Жасөспірімдер спортын ұйымдастыруда отансүйгіштікке тәрбиелеудің рөлі

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 34 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 3

Жасөспірімдер спортын ұйымдастыруда отансүйгіштікке тәрбиелеудің рөлі.

1. Спорттық жарыстарда жасөспірімдерді тәрбиелеудің психологиялық-педагогикалық мүмкіндіктері . . . 5

2. Отансүйгіштік ұғымының мәні және адамзат қоғамында алатын орны . . . 16

3. Жасөспірімдерді отансүйгіштікке тәрбие беру мәселесінің педагогикалық әдебиеттерде зерттелу деңгейі . . . 18

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 33

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР . . . 35

КІРІСПЕ

ХХІ-ғасыр жаһандану ғасыры деген пікір бүгінде адам баласының санасына сіңіп, ендігі жерде осы көштен қалмауға ұмтылуда.

Осы мақсатты іске асыруда Қазақстан Республикасы Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың 2006-жылғы 1-наурызда «Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіруі тиіс» атты Қазақстан халқына жолдауының маңызы өте зор. Ондағы, басым бағыттардың бірі, осы заманғы білім беруді дамыту отырып, кадрлардың біліктілігі мен оларды қайта даярлауды ұдайы арттыру және Қазақстан халқы мәдениетінің одан әрі өркендеуін нақты дамытудың қажеттігін көрсеткен.

Жеткіншектердің азаматтық, патриоттық қасиеттерін қалыптастыру проблемасына Қазақстан Үкіметі құжаттарында және Елбасы Жолдауларында аса үлкен мән берілген. Елбасы өзінің жолдауларының бірінде «Өз тарихымызбен ерекше жағдайларымыз негізінде дұрыс жолды таңдап алу мүмкіндігіміз де бар» (1997) десе, екіншісінде «Біз бірлесе отырып, ерікті ұлт жасақтау жолында алға жылжуымызға қажетті берік негіз қаладық» (2005), ал үшіншісінде «Қазақстандық патриотизм мен саяси ерік-жігер - жаңа Қазақстан құрудың аса маңызды факторлары» (2007) деп, өзіміздің тарихымызды, дінімізді, ұлттық қасиеттерімізді алғы шепке шығарады.

Президенттің патриоттық сезімге толы осы ой-пікіріне сәйкес, Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңында жеткіншектер тәрбиесіндегі ең маңызды міндеттер (өз Отанын сүю, азаматтық пен патриотизмді қалыптастыру, мемлекет рәміздері мен халықтарының салт-дәстүрлерін құрметтеу, Ата заң мен қоғамға қайшы келетін көріністерге төзбеу, әлемдік және отандық жетістіктерді игеру, қазақ және республикада мекендейтін басқа да халықтардың әдет-ғүрып, салт- дәстүрлерін, тарихын жете білуге тәрбиелеу) сараланып көрсетіледі.

Демек, салт-дәстүрлердің, соның ішінде халық педагогикасында

көрініс алған патриоттық сана-сезімнің қалыптасуына тікелей ықпал ететін озық дәстүрлердің тағылымдық мүмкіндіктерін пайдалану қажетгілігіне аса мән беріледі.

Ұлттық дәстүрлерге, ұлтттық идеяға назар аудару және білім мен тәрбиені соған бағдарлау - көптеген мемлекеттер мен халықтардың нақты бір тарихи кезеңдерінде жиі кездесетін құбылыс.

Жеткіншектерді Отанға деген сүйіспеншілік, оның байлығы мен даңқын көтермелеу, рухында тәрбиелеу мәселелері Ресей ғалымдарының (В. Г. Белинский, Н. Г. Чернышевский, НЛ. Добролюбов, Л. Н. Толстой және т. б. ) еңбектерінде орын алған. Олардың жұмыстары орыс халқының рухани және психологиялық ерекшелігіне, оның адамгершілік болмысының негізіне арналады. Олар тәрбие мен білім беруде ұлттық және этикалық құндылықтарды бірінші орында қарастырады.

