциптеріне сай келуі;
3)әдістердің оқылатын тақырыптың мазмұнына сай келуі;
4) әдістердің студенттердің оқу мүмкіндіктеріне сай келуі: жас ерекшелігі, физикалық дамуы, психикалық дамуы, дайындық деңгейі (білімділігі, тәрбиелілігі және дамуы); студент топтарының ерекшеліктері;
5) әдістердің техникалық жағдайлар мен оқу үшін бөлінген уақытқа сәйкестігі;
6) әдістердің оқытушының мүмкіндіктеріне сай келуі, оның ішінде теориялық және практикалық жағынан даярлығы, оқытушының жеке бас қасиеттері және т.б.
Оқыту әдісі деген ұғым оқыту тәсілдері деген ұғыммен тығыз байланысты. Анықтамалық әдебиетте тәсіл ұғымы еңбек тәсілі деген мағынада жиі қолданады. Еңбек тәсілі - талап етілген операцияны жүзеге асыру ерекшелігі.
Әдістемеде оқытудың дидактикалық тәсілі деп әдістің құрамдас бөлігін атайды. Әдістерге қарағанда тәсілдер жекелей бағынушылық сипатқа ие. Олар әдіс жүзеге асыратын дидактикалық міндетке бағынады. Бір әдістемелік тәсілдер бірнеше әдістер құрамында болуы мүмкін. Немесе керісінше, бір әдіс әр оқытушыда әр түрлі тәсілдерден құралуы мүмкін. Мысалы, студенттердің назарын аудартып, ойлау іс-әрекетін белсендендіру үшін мынандай дидактикалық тәсілдерді қолдануға болады: бірлескен мақсат құру, жоспарлауды және қарастыратын сұрақтар тізімін хабарлау және т.б. Білім алушылардың оқу іс-әрекетінде белсенді үлестірмелі материалдар (БҮМ) тәсілі маңызды рөл атқарады. Белсенді үлестірмелі материалдар - көрнекілікті-иллюстрациялы материалдар, олар білім алушылардың жаңа материалды ойдағыдай меңгерулері үшін сабақ барысында таратылады. БҮМ-дар түсініктерді өзара байланыста қарастыратын құрылымдық-қисындық сызбалардан, глоссарий, оқу мәтіндерінен және т.б. тұрады.
Педагогиканы оқыту әдістемесінің сапасы мен тиімділігін жетілдіру міндеттерін шешудің көзі студенттердің оқу белсенділіктерін арттыру болып отыр. Оның мәні тек оқушылардың оқу материалын меңгеріп қоюында ғана емес, олардың танымдық іс-әрекетке деген қатынасын қалыптастыруда болып табылады. Сол үшін практикада оқытудың белсенді әдістері кеңінен қолданылады.
Профессор Г.Ғ.Еркебаеваның еңбектерінде белсенді әдістер қарастырылған [50; 51; 52; 53 ].
Оқытудың белсенді әдістері - оқу материалын меңгеру үдерісіндегі студенттердің танымдық іс-әрекетін арттыруға негіз болатын оқыту тәсілдері.
Белсенді оқыту әдістерінің жіктемесі:
-жартылай кәсіби іс-әрекетті модельдейтін және іскерлік, дағдыны қалыптастыруға бағытталған тәсілдер: проблемалық сұрақтар, іскерлік ойындар, кәсіптік жағдаятты талдау, тренинг;
- білім, іскерлік, дағдыларын қалыптастыруға бағытталған тәсілдер: проблемалық есептер, жағдаяттар, дөңгелек үстел, эвристикалық әңгіме, миға шабуыл, оқу пікірталасы, кейс-стади, өзіндік жұмыс.
Енді жиі қолданылатын белсенді оқыту әдістерінің кейбіріне тоқталып өтейік.
Жұптасқан дәріс әдісі - бұл өн бойына оқу материалын репродуктивтік, проблемалық, интеграциялық және диалогтік баяндау элементтерін жинақтаған оқыту тәсілі. Репродуктивтік элементі ғылыми тұрғыдан дәлелденген, қосымша түсіндіруді қажет етпейтін оқу материалын баяндаудан тұрады. Проблемалық элемент проблемалық жағдаятты қою, талдау, болжаулар жасау, оны растау не теріске шығару, проблеманы шешу жолдарын іздестіруден құралады. Интеграциялық элемент бір проблема төңірегінде әр түрлі ғылыми амалдарды қарастырады. Диалогтік элемент оқытушы мен студент арасындағы пікір алмасу арқылы көрініс табады.
Аталған әдіс бірыңғай жоғары деңгейде оқу материалын меңгерген, бір-бірімен іс-әрекет стилі өте ұқсас бола тұра өздерінің жеке қасиеттері: дауыс ырғағы, үндестілік, сөйлеу екпіні, қимыл-қозғалыстары, мимикасы және т.б. арқылы ерекшеленетін пікірлес әріптестер арасында қолдау тапты.
Оқытушы өз ассистентімен (бұл оның ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қ.А.ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ
ӨНЕР ФАКУЛЬТЕТІ
БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІ КАФЕДРАСЫ
Әрипова Құттықыз
ЖОҒАРЫ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНА БЕЛСЕНДІ ӘДІСТЕР АРҚЫЛЫ КИІМДІ КӨРКЕМДЕП СӘНДЕУГЕ ҮЙРЕТУ ӘДІСТЕРІ.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В012000 Кәсіптік оқыту мамандығы
Түркістан 2015
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қ.А.ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ӨНЕР ФАКУЛЬТЕТІ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІ КАФЕДРАСЫ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қорғауға жіберілді
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
______________
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кафедрасының меңгерушісі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
______________Ауелбеков Е.Б п.ғ.к., доцент м.а
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ТАҚЫРЫБЫ:ЖОҒАРЫ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНА БЕЛСЕНДІ ӘДІСТЕР АРҚЫЛЫ КИІМДІ КӨРКЕМДЕП СӘНДЕУГЕ ҮЙРЕТУ ӘДІСТЕРІ.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
5В012000 Кәсіптік оқытумамандығы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Орындаған: Әрипова Қ.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ғылыми жетекшісі:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
п.ғ.д.,профессор: Г.Ғ.Еркибаева
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Түркістан 2015
Мазмұны
АННОТАЦИЯ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
АНЫҚТАМАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 ЖОҒАРЫ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ БЕЛСЕНДІЛІК ҚАБІЛЕТТЕРІН ДАМЫТУДЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 Жоғары сынып оқушыларының белсенділіктерін технология сабағында дамытудың психологиялық-педагогикалық ерекшеліктері ... ... ...
1.2 Белсенді әдістер ұғымына сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...
1.3 Жоғары сынып оқушыларына киім үлгілерін көркемдеп сәндеуге үйретуде эстетикалық талғамын қалыптастырудың мүмкіндіктері ... ... ... ... ... .
2 ЖОҒАРЫ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНА КИІМ ҮЛГІЛЕРІН КӨРКЕМДЕП СӘНДЕУГЕ ҮЙРЕТУДІҢ ӘДІСТЕРІ МЕН ФОРМАЛАРЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1 11-сынып оқушыларын көркемдеп сәндеуді үйретудің мазмұны ... ... ... ... ...
2.2 Киім үлгілерін көркемдеп сәндеудің әдістері мен принціптері ... ... ... ... ...
2.3 Белсенді әдістер арқылы киім тігуге үйрету жолдары ... ... ... ... ... ... ... ...
