Өсімдіктану (ботаника)

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 177 бет
Таңдаулыға:

Өсімдіктану (ботаника)

Өсімдіктану - өсімдіктер жөніндегі ғылым, олардың құрылысын, биологиясын, физиологиясын, экологиясын, таралуын, эволюциясын және жүйеленуін зерттейді.

§1. Өсімдіктерге жалпы сипаттама

1. Барлық өсімдіктер Организмі - автотрофтар.

2. Клетка (жасуша) шырыны - өсімдіктер метаболизмінің міндетті өнімі, ол ортаникалық заттар (аминқышқылдар, белоктар, алкалоидтар, көмірсулар, ортаникалық қышқылдар) мен бейортаникалық заттардан (нитраттар, фосфаттар, хлоридтер) тұрады.

3. Пигменттер пластидте болады. Олар хлорофилдерге бөлінеді (өсімдік пластидтерінде екі а және b хлорофилі бар екендігі анықталған) .

4. Өсімдік гормондарының 5 тобы белгілі, олардың өзара әрекеті өсуді, дамуды және физиологиялық процестерді қамтамасыз етеді. Фитогормондар сонымен қатар өсімдіктердің онтогенез кезеңдері ауысуын және өсуден көбеюге өтуін реттейді.

5. Өсімдік клеткасы цитоплазма мембранасының сыртында жатқан қалың клетка қабырғасымен қоршалған.

6. Өсімдік клеткаларында пластидтер болады.

Өсімдіктердің табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы

1. Жасыл өсімдіктер Организмдердің басым көпшілігінің тыныс алуы үшін қажет атмосфералық ауаны оттегімен қамтамасыз етеді.

2. Жасыл өсімдіктердің тіршілік әрекеті процесінде бейортаникалық заттар мен судан ортаникалық заттардың кең көлемдегі массасы құрылады, ал олар сол өсімдіктердің, жануарлардың және адамдардың қорегі ретінде пайдаланылады.

3. Жасыл өсімдіктердің ортаникалық заттарында күн энергиясы жинақталады, соның есебінде жер бетінде тіршілік (өмір) дамиды, және ол дәл сол кезде адам өндірісте пайдаланатын энергетикалық ресурстарының негізі болып табылады.

4. Өсімдіктер адамға қажетті қоректік заттың көп мөлшерін береді. Олар өнеркәсіптің әр түрлі салалары (химия, қағаз, тамақ, медицина т. б. ) үшін шикізат және қорек көзі болады.

Өсімдіктерді тіршілік формасына қарай жіктеу

Тіршілік формасы - өсімдік Организмінің сыртқы келбеті, ол сыртқы ортаның ықпал етуі кезінде тарихи дамиды (тіршілік формасы - экологиялық түсінік) .

1. Ағаштар - жер бетіндегі бөліктері сүректенген көп жылдық өсімдіктер, 2 м-ден төмен емес анық көрінетін бір діңнен тұрады.

2. Бұталар - жер бетіндегі бөліктері сүректенген көп жылдық өсімдіктер. Ағаштардан айырмашылығы анық көрінетін бір діңі жоқ; бұтақтану жердің өзінен басталады, сондықтан бірнеше бірдей діңдер пайда болады.

3. Бұташықтар бұталарға ұқсайды, бірақ бойлары аласа, 50 см-ден аспайды.

4. Жартылай бұталар бұташықтарға ұқсайды, бірақ олардан айырмашылығы - бұтақтарының төменгі жағы ғана сүректенеді, жоғарғы жағы тіршілігін жояды (өледі) .

5. Лианалар - сабақтары өрмелегіш, ілінгіш, шырмалғыш өсімдіктер.

6. Су-уленттер (етженділер) - су қорын ұстайтын шырынды сабағы мен жапырағы бар көп жылдық өсімдіктер.

7. Шөптер - жасыл, шырынды және өркендері толық сүректенбейтін өсімдіктер.

Өсімдіктерді тіршілік ұзақтығына қарай жіктеу

1. Бір жылдық өсімдіктер бір жыл тіршілік етеді, тұқымнан өсіп-өнеді, гүлденеді, жеміс береді және өледі.

2. Екі жылдық өсімдіктер екі жыл өмір сүреді. Бірінші жылы тұқымнан өсімдіктің вегетативтік (өсу) мүшелері өсіп-өнеді, екінші жылы гүлшанақ пайда болады. Жеміс бергеннен кейін өсімдік тіршілігін тоқтатады.

3. Көп жылдық өсімдіктер екі жылдан аса тіршілік етеді. Белгілі бір жасқа жеткенде гүлдене алады және жыл сайын жеміс береді.

Бір жылдық және екі жылдық есімдіктер - шөптесін өсімдіктер, көпжылдықтар шөптесіні, сонымен қатар бұталы немесе ағаш өсімдіктері болуы мүмкін.

4. 1-кесте. Жоғарғы сатыдағы өсімдіктердің ұлпалары.

№: №

Ұпалар: Ұпалар

Атқаратын қызметі: Атқаратын қызметі

Өсімдікте орналасуы: Өсімдікте орналасуы

№: 1

Ұпалар: Түзуші ұлпа

Атқаратын қызметі:

Клеткалары жас, ұдайы бөлінетіндіктен өсімдік өседі, жапырақтары, бүршіктері, гүлшанақтары ашылады. Тұқымынан жас өскін өсіп шығады. Сабақ пен тамыры

ұзарып еседі. Ағаш діңі жуандайды. Басқа ұлпалар осы ұлпадан түзіледі

Өсімдікте орналасуы:

Өркен мен тамырдың

ұшында. Астық тұқымдас есімдіктер (бидай, жүгері, тары) сабақтарының буын аралықтарында. Сабақ пен тамырдың қабық астында

№: 2

Ұпалар: Жабын ұлпа

Атқаратын қызметі:

Клеткалары бір-біріне өте тығыз

орналасқандықтан, өсімдіктерді

сыртқы ортаның қолайсыз жағдайынан (ыстықтан, суықтан,

қатты желден, зиянкестерден)

қорғайды

Өсімдікте орналасуы:

Өсімдіктің барлық мүшелерінің (тамыр, сабақ, жапырақ, тұқым, гүл, жеміс) сыртын қаптап тұрады. Жапырақтар мен сабақтар, жемістер

мен тұқымдардың сыртындағы жұмсақ және қатты тікенекті түктер

№: 3

Ұпалар:

Негізгі ұлпа

(қоректік немесе қор жинаушы және фотосинтездеуші)

Атқаратын қызметі:

Қоректік ұлпаның клеткалары ірі,

сондықтан зат алмасудың артық

өнімдері қорға жиналады, онымен ұрық және т. б. өсімдіктің жас

мүшелері қоректенеді. Жапырақ

Өсімдікте орналасуы:

Өсімдіктердің барлық

мүшелерінде қабықтан

бастап барлық ұлпалардың арасын толтырып тұрады. Жапырақтың

4. 1 -кесте. Жоғары сатыдағы есімдіктердің ұлпалары (жалғасы)

тағы фотосинтездеуші ұлпаныңклеткаларында хлорофилл дәндеріболатындықтан, жарықта (фотосинтездеуші) ортаникалық заттүзеді. Онымен бүкіл тірі Организмдер қоректенеді. Клетка арасындағы бос кеңістікте ауа жиналады, онымен өсімдіктер тыныс алады. Ірі клеткаларда су жиналады, куаңшылық жерде өсетінөсімдіктерді ылғалмен қамтамасыз етеді. Атқаратын қызметіне қарай клетка пішіндері де әр түрлі:

тағы фотосинтездеуші ұлпаның

клеткаларында хлорофилл дәндері

болатындықтан, жарықта (фотосинтездеуші) ортаникалық зат

түзеді. Онымен бүкіл тірі Организмдер қоректенеді. Клетка арасындағы бос кеңістікте ауа жиналады, онымен өсімдіктер тыныс алады. Ірі клеткаларда су жиналады, куаңшылық жерде өсетін

