Психологияның ежелгі таным ретіндегі ғылыми-теориялық аспектілері
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
І БӨЛІМ Психологияның ежелгі таным ретіндегі ғылыми.теориялық аспектілері.
1.1 Психологияның ежелгі таным ретіндегі дәстүрлі емес ғылыми салалармен байланысының теориялық талдауы ... ... ... ... ... ... ...8
1.2 Шығыстық психотехникалардың психология ғылымында қолданыс табуының ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
1.3 Батыс елдері психологтары мектептерінің психологиялық құндылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
ІІ БӨЛІМ Психологияның ежелгі таным екендігін эксперименталды зерттеу.
2.1 Адамның ішкі жан қуатының қайнар көзі ретіндегі эзотерика ... ... .45
2.2 Медитация.жаңа оқыту технологиясының үлгісі ... ... ... ... ... ... .56
2.3 Психологияның ежелгі таным екендігі туралы авторлық нұсқаулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...67
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .70
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... .72
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..75
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
І БӨЛІМ Психологияның ежелгі таным ретіндегі ғылыми.теориялық аспектілері.
1.1 Психологияның ежелгі таным ретіндегі дәстүрлі емес ғылыми салалармен байланысының теориялық талдауы ... ... ... ... ... ... ...8
1.2 Шығыстық психотехникалардың психология ғылымында қолданыс табуының ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
1.3 Батыс елдері психологтары мектептерінің психологиялық құндылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
ІІ БӨЛІМ Психологияның ежелгі таным екендігін эксперименталды зерттеу.
2.1 Адамның ішкі жан қуатының қайнар көзі ретіндегі эзотерика ... ... .45
2.2 Медитация.жаңа оқыту технологиясының үлгісі ... ... ... ... ... ... .56
2.3 Психологияның ежелгі таным екендігі туралы авторлық нұсқаулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...67
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .70
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... .72
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..75
КІРІСПЕ
Диплом жұмысының өзектілігі.
Еліміз тәуелсіз мемлекет болғалы бері білім саласына, жас ұрпақты тәрбиелеуге үлкен мән беріп келеді. ҚР-сы Президентінің 2004 жылғы 11 қазанда №1459 жарлығымен бекітілген «Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында» әлемдік тәжірибе мен тұрақты дамуы қағидаттары негізінде білім берудің мазмұны мен құрылымын жақсарту басты міндеттердің бірі деп қарастырды. Бағдарламада білім беру процесінің оқу әдістемелік және ғылыми қамтамасыз етуді жетілдіру туралы сөз болды. Ал елбасы Н.Ә.Назарбаев «Жаңа әдемдегі жаңа Қазақстан» (28.02.2007ж.) атты халыққа жолдауында осы заманғы білім адамзаттың сана сезімін дамытып, жаңа күш-қуат беретіндей болуы қажет екенін атап өтті.
Қазақ халқы бұрыннан «Жан бар жерде қаза бар», «Тән ауырса, жан ауырады», «Тәні саудың, жаны сау», «Жан кеудеге қонақ» деп жан дүниесініңсыры жайлы пікірлер білдірген. «Психология –ежелгі таным. Дәстүрлі емес психологиялық көзқарастардың ерекшелігі» атты жұмыста да жоғарыда көрсетілген мәселелер қарастырылған. Онда барлық адамзаттың жан дүниесі мен тәнінің құпия –сырлары, адам тәнінің күш-қуат көздері, адамның медитация арқылы өз ішкі әлемін тануы біздің қоғам үшін жаңа ақпараттар болып табылады. Ұмыт болған эзотерика ғылымы мен өмірде жиі қолданатын экзотерикалық ілімдердің психологиямен байланыстылығы қарастырылды.
Жұмыс барысында астрология ілімінің адам психикасына ықпалы; Друнвало Мельхиседектың адам чакрасының жүйесі; Лобсанг Рампаның тән аурасына қатысты мәселелері мен тәжірибелік нұсқасы; ежелгі Шығыс шеберлерінің адамның ішкі жан дүниесін тазартуға бағытталған медитациялық әдістері; Үнді философы Раджниш Ошоның психология ғылымына сыни пікірлері мен салыстырмалары, жаңа білімге ұсыныстары; ежелгі және қазіргі таңдағы Батыс философтары мен психологтарының жан мен тәнге қатысты көзқарастары мен зерттеулерінің мән-мағынасы ашылды. Сонымен қоса Американ психотерапевті Мильтон Эриксонның емдік гипноздық техникалары мен әдістері; жаңа заманғы медитацияның технологиялары кеңінен пайдаланылды.
Қазіргі кезде Қазақстанның жан-жақты ғылым саласында дамуының басты себебі адам білімінің нәтижесі екенін көруге болады. Адам білімін жетілдіру барысында өзін-өзі дамытудың түрлі әдіс-тәсілдерін қолданады. Бүгінде эзотерика адамзат біле бермейтін құпия сақталған адам жаны мен тәнінің сырларын психологиялық тұрғыда ашқалы отыр. Мұндай көне ілімді меңгеру әсіресе психология мамандығында оқитын студенттерге өте қажетті әрі өзекті мәселе болып табылады. Өйткені адамның күш-қуаттарының көзі чакралар арқылы психолог адамның күй -жағдайын, өзін-өзі жетілдіруінің деңгейін анықтай алатын болса, адам тәнінен шығатын аура арқылы оның эмоционалды көңіл-күйін, денсаулығын, өзін тұлға ретінде қалыптастырған деңгейін білуге мүмкіндік алады.
Диплом жұмысының мақсаты.
Психология ғылымының ежелден келе жатқан танымдық ғылым екендігін ғылыми эксперименталды жолмен дәлелдеу және қазіргі таңдағы дәстүрлі емес психологиялық көзқарастардың әдіснамалық- теориялық аспектілерінің мәнін ашу.
Дипломдық зерттеу жұмысының міндеттері.
1. Психологияның ежелгі таным екендігін және дәстүрлі емес ғылым салаларымен байланыстылығын сипаттайтын шет елдік, Отандық әдебиеттерге терең талдау жасау.
2. Астрологиялық, эзотерикалық ғылымдардың мән -мағынасын саралап талдау.
Диплом жұмысының өзектілігі.
Еліміз тәуелсіз мемлекет болғалы бері білім саласына, жас ұрпақты тәрбиелеуге үлкен мән беріп келеді. ҚР-сы Президентінің 2004 жылғы 11 қазанда №1459 жарлығымен бекітілген «Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында» әлемдік тәжірибе мен тұрақты дамуы қағидаттары негізінде білім берудің мазмұны мен құрылымын жақсарту басты міндеттердің бірі деп қарастырды. Бағдарламада білім беру процесінің оқу әдістемелік және ғылыми қамтамасыз етуді жетілдіру туралы сөз болды. Ал елбасы Н.Ә.Назарбаев «Жаңа әдемдегі жаңа Қазақстан» (28.02.2007ж.) атты халыққа жолдауында осы заманғы білім адамзаттың сана сезімін дамытып, жаңа күш-қуат беретіндей болуы қажет екенін атап өтті.
Қазақ халқы бұрыннан «Жан бар жерде қаза бар», «Тән ауырса, жан ауырады», «Тәні саудың, жаны сау», «Жан кеудеге қонақ» деп жан дүниесініңсыры жайлы пікірлер білдірген. «Психология –ежелгі таным. Дәстүрлі емес психологиялық көзқарастардың ерекшелігі» атты жұмыста да жоғарыда көрсетілген мәселелер қарастырылған. Онда барлық адамзаттың жан дүниесі мен тәнінің құпия –сырлары, адам тәнінің күш-қуат көздері, адамның медитация арқылы өз ішкі әлемін тануы біздің қоғам үшін жаңа ақпараттар болып табылады. Ұмыт болған эзотерика ғылымы мен өмірде жиі қолданатын экзотерикалық ілімдердің психологиямен байланыстылығы қарастырылды.
Жұмыс барысында астрология ілімінің адам психикасына ықпалы; Друнвало Мельхиседектың адам чакрасының жүйесі; Лобсанг Рампаның тән аурасына қатысты мәселелері мен тәжірибелік нұсқасы; ежелгі Шығыс шеберлерінің адамның ішкі жан дүниесін тазартуға бағытталған медитациялық әдістері; Үнді философы Раджниш Ошоның психология ғылымына сыни пікірлері мен салыстырмалары, жаңа білімге ұсыныстары; ежелгі және қазіргі таңдағы Батыс философтары мен психологтарының жан мен тәнге қатысты көзқарастары мен зерттеулерінің мән-мағынасы ашылды. Сонымен қоса Американ психотерапевті Мильтон Эриксонның емдік гипноздық техникалары мен әдістері; жаңа заманғы медитацияның технологиялары кеңінен пайдаланылды.
Қазіргі кезде Қазақстанның жан-жақты ғылым саласында дамуының басты себебі адам білімінің нәтижесі екенін көруге болады. Адам білімін жетілдіру барысында өзін-өзі дамытудың түрлі әдіс-тәсілдерін қолданады. Бүгінде эзотерика адамзат біле бермейтін құпия сақталған адам жаны мен тәнінің сырларын психологиялық тұрғыда ашқалы отыр. Мұндай көне ілімді меңгеру әсіресе психология мамандығында оқитын студенттерге өте қажетті әрі өзекті мәселе болып табылады. Өйткені адамның күш-қуаттарының көзі чакралар арқылы психолог адамның күй -жағдайын, өзін-өзі жетілдіруінің деңгейін анықтай алатын болса, адам тәнінен шығатын аура арқылы оның эмоционалды көңіл-күйін, денсаулығын, өзін тұлға ретінде қалыптастырған деңгейін білуге мүмкіндік алады.
Диплом жұмысының мақсаты.
Психология ғылымының ежелден келе жатқан танымдық ғылым екендігін ғылыми эксперименталды жолмен дәлелдеу және қазіргі таңдағы дәстүрлі емес психологиялық көзқарастардың әдіснамалық- теориялық аспектілерінің мәнін ашу.
Дипломдық зерттеу жұмысының міндеттері.
1. Психологияның ежелгі таным екендігін және дәстүрлі емес ғылым салаларымен байланыстылығын сипаттайтын шет елдік, Отандық әдебиеттерге терең талдау жасау.
2. Астрологиялық, эзотерикалық ғылымдардың мән -мағынасын саралап талдау.
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Айсмонтас Б.Б. Общая психология. Схемы. Москва Владос. 2003.
2. Артамонов Анатолий. Астрология. Для любознательных. КСП+.ИЧП .Медков. Москва 2001.
3. Адлер А. Понять природу человека. СПб.,1997.
4. Бейли А. Эзотерическая психология. М.,1994.
5. Брунер Д.Психология познания. М.,1977.
6. Батаршев А.В, Тестирование. Москва.1999.
7. Вульфинг Фон Рор. Экзотерика. Для начинающих. Москва 2001.
8. Гарбузов В.И. Практическая психотерапия. СПб.,1994.
9. Годфруа Ж. Что такое психология. В2т. М.,Мир,1992.
10. Гроф С. За пределами мозга. М.,1993.
11. Гроф С. Области человеческого бессознательного. М.,1992.
12. Готвальд .В.,Ховальд В. Помоги себе сам. Медитация. М.,1992.
13. Годфруа Ж. Что такое психология. М.,1997.
14. Гроф С. Космическая игра: исследование рубежей человекского сознания. М., 1997.
15. Кішібеков Д., Ұ.Сыдықов. Философия. Алматы. Ғылым. 2005.
16. Крайон. Не думай как человек. Ченнелинг-ответы на насущные вопросы .София.2006.
17. Канке В.А.. Философия. Исторический и систеатический курс. Москва•.Логос.•2001.
18. Кандыба Виктор. Мировые техники лечебного гипноза. Санкт-Петербург•Москва•Краснодар 2003.
19. Кошелева А.Д., АлексееваЛ.С. диагностика и коррекция гиперактивного ребенка. М.,1997.
20. Кон И.С. В поисках себя. М.1984.
21. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. 8-том. Қазақ ССР-нің. Ғылым баспасы. Алматы.1985.
22. Қазақ тілінің түсіндірмелі сөздігі. 3-том. Қазақ ССР-нің. Ғылым баспасы. Алматы.1978.
23. Леей В.Л. Нестандартный ребенок.М., 1983.
24. Леонтьев А.Н. Проблемы развитя психики. М.,1987.
25. Люшер. Цвет вашего характера. М.,1997.
26. Маккена Т. Истые галлюцинации. М.,1996.
27. Мельхиседек Друнвало. Живи в сердце. Как войти в священное пространство сердца. Книга-3. София. 2005.
28. Мельхиседек Друнвало. На пороге перемен. Лекции и беседы. Книга-4. .София. 2006.
29. Мельхиседек Друнвало. Древняя тайна Цветка жизни. Том-1. София. 2006.
30. Мельхиседек Друнвало. Древняя тайна Цветка жизни. Том-2. София. 2006.
31. Михайлов Ф.Г. Сознание и самосознание. М.,1991.
32. Намазбаева Ж.Ы., Сангилбаев О.С. Орысша-қазақша психологиялық сөздік. Алматы. 2005.
33. Немов Р.С. Психология. Т.2.М.,1998.
34. Ошо. И здесь и сейчас. О жизни, смерти и прошлых воплощениях. София. 2007.
35. Ошо. Внутреннее путешествие. Эксперименты с медитацией. Санкт-Петербург Издательская группа.Весь. 2006.
36. Ошо. Неведомое путешествие. За переделы последнего табу.Весь. 2003.
37. Ошо. Дзен. Его история и учения. Москва АСТ•АСТРЕЛЬ. 2004.
38. Ошо. О женщине. София. ИД .Гелиос. 2003.
39. Ошо О детях. София. ИД .Гелиос. 2003.
40. Оша Раджниш. От медицины к медитации. София. 2003.
41. Подводный Авессалом. Психология и астрология. 2-том. Эволюция Личности.Москва. 2001.
42. Петровский А. В., Ярошевский М.Г. Психология. Словарь. Издательство политической литературы. 1990.
43. Психология и психоанализ характера. Саратов, 1997.
44. Психология познавательных прцессов. Самара,1992.
45. Рампа Лобсанг. Ты вечен. София 2004.
46. Рампа Лобсанг. Главы жизни. «София 2004.
47. Рампа Лобсанг. Мудрость Древних. София. 2004.
48. Рубинштейн С.А. Человек и мир. М.,1976.
49. Стоялеренко Л.Д. Основы психологии. Практикум. Феникс. Ростов-на-Дону.2007.
50. Стоялеренко Л.Д. Основы психологии. Феникс. Ростов-на-Дону.2001.
51. Сахаров Б. Телепатия.Самара,1992.
52. Столин В.В. Самосознание личности. МГУ, 1984.
53. Собчик Л.Н. Характер и судьба. М.,1996.
54. Трансцендентальная медитация. Сыктывкар, 1993
55. Тат Эль. Психическая саморегуляция. Часть 1. Начальные эзотерические навыки обретения внутренней гармонии. Невский проспект. Санкт-Петербург.2002.
56. Томпсон Мел. Восточная философия. Москва 2002.
57. Тайна характера. Психологические типы. Харьков, 1996.
58. Фрейд З. Толкование сновидений. М., 1992.
59. Хорни К. Собр. соч. Т.З. Наши внутренние конфликты. Невроз и развитие личности. М.,1997.
60. Чеснокова И.И. Проблемы самосознания в психологии. М., 1977.
61. Шерток Л. Непознанное в психике человека. М., 1990. Штерн В. Умственная одаренность: психологические методы испытания умственной одаренности в их применненнии к детям школьного возраста. СПб.,1997.
62. Эзотерика. Парапсихология. Т.1-3. М., 1992.
63. Эйдемиллер Э.Г, Добряков И.В., Никольская И.М. Семейный диагноз и семейная психотерапия. Санкт-петербург.2006.
64. Юнг К. Проблемы души нашего времени. М., 1994
65. Якобсон П.М. Психология чувств и мотивация. М.,1998.
1. Айсмонтас Б.Б. Общая психология. Схемы. Москва Владос. 2003.
2. Артамонов Анатолий. Астрология. Для любознательных. КСП+.ИЧП .Медков. Москва 2001.
3. Адлер А. Понять природу человека. СПб.,1997.
4. Бейли А. Эзотерическая психология. М.,1994.
5. Брунер Д.Психология познания. М.,1977.
6. Батаршев А.В, Тестирование. Москва.1999.
7. Вульфинг Фон Рор. Экзотерика. Для начинающих. Москва 2001.
8. Гарбузов В.И. Практическая психотерапия. СПб.,1994.
9. Годфруа Ж. Что такое психология. В2т. М.,Мир,1992.
10. Гроф С. За пределами мозга. М.,1993.
11. Гроф С. Области человеческого бессознательного. М.,1992.
12. Готвальд .В.,Ховальд В. Помоги себе сам. Медитация. М.,1992.
13. Годфруа Ж. Что такое психология. М.,1997.
14. Гроф С. Космическая игра: исследование рубежей человекского сознания. М., 1997.
15. Кішібеков Д., Ұ.Сыдықов. Философия. Алматы. Ғылым. 2005.
16. Крайон. Не думай как человек. Ченнелинг-ответы на насущные вопросы .София.2006.
17. Канке В.А.. Философия. Исторический и систеатический курс. Москва•.Логос.•2001.
18. Кандыба Виктор. Мировые техники лечебного гипноза. Санкт-Петербург•Москва•Краснодар 2003.