3 ҚАЗАҚ ӘЙЕЛІНІҢ ҰЛТТЫҚ КИІМІН ТІГУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ ЖӘНЕ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘЛІМЕТ
3.1. Қазақ әйелінің киім үлгісін тігуге қажетті материалдар және мата түрлеріне сипаттама
3.2. Қазақ әйелінің киімінің сызбасын сызу және модельдеу ... ... ... ... ... ... .
3.3. Әйел киімінің өзіндік құнын есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Аннотация
Дипломная работа посвящена методам обучения учащихся старших классов с помощью активных методов художественного украшения одежды на уроках технологии.
В работе рассматриваются психолого-педагогические аспекты использования активных методов обучения учащихся старших классов с помощью активных методов художественного украшения одежды, дается анализ типовой программы с учетом использования активных методов обучения учащихся старших классов с помощью активных методов художественного украшения одежды, и, в качестве примера, предлагается модель национальной одежды казахской женщины.
Annotation
Diploma work is devoted to methods of training of the studying senior classes by means of active methods of art decoration of clothes at technology lessons.
In work psychology and pedagogical aspects of use of active methods of training of the studying senior classes by means of active methods of art decoration of clothes are considered, the analysis of the standard program taking into account use of active methods of training of the studying senior classes by means of active methods of art decoration of clothes, and, as an example is given, the model of national clothes of the Kazakh woman is offered.
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
1.Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы Өзгерістер мен толықтыруларымен
2. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы
3. Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы
АНЫҚТАМАЛАР
1. Әдіс - гректің metodos - белгілі ақиқатқа, шындыққа, мақсатқа жетудің жолдары
2. Әдіс - білім беру, тәрбиелеу жэне дамыту барысында белгіленген мақсатка
жетуді қамтамасыз етуге, ғылымда зерттеуді жүзеге асыруға көмектесетін
тэсіл, алға қойған міндеттерді шешу үшін ұйымдастырылған адамдардың, ұжымдардың іс - әрекетінің бір жолы.
3.Окыту әдістері деп оқу - тәрбие мақсаттарына жетуге бағытталған мұғалім мен оқушылардың өзара байланысты іс - әрекеттерінің тәсілдері.
4.Әдістеме - әдістер жиынтығы
5.Оқытудың белсенді әдістері
1. оқушының іс-әрекеті өнімді, шығармашылық, ізденіс сипат таситын окыту әдістері;
2. оқушының танымдық іс-әрекетін ынталандырушы және қандай да болсын мәселенің шешу жолдары жөнінде еркін пікір алмасуды көздейтін диалогқа құрылған әдістер. Оларга әңгіме, диспут, тақырыптың семинар, іс ойын, тренинг жатқызуға болады.
6.Технология - - іскерлік, шеберлік, білгірлік.
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
ЖОО - жоғары оқу орны
ХҚТУ - Халықаралық қазақ-түрік университеті
БҮМ - Белсенді үлестірмелі материалдар
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейкестілігі. Бүгінгі таңда замана талабына сай, тәуелсіз мемлекетіміздегі жаңа қоғам мүддесіне лайықты, жан-жақты жетілген, бойында ұлттық сана мен халықтық психологиясы қалыптасқан ұрпақ тәрбиелеп өсіру - отбасының, балабақшаның, орта және жоғары білім беру ошақтары мен барша халықтың міндеті. Бұл процестің стратегиялық негіздері Қазақстан Республикасының Білім туралы заңында (2007): Білім беру жүйесінің басты мақсаты, ұлттық мәдениетіміз бен халық педагогикасының негіздерінде, әрбір жеке тұлғаның қалыптасуына қажетті жағдай жасау, - деп көрсетілген [1, 12 б.].
Қазақстан Республикасында жалпы білім беретін мектептер білім мазмұнының тұжырымдамасында: Білім беру ісіндегі рухани дәстүрлерді сақтап, жаңаша жетілдіріп дамыта беру керек. Бұл жүйедегі оқыту мен тәрбиелеудің бірлігі үзіліп қалды.Сіздер мен біздер тек болашақ буындарды ғана емес, жалпы адамзаттық қадір-қасиеттердің мәні мен маңызын түсінетін, жаны да, тәні де таза білімді азаматтар тәрбиелеуге міндеттіміз. Олардың отаншылдық сезімдерін тәрбиелеуде, білім берудің мектепке дейінгі жүйесі мен жоғарғы оқу аралықтарын үндестіре ұйымдастыру, көкейтесті мәселе болып табылады ,- деп атап көрсеткен [2, 15 б.].
Өскелең ұрпақты тәрбиелеу - келешек қоғам мұрагерлерін тәрбиелеу ісі. Ол мемелекеттік маңызы зор, аса жауапты іс. Дені сау, сезімі сергек, ақыл-ойы жетілген, Отанын шексіз сүйетін, сегіз қырлы, бір сырлы абзал азамат өсіру ісі халқымыздың ғасырлар бойғы ой-арманы. Осы арман дене, ақыл-ой, адамгершілік, кәсіптік және эстетикалық тәрбиенің дәстүрлі қазақ мәдениетінің түрлері арқылы ұрпақтан- ұрпаққа заманалар бойы халықтың салт-дәстүрлер мен әдет-ғұрыптарында марапатталып, сіңіріліп, іске асырылып отырды.
Қазіргі уақытта ұрпақ тәрбиесі туралы мәселеге, мүлдем жаңа психо-физиологиялық көзқараспен қарауды, замана сипаты ерекше талап етуде. Бүгінгі таңда жалпы адам тәрбиесіне де, халық педагогикасының тигізер әсерлерін, тіпті ештеңемен салыстыруға келмейді.
Қазақ халқының ұлттық мәдениетін сақтап, оны келер ұрпаққа жаңа көзқараспен жетілдіріп жеткізуде білім беру ісі басты құрал болып саналады. Қоғамдағы қазіргі кездегі қайта құрулар, оның қарқынды дамуы білім беруге қойылатын талаптарды түбегейлі өзгертті.
Қазіргі білім берудің негізгі мақсаты − білімін, біліктілігін, дағдысын қалыптастыруға қол жеткізу ғана емес, ұлттық тәрбие негізінде ертеңгі қоғамның белсенді азаматы - бүгінгі оқушы тұлғасын қалыптастыру.
Бүгінгі жағдайда оқушылардың санасында, ой-өрісінде, жалпы азаматтық, адамзаттық рухани құндылықтар мен жоғары адамгершілік қасиеттерді қалыптастыру, оқушы тұлғасының даму барысын психологиялық жан-жақты және үздіксіз зерттеу, оның даралық ерекшеліктерін танып, дұрыс бағытта дамыту, әр түрлі әлеуметтік және моральдық психологиялық жағдайларда қолдау көрсету және қоғам өмірін ізгілендіру мен демократияландыру жағдайында жаңа азаматты қазақтың ұлттық өнері арқылы қалыптастыру мәселесінің маңыздылығы мен көкейтестілігі күннен күнге артып отыр. Сондықтан, білім беру жүйесін реформалау саясаты ең біріншіден - еңбек, технология, кәсіптік білім беру сияқты өмір талабына қойылатын сұранысқа сәйкес жүргізу, екіншіден, оқу үрдісіндегі білім беру мен ұлттық тәрбие бірлігін сабақтастыра отырып, білімнің үйлесімділігімен қатар, әрбір оқушының дербес ерекшелігін ескеріп, қабілетіне, белсенділігіне сәйкес бағдар ұстау болып отыр. Бұдан ұлттық тәрбие мәселесіне бұрын соңды көңіл бөлінбеген деген ой туындамаса керек. Оған этнопедагогика саласындағы зерттеулер дәлел бола алады. Дегенмен де, қазіргі қоғамның ғылыми, әлеуметтік, практикалық талабына, тәрбие беру мақсатын жүзеге асыру қажеттілігіне сай, оқу-тәрбие үрдісінде жергілікті жердің экономикалық, экологиялық және этномәдени ерекшеліктерін ескере отырып, технология сабағында оқушыларға ұлттық тәрбие беру мәселелері әлі күнге дейін біржақты шешімін тапқан жоқ.
Өркениетті қоғам мен Қазақстан Республикасының гүлдене түсуі өскелең ұрпақтың рухани байлығы мен мәдениеттілігін, еркін ойлау қабілеті мен шығармашылығын, кәсіби біліктілігі мен білімділігін талап етеді.
Қай халықтың болса да рухани әлемі, ең алдымен оның дәстүрлі өнерінен көрінетіні мәлім. Сол себепті Қазақстан Республикасының білім беру мен тәрбиелеу саласының түбегейлі жаңаруы жағдайымен бүгінгі ұрпақ тәрбиесінің негізіне - қазақ халқының ғасырлар бойы жинақталған, уақыт сынынан өтіп, сараланған ұлттық тәлім-тәрбиесінің, сәндік қолөнерінің бай қазынасы, мол тәжірибесі алынып отырғаны мәлім. Өйткені жастардың ұлттық мәдениет пен дәстүрлердің негіздерін меңгергенде ғана жалпы адамзаттық мұраларды игеріп дүниеге дұрыс көзқарасы, озық ойлау жүйесі қалыптасатыны анық.
Ұлттық мәдениеттің маңызы және оның жеке тұлғаның рухани дамуына тигізер әсері туралы ой-пікірлердің қалыптасуына қазақ ғалымдары Ш.Уәлиханов, Ы.Алтынсарин, А.Құнанбаев, Ж.Аймауытов, А.Байтұрсынов, М.Дулатов, М.Жұмабаевтың қосқан үлесі зор [3; 4; 5; 6; 7; 8; 9]. Олардың еңбектерінде жас ұрпақтардың тәрбиесіне байланысты өзекті мәселелер бойынша өте құнды пікірлер айтылған.
Жас ұрпаққа ұлттық, патриоттық негізде эстетикалық тәрбие берудің негізгі құралдарының бірі - сәндік қолданбалы өнер. Ұлттық қолөнерінің тәрбиелік мүмкіндіктерін С.Қасиманов, А.Тәжімұратов, Ә.Марғұлан, Х.Арғынбаев, Ө.Жәнібеков және т.б. зерттеушілердің еңбектерінен көреміз [10; 11; 12; 13; 14].
Қазақстанда жалпы білім беретін мектептерде бейнелеу өнері мен қолөнерін оқытудың теориялық, әдістемелік, тәжірибелік мәселелері Ә.Қамақов, С.Ұзақбаева, Қ.Әмірғазин, Е.Асылханов, Б.Әлмұханбетов, Ж.Балкенов, Қ.Ералин, О.Сатқанов, С.Жолдасбекова, т.б. еңбектерінде қазақ халқының сәндік қолданбалы өнерінің тарихы және бейнелеу өнері арқылы ұлттық, эстетикалық тәрбие беруде халықтық педагогиканы басшылыққа ала отырып жүргізудің жолдарын қарастырған [1-23].
Белсенді әдістер мәселесі төменгі еңбектерде орын тапқан: А.Әлімов Интербелсенді әдістерді жоғарғы оқу орындарында қолдану; А.К.Мынбаева, З.М.Садвокасова Инновационные методы обучения, или как интересно преподавать: учебное пособие; А.П. Панфилова Игровое моделирование в деятельности педагога [24; 25; 26].
Жоғары сынып оқушыларына белсенді әдістер арқылы киімді көркемдеп сәндеуге үйрету әдістері мәселесі төмендегі еңбектерде орын тапқан: Тігін өндірісінің мататануы (Мальцева Е.) [27; 28]; "Әйел және бала киімін конструкциялаудың негіздері"(Л.Н.Шершнева) [29]; Қазақ киімі. Альбом. Қазақша киім табиғатына жүгінсек (Жәнібеков Ө.) [30]; Казахские национальные традиции в современной одежде (Рассохина Э.) [31]; Технология пошива (Юдина Е.Н.) [32]; Азбука вышивания (Глинская Б.) [33]; Практическая книга по моделированию женской одежды (Бланк А.Ф.,Фомина М.) [34]; Костюм тарихы (Жолдасбекова С.А.) [35] және т.б.
Бірақ, бұл еңбектерде жоғары сынып оқушыларына белсенді әдістер арқылы киімді көркемдеп сәндеуге үйрету әдістері мәселесі толық қарастырылмаған.
Қазіргі білім беру ісінің басты шарттарының бірі болып оқушының өзіне керекті мәліметті өзі іздеп табуына үйретіп, олардың өз оқу траекторияларын өзінің таңдай білуі есептеледі. Осы тұрғыдан алып қарасақ оқушыларға білім, білік, дағдыны қалыптастыруда белсенді әдістердің маңызы зор.
Сондықтан оқушыларға белсенді әдістер арқылы жоғары сынып оқушыларына киімді жобалау және модельдеуді үйрету барысында біз окушылардың бойындағы әсемдікті түсіну және сезіну, эстетикалық көзқарасқа, ұқьптылыққа, сұлулыққа, іскерлікке, еңбек сүйгіштікке т.б. баулимыз. Сонымен қатар жан-жақты белсенді әдістер арқылы оқушылардың жобалау және модельдеу тұрғысынан танымын кеңейтіп, дағдысын қалыптастырамыз.
Осы жайт диплом жұмысымызды Жоғары сынып оқушыларына белсенді әдістер арқылы киімді көркемдеп сәндеуге үйрету әдістері деп таңдауға себеп болды.
Зерттеудің мақсаты: белсенді әдістер арқылы оқушыларға киімді көркемдеп сәндеуге үйретуде олардың қызығушылығын қалыптастыруды теориялық тұрғыда негіздеу және оның мазмұны мен әдістемесін жасау.
Зерттеудің міндеттері:
жоғары сынып оқушыларының белсенділік қабілеттерін дамытудың педагогикалық негізідерін анықтау;
11-сынып оқушыларын көркемдеп сәндеуді үйретудің мазмұнын сараптау;
жоғары сынып оқушыларына киім үлгілерін көркемдеп сәндеуге үйретудің әдістері мен формалары белгілеу;
қазақ әйелінің ұлттық киімін тігу технологиясын жүйелеу.
Зерттеудің нысаны:
Технология сабағында белсенді әдістер арқылы жоғары сынып оқушыларына киімді көркемдеп сәндеуге үйрету әдістемесі
Зерттеудің пәні: Белсенді әдістер арқылы технология сабағында киімді көркемдеп сәндеуге тәсілдері барысында оқушылардың ептілігі мен дағдысын қалыптастыру жолдары.
Зерттеудің әдістері:
- теориялық (модельдеу, аналитикалық-синтетикалық, салыстырмалы, индуктивті-дедуктивті талдау), т.б.
- эмпирикалық (сұрау, бақылау, педагогикалық эксперимент, педагогикалық іс-тәжірбиелер);
- қосымша білім беру жүйесі субъектілерінің тәжірбиесін талдау, салыстыру, зерделеу, жинақтау, тәжірбиелік-әдістемелік жұмыстарды жүргізу, математикалық статистикалық есептеу әдістері қолданылды.
Диплом жұмысының құрылымы: кіріспеден, 3 бөлімнен, қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен, қосымшадан, жасалған бұйымнан тұрады.