өсімдіктерді ылғалмен қамтамасыз етеді. Атқаратын қызметіне қарай клетка пішіндері де әр түрлі

ортаңғы қабаты, сабақтың, тамырдың, тұқымның, түйнектің, пиязшықтың, тамыр сабақтық барлығында болатындықтан негізгі ұлпа деп аталады: ортаңғы қабаты, сабақтың, тамырдың, тұқымның, түйнектің, пиязшықтың, тамыр сабақтық барлығында болатындықтан негізгі ұлпа деп аталады

: 4

: Тірек ұлпа

Клеткалардың қабығы (қабықшасы) алғашқыда жұқа болғанымен біртіндеп қалыңдайды. Өсімдік мүшелеріне беріктік қасиет

беріп, сынудан, майысудан сақтайды. Өсімдік қанша нәзік болса да, тірек ұлпасының арқасында қатты дауылда, нөсер жаңбырда майысып барып, қайта қалпына келеді

ортаңғы қабаты, сабақтың, тамырдың, тұқымның, түйнектің, пиязшықтың, тамыр сабақтық барлығында болатындықтан негізгі ұлпа деп аталады:

Өсімдіктің барлық мүшелерінде белгілі тәртіппен орналасады. Тамыр мен сабақта, жапырақ ж:үйкелерінде,

жемістің жұмсақ етінде

болады

4. 1 -кесте. Жоғары сатыдағы өсімдіктердің ұлпалары (жалғасы)

5: 5

Өткізгішұлпа-:

Өткізгіш

ұлпа

Клеткаларының пішіні әр түрлі,ұзынша. Клеткааралық перделерімен қабырғаларында сүзгі тәріздіұсақ тесіктері болады. Сол арқылыжапырақта түзілген ортаникалықзаттарды жер асты мүшелеріне,сабаққа, жеміске, тұқымға енгізеді. Топырақтан тамырдың сорып алған минералды заттарының ерітіндісі өсімдіктің жер үсті мүшелеріне жеткізіледі:

Клеткаларының пішіні әр түрлі,

ұзынша. Клеткааралық перделері

мен қабырғаларында сүзгі тәрізді

ұсақ тесіктері болады. Сол арқылы

жапырақта түзілген ортаникалық

заттарды жер асты мүшелеріне,

сабаққа, жеміске, тұқымға енгізеді. Топырақтан тамырдың сорып алған минералды заттарының ерітіндісі өсімдіктің жер үсті мүшелеріне жеткізіледі

Өсімдік мүшелерінің әржерінде шашыранды болып жатса да, барлықмүшесінде (тамыр, сабақ, гүл, жеміс, тұқымдарда) кездеседі:

Өсімдік мүшелерінің әр

жерінде шашыранды болып жатса да, барлық

мүшесінде (тамыр, сабақ, гүл, жеміс, тұқымдарда) кездеседі

5: 6

Өткізгішұлпа-: Бөліп шығарушы ұлпа

Клетка пішіндері әр түрлі, қабықшасы жұқа, біртіндеп қалындайды. Зат алмасуда бөлінген артық заттар мал жемеуден, ауру тудыратын микробтар мен зиянды

бунақденелілерден сақтайды.

Сүтті шырынынан резеңке, каучук жасайды. Эфир майын сабын, дәрі, иіс суға қосады, хош иіс береді. Шірне бунақденелілерді еліктіріп, тозаңдануға көмектеседі, алколоид т. б. заттардан дәрілер жасалынады

Өсімдік мүшелерінің әр

жерінде шашыранды

болып жатса да, барлық

мүшесінде (тамыр, тамыр сабақ, жапырақ,

сабақ, гүл, жеміс, тұқымдарда) кездеседі

§2. Өсімдіктердің вегетативтік мүшелері

Тамыр

Тамыр - өсімдіктің біліктік вегетативтік мүшесі, шектеусіз жоғары өсуі, оң геотропизмді қасиеті бар, құрылысы радиалды және ешқашан да жапырағы болмайды.

Тамыр жүйесі деп бір өсімдікте болатын әр түрлі тамырлардың (негізгі, жанама, қосалқы) жиынтығын айтады.

Тамырды жіктеу

Кіндік тамыр жүйесінде негізгі тамыр өте жақсы жетіледі. Одан жанжағына жанама тамырлар тарайды (мысалы, асбұршақ, асқабақ, қауын, жоңышқа, сәбіз, аскөкт. б. ) .

Шашак тамыр жүйесінде негізгі тамыр болмайды. Болған күнде де өте нашар дамып жуандамай, басқа тамырлармен бірдей өседі. Жуандығы біркелкі жанама немесе қосалқы тамырлар шашаққа ұқсап топталып тұрады. Мысалы, пияз, бидай, жүгері, арпа, сұлы, тары, күріш, сарымсақ және т. б.

Аралас тамырлар жүйесінде анық көрінетін негізгі, сонымен қатар қосымша тамырлар да болады (қызан, капуста) .

Тамырлардың түр өзгерістері

Жем тамырлар. Әр түрлі ортаникалық заттар өсімдіктердің негізгі тамырларының клеткаларында қорға жиналады, жуандап түрін өзгертеді. Мысалы, сәбіз, қызылша, шомыр, шалқант. б.

Түйнектамырлар. Нарғызгүл (георгин), батат, шырыш, таушымылдық өсімдіктерінің тарамдалған тамырлары қоректік затты қорға жинайды. Сондықтан жуандап, шырынды түйнекті тамырға айналады. Жем тамырдан түйнек тамырдың айырмашылығы жем тамырдың тек негізгі тамырына ғана қоректік заттар қоры жиналатындықтан, шырынды болып жуандайды. Бірақ жанама тамырлары өзгеріссіз калады. Ал түйнек тамырда тарамдалған тамырлардын, барлығы жуандап, шырынды болады.

Ауа тамырлар сабақтан дамиды. Оттегі жоқ, батпаққа, сазды жерлерде өсетін өсімдіктер ұштары батпақтан шығып тұрады, қабығы жұқа болады (мангр ағашы, айұрық (плющ), монстера, сауыр (кипарис) және т. б. ) . Ағаш діңіне жабысып өскен сүйсіннің (орхидея) ауа тамырлары ағаш қабығынан сырғып аққан су мен жаңбыр суын сіңіреді. Жапырақтары болмайтындарында фотосинтез қызметін атқарады.

Тіреу тамырлар - тропиктік ормандарда өсетін ағаштарда болатын қосалкьі тамырлар. Мысалы, үнді фикусы басқа ағаштың діңіне жабысып өседі. Дами келе қосалқы тамырлар шығып, біртіндеп ұзарып, топыраққа (жерге) жетеді. Қосалқы тамырлардың саны көбейеді, жуандайды. Тіреу тамырлар ағаштың діңінен алысқа кетеді. Мұндай ағаштардың діңі өте жіңішке, сұлбасы үлкен болады. Үлкен сұлба мен жіңішке дің тіреу тамырларға сүйеніп өседі.

Емізік тамырлар - паразиттік тіршілік ететін өсімдіктердің тамырлары. Бұлар пішіні, түсі жағынан басқа өсімдіктердің тамырларына мүлде ұқсамайды. Тамырлары басқа бір өсімдіктің сабағы мен тамырына жанасқан кезде ғана пайда болады. Емізік тамыр алдымен сабақ өңінде өсінді түрінде шығады. Ол өзіне жанасқан басқа өсімдіктің өңіне (қабығына) еніп, емізік тамырға айналады. Паразиттік тіршілік ететін өсімдіктерде хлорофилл болмайды. Сондықтан емізік тамыры арқылы дайын қоректік заттарды сорады (сұңғыла, арамсояу) . Емізік тамырдың өсуі паразиттік өсімдіктердің қабығын ерітеді. Паразит өсімдіктер қабықтан еніп, емізік дамиды. Емізіктамырлар топырақта болмайды, екінші өсімді-е инеше қадалып тұрады. Бұл - паразит өсімдіктердің тіршілік ету жағдайына бейімделгендігінің айғағы.

