Қазақстан халқының өсу динамикасы мен қазіргі кезеңдегі түйінді мәселелері

Жоспар
Кіріспе

Кіріспе ... ... ..

І. Қазақстан халқына жалпы шолу
1.1 Демографиялық үрдістерді экономикалық және
әлеуметтік географиялық тұрғыдан зерттеудің негіздері ... ... ...
1.2 Қазақстан Республикасы халқының соңғы он жылдағы өсу динамикасы ...
1.2 Халықтың тууы мен өліміне экономикалық.географиялық талдау..

2. Қазақстан Республикасындағы демографиялық үрдістердің
түйінді мәселелері мен даму болашағы.
2.1 Қазақстан халқының табиғи өсуі...
2.2 Қазақстан Республикасының түйінді мәселелері.
2.3 Қазақстандағы демографиялық үрдістердің даму болашағы.

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі..

Қазіргі өтпелі кезеңде Қазақстан Республикасындағы демографиялық жағдай табиғи өсудің күрт кеміп, сыртқы миграцияның артуы мен жекелеген аумақтардағы еңбек нарқында жұмыс күшінің жетіспеуімен немесе керісінше жұмыссыздықтың белең алуы мен ерекшеленеді.
Еліміздің аумағында 120 ұлт пен ұлыстың өкілдері тұратындықтан демографиялық жағдай тереңнен жан-жақты ойланып шешуді қажет ететін түйінді мәселелердің бірі болып қалуда. /1/
Тақырыптың өзектілігі: Бітіру жұмысы Қазақстан Республикасындағы халықтың табиғи өсуін, жастық-жыныстық құрамын еңбек қорларын тиімді пайдалану мәселелерін ашып көрсетуімен өзекті.
Бітіру жұмысының мақсаты:
- демографиялық үрдістерді зерттеудің экономикалық және әлеуметтік географиялық негіздерін анықтау;
- Қазақстан халқының өсу динамикасы мен қазіргі кезеңдегі түйінді мәселелеріне талдау жасау;
- еліміздегі демографиялық үрдістердің даму болашағы мен оған әсер ететін факторларды айқындау.
Бітіру жұмысының міндеттері:
- Қазақстан Республикасының халқының өсу динамикасын анықтау;
- Туу мен өлімге экономикасық-географиялық талдау жасау;
- Қазіргі демографиялық жағдайды анықтап, оны шешу жолдарын ашып көрсету;
- Қазақстан Республикасындағы еңбек қорларын тиімді пайдалану мен жұмыссыздық мәселелерін шешу жолдарын анықтау;

Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 52 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны:

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...

І. Қазақстан халқына жалпы шолу
1. Демографиялық үрдістерді экономикалық және
әлеуметтік географиялық тұрғыдан зерттеудің негіздері ... ... ...
1.2 Қазақстан Республикасы халқының соңғы он жылдағы
өсу
динамикасы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...
2. Халықтың тууы мен өліміне экономикалық-
географиялық
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...

2. Қазақстан Республикасындағы демографиялық үрдістердің
түйінді мәселелері мен даму болашағы.
2.1 Қазақстан халқының табиғи
өсуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Қазақстан Республикасының түйінді
мәселелері ... ... ... ... ... ... . ...
2.3 Қазақстандағы демографиялық үрдістердің даму

болашағы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...

Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...

Кіріспе

Қазіргі өтпелі кезеңде Қазақстан Республикасындағы демографиялық
жағдай табиғи өсудің күрт кеміп, сыртқы миграцияның артуы мен жекелеген
аумақтардағы еңбек нарқында жұмыс күшінің жетіспеуімен немесе керісінше
жұмыссыздықтың белең алуы мен ерекшеленеді.
Еліміздің аумағында 120 ұлт пен ұлыстың өкілдері тұратындықтан
демографиялық жағдай тереңнен жан-жақты ойланып шешуді қажет ететін түйінді
мәселелердің бірі болып қалуда. 1
Тақырыптың өзектілігі: Бітіру жұмысы Қазақстан Республикасындағы
халықтың табиғи өсуін, жастық-жыныстық құрамын еңбек қорларын тиімді
пайдалану мәселелерін ашып көрсетуімен өзекті.
Бітіру жұмысының мақсаты:
- демографиялық үрдістерді зерттеудің экономикалық және әлеуметтік
географиялық негіздерін анықтау;
- Қазақстан халқының өсу динамикасы мен қазіргі кезеңдегі түйінді
мәселелеріне талдау жасау;
- еліміздегі демографиялық үрдістердің даму болашағы мен оған әсер
ететін факторларды айқындау.
Бітіру жұмысының міндеттері:
- Қазақстан Республикасының халқының өсу динамикасын анықтау;
- Туу мен өлімге экономикасық-географиялық талдау жасау;
- Қазіргі демографиялық жағдайды анықтап, оны шешу жолдарын ашып
көрсету;
- Қазақстан Республикасындағы еңбек қорларын тиімді пайдалану мен
жұмыссыздық мәселелерін шешу жолдарын анықтау;
- Халықтың негізгі түйінді мәселелерімен демографиялық үрдістердің даму
болашағын айқындау.
Бітіру жұмысының теориялық-әдістемелік негіздері: бітіру жұмысының
теориялық негізі ретінде М.Б. Тәтімовтың “Демографическая депопуляция.
Казахстан на пути устойчивому развитию”, А.Я. Боярскидің “Демография
негіздері”, А.Я.Квашаның “Демография негіздері” оқулықтарындағы ғалымдардың
ой-пікірлерімен Қазақстан республикасының статистика агенттігінің 1996-2006
жылдар аралығында шығарылған жылдық есептерінің сандық деректері алынды.
Дәйекті материал ретінде кестелер, диаграммалар берілді. Статистикалық,
математикалық талдау, сипаттау, салыстыру әдістері қолданылды.
Бітіру жұмысының құрылымы мен мазмұны: бітіру жұмысы кіріспеден, екі
тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Бірінші тарауда Қазақстан халқына жалпы шолу жасалып, демографиялық
зерттеу негіздеріне халық санының өсу динамикасына, туу мен өлімге
экономикалық-географиялық талдау жасалған.
Екінші тарауда Қазақстан Республикасында демографиялық үрдістердің
даму болашағы, халықтың табиғи өсуі, қазіргі кезеңдегі түйінді
демографиялық мәселелер мен оны шешу жолдарына талдау жасалған.
Бітіру жұмысының практикалық маңызы: бітіру жұмысындағы теориялық және
эмпирикалық маңызы бар деректерді “География”, “Экономика”, “Тарих”
мамандықтар бойынша білім алатын студенттер, мектеп мұғалімдерімен оқушылар
білім көзі ретінде пайдалана алады.

І- Қазақстан халқына жалпы шолу
1.1 Демографиялық үрдістерді экономикалық және әлеуметтік географиялық
тұрғыдан зерттеудің негіздері

Демография халықтың санын, құрамын, өсу динамикасын, аумақтың
орналасуын, санындағы өзгерістер мен оған әсер ететін факторлар анықтайтын
ғылым 2.
Халықтың қоныстануы, халықтың ұдайы өсуі кең тұрғыдан алғанда табиғи
өсудің есебімен халықтың санының артып толығуы мағынасын білдіреді.
Ұдайы өсу үрдісі туумен өлімнің есебінен жүретін табиғи өсуге тікелей
байланысты.
Халықтың ұдайы өсіп, құрамының өзгеруіне механикалық қозғалыстарда
(миграция) тікелей әсер етеді. Халықты адамдардың жиынтығы ретінде ғана
қарастыруға болмайды. Адамдар бір-бірімен өндірістік қарым-қатынас пен
өндіріс әдістерінің өзгеруі тұрғысынан алғанда тапқа бөлінеді. Халық табиғи
өсудің үйлесуінің нәтижесінде жүретін ұрпақ алмасуынан қалыптасатындықтан
демографиялық құбылыстар адам өміріндегі оқиғалар мен жас ерекшеліктері,
жыныстық құрамындағы өзгерістер жатады 3.
Сондықтан демография ғылымы адамдардың жастық құрамын, жанұялық
өмірлеріндегі өзгерістерді, халықтың білімімен туу мен өлімді, бір жастық
кезеңнен екіншісіне өтуін тіркеп отыруды қажет етеді.
Демография халықтың жастық-жыныстық, діни, әлеуметтік-таптық құрамы
мен оның зерттейтін құбылыстарға тигізетін әсерін және басқада аспектілерін
қарастырады. Материалдық өндірістегі өндіргіш күштердің өндірістің
көлемімен құрылымы ұрпақ алмауы нәтижесінде жаңарып отыратын халықтың өсу
динамикасы мен тығыз байланысты.
Халықтың өсу динамикасын оқып-үйренуде жетекші орынды ұдайы өсу мен
оның құрамдас бөлігі жетекші орындалады.
Халықтың табиғи қозғалысы туу мен өлім-жітім арқылы жүзеге
асыратындықтан демография туу мен өлім-жітімнің ара-салмағын, себеп-
салдарын және оларға әсер ететін факторларды зерттейді.
Зерттеулер туудың мөлшері, оның артуымен келуінің себептерін, жас
ерекшеліктеріне байланысты өлім-жітім мен оның артуын себептерін, туу мен
өлімге байланысты халықтың өсуін, аумақтық артықшылықтарын анықтау
міндеттерін көздейді. Халықтың құрамының ұдайы өсуін зерттегенде демография
міндетті түрде бір жастық топтан екінші жастық топқа өту мәселелеріне зор
мән беріледі.
Халықты қоғамдық өндірістің субъектісі ретінде қарастырғанда оны
дамытуға мүмкіндік беретін өндіргіш күштер қатарына жататын жұмысшылар мен
қызметкерлердің мамандығына, кәсіби біліктіліктеріне, олардың еліміздің
әлеуметтік-экономикалық дамуындағы алатын орнын ашып көрсетуге баса назар
аударылады.
Осыған орай халық қоғамның дамуын жеделдететін немесе тежейтін
маңызды фактордың бірі болып табылады.4
Қазіргі кезеңде белгілі бір елдің экономикасына талдау жасау көбінесе
аумақтың физикалық-географиялық орнының ерекшеліктері мен халқына сипаттама
беруден бастайды.
Халықтың саны мен жастық-жыныстық құрамы туралы деректер алынғаннан
кейін таптық құрамы, ауылдың және қалалық елді мекендерде қоныстануы,
өндірістің әртүрлі салаларында қызмет етуіне, содан соң өндіріліп сыртқа
шығарылатын және сырттан әкелінетін товарларға және оларды тұтыну
мөлшерлеріне талдау жасалады.
Бірақ халықтың саны, тығыздығы мен өсу қарқыны туралы деректер
қоғамдық құрылыс пен бір тарихи формациядан екінші формацияға өтудің себеп-
салдары басқада сұрақтарға жауап бере алмайды. Бірақ батыстың кейбір
әлеуметтанушылары халықтың өсуі, қоғамның дамуын айқындауда маңызы зор деп
есептейді.
Атап айтсақ, Г.Спенсер халықтың өсуін адамдардың өмір сүру жағдайының
өзгеруімен, қоршаған орта жағдайлары мен қоғамдық тәртіптегі өзгерістерге
бейімделуі мен байланыстырады. Орыстың тарихшысы М.М.Ковалевский белгілі
бір заңдылықтарға бағынатына қарамастан халық шаруашылығының формалары
өндірістік ретпен бірінен соң бірін белгілі бір ретпен қарастыру қажет
емес. Олардың эволюциялық дамуының маңызы факторы белгілі бір уақытта
қандайда бір елде халықтың өсуіне белгілі бір дәрежеде тығызтығы әсер етеді
деп жазды.
Мұндай көзқарастар француз әлеуметтанушысы Ж.Стессельдің, американ
биологы Р.Пирлдің еңбектерінде де кездеседі 6.
Қоғамдық жағдай жеке тұлғаның қалыптасып дамуына тікелей әсер
ететіндіктен оны ескермей демографиялық құбылыстарды түсінуге болмайды.
Оған айғақты мысал ретінде идеологиялардың күресін, қазіргі кезеңде
елімізде белең ала бастаған діни ағымдардың мисш-өнерлерінің жастардың
арасында жүргізіп жатқан насихаттарын атап көрсетуге болады. Мальтус
теориясына сәйкес батыс идеологтарының көп келтіретін мысалдарының бірі
капиталистік құрылыстағы жұмыссыздықтың туып әлеуметтік жағдайдың
құлдырауының себебін халықтың санының артуымен түсіндіруге тырысады.
Экономиканың халықпен байланысын оқып үйренудің тамыры тереңде жатыр.
Ол демографиялық факторлардың қоғамның дамуындағы маңызымен тікелей
байланысты. Бұл мәселенің шынайы мазмұны қоғамның тарихының әртүрлі
кезеңінде қоғамның дамуына әсер етіп ол тарихи үрдістердің барысында
өзгеріп отырды.
Құлиеленушілік және феодалдық кезеңдерде негізделіп, демографиялық
детерменизмге сәйкес халықтың өсу динамикасы табиғатпен биологиялық
негізделді. Капитализмге дейінгі ойшылдардың еңбектерінде халықпен табиғат
байлықтарының ара-салмағын белгілі бір аумақта тұрғындардың шектен тыс
немесе аз қоныстануы мен тығыз байланыстырды 6.
Біздің жыл санауымызға дейінгі Ү ғасырда ежелгі қытай философы
Конфуций алғаш рет жердің мөлшері мен адамдардың қоныстануының арсындағы
байланысты ескере отырып, халықтың оңтайлы саны мәселелерін қойды.
Ежелгі грек философтары Платон мен Аристотель халықтың шектен тыс
қоныстану мәселелерін жер байлықтары мен қамтамасыз етуді күрделендіретін
ең күрделі әлеуметтік түйткілді мәселе деп есептеді.
Халықтың саны мен табиғат байлықтарының арасындағы байланыс
тұрғындардың санының шектен тыс өсуі пайдалы және зиынды жақтарын қарастыру
феодализм тұсында да өзекті болды.
Ерте орта ғасыр ойшылдарының өкілдері (Т.Мор, Ф.Кампанелла,
Ф.Аквинский) халықтың санының өсуінің қоғамдық пайдасы туралы тезистерін
ұсынды. Халықтың санының артуының бастапқы капиталдық жинақталуы кезеңінің
ойшылдарының (Т.Мэн, А.Сера, С.Фортрей).
Халықтың санының артуы мемлекеттің күш қуаты мен байлығының негізі
болып табылады деп есептеген көзқарас бастапқы капиталдың жинақталуы
кезеңінің ойшылдарының (Т.Мэн, А.Сера, С.Фортрей) еңбектерінде де жалғасын
тапты.
Мұнымен қатар халықтың санының артуы шектен тыс қоныстану қаупін
тудырады (Д.Таунсенд, Р.Уоллес) деген көзқараста болды. ҮІІІ-ХІХ
ғасырлардағы қоғамдық ой-санада халықтың санының өсуі мен қоғамның дамуының
ара қатынасын саяси-экономикалық тұрғыдан бағалау қалыптасты.
Саяси экономиканың классиктері А.Смит пен Д.Рекардонның еңбектерінде
халықтың санының артуы, халықтың саны мен жұмыс күшінің өсуінің ауытқуын
экономикалық тұрғыдан қарастырды. Осы түйткілді мәселе А.Смиттің халықтың
өсуінің экономикалық заңының негізі болған халықтың санының артуы мен жұмыс
күшінің өсу заңының негізгі мазмұнын қарады. Олардың көзқарасына сай басқа
товарлар сияқты адамға деген сұраныс халықтың өсуі баяулағанда адамдардың
санын арттыруды жеделжетеді. Міне осы сұраныс дүниежүзінің барлық
елдерінде, Солтүстік Америкада, Европа мен Қытайда халықтың санының артуын
реттеуді жүзеге асыруда 7.
Ол алғашында адамдардың жылдан көбеюі бірінші кезеңде баяу, екінші
үшінші кезеңде жедел жүріп Қытайдағыдай өсуді стационарды деңгейде ұстауға
тура келеді.
А.Смит халықтың өсуін арттыратын факторлардың қатарына ауылшаруашылық
айналымындағы жердің ауданымен оны тиімді пайдалануды жатқызды.
А.Смиттің халықтың өсуімен жер байлықтарының ауданын шектеу туралы
ойын Д.Рикардо да дамытып, халықтың күн көрісіне қысым көрсету тезисін
ұсынды. Саяси экономиканың классиктері халықтың санының артуы мен өсу
қарқынының шартты түрдегі экономикалық және табиғи климаттық факторлардың
әсерінен жүзеге асады деген жалпы қорытынды шығарды.
Өнеркәсіптік төңкеріс кезеңінде экономикалық өсумен демографиялық
қарқындылықтың арасындағы қайшылық Т.Р.Мальтустың теориясында айқын
көрініс тапты. Ол әлеуметтік кедейлік пен саяси сілкіністер мен әлеуметтік
дағдарыстардың себептерін демографиялық детерменизм тұрғысынан түсіндірді.
Т.Р.Мальтустың теориясына сәйкес халықты өсуі биологиялық табиғи құбылысқа
негізделетіндіктен қозғалыс дамуының бастапқы факторы болып табылады. Ол
халықтың өсуі мен табиғат байлықтарының арасалмағын жалпы түйінді мәселе
ретінде қарастырды. Т.Р.Мальтус алғаш рет экономикалық –демографиялық
талдауды кешенді тұрғыдан қарастырды 8.
Т.Р.Мальтустың ісін жалғастырушылар оның теориясының екі түйінді
ережесіне баса назар аударды. Олар – ауыл шаруашылығындағы өнімділіктің
төмендеу заңы мен демографиялық қысым қағидасы, сонымен қатар жинақталу
теориясы экономика мен халық стационарлы күйге ұмтылады деген қорытындысы.
Т.Р.Мальтустың демографиялық детерменизм теориясын сынаған К.Маркс
пен оның ізбасарлары демографиялық қарқындылықты әлеуметтік демографиялық
даму, тарих өтпелі қоғамдық жүйе заңдылықтарынан бөліп қарастырды.
Т.Р.Мальтустыкінен айырмашылығы марксизмнің негізін қалаушылар халықтың
шектен тыс артуы мен кедейшілікті әлеуметтік –экономикалық қатынастар
тұрғысынан қарастырды. Олар осы негіщде капитализмде халықтың ұдайы өсуі
салыстырмалы түрде баяу артуы тән деген ой ұсынды.
ХІХ ғасырдың екінші жартысымен ХХ ғасырдың басындағы өнеркәсіптік
революция Мальтус теориясының негізгі ережелерін жоққа шығарды.
Индустриялды экономикадан бастап өндіргіш күштердің индустриалдық
даму жүйесіне дейін халықтың өсуінің дамуындағы өзгерістер демографиялық
үрдістердің әлеуметтік детерменациясын терең зерттеуін қажет етті. Осы
зерттеулердің базасында батыс демографтары халықтардың өсіп дамуының жалпы
қызметін атқаратын демографиялық өтпелілік теориясын дамыта бастады 9.
Демографиялық өтпелілік үрдісінің – мәні туу мен өлім жоғары болатын
ұдайы өсудің дәстүрлі типтің біраз өтпелі кезеңінен кейін жоғары
экономикалық көрсеткіштерге қол жеткізетін ұрпақ беретін туу мен өлім төмен
ұдайы өсудің қазіргі типіне өту тән.
Бірақ демографиялық өтпелілік теориясы негізінен халықтың ұдайы
өсуінің эволюциясын мәні туу мен өлімді ашып көрсеткені мен демографиялық
жүйемен экономиканың өзара қатынасындағы шешуші роль атқаратын техникалық
прогресстің немесе жан басына шаққандағы табыстың қайсысының демографиялық
динамика мен өндірістің өсуі халықтың өсуіне әсер ететінін ашып көрсете
алмайды. Дүниежүзінің қазіргі дамуын демографиялық шындығын жан-жақты ашып
көрсету ерекше өзекті мәселе күйінде қалуда. Дамушы елдердің халқының бір
ұрпағының өмірінің шегіндегі теңестіру қазіргі кезеңде дүниежүзінің шеткі
аймақтарындағы әлеуметтік-экономикалық жағдайларды шиеленістіргендіктен
дамудың жаңа стратегиясын жасау қажеттілігін тудырды.
Қазіргі кезеңдегі дүние жүзіндегі “демографиялық дағдарыс” дамушы
елдердегі әлеуметтік-экономикалық түйінді мәселелермен шектелмейді 10.
Дамыған елдерде халықтың санының өсуі күрт төмендеп туудан өлім
артып депопуляцияға ұшырауда. “Нольдік” өсуі әлемдік қауымдастық үшін
күрделі әлеуметтік түйінді мәселе болып қалуда.
Солардың ішінде халықтың қартаюы 80 жастан асқан адамдардың артуы
жұмысшылардың миграциясының әлеуметтік салдары ең өзекті мәселеге айналуда.
Жұмыс күшінің аймақ, құрылық аралық миграциясының нәтижесінде
халықтың құрамындағы өзгерістер бұл мәселені шешудің экономикалық тұрғыдан
шешуді түбегейлі қайта қарауды қажет етуде.

1.2 Қазақстан Республикасы халқының соңғы он жылдағы өсу динамикасы

Халықтың ағымдық өсуін бағалау қорытындыларына сүйенеді. Оған жыл
сайын еліміздің белгілі бір аумағында туған және сол жерге көшіп келген,
өлген және көшіп кеткендердің ара қатынасын есептеп шығару арқылы
жүргізіледі. Халықта қалалақы және ауылдық деп бөлу мекен жайына қарай
жүргізіледі. Қалалық елдімекендердің қатарына белгіленген заңға сәйкес қала
текті кенттер, жұмысшы және шипажайлық кенттер жатқызылады. Өнеркәсіп
өнімдері өндірілмейтін қалған елдімекендердің барлығы ауылдық болып
саналады. Тұрақты тұрғындарының қатарына белгілі бір елдімекенде тіркелген
немесе уақытша сыртта жүрген тұрғындар жатады. Халықтың жалпы санына
тұрақты тұрғындардың жастық-жыныстық құралы алынады.
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес еңбекке қабілетті
жастағылардың қатарына:
1997 жылғы 1 шілдеден бастап 16 мен 60 жас аралығындағы ерлер, 16 мен
55 жас аралығындағы әйелдер;
1998 жылдан бастап 16 мен 61 жас аралығындағы ерлер, 16 мен 56 жас
аралығындағы әйелдер;
1999 жылдан бастап 16 мен 62 жас аралығындағы ерлер, 16 мен 56 жас
аралығындағы әйелдер;
2000 жылдан бастап 16 мен 62 жас аралығындағы ерлер, 16 мен 57 жас 6
ай аралығындағы әйелдер;
2001 жылдан бастап 16 мен 63 жас аралығындағы ерлер, 16 мен 58 жас
аралығындағы әйелдер жатады 11.
Халық санағы негізінде ұлты балалардың ұлты ата-аналарына жүргізілген
сауалнама арқылы анықталады.
Туу, өлім, жетім, үйленумен ажырасулар жыл сайын шығарылатын
статистикалық деректердің қорытындыларыда берілетін азаматтық қол анти ерін
тіркеу мекемелерінің деректерінен алынады. Туғандардың қатарына тірі туған
балалар ғана жатқызылады.
Халықтың табиғи өсуі, бір жыл ішінде туған және өлген адамдардың ара
салмағы (айырмасы) арқылы есептелінеді.
Туудың жастық коэффиценті әрбір жас тобындағы әйелдердің бір жыл
ішіндегі тууының орташа деңгейімен сипатталады. Олар бір жыл ішіндегі
белгілі бір жас тобына жататын әйелдердің санын босанған әйелдердің санына
бөлу арқылы анықтай отырып алынған нәтижелерге ағымдық баға береді. 20
жасқа дейінгі жас топтарына алымы ретінде 15-19 жас аралығындағы әйелдердің
саны алынады. 15-49 жас аралығындағы жас топтарының коэффициентін
есептегенде тіркеуге алынған 15 ке дейінгіден бастап 50 және жасы одан да
үлкен аналар есепке алынады. Өлімнің жастық коэффициенті әрбір жастық
топтарының орташа өлімі арқылы сипатталады.
Ол белгілі бір жас тобына жататын адамдардың санын сол топтағы өлген
адамдардың санына бөлу арқылы анықталады. Ағындағы жылдық бағалау
нәтижесінде алынады 12.
Қазақстан халқының орташа жасы дүниеге келген бір адамның өмір сүрген
жасын есептеу арқылы анықталады. Белгілі бір кезеңде дүниеге келген
ұрпақтың әрбір жас кезеңіндегі өлу деңгейі ескеріле отырып есептеп
шығарылады. Халықтың миграциясы ішкі істер органдарының келіп түскен
келумен кетуге тіркейтін тараптардың статистикалық есебінің сандық
деректерінің нәтижелеріне талдау жасау арқылы анықталады. Қазақстан
халқының соңғы 6 жылдағы өсу динамикасы 1 кестеде көрсетілген.

1 кесте
Қазақстан халқының 2001-2006 жылдар аралығындағы өсу динамикасы

Халықтың 2001 2002 2003 2004 2005 2006
жалпы санының
өсуі
Жыл басына 14865610 14851059 14866837 14951200 15074767 15219291
халық саны,
адам
Соның ішінде:
қала 8413399 8419331 8457152 8518242 8614651 8696520
Ауыл 6452211 6421728 6409685 6432958 640116 6522771
Жалпы халық
санынан,%
қала 56,6 56,8 56,9 57,0 57,1 57,1
ауыл 43,4 43,2 43,1 43,0 42,9 42,9

2 кесте
1997 –2001 жылдар аралығындағы Республикалық жеке аймақтардағы халықтың өсу
динамикасы
мың адам есебімен
1997 1998 1999 200 2001
Қазақстан 15480,6 15188,2 14957,8 14896,1 14841,9
Республикасы
Ақмола 937,8 897,3 837,4 820,0 810,3
Ақтөбе 705,3 694,6 683,1 678,6 672,6
Алматы 1584,6 1569,1 1559,5 1562,0 1561,8
Атырау 436,4 437,9 439,3 443,0 447,1
Шығыс Қазақстан1600,2 1562,3 1532,5 1518,8 1504,3
Жамбыл 998,5 989,7 984,2 985,1 985,7
Батыс Қазақстан640,3 629,3 618,4 610,8 604,4
Қарағанды 1501,0 1461,1 1413,7 1398,9 1381,6
Қостанай 1133,0 1076,5 1022,3 995,2 972,3
Қызылорда 589,2 592,2 595,7 601,2 605,5
Манғыстау 309,9 314,7 316,3 318,1 323,7
Павлодар 865,8 837,8 807,4 792,4 776,8
Солтүстік 804,3 756,7 726,9 715,6 706,4
Қазақстан
Оңтүстік 1969,4 1966,4 1973,7 1998,6 2025,4
Қазақстан
Астана қаласы 287,4 300,5 318,1 322,4 324,1
Алматы қаласы 1117,7 1120,1 1129,3 1135,4 1139,9

2002 жылы 1 қаңтарда қазақстан Республикасының халқының саны 14820,9
мың адам болса соның 8348,9 мыңы (56,3%) қалалы жерде, 6472,0 мың адам
(43,7%) ауылды жерлерде тұрды.
Ал 2006 жылғы 1 қаңтардағы Қазақстан Республикасының статистика
агенттігінің деректеріне сүйенсек 15219,29 мың адамды құрады. Соның ішінде
8696,52 мың адам (57,1%) қалада, 6522,77 адам (42,9%) ауылдық жерлерде
тұрады 13.
Аталған алты жыл ішінде Қазақстанның халқы 398391 адамға арқан ауыл
халқы 0,8% кеміп, қала халқы 0,8% артқан.

3 кесте
1991-2002 жылдар аралығындағы халықтың санының динамикасы

Жылдар Халық саны Туғандар Өлгендер Табиғи өсу
Барлығы Соның ішінде
әйел
қала ауыл қала ауыл
Қазақстан Республикасы 8635,2 6845,4 8499,4 6688,8
Ақмола 427,2 510,6 397,0 482,3
Ақтөбе 392,5 312,8 389,2 305,4
Алматы 486,0 1098,6 475,0 1094,1
Атырау 254,0 182,4 254,9 183,0
Шығыс Қазақстан 931,3 668,9 913,9 648,4
Жамбыл 465,2 533,3 457,9 531,8
Батыс Қазақстан 260,2 380,1 257,1 372,2
Қарағанды 1232,8 268,2 1199,8 261,3
Қостанай 593,4 539,6 578,5 498,0
Қызылорда 357,4 231,8 359,1 233,1
Маңғыстау 247,3 66,2 248,4 66,3
Павлодар 540,4 325,4 526,5 311,3
Солтүстік Қазақстан 295,9 508,4 281,7 475,0
Оңтүстік Қазақстан 750,3 1219,1 739,8 1226,6
Астана қаласы 287,2 - 300,5 -
Алматы қаласы 1117,7 - 1120,1 -

Жалғасы
1999 2000 2001
қала ауыл
Барлық халық 15219291 100,0
ерлер 7324780 48,1
әйелдер 7894511 51,9
Жалпы халық санынан мына жастағылар, жасы:
0-4 1229254 8,1
5-9 1088163 7,2
10- 14 1363162 9,0
15-19 1578619 10,4
20-24 1417963 9,3
25-29 1232590 8,1
30-34 1143787 7,5
35-39 1057663 6,9
40-44 1101748 7,2
45-49 1039373 6,8
50-54 813829 5,3
55-59 618794 4,1
60-64 340369 2,2
65-69 531248 3,5
70 және одан асқандар 662729 4,4
Жалпы халық санынан мына жастағылар,
жасы:
еңбекке қабілетті жасқа жетпегендер 3982106 26,2
еңбекке қабтетті жастағылар 9652452 63,4
еңбекке қабілетті жастан асқандар 1584733 10,4

6 кесте
Қазақстан халқының жыныстық топтарының саны (мың адам есебімен)
1998 1999 2000
Барлық Соның ішінде Соның Соның ішінде Соның Соның ішінде
халық ішінде ішінде

Қазақстан Республикасы
Қазақстан 100
Республикасы
1997 1998 1999 2000
Барлық тұрғындар
Қазақстан 232356 222380 211815 217379
Республикасы
Ақмола 12126 11384 9737 10066
Ақтөбе 10479 10174 9096 9518
Алматы 23990 23599 22195 22862
Атырау 8823 8270 18181 8235
Шығыс Қазақстан 18687 17808 16654 16713
Жамбыл 17210 16358 15382 16692
Батыс Қазақстан 9116 7945 7034 7530
Қарағанды 18923 18258 16778 16014
Қостанай 13099 12173 10756 10687
Қызылорда 13527 13530 12727 12490
Маңғыстау 6800 6647 5936 6065
Павлодар 10003 9359 . 8729 8732
Солтүстік Қазақстан9263 8331 7806 7844
Оңтүстік Қазақстан 45895 43632 44804 45189
Астана қаласы 3187 3388 3605 4430
Алматы қаласы 11228 11524 12395 14312
Қала халқы
Қазақстан 112402 112002 106541 112154
Республикасы
Ақмола 4827 4672 4140 4480
Ақтөбе 5425 5052 4549 5197
Алматы 7385 7233 6667 6784
Атырау 5030 4826 4765 5245
Шығыс Қазақстан 9420 9507 8988 9158
Жамбыл 6257 6086 5791 6535
Батыс Қазақстан 2814 2581 2348 2617
Қарағанды 15316 14964 14139 13856
Қостанай 5736 5488 4952 4842
Қызылорда 8080 8020 7554 7337
Маңғыстау 4915 5127 4314 4458
Павлодар 5721 5703 5398 5554
Солтүстік Қазақстан2605 2436 2373 2549
Оңтүстік Қазақстан 14456 15395 14563 14800
Астана қаласы 3187 3388 3605 4430
Алматы қаласы 11228 11524 12395 14312
Ауыл халқы
Қазақстан 119954 110378 105274 105225
Республикасы
Ақмола 7299 6712 5597 5586
Ақтөбе 5054 5122 4547 4321
Алматы 16605 16366 15528 16078
Атырау 3793 3444 3416 2990
Шығыс Қазақстан 9267 8301 7666 7555
Жамбыл 10953 10272 9591 10157
Батыс Қазақстан 6302 5364 4686 4913
Қарағанды 3607 3294 2639 2158
Қостанай 7363 6685 5804 5845
Қызылорда 5447 5510 5173 5153
Маңғыстау 1885 1520 1622 1607
Павлодар 4282 3656 3331 3178
Солтүстік Қазақстан6658 5895 5433 5295
Оңтүстік Қазақстан 31439 28237 30241 30389
Астана қаласы - - - -
Алматы қаласы - - - -

жалғасы

Өлгендердің саны

1997 1998 1999 2000
Барлық тұрғындар
Қазақстан 160138 154314 145880 148834
Республикасы
Ақмола 10452 10084 9465 9292
Ақтөбе 6820 6717 6322 6722
Алматы 14474 14204 13597 13950
Атырау 4237 3986 4033 3916
Шығыс Қазақстан 20695 19639 18450 18656
Жамбыл 9075 8602 8187 8889
Батыс Қазақстан6481 6385 6452 6370
Қарағанды 18937 18082 16356 16622
Қостанай 12373 11955 11504 11555
Қызылорда 4769 4658 4418 4459
Маңғыстау 2588 2439 2322 2410
Павлодар 9413 9053 8369 8343
Солтүстік 9859 9313 8665 8912
Қазақстан
Оңтүстік 14809 14392 13485 13747
Қазақстан
Астана қаласы 2948 3054 2832 2932
Алматы қаласы 12208 11751 11423 12059
Қала тұрғындары
Қазақстан 99662 96878 91180 93939
Республикасы
Ақмола 5168 5200 4849 4775
Ақтөбе 4413 4127 3928 4274
Алматы 5653 5562 5177 5292
Атырау 2607 2517 2574 2500
Шығыс Қазақстан 13309 12851 12061 12067
Жамбыл 4715 4385 4191 4635
Батыс Қазақстан3013 2965 3025 3191
Қарағанды 16459 15791 14277 14652
Қостанай 6790 6858 6603 6809
Қызылорда 3062 3080 2917 2958
Маңғыстау 2064 2031 1877 1993
Павлодар 5990 5816 5367 5538
Солтүстік 4254 3991 3774 3810
Қазақстан
Оңтүстік 7009 6899 6305 6454
Қазақстан
Астана қаласы 2948 3054 2832 2932
Алматы қаласы 12208 11751 11423 12059
Ауыл тұрғындары
Қазақстан 60476 57436 54700 54895
Республикасы
Ақмола 5284 4884 4616 4517
Ақтөбе 2407 2590 2394 2428
Алматы 8821 8642 8420 8658
Атырау 1630 1469 1459 1416
Шығыс Қазақстан 7386 6788 6389 6589
Жамбыл 4360 4217 3996 4254
Батыс Қазақстан3468 3420 3427 3179
Қарағанды 2478 2291 2079 1970
Қостанай 5583 5097 4901 4746
Қызылорда 1707 1578 1501 1501
Маңғыстау 524 408 445 417
Павлодар 3423 3237 3002 2805
Солтүстік 5605 5322 4891 5102
Қазақстан
Оңтүстік 7800 7493 7180 7293
Қазақстан
Астана қаласы - - - -
Алматы қаласы - - - -
Соңы
Табиғи өсу
1997 1998 1999 2000
Все население
Қазақстан 72218 68063 65935 68545
Республикасы
Ақмола 1674 1300 272 774
Ақтөбе 3659 3457 2774 2796
Алматы 9516 9395 8598 8912
Атырау 4586 4284 4148 4319
Шығыс Қазақстан -2008 -1831 -1796 -1943
Жамбыл 8135 7756 7195 7803
Батыс Қазақстан2635 1560 582 1160
Қарағанды -14 176 422 -608
Қостанай 726 218 -748 -868
Қызылорда 8758 8872 8309 8031
Маңғыстау 4212 4208 3614 3655
Павлодар 590 306 360 389
Солтүстік -596 -982 -859 -1068
Қазақстан
Оңтүстік 31086 29240 31319 31442
Қазақстан
Астана қаласы 239 334 773 1498
Алматы қаласы -980 -227 972 2253

8 кесте
1990-2002 жылдар аралығындағы Қазақстан халқының санының өзгеруінің
құрамдас бөліктер

Жылдар Жыл Өзгерістер
басындағы
халықтың
саны
Жалпы өсу Табиғи өсуМиграциялыХалықтың жыл
қ өсу соңындағы саны
1990 16313,7 44,5 233,5 -189,0 16358,2
1991 16358,2 93,5 218,9 -125,4 16451,7
1992 16451,7 -25,2 200,1 -225,3 16426,5
1993 16426,5 -91,6 159,4 -251,0 16334,9
1994 16334,9 -378,2 145,3 -523,5 15956,7
1995 15956,7 -280,9 107,4 -388,3 15675,8
1996 15675,8 -195,2 87,2 -282,4 15480,6
1997 15480,6 -292,4 72,2 -364,6 15188,2
1998 15188,2 -230,4 68,1 -298,5 14957,8
1999 14957,8 -61,7 65,9 -127,6 14896,1
2000 14896,1 -54,2 68,6 -122,8 14841,9
2001 14841,9 -21,0 68,6 -89,6 14820,9
2002 14820,9 - - - -

Жоғарыда көрсетілген 1-2 және 6-7 кестелердің деректеріне сүйенсек
Қазақстан Республикасының халқының саны 1992 жылға дейін артып 16451,7 мың
адамға жеткен. Содан кейін бұрынғы КСРО-ның ыдырап одақтас Республикалардың
арасындағы шаруашылықтық байланыстардың үзілуінен туындаған экономикалық
дағдарыстың салдарынан елімізде мекендеген орыс, неміс, украин, белорус
сияқты басқа ұлт өкілдерінің тарихи отандарына көшуіне байланысты халықтың
саны бірден кеміп, жаппай сыртқа көшу белең алғандықтан 1994 жылы халықтың
жалпы өсуінің ең төменгі кері көрсеткіші –378,2 мың адамға жетті.
1992-2006 жыл аралығындағы Қазақстандағы 1000 адамға шаққандағы
туудың жалпы коэффициенті 22,1 ден 14,6 дейін кеміді, бірақ соңғы 5-6 жылда
еліміз ұстанған мемлекеттік демографиялық саясатқа, халықтың әлеуметтік-
экономикалық жағдайының артуына байланысты туудың біртіндеп артуы
байқалуда. Қазақстан Республикасының аумағы 2724,9 мың км2 болғандықтан
халықтың орташа тығыздығы 5,5 адам 3.

1.3 Халықтың тууы мен өліміне экономикалық-географиялық талдау

Халықтың тууына экономикалық-географиялық талдау. Қазақстан
Республикасының халқының санының артуына табиғи өсу тікелей әсер етеді.
Оның төмендеуі туудың кемуімен тығыз байланысты.
Қазақстан Республикасында 1996 жылы әр 1000 адамға шаққандағы туу
көрсеткіші 22,1000 болды. 1995 жылы ол 17,2000. 1957 жылы 15,2000, ал
2000 жылы туу коэффициенті 14,6000 дейін келіп кетті 17.
Туудың ең жоғарғы коэффициенті Оңтүстік Қазақстан (22,5000)
Қызылорда (20,7000) облыстарында тіркелген. Туудың ең төменгі көрсеткіші
Солтүстік Қазақстан (11,0000), Павлодар (11,1000) облыстары мен Алматы
(12,6000) Астана (13,7000) қалаларында тіркелген.
Туудың жалпы көрсеткішінің артуы ауыл тұрғындарының есебінен артуда.
Қазақстан Республикасының статистика агенттігінің деректеріне сай 1997 жылы
қалалардағы әр мың адамға шаққандағы туудың жалпы көрсеткіші 13,1000 болса
ал ауылдың жерлерде ол көрсеткіш 17,7000 болды. Айырмасы 4,6000 құрады.
1998 жылы қала мен ауылдың туудың жалпы көрсеткішнің айырмасы –3,3000,
1999 жылы –3,2000 ал 2000 жылы –2,5000 құрады. Қорыта айтқанда қалалармен
қатар ауыл тұрғындарының арасында туудың жалпы көрсеткішінің келуі
байқалады. Қала тұрғындарының арасындағы туудың төмендеуі әр мың адамға
шаққанда 12,8000 болса 2002 жылы ол көрсеткіш 13,5000 дейін көтерілді.
1999 және 2000 жылғы туудың көрсеткіші 16,0 тең болды.
1992 жылдан басталған экономикалық дағдарыстың нәтижесінде халықтың
әл-ауқаты мен өмір сүру деңгейінің құлдырауы демографиялық жағдайға да
нұқсан келтіліп туу күрт төмендеді.
1992 жылы дүниеге келген балалардың саны 337,6 мың болса, 2000 жылы
215,2 мың адамды құрап ол көрсеткіш 122,4 мыңға дейін кеміді. Туудың кемуі
Қазақстанның барлық облыстарында байқалуда. (5 кесте). Оның себебін
жанұяның өзінен және олардың өмір сүруіне әсер ететін сыртқы жағдайлардан
іздестіру қажет. Қазіргі кездегі жанұя балаларға экономикалық тұрғыдан
қызығушылық тудыруда. Өйткені дүниеге келген әрбір бала жанұяның деңгейін
төмендетіп, үйдегі жұмысқа көп уақытты бөлуді қажет етеді. Балаларды күтіп
тәрбиелеу үшін әйелдердің үйде көп еңбек етуіне тура келеді 18.
Туудың төмендеуіне шаруашылықтық-тұрмыстық факторда күшті әсер етеді.
Атап айтсақ тұрғын үй мәелесі туудың артуын жетеп қана қоймай жанұяның
қалыпты қызметі мен тұрақтылығына да әсер етеді.
Қазақстан Республикасының халқының басым бөлігін 3-4 адамнан тұратын
жанұялар, шамалы бөлігін 8-9 ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.