1 ЖОҒАРЫ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ БЕЛСЕНДІЛІК ҚАБІЛЕТТЕРІН ДАМЫТУДЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 Жоғары сынып оқушыларының белсенділіктерін технология сабағында дамытудың психологиялық-педагогикалық ерекшеліктері
Қазақ халқының ұрпақ тәрбиесі, оның ішінде білім беру ісіндегі өзгерістер елімізде өтіп жатқан реформалармен ғылыми техникалық прогрестің алғы шарттарының бірі. Оның үстіне бүкіл әлемдік білім беру кеңістігінде ену мақсатында Қазақстан Республикасында білім берудің жаңаша жүйесі құрылуда. Аталған өзгерістер оқу-тәрбие үрдісіндегі болып жатқан түрлі бағыттағы білім беру қызметіндегі жаңаша қаруды, қол жеткізген табыстарды сын көзбен бағалай отырып саралауды, жастардың оку белсенділіктерін дамытуды және мұғалім іс-әрекетін жаңаша түрғыда ұйымдастыруды талап етеді. Осы мақсатта педагогика ғылымын дамытуда үлес қосқан ірі тұлғалы ғалымдар, философтар, педогогтар ертеден-ақ өз үлестерін қоса білді. Мысалы, М.Данилов пен Б.Есиповтар: Оқыту әдістері оқушылардың оқып үйренушілерге көмектесу тәсілдері, осы тәсіл арқылы таным күштерін дамытады, - деп жазған [36, 21].
Авторлар әдістерді ғылыми және дидактикалық деп топтай келе, педагогикалық дидактикалық әдістер психологиялық басымдық көрсететін көзқарас деп тұжырымдайды. Кез-келген құбылыс элементі сияқты оқыту әдісінің субъективті және объективті бөлімі бар. Ресей халқының ағарту ісінің білгір қайраткері К.Д.Ушинский, В.А.Сухомлинский, В.Ф.Шаталов, Н.А.Менчинская т.б өздерінің еңбектерінде атап көрсетеді [37; 38; 39; 40].
Қазак халқының тұнғыш ағартушысы Ы.Алтынсариннің және М.Жұмабаев өзінің Педагогика т.б. еңбектерінде жастарға білім беру саласында өскелең өмір жағдайында оқу белсенділігін дамытудың маңыздылығына көп тоқталады [4; 9].
Бала психологиясын жан-жақты зерттеп оны терең білу, оның даралық ерекшеліктері мен үнемі санасып отыру мектеппен мұғалімдердің жауапты да құрметті міндеті деп түсіндіреді. Сондықтан бірінші кезекте мектеп мұғалімдері алдын ала оқытудың әдістеме негіздерін жан-жақты менгерумен қатар мектеп жасындағы балалардың жасына сәйкес әрі жекелей физиологиялық және психологиялық ерекшеліктерін, сондай-ақ жас жеткіншектердің қалыптасуындағы психологиялық заңдылықтарды терең білу міндеті қойылуда.
Оқушылардың оқу белсенділігін дамытуда бірінші кезекте мотивациялық компоненттерді жүзеге асыратын оқытудың әдістері мен тәсілдерін қолдану және білім алуға өз бетінше ізденуін, оқушылардың бағдарлық іс-әрекеттерін қалыптастыруын Ресейдің педагог ғалымдары И.Я.Лернер, А.М.Матюшкина, М.И.Махмутов өз еңбектерінде қарастырған [41; 42; 43].
Баланың бойында даму процесі өмір бойы жүріп отырады, сол даму процесінде баланың оқу белсенділігі артады. Балалар бастауыш сынып кезінде-ақ өмір процесіндегі шындықты, болмыстағы құбылыстар мен заттарды анықтап білуге, адамзаттың тарихи тәжірибесін менгеруге талпынады. Ал, балалардың әр нәрсені білуге құмартуынан таным ынтасы оянатындығы мәлім. Осы жаста балалар қарым-қатынас шеберлігі кеңеюінің маңызы артады. Оқушылар бойындағы өзгерістер мұғалімдерден оқу тәрбие жү-мысын нақты мақсатқа бағытталуды талап етеді. Оқу белсенділіктің негізгі жетекші түрі оқу болғандықтан, оқу арқылы олардың таным процесі яғни қабылдау, қиял, ес, зейін, ойлау қабілеттері дамиды.
Қазақстандық ғалымдардың еңбектерінде: Белсенділік (акивность)- оқушының оқып-үйренуге болған қатынасы, оның құрлымдық элементтері 1) оқу тапсырмаларын орындауға әрдайым дайын болу; 2) дербес іс-әрекетке құлшыныс; 3) тапсырма орындауға саналық; 4) оқу жүйелілігі; 5) білім деңгейін көтеруге қызығу;-деп түсініктеме береді [44, 56].
Балардың оқуға деген қатынасын мұғалімдер әдетте олардың белсенділігі мен сипаттайды. Демек, белсенділік оқушылардың іс-әрекет аясына ену дәрежесімен анықталады.
Белсенділіқ құрушы біз жоғары да атап өткен бірліктерден тұратынын анықтадық. Оқушылардың танымдық белсенділігі мен дербестігі өзара байланысты: Белсенділігі күшті оқушылар, әдетте, дербес жұмыс істеуге қабілетті келеді. Белсенділік арттырудағы басты мақсат -оқушылардың оқуға деген құштарлығына нәр беріп, оқу-тәрбие жұмысының сапасын көтеру. Педагогикалық тәжірибелерде белсенділік арттырудың әртүрлі жолдары пайдаланылады. Олардың ішінде оқытудың әртүрлі формалары, әдістері, құрал-жабдықтары, оларды әрқилы жағдайлардың туындауына сэйкес бір-бірімен ұштастырылып, оқушылардың белсенділігімен дербестіне дем беру. Сабақ жағдайланында оқушылардың белсенділігін арттыруға келесі әрекеттер тиімді:
- өз пікірін қорғап қалу;
- талқылау мен пікір сайыстарға қатынасу;
- жолдастарымен мұғалімдерге сұрақ қоя білу;
- жолдастарының жауаптарына пікір білдіру;
- сыныптастарының жауаптарымен жазба жұмыстарын тексеру және
бағалау;
- үлгерімі төмен оқушыларға көмек беру;
- қойылған мәселелерді шешудің әрқилы жолдарын іздестіру;
- өзіне белгілі тәсілдерді білікті қолдану жолымен танымдық мәселелерді шеше білу.
Әр адамның меңгерген білім деңгейімен мазмұнына байланысты жүзеге асырылады. Қоршаған дүниені білу танымдыққа байланысты. Таным - адам санасының дамуының негізі және ол арқылы адам өзін қоршаған ортаны игеруді де үйренеді.
Білімнің қалыптасып дамуының жалпы шарттары, философияның негізгі мәселесі -- рухани материалдарға, сананың болмысқа қатынасы тұрғысынан зерттейтін ілім - таным теориясы деп аталады. Таным теориясының басқа ғылыми теориядан түрлі айырмашылығы бар. Бұл ұғымдарды ажыратудағы қиындық тек танымдық іздемпаздық ұғымын ғана емес, сонымен бірге танымдық белсенділік ұғымында түрліше түсіндірудін орын алып отырғанына байланысты. Бір катар авторлар танымдық белсенділікті іс-әрекет ретінде қарастырады, бірақ жеке тұлғаның ерекше қасиеті ұғымының мазмұнын ашып керсетпейді.