Тамырдың қызметтері

1. Тамыр арқылы топырақтан сіңірілген суды және онда еріген минералды тұздарды сабаққа өткізеді.

2. Өсімдікті топыраққа берік орнықтырады.

3. Әр түрлі ортаникалық заттарды (аминқышқылдар, гормондар және т. б. ) синтездейді.

4. Кейбір тамырлар қоректік заттарды қорға жинайды.

5. Басқа өсімдіктердің тамырларымен, микроОрганизмдермен, саңырауқұлақтардың жіпшелерімен әрекеттеседі.

6. Вегетативтік көбеюге қатысады.

Тамырдың өсуі. Тамырлар өсімдіктер түрлеріне байланысты жылдың әр мезгілінде әрқалай өседі Көктемде тамыр қарқынды өседі. Тамырлар өсу кезінде қоректік заттар мен суды бір қалыпта толық пайдаланады. Тамыр ұшынан төмен қарай өседі. Осындай өсу қозғалысы бір жақты әрекет тітіркендіргіштігі (ауырлық күші, жарық) болатын жағдайда тропизм деп аталады. Негізгі тамыр үшін оң геотропизм (жер тартылысының әсерінен бір жақты өсу) тән. Ірі жанама тамырлар жер бетінен қатар өседі, ал ұсақ тамырларда геотропизм болмайды.

Тамыр бөлімдері

Тамыр бөлімдері ұзындығы мен қызметіне қарай тамыр оймақшасы, бөліну, созылу (өсу), copy, өткізгіш аймақтары деп бөлінеді. Тамыр оймақшасы тамыр бөліміне кірмейді. Тамыр ұшындағы түзуші ұлпалардан құралған өсу нүктесінің сыртын қаптап тұрады. Оймақша клеткалары тірі. Сыртқы қабатындағы клеткалары топырақтағы кедергілерге үйкеліп, зақымданып түлеп түседі. Оның орнына жаңа клеткалар түзіліп, ұдайы жаңарып отырады. Тамыр оймақшасының сыртқы қабатындағы клеткалар шырышты зат беледі. Ол зат тамыр ұшындағы жаңадан пайда болған нәзік клеткаларды қажалудан жеңілдетеді. Осылайша тамыр оймақшасы тамырдың бөліну аймағының сыртын қаптап тұрады.

Бөліну аймағы атқаратын қызметіне қарай сыртқы, ортаңғы, ішкі болып 3 қабаттан тұрады. Ең сыртқы қабатындағы клеткалар тамырдың мөлдір өңі мен оймақшасын түзеді. Ортаңғы қабатынан алғашқы қабық, ішкі қабаттан орталық цилиндр түзіледі. Клеткалары дамылсыз бөлініп, басқа бөлімдерінің қалыптасуына себеп болады.

Өсу аймағынын жас клеткалары бөлінбейді. Ұзыннан созылып, ұзарады. Тамыр ұшының топыраққа терең енуіне әсер етеді. Алғашқы өткізгіш ұлпалар осы аймақта түзіле бастайды.

Copy аймағы - өсу аймағынан кейін орналасқан қалың түктері бар бөлік. Тамыр түктері тамырдың сыртын қаптап жатқан жұқа өң қабықшасы клеткаларының созылуынан пайда болады.

Тамыр түктерінің ұзындығы әр түрлі. Әрбір түк - жұқа қабықшасы, цитоплазмасы, ядросы және вакуолі бар жеке ұзын клетка. Ол топырақ түйіршіктерімен тығыз жанасып, суды жөне онда еріген минералды тұздарды сорады. Өсіп келе жатқан жас тамырға тірек қызметін атқарады.

Өткізу аймағы суды және суда еріген қоректік заттарды тамырдан өсімдіктің жер үсті мүшелеріне өткізеді. Бұл аймақта тамыр түктері болмайды, жанама тамырлар көп болады.

§3. Өсімдіктердің минералды қоректенуі

Топырақ - өсімдіктердің су және қоректік элементтер алатын жердің үстіңгі құнарлы қабаты. Өсімдіктер топырақтан

1) макроэлементтер (калий, фосфор, азот жәнет. б. ) ;

2) микроэлементтер (бор, кальций, магний, күкірт, кобальт және т. б. ) алады.

Тыңайтқыштар минералды және ортаникалык болып 2 топқа бөлінеді.

Минералды тыңайтқыштар былай сипатталады:

1. құрамында бір элементтің басымырақ болуы: калийлі (калий хлориді), фосфорлы (суперфосфат), азотты (селитра, несепнәр, аммоний сульфаты) ;

2. элементтердің толықтылығына байланысты: толық құрамында азот, фосфор және калийдің болуы; толымсыз - құрамында осы элементтер біреуінің болмауы. Ортаникалық тыңайтқыштар ортаникалық заттардан шыққан қарашірік, құс саңғырығы, көң, шымтезектен тұрады.

Түйіршікті тыңайткыштар шар тәрізді түйіршікті түрде дайындалған.

Үстеме қоректендіру - өсімдіктер өсіп келе жатқан кезде тыңайтқыш себу. Топыраққа күлді және құрғақ минералды тыңайтқыш себуді құрғақ үстеме қоректендіру деп, ал топыраққа суда ерітілген немесе су қосылған тыңайтқыштар қосуды сұйық үстеме қоректендіру деп атайды.

Тамырдың copy механизмі

Copy күші - бұл осмостық және тургорлық қысымдардың арасындағы айырмашылық.

Осмостық қысым - цитоплазмаға және клетка қабырғасына әсер ететін клетка шырыны ерітіндісінің қысымы.

Тургорлық қысым - клетка қабырғасының клетка шырынының ерітіндісіне әсер ететін қысым. Топырақтағы ерітіндінің тамыр қабығының клеткалары арқылы қозғалысы олардың copy күші айырмашылығына байланысты, яғни соруы аз клеткалардан соруы күшті клеткаларға жүреді.

Тамыр қысымы - бұл барлық тамыр түктерінің copy күші.

Жапырақтардың сору күші- бұл су молекулаларының және тамырлар қабырғаларының арасындағы іліну күші.

Өсімдіктерді топырақсыз өсіру

Гидропоника - өсімдіктерді Организмнің қоректенуі үшін қажетті барлық элементтері бар сулы қоректік қоспада өсіру.

§4. Өркен

Жапырағы мен бүршігі бар бұтақтанбаған жас сабақты өркен дейді. Өркеннің бұтақтануы үш түрлі болады: дихотомиялы (айыр), моноподиалды және симподиалды.

Дихотомиялы (айыр) бұтақтану кезінде өсу конусы екі еселенеді де, екі өркен береді, әрі қарай оның әрбіреуі тағы да екі өркеннен береді және т. с. с. Бұл - бұтақтанудың ежелгі тәсілі (плаундар, мүктер) .

Моноподиалды бұтақтану кезінде бірінші реттің негізгі білігінен жоғары қарай өсуі шектеусіз ұзақ болады, одан екінші реттік және қалған реттегі қысқа жанама біліктер өседі (шырша, самырсын және тағы да басқа жалаңаш-тұқымдылар) .

Симподяалды бұтақтану кезінде негізгі білігі өзінің өсуін ерте тоқтатады, бірақ оның жоғарғы жағының үстінен жанама бүршіктер шыға бастайды. Осы шыққан бүршіктер бірінші реттің білігін ж:алғастырған тәрізденеді. Бұлар өз кезегінде сол сияқты жоғары өсуін тоқтатады да, оның жанама бүршіктері шыға бастайды, одан үшінші реттік білік пайда болады т. с. с. (гүлді өсімдіктер) .

Өркендерді жіктеу

Негізгі өркш тұқым бүршігінің ұрығынан дамиды.

Жанама өркен жанама қолтық бүршіктен дамиды, соның есебінде сабақ бұтақталады.

Қосалқы өркен қосалқы бүршіктерден дамиды, жапырақта, буынаралығында, тамырда болады.

Ұзарған өркеннін буынаралығы алыс орналасқан.

Қысқарған өркеннің буынаралығы алыс орналасқан.

Вегетативтік өркен жапырақ пен бүршік шығарады.

Генеративтік өркенде репродуктивті мүшелер (гүл, жеміс, тұқым) болады.

Өркендердің түр өзгерістері

Тамыр сабақ - жапырақ шығармайтын көп жылдық жер асты өркені. Тамыр сабақтың ұшында бүршік болады, ол буын және буынаралығынан тұрады. Буынында жетілмеген түссіз қабыршақтары (жапырақ қалдығы) орналасады. Қабыршақ қолтығындағы бүршіктерден келешекте жер асты және жер үсті өркендері дамиды. Жер астында дамыған соң ашық жасыл түсті емес (бидайық, інжугүл, ұлпагүл) .

Столон - ұзын жатаған өркен, көбінесе қабыршақты жапырағы болады, бір жылдан аса өмір сүреді және жаңа дараққа бастама береді.

Түйнек - сабақтың түп жағындағы жер асты қолтық бүршіктен дамитын өркеннің ұшындағы бүршік. Бүршік білеуленіп, жуандап өсіп, түйне-е айналады. Түйнектің бүршік қолтығында түссіз жетілмеген жапырақтары майда қабыршақ тәрізді. Жетілмеген жапырағының қурап түсіп қалғандағы ізін көзше дейді. Картопты көбінесе түйнектері арқылы көбейтеді. Түйнектен жер өркендер дамиды.

Жуашық (пиязшық) -түрін өзгерткен шырынды, қысқарған жер асты өркені. Жуашықтар жер астында да, жер үстінде де дамиды. Жер асты жуашықты өсімдіктерге пияз, сарымсақ, сүмбілшаш (гиацинт), лалагүл, жабайы жуа, қызғалдақ т. б. жатады.

Түйнекті жуашық - сырттай қарағанда жуашыққа ұқсас өркен, бірақ қор заттары өсіп кеткен сабақ бөлігінде жиналады, ал оның қабыршағы құрғақ (гладиолус, шафран) .

Шөгір - түрі өзгерген өркен немесе оның бір белігі, төбесі (шырғанақ немесе жапырағы (барбарис) қорғаныш қызметін атқарады.

Мұртшалар - түрі өзгерген өркендер (жүзім, қияр, асқабақ) немесе жапырақтар (бұршақ, асбұршақ), олар тірек, шырмалғыш қызметін атқарады.

§5. Бүршік

Кез келген өркен бүршіктен дамиды, сондықтан бүршік - бастапқы өркен.

Барлық гүлді өсімдіктерде өркеннің түріне қарай 2 түрлі бүршік болады: вегетативтік (өсу) және генеративтік көбею) бүршік.

Вегетативтік бүршік тек ұзарған өркенде ғана орналасады. Одан ұзарған өркен мен жапырақ өсіп шығады. Генеративтік (гүл бүршігі) тек қысқарған өркенге ғана орналасады. Төменірек орналасқан ұсақтау қолтық бүршіктер ашылмай, тыныштық күйге ауысса, бұйыққан бүршік деп аталады. Ол бірнеше жылдар бойы өспейді. Бірақ өсу қабілетін де жоғалтпайды. Тек өсімдік зақымданғанда ғана бұйыққан бүршік қарқынды өсіп, одан ұзарған өркен дамиды. Егер бүршік өркеннің ең ұшына орналасса төбе бүршік, жапырақ қолтығына орналасса жанама бүршік деп аталады. Төбе бүршіктен жан-жаққа бұтақтар өсіп таралады. Өсімдіктің кез келген мүшесінің әр жерінен қосалқы бүршіктер шығады.

§6. Сабақ

Сабақ - өсімдіктің жер асты мүшелері мен жер үсті мүшелерін бір-бірімен жалғастырып тұратын орталық тірек.

Сабақтың түрлері

Өсу бағытына байланысты тік, жатаған, шырмалғыш, өрмелегіш, қысқарған сабақ т. с. с. деп бөлінеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.