Жеткіншектерге патриоттық тәрбие беру проблемасы кеңестік педагогика теоретиктерінің еңбектерінде де (Н. К. Крупская, А. В. Луначарский, А. С. Макаренко, ВА. Сухомлинский, С. Т. Шацкий жэне т. б. ) ерекше көрініс алады. Оларда оқушыларды кеңестік патриотизмге тәрбиелеудің мазмұны, принциптері мен әдістері қарастырылады.

Патриоттық тәрбие проблемасына қазақ халқы қоғамның барлық даму кезеңдерінде аса мән берген. Оны қазақ даласының ойшылдары (Қорқыт ата, әл-Фараби, Ж. Баласағүн, Қашқари, А. Иассауи) мен жыршы-жырауларының (Асан қайғы, Шалкиіз жырау, Ақтамберді жырау, Бүқар жырау, Дулат Бабатайры жэне т. б. ), ғүлама ағартушыларының (Ш. Уәлиханов, Ы. Алтынсарин, А. Құнанбаев және т. б. ) шығармашылық еңбектері дәлелдейді. Ағартушылардың ішінде Ы. Алтынсарин патриоттық тәрбиенің практика жүзіндегі мәнін ашып көрсетті, ғұлама ойшылдар мен жыршы-жыраулардың шығармаларын ұлттық сана-сезімді қалыптастырудың құралы ретінде пайдаланды.

Патриоттық тәрбиені ұлттық дәстүрдің негізінде қалыптастыру проблемасын кезінде қоғам қайраткерлері А. Байтүрсынов, М. Дулатов, Ж. Аймауытов және т. б. жан-жақты қолдаған.

Өскелең ұрпақты тек рухани-мәдени таным арқылы, тарихи сана негізінде, елжандылық сезімде, отаншылдық рухында тәрбиелеу бүгінгі мемлекетіміздің темір қазығы болып отыр. Мәдениеті жоғары, тарихи танымды, орныққан ойы сергек елдің рухы да биік. Ал, рухы биік халықтың іргесі берік, әлеуеті қуатты, ынтымағы жарасымды болады. Жастарды елжандылыққа тәрбиелеуде, ұлттық мәдениеттің сан ғасырлық озық тәрбиесін, үздік жетістіктерін, білім беру мен тәрбие жүйесінде пайдалану аса қажетті. Ұлттық мәдениеті қалыптасқан, рухы биік, елжанды жас спортшылардың атқарған іс-тәжірбиелері, басқа халықтардың бізді танып білуіне өз септігін тигізеді.

Жасөспірімдер спортын ұйымдастыруда отансүйгіштікке тәрбиелеудің рөлі

1. Спорттық жарыстарда жасөспірімдерді тәрбиелеудің психологиялық-педагогикалық мүмкіндіктері

Қазақы дүниетаным, ақыл-ой, тағылымдық ұлағат ғасырлар бойы шыңдалып қалыптасты. Сан ғасырлық ұлттық тәрбиенің этнопсихологиялық негіздерін бір арнаға түсіріп, қазақ ойшылдары мен ағартушыларының, қоғам қайраткерлерінің еңбектеріндегі ұлттық тұлға тәрбиесі туралы ой-пікірлердің дамуын, халқымыздың шынайы ұлттық тұлғасы болған ақын-жазушы, ғалым және қоғам қайраткерлерінің үлгі-өнегесін тәрбие мәселесінде пайдалану да қарастырып келеді.

Қазақ этнопедагогикасындағы білім өз мәні жағынан студенттердің ішкі дүниесін, оның рухани-адамгершілік келбетін қалыптастыруға бағыттала алуы мүмкін және солай бағытталуы тиіс. Қазақ этнопедагогикасының бұл арада ерекше мүмкіндіктері бар. Өйткені оның мазмұнында ұлттық құндылықтар жарасымды үйлесім тауып жатады. Мұның өзі халқының өзіне тән ұлттық ерекшелігін терең танып, көре білуге мүмкіндік береді.

Дала даналарының қоғамдық ой-пікірінде ұлттық, қазақтық қасиеттердің баса көрсетілуі ең негізгі проблемалар болып табылады. Бұл ретте ең алдымен халқымыздың дүниетанымы, ұлттық ұғым-түсінігі жүйеленіп, оның мәні ашылады.

Бабалар өлең өсиеттері арқылы дүние бөліктерін философиялық мәселе деңгейіне көтеріп, оған өзінше психологиялық түсінік берді. Олар дүние құбылыстарын тек түсіндіріп қана қоймай, сол процестердің адам өміріне тікелей байланысын ашады. Осы байланыстарды заң дәрежесіне көтеріп, оны этикалық және эстетикалық салауатқа, мінез-құлық нормасына айналдырып отырады. Ондағы жаратушы күш - Тәңір. Ұлттық психологиямызда көп зерттеушілердің көзіне түсе бермейтін басты құпиясы, біріншіден, дәстүрлі қазақы санада адам дүниемен тілдеседі, онымен адамша сұхбат алады. Бұл процесс өте күрделі. Себебі адам дамудың қайшылықтарын шеше білген күнде ғана мазмұнды дамуы мүмкін. Адам мұратына жетуі үшін өмірдегі кездесетін әлеуметтік қайшылықтар мен кедергілерді үйлесімді шеше білуі керек.

Қ. М. Арынғазин өзінің ғылыми еңбектерінде дүниенің, таным субъектсін, білім беруді субектендіру керек дегенді көтереді. Бұл тұрғыда тығырдан шығу үшін жаңа жүйе құру керек және де жаңа типті түсінік пен ойлауды әлемдегі қалыптасқан көп сатылы білім беру жүйесінде қалыптасқандығын айтады.

Осылайша студенттердің бойында патриоттық, отансүйгіштік, имандылық, мейірімділік т. б. сияқты халқымыздағы асыл да абыройлы қасиеттерге тәрбиелеумен қатар, патриоттық сезімді қалыптастыруда, ең алдымен, халықтың рухани азығымен қайнар бұлағы, оның халық педагогикасы, ұлттық салт-дәстүрін терең сіңіру деп есептейміз.

Осы ретте жүйе - (грек сөзі - тұтас) жеке бөліктерден құралған тұтас деген ұғымды білдіреді. Жүйе сонымен қатар, жаңа саналарда үнемі игеріп, жаңа құралдармен, бөлшектермен тұтас, ажырамай әр түрлі тәсілдермен іс-әрекеті таныстырушысы - деп В. Г. Афанасьев, Н. Е. Щуркова өз еңбектерінде сөз етеді.

И. П. Бестужев, К. Ж. Қожахметова, Л. И. Маленкова, В. П. Созонов тәрізді педагог ғалымдардың пайымдауы бойынша, жеке тұлға жүйенің бір құбылысы ретінде. қарастырылады. Жеке тұлға тұтас жүйе ретінде үнемі дамуда және динамикалық қозғалыста болатын өзгермелі субъект-деп қарастырады.

Сонымен студенттерге патриоттық тәрбие берудің мемлекеттік жүйесін жасау қажеттігінің туындап отырғаны белгілі. Оның тұғырнамасы - Отан туралы ұғым, арқауы - «Ұлттық патриотизм», «Қазақстандық патриотизм», міндеті - туған жерін көркейту үшін жан аямай еңбек ету, шама-шарқына қарата үлес қосу, күнделікті өмірде ұлттық салт-дәстүрді ұстану, Отанымыздың рәміздеріне құрметпен қарау, басқа ұлттарға үлгі-өнеге көрсете білуге тәрбиелеу болуы керек.

Осы бөлімшедегі ой-пікірлерімізді жинақтай келе төмендегі ойларды тұжырымдадық. Патриоттық сезім тұлғаның тектілігімен туындайтын, тәрбие арқылы өсіп жетіліп, патриоттық сана түрінде қалыптасады. «Ұлттық патриотизм» - жеке адамның белгілі бір ұлтқа тән екендігін түсініп - сезіну, өз ұлтының қасиеттерін бойына сіңіру және оны қастерлеп қадір тұтып, қорғап, сақтауға дайын болу. «Ұлттық патриотизмді» «ұлт» және «патриотизм» туралы екі ұғымның жағадай қосындысы деп қарауға болмайды. Ғалымдардың «ұлттық патриотизм» қанмен, тектілікпен туа біткен қасиеттердің тәрбие арқылы бекіп, нығаюы, елін жерін шексіз сүйіп, соған қызмет етуі, ұлттың барлық қасиеттерін ардақтау деген пікірлеріне негіздеп, біз ұлттық патриотизм дегеніміз қанмен, текпен бітетін, тәлім-тәрбие арқылы өсіп жетілетін ұлттық сипаттағы саналы іс-әрекет пен мінез-құлық деп танимыз.

Тарихи материалдарды, мұрағат құжаттарын зерттеу, тарихи-философиялық әдебиеттермен танысу, ғылыми-педагогикалық және психологиялық материалдарды зерттеп, талдау барысында және мерзімді басылымдарды зерделеу нәтижесінде «Қазақстандық патриотизм» деген терминнің кейінгі кезде пайда болғандығын және бұл ұғымның Қазақстанның егеменді ел болуына қатысты туындағандығына куә болдық.

Мемлекетіміздегі қазіргі әлеуметтік, саяси-экономикалық жағдайларды, халықтың сана - сезімінің қалыптасу процесін ескере отырып, біз «қазақстандық патриотизмнің» қалыптасуына мемлекетке атын беріп отырған қазақ халқының бойындағы «Ұлттық патриоттық» қасиеттердің ықпалы нығая түседі деген пікірдеміз.

Азаматтардың дүние таным мазмұны мен дағдысы олардың қоғамдық саяси өмірге араласуын және саяси іс-әрекетін аңғартады.

Біріншіден, «дүние» - жеке адамның ғұмыры іспестес қолданылды: «әкеме қызда болсам, ұлдай едім, өтерін бұл дүниенің бүгін білдім», «сағымдай жазғы тұрғы боз - боз етіп, барады дүние өтіп бір қарамай» т. б.

Екіншіден, «дүние» - зат, мал, байлық ретінде ұғыналады:» «Дүние, қудым сені жалықпай-ақ, судағы ұстатпайсың балықтай-ақ», «Көрсетіп кейде алдыңды, кейде артыңды, қойдың ғой дидарыңды тек атпай-ақ», т. б.

Дүниені танып-білу процесі бақылау және ойлау сатыларынан тұрады дегенмен, оның ең негізгі жоғарғы сатысы тәжірибе, яғни кең мағынада айтқанда, практика болып есептелінеді.

Адам - табиғатынан белсенді тұлға. Бұл - психология мен педагогиканың негізгі қағидаларының бірі.

Белгілі қоғам өмірінің сан түрлі құбылыстарына белсене араласқан би-шешендердің «ерді көрсең қыдыр тұт, асты көрсең қадір тұт» - деп келетін қанатты сөздері біз үшін пәрменді тәрбие құралы болып табылады. Мұндай пәрменді тәрбие құралы бүгінгі күнде өте қажет екенін айта кетуіміз керек. Себебі, өкінішке орай, өз елін, өз жерін, өз тілін білмейтін, сыйлап қадір тұтпайтын мәңгүрт, ар-намысы төмен жастардың өсіп кетуі мүмкін екенін естен шығаруға болмайды.

Бабамыз әл-Фараби адамның тану процесі екі кезеңнен тұратынын айтады. Онын біріншісі - сезімдік кезең. Бұған түйсік, қабылдау, ес жатады. Түйсік - дүние танудың алғашқы көзі, бірінші баспалдағы. Адамның есі мен елесінің сапалы әрі нәтижелі болуы оның дұрыс түсініктеме алуына байланысты. Ойлау дүниені әр қырынан тануға, мәселені тереңнен түсінуге мүмкіндік береді. Ойлау - адам танымының екінші басқышы, танымның жоғары сатысы. Ойлау - адамзатқа тән құбылыс, ал тіл - әр ұлттың, әрбір халықтың өзіндік өрнегі. Ғұламаның түсінігінше, адамның эмоция, сезім процестері жан қуатының дербес көрінісі болып саналмайды, бұлар психиканың қалған түрлеріне нәр береді, оларды қозғалысқа итермелейді.

Жан қуаттары туралы теориясында әл - Фараби адамның ерік-жігер, қажыр-қайратын жеке процес ретінде қарастырмай этика ғылымына орайлас пікірлерде сөз етеді. Жақсы қоғам, ізгі адамдар, олардың күшті қажыр-қайраты мен ерік жігері сияқты қасиеттерді қалыптастырудың негізгі факторлары. Қылық пен іс-әрекетінің саналылығы, тоқтамға келушілік, батырлық пен ерлік, рухани жағынан жетілу, т. б. ерік-жігердің жақсы саналары болса, мейрімсіздік, қорқақтық, дүниеқоңыздық, нәпсі құмарлық т. б. адамның ұнамсыз қасиеттері болып табылады.

Адам психикасы, негізінен, өмір барысында, оқу-тәрбие процесінде қалыптасады. Әл-Фарабидің бұл пікірлері қазіргі ғылыми психология түйіндеген тұжырымдамалармен ғажап үндеседі .

Ал, Абай адамның танымдық қасиеттерінің табиғатын матералистік тұрғыдан түсіндіреді. Абай шығармаларында жиі ұшырасатын «адам болу», «жарым адам», «толық адам», «адамшылық», «адамдық», «адамның адамдығы» т. б. ұғымдардың бәрі де психологияға қатысты. Ендеше, біздің қазақ психологиясының, халық тәрбиесінің ұлттық үлгісін Абайдан іздеуіміз заңды деп ойлаймыз. Адам бола білу - ең биік қасиет, маңызды құндылық, ең қадірлі кәсіп. Сондықтан да ақын рух бостандығын, бірігу идеясын, азаттық тәжірибесін қолдан шығарма, даналық өнегесі, яғни ақыл, өнер, бедел арқылы бардың берекесін сақтау, елін жарастыру, жарылқауды адам зердесіне жеткізуді ойлады.

Әр ғылымның өзіне тән санаты болатыны белгілі. Ал ұмтылу психологиялық ұғымдардың басты айырмашылығы, адам қоршаған құбылыстар мен процестерді неғұрлым жалпы тұрғыда бейнеледі. Абайдың өлеңдері мен қара сөздерінен байқау, байқағыштық, ес, ойлау, қиял, сезім т. б. «жан қуаттары мен» қатар, процес, іс-әрекет ұғымдары жөнінде нағыз психологиялық ой- тұжырымдарды молынан кездестіруге болады.

Абай өзінің бүкіл шығармашылық күш-қуатын адамдық ақиқаттың адамдық болмысты іздеуге, адамға лайық өмірге ұмтылуға сарп етсе, оның ізбасарлары, Жүсіпбек Аймауытов, Әлихан Бөкейханов, Ахмет Байтұрсынов, Міржақып Дулатов, Мағжан Жұмабаев, Шәкәрім Құдайбердіұлы, өздерін ұлы қазақ ойшылдарының шәкірттеріміз деп есептеп, олардың ісін ілгері жалғастырды. Олардың шығармашылық мұраларына жасалған талдау-бұл ойшылдардың көптеген мәселелерді өте тереңнен қозғағанын, ал олардың ұсынған ой-толғамдарын бүгінгі күні ғана нақтылай пайымдауға болатынын көрсетеді. Мәніне жете үңіле алсаң, олар өз еңбектерінде қазақ этнопсихологиясының көптеген қыры мен сырын ашып көрсеткеніне көз жеткіземіз.

Шәкәрім адам жаны мен болмысын, санасын күрделі теңеулер арқылы түсіндіреді. Оның өлеңінде ой жалаң теңеулер арқылы түйінделіп, оқырман тұспалды сөздің астарын басқа құбылыстардың қасиетін аңғару арқылы біліп отырады. Бұл - ұлттық психологияның өзіндік құпиясы және жалпы психологиядан өзгеше қасиет. Ұлттық психологияның тағы бір құпиясы - сана үшін заттың өзінен гөрі оның қасиеттері мен заңдылықтары әлде қайда қажетті.

С. Торайғыров адам психологиясының қалыптасуы іс-әрекет үстінде болып отыратынын, мұңсыз сана-сезімнің дұрыс қалыптасып, дамымайтынын, адам тіршілігінің мазмұнын қоршаған ортасы, әлеуметтік жағдайлар билейтіндігін, сондай-ақ әке-шешенің де жас ұрпақ санасының қалыптасуында шешуші рөль атқаратындығын айтады.

Міне, ұлттық психология ұлттық тәрбиенің небір асыл нәрін бойына сіңіру арқылы дамып өркендеді. Қазақ халқының психологиясы - шығыс зерттеушілермен ғалымдарының да жоғары бағасын алған ұлан - ғайыр көркем дүние.

Халықтар психологиясындағы өзгешеліктер жөніндегі алғашқы ой -пікірлерді біз демократиялық бағыттағы ойшылдардың, саяхатшылардың, ел танушылардың, т. б. еңбектерінен табамыз. Олар кезінде халықтардың мінез-құлықтарының, талғамдарының, салт-тұрмыстарының, машықтанған шаруашылықтарының, фольклорының т. б. әлеуметтік жақтарының айырмашылықтарын сипаттайтын материалдар жинап, өз кезіндегі әлеуметтік психологиялық фольклорларға зер сала отырып еңбектер жазды. Халық психологиясының өзіндік ерекшеліктерін зерттейтін ғылым саласын этнопсихология деп атайды.

Этнопсихология - халық психологиясының жинақтаған материалдары мен қағидаларын ғылыми-теориялық тұрғыда жүйелеп, үлкен ғылым саласына айналдырып отырады. «Этнографиялық терминдер жинағында» этнопсихология туралы мынадай анықтама берілген: «этнопсихология - адамдардың этникалық, психикалық ерекшеліктерін, мінез-құлықтарын, ұлттық сана - сезімінің қалыптасу мен атқаратын функцияларын және заңдылықтарын, сонымен бірге этностық стериотиптерді зерттейтін пәнаралық білімнің негізгі саласы».

Сана мен сезім бөліп қарауға болмайтын біртұтас дүниелер болғанымен, олардың психологиялық тегі әртүрлі. Сана - өмір шындығының адам психологиясындағы бейнесі болып, ол адамның белсенділігі, өзін-өзі бақылауы, мотивтік-құндылықтар сипатымен тығыз байланысты.

Ал ұлтымыздың психикалық құрлымы үш компоненттен тұрады, ол ұлттық сезім, ұлттық салт-дәстүр, ұлттық адамгершілік мінез - құлық. Міне осы үш бірлестік патриоттық тәрбиенің шартты белгілері болып саналады.

Ұлттық сезім - адамдардың туған елге, өскен жерге, ана тіліне, ұлттық салт - дәстүрге деген сүйіспеншілігі. Ұлттық сезімге адамдарды қоршаған ортаның (әлеуметтік, экономикалық, мәдени жаратылыс құбылыстарының) ерекшеліктері жатады. Ұлттық сезім басқа сезімдер сияқты адамның жеке басының қанағаттану, шаттануынан немесе риза болмай қанағаттанбауына байланысты туған ой-қиялдар әсерінің сезім арқылы шығарған көрінісі.

Ұлттық дәстүр дегеніміз - әрбір қоғамның ондағы әлеуметтік топтардың белгілі бір өмір сүру тәсілі. Бұл ұғым қоғамның оның топтары мен таптарының өздеріне тән жұмыс, тұрмыс жағдайында, мәдениетінің дамуы, қызметіндегі, от-басындағы және тұрмыстағы қатынас ерекшеліктерін бейнелейді. Осы асыл мұра өмірде қолданылмаса, шет қалып, бара - бара ұмтылады. Олай болса, қазақ халқы үлкен кісіге, ақ сақалды қарияларға ата мен анаға иіліп сәлем беру, есік ашу, жол беру, атқа отырғызу сияқты ізгі қасиеттерін ұмытпауы тиіс.

Ұлттық мінез-құлық сол ұлтқа тән темпераменттік, психикалық, рухани сала арқылы ерекшеленіп көзге түседі. әрине, бұл қасиеттер басқа халықтарда жоқ деген ұғым тумауы қажет. Олар әр халықта әртүрлі қырынан көрініс табады.

Сезімге анықтама бере отырып Қ. Жарықбаев борыш, ар - намыс, қайсар, табанды, өжет жауапкершіліктерді жоғары сезімдер қатарына қосады

Жоғары сезімдер орта және тәрбиенің ықпалымен жеке сананы тәрбиелеп, дамыту нәтижесінде қалыптасады. Іс-әрекет адамның қоршаған ортамен қарым - қатынасы болып, бұл үрдісте ол өзі де жаңғырады және ортаның да өзгеруіне ықпал етеді. Жауынгерлік психологиясы, оның ішінде ерлік істерге жетелейтін патриотизмнің келіп шығу, даму, қалыптасу психологиясы әлі толық зерттелмеген.

Әрбір тұлғаның қалыптасу процессіне өзіндік сипатына мән бере отырып, әйгілі ғалым А. Н. Леонтьев іс-әрекет, сана-сезімді адамның жан дүние құрылымының өзара тығыз байланыстағы арқауы ретінде сипаттай келе, олардың өмірдегі жетекші рөлін белгілейді .

Біздің пікірімізше патриотизмге тәрбиелеу процесінің танымдық мәнін естен шығаруға болмайды, бірақ ол әрбір студентте патриоттық сана, патриоттық сезім қалыптастырудан бастау алғанда ғана болмақ. Психологияда адамның жан-дүниесі, сезім әрекеттеріне екінші сигналдық жүйенің ықпалы мол екендігі айтылады. Сезім кағидалары зат, құбылыстардың ғана ықпалымен емес, сөздің әсерімен де пайда болатыны белгілі. Аса күрделі моралдық сезімдердің қалыптасуында сөздің әсері мол.

Ғылыми зерттеу еңбектеріндегі этнопсихология туралы анықтамаларды саралай келе, біз өз еңбегімізде мына анықтаманы негізге алдық. Этнопсихология - әртүрлі ұлттар мен ұлыстарға тән психологиялық ерекшеліктерді, яғни белгілі ұлт өкілдерінің этностық мінез-құлық ерекшеліктерін, ұлттық сана-сезімнің қалыптасуын және дамуын зерттейтін әлеуметтік психологияның көрнекті саласы. Этнопсихологияның зерттейтін негізгі маңызды проблемалары - өте күрделі, бірімен-бірі тұтасып жатқан мәселелер. Біріншіден, ол адамдардың іс - әрекеттерінің, күнделікті тұрмыс - тіршіліктерін, әдет-ғұрыптары мен дәстүрлері арасындағы байланыстарды, мәдениеті мен тіл арасындағы сәйкестерді, қарастырса, екіншіден, биосфера заңдылықтарына сай адамдардың сана-сезімдерінің мінез-құлықтарының пайда болу жолдары мен даму кезеңдерінің заңдылықтарын зерттеп, олардың стериотиптерін анықтайды.

Адамның іс әрекеті мен жүріс тұрысы, мінез-құлқы оның ішкі жан-дүниесінің бейнесі екендігі белгілі. Психолог ғалымдар С. Л. Рубинштейн: «Сыртқы себептер ішкі жан - дүние шарттары арқылы туындайды» - десе, А. Н. Леонтьев: «Адамдардың табиғатынан туындайтын қоғамдық іс-әрекеті оның санасын көрсетеді» - дейді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.