Аталған ғалымдардың еңбектерінде бұл көзқарастарға талдау жасай келе, Т.И Шамова оларды бір-бірінен бөліп-жарып қарауға болмайтынын атап көрсетті, сөйтіп, қомақты талдау материалында танымдық белсенділік ұғымының мәнін тек оларды диалектикалық бірлікте пайдаланғанда ғана түсінуге болатынын көрсетеді [45].
Т.И. Шамова оқу белсенділіктің мәнін өзінің қалай түсінетініне сүйене отырып, ол оның үш деңгейін бөліп көрсетеді, олар: жаңарту, түсіндіруші белсенділіктері және белсенділіктің шығармашылық деңгейі. Т.И Шамова мен В.И. Лозоваяның белсенділіктің мәніне өз көзқарастарында ортақ пікірлердің көп екенін аңғару қиын емес [45; 46].
Оқу белсенділік күрделі педагогикалық құбылыс болып табылады, оның мазмұнын тек кешенді түрде ашу арқылы ғана түсінуге болады. Оқу белсенділік ұгымының мазмұнына түрлі авторлардың түрліше мағына беретіиін ескерсек, бұл параметрлердің жиынтығы тым әр текті болып шығады (мұнда ауқым да, кеңдік те, мүдде де, дайындық та, еске түсіру белсенділігі де, т.б. бар). Бұл талаптың орындалуы оқушылардың оқу материалын түсінуге, өткенді жаңамен байланыстыруға, негізгісі мен қосымшасын анықтауға, алған білімдерін тәжірибеде пайдалануға, өз пікірлерінде оларға сүйенуге ұмтылысынан көрінеді.
Білімді саналы меңгеру ез бетімен жаңа білім алуға мүмкіндік беретін ақыл - ой еңбегінің өзіндік тәсілдерін игермейінше іске аспайды. Оқушылардың белсенділік танымдық іс-әрекетінің көздейтін мүддесі -білімнің қоғамдық мәнін ұғыну, қоғамға қызмет ету қарқынын үдету қажеттігі негізінде дамиды.
Белсенділіктің ең жоғарғы көрінісі оқушылардың алған білімдерін өмірде, тәжірибеде нәтижелі пайдалана білуі болып табылады. Осыдан келіп, оқыту барысында оқушының іс - әрекетінде оқу белсенділікті қалыптастыру талабы туындайды.
Оқушылардың оқу белсенділігін дамыту мәселесінің сан қырлығын ескеріп және компьютерлік техниканың көмегімен оқу үрдісін жекелеуге мүмкіндік беретін, тұлға мен оқу іс-әрекет теориясының негізгі кағидаларына сүйене отырып, танымдық белсенділік - оқушының оқуға, білуге деген ынта-ықыласының, құштарлығының ерекше керінісі. Мысалы: мұғалімнің баяндап тұрған жаңа материалын түсіну үшін, оқушының оны зейін қойып тыңдауы,
алған білімін кеңейту үшін өздігінен кітап окып, бакылау тәжірибе жасау сияқты жұмыстар жасауы қажет.
Өйткені, өтілген материалдарды үйренуде белсенділіксіз мүмкін емес.
Яғни оқушының белсенділігі оқу үрдісінің барлық кезеңінде орын алуы
қажет. Сабақ барысында оқушының бойында оқу белсенділік пайда болса,
оқушылардың ақыл - ой қабілеттерінің мынадай элементтері дамиды:
зеректілік, байқағыштық, ойлау және сөйлеу дербестігі т.б. Оқушылардың
оқу белсенділігін дамыту және қалыптастыру әселесіне зерттеушілер, педагогтардың, әдіскерлердің көптеген еңбектері арналған.
Оқу белсенділік жеке адамның орнықты қажеттілігіне, мінезіне айналу үшін оның бойында өз күші және білім игеру қабілетімен қатар дербес танымдық іс - әрекетке оң көзқарас қалыптасу керек.
Оқу белсенділік немесе ізденімпаздылық, оқушының берілген тапсырманы басканың көмегінсіз орындаумен ғана шектелмейді. Ол алдына саналы түрде мақсаттар қойып соған сәйкес өзіп біз оған мынадай анықтама береміз. Оқу белсенділік деп мотивациалық - тұлғалық, мазмұндық - амалдық және процессуалды - жігерлік бөліктерінен тұрағын тұлғаның интегралдық құралымен, сипаттамасын айтамыз.
Мектеп оқушыларының оқу белсенділігін қалыптастыру мақсатында педагогтардың, психологтардың, әдіскерлердің көптеген еңбектері арналған. Ы.Алтынсариннің пікірінше, педагогикалық жұмыстағы ең шешуші нәрсе: мұғалімнің ең жақсы оқыту әдістерін таба білуінде, балалармен дұрыс тіл табыса білуінде Үлгілі жолға қойылған, дұрыс тәртібі бар жаңа типті мектеп, оқушыларды қызықтырып, оларды мәдениетке, жұмысқа және айналасын, өз ортасын тануға, ой еңбегін үйретуге тиіссің, - деп атап көрсетті [4].
Оқу белсенділікті психологиялық, педагогикалық ережелерін басшылыққа алып қарастырғанда мұғалімнің дидактикалық дайындығына мына компоненттер кіруі керек:
-педагогикалық қызметтің толық берілуі, оны дұрыс атқару;
-ақыл-ой әрекетін кезеңімен қалыптастыру теориясын білу;
- бала психологиясының жасқа байланысты ерекшеліктерін білу;
-танымдық белсенділік процесінің негізін меңгере білу.
Психологтардың зерттеуі бойынша, әр бір жас кезеңінде танымдық белсенділікке баулуға азек болатындай өзіндік ерекше қабілет, бейімділік бар. Көптеген психологтар оқушылардың жасы өскен сайын жүйке жүйесінің мүмкіндіктері кеңейіп қалыптасып отыратындығын, бірақ оқушының дамуы үшін ең қажетті, құнды қасиеттердің біртіндеп жоғалып отыратындығымен түсіндіре келе, бала белсенділігінің дамуы үшін ең қымбатты кезеңді, тиімді пайдаланып қалуға асығу керектігін ескертеді. Қазіргі кезде, оқушылардың танымдық белсенділіктерін арттыруда төмендегідей оқыту формаларын ұйымдастыруға болады: жеке дара оқыту, ұжымдық оқыту, шығармашылық сабақтар, ұжымдық жұмыстар т.б.
Қазіргі кезде педагогика өкілдерінің пікірі бойынша дидактикадағы негізгі мәселе - оқу үдерісінде оқушының оқу белсенділігін арттыру болып табылады. Бұл үшін оқыту саналы, ерікті негізде жүргізіліп, оқытуда дайын білімді беру, есте сақтау, қабылдау ғана емес, оқушының білімі өз бетінше кеңейіп отырылуы керек. Білім, білік, дағды оқушыда өзіндік белсенділік негізінде, ал бұл қабілеттер оқушының психологиялық белсенділігі нәтижесінде пайда болады.
Оқушылардың оқу белсенділіктерін арттыру жұмыстары сабақ үдерісінде жүреді. Оқушыларды сабақ барысында және сабақтан тыс уақытта өз бетінше орындайтын жұмысын кеңейтіп, оны белгілі бір жүйеге келтіру арқылы мұғалім оқушыларға білім негіздерін берік игертеді және өз бетінше тапсырмалар орындауға қажетті үғымдарды еркін қолдана білуге үйретеді.
Баланы оқу процесіндегі белсенділігінің жоғарылауы әсіресе білім берудің бастапқы кезеңінде маңызды. Бұл заңды да, өйіткені білім алу - бұл оқушының алғы іс-әрекеті, бұл процесте мектеп алдына қойған басты тапсырмалары шешіледі.