19. Кошелева А.Д., АлексееваЛ.С. диагностика и коррекция гиперактивного ребенка. М.,1997.
20. Кон И.С. В поисках себя. М.1984.
21. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. 8-том. Қазақ ССР-нің. Ғылым баспасы. Алматы.1985.
22. Қазақ тілінің түсіндірмелі сөздігі. 3-том. Қазақ ССР-нің. Ғылым баспасы. Алматы.1978.
23. Леей В.Л. Нестандартный ребенок.М., 1983.
24. Леонтьев А.Н. Проблемы развитя психики. М.,1987.
25. Люшер. Цвет вашего характера. М.,1997.
26. Маккена Т. Истые галлюцинации. М.,1996.
27. Мельхиседек Друнвало. Живи в сердце. Как войти в священное пространство сердца. Книга-3. София. 2005.
28. Мельхиседек Друнвало. На пороге перемен. Лекции и беседы. Книга-4. .София. 2006.
29. Мельхиседек Друнвало. Древняя тайна Цветка жизни. Том-1. София. 2006.
30. Мельхиседек Друнвало. Древняя тайна Цветка жизни. Том-2. София. 2006.
31. Михайлов Ф.Г. Сознание и самосознание. М.,1991.
32. Намазбаева Ж.Ы., Сангилбаев О.С. Орысша-қазақша психологиялық сөздік. Алматы. 2005.
33. Немов Р.С. Психология. Т.2.М.,1998.
34. Ошо. И здесь и сейчас. О жизни, смерти и прошлых воплощениях. София. 2007.
35. Ошо. Внутреннее путешествие. Эксперименты с медитацией. Санкт-Петербург Издательская группа.Весь. 2006.
36. Ошо. Неведомое путешествие. За переделы последнего табу.Весь. 2003.
37. Ошо. Дзен. Его история и учения. Москва АСТ•АСТРЕЛЬ. 2004.
38. Ошо. О женщине. София. ИД .Гелиос. 2003.
39. Ошо О детях. София. ИД .Гелиос. 2003.
40. Оша Раджниш. От медицины к медитации. София. 2003.
41. Подводный Авессалом. Психология и астрология. 2-том. Эволюция Личности.Москва. 2001.
42. Петровский А. В., Ярошевский М.Г. Психология. Словарь. Издательство политической литературы. 1990.
43. Психология и психоанализ характера. Саратов, 1997.
44. Психология познавательных прцессов. Самара,1992.
45. Рампа Лобсанг. Ты вечен. София 2004.
46. Рампа Лобсанг. Главы жизни. «София 2004.
47. Рампа Лобсанг. Мудрость Древних. София. 2004.
48. Рубинштейн С.А. Человек и мир. М.,1976.
49. Стоялеренко Л.Д. Основы психологии. Практикум. Феникс. Ростов-на-Дону.2007.
50. Стоялеренко Л.Д. Основы психологии. Феникс. Ростов-на-Дону.2001.
51. Сахаров Б. Телепатия.Самара,1992.
52. Столин В.В. Самосознание личности. МГУ, 1984.
53. Собчик Л.Н. Характер и судьба. М.,1996.
54. Трансцендентальная медитация. Сыктывкар, 1993
55. Тат Эль. Психическая саморегуляция. Часть 1. Начальные эзотерические навыки обретения внутренней гармонии. Невский проспект. Санкт-Петербург.2002.
56. Томпсон Мел. Восточная философия. Москва 2002.
57. Тайна характера. Психологические типы. Харьков, 1996.
58. Фрейд З. Толкование сновидений. М., 1992.
59. Хорни К. Собр. соч. Т.З. Наши внутренние конфликты. Невроз и развитие личности. М.,1997.
60. Чеснокова И.И. Проблемы самосознания в психологии. М., 1977.
61. Шерток Л. Непознанное в психике человека. М., 1990. Штерн В. Умственная одаренность: психологические методы испытания умственной одаренности в их применненнии к детям школьного возраста. СПб.,1997.
62. Эзотерика. Парапсихология. Т.1-3. М., 1992.
63. Эйдемиллер Э.Г, Добряков И.В., Никольская И.М. Семейный диагноз и семейная психотерапия. Санкт-петербург.2006.
64. Юнг К. Проблемы души нашего времени. М., 1994
65. Якобсон П.М. Психология чувств и мотивация. М.,1998.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
І БӨЛІМ Психологияның ежелгі таным ретіндегі ғылыми-теориялық аспектілері.
1. Психологияның ежелгі таным ретіндегі дәстүрлі емес ғылыми салалармен
байланысының теориялық талдауы ... ... ... ... ... ... ...8
2. Шығыстық психотехникалардың психология ғылымында қолданыс табуының
ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
3. Батыс елдері психологтары мектептерінің психологиялық
құндылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
ІІ БӨЛІМ Психологияның ежелгі таным екендігін эксперименталды зерттеу.
1. Адамның ішкі жан қуатының қайнар көзі ретіндегі эзотерика ... ... .45
2. Медитация-жаңа оқыту технологиясының үлгісі ... ... ... ... ... ... .56
3. Психологияның ежелгі таным екендігі туралы авторлық
нұсқаулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. .67
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .70
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... .72
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..75
КІРІСПЕ
Диплом жұмысының өзектілігі.
Еліміз тәуелсіз мемлекет болғалы бері білім саласына, жас ұрпақты
тәрбиелеуге үлкен мән беріп келеді. ҚР-сы Президентінің 2004 жылғы 11
қазанда №1459 жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасында білім
беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында
әлемдік тәжірибе мен тұрақты дамуы қағидаттары негізінде білім берудің
мазмұны мен құрылымын жақсарту басты міндеттердің бірі деп қарастырды.
Бағдарламада білім беру процесінің оқу әдістемелік және ғылыми қамтамасыз
етуді жетілдіру туралы сөз болды. Ал елбасы Н.Ә.Назарбаев Жаңа әдемдегі
жаңа Қазақстан (28.02.2007ж.) атты халыққа жолдауында осы заманғы білім
адамзаттың сана сезімін дамытып, жаңа күш-қуат беретіндей болуы қажет
екенін атап өтті.
Қазақ халқы бұрыннан Жан бар жерде қаза бар, Тән ауырса, жан
ауырады, Тәні саудың, жаны сау, Жан кеудеге қонақ деп жан
дүниесініңсыры жайлы пікірлер білдірген. Психология –ежелгі таным.
Дәстүрлі емес психологиялық көзқарастардың ерекшелігі атты жұмыста да
жоғарыда көрсетілген мәселелер қарастырылған. Онда барлық адамзаттың жан
дүниесі мен тәнінің құпия –сырлары, адам тәнінің күш-қуат көздері, адамның
медитация арқылы өз ішкі әлемін тануы біздің қоғам үшін жаңа ақпараттар
болып табылады. Ұмыт болған эзотерика ғылымы мен өмірде жиі қолданатын
экзотерикалық ілімдердің психологиямен байланыстылығы қарастырылды.
Жұмыс барысында астрология ілімінің адам психикасына ықпалы;
Друнвало Мельхиседектың адам чакрасының жүйесі; Лобсанг Рампаның тән
аурасына қатысты мәселелері мен тәжірибелік нұсқасы; ежелгі Шығыс
шеберлерінің адамның ішкі жан дүниесін тазартуға бағытталған медитациялық
әдістері; Үнді философы Раджниш Ошоның психология ғылымына сыни пікірлері
мен салыстырмалары, жаңа білімге ұсыныстары; ежелгі және қазіргі таңдағы
Батыс философтары мен психологтарының жан мен тәнге қатысты көзқарастары
мен зерттеулерінің мән-мағынасы ашылды. Сонымен қоса Американ
психотерапевті Мильтон Эриксонның емдік гипноздық техникалары мен
әдістері; жаңа заманғы медитацияның технологиялары кеңінен
пайдаланылды.
Қазіргі кезде Қазақстанның жан-жақты ғылым саласында дамуының басты
себебі адам білімінің нәтижесі екенін көруге болады. Адам білімін жетілдіру
барысында өзін-өзі дамытудың түрлі әдіс-тәсілдерін қолданады. Бүгінде
эзотерика адамзат біле бермейтін құпия сақталған адам жаны мен тәнінің
сырларын психологиялық тұрғыда ашқалы отыр. Мұндай көне ілімді меңгеру
әсіресе психология мамандығында оқитын студенттерге өте қажетті әрі өзекті
мәселе болып табылады. Өйткені адамның күш-қуаттарының көзі чакралар арқылы
психолог адамның күй -жағдайын, өзін-өзі жетілдіруінің деңгейін анықтай
алатын болса, адам тәнінен шығатын аура арқылы оның эмоционалды көңіл-
күйін, денсаулығын, өзін тұлға ретінде қалыптастырған деңгейін білуге
мүмкіндік алады.
Диплом жұмысының мақсаты.
Психология ғылымының ежелден келе жатқан танымдық ғылым екендігін
ғылыми эксперименталды жолмен дәлелдеу және қазіргі таңдағы дәстүрлі
емес психологиялық көзқарастардың әдіснамалық- теориялық аспектілерінің
мәнін ашу.
Дипломдық зерттеу жұмысының міндеттері.
1. Психологияның ежелгі таным екендігін және дәстүрлі емес ғылым
салаларымен байланыстылығын сипаттайтын шет елдік, Отандық әдебиеттерге
терең талдау жасау.
2. Астрологиялық, эзотерикалық ғылымдардың мән -мағынасын саралап талдау.
3. Шығыстық медитация, Эриксондық гипноз сияқты психотехни-калардың
үлгілеріне сипаттама беру және оны іс жүзінде қолдану.
4. Медитациялық жаттығулар кешенін іріктеп талдау және қазақ тіліне
бейімдеп аудару.
Зерттеу әдістері.
1. Мильтон Эриксонның гипноздық трансқа кіру алдындағы вербалды паттерндері
мен гипноздық әдістердің қолданылу жолдары.
2. Шығыстық медитацияларға арналған бірнеше әдістердің орындалу тәсілдері.
Диплом жұмысының әдіснамалық негізі.
Әдіснамалық негіз ретінде А.Маслоудың қажеттіліктер
иерархиясы, ежелгі дзен шеберлерінің медитациялық әдістері, Шығыстың ұлы
шебері Лобсанг Рампаның психологиялық бағытқа негізделген аура түстерін
тәжірибеде пайдалануының жолдары; әлемге әйгілі Үнді философы Раджниш
Ошоның психологиялық көзқарастары мен еңбектері; Эриксонның гипноздық
әдістемелерінің элементтері алынды.
Дипломдық зерттеу жұмысының ғылыми болжамы.
Дәстүрлі емес психологиялық көзқарастарды терең қарастырған жағдайда
ғылыми -әдістемелік тұрғыдан дұрыс басшылыққа алғанда, адам жаны мен
тәнінің арасындағы тығыз байланыстың болатындығын дәлелдеуге болады.
Диплом жұмысының теориялық құндылығы мен ғылыми жаңалығы.
1. Психологияның ежелден келе жатқан танымдық ғылым екендігі теориялық
әдебиеттерге сүйене отырып талданды.
2. Адам тәні мен жанының құпия-сырлары жайында дәстүрлі емес психологиялық
көзқарастардың аспектілері айқындалды.
Зерттеу жұмысының практикалық мәні.
Қазіргі заман талабына сәйкес адамның өзін-өзі тануна бағытталған
эзотерикалық ілімдерді, астрологияны, адамның жан дүниесі мен тәнінің күш-
қуаттарына қатысты әдіснамаларды терең басшылыққа алатын құнды материал
болмақ.
Зерттеудің объектісі.
Дәстүрлі емес психологиялық көзқарастар.
Зерттеудің пәні.
Адамның беймәлім құпия сырлары мен қырларын ашуда эзотериялық ілімдердің
психология ғылымдарында орын алуы.
Дипломдық жұмыстың құрылымы.
Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, әдебиеттер
тізімінен және қосымша тіркелген материалдардан тұрады. Жұмыстың жалпы
көлемі 79–бет, қолданған әдебиеттер тізімі 65-әдебиеттер қатарынан тұрады.
І БӨЛІМ Психологияның ежелгі таным ретіндегі ғылыми теориялық аспектілері
1. Психологияның ежелгі таным ретіндегі дәстүрлі емес ғылыми
салалармен байланысының теориялық
талдауы
Психология нені зерттейді? Ол қандай ғылым? деген сұрақтарды
қарапайым адамдарға қойсақ, мынадай жауап алар едік: сезім мен ойды,
адам мінезін, адамның ішкі әлемін зерттейтін ғылым т.б. Егер нақты
терминологиясына мән бермесек, алынған жауаптарды шындыққа жанасымды деп
есептеуге болады. Шын мәнінде де психология жоғарыдағы аталынғандарды
және т.с.с. көптеген мәселелерді қарастырады.
Тарихтың ежелгі кезінен-ақ қоғамдық жағдайлар адамдардың бір-бірінен
ерекшеліктерін айыра алуға, мінез-құлқын түсінуге мәжбүр еткен. Қай кезеңді
алып қарасақ та, психология ғылымы адамдардың ішкі және сыртқы әлемімен
қатар жүріп отырған. Оған мысал ретінде екі адамның бір-бірімен танысуын
алайық. Мұнда бір адам мен екінші адамның бір-бірін қабылдауы, ол туралы
өзіндік ойы, сөйлеуі арқылы пікір алмасуы, эмоция мен сезімі, мінезі мен
адами қасиеттерінің кейбір жақтары алғашқы танысудан-ақ байқалады. Бұл
жағдайды тұтасымен алғанда психикалық құбылыстардың элементтері құралады.
Бір қарағанда қарапайым ғылым сияқты көрінгенімен психологияның дербес
ғылым болуына қаншама ғасырлар қажет болған. Алғашында адамдар мен
кіммін?, мені кім жаратты?, жан дегеніміз не?, ол қай жерде
орналасқан? секілді философиялық сұрақтардан бастаған. Бұл мәселелерді
психология философиядан дербес ғылым ретінде бөлініп шыққаннан кейін
тереңдете зерттей бастаған. Психология өз дамуында ұзақ жолды жүруіне
қарамастан, нақты объекті мен пәнін, мақсатын қаншама рет өзгерткен.
Бірінші кезеңде психологияға жанды зерттейтін ғылым деген атау
шамамен екі мың жыл бұрын берілген. Адамдардың өміріндегі түсініксіз
жағдайларын жан арқылы түсіндіруге тырысқан.
Екінші кезеңде психология сана туралы ғылым деп аталынған. Оның басты
себебі (V(( ғасырдағы жаратылыстану пәнінің дамуына байланысты. Ол
заманда сезіне алу, ойлау қабілеттерін ойлау процестерін санаға
жатқызғандықтан, зерттеу әдісі ретінде адамның өзін-өзі бақылауы мен
фактілерін жүйелеп баяндауын негізге алған.
Ал үшінші кезеңде (( ғасырда пайда болған психологияны мінез-құлықты
зерттейтін ғылым деп қарастырған болса,төртінші кезеңде психология
объективті заңдылықтар мен психика механизмдерінің көрінуін зерттеген.
Бүгінгі таңда психология –жан құбылыстарының сыртқы және ішкі дүние
заттарының әсерінен пайда болып, біртіндеп дамып, қалыптасу заңдылықтарын
зерттейтін ғылымға айналған. Жалпы алғанда психология ұғымы
ортағасырдағы еуропалық- діндарлардың ықпалынан туындағанымен, оны XV(((
ғасырда неміс ғалымы Христиан Вольф ғылымға алғаш енгізген [1,6].
Психология термині гректің екі сөзінен (psyche- жан, logos- ілім)
алынған, бұл жан туралы ілім” деген ұғымды білдіреді. Психологиялық
ғылыми білімдердің тарихы екі кезеңге бөлінуі мынадай. Оның біріншісі
–шамамен 2500 жылға созылған, көш басы Аристотельден басталған жан дүние
жайлы түрлі ой пікірлердің ілкі тарихы. Осы кезең ішінде психология басқа
ғылымдармен, әсіресе, философиямен қосақтаса дамып келеді. Оның екінші
тарихы 1879 жылдан басталады. Осы жылы неміс ғалымы В.Вундт (1832-1920)
Лейпцигте тұңғыш лаборатория ұйымдастырып, мұның дербес эксперименттік
ғылым болуына себепкер болды. Психологияның даму тарихы көптеген ғұлама
ғалымдардың, атап айтқанда, Эразестрат, Герофил, Гиппократ, Гален, Ибн
Рошд, Әбуәлі Ибн Сина, Декарт, Гоббс, Спиноза, Лейбниц, Локк, Гартли,
Дидро, Вольф, Галлер, т.б. есімдермен тығыз байланысты. Психикалық
құбылыстар бізді қоршап тұрған айналадағы сыртқы және ішкі заттардың
мидағы әр түрлі бейнелері болып табылады. Олар (түйсік, елес, ой, қиял,
сезім, ерік қабілет, дағды, икем, бейімділік, қызығу, мінез, әдет т.б.)
көпшілігімізге өз тәжірибемізден жақсы мәлім, тілімізде жиі кездесетін
ұғымдар. Бір қарағанда бұлардың мәнін әрқайсысымыз тез ажырататын да,
білетін де сияқтымыз. Бірақ психикалық құбылыстардың мәнін ғылыми тұрғыдан
түсіну арқылы ғана жан-жақты ажыратуға болады. Осы мәселені ғылыми жолмен
баяндауды, олардың өзіндік заңдылықтарын айқындауы сөз болып отырған
психология ғылымы қарастырады. Психология -ерте замандардан келе жатқан
білім салаларының бірі. Оның дүниеге келген жері ежелгі Греция. Ерте
замандарда пайда болып, ғасырлар бойы әр заман ғұламаларының көз-
қарастарында насихатталып келген түсініктер бойынша, адамда тәннен
тәуелсіз жан болады, мәңгі бақи жасайтын жан адамның барлық
психикалық тіршілігінің (ойының, сезімінің, еркінің) иесі де, себепшісі
де. Жан туралы осындай түсініктердің пайда болуына алғашқы адамдардың
табиғат сырларын дұрыс түсіне алмауы себеп болды. Олар дүниеде табиғатқа
бағынбайтын, одан оқшау тұратын ерекше бір күш бар, ал жан болатын болса,
соның бір көрінісі, мәселен, ұйқы кезінде ол денеден уақытша шығып
кетеді де адам оянған кезде қайтып келеді, егер келмей қалса, өледі деп
тұжырымдаған. Жан туралы осындай анимистік (барлық нәрседе де жан бар
дейтін түсінік ) пікірлер кейбір тайпалардың арасында күні бүгінге дейін
кездеседі. Мәселен, Лусан аралының(Филиппин) тұрғындары тагалдар ұйықтап
жатқан адамды еш уақытта оятпайды. Өйткені олар ұйқы кезінде адамның жаны
басқа жақта жүреді дейді. Тасманиялықтардың тілінде жан мен көлеңкенің
ұғымы бір сөзбен беріледі, өйткені олардың ойынша, жан мен көлеңке бір
іспеттес нәрсе. Абипон тайпасының индеецтері лао-каль деген сөзі арқылы
көлеңкенің, жанның, дыбыс берудің, бейненің ұғымын береді. Жан туралы осы
тектес қарапайым түсініктердің пайда болуы адамдардың өздерінің дене
құрылысы жайында ғылыми түсінігі жоқ кездерде, яғни жан мен тәннің
толысуын олардың бірімен-бірінің байланысын дұрыс ажырата алмай, жан
өлгеннен кейін денеден шығып кететін, мәңгі бақи өмір сүретін нәрсе деп
ұғынудың нәтижесі еді. Қазіргі кезеңде тіршілік қарекетінің ерекше
нысаны ретінде психиканың дамуы мен функцияларының атқару заңдылықтары
туралы ғылым деп те айтады. Нейрофизиология мен биологияның жетістіктері
нәтижесінде психологияның өз ғылыми- санаттық аппараты дамыды да
эксперименттік жұмыстың өрістеуі арқасында философиядан да, физиологиядан
да оқшаулана бастады, өйткені лабораторияларда анықталған психика
заңдылықтары анатомиялық-физиологиялық заңдылықтармен үйлеспейтін болып
шықты. Тұлғаның сыртқы ортамен әрекеттестігінің өнімі болып табылатын
психикалық үрдістердің өздері мінез-құлықтың белсенді себепші факторы
болатындығы көрсетілді. X(X ғасырдың ортасында физиологиямен аралықта
эксперименттік психология (психофизика, психофизиология және т.б.)
қалыптасты. 1870-1880 жылдары психологияның физиология мен философиядан
бөлінуі аяқталып, психология дербес пән болып қалыптасты. Қазіргі уақытта
психологияның зерттеу салалары 40-тан асады. Оның негізгі салаларына:
психофизиология, зоопсихология, салыстырмалы психология, әлеуметтік
психология, балалар психологиясы, педагогикалық психология, жас ерекшелігі
психологиясы, еңбек психологиясы, шығармашылық психологиясы, медициналық
психология, патопсихология, нейропсихология, инженерлік психология,
психолингвистика, этнопсихология, практикалық психология, дифференциалды
психология, эксперименттік психология және т.б. жатады.
Жоғарыда көрсетілген психологияның салалары дәстүрлі тұрғыда
қолданылатын болса, ал төмендегі психологияға қатысы бар ғылымдар дәстүрлі
емес түріне мысал бола алады. Солардың бірі эзотериялық ілімдер.
Эзотериялық мұралармен танысу біздің ойлауымызды өзгертеді.Ол біздің
материалисттік бейнедегі ойлауымызға қарсы тұрып, болашақта кездесетін
көкейкесті мәселелердің шешімін табуға көмектеседі. Сол себептен бұл көне
білім әмбебап және әрқашан түрлі уақыт кезеңі мен мәдениетінде анық
көрініс тауып отырған. Мұндай ішкі білім шеңберіне тәуелсіз болу, яғни
адамның өзіндік бостандығы негіз бола алады.
Соңғы жылдары көне білім өзіне жаңа формадағы ұғымдарды, әдістерді тез
қалыптастыруда. Демек, осы тақырыптарды тақырыптық шеңберге кірістіруге
кез келді деген сөз.
Эзотерика - бұл адамның жеке санасы, әлемдік білім мен адам тәнінің,
денсаулығының нәтижесін, ақыл мен жанның жиынтығын белгілі тәсілмен тегіс
қамти алатын әдістер болып табылады. Грек тілінде эзотерика арнаулы
адамдарға пайдалануға болатын немесе құпия ілім деген ұғымды білдіреді.
Эзотерика қарама -қарсы ұғымда, яғни құпиядан жалпыға хабарлауға болатын
білім ретінде де қарастырылады. Қазіргі таңдағы эзотерика ұғымына кең
көлемдегі мәселелер: оккультизм, мистика, альтернативті медицина,
шекаралық ғылымдар, кешенді ойлау, метафизика, сананы кеңейту т.б. мысал
бола алады.
Эзотерика адамның іс-әрекетін, ойлау бейнесін, емдеу тәсілдері мен
шығармашылық энергияның байланысын анықтайды. Ол өзінің түсіндіруінде тек
рационалды анализ, логикалық ойлау, адам мен әлемді материалисттік тұрғыда
қабылдауға негізделмейді. Эзотерика сол жақ жарты шарының қызметінің
көмегімен жоғары білімге жетуге болатынын айқындаумен қатар, оң жақ жарты
шарлары аймағының да икемді қасиеттерге ие, яғни жасырын өмірлік
процестерді –интуиция, аналитикалық және интуитивтік ойлауға мүмкіндік
беретінін көрсетеді. Ақиқат жолы мен тегіс қамтитын ұғымға жету тек жарты
шарлар қызметіне қатысты болмаған кезде ғана нәтижесін беретініне
сүйенеді. Бүгінде эзотерика ақыл орнын басуға, қандай да бір ғылымның,
қоғамның алдында жауапкершілікте болуға тырыспайды. Керісінше, біздің
көзқарасымызды, білімімізді жетілдіруге, қабілетімізді дамытуға, өзіміз
туралы білуге, өз түсінігімізді тереңдету үшін иррационалды, әмбебап
тәжірибе арқылы таным әдістерінің көмегімен кеңейтуге ықпал жасайды.
Қандай кезеңді алып қарасақ та, қоғамға көмегі тиер физикалық және рухани
адамды дамыту актуалды мәселелердің бірі. Сол үшін басты мақсат ретінде
эзотериканы жаңа жолдар арқылы түсіндірілуі қажет. Мысал ретінде мына
сұрақты алайық. Біз, адамзат әлі күнге дейін өзімізді құпияның бір бөлігі
екенімізді түсінбесек немесе танымасақ, өмір құпияларына қалай сенеміз?
Жауап: мұндай жағдайда әрбір адамның өзін-өзі тануы, өзіндік жетілдіруіне
тікелей байланысты. Бүгінгі қоғамдағы адамзаттың көкейкесті мәселе ретінде
қарастыратын сұрақтары көне эзотерика шеңберінде бұрынғы заманнан орын
алған. Оған мысал; әлем мен жеке тұлға арасында қандай байланыстар бар?
өзін-өзі тану дегеніміз не ? Бұл ең басты өзімізге қоятын негізгі
сұрақтар. Сұрақтарға ғылыми –жаратылыстану, рационалды-философиялық,
әлеуметтік және эстетикалық тұрғыда жауап табу ыңғайлы, бірақ рухани,
эзотериялық, интуитивті әдістер де құнды. Себебі эзотерика - адамның жаны
мен жердегі тіршілік иелерінің үйлесімділігін зерттейтін ежелгі ғылым. Ол
рухани ішкі күшті материядан жоғары қоятындығымен ерекшелінеді. Эзотерика
гармонияны қалыптастыру үшін рухани тәжірибеге сүйенеді. Әсіресе
адамдардың өзінің ішкі қабілеттерін, өзін-өзі тануына мүмкіндік береді.
Адамдардың барлық эволюциялық даму жолында эзотериялық білімдер құпия білім
деп саналған. Оның құпияда сақталынуының себебі қоғамның санасы оны
қабылдауға дайын еместігі мен оны дұрыс пайдалана алмауында еді. Бұрынғы,
мейлі қазіргі заманғы адамдар болсын, олардың әлемді өзіне бағындыру үшін
бағытталған эзотериялық білімді дұрыс пайдаланбауы өздеріне зардабын
тигізуде. Кез келген білімді дұрыс пайдаланбау, адамдарға қауіп
төндіреді. Сондықтан эзотериялық білімдер өте күрделі болғандықтан, оны
бұрынғы, қазіргі заман адамдары да аз қолданады. Олардың көпшілігі бұл
ілімді жоққа шығарады. Себебі ол адамдар өзінің өмірінің терең мағынасы
неде жатқанына мән бермейді.
Қазіргі кезде эзотериялық білімдер қоғамда көптеп кездеседі. Олардың
құпия болмауының себебі неде деген сұраққа, ол адам жаны туралы әлем деп
жауап беру орынды. Эзотерика мен психологияның тікелей байланысты екені
өмірлік жағдайлардан жиі көрініп отырады. Бүгінгі қоғамдағы адамдардың
жан туралы толық мәлімет алуына санасы толық жететіндіктен, психология
мен эзотериканың айырмашылығын еркін түсіндіруге болады. Мәселен,
психология адамдарға темпераменттік түсіндіру барысында, сіз –
меланхоликсіз, ал сіз-холериксіз. Сіздің үйлесімді немесе неврозға түспей
өмір сүруіңіз үшін өз бойыңыздағы кемшіліктеріңізді мінезіңіздің
ерекшелігі деп қабылдап, табиғи болмысыңызбен өмір сүруіңіз оңтайлы деп
жауап қайтарғанмен, ол адамның бойында не себепті деген сұрақ қалып
қояды. Ал эзотерика бұл сұраққа оңай жауап бере алады. Мәселен, сіздің
меланхолик болуыңыздың басты себебі-сізде инь энергиясы басым, инь күш-
қуатына пассивтік, тежеулік, тұрақтылық жатады. Ал сіздің холерик
болуыңыз ян энергиясында қозғалыстың, белсенділіктің, жаңаны жасап шығару
мен бұзу өте мол болуынан деп түсіндірсе, адам жауапқа қанағат тұтар еді.
Сондықтан эзотерикада барлық мәселе терең себептермен түсіндіріледі.
Эзотерика адамдардың өзін-өзі басқаруы мен дамытуына жол ашады. Бірақ бұл
жол оңай емес. Себебі адамдардың жанын зерттеу – біздің әлеміміздегі ең
нәзік білім. Эзотерика адамның кемшіліктерін жоюына жол сілтеумен қатар,
адамды еркін әрі саналы әрекет етуіне үйретеді. Адам неғұрлым өзінің жан
дүниесін танып білген сайын, жанды зерттеу өте қиын екенін түсіне
бастайды. Ол өзге адамның кемшіліктерін көре тұра оған кедергі жасамауға
тырысады. Керісінше, оған түсінушілікпен қарайды. Өзіндік сапаларын
қалыптастырып қойған үйлесімді адамда әлсізге сөз ету, оған ауыр тиетін
мәселелерді қозғау, агрессия көрсету деген ниет болмайды. Ол әлемді тұтас
етіп және өзін оның бір бөлшегі ретінде қабылдайды.Жалпы эзотериялық
білімдер адамдардың өзіне көмектесуі мен аса маңызды қажеттіліктеріне қол
жеткізуіне мүмкіндік бере отырып, мынадай жеке мәселелермен шектеледі.
Біреу үшін эзотериялық жолмен байлықты табу және оны пайдалану басты
мәселе болса, екінші адам үшін жаңа ғылымды ашу, ал үшіншісіне отбасындағы
жылулықты сақтау басты болып табылады. Яғни әр адам табиғи болмысы мен
сана сезіміне қатысты эзотериканы түрлі жағдайларды шешу үшін
пайдаланылады.
Астрология (гр. аston –жұлдыз және logos-ілім) –аспан денелерінің
жердегі тіршілікке, адамның мінез- құлқы мен тағдырына әсер ететінін
зерттейтін ежелгі ілім. Бұл іліммен хиромантия тікелей байланысады.
Астрологияны әсіресе ассириліктер, египеттіктер, гректер, арабтар
пайдаланған. Кейінірек астрологияның бір бөлігі экзотерия көпшіліктің
қолдауына тиімді болып бөлінсе, ал екінші бөлігінің кілті құпияда
сақталынып, кейбірі жойылып та кеткен. Жалпы адамның жоғары дамуына Ежелгі
Қытай мен Үндістан қол жеткізген. Ал Еуропаға астрология ортағасырларда
үнді адамдарының бір түрдегі модификациясы арқылы таралған. Қазіргі таңда
оны дәстүрлі астрологияға жатқызады. Астрология ежелгі идеяға сүйене
отырып, макрокосм мен микрокосмның ішкі логикалық жүйесін көрсетеді. Оған
бірнеше базалық принциптегі аксиомалар кіреді. Ең негізгілеріне: циклмен
орындалатын ұстаным, циклдық бейнелерлеулер немесе объекттердің даму
фазасы, резонанс ұстанымының өзара байланысқан түрлі циклдарын бейнелейтін
заңдылықтары жатады. Астрология Жер мен Ғарышты ұштастыратын ғылым
болғандықтан, адамның денсаулығына, психиканың биоритмдік белсенділігіне
ғарыштық циклдардың қалай әсер ететіндігіне тоқталады. Астрология тірі
табиғаттың Ғарышқа эзотериялық әсерін зерттейді. Ол физикалық денелер
заңдылықтары жоғары ақыл –парасатпен басқарылатын концепцияларына
сүйенеді. Бұл бағдарламалар физикалық жасағыш принциптері деп аталынады.
Адам физикалық және әлемнің толық бөлігінің ең аз бүтін бөлігін құрайды.
Адам мен жануардың құлқының аса жоғары деңгейі интуиция болып табылады.
Интуиция әр минут сайын өзгеріп отырған сыртқы жағдайда қолайлы, икемді
шешім қабылдауға көмектеседі. Сол себептен қарапайым адам логикасы арқылы
интуитивтік шешім қабылдауды түсіндіру қиынға соғады. Интуиция арқылы
өмір сүру барлық жануарларға тән болса, ал 90%-і адамға тән. Жануарлар
физикалық модель, ал адам физикалық және рухани модель. Оның индивидум
ретінде өмір сүруге күресі, машақаты тек бір мақсатты көздейді. Ол өзін-
өзі жетітдіру, ал астрология өзінің пайда болуынан бері адамның өзін-өзі
жетілдіру жолына бағыттайды. Адамды бүкіл әлем қоршайды. Сол үшін әрбір
индивидум өзін әлемнің орталығы ретінде қарауына болады. Жалпы бұл ой-
пікір кез-келген табиғаттың тірі объектілеріне тән. Себебі әрбір адамда
Ғарыштық әсері бар. Адам микрокосм болғанымен, онда барлық макрокосмның
элементтері бар. Астрологтар адамның физикалық денесіне жеті сезімтал
дене сияды және олар Ғарыштың жеті сезімтал деңгейіне сәйкес келеді
деген. Жалпы алғанда астрологияны мынадай бөліктерге бөлуге болады.
Астрометеорология (жаратылыстық немесе физикалық)
планеталардың атмосфераға, ауа-райына әсері.
Мунданды (әлемдік немесе заң шығарушылық); халықтар астрологиясы,
экономикалық және саяси циклдар.
Натальды немесе генетикалық астрология адамдарды жеке тұлға ретінде
қарастырады.
Хоральды астрология адам өміріндегі жағдайларға нақты уақытта
қойылған сұраққа жауап беру тәсілімен зерттелінеді.
Медициналық астрология.
Ал балалық шаққа қатысты астрология ол баланы гороскоп бойынша
тәрбиелеуге, кәсіби бағыт беру мен төтенше жағдайдан шығаруға бағыт
береді. Қазіргі қоғамымызда адамды табиғат емес, әлеуметтік жағдайлардың
әсер етуі жеке адамның бостандығын бұзуда. Адам тірі, ойлағыш материя
ретінде жердің шегінен шыға алмайды. Ол дүниенің бір бөлшегі болғандықтан
физикалық, биологиялық және ақпараттық деңгейде қатынаста болады. Бүкіл
адамзаттық сана әлемдік сананың бір бөлшегі. Мұнда қазіргі ғылымның
қалыптастырған әлемдік бірлігі, антропты, фундаменталды принциптері
көрінеді. Ұстанымның басты элементі адам болғандықтан, дүние жүзі антропты
принципін пифагорлықтар жариялаған. Қазіргі кездегі ғылым оны қайта
дамытқан.
Астрологтар адам өмірін жеті жылдық циклға бөлген.
Бала жеті жасқа дейін органикалық деңгейде өседі. Ол сыртқы ортаға,
отбасына адаптацияланады. 7 -ден 14 жасқа дейін жекелік бейнесі
қалыптасуымен қатар өз күші мен қабілеттерін сынай бастайды. 14 пен 21 жас
аралығында өзін өзгерту кезеңі. Мұнда бала сексуалдық, агрессивтілік пен
ата-ана рөлдерін қайта қарап, жаңа қарым –қатынасқа түсетін ортаға шығуға
талпынады. Балалық шақта көптеген планеталар әсерін тигізеді. Мысалы:
Меркурий ойлауға жауап беретін болса, ал Шолпан ақыл-ойдың дамуына, Ай
рухани, эмоционалды,психологиялық тұрғыда қалыптасуына, ата-аналары мен
құрбыларының эмоционалдық қатынаста байланысуына ықпалын тигізеді. Әрине
бұл кезеңде баланың жан дүниесін, құлық мотивін анықтау тек ата-ана үшін
ғана емес,бала үшін де түсініксіз болып келеді.Сондықтан астрология
көмегімен баланы тәрбиелеу абстрактты идеал адамды қалыптастыру емес,
керісінше бала бойындағы тума қасиеттерін ашуға көмектеседі. Егер
тәрбиелеушілер өзіне бағынушылардың және өзінің тәжірибесі мен
интуициясына сенсе, барлық мәселелер қателіксіз шешілер еді. Себебі бір
ғана педагогикалық білімге сүйену аздық етеді. Психологиялық немесе
гуманисттік астрология өзіне мынадай сұрақтар қояды: Адам жанында қандай
күштер бар, оны үйлесімді күшке қалай әкелуге болады? Мұндай түрдегі
астрологияны қазіргі уақытта ғалымдар игеруде. Оған адамның өзін жекелік
еркін және салыстырмалы түрде ұжымның бір бөлшегі ретінде сезіне бастауы
мысал бола алады.
2. Шығыстық психотехникалардың психология ғылымында қолданыс табуының
ерекшеліктері.
Дзен ілімінің адам өмірінде үлкен рөл алатын бір себебі дзен ұстаздары
күнделікті және діни өмірдің арасындағы айырмашылықтарды емес, керісінше
олардың қатынастарын қарастырған. Жалпы дзен Үндістанда пайда болып,
Қытайда өсіп, дамуының көркеюі Жапония елінен көрініс тапқан. Сондықтан
Жапония Шығыс медицинасы мен Батыс ақылының түйісетін жері болып саналады.
Бүгінде дзен дін, догма, ақиқатты іздеуші және философияға қатысты ілім
емес. Ол барлық құбылыстарды шындықта қандай болса, дәл сол қалпында
қабылдауға негізделеді. Оның мақсаты осында және қазірбасқа еш жерде
болуы мүмкін емес. Дзен үшін ешқандай ертең сөзі тіршілік етпейді. Басты
шындық нақ осы шақтағы сәтке сәйкес келеді. Сол үшін дзен әдістер мен
тапсырмалар, құралдар мен мақсаттар арасында айырмашылықтар жасамайды.
Дзен сөзінің этимологиясы санскриттің дхъяна сөзінен шыққандықтан ол
медитация деген мағына береді. Барлық будда мектептері адамның рухани
дамуы үшін медитация техникаларын қолданғандықтан Қытайда оны чань, ал
Жапонияда медитацияны-дзен терминімен атаған.[37,34]
Дзеннің дәстүрлі қарастыратын мәселелері мынадай.
1. Адамдардың ұғымдарды дұрыс қолданбауына байланысты дзен түзетулер
енгізіп, оны дұрыс пайдалануға үйретеді және логикалық ойлау
параметрлерін анықтайды.
2. Батысқа қарағанда Шығыстағы дзен даналық туралы терең мағынада
зерттеген.
Дзен негіздерінде өмір қозғалыс пен тыныштық балансынан құралған.Ал
қозғалыс пен тыныштық арасындағы үйлесім әсерінен адам өзінің тіршілігінің
орталығына жақындайды. Ол үнемі оның ішкі әлемінде және қимыл мен
тыныштық, сергектік пен ұйқысына байланысты болады. Сонымен қатар дзен
ілімінде жадырау нәтижесіне жету өте қиындықтар тудырып отырған. Ол үшін
эгоисттік сананы ментальды және физикалық деңгейде көрсету аса қажетті
болған. Өзіндік сананың қалыптан тыс ұлғаюын дзен ойлау формасын табиғи
емес деп санаған. Себебі сананың қалыптасуын сыртқы жағдайлардың әсер
етуінен жүзеге асатынын байқаған. Адам өзінің эгосының жасанды екенін
түсінгенде ғана, табиғи қалпы мен шындықты қабылдау тәсілдері мен
интуициясын түсінетінін аңғарған. Сана табиғи және интуитивті болғанымен
көп жағдайда эгоцентрлік концептуалды ойлаудан басымдық көреді. Адам өмір
процесіне қатысушы болудың орнына үнемі концептуалды ойлаудың әсерінен өз-
өзіне махаббат пен жауапкершілік сезімін, өзінің қатынасын бағалау арқылы
құндылықтар шкаласын құрайды. Мұндай әрекеттерден ақиқат сезімі ой мен
сезім хаосында жоғалады. Осыдан қалай саналылық күйіне жетуге болады?
деген сұрақ туындайды. Нәтижеге жету үшін дзеннің әдістері мен
техникаларын пайдалануға болады. Бірі Риндзай, екіншісі сото әдісі.Дұрыс
шешімін табу үшін Риндзай адептері төмендегідей тәжірибе жасаған. Олар
дәстүрлі ойлауға қарсы шығып, кенеттен пайда болатын интуицияға жүктелген.
Ал сото –дзен мектебінің өкілдері медитацияның дзаден яғни отырып
орындалатын әдісін пайдаланған. Жүргізілген әдістердің мақсаты адамдардың
эгоисттік санасын жалпы әлемдік санаға қосу болып табылған.
Мыңдаған жылдар бойы Үндістан медитация жолымен жүргендіктен, кез-
келген ойдан босанып, таза сананы сақтауға үйренген. Дзен әдісін көптеген
тарих беттерінде есімдері қалған монахтар қолданған. Солардың бірі
Бодхидхарма. Ол рухани мәдениет тарихының дамуына үлкен іс жасап, Үндістан
мен Жапонияға қарағанда Қытайды тепе-теңдік ұстайтын ел деп қарап, өзінің
ілімін осы жерде қалаған. Себебі Конфуцийлік өнеге қандай жағдай болмасын
орталықты, тепе-теңдікті сақтай алатын болған.
- Үнді монахы Бодхидхарма чань (дзен) дәстүрінің негізін б.э. 520ж.
Қытай елінде салған. Бодхидхарма патриарх-ұстаздардың арасында тұңғыш
медитацияны қолданушылардың бірі болды. Мәліметтерге сүйенсек, ол қатал
мінезді және қадала қарайтын,сұсты адам болған. Өз өмірінде жаңа білім
ашуға аса назар аударып, медитацияның жаңа әдістерін өңдеп, мектептерде
тәжірибе жасаған. Оның басты мақсаты адамдардың өзіндік табиғатын тану және
оны ашу.
- Созанның өмірбаянында ол қай жерде туылып, қай жерде дүние салғаны
туралы деректер көрсетілмеген. Шығыс түсінігі бойынша адамның өмірі туралы
дәлелі емес, керісінше не істегені аса қажетті. Созан өз әдісінде
өзгенің шындықтағы бейнесін көру қандай болса, ақиқаттағы бейнесін дәл
солай қабылдау керектігін айтқан. Егер сіз ақиқатты көргіңіз келсе, әрбір
пікірден бас тартыңыз. Сана адамның ұнамды болуы, оның көрінуінің
арасындағы күрестің бар болуынан азап шегеді деген. Оны қалай жеңуге
болады? Оның қандай да бір тәсілі бар ма? деген сұраққа Созан: Сіз
ақиқатты сезгеніңізде ауру сізден арылады. Себебі бұл ауруға дәрі-дәрмек
жоқ. Сондықтан біз дәріні қабылдаған сайын оған үйреніп қаламыз. Сонда
ауруды ұмытып, тек дәріні ойлай бастаймыз. Енді аурудың өзі емес, дәріні
қолдану біздің ауруымызға айналады деген.
- Риндзай айқай ұстазы ретінде танымал. Ол кенеттен айқайлау әдісін
адамдардың үндемеуі үшін пайдаланған. Адамдар оған аспан әлемі, философия
мен теологияға қатысты сұрақтарды қоя бастағаннан, Риндзай кенеттен айқай
салатын болған. Себебі сол сәтте сана естен танып, бірнеше уақытқа дейін
тыныштық күйде болып, тек айқай ғана қалған. Осы кезде адам санасы сөніп,
уақыт тоқтаған секілді сәт орын алатын болған. Бұл медитацияның құпиясын
пайдалану арқылы Риндзай адамдардың ылғи таусылмайтын ойлауы мен қажетсіз
сұрақтарына шек қойып, әрбір адамның өз-өзіне концентрациялануына мүмкіндік
берген. Себебі сол уақытта адам өз ішкі орталығын табады. Айқай болса
орталыққа шоғырландырады. Бұл әдісті әлемдегі көптеген мистиктер
қолдануға тырысқанымен, бірақ олардың іс-әрекеттері жасанды болып көрінген.
Риндзай өз әдісін таңқаларлықтай қолдана білгендіктен, оның айқайы адамға
қылыш секілді шаншылып, адамның тіршілік ету орталығына дейін жеткен.
Риндзайдың тағы бір ерекше қасиеті ол үнемі адамдарға медитацияның қолдану
техникасын қарапайым сөзбен түсіндірудің арқасында адамдарға үлкен өнеге
көрсеткен. Әсіресе медитация туралы түсіне бермейтін адамдарға ерекше көңіл
аударған. Сонымен қоса Риндзай ақиқаттың ескі және жаңа болуының маңызы
жоқ. Негізінен шындық үнемі жаңа, себебі адамның санасы өсуде және көптеген
кеңістікті жаулап алуда деген. Риндзай үшін дзен бұл тірі дәстүр. Шебер
тірі кезде оның сөздері де маңызға ие, ал ол дүниеден өткенде –шеберден
берілетін тәжірибесі де тоқталады. Ол қазіргі заманғы болу үшін өз
уақытында орындалуы тиіс деген.
- Джалаладдин Румидің айналу әдісі орталықты табуға бағытталады. Егер
адам бірнеше сағат айналатын болса, бірте –бірте ішкі әлемінде орталықтың
бар екенін байқап, оған тәжірибелік жұмыстар жасаған. Олар өзін орталыққа
қою әдісін тапқан және өмірде әдіс ретінде пайдаланған.
- Махакашяпа мен Бодхидхарма адам орталығын табуда тәжірибе жасаған. Олар
адам санасында ештеңке қалмайтын, таза қатысудың нүктесін табуды көздеген.
Бұл ықпал Чуань Цзы, Ли Цзы мен Лао Цзыдың ұлы мұраларының бірігуі мен
одан бетер көркейе түскен. Бұл тұлғалардың барлығы да адамның ішкі әлемін
зерттей отырып, өзін-өзі табуға тырысқан.
- Доген дзен әлеміне ішкі революция мен толық үнсіздікті, ішкі тыныштық
орталығын енгізді. Мына көзқарасында Доген : Өмір жолын зерттеу -өзін-өзі
зерттеу деген.
- Нансен рухани өмірдің материалдық өмірден бөлінбейтінін айтқан. Ол:
Адам жан дүниесін тазалау үшін тәнін қинаудың қажеті жоқтығын ескерген.
- Ма-Цзыны –өз заманында бос айна деп атаған. Ол жауап қайтармау
ілімін ұсынған. Тек осында және дәл қазір күйін пайдаланған. Ма-Цзы
адамды шексіздік таңбасының орталығы етіп алған және ол арқылы аспанның,
әлемнің, адамның ішкі дүниесінің тереңдігін түсіндірген.
Жоғарыда берілген медитациялық әдістер б.э. 400-1000жж. Дзен
шеберлерінің қолдануының әсерінен біздің заманымызға жеткен. Бүгінгі таңда
осы ілімнің кейбір әдістері психология ғылымында да жиі пайдаланылады.
Әсіресе медитацияның сан алуан түрлері Үндістандық философ Раджниш Ошо
еңбектерінде көптеп кездеседі.
Раджниш Ошо 11желтоқсан 1931 жылы туылған. Сагар университетіндегі
философия факультетін үздік бітірген. Студенттік кездің өзінде ол
ораторлық шеберлігі үшін Үндістанда алтын медаль алған. Джабалпур
университетінде 9 жыл бойы философия пәнінің мұғалімі болып қызмет
атқарған тұлғалардың бірі. Әсіресе психология ілімінің барлық тақырыптарына
: жас ерекшелік психология, медициналық психология, әлеуметтік психология ,
нейропсихология т.б. терең түсінік берген. Ол Зигмунд Фрейд, Карл Густав
Юнг, Чжуан Цзы, Георгий Гурджиев т.б. ғұламалардың еңбектеріне қатысты сын
мен салыстырмалар жасаған. Әрбір жүйеден қазіргі заманға лайықтысын тек
теория жүзінде емес, өз тәжірибесінен де мысалдар алған. Бүгінде оның
психологиямен байланысты кітаптары дүние жүзіне таралған және үлкен
сұранысқа ие. Олардың ішіндегі психологияға қатыстылары мыналар:
Эмоциялар. Ашудан, қызғаншақтықтан, үрейден босану. Медитация- бірінші
және соңғы бостандық, Жан үшін дәрумен, Ақыл, Қуаныш,
Шығармашылық, Интуиция, Саналылық, Медицинадан медитацияға дейін
т.б. ғылым салаларына қатысты кітаптары кеңінен таралған. Бұл кітаптарында
ОШО махаббатта Мен жоқ, күш салу мен босаңсу, депрессия, стресс, тән,
қартаю, күлкі мен денсаулық, эзотерика, дзен, медитацияның тәжірибеде
қолданатын сан алуан тәсілдеріне қатысты тақырыптарды аша білген. Раджниш
Ошо кітаппен шектеліп қоймай, сұрақ –жауап әдісін көп қолданған. Мысалы
оқырманнан келген : Адам бұрынғы мінезінен арылу үшін оны тек түсіну ғана
жеткілікті ме немесе оны саналы тұрғыда қабылдау керек пе? -деген
сауалына Ошо былай жауап берген: Бұл сұрақ Батыс психологиясы мен Шығыс
мистицизміне байланысты. Батыс психологиясы адамның бұрынғы мінезінің
түбірін ұғынуға негізделеді, бірақ ол ешкімге одан арылуға көмектеспейді.
Сіз нормадағы қалыпқа келіп, сіздің ақыл –ойыңыз шашыраңқы болып
көрінгенімен, әрбір мәселе сол қалпында дами түседі. Сіз өз
қызғанышыңызды, ашу-ызаңызды, амбицияңызды түсінесіз, бірақ бұл түсінушілік
қорытынды шығарып қана қою бола береді. Сондықтан Батыстың ұлы
психологтары Шығыс мистиктерінен қалып қойған. Он мың жылдай уақытын Шығыс
тапжылмай, зейінін адам санасын зерттеуге арнады. Ол ешқандай
психологияға, психоанализге, психосинтезге жүктелмеді және оны он мың
жылдай уақыт пайдаланбады. Шығыс сананы түсінудің орнына басқаша ықпал
етті. Ол: мен- сана емеспін бағытын ұстанды. Ақыл күшінің пайда болуы
әрбір адамның онымен сәйкестендіргеніне қатысты. Сондықтан себебін табу,
көрген түсті анықтау, анализдеу, интерпретациялауды Шығыс азаматтары
мақсатсыз деп қарастырды. Бірақ Шығыс ақылды айналып өтті. Ол ақылдың шығу
себебін, түбірін іздеудің орнына, ақылдың қай жерден күш алатынын, күш-
қуаттың оған қалай келетінін анықтады. Саналы түрде меңгеріп алу мен толық
түсіну үшін Мен тән де, ақыл да емеспін. Мен тіптен жүрек те емеспін- мен
тек таза санамын деген қағидаға негізделді. Бұл саналылық терең болған
сайын қатая түседі де ақыл бірте- бірте көлеңкеде өмір сүре бастайды.
Оның адамға ықпал ету күші жойылады. Егер сана 100% -айқындалса, онда ақыл
жойылады. Ошоның ойынша Батыс психологиясының жетістікке жетпеуінің бір
себебі мыңдаған адамдар психоанализ, терапевттік әдістер арқылы өтеді.
Олардың біреуін, тіптен ол мектепті ашқан адамның өзінің шешілмеген
мәселесі немесе үрей, қайғысы жоқ деп айту мүмкін емес деген. Жоғарыда
көрсетілгендердің барлығы сізде де бар. Сіз саналы тұрғыда өмір сүре
бастаған күннен –ақ ақыл-ойдан босанасыз. Сонда сізге қызғаншақтықтың
қайдан пайда болатындығын іздеу сіз үшін қажетсіз болады. Осы күнге дейін
Батыс психологиясында медитацияға орын жоқ, Сол үшін бір шеңберді айналып,
шешімін таба алмауда. Ал Шығыс жоғарыға көтерілу – сана, ақыл-ой үстіндегі
күй- медитация деп қарастырған. Олар ақылды объект ретінде және өткен
тәжірибегі негізделіп, жауабын табуды айна тәрізді етіп пайдаланған.
Мысалы адам айнадан өзін ғана көреді, онда ес жоқ. Медитацияны қолдану да
дәл айна тәрізді. Кез келген жағдай бейнеленетін болса, ол нақ осы шаққа
сәйкес жауап береді. Адам өмірінде әрбір жағдай бір-біріне ұқсас болмайды.
Бұрынғы жағдайлар мазмұны жағынан ұқсас болғанымен, шешілу жолы әртүрлі
тәсілден құралады. Медитацияны пайдаланатын адамда ситуацияның өзі бір
шешімге келуге ықпал жасайды.және алдын ала жауап дайындалмайды.
Үнсіздікте және саналылықта ақыл жойылады. Саналылық адамның өзінің
ақиқатын көруге негіз болады.Батыс психотерапияны қолданбаған. Олар тіптен
психология немесе ақыл туралы тақырыпты қарастырмаған. Шығыстықтар ақыл
мәселесін шешуді емес, керісінше ақылдан шығудың амалдарын іздестірген.
Ақыл сіздің ең басты мәселеңіз, басқалары жай ақыл көлеңкесі. Медитация оны
түбірімен жояды. Бүгінде гештальт терапияны, дауыс диалогын медитацияға әлі
кірмеген адамдарға қолдануға болады.
Батыс еліндегі адамдардың ойлары әлі күнге дейін санаға аударылған.
Сондықтан олар үшін материя шындық, ақыл қолданбалы өнім, ал ақылдан кейін
ештеңе жоқ. Ал Шығыста материя иллюзия, ақыл қолданбалы өнім. Шығыс
ақиқатына сүйенсек ол 3-ке бөлінеді.Сұрақ қоюшыға материя ең сыртқы, жан
ең ішкі, ақыл екеуінің арасында орналасқандығын түсіндірген.
Раджниш Ошо өзінің табиғи болмысы мен ішкі пікірін ешқашан жасырмайтын
болғандықтан, жаңа бағыттарды ұсынудан бас тартпаған, Ол білім жүйесіне
қатысты мынадай ақпарат берді. Шығыста әрбір ойшылдардың білімі
университеттегі біліммен тең келген. Ал оның мыңдаған шәкірттері нағыз
өмірге тәжірибе жинақтағанға дейін дәріс алып, білімін толықтырған. Білім-
көрсеткіш пен шама арасындағы көпір. Білім сізге кім болуыңыз
керектігіне көмектеседі және өз-өзіңізді өмірге дайындауыңызға ықпал
жасайды. Әрбір адам қайталанбас ерекшелік болғандықтан, өзге адамның
қасиеттерін көшірме ретінде қайталауының қажеті жоқ. Жалпы білім сөзі екі
мағына береді. Бірі тәжірибеде қолданылмаса да кеңінен қарастырылады.
Оның мақсаты адамның ішкі әлемінде бар қасиеттер мен потенциалдарды сыртқа
шығару. Ал екінші мағынасы тереңірек қарастырылғандықтан онда:
қараңғылықтан жарыққа шығару деген ұғымға ие болады. Адам қараңғылықта,
санасыздықта өмір сүреді, бірақ ол өмірін жарықпен қамтамасыз етуге
қабілетті. Әрбір адамда сана бар, оны тек ояту қажет екенін түсіндірген.
Ошо қазіргі таңдағы білім берудің бес өлшемін былай бөліп көрсеткен.
Бірінші этапқа ақпараттық, бұған көптеген пәндерді енгізумен қатар
теледидар мен компьютерлік қызметті қосқан.
Екінші бөліміне, теледидар мен компьютерді іске қосумен қатар гидтің
көмегінің аса қажеттілігін айтқан. Дәл осы этапта ғылыми дисциплиналар
оқытылуының себебі мұнда ақиқаттың жартысы мен оның сыртқы бөлігі терең
қарастырылады.
Ошо үшінші этапқа қазіргі таңдағы оқу жоспарына енгізілмеген, яғни
өмір сүру өнері пәнін енгізу керектігін айта отырып, оған күлкіні
жатқызады. Себебі білім адамды салмақты және мұңды етіп көрсетеді деген.
Егер адам күлкі тілін ұмытса, өмірде көп нәрсені жоғалтады, деген.
Төртінші деңгейде өнер мен шығармашылық, бейнелеу өнері, музыка, тас
қашау т.б. жатқызған. Ошо оқушылардың шығармашылық іс-әрекетінің кез
келгенін өз қалауы бойынша таңдауына еркіндік беру нәтижелі болатынын
аса қажетті дей келе, тек кейбір пәндерді міндетті түрде: халықаралық
тіл, шығармашылық, ақша табу өнері оқытылса адамдар өмір сүруде қиыншылық
көрмес еді дейді.
Бесінші деңгейде жер бетіндегі миллиондаған адамдардың қабылдауына
қиын соғатын өлім туралы мағлұмат беру және оны түсіндіру үшін арнайы
медитация курстарын пайдалану керектігін айтады.
Қазіргі таңда Ошоның ілімдері әмбебап. Ол мистикадан бастап, адам
үнемі ізденісте болған барлық сұрақтарға жауап тапқан. Ошоның кітаптары
қағаз бетіне жазылмаған. Олар аудио- видеожазбаларда жазылып, дүние жүзі
таңдаушыларына ауызша әңгімелеу әдісі ретінде қолданған. Ошо есімі
революционер сөзімен қатар жүргеніне қатамастан, оның қазіргі заманға
лайықты Белсенді медитациялары бүкіл әлемдегі адамдарға стрестен шығып
медитация күйіне өтуге ықпал жасаған. Ошоның бұл дүниеде жоқ болуына
қарамастан, оның есімі ел есінде мәңгілікке қалған. Бүгінде Үндістанның
Пуна қаласында Ошоның халықаралық коммунасы құрылған. Ол жер қазір жаңа
рухани лабораторияға айналды. Бұл орталыққа мыңдаған адамдар медитациядан
семинарлар, терапиялар, шығармашылық қабілеттері мен өз тәнін түсіну үшін
келеді. Ошо коммунасы университетінде 10 факультет ашылған. Онда:
- Орталықтандыру мектебі мен дзен өнері.
- Ошо шығармашылық өнер мектебі
- Ошо шипалық өнердің халықаралық академиясы
- Ошо медитациялық академиясы
- Махаббат пен саналылық академиясы
- Ошо мистицизм мектебі
- Тибеттік пульстік диагностикалар мен шипалық институттар
- Ошоның трансформация орталығы
- Ошо медитациялық клубы ашылған.
Бұдан медитацияның адам өміріне өте маңызды екенін байқаймыз.
1.3 Батыс елдері психологтары мектептерінің психологиялық
құндылығы
Алғашқы психика туралы ұғым анимамен (лат.анима-рух, жан)-
байланысты. Ол барлық тіршілік иелерінде жан бар деп қарастырған. Уақыт өте
келе ежелгі философиялық ілімдерде психикалық аспектілерді идеализм немесе
материализм тұрғысынан анықтай бастағандықтан, ежелгі материалист-
философтар Демокрит, Лукреций, Эпикур адам жанын шар тәрізді майда және
қозғалыссыз атомдардан құралады деп тұжырымдаған. Ал ежелгі грек идеалист
философы Платон (б.э,д, 427-347жж.) жан мәңгілік, ол тән мен жан бір-
бірімен тығыз байланысады. Өзінің жаратылысынан жан -тәнді басқарады
деген. Ұлы философ Аристотель Жан туралы трактатында психология ілімінің
өзіндік ерекшелігі бар саласы ретінде қарастырып, алғаш рет жан мен тәннің
бөлінбейтіндігі туралы ой қозғаған.
Психологиялық ілімнің дамуының жаңа кезеңі (VIIғ. бастау
алғандықтан, жаратылыстану ғылымдарының көмегімен тәжірибелік
–эксперименталдық әдістер арқылы адам санасының заңдылықтарын зерттеу қолға
алынған. Ол кезеңде ойлай алу мен сезіну қабілетін сана деп
қарастырғандықтан, психология сана туралы ғылым ретінде дами түскен.Ал өз
пікірінде Р.Декарт (1596-1650) адам жаны мен тәнінің арасында өзгешеліктер
бар деген қорытындыға келген. Сонымен қоса тән де қозғалыс жасай алатынын
айтқан. Ол заманда мұндай көзқарастар қарама-қарсы дуалисттік ілімдер
көкейкесті мәселелер туындатқан. Адамдарды тәндік (физиологиялық) және
психикалық (ішкі сезімдік) процестер қалай байланысатындығы туралы сұрақтар
қатты мазалаған. Өз өмір сүру барысында Декарт механикалық модель негізінде
құлықты түсіндіретін теорияны жасап шығарған. Ол құлықтың детерминистік
концепциясын сыртқы физикалық әсерден ағзаға қимылдық заңдылық арқылы
жауап қайтаратын зерттеген. Сол себептен жан ұғымы ақыл, кейінірек
сана ұғымына ауысқан. Тән мен жанды қайта байланыстыруға Голландия
философы Спиноза (1632-1677) әрекет жасады. Ал неміс философы Г.Лейбниц
(1646-1716) Декарттың қалыптастырған психика мен сананың теңдігіне қарсы
шығып, санасыздық психика ұғымын енгізді.
Психология өзіндік ғылым ретінде (I( ғ. 60-шы жылдары
бөлінгендіктен, ол арнайы ғылыми зерттеу мекемелері мен психикалық
лабораториялардың жоғары оқу орындарында кафедралардың, психологиялық
құбылыстарын эксперименттік тұрғыда зерттеген. Бірінші нұсқалы
эксперименттік психологияны неміс ғалымы В.Вундт(1832-1920) Лейбцигте
ашқан.
Функционалисттік бағыт.
Американ психологы У.Джеймс адамның сана қызметі мен оның қызметінің
рөлін зерттеуге аса мән берген. Ол адам санасының түрлі жағдайларға үйренуі
мен жаңа әрекетті игерудің гипотезасын жасаған. Жалпы функционалисттер үшін
психология сана қызметін зерттейтін ғылым. Олар интроспекция,
тапсырманы орындау уақытын пайдалану әдісін қолданған.
Ресей психологиясының тарихында Г.И.Челпанов (1862-1936) үлкен рөл
алады. Оның басты үлесі Ресейде психологиялық институтты (1912) құруында.
Психологиядағы эксперименталды бағыттағы объективтік әдістерді зерттеуде
В.М.Бехтерев (1857-1927) зор ықпал жасады. Ал И.П.Павлов еңбектері ағза
бөлшектерінің шартты –рефлекторлық байланысын зерттеуге бағытталады. Оның
еңбектері психолоиялық іс-әрекеттердің физиологиялық негіздерін түсінуге
бағытталды.
Бихевиористтік бағыт.
Американ психологы Уотсон 1913 жылы психология объективті
эксперименталды әдістерді зерттегенде ғана ғылым ретінде аталынуы құқылы
деген. Сондықтан ол әрбір жағдайға сәйкес келетін құлықты анықтайды және
оны ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
І БӨЛІМ Психологияның ежелгі таным ретіндегі ғылыми-теориялық аспектілері.
1. Психологияның ежелгі таным ретіндегі дәстүрлі емес ғылыми салалармен
байланысының теориялық талдауы ... ... ... ... ... ... ...8
2. Шығыстық психотехникалардың психология ғылымында қолданыс табуының
ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
3. Батыс елдері психологтары мектептерінің психологиялық
құндылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
ІІ БӨЛІМ Психологияның ежелгі таным екендігін эксперименталды зерттеу.
1. Адамның ішкі жан қуатының қайнар көзі ретіндегі эзотерика ... ... .45
2. Медитация-жаңа оқыту технологиясының үлгісі ... ... ... ... ... ... .56
3. Психологияның ежелгі таным екендігі туралы авторлық
нұсқаулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. .67
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .70
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... .72
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..75
КІРІСПЕ
Диплом жұмысының өзектілігі.
Еліміз тәуелсіз мемлекет болғалы бері білім саласына, жас ұрпақты
тәрбиелеуге үлкен мән беріп келеді. ҚР-сы Президентінің 2004 жылғы 11
қазанда №1459 жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасында білім
беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында
әлемдік тәжірибе мен тұрақты дамуы қағидаттары негізінде білім берудің
мазмұны мен құрылымын жақсарту басты міндеттердің бірі деп қарастырды.
Бағдарламада білім беру процесінің оқу әдістемелік және ғылыми қамтамасыз
етуді жетілдіру туралы сөз болды. Ал елбасы Н.Ә.Назарбаев Жаңа әдемдегі
жаңа Қазақстан (28.02.2007ж.) атты халыққа жолдауында осы заманғы білім
адамзаттың сана сезімін дамытып, жаңа күш-қуат беретіндей болуы қажет
екенін атап өтті.
Қазақ халқы бұрыннан Жан бар жерде қаза бар, Тән ауырса, жан
ауырады, Тәні саудың, жаны сау, Жан кеудеге қонақ деп жан
дүниесініңсыры жайлы пікірлер білдірген. Психология –ежелгі таным.
Дәстүрлі емес психологиялық көзқарастардың ерекшелігі атты жұмыста да
жоғарыда көрсетілген мәселелер қарастырылған. Онда барлық адамзаттың жан
дүниесі мен тәнінің құпия –сырлары, адам тәнінің күш-қуат көздері, адамның
медитация арқылы өз ішкі әлемін тануы біздің қоғам үшін жаңа ақпараттар
болып табылады. Ұмыт болған эзотерика ғылымы мен өмірде жиі қолданатын
экзотерикалық ілімдердің психологиямен байланыстылығы қарастырылды.
Жұмыс барысында астрология ілімінің адам психикасына ықпалы;
Друнвало Мельхиседектың адам чакрасының жүйесі; Лобсанг Рампаның тән
аурасына қатысты мәселелері мен тәжірибелік нұсқасы; ежелгі Шығыс
шеберлерінің адамның ішкі жан дүниесін тазартуға бағытталған медитациялық
әдістері; Үнді философы Раджниш Ошоның психология ғылымына сыни пікірлері
мен салыстырмалары, жаңа білімге ұсыныстары; ежелгі және қазіргі таңдағы
Батыс философтары мен психологтарының жан мен тәнге қатысты көзқарастары
мен зерттеулерінің мән-мағынасы ашылды. Сонымен қоса Американ
психотерапевті Мильтон Эриксонның емдік гипноздық техникалары мен
әдістері; жаңа заманғы медитацияның технологиялары кеңінен
пайдаланылды.
Қазіргі кезде Қазақстанның жан-жақты ғылым саласында дамуының басты
себебі адам білімінің нәтижесі екенін көруге болады. Адам білімін жетілдіру
барысында өзін-өзі дамытудың түрлі әдіс-тәсілдерін қолданады. Бүгінде
эзотерика адамзат біле бермейтін құпия сақталған адам жаны мен тәнінің
сырларын психологиялық тұрғыда ашқалы отыр. Мұндай көне ілімді меңгеру
әсіресе психология мамандығында оқитын студенттерге өте қажетті әрі өзекті
мәселе болып табылады. Өйткені адамның күш-қуаттарының көзі чакралар арқылы
психолог адамның күй -жағдайын, өзін-өзі жетілдіруінің деңгейін анықтай
алатын болса, адам тәнінен шығатын аура арқылы оның эмоционалды көңіл-
күйін, денсаулығын, өзін тұлға ретінде қалыптастырған деңгейін білуге
мүмкіндік алады.
Диплом жұмысының мақсаты.
Психология ғылымының ежелден келе жатқан танымдық ғылым екендігін
ғылыми эксперименталды жолмен дәлелдеу және қазіргі таңдағы дәстүрлі
емес психологиялық көзқарастардың әдіснамалық- теориялық аспектілерінің
мәнін ашу.
Дипломдық зерттеу жұмысының міндеттері.
1. Психологияның ежелгі таным екендігін және дәстүрлі емес ғылым
салаларымен байланыстылығын сипаттайтын шет елдік, Отандық әдебиеттерге
терең талдау жасау.
2. Астрологиялық, эзотерикалық ғылымдардың мән -мағынасын саралап талдау.
3. Шығыстық медитация, Эриксондық гипноз сияқты психотехни-калардың
үлгілеріне сипаттама беру және оны іс жүзінде қолдану.
4. Медитациялық жаттығулар кешенін іріктеп талдау және қазақ тіліне
бейімдеп аудару.
Зерттеу әдістері.
1. Мильтон Эриксонның гипноздық трансқа кіру алдындағы вербалды паттерндері
мен гипноздық әдістердің қолданылу жолдары.
2. Шығыстық медитацияларға арналған бірнеше әдістердің орындалу тәсілдері.
Диплом жұмысының әдіснамалық негізі.
Әдіснамалық негіз ретінде А.Маслоудың қажеттіліктер
иерархиясы, ежелгі дзен шеберлерінің медитациялық әдістері, Шығыстың ұлы
шебері Лобсанг Рампаның психологиялық бағытқа негізделген аура түстерін
тәжірибеде пайдалануының жолдары; әлемге әйгілі Үнді философы Раджниш
Ошоның психологиялық көзқарастары мен еңбектері; Эриксонның гипноздық
әдістемелерінің элементтері алынды.
Дипломдық зерттеу жұмысының ғылыми болжамы.
Дәстүрлі емес психологиялық көзқарастарды терең қарастырған жағдайда
ғылыми -әдістемелік тұрғыдан дұрыс басшылыққа алғанда, адам жаны мен
тәнінің арасындағы тығыз байланыстың болатындығын дәлелдеуге болады.
Диплом жұмысының теориялық құндылығы мен ғылыми жаңалығы.
1. Психологияның ежелден келе жатқан танымдық ғылым екендігі теориялық
әдебиеттерге сүйене отырып талданды.
2. Адам тәні мен жанының құпия-сырлары жайында дәстүрлі емес психологиялық
көзқарастардың аспектілері айқындалды.
Зерттеу жұмысының практикалық мәні.
Қазіргі заман талабына сәйкес адамның өзін-өзі тануна бағытталған
эзотерикалық ілімдерді, астрологияны, адамның жан дүниесі мен тәнінің күш-
қуаттарына қатысты әдіснамаларды терең басшылыққа алатын құнды материал
болмақ.
Зерттеудің объектісі.
Дәстүрлі емес психологиялық көзқарастар.
Зерттеудің пәні.
Адамның беймәлім құпия сырлары мен қырларын ашуда эзотериялық ілімдердің
психология ғылымдарында орын алуы.
Дипломдық жұмыстың құрылымы.
Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, әдебиеттер
тізімінен және қосымша тіркелген материалдардан тұрады. Жұмыстың жалпы
көлемі 79–бет, қолданған әдебиеттер тізімі 65-әдебиеттер қатарынан тұрады.
І БӨЛІМ Психологияның ежелгі таным ретіндегі ғылыми теориялық аспектілері
1. Психологияның ежелгі таным ретіндегі дәстүрлі емес ғылыми
салалармен байланысының теориялық
талдауы
Психология нені зерттейді? Ол қандай ғылым? деген сұрақтарды
қарапайым адамдарға қойсақ, мынадай жауап алар едік: сезім мен ойды,
адам мінезін, адамның ішкі әлемін зерттейтін ғылым т.б. Егер нақты
терминологиясына мән бермесек, алынған жауаптарды шындыққа жанасымды деп
есептеуге болады. Шын мәнінде де психология жоғарыдағы аталынғандарды
және т.с.с. көптеген мәселелерді қарастырады.
Тарихтың ежелгі кезінен-ақ қоғамдық жағдайлар адамдардың бір-бірінен
ерекшеліктерін айыра алуға, мінез-құлқын түсінуге мәжбүр еткен. Қай кезеңді
алып қарасақ та, психология ғылымы адамдардың ішкі және сыртқы әлемімен
қатар жүріп отырған. Оған мысал ретінде екі адамның бір-бірімен танысуын
алайық. Мұнда бір адам мен екінші адамның бір-бірін қабылдауы, ол туралы
өзіндік ойы, сөйлеуі арқылы пікір алмасуы, эмоция мен сезімі, мінезі мен
адами қасиеттерінің кейбір жақтары алғашқы танысудан-ақ байқалады. Бұл
жағдайды тұтасымен алғанда психикалық құбылыстардың элементтері құралады.
Бір қарағанда қарапайым ғылым сияқты көрінгенімен психологияның дербес
ғылым болуына қаншама ғасырлар қажет болған. Алғашында адамдар мен
кіммін?, мені кім жаратты?, жан дегеніміз не?, ол қай жерде
орналасқан? секілді философиялық сұрақтардан бастаған. Бұл мәселелерді
психология философиядан дербес ғылым ретінде бөлініп шыққаннан кейін
тереңдете зерттей бастаған. Психология өз дамуында ұзақ жолды жүруіне
қарамастан, нақты объекті мен пәнін, мақсатын қаншама рет өзгерткен.
Бірінші кезеңде психологияға жанды зерттейтін ғылым деген атау
шамамен екі мың жыл бұрын берілген. Адамдардың өміріндегі түсініксіз
жағдайларын жан арқылы түсіндіруге тырысқан.
Екінші кезеңде психология сана туралы ғылым деп аталынған. Оның басты
себебі (V(( ғасырдағы жаратылыстану пәнінің дамуына байланысты. Ол
заманда сезіне алу, ойлау қабілеттерін ойлау процестерін санаға
жатқызғандықтан, зерттеу әдісі ретінде адамның өзін-өзі бақылауы мен
фактілерін жүйелеп баяндауын негізге алған.
Ал үшінші кезеңде (( ғасырда пайда болған психологияны мінез-құлықты
зерттейтін ғылым деп қарастырған болса,төртінші кезеңде психология
объективті заңдылықтар мен психика механизмдерінің көрінуін зерттеген.
Бүгінгі таңда психология –жан құбылыстарының сыртқы және ішкі дүние
заттарының әсерінен пайда болып, біртіндеп дамып, қалыптасу заңдылықтарын
зерттейтін ғылымға айналған. Жалпы алғанда психология ұғымы
ортағасырдағы еуропалық- діндарлардың ықпалынан туындағанымен, оны XV(((
ғасырда неміс ғалымы Христиан Вольф ғылымға алғаш енгізген [1,6].
Психология термині гректің екі сөзінен (psyche- жан, logos- ілім)
алынған, бұл жан туралы ілім” деген ұғымды білдіреді. Психологиялық
ғылыми білімдердің тарихы екі кезеңге бөлінуі мынадай. Оның біріншісі
–шамамен 2500 жылға созылған, көш басы Аристотельден басталған жан дүние
жайлы түрлі ой пікірлердің ілкі тарихы. Осы кезең ішінде психология басқа
ғылымдармен, әсіресе, философиямен қосақтаса дамып келеді. Оның екінші
тарихы 1879 жылдан басталады. Осы жылы неміс ғалымы В.Вундт (1832-1920)
Лейпцигте тұңғыш лаборатория ұйымдастырып, мұның дербес эксперименттік
ғылым болуына себепкер болды. Психологияның даму тарихы көптеген ғұлама
ғалымдардың, атап айтқанда, Эразестрат, Герофил, Гиппократ, Гален, Ибн
Рошд, Әбуәлі Ибн Сина, Декарт, Гоббс, Спиноза, Лейбниц, Локк, Гартли,
Дидро, Вольф, Галлер, т.б. есімдермен тығыз байланысты. Психикалық
құбылыстар бізді қоршап тұрған айналадағы сыртқы және ішкі заттардың
мидағы әр түрлі бейнелері болып табылады. Олар (түйсік, елес, ой, қиял,
сезім, ерік қабілет, дағды, икем, бейімділік, қызығу, мінез, әдет т.б.)
көпшілігімізге өз тәжірибемізден жақсы мәлім, тілімізде жиі кездесетін
ұғымдар. Бір қарағанда бұлардың мәнін әрқайсысымыз тез ажырататын да,
білетін де сияқтымыз. Бірақ психикалық құбылыстардың мәнін ғылыми тұрғыдан
түсіну арқылы ғана жан-жақты ажыратуға болады. Осы мәселені ғылыми жолмен
баяндауды, олардың өзіндік заңдылықтарын айқындауы сөз болып отырған
психология ғылымы қарастырады. Психология -ерте замандардан келе жатқан
білім салаларының бірі. Оның дүниеге келген жері ежелгі Греция. Ерте
замандарда пайда болып, ғасырлар бойы әр заман ғұламаларының көз-
қарастарында насихатталып келген түсініктер бойынша, адамда тәннен
тәуелсіз жан болады, мәңгі бақи жасайтын жан адамның барлық
психикалық тіршілігінің (ойының, сезімінің, еркінің) иесі де, себепшісі
де. Жан туралы осындай түсініктердің пайда болуына алғашқы адамдардың
табиғат сырларын дұрыс түсіне алмауы себеп болды. Олар дүниеде табиғатқа
бағынбайтын, одан оқшау тұратын ерекше бір күш бар, ал жан болатын болса,
соның бір көрінісі, мәселен, ұйқы кезінде ол денеден уақытша шығып
кетеді де адам оянған кезде қайтып келеді, егер келмей қалса, өледі деп
тұжырымдаған. Жан туралы осындай анимистік (барлық нәрседе де жан бар
дейтін түсінік ) пікірлер кейбір тайпалардың арасында күні бүгінге дейін
кездеседі. Мәселен, Лусан аралының(Филиппин) тұрғындары тагалдар ұйықтап
жатқан адамды еш уақытта оятпайды. Өйткені олар ұйқы кезінде адамның жаны
басқа жақта жүреді дейді. Тасманиялықтардың тілінде жан мен көлеңкенің
ұғымы бір сөзбен беріледі, өйткені олардың ойынша, жан мен көлеңке бір
іспеттес нәрсе. Абипон тайпасының индеецтері лао-каль деген сөзі арқылы
көлеңкенің, жанның, дыбыс берудің, бейненің ұғымын береді. Жан туралы осы
тектес қарапайым түсініктердің пайда болуы адамдардың өздерінің дене
құрылысы жайында ғылыми түсінігі жоқ кездерде, яғни жан мен тәннің
толысуын олардың бірімен-бірінің байланысын дұрыс ажырата алмай, жан
өлгеннен кейін денеден шығып кететін, мәңгі бақи өмір сүретін нәрсе деп
ұғынудың нәтижесі еді. Қазіргі кезеңде тіршілік қарекетінің ерекше
нысаны ретінде психиканың дамуы мен функцияларының атқару заңдылықтары
туралы ғылым деп те айтады. Нейрофизиология мен биологияның жетістіктері
нәтижесінде психологияның өз ғылыми- санаттық аппараты дамыды да
эксперименттік жұмыстың өрістеуі арқасында философиядан да, физиологиядан
да оқшаулана бастады, өйткені лабораторияларда анықталған психика
заңдылықтары анатомиялық-физиологиялық заңдылықтармен үйлеспейтін болып
шықты. Тұлғаның сыртқы ортамен әрекеттестігінің өнімі болып табылатын
психикалық үрдістердің өздері мінез-құлықтың белсенді себепші факторы
болатындығы көрсетілді. X(X ғасырдың ортасында физиологиямен аралықта
эксперименттік психология (психофизика, психофизиология және т.б.)
қалыптасты. 1870-1880 жылдары психологияның физиология мен философиядан
бөлінуі аяқталып, психология дербес пән болып қалыптасты. Қазіргі уақытта
психологияның зерттеу салалары 40-тан асады. Оның негізгі салаларына:
психофизиология, зоопсихология, салыстырмалы психология, әлеуметтік
психология, балалар психологиясы, педагогикалық психология, жас ерекшелігі
психологиясы, еңбек психологиясы, шығармашылық психологиясы, медициналық
психология, патопсихология, нейропсихология, инженерлік психология,
психолингвистика, этнопсихология, практикалық психология, дифференциалды
психология, эксперименттік психология және т.б. жатады.
Жоғарыда көрсетілген психологияның салалары дәстүрлі тұрғыда
қолданылатын болса, ал төмендегі психологияға қатысы бар ғылымдар дәстүрлі
емес түріне мысал бола алады. Солардың бірі эзотериялық ілімдер.
Эзотериялық мұралармен танысу біздің ойлауымызды өзгертеді.Ол біздің
материалисттік бейнедегі ойлауымызға қарсы тұрып, болашақта кездесетін
көкейкесті мәселелердің шешімін табуға көмектеседі. Сол себептен бұл көне
білім әмбебап және әрқашан түрлі уақыт кезеңі мен мәдениетінде анық
көрініс тауып отырған. Мұндай ішкі білім шеңберіне тәуелсіз болу, яғни
адамның өзіндік бостандығы негіз бола алады.
Соңғы жылдары көне білім өзіне жаңа формадағы ұғымдарды, әдістерді тез
қалыптастыруда. Демек, осы тақырыптарды тақырыптық шеңберге кірістіруге
кез келді деген сөз.
Эзотерика - бұл адамның жеке санасы, әлемдік білім мен адам тәнінің,
денсаулығының нәтижесін, ақыл мен жанның жиынтығын белгілі тәсілмен тегіс
қамти алатын әдістер болып табылады. Грек тілінде эзотерика арнаулы
адамдарға пайдалануға болатын немесе құпия ілім деген ұғымды білдіреді.
Эзотерика қарама -қарсы ұғымда, яғни құпиядан жалпыға хабарлауға болатын
білім ретінде де қарастырылады. Қазіргі таңдағы эзотерика ұғымына кең
көлемдегі мәселелер: оккультизм, мистика, альтернативті медицина,
шекаралық ғылымдар, кешенді ойлау, метафизика, сананы кеңейту т.б. мысал
бола алады.
Эзотерика адамның іс-әрекетін, ойлау бейнесін, емдеу тәсілдері мен
шығармашылық энергияның байланысын анықтайды. Ол өзінің түсіндіруінде тек
рационалды анализ, логикалық ойлау, адам мен әлемді материалисттік тұрғыда
қабылдауға негізделмейді. Эзотерика сол жақ жарты шарының қызметінің
көмегімен жоғары білімге жетуге болатынын айқындаумен қатар, оң жақ жарты
шарлары аймағының да икемді қасиеттерге ие, яғни жасырын өмірлік
процестерді –интуиция, аналитикалық және интуитивтік ойлауға мүмкіндік
беретінін көрсетеді. Ақиқат жолы мен тегіс қамтитын ұғымға жету тек жарты
шарлар қызметіне қатысты болмаған кезде ғана нәтижесін беретініне
сүйенеді. Бүгінде эзотерика ақыл орнын басуға, қандай да бір ғылымның,
қоғамның алдында жауапкершілікте болуға тырыспайды. Керісінше, біздің
көзқарасымызды, білімімізді жетілдіруге, қабілетімізді дамытуға, өзіміз
туралы білуге, өз түсінігімізді тереңдету үшін иррационалды, әмбебап
тәжірибе арқылы таным әдістерінің көмегімен кеңейтуге ықпал жасайды.
Қандай кезеңді алып қарасақ та, қоғамға көмегі тиер физикалық және рухани
адамды дамыту актуалды мәселелердің бірі. Сол үшін басты мақсат ретінде
эзотериканы жаңа жолдар арқылы түсіндірілуі қажет. Мысал ретінде мына
сұрақты алайық. Біз, адамзат әлі күнге дейін өзімізді құпияның бір бөлігі
екенімізді түсінбесек немесе танымасақ, өмір құпияларына қалай сенеміз?
Жауап: мұндай жағдайда әрбір адамның өзін-өзі тануы, өзіндік жетілдіруіне
тікелей байланысты. Бүгінгі қоғамдағы адамзаттың көкейкесті мәселе ретінде
қарастыратын сұрақтары көне эзотерика шеңберінде бұрынғы заманнан орын
алған. Оған мысал; әлем мен жеке тұлға арасында қандай байланыстар бар?
өзін-өзі тану дегеніміз не ? Бұл ең басты өзімізге қоятын негізгі
сұрақтар. Сұрақтарға ғылыми –жаратылыстану, рационалды-философиялық,
әлеуметтік және эстетикалық тұрғыда жауап табу ыңғайлы, бірақ рухани,
эзотериялық, интуитивті әдістер де құнды. Себебі эзотерика - адамның жаны
мен жердегі тіршілік иелерінің үйлесімділігін зерттейтін ежелгі ғылым. Ол
рухани ішкі күшті материядан жоғары қоятындығымен ерекшелінеді. Эзотерика
гармонияны қалыптастыру үшін рухани тәжірибеге сүйенеді. Әсіресе
адамдардың өзінің ішкі қабілеттерін, өзін-өзі тануына мүмкіндік береді.
Адамдардың барлық эволюциялық даму жолында эзотериялық білімдер құпия білім
деп саналған. Оның құпияда сақталынуының себебі қоғамның санасы оны
қабылдауға дайын еместігі мен оны дұрыс пайдалана алмауында еді. Бұрынғы,
мейлі қазіргі заманғы адамдар болсын, олардың әлемді өзіне бағындыру үшін
бағытталған эзотериялық білімді дұрыс пайдаланбауы өздеріне зардабын
тигізуде. Кез келген білімді дұрыс пайдаланбау, адамдарға қауіп
төндіреді. Сондықтан эзотериялық білімдер өте күрделі болғандықтан, оны
бұрынғы, қазіргі заман адамдары да аз қолданады. Олардың көпшілігі бұл
ілімді жоққа шығарады. Себебі ол адамдар өзінің өмірінің терең мағынасы
неде жатқанына мән бермейді.
Қазіргі кезде эзотериялық білімдер қоғамда көптеп кездеседі. Олардың
құпия болмауының себебі неде деген сұраққа, ол адам жаны туралы әлем деп
жауап беру орынды. Эзотерика мен психологияның тікелей байланысты екені
өмірлік жағдайлардан жиі көрініп отырады. Бүгінгі қоғамдағы адамдардың
жан туралы толық мәлімет алуына санасы толық жететіндіктен, психология
мен эзотериканың айырмашылығын еркін түсіндіруге болады. Мәселен,
психология адамдарға темпераменттік түсіндіру барысында, сіз –
меланхоликсіз, ал сіз-холериксіз. Сіздің үйлесімді немесе неврозға түспей
өмір сүруіңіз үшін өз бойыңыздағы кемшіліктеріңізді мінезіңіздің
ерекшелігі деп қабылдап, табиғи болмысыңызбен өмір сүруіңіз оңтайлы деп
жауап қайтарғанмен, ол адамның бойында не себепті деген сұрақ қалып
қояды. Ал эзотерика бұл сұраққа оңай жауап бере алады. Мәселен, сіздің
меланхолик болуыңыздың басты себебі-сізде инь энергиясы басым, инь күш-
қуатына пассивтік, тежеулік, тұрақтылық жатады. Ал сіздің холерик
болуыңыз ян энергиясында қозғалыстың, белсенділіктің, жаңаны жасап шығару
мен бұзу өте мол болуынан деп түсіндірсе, адам жауапқа қанағат тұтар еді.
Сондықтан эзотерикада барлық мәселе терең себептермен түсіндіріледі.
Эзотерика адамдардың өзін-өзі басқаруы мен дамытуына жол ашады. Бірақ бұл
жол оңай емес. Себебі адамдардың жанын зерттеу – біздің әлеміміздегі ең
нәзік білім. Эзотерика адамның кемшіліктерін жоюына жол сілтеумен қатар,
адамды еркін әрі саналы әрекет етуіне үйретеді. Адам неғұрлым өзінің жан
дүниесін танып білген сайын, жанды зерттеу өте қиын екенін түсіне
бастайды. Ол өзге адамның кемшіліктерін көре тұра оған кедергі жасамауға
тырысады. Керісінше, оған түсінушілікпен қарайды. Өзіндік сапаларын
қалыптастырып қойған үйлесімді адамда әлсізге сөз ету, оған ауыр тиетін
мәселелерді қозғау, агрессия көрсету деген ниет болмайды. Ол әлемді тұтас
етіп және өзін оның бір бөлшегі ретінде қабылдайды.Жалпы эзотериялық
білімдер адамдардың өзіне көмектесуі мен аса маңызды қажеттіліктеріне қол
жеткізуіне мүмкіндік бере отырып, мынадай жеке мәселелермен шектеледі.
Біреу үшін эзотериялық жолмен байлықты табу және оны пайдалану басты
мәселе болса, екінші адам үшін жаңа ғылымды ашу, ал үшіншісіне отбасындағы
жылулықты сақтау басты болып табылады. Яғни әр адам табиғи болмысы мен
сана сезіміне қатысты эзотериканы түрлі жағдайларды шешу үшін
пайдаланылады.
Астрология (гр. аston –жұлдыз және logos-ілім) –аспан денелерінің
жердегі тіршілікке, адамның мінез- құлқы мен тағдырына әсер ететінін
зерттейтін ежелгі ілім. Бұл іліммен хиромантия тікелей байланысады.
Астрологияны әсіресе ассириліктер, египеттіктер, гректер, арабтар
пайдаланған. Кейінірек астрологияның бір бөлігі экзотерия көпшіліктің
қолдауына тиімді болып бөлінсе, ал екінші бөлігінің кілті құпияда
сақталынып, кейбірі жойылып та кеткен. Жалпы адамның жоғары дамуына Ежелгі
Қытай мен Үндістан қол жеткізген. Ал Еуропаға астрология ортағасырларда
үнді адамдарының бір түрдегі модификациясы арқылы таралған. Қазіргі таңда
оны дәстүрлі астрологияға жатқызады. Астрология ежелгі идеяға сүйене
отырып, макрокосм мен микрокосмның ішкі логикалық жүйесін көрсетеді. Оған
бірнеше базалық принциптегі аксиомалар кіреді. Ең негізгілеріне: циклмен
орындалатын ұстаным, циклдық бейнелерлеулер немесе объекттердің даму
фазасы, резонанс ұстанымының өзара байланысқан түрлі циклдарын бейнелейтін
заңдылықтары жатады. Астрология Жер мен Ғарышты ұштастыратын ғылым
болғандықтан, адамның денсаулығына, психиканың биоритмдік белсенділігіне
ғарыштық циклдардың қалай әсер ететіндігіне тоқталады. Астрология тірі
табиғаттың Ғарышқа эзотериялық әсерін зерттейді. Ол физикалық денелер
заңдылықтары жоғары ақыл –парасатпен басқарылатын концепцияларына
сүйенеді. Бұл бағдарламалар физикалық жасағыш принциптері деп аталынады.
Адам физикалық және әлемнің толық бөлігінің ең аз бүтін бөлігін құрайды.
Адам мен жануардың құлқының аса жоғары деңгейі интуиция болып табылады.
Интуиция әр минут сайын өзгеріп отырған сыртқы жағдайда қолайлы, икемді
шешім қабылдауға көмектеседі. Сол себептен қарапайым адам логикасы арқылы
интуитивтік шешім қабылдауды түсіндіру қиынға соғады. Интуиция арқылы
өмір сүру барлық жануарларға тән болса, ал 90%-і адамға тән. Жануарлар
физикалық модель, ал адам физикалық және рухани модель. Оның индивидум
ретінде өмір сүруге күресі, машақаты тек бір мақсатты көздейді. Ол өзін-
өзі жетітдіру, ал астрология өзінің пайда болуынан бері адамның өзін-өзі
жетілдіру жолына бағыттайды. Адамды бүкіл әлем қоршайды. Сол үшін әрбір
индивидум өзін әлемнің орталығы ретінде қарауына болады. Жалпы бұл ой-
пікір кез-келген табиғаттың тірі объектілеріне тән. Себебі әрбір адамда
Ғарыштық әсері бар. Адам микрокосм болғанымен, онда барлық макрокосмның
элементтері бар. Астрологтар адамның физикалық денесіне жеті сезімтал
дене сияды және олар Ғарыштың жеті сезімтал деңгейіне сәйкес келеді
деген. Жалпы алғанда астрологияны мынадай бөліктерге бөлуге болады.
Астрометеорология (жаратылыстық немесе физикалық)
планеталардың атмосфераға, ауа-райына әсері.
Мунданды (әлемдік немесе заң шығарушылық); халықтар астрологиясы,
экономикалық және саяси циклдар.
Натальды немесе генетикалық астрология адамдарды жеке тұлға ретінде
қарастырады.
Хоральды астрология адам өміріндегі жағдайларға нақты уақытта
қойылған сұраққа жауап беру тәсілімен зерттелінеді.
Медициналық астрология.
Ал балалық шаққа қатысты астрология ол баланы гороскоп бойынша
тәрбиелеуге, кәсіби бағыт беру мен төтенше жағдайдан шығаруға бағыт
береді. Қазіргі қоғамымызда адамды табиғат емес, әлеуметтік жағдайлардың
әсер етуі жеке адамның бостандығын бұзуда. Адам тірі, ойлағыш материя
ретінде жердің шегінен шыға алмайды. Ол дүниенің бір бөлшегі болғандықтан
физикалық, биологиялық және ақпараттық деңгейде қатынаста болады. Бүкіл
адамзаттық сана әлемдік сананың бір бөлшегі. Мұнда қазіргі ғылымның
қалыптастырған әлемдік бірлігі, антропты, фундаменталды принциптері
көрінеді. Ұстанымның басты элементі адам болғандықтан, дүние жүзі антропты
принципін пифагорлықтар жариялаған. Қазіргі кездегі ғылым оны қайта
дамытқан.
Астрологтар адам өмірін жеті жылдық циклға бөлген.
Бала жеті жасқа дейін органикалық деңгейде өседі. Ол сыртқы ортаға,
отбасына адаптацияланады. 7 -ден 14 жасқа дейін жекелік бейнесі
қалыптасуымен қатар өз күші мен қабілеттерін сынай бастайды. 14 пен 21 жас
аралығында өзін өзгерту кезеңі. Мұнда бала сексуалдық, агрессивтілік пен
ата-ана рөлдерін қайта қарап, жаңа қарым –қатынасқа түсетін ортаға шығуға
талпынады. Балалық шақта көптеген планеталар әсерін тигізеді. Мысалы:
Меркурий ойлауға жауап беретін болса, ал Шолпан ақыл-ойдың дамуына, Ай
рухани, эмоционалды,психологиялық тұрғыда қалыптасуына, ата-аналары мен
құрбыларының эмоционалдық қатынаста байланысуына ықпалын тигізеді. Әрине
бұл кезеңде баланың жан дүниесін, құлық мотивін анықтау тек ата-ана үшін
ғана емес,бала үшін де түсініксіз болып келеді.Сондықтан астрология
көмегімен баланы тәрбиелеу абстрактты идеал адамды қалыптастыру емес,
керісінше бала бойындағы тума қасиеттерін ашуға көмектеседі. Егер
тәрбиелеушілер өзіне бағынушылардың және өзінің тәжірибесі мен
интуициясына сенсе, барлық мәселелер қателіксіз шешілер еді. Себебі бір
ғана педагогикалық білімге сүйену аздық етеді. Психологиялық немесе
гуманисттік астрология өзіне мынадай сұрақтар қояды: Адам жанында қандай
күштер бар, оны үйлесімді күшке қалай әкелуге болады? Мұндай түрдегі
астрологияны қазіргі уақытта ғалымдар игеруде. Оған адамның өзін жекелік
еркін және салыстырмалы түрде ұжымның бір бөлшегі ретінде сезіне бастауы
мысал бола алады.
2. Шығыстық психотехникалардың психология ғылымында қолданыс табуының
ерекшеліктері.
Дзен ілімінің адам өмірінде үлкен рөл алатын бір себебі дзен ұстаздары
күнделікті және діни өмірдің арасындағы айырмашылықтарды емес, керісінше
олардың қатынастарын қарастырған. Жалпы дзен Үндістанда пайда болып,
Қытайда өсіп, дамуының көркеюі Жапония елінен көрініс тапқан. Сондықтан
Жапония Шығыс медицинасы мен Батыс ақылының түйісетін жері болып саналады.
Бүгінде дзен дін, догма, ақиқатты іздеуші және философияға қатысты ілім
емес. Ол барлық құбылыстарды шындықта қандай болса, дәл сол қалпында
қабылдауға негізделеді. Оның мақсаты осында және қазірбасқа еш жерде
болуы мүмкін емес. Дзен үшін ешқандай ертең сөзі тіршілік етпейді. Басты
шындық нақ осы шақтағы сәтке сәйкес келеді. Сол үшін дзен әдістер мен
тапсырмалар, құралдар мен мақсаттар арасында айырмашылықтар жасамайды.
Дзен сөзінің этимологиясы санскриттің дхъяна сөзінен шыққандықтан ол
медитация деген мағына береді. Барлық будда мектептері адамның рухани
дамуы үшін медитация техникаларын қолданғандықтан Қытайда оны чань, ал
Жапонияда медитацияны-дзен терминімен атаған.[37,34]
Дзеннің дәстүрлі қарастыратын мәселелері мынадай.
1. Адамдардың ұғымдарды дұрыс қолданбауына байланысты дзен түзетулер
енгізіп, оны дұрыс пайдалануға үйретеді және логикалық ойлау
параметрлерін анықтайды.
2. Батысқа қарағанда Шығыстағы дзен даналық туралы терең мағынада
зерттеген.
Дзен негіздерінде өмір қозғалыс пен тыныштық балансынан құралған.Ал
қозғалыс пен тыныштық арасындағы үйлесім әсерінен адам өзінің тіршілігінің
орталығына жақындайды. Ол үнемі оның ішкі әлемінде және қимыл мен
тыныштық, сергектік пен ұйқысына байланысты болады. Сонымен қатар дзен
ілімінде жадырау нәтижесіне жету өте қиындықтар тудырып отырған. Ол үшін
эгоисттік сананы ментальды және физикалық деңгейде көрсету аса қажетті
болған. Өзіндік сананың қалыптан тыс ұлғаюын дзен ойлау формасын табиғи
емес деп санаған. Себебі сананың қалыптасуын сыртқы жағдайлардың әсер
етуінен жүзеге асатынын байқаған. Адам өзінің эгосының жасанды екенін
түсінгенде ғана, табиғи қалпы мен шындықты қабылдау тәсілдері мен
интуициясын түсінетінін аңғарған. Сана табиғи және интуитивті болғанымен
көп жағдайда эгоцентрлік концептуалды ойлаудан басымдық көреді. Адам өмір
процесіне қатысушы болудың орнына үнемі концептуалды ойлаудың әсерінен өз-
өзіне махаббат пен жауапкершілік сезімін, өзінің қатынасын бағалау арқылы
құндылықтар шкаласын құрайды. Мұндай әрекеттерден ақиқат сезімі ой мен
сезім хаосында жоғалады. Осыдан қалай саналылық күйіне жетуге болады?
деген сұрақ туындайды. Нәтижеге жету үшін дзеннің әдістері мен
техникаларын пайдалануға болады. Бірі Риндзай, екіншісі сото әдісі.Дұрыс
шешімін табу үшін Риндзай адептері төмендегідей тәжірибе жасаған. Олар
дәстүрлі ойлауға қарсы шығып, кенеттен пайда болатын интуицияға жүктелген.
Ал сото –дзен мектебінің өкілдері медитацияның дзаден яғни отырып
орындалатын әдісін пайдаланған. Жүргізілген әдістердің мақсаты адамдардың
эгоисттік санасын жалпы әлемдік санаға қосу болып табылған.
Мыңдаған жылдар бойы Үндістан медитация жолымен жүргендіктен, кез-
келген ойдан босанып, таза сананы сақтауға үйренген. Дзен әдісін көптеген
тарих беттерінде есімдері қалған монахтар қолданған. Солардың бірі
Бодхидхарма. Ол рухани мәдениет тарихының дамуына үлкен іс жасап, Үндістан
мен Жапонияға қарағанда Қытайды тепе-теңдік ұстайтын ел деп қарап, өзінің
ілімін осы жерде қалаған. Себебі Конфуцийлік өнеге қандай жағдай болмасын
орталықты, тепе-теңдікті сақтай алатын болған.
- Үнді монахы Бодхидхарма чань (дзен) дәстүрінің негізін б.э. 520ж.
Қытай елінде салған. Бодхидхарма патриарх-ұстаздардың арасында тұңғыш
медитацияны қолданушылардың бірі болды. Мәліметтерге сүйенсек, ол қатал
мінезді және қадала қарайтын,сұсты адам болған. Өз өмірінде жаңа білім
ашуға аса назар аударып, медитацияның жаңа әдістерін өңдеп, мектептерде
тәжірибе жасаған. Оның басты мақсаты адамдардың өзіндік табиғатын тану және
оны ашу.
- Созанның өмірбаянында ол қай жерде туылып, қай жерде дүние салғаны
туралы деректер көрсетілмеген. Шығыс түсінігі бойынша адамның өмірі туралы
дәлелі емес, керісінше не істегені аса қажетті. Созан өз әдісінде
өзгенің шындықтағы бейнесін көру қандай болса, ақиқаттағы бейнесін дәл
солай қабылдау керектігін айтқан. Егер сіз ақиқатты көргіңіз келсе, әрбір
пікірден бас тартыңыз. Сана адамның ұнамды болуы, оның көрінуінің
арасындағы күрестің бар болуынан азап шегеді деген. Оны қалай жеңуге
болады? Оның қандай да бір тәсілі бар ма? деген сұраққа Созан: Сіз
ақиқатты сезгеніңізде ауру сізден арылады. Себебі бұл ауруға дәрі-дәрмек
жоқ. Сондықтан біз дәріні қабылдаған сайын оған үйреніп қаламыз. Сонда
ауруды ұмытып, тек дәріні ойлай бастаймыз. Енді аурудың өзі емес, дәріні
қолдану біздің ауруымызға айналады деген.
- Риндзай айқай ұстазы ретінде танымал. Ол кенеттен айқайлау әдісін
адамдардың үндемеуі үшін пайдаланған. Адамдар оған аспан әлемі, философия
мен теологияға қатысты сұрақтарды қоя бастағаннан, Риндзай кенеттен айқай
салатын болған. Себебі сол сәтте сана естен танып, бірнеше уақытқа дейін
тыныштық күйде болып, тек айқай ғана қалған. Осы кезде адам санасы сөніп,
уақыт тоқтаған секілді сәт орын алатын болған. Бұл медитацияның құпиясын
пайдалану арқылы Риндзай адамдардың ылғи таусылмайтын ойлауы мен қажетсіз
сұрақтарына шек қойып, әрбір адамның өз-өзіне концентрациялануына мүмкіндік
берген. Себебі сол уақытта адам өз ішкі орталығын табады. Айқай болса
орталыққа шоғырландырады. Бұл әдісті әлемдегі көптеген мистиктер
қолдануға тырысқанымен, бірақ олардың іс-әрекеттері жасанды болып көрінген.
Риндзай өз әдісін таңқаларлықтай қолдана білгендіктен, оның айқайы адамға
қылыш секілді шаншылып, адамның тіршілік ету орталығына дейін жеткен.
Риндзайдың тағы бір ерекше қасиеті ол үнемі адамдарға медитацияның қолдану
техникасын қарапайым сөзбен түсіндірудің арқасында адамдарға үлкен өнеге
көрсеткен. Әсіресе медитация туралы түсіне бермейтін адамдарға ерекше көңіл
аударған. Сонымен қоса Риндзай ақиқаттың ескі және жаңа болуының маңызы
жоқ. Негізінен шындық үнемі жаңа, себебі адамның санасы өсуде және көптеген
кеңістікті жаулап алуда деген. Риндзай үшін дзен бұл тірі дәстүр. Шебер
тірі кезде оның сөздері де маңызға ие, ал ол дүниеден өткенде –шеберден
берілетін тәжірибесі де тоқталады. Ол қазіргі заманғы болу үшін өз
уақытында орындалуы тиіс деген.
- Джалаладдин Румидің айналу әдісі орталықты табуға бағытталады. Егер
адам бірнеше сағат айналатын болса, бірте –бірте ішкі әлемінде орталықтың
бар екенін байқап, оған тәжірибелік жұмыстар жасаған. Олар өзін орталыққа
қою әдісін тапқан және өмірде әдіс ретінде пайдаланған.
- Махакашяпа мен Бодхидхарма адам орталығын табуда тәжірибе жасаған. Олар
адам санасында ештеңке қалмайтын, таза қатысудың нүктесін табуды көздеген.
Бұл ықпал Чуань Цзы, Ли Цзы мен Лао Цзыдың ұлы мұраларының бірігуі мен
одан бетер көркейе түскен. Бұл тұлғалардың барлығы да адамның ішкі әлемін
зерттей отырып, өзін-өзі табуға тырысқан.
- Доген дзен әлеміне ішкі революция мен толық үнсіздікті, ішкі тыныштық
орталығын енгізді. Мына көзқарасында Доген : Өмір жолын зерттеу -өзін-өзі
зерттеу деген.
- Нансен рухани өмірдің материалдық өмірден бөлінбейтінін айтқан. Ол:
Адам жан дүниесін тазалау үшін тәнін қинаудың қажеті жоқтығын ескерген.
- Ма-Цзыны –өз заманында бос айна деп атаған. Ол жауап қайтармау
ілімін ұсынған. Тек осында және дәл қазір күйін пайдаланған. Ма-Цзы
адамды шексіздік таңбасының орталығы етіп алған және ол арқылы аспанның,
әлемнің, адамның ішкі дүниесінің тереңдігін түсіндірген.
Жоғарыда берілген медитациялық әдістер б.э. 400-1000жж. Дзен
шеберлерінің қолдануының әсерінен біздің заманымызға жеткен. Бүгінгі таңда
осы ілімнің кейбір әдістері психология ғылымында да жиі пайдаланылады.
Әсіресе медитацияның сан алуан түрлері Үндістандық философ Раджниш Ошо
еңбектерінде көптеп кездеседі.
Раджниш Ошо 11желтоқсан 1931 жылы туылған. Сагар университетіндегі
философия факультетін үздік бітірген. Студенттік кездің өзінде ол
ораторлық шеберлігі үшін Үндістанда алтын медаль алған. Джабалпур
университетінде 9 жыл бойы философия пәнінің мұғалімі болып қызмет
атқарған тұлғалардың бірі. Әсіресе психология ілімінің барлық тақырыптарына
: жас ерекшелік психология, медициналық психология, әлеуметтік психология ,
нейропсихология т.б. терең түсінік берген. Ол Зигмунд Фрейд, Карл Густав
Юнг, Чжуан Цзы, Георгий Гурджиев т.б. ғұламалардың еңбектеріне қатысты сын
мен салыстырмалар жасаған. Әрбір жүйеден қазіргі заманға лайықтысын тек
теория жүзінде емес, өз тәжірибесінен де мысалдар алған. Бүгінде оның
психологиямен байланысты кітаптары дүние жүзіне таралған және үлкен
сұранысқа ие. Олардың ішіндегі психологияға қатыстылары мыналар:
Эмоциялар. Ашудан, қызғаншақтықтан, үрейден босану. Медитация- бірінші
және соңғы бостандық, Жан үшін дәрумен, Ақыл, Қуаныш,
Шығармашылық, Интуиция, Саналылық, Медицинадан медитацияға дейін
т.б. ғылым салаларына қатысты кітаптары кеңінен таралған. Бұл кітаптарында
ОШО махаббатта Мен жоқ, күш салу мен босаңсу, депрессия, стресс, тән,
қартаю, күлкі мен денсаулық, эзотерика, дзен, медитацияның тәжірибеде
қолданатын сан алуан тәсілдеріне қатысты тақырыптарды аша білген. Раджниш
Ошо кітаппен шектеліп қоймай, сұрақ –жауап әдісін көп қолданған. Мысалы
оқырманнан келген : Адам бұрынғы мінезінен арылу үшін оны тек түсіну ғана
жеткілікті ме немесе оны саналы тұрғыда қабылдау керек пе? -деген
сауалына Ошо былай жауап берген: Бұл сұрақ Батыс психологиясы мен Шығыс
мистицизміне байланысты. Батыс психологиясы адамның бұрынғы мінезінің
түбірін ұғынуға негізделеді, бірақ ол ешкімге одан арылуға көмектеспейді.
Сіз нормадағы қалыпқа келіп, сіздің ақыл –ойыңыз шашыраңқы болып
көрінгенімен, әрбір мәселе сол қалпында дами түседі. Сіз өз
қызғанышыңызды, ашу-ызаңызды, амбицияңызды түсінесіз, бірақ бұл түсінушілік
қорытынды шығарып қана қою бола береді. Сондықтан Батыстың ұлы
психологтары Шығыс мистиктерінен қалып қойған. Он мың жылдай уақытын Шығыс
тапжылмай, зейінін адам санасын зерттеуге арнады. Ол ешқандай
психологияға, психоанализге, психосинтезге жүктелмеді және оны он мың
жылдай уақыт пайдаланбады. Шығыс сананы түсінудің орнына басқаша ықпал
етті. Ол: мен- сана емеспін бағытын ұстанды. Ақыл күшінің пайда болуы
әрбір адамның онымен сәйкестендіргеніне қатысты. Сондықтан себебін табу,
көрген түсті анықтау, анализдеу, интерпретациялауды Шығыс азаматтары
мақсатсыз деп қарастырды. Бірақ Шығыс ақылды айналып өтті. Ол ақылдың шығу
себебін, түбірін іздеудің орнына, ақылдың қай жерден күш алатынын, күш-
қуаттың оған қалай келетінін анықтады. Саналы түрде меңгеріп алу мен толық
түсіну үшін Мен тән де, ақыл да емеспін. Мен тіптен жүрек те емеспін- мен
тек таза санамын деген қағидаға негізделді. Бұл саналылық терең болған
сайын қатая түседі де ақыл бірте- бірте көлеңкеде өмір сүре бастайды.
Оның адамға ықпал ету күші жойылады. Егер сана 100% -айқындалса, онда ақыл
жойылады. Ошоның ойынша Батыс психологиясының жетістікке жетпеуінің бір
себебі мыңдаған адамдар психоанализ, терапевттік әдістер арқылы өтеді.
Олардың біреуін, тіптен ол мектепті ашқан адамның өзінің шешілмеген
мәселесі немесе үрей, қайғысы жоқ деп айту мүмкін емес деген. Жоғарыда
көрсетілгендердің барлығы сізде де бар. Сіз саналы тұрғыда өмір сүре
бастаған күннен –ақ ақыл-ойдан босанасыз. Сонда сізге қызғаншақтықтың
қайдан пайда болатындығын іздеу сіз үшін қажетсіз болады. Осы күнге дейін
Батыс психологиясында медитацияға орын жоқ, Сол үшін бір шеңберді айналып,
шешімін таба алмауда. Ал Шығыс жоғарыға көтерілу – сана, ақыл-ой үстіндегі
күй- медитация деп қарастырған. Олар ақылды объект ретінде және өткен
тәжірибегі негізделіп, жауабын табуды айна тәрізді етіп пайдаланған.
Мысалы адам айнадан өзін ғана көреді, онда ес жоқ. Медитацияны қолдану да
дәл айна тәрізді. Кез келген жағдай бейнеленетін болса, ол нақ осы шаққа
сәйкес жауап береді. Адам өмірінде әрбір жағдай бір-біріне ұқсас болмайды.
Бұрынғы жағдайлар мазмұны жағынан ұқсас болғанымен, шешілу жолы әртүрлі
тәсілден құралады. Медитацияны пайдаланатын адамда ситуацияның өзі бір
шешімге келуге ықпал жасайды.және алдын ала жауап дайындалмайды.
Үнсіздікте және саналылықта ақыл жойылады. Саналылық адамның өзінің
ақиқатын көруге негіз болады.Батыс психотерапияны қолданбаған. Олар тіптен
психология немесе ақыл туралы тақырыпты қарастырмаған. Шығыстықтар ақыл
мәселесін шешуді емес, керісінше ақылдан шығудың амалдарын іздестірген.
Ақыл сіздің ең басты мәселеңіз, басқалары жай ақыл көлеңкесі. Медитация оны
түбірімен жояды. Бүгінде гештальт терапияны, дауыс диалогын медитацияға әлі
кірмеген адамдарға қолдануға болады.
Батыс еліндегі адамдардың ойлары әлі күнге дейін санаға аударылған.
Сондықтан олар үшін материя шындық, ақыл қолданбалы өнім, ал ақылдан кейін
ештеңе жоқ. Ал Шығыста материя иллюзия, ақыл қолданбалы өнім. Шығыс
ақиқатына сүйенсек ол 3-ке бөлінеді.Сұрақ қоюшыға материя ең сыртқы, жан
ең ішкі, ақыл екеуінің арасында орналасқандығын түсіндірген.
Раджниш Ошо өзінің табиғи болмысы мен ішкі пікірін ешқашан жасырмайтын
болғандықтан, жаңа бағыттарды ұсынудан бас тартпаған, Ол білім жүйесіне
қатысты мынадай ақпарат берді. Шығыста әрбір ойшылдардың білімі
университеттегі біліммен тең келген. Ал оның мыңдаған шәкірттері нағыз
өмірге тәжірибе жинақтағанға дейін дәріс алып, білімін толықтырған. Білім-
көрсеткіш пен шама арасындағы көпір. Білім сізге кім болуыңыз
керектігіне көмектеседі және өз-өзіңізді өмірге дайындауыңызға ықпал
жасайды. Әрбір адам қайталанбас ерекшелік болғандықтан, өзге адамның
қасиеттерін көшірме ретінде қайталауының қажеті жоқ. Жалпы білім сөзі екі
мағына береді. Бірі тәжірибеде қолданылмаса да кеңінен қарастырылады.
Оның мақсаты адамның ішкі әлемінде бар қасиеттер мен потенциалдарды сыртқа
шығару. Ал екінші мағынасы тереңірек қарастырылғандықтан онда:
қараңғылықтан жарыққа шығару деген ұғымға ие болады. Адам қараңғылықта,
санасыздықта өмір сүреді, бірақ ол өмірін жарықпен қамтамасыз етуге
қабілетті. Әрбір адамда сана бар, оны тек ояту қажет екенін түсіндірген.
Ошо қазіргі таңдағы білім берудің бес өлшемін былай бөліп көрсеткен.
Бірінші этапқа ақпараттық, бұған көптеген пәндерді енгізумен қатар
теледидар мен компьютерлік қызметті қосқан.
Екінші бөліміне, теледидар мен компьютерді іске қосумен қатар гидтің
көмегінің аса қажеттілігін айтқан. Дәл осы этапта ғылыми дисциплиналар
оқытылуының себебі мұнда ақиқаттың жартысы мен оның сыртқы бөлігі терең
қарастырылады.
Ошо үшінші этапқа қазіргі таңдағы оқу жоспарына енгізілмеген, яғни
өмір сүру өнері пәнін енгізу керектігін айта отырып, оған күлкіні
жатқызады. Себебі білім адамды салмақты және мұңды етіп көрсетеді деген.
Егер адам күлкі тілін ұмытса, өмірде көп нәрсені жоғалтады, деген.
Төртінші деңгейде өнер мен шығармашылық, бейнелеу өнері, музыка, тас
қашау т.б. жатқызған. Ошо оқушылардың шығармашылық іс-әрекетінің кез
келгенін өз қалауы бойынша таңдауына еркіндік беру нәтижелі болатынын
аса қажетті дей келе, тек кейбір пәндерді міндетті түрде: халықаралық
тіл, шығармашылық, ақша табу өнері оқытылса адамдар өмір сүруде қиыншылық
көрмес еді дейді.
Бесінші деңгейде жер бетіндегі миллиондаған адамдардың қабылдауына
қиын соғатын өлім туралы мағлұмат беру және оны түсіндіру үшін арнайы
медитация курстарын пайдалану керектігін айтады.
Қазіргі таңда Ошоның ілімдері әмбебап. Ол мистикадан бастап, адам
үнемі ізденісте болған барлық сұрақтарға жауап тапқан. Ошоның кітаптары
қағаз бетіне жазылмаған. Олар аудио- видеожазбаларда жазылып, дүние жүзі
таңдаушыларына ауызша әңгімелеу әдісі ретінде қолданған. Ошо есімі
революционер сөзімен қатар жүргеніне қатамастан, оның қазіргі заманға
лайықты Белсенді медитациялары бүкіл әлемдегі адамдарға стрестен шығып
медитация күйіне өтуге ықпал жасаған. Ошоның бұл дүниеде жоқ болуына
қарамастан, оның есімі ел есінде мәңгілікке қалған. Бүгінде Үндістанның
Пуна қаласында Ошоның халықаралық коммунасы құрылған. Ол жер қазір жаңа
рухани лабораторияға айналды. Бұл орталыққа мыңдаған адамдар медитациядан
семинарлар, терапиялар, шығармашылық қабілеттері мен өз тәнін түсіну үшін
келеді. Ошо коммунасы университетінде 10 факультет ашылған. Онда:
- Орталықтандыру мектебі мен дзен өнері.
- Ошо шығармашылық өнер мектебі
- Ошо шипалық өнердің халықаралық академиясы
- Ошо медитациялық академиясы
- Махаббат пен саналылық академиясы
- Ошо мистицизм мектебі
- Тибеттік пульстік диагностикалар мен шипалық институттар
- Ошоның трансформация орталығы
- Ошо медитациялық клубы ашылған.
Бұдан медитацияның адам өміріне өте маңызды екенін байқаймыз.
1.3 Батыс елдері психологтары мектептерінің психологиялық
құндылығы
Алғашқы психика туралы ұғым анимамен (лат.анима-рух, жан)-
байланысты. Ол барлық тіршілік иелерінде жан бар деп қарастырған. Уақыт өте
келе ежелгі философиялық ілімдерде психикалық аспектілерді идеализм немесе
материализм тұрғысынан анықтай бастағандықтан, ежелгі материалист-
философтар Демокрит, Лукреций, Эпикур адам жанын шар тәрізді майда және
қозғалыссыз атомдардан құралады деп тұжырымдаған. Ал ежелгі грек идеалист
философы Платон (б.э,д, 427-347жж.) жан мәңгілік, ол тән мен жан бір-
бірімен тығыз байланысады. Өзінің жаратылысынан жан -тәнді басқарады
деген. Ұлы философ Аристотель Жан туралы трактатында психология ілімінің
өзіндік ерекшелігі бар саласы ретінде қарастырып, алғаш рет жан мен тәннің
бөлінбейтіндігі туралы ой қозғаған.
Психологиялық ілімнің дамуының жаңа кезеңі (VIIғ. бастау
алғандықтан, жаратылыстану ғылымдарының көмегімен тәжірибелік
–эксперименталдық әдістер арқылы адам санасының заңдылықтарын зерттеу қолға
алынған. Ол кезеңде ойлай алу мен сезіну қабілетін сана деп
қарастырғандықтан, психология сана туралы ғылым ретінде дами түскен.Ал өз
пікірінде Р.Декарт (1596-1650) адам жаны мен тәнінің арасында өзгешеліктер
бар деген қорытындыға келген. Сонымен қоса тән де қозғалыс жасай алатынын
айтқан. Ол заманда мұндай көзқарастар қарама-қарсы дуалисттік ілімдер
көкейкесті мәселелер туындатқан. Адамдарды тәндік (физиологиялық) және
психикалық (ішкі сезімдік) процестер қалай байланысатындығы туралы сұрақтар
қатты мазалаған. Өз өмір сүру барысында Декарт механикалық модель негізінде
құлықты түсіндіретін теорияны жасап шығарған. Ол құлықтың детерминистік
концепциясын сыртқы физикалық әсерден ағзаға қимылдық заңдылық арқылы
жауап қайтаратын зерттеген. Сол себептен жан ұғымы ақыл, кейінірек
сана ұғымына ауысқан. Тән мен жанды қайта байланыстыруға Голландия
философы Спиноза (1632-1677) әрекет жасады. Ал неміс философы Г.Лейбниц
(1646-1716) Декарттың қалыптастырған психика мен сананың теңдігіне қарсы
шығып, санасыздық психика ұғымын енгізді.
Психология өзіндік ғылым ретінде (I( ғ. 60-шы жылдары
бөлінгендіктен, ол арнайы ғылыми зерттеу мекемелері мен психикалық
лабораториялардың жоғары оқу орындарында кафедралардың, психологиялық
құбылыстарын эксперименттік тұрғыда зерттеген. Бірінші нұсқалы
эксперименттік психологияны неміс ғалымы В.Вундт(1832-1920) Лейбцигте
ашқан.
Функционалисттік бағыт.
Американ психологы У.Джеймс адамның сана қызметі мен оның қызметінің
рөлін зерттеуге аса мән берген. Ол адам санасының түрлі жағдайларға үйренуі
мен жаңа әрекетті игерудің гипотезасын жасаған. Жалпы функционалисттер үшін
психология сана қызметін зерттейтін ғылым. Олар интроспекция,
тапсырманы орындау уақытын пайдалану әдісін қолданған.
Ресей психологиясының тарихында Г.И.Челпанов (1862-1936) үлкен рөл
алады. Оның басты үлесі Ресейде психологиялық институтты (1912) құруында.
Психологиядағы эксперименталды бағыттағы объективтік әдістерді зерттеуде
В.М.Бехтерев (1857-1927) зор ықпал жасады. Ал И.П.Павлов еңбектері ағза
бөлшектерінің шартты –рефлекторлық байланысын зерттеуге бағытталады. Оның
еңбектері психолоиялық іс-әрекеттердің физиологиялық негіздерін түсінуге
бағытталды.
Бихевиористтік бағыт.
Американ психологы Уотсон 1913 жылы психология объективті
эксперименталды әдістерді зерттегенде ғана ғылым ретінде аталынуы құқылы
деген. Сондықтан ол әрбір жағдайға сәйкес келетін құлықты анықтайды және
оны ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz