ХІХ ғ. 60-90 жж. Қазақстанға жаңа әкімшілік-саяси басқару жүйесінің еңгізілуі

1. 1867.1869 жылдардағы реформа және оның сипаты. Сот құрылысы.
2. Реформаға қарсы Орал, Торғай, Маңқыстаудағы көтерілістер. Қазақстандағы ХІХ ғ. 80.90 жж. әкімшілік.саяси реформалар.
3. Қазақстан халқының этнодемографиялық сипаттамасы. Қазақстанға қоныс аудару қозғалысы. Қазақстандағы казактар. Жетісуға ұйғырлар мен дүнгендердің қоныс аударуы

Ресей Қазақстанды отарлауды аяқтаған соң оны Ресейдің билігіне әкімшілік тұрғысынан мықтап өткізу қажет болды. Осы кезде әкімшілік жүйесі Кіші және Орта жүзде екі түрлі, ұлы жүзде әкімшілік жүйе қалыптасып үлгермеген еді. Сондықтан бүкіл Қазақстанға бірыңғай басқару жүйесін енгізу қажет болды.
Патша үкіметі әкімшілік реформа енгізерден бұрын 1865-1867 жылдарды арнаулы комиссия тағайындап қазақ жерін зерттеп комиссияның зерттеу қорытындысына сүйеніп 1867 жылы Жетісу, Сырдария облыстарын, 1868 жылы Орынбор және Батыс Сібір өлкесін басқару туралы уақытша ереже қабылдады. Бұл ережелер бойынша Қазақстан Түркістан, Орынбор, Батыс Сібір деген үш генерал-губернаторлыққа бөлінді. Генерал губернаторлықтан соң облыс, уезд, болыс, ауыл деген әкімшілік жүйе енгізілді. Орынборда Орал, Торғай, Батыс Сібірде Ақмола, Семей облыстары, Түркістанда Жетісу, Сырдария облыстары болды. Бұрынғы Бөкей ордасын Астрахань губерниясына қосты.
Уездер болысқа бөлінді, болыстар рулық белгімен емес, территориялық белгімен бөлінді. Болыс пен ауылнайды үш жыл сайын сайлайтын болды, бұл лауазымдарға қазақтар сайлана алды. Әкімшілік жүйесінің басқа үш сатысында патша үкіметі тағайындайтын чиновниктер істеді. Қазақстандағы әскери және азаматтық істерді солар шешті. Болыс пен ауылнайдың құзырына ұсақ-түйек істер қалдырды. Болыс пен уездерде әскери сот, ауылда билер соты құрылды.
Ережеде халықтан алынатын салықтың түрі, мөлшері белгіленді. Ережеде мұсылман дінін шектеу, сол арқылы қазақтарды христиан дініне енгізуге байланысты шаралар көрініс тапты. Мешіт-медресені салуға үкімет рұқсат беретін болды, әрбір болыста сайланып қойылатын, облыстық әскери губернаторы бекітетін, үкіметтен айлық алатын бір-ақ молда болуға тиіс болды.

1. Рысбайұлы К. Қазақстан Республикасының тарихы. А., 2001ж.
2. Әбдіәкімүлы К. Қазақстан тарихы. А., 1997ж.
3. Мусин Ч. Қазақстан тарихы. А., 2003ж.
4. Артыкбаев Ж.О. 12 лекций по истории Казахстана. Курс лекции. Астана., 2001.

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

12 - лекция. Тақырыбы: ХІХ ғ. 60-90 жж. Қазақстанға жаңа әкімшілік-саяси басқару жүйесінің еңгізілуі.
Жоспары:
1. 1867-1869 жылдардағы реформа және оның сипаты. Сот құрылысы.
2. Реформаға қарсы Орал, Торғай, Маңқыстаудағы көтерілістер. Қазақстандағы ХІХ ғ. 80-90 жж. әкімшілік-саяси реформалар.
3. Қазақстан халқының этнодемографиялық сипаттамасы. Қазақстанға қоныс аудару қозғалысы. Қазақстандағы казактар. Жетісуға ұйғырлар мен дүнгендердің қоныс аударуы.
Лекцияның мақсаты: 1867-1868 жж. Қазақстандағы реформаның енгізілуі, соттың құрылысы, халық ағарту ісі, дін және медициналық қызмет көрсету ісінің жағдайы, салық салу жүйесіндегі өзгерістер қарастырылады. ХІХғ. ІІ жартысындағы реформаға қарсы Орал, Торғай, Маңқыстаудағы көтерілістер, Қазақстанды отарлаудың әкімшілік құқықтық және басқару негіздерінің қалыптасуы, Қазақстан халқының этнодемографиясы сипатталып, Қазақстандағы қоныс аудару саясатының салдары анықталады.

Лекция мәтіні: 1. 1867-1869 жылдардағы реформа және оның сипаты. Сот құрылысы. Ресей Қазақстанды отарлауды аяқтаған соң оны Ресейдің билігіне әкімшілік тұрғысынан мықтап өткізу қажет болды. Осы кезде әкімшілік жүйесі Кіші және Орта жүзде екі түрлі, ұлы жүзде әкімшілік жүйе қалыптасып үлгермеген еді. Сондықтан бүкіл Қазақстанға бірыңғай басқару жүйесін енгізу қажет болды.
Патша үкіметі әкімшілік реформа енгізерден бұрын 1865-1867 жылдарды арнаулы комиссия тағайындап қазақ жерін зерттеп комиссияның зерттеу қорытындысына сүйеніп 1867 жылы Жетісу, Сырдария облыстарын, 1868 жылы Орынбор және Батыс Сібір өлкесін басқару туралы уақытша ереже қабылдады. Бұл ережелер бойынша Қазақстан Түркістан, Орынбор, Батыс Сібір деген үш генерал-губернаторлыққа бөлінді. Генерал губернаторлықтан соң облыс, уезд, болыс, ауыл деген әкімшілік жүйе енгізілді. Орынборда Орал, Торғай, Батыс Сібірде Ақмола, Семей облыстары, Түркістанда Жетісу, Сырдария облыстары болды. Бұрынғы Бөкей ордасын Астрахань губерниясына қосты.
Уездер болысқа бөлінді, болыстар рулық белгімен емес, территориялық белгімен бөлінді. Болыс пен ауылнайды үш жыл сайын сайлайтын болды, бұл лауазымдарға қазақтар сайлана алды. Әкімшілік жүйесінің басқа үш сатысында патша үкіметі тағайындайтын чиновниктер істеді. Қазақстандағы әскери және азаматтық істерді солар шешті. Болыс пен ауылнайдың құзырына ұсақ-түйек істер қалдырды. Болыс пен уездерде әскери сот, ауылда билер соты құрылды.
Ережеде халықтан алынатын салықтың түрі, мөлшері белгіленді. Ережеде мұсылман дінін шектеу, сол арқылы қазақтарды христиан дініне енгізуге байланысты шаралар көрініс тапты. Мешіт-медресені салуға үкімет рұқсат беретін болды, әрбір болыста сайланып қойылатын, облыстық әскери губернаторы бекітетін, үкіметтен айлық алатын бір-ақ молда болуға тиіс болды.
Ереже бабынша бүкіл қазақ жері патша үкіметінің меншігі деп жарияланды.
1867-68 жылғы әкімшілік реформа екі жылға, уақытша, тәжірибе ретінде енгізілгенді. Алайда бұл тәжірибе 20 жылға созылды. Мұның негізгі себебі қазақ халқының реформаға қарсылық көрсетуінде болды. Әсіресе реформаға қарсы күрес Арал, Торғай облыстарында күшті болды. Қарапайым халықтан құралған сарбаздар патшаның жазалаушы отрядымен шайқасты. Олар 1868 жылғы реформаны енгізуге келген уәкілдерді қуып тастап отырды. Аталмыш облыстарда болған көтеріліс жеңілгенімен патша үкіметінің әкімшілік реформа енгізуіне жол бермеді.
2. Реформаға қарсы Орал, Торғай, Маңқыстаудағы көтерілістер. Қазақстандағы ХІХ ғ. 80-90 жж. әкімшілік-саяси реформалар. Патша үкіметі 80-жылдардың ақырында жаңа реформаны әзірледі. 1886 жылы патша үкіметі Түркістан өлкесін басқару туралы, 1891 жылы Ақмола, Семей, Жетісу, Арал, Торғай облыстарын басқару туралы ереже бекітті. Ереже бойынша 1867-68 жылдары енгізілген бес сатылы әкімшілік жүйе сақталды. Түркістан өлкесі облысқа, уездге бөлінді. 1886 жылғы ереже бойынша Орынбор және Батыс Сібір генерал губернаторын біріктіріп Дала генерал губернаторы атты бір генерал губернаторлық құрылды. Болыстар мен ауылнайлар сайланатын болды, сондай-ақ ережеде көрсетілгендей патша чиновниктерін аталмыш лауазымдарға сайлау жүргізбей-ақ тағайындау құқығы берілді.
Қазақтардан алынатын салық ақшалай алынатын болды. Бұл Ресейде товар-ақша қатынасының дамуына байланысты еді. Ереже бойынша империялдық және халықтық деп аталатын екі сатылы сот жүйесі енгізілді.
XIX ғасырдың алпысыншы, тоқсаныншы жылдарда патша үкіметінің Қазақстанда енгізген реформалары Ресейдің отаршылдық әрекетін жүзеге асыруға қолайлы әкімшілік жүйе қалыптастыру, Ресейде капиталистік қатынастардың дамуына құқык тұрғысынан жағдай жасау мақсатына бағытталды.
XIX ғасырдың соңында Ресей капиталистері Қазақстанда өнеркәсіп өндірісін ұйымдастырып өздерінің капиталын әкеле бастады. Қазақстандағы шикізат, арзан жұмысшы күші өнеркәсіпті дамытуға қолайлы болды.
Кен өндірісі Қазақстанда дами бастаған өнеркәсіптің маңызды саласы болды. 1896 жылы бір ғана Қарқаралы уезінде 70-ке жуық шағын мыс өндіретін, 170 күміс-қорғасын, 3 темір, 2 күміс-никель, 4 мырыш руднигі, Атбасар уезінде 15 жерден мыс, күміс, қорғасын рудниктері ашылды. Бірнеше жерден таскөмір кені ашылды. Кәсіпорындарын пайдалану үшін акционерлік қоғам, әріптестік компаниялар орнады.
Өнеркәсіптің келесі саласы балық кәсіпшілігі. Балық өнеркәсібі Каспий мен Жайық өзенінің маңына топтасты. Каспийдің жағасында 150-ден астам балық аулайтын кәсіпшілік болды. Балқаш, Іле, Зайсан, Арал теңізі, Сырдария өзенінен балық ауланды.
Өнеркәсіптің келесі саласы тұз өндіру. Көл, өзендерден түз өнідірілді. Өнеркәсіптің дамуы жол қатынасын жолға қорды талап етті. Жайық, Ертіс, Іле өендерінде кеме қатынасы дамыды. 1876 жылы Саратовты Орынбормен жалғастырған темір жол іске қосылды. Ғасырдың ақырында Орынбор-Ташкент темір жолы салынып Қазақстан Ресейдің Орталық бөлігімен байланысты.
Өнеркәсіптің дамуына байланысты жұмысшы табы сан жағынан өсті. 1990 жылы Қазақстанда 11 ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.