Демек, өсіп келе жатқан жас ұрпақты өмірге дайындау, еңбекке, ғылыми-техникалық және әлеуметтік процестерге белсендіре қатыстыруға мектеп оқушыларының оқу белсенділігін арттырудың мәні мен маңызы зор болып қала бермек.
Еліміздің егемендігі мен тіліміздің тәуелсіздігі де өскелең жастарға жаңа талаптар қойып отыр. Білім беру жүйесінде алғашқы күннен бастап бала психологиясын жан-жақты зерттеп оны терең білу, оның даярлық ерекшеліктерімен үнемі санасып отыру мектеп пен мұғалімдерге жауапты да құрметгі міндеттер жүктейді. Сондықтан да бірінші кезекте, мектептің бастауыш сынып мұғалімдері мен жоғары сынып мұғалімдері алдында оқытудың әдістері жан-жақты меңгерумен қатар мектеп оқушыларының жасына сәйкес әрі жекелей физиологиялық және психологиялық ерекшеліктерін, сондай-ақ жас ерекшеліктерінің қалыптасуындағы заңдылықтарды терең білу міндеті қойылуда.
Неміс педагогі И.Ф.Гербарт өзінің оқыту теориясының негізіне әр саладағы танымдық белсенділікті алған. Адамдағы белсенділік қоршаған ортаны танып - білуге немесе қоғамдық өмірге араласуға байланысты болады. Сондықтан, мұғалім өз білімін жан - жақты жетілдіре отырып, оқушы белсенділігін дамыту керек екендігін айтқан [47].
Еңбек тәрбиесі туралы ғұламалар мен ағартушы педагогтар әсіресе Әл-Фарабидің өзі тәрбие оның ішінде еңбек тәрбиесінің теориясы ғылыми негіздеуді керек етеді деп санады. Еңбектің өзі өнер. Ал, еңбек тәрбиесі сол өнерден туындайды, әрбір адамды еңбекке баулиды, еңбек шеберлігіне үйретеді, еңбек ету дағдысын қалыптастырады деген болатын [48].
Еңбекке оқушыларды дағдыландыру қарапайым жұмыстар жасаудан басталады да бірте-бірте күрделеніп отырады. Адамның рухани дамуының көзі- еңбек. Ф.Энгельс еңбектің тарихи рөлін қарастыра келіп, белгілі жағдайда адамды жаратқан еңбек деген қорытындыға келді. Олай болса, еңбексіз даму жоқ, еңбексіз кері кетушілікке ұшырауға болады. Еңбек - адамның көркі, бақыты, қоғам байлығы. Қоғамда қабілетіне қарай еңбек ету әрбір адамның әдетіне, ең бірінші өмірлік қажетіне айналады. Еңбекке жарамды әрбір адам өзінің
өмірі мен қызметіне, қоғамдық әл-ауқатын арттыруға, қажетті нәрселерді жасауға тиіс.
Педагогикалық тұрғыдан еңбек - баланы жан-жақты дамытып, қалыптастырудың күшті құралы. Бала жастайынан еңбек етуге талпынады. Оны еңбек дағдыларына үйрету үшін отбасы мен мектепте қазіргі заман талаптарына сай ұйымдастырылып жүргізілуі керек.
Мектепте - өтілетін технология сабағы арқылы бұл іс-әрекеттің бірнеше түрлері бар. Жоғары сыныптарда олар мектеп көлемінде жоғарыда атқарылған қызметтерді атқарып, өндірістік білім негіздерін тікелей өз көздерімен көріп әртүрлі жұмыстың қыр-сынын үғынады. Әрекеттің мұндай түрлері оқушылардың жас ерекшеліктеріне сай іске асырылады. Сондыктан еңбек әреті жүйесінде оқушылардың өзіне-өзі қызмет етуінің мәні зор.
Қоғамдық пайдалы еңбек түрі оқу-тәрбие жұмыстарының мақсаттарына сәйкес жүргізіледі. Оқушылардың өнімді еңбекке қатысуының үлкен тәрбиелік мәні бар. Олардың өнімді еңбек барысында жауапкершілігі артады, іскерлік қабілеті дамиды.Сонымен қоғамдық пайдалы және өнімді еңбекке тікелей қатысу оқушыларды іскерлікке ғана үйретіп қоймай, олардың дене күштері мен ақыл-ойын дамытуға ықпал жасайды, сабақта алған білімдерін тереңдетіп жетілдіреді. Еңбек іс- әрекетін оқумен ұштастырып отырса, баланың әлеуметтік тәжірибесі молая түседі.
Адамның жан-жақты және үйлесімді дамуында еңбек шешуші фактордың бірі. Халық еңбекті асыл мұрат деңгейінде қарады. Еңбек дағдыларын меңгеруде зор жігерліктің қажет екенін жақсы түсінді. Еңбек сапасы негізгі көрсеткіш ретінде алынды. Еркін еңбек барысында өзінің және бүкіл қоғам мүшелерінің қажеттілігін қанағаттандыру үшін адам материалдық және рухани құндылықты жасайды:
Мектепте еңбек біліктерін арттырудың басты міндеттері: біріншіден, еңбек сүйгіштік пен еңбек адамдарына құрметпен қарау; екіншіден, оқушыларды халық шаруашылығының салаларындағы еңбектің түрлерімен таныстыру еңбек іс-әрекетінің барысында олардың дағдысы мен іскерлігін қалыптастыру; үшіншіден, мамандықты таңдауға дайындау.
Балаларды еңбекке психологиялық және практикалық түрғыдан дайындау -- бұл қоғам үшін оқушылардың пайдалы еңбекке даярлығын және еңбекті өз бетімен, өз еркімен ынталанып орындауға үйрету. Бұл өте күрделі процесс - мұнда оқушылардың әдеті, сезімі қалыптасады.
Еңбек етуге әдеттену- бұл жай ғана еңбекке үйрену емес, бұл адам тәрбиесінің жоғары деңгейі, еңбек процесіне құштарлық, еңбек етуге әзірлік, жұмысты істей білу,-деді Н.К.Крупская [49].
Оқыту және тәрбие жұмысының барлық жүйесі оқушыларды еңбекке психологиялық және практикалық тұрғыдан дайындау міндеттерін шешуге бағытталуы тиіс. Еңбек тәрбиесі үшін өте маңызды еңбек сабағы. Онда оқушылар еңбек дағдыларына үйренеді, техникалық білімді игереді. Еңбек сабақтары барысында оқушылар жалпы және техникалық білімге сүйенеді.
Оқушылар мектепте алған білімдерін дайдаланып, практикалық дағдылар мен іскерлікті игереді. Осындай практикалық жұмыстың барысында әр түрлі пәндер бойынша оқушылардың білімі байымды тереңдейді, ғылыми-зерттеу ісіне машықтанады. Оқу еңбегі бала үшін ойға толы, инемен құдық қазғандай, ақыл - ойдың кемелденуін талап ететін ең ауыр еңбек екенін К.Д.Ушинский ескерткен болатын [37].
Адамның жан-жақты дамуының әлеуметтік жағдайларға тәуелді екенін XVI- XVII ғасырларда алғашқы рет байқаған гуманистер социал-қиялшылдар Томас Мор және Томмазо Кампанелла. Мор жеке адамды дамытудың негізі - жалпыға бірдей және міндетті оқу, оқуды ана тілінде жүргізу, балаларға ғылымның әр түрлі салаларынан теориялық білім беру, оны еңбекпен ұштастыру болады деп өзінің бұл пікірін Утопия кітабында сипаттайды. Ал Кампанелла адам баласының дамуы, жарасымды қалыптасуы, оның бақытты өмір сүруіне байланысты, сондықтан баланың ақыл-ойын, қабілетін дамыту үшін игілікті, қажетті жағдайлар жасау керек деді.
XIX ғасырдың басында қиялшыл социализмнің ілімін жасаушылар Ш.Фурье, Роберт Оуэн және Сен-Симон балаларды жан-жақты қабілетті дамыту, яғни оларды біліммен қаруландыру, өмірге, еңбекке даярлау тәрбиеге байланысты деп түсіндіреді.
Адамның рухани дамуының көзі - еңбек. Ф.Энгельс еңбектің тарихи рөлін қарастыра келіп, белгілі жағдайда адамды жаратқан еңбек деген қорытындыға келді. Олай болса, еңбексіз даму жоқ, еңбексіз кері кетушілікке ұшырауға болады. Еңбек - адамның көркі, бақыты, қоғам байлығы. Қоғамда өз қабілетіне қарай еңбек ету әрбір адамның әдетіне, ең бірінші өмірлік қажетіне айналуы керек. Еңбекке жарамды әрбір адам өзінің өмірі мен қызметіне, қоғамдық әл-ауқатын арттыруға, қажетті нәрселерді жасауға тиіс.
Педагогикалық тұрғыдан еңбек - баланы жан-жақлы дамытып, қалыптастырудың күшті құралы. Бала жастайынан еңбек етуге талпынады. Оны еңбек дағдыларына үйрету үшін үйелмен мен мектепте еңбек тәрбиесі қазіргі заман талаптарына сай ұйымдастырылып жүргізілуі керек. Мектепте бұл іс-әрекеттің бірнеше түрлері бар. Олар: баланың өзіне-өзі қызмет етуі, қоғамдық пайдалы еңбек, өнімді еңбек. Әрекеттің мүндай түрлері оқушылардың жас ерекшеліктеріне сай іске асырылады. Еңбек әреті жүйесінде оқушылардың өзіне-өзі қызмет етуінің мәні зор.
Қоғамдық пайдалы еңбек түрі оқу-тәрбие жұмыстарының мақсаттарына сәйкес жүргізіледі.
Оқушылардың өнімді еңбекке қатысуының үлкен тәрбиелік мэні бар. Олардың өнімді еңбек барысында жауапкершілігі артады, іскерлік қабілеті дамиды.
Сонымен, қоғамдық пайдалы және өнімді еңбекке тікелей қатысу оқушыларды іскерлікке ғана үйретіп қоймай, олардың дене күштері мен
ақыл-ойын дамытуға ықпал жасайды, сабақта алған білімдерін тереңдетіп жетілдіреді.Еңбек іс- әрекетін оқумен ұштастырып отырса, баланың әлеуметтік тәжірибесі молаяды.
Оқуды еңбекпен ұштастыру оқушылардың ынтасын, қызығушылығын еңбек және адамгершілік тәрбиесін кешенді түрде дамытуда рөлі өте зор. Еңбек біліктіліктілігімен еңбек ету белсенділіктерін іске асыруда бірқатар педагогикалық шарттарды есте үстаған жөн:
еңбекке тәрбиелеудің нәтижелі жүруі баланың еңбекке неғұрлым ертерек қатыстырылуына байланысты:
балалардың еңбек әрекетінің қоғамдық мағынасы және идеялық-өнегелік негізі болуы керек:
еңбек тапсырмасын орындағаннан кейін оның болымды нәтижесі баланың өз күшіне сенімділігін қуаттайды, қуаныш сезімі артады.
Неғұрлым еңбек нәтижелі болса, соғүрлым оның ықпалы күшті болады:
еңбек баланың психикалық және физиологиялық ерекшеліктеріне сай ұйымдастырылуы қажет. Еңбегінің негізгі түрі ойын болып табылатын
кіші мектеп жасындағы баланың еңбегі ойынмен ұйымдастырылып
ары қарай шын еңбек ету әректіне айналуы тиіс керек;
еңбек іс-әрекеті барысында оқушылар тек тапсырманы орындап қоймай, өз еңбегін өз бетімен ұйымдастыруды үйренуі керек.
1.2 Белсенді әдістер ұғымына сипаттама
Әдіс (грек. methodos - шындыққа жетудің жолы) ретке келтірілген іс-әрекеттің белгілі бір тұрғыда мақсатқа жету жолын білдіреді.
Оқыту әдісі дегеніміз оқытушы мен білім алушылардың ретке келтірілген өзара байланысты іс-әрекеттерінің оқу үдерісіндегі білім беру, тәрбиелеу және дамыту міндеттерді шешуге бағытталған іс-әрекет түрі.
Оқыту әдістері - оқу-тәрбие үдерісінде үйретуші, дамытушы, тәрбиелеуші, ынталандырушы (мотивациялық) және бақылау-түзетушілік қызметтерді атқарады.
Педагогикалық практикада оқыту әдістерінің жинақталған мол қорын байқауға болады. Оқыту әдістерінің бірнеше топтарын ақпаратты қабылдау мен дидактикалық міндеттерді шешуге байланысты жіктеуге болады. Кеңінен тараған оқыту әдістері ретінде оқу-танымдық іс-әрекет құрылымына негізделген оқушылардың танымдық іс-әрекеттерін арттыра түсетін мынандай әдістерді атауға болады: сөздік, көрнекілік, практикалық, репродуктивті және ізденістік, индуктивті және дедуктивті әдістер, өзіндік жұмыс әдістері, сонымен қатар педагогиканы оқытудағы бақылау мен өзін-өзі бақылау әдістері. Ұсынылып отырған оқыту әдістерінің жіктемесін тұтас деп атауға болады, себебі олар оқушылардың оқу-танымдық іс-әрекеттерін арттырудың барлық құрылымдық элементтерін есепке алады (оның ұйымдастырылуы, ынталандыруы, бақылауы). Бұлардың жиынтығында қабылдау, ұғыну, практикада қолдану секілді танымдық іс-әрекеттің түрлері тұтасымен көрініс тапқан. Әдістердің әрбір негізгі тобы өз ішінде бірнеше топтарға жіктелуі мүмкін. Оқушылардың оқу-танымдық іс-әрекетін ұйымдастыру мен аталған үдерістің өзі оқу материалын, жаңа ақпаратты беру, қабылдау, ұғу, есте сақтау және алынған білім мен ақпаратты практика жүзінде қолдана білуге негізделгендіктен, оқыту әдістерінің бірінші тобына ақпаратты есту, сөзбен жеткізетін сөздік әдістерін (әңгіме, дәріс, сұхбат және т.б.); оқу материалын көру арқылы беретін көрнекілік әдістерін (иллюстрация, демонстрация және т.б.); оқу ақпаратын тактильді, кинестетикалық түрде жеткізетін практикалық әдістерін (жаттығу, зертханалық тәжірибе, еңбек әрекеті және т.б.) жатқызуға болады.
Оқыту әдістерінің ішінде оқу материалын ұғу мен қисындық тұрғыдан меңгеруді ұйымдастыруды міндетті ететін әдістер де бар. Сондықтан оқушылардың іс-әрекетін ұйымдастырушы әдістер ретінде индуктивті және дедуктивті, репродуктивті және проблемалық-ізденістік әдістерін ерекше атап өткен жөн. Білімді қабылдау, ұғу, қолдана білу оқытушының тікелей басқаруымен және де студенттің өзіндік жұмысының нәтижесінде жүзеге асады. Осыдан келіп өзіндік жұмыс әдістерін ажыратуға болады, өйткені қалған оқыту әдістері оқытушының жетекшілігімен жүзеге асады. Білім нәтижесі бақылау мен өзін-өзі бақылау әдістері дұрыс таңдалынып алынғанда неғұрлым нәтижелі болмақ. Белгілі бір жағдайға байланысты бір-біріне сай келетін, бір-бірін толықтыра түсетін әдістерді үйлесімді етіп таңдап, қолданған жөн.
Әдістер тобыны мына кестеде беріп отырмыз.
Кесте 1. Әдістер тобы.
Р№
Оқыту әдістер тобы
әдістер
1.
Сөздік
Дәріс, әңгіме, сұхбат, түсіндіру, пікірталас, кітаппен жұмыс
2.
Көрнекілік
Иллюстрация және демонстрация
3.
Практикалық
Жаттығу, педагогикалық есептерді шешу, дидактикалық және іскерлік ойындар, тренингтер, зертханалық жұмыс
4.
Индуктивті және дедуктивті
Талдау, салыстыру, салғастыру, абстрактілеу, жинақтау, қорыту, модельдеу (үлгілеу), педагогикалық есептерді шешу, педагогикалық жағдаяттарды талдау
5.
Репродуктивті
Түсіндіру, дәріс, әңгіме, нұсқау беру, кітаппен жұмыс, жаттығу
6.
Проблемалық-ізденістік
Эвристикалық әңгіме, проблемалық сұрақ, жағдаятты талдау, салыстыру, жинақтау, жүйелеу, модельдеу (үлгілеу), зертханалық зерттеу жұмысы
7.
Өзіндік жұмыс әдістері
Кітаппен жұмыс, жаттығу, педагогикалық есептерді шешу, тест шешу, зертханалық зерттеу жұмысы, жоба құру
8.
Оқу-танымдық іс-әрекетті ынталандыру әдістері
Оқу пікірсайыстары, иллюстрация және демонстрация, дидактикалық және іскерлік ойындар, тренингтер, жеке (топтық) жобалау, зертханалық жұмыс
9.
Оқытудағы бақылау және өзін-өзі бақылау әдістері
Ауызша бақылау: жеке, фронтальды (жаппай) тексеру.
Жазбаша бақылау: жазбаша бақылау жұмыстары, тестілеу, түсіндірмелі және графикалық диктанттар.
Машиналы бақылау: тестілеу, виртуалды зертханалық жұмыс
Оқытудың заңдылықтары мен принциптеріне сүйене отырып, оқытушы оқыту әдістерін үйлесімді қолданудың жолдарын, яғни олардың әлеуетін анық танып білуі тиіс. Оқыту әдістерін таңдау кезінде төмендегідей критерилерді басшылыққа алу керек:
1)әдістердің оқыту мақсаты мен міндеттеріне сай келуі;
2)әдістердің оқыту принциптеріне сай келуі;
3)әдістердің оқылатын тақырыптың мазмұнына сай келуі;
4) әдістердің студенттердің оқу мүмкіндіктеріне сай келуі: жас ерекшелігі, физикалық дамуы, психикалық дамуы, дайындық деңгейі (білімділігі, тәрбиелілігі және дамуы); студент топтарының ерекшеліктері;
5) әдістердің техникалық жағдайлар мен оқу үшін бөлінген уақытқа сәйкестігі;
6) әдістердің оқытушының мүмкіндіктеріне сай келуі, оның ішінде теориялық және практикалық жағынан даярлығы, оқытушының жеке бас қасиеттері және т.б.
Оқыту әдісі деген ұғым оқыту тәсілдері деген ұғыммен тығыз байланысты. Анықтамалық әдебиетте тәсіл ұғымы еңбек тәсілі деген мағынада жиі қолданады. Еңбек тәсілі - талап етілген операцияны жүзеге асыру ерекшелігі.
Әдістемеде оқытудың дидактикалық тәсілі деп әдістің құрамдас бөлігін атайды. Әдістерге қарағанда тәсілдер жекелей бағынушылық сипатқа ие. Олар әдіс жүзеге асыратын дидактикалық міндетке бағынады. Бір әдістемелік тәсілдер бірнеше әдістер құрамында болуы мүмкін. Немесе керісінше, бір әдіс әр оқытушыда әр түрлі тәсілдерден құралуы мүмкін. Мысалы, студенттердің назарын аудартып, ойлау іс-әрекетін белсендендіру үшін мынандай дидактикалық тәсілдерді қолдануға болады: бірлескен мақсат құру, жоспарлауды және қарастыратын сұрақтар тізімін хабарлау және т.б. Білім алушылардың оқу іс-әрекетінде белсенді үлестірмелі материалдар (БҮМ) тәсілі маңызды рөл атқарады. Белсенді үлестірмелі материалдар - көрнекілікті-иллюстрациялы материалдар, олар білім алушылардың жаңа материалды ойдағыдай меңгерулері үшін сабақ барысында таратылады. БҮМ-дар түсініктерді өзара байланыста қарастыратын құрылымдық-қисындық сызбалардан, глоссарий, оқу мәтіндерінен және т.б. тұрады.
Педагогиканы оқыту әдістемесінің сапасы мен тиімділігін жетілдіру міндеттерін шешудің көзі студенттердің оқу белсенділіктерін арттыру болып отыр. Оның мәні тек оқушылардың оқу материалын меңгеріп қоюында ғана емес, олардың танымдық іс-әрекетке деген қатынасын қалыптастыруда болып табылады. Сол үшін практикада оқытудың белсенді әдістері кеңінен қолданылады.
Профессор Г.Ғ.Еркебаеваның еңбектерінде белсенді әдістер қарастырылған [50; 51; 52; 53 ].
Оқытудың белсенді әдістері - оқу материалын меңгеру үдерісіндегі студенттердің танымдық іс-әрекетін арттыруға негіз болатын оқыту тәсілдері.
Белсенді оқыту әдістерінің жіктемесі:
-жартылай кәсіби іс-әрекетті модельдейтін және іскерлік, дағдыны қалыптастыруға бағытталған тәсілдер: проблемалық сұрақтар, іскерлік ойындар, кәсіптік жағдаятты талдау, тренинг;
- білім, іскерлік, дағдыларын қалыптастыруға бағытталған тәсілдер: проблемалық есептер, жағдаяттар, дөңгелек үстел, эвристикалық әңгіме, миға шабуыл, оқу пікірталасы, кейс-стади, өзіндік жұмыс.
Енді жиі қолданылатын белсенді оқыту әдістерінің кейбіріне тоқталып өтейік.
Жұптасқан дәріс әдісі - бұл өн бойына оқу материалын репродуктивтік, проблемалық, интеграциялық және диалогтік баяндау элементтерін жинақтаған оқыту тәсілі. Репродуктивтік элементі ғылыми тұрғыдан дәлелденген, қосымша түсіндіруді қажет етпейтін оқу материалын баяндаудан тұрады. Проблемалық элемент проблемалық жағдаятты қою, талдау, болжаулар жасау, оны растау не теріске шығару, проблеманы шешу жолдарын іздестіруден құралады. Интеграциялық элемент бір проблема төңірегінде әр түрлі ғылыми амалдарды қарастырады. Диалогтік элемент оқытушы мен студент арасындағы пікір алмасу арқылы көрініс табады.
Аталған әдіс бірыңғай жоғары деңгейде оқу материалын меңгерген, бір-бірімен іс-әрекет стилі өте ұқсас бола тұра өздерінің жеке қасиеттері: дауыс ырғағы, үндестілік, сөйлеу екпіні, қимыл-қозғалыстары, мимикасы және т.б. арқылы ерекшеленетін пікірлес әріптестер арасында қолдау тапты.
Оқытушы өз ассистентімен (бұл оның ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz