Мұғалімдердің нарықтық бәсекелестік қабілеттілігін көтерудің бастаулары
1 «Байқоңыр» ғарышайлағы . мол
базистік байлықтың көзі
2 Биоэтанолдың нарықтық құндылығын ашу
3 Мұнай өнімдерінің нарықтық маңызын
түсіндірудің әдіс . тәсілі
базистік байлықтың көзі
2 Биоэтанолдың нарықтық құндылығын ашу
3 Мұнай өнімдерінің нарықтық маңызын
түсіндірудің әдіс . тәсілі
Бәсекелестік қабілеттілікті дамытып отыру-әр бір адамның табиғи қажеттілігі, жаһандық экономиканы өркендетудің заңдылығы, мемлекетті өркениет деңгейіне көтерудің құралы: дамыған елдердің қатарына қосылуы, инновацияны ендірілді, қоғамның дамуы, адамның жетілуі, жұмыстың сапалы дәрежеге арттырылуы бәсекелестіксіз мүмкін емес.
Инновациялық жаңартулар халық шаруашылығы мен әлеуметтік құрылымдардың бәрінде қарқынды жүріп жатқаны белгілі.Осындай педагогикалық инновациялардың да мектеп ісіне көбірек ендірілуі –нарықтық қоғам мен экономиканың прогрессивтік талабы. Осы талаптар мен мақсаттарға сай мұғалімдердің бәсекелестік қабілеттілігін дамыту қажет-ақ. Сонда ғана ескірген консерватизмнің шырмауынан шығып, оқыту процесіндегі тереңдеп кеткен дағдарыстан шығуға мүмкіндік алмақпыз.
Мектептің оқу-тәрбие процесі нарықтық қоғамның дамуына, инновациялық экономиканың шапшаң өсуіне ықпал етіп отыру керек. Ол үшін сабақтарда берілетін білім, жай жаттанды құрғақ білім болмауы тиіс. Ондай білім, ертең капиталға айналатындай нарықтық білім болуы керек. Бұл жағдай нарықтық мазмұнды сабақтар өткізуді талап етеді. Басқаша жағдайда нарықтық қоғам мен оқыту процесінің дамытылуы өзара қарама-қайшылық күйде өтетін болады. Ендеше, мұғалімдердің «нарықтық сабақтарды» өткізе білуі, оқушылар арасында жүргізілетін тәрбиелік іс-шараларға нарықтық сипат бере білу, олардың нарықтық бәсекелестік қабілеттілігін арттыруға әсері мол болмақ.
Инновациялық жаңартулар халық шаруашылығы мен әлеуметтік құрылымдардың бәрінде қарқынды жүріп жатқаны белгілі.Осындай педагогикалық инновациялардың да мектеп ісіне көбірек ендірілуі –нарықтық қоғам мен экономиканың прогрессивтік талабы. Осы талаптар мен мақсаттарға сай мұғалімдердің бәсекелестік қабілеттілігін дамыту қажет-ақ. Сонда ғана ескірген консерватизмнің шырмауынан шығып, оқыту процесіндегі тереңдеп кеткен дағдарыстан шығуға мүмкіндік алмақпыз.
Мектептің оқу-тәрбие процесі нарықтық қоғамның дамуына, инновациялық экономиканың шапшаң өсуіне ықпал етіп отыру керек. Ол үшін сабақтарда берілетін білім, жай жаттанды құрғақ білім болмауы тиіс. Ондай білім, ертең капиталға айналатындай нарықтық білім болуы керек. Бұл жағдай нарықтық мазмұнды сабақтар өткізуді талап етеді. Басқаша жағдайда нарықтық қоғам мен оқыту процесінің дамытылуы өзара қарама-қайшылық күйде өтетін болады. Ендеше, мұғалімдердің «нарықтық сабақтарды» өткізе білуі, оқушылар арасында жүргізілетін тәрбиелік іс-шараларға нарықтық сипат бере білу, олардың нарықтық бәсекелестік қабілеттілігін арттыруға әсері мол болмақ.
1. Moore RT. (1980). "Taxonomic proposals for the classification of marine yeasts and other yeast-like fungi including the smuts". Botanica Marine 23: 361–73.
2. Қазақ Энциклопедиясы, 7 том
3. Биология:Жалпы білім беретін мектептің 7-сыныбына арналған оқулық. Алматы: Атамұра, 2007.
4. Шварцман С.Р., Материалы к истории микофлоры Казахстана, А.-А., 1962; Калымбетов Б., Микологическая флора Заилийского Алатау (Северный Тянь-Шань), А.-А., 1969; Әбиев С., Қазақстан астық тұқымдас өсімдіктерінің тат саңырауқұлақтары, А., 2002.
5. «Мектеп директоры» журнал №4 2008 жыл.
6. Нарықтық түсініктер Алматы 2010 жыл.
7. Мектептегі сыныптан тыс жұмыстардың мазмұнын нарықтандыру. Алматы 2009 жыл.
8. «Дүниетану сабақтарындағы нарықтық түсініктер»
Құдайқұлов М. Ә., Жексембекова М., Өмірәлиев А.
Алматы, 2011 ж.
9. «Дидактическая технология инновационного обучения»
Құдайқұлов М. А., Нұрпеисова С. А., Құдайқұлова С. М.
Алматы 2011 ж.
10. «Жаңа онжылдық-Жаңа экономикалық өрлеу – Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері» (Жолдау), «Егемен Қазақстан» 30. 01. 10 ж. Назарбаев Н. Ә.
11. «Нарықтық оқытудың жүйесі мен технологиясы»
Құдайқұлов М. А., Демеуова Л., Мерейбаева Ж.
Алматы, 2010 ж.
12. Мектептегі сыныптан тыс жұмыстардң мазмұнын нарықтандыру. М.Құдайқұлов,Т.Мәмбеталиев,С.Құдайқұлов
Нарықтық түсініктер.Дүниетану сабақтарында (бастауыш мектеп мұғалімдеріне арналған оқу-әдістемелік құрал)Алматы,2010жыл
Нарықтық педагогика негіздері. М.Ә.Құдайқұлов
2. Қазақ Энциклопедиясы, 7 том
3. Биология:Жалпы білім беретін мектептің 7-сыныбына арналған оқулық. Алматы: Атамұра, 2007.
4. Шварцман С.Р., Материалы к истории микофлоры Казахстана, А.-А., 1962; Калымбетов Б., Микологическая флора Заилийского Алатау (Северный Тянь-Шань), А.-А., 1969; Әбиев С., Қазақстан астық тұқымдас өсімдіктерінің тат саңырауқұлақтары, А., 2002.
5. «Мектеп директоры» журнал №4 2008 жыл.
6. Нарықтық түсініктер Алматы 2010 жыл.
7. Мектептегі сыныптан тыс жұмыстардың мазмұнын нарықтандыру. Алматы 2009 жыл.
8. «Дүниетану сабақтарындағы нарықтық түсініктер»
Құдайқұлов М. Ә., Жексембекова М., Өмірәлиев А.
Алматы, 2011 ж.
9. «Дидактическая технология инновационного обучения»
Құдайқұлов М. А., Нұрпеисова С. А., Құдайқұлова С. М.
Алматы 2011 ж.
10. «Жаңа онжылдық-Жаңа экономикалық өрлеу – Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері» (Жолдау), «Егемен Қазақстан» 30. 01. 10 ж. Назарбаев Н. Ә.
11. «Нарықтық оқытудың жүйесі мен технологиясы»
Құдайқұлов М. А., Демеуова Л., Мерейбаева Ж.
Алматы, 2010 ж.
12. Мектептегі сыныптан тыс жұмыстардң мазмұнын нарықтандыру. М.Құдайқұлов,Т.Мәмбеталиев,С.Құдайқұлов
Нарықтық түсініктер.Дүниетану сабақтарында (бастауыш мектеп мұғалімдеріне арналған оқу-әдістемелік құрал)Алматы,2010жыл
Нарықтық педагогика негіздері. М.Ә.Құдайқұлов
Алматы қаласы
Әуезов аудандық білім бөлімі
Мұғалімдердің нарықтық
бәсекелестік қабілеттілігін
көтерудің бастаулары
№119 мектеп-лицейдің іс-тәжірибесінен
Алматы,2012 жыл
ӘОЖ 371. 031
ББК74.03 (2)
М-82
Әдістемелік жинақты құрастырушылар:
М.М.Төлендиев-№119 мектеп-лицей директоры
Р.Ә.Закирьянова-директордың оқу ісі жөніндегі орынбасары
М.Ә.Құдайқұлов - ҚазҰПУ-нің профессоры, консультант
Мұғалімдердің нарықтық бәсекелестік қабілеттілігін
көтерудің бастаулары
(Алматыдағы №119 мектеп-лицейдің іс-тәжірибесінен)
Жинақты шығаруға жауапты-Р.Закирьянова
Жауапты редакторлар-З.Адишева, Қ.Атемова
Кітапты басуға №119 мектеп-лицейдің
ғылыми-әдістемелік кеңесі ұсынған.
Пікір жазғандар:
1. Қ.Қ.Құнапина - Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-нің доценті, т.ғ.к
2. Л.А.Диханбаева - Әуезов аудандық әдістемелік кабинет
меңгерушісі
Кітапшада, нарықтық қоғам талабына сай мұғалімдердің бәсекеге қабілеттілігін дамытудың жаңадан құрылған тәсілдері және олардың алғашқы нәтижелері баяндалып, пән мұғалімдерінің өткізген нарықтық мазмұнды инновациялық сабақтарының технологиялық ерекшеліктері айқындалады.
Әдістемелік құрал педагогтар қауымына арналған төл туынды болып саналады.
Алматы,2012 жыл
Мектептің оқу-тәрбие үрдісін жаңартуда мұғалімдердің нарықтық бәсекелестік қабілеттілігін көтерудің қажеттілігі мен тәсілдері
Төлендиев Мырзахан- мектеп директоры
Закирьянова Роза- директордың оқу ісі жөніндегі орынбасары
Құдайқұлов Мәулен - ҚазҰПУ-нің профессоры, консультант
Мұғалімдердің бәсекелестік қабілеттілігін дамыту- тіпті тың әрі қиын мәселе. Бұл проблеманы шешуге ұзақ толғанып, көп ойланып, жан-жақты іздене отырып кірістік.
Алдымен, байқап көру үшін, 2009-2010 оқу жылының аяғында, қалалық және аудандық білім бөлімдерінің өкілдерін қатыстыра отырып, оқу-тәрбие үрдісіне нарықтық педагогика негізінде жетілдіру тақырыбы бойынша мұғалімдер үшін дөңгелек үстел өткізіп көрдік.
Бұл тың іс-шараны педагогтар дұрыс қабылдап, мақұлдады.
Содан, 2010-2015 оқу жылдарына арналған Мектептің оқу-тәрбие үрдісін білім экономикасы деңгейінде нарықтандыру арқылы жаңартудың технологиясы деген ғылыми-әдістемелік жоба жасап, оны мектебіміздің педагогикалық кеңестің мәжілісінде (2010жылдың тамыз айында) жан-жақты талқылап бекіттік.
Бұл ғылыми-әдістемелік жобаның алғашқы жылын мұғалімдердің бәсекелестік қабілеттілігін дамыту мәселесіне арнадық, оның толық жоспары №1 кестеде берілген.
№1 кесте
№119 мектеп - лицейдің оқу-тәрбие үрдісін нарықтандырудың 2010-2015 оқу жылдарына
арналған іс-жоспары
№
Жүргізілетін іс-шаралар
Өткізілетін мерзімі
Орындаушылар
1.
Оқу-тәрбие процесін нарықтандырудың қажеттігі мен мән-мағынасын оқып түсіну
2010-2012 ж
Педагогтар
2.
Нарықтық оқыту жүйесінің құрылымымен танысу
2010-2011 ж
Мұғалімдер
3.
Білім экономикасы оқыту әдісінің ерекшеліктерін талдау
2011ж
Пән мұғалімдері
4.
Нарықтық сабақтарды өткізудің технологиясын игеру
Қыркүйек
2011-2012 ж
Пән мұғалімдері
5.
Сыныптан тыс жұмыстарды нарықтандырудың тәжірибесімен танысу
2010-2011ж
Педагогтар
6.
Нарықтық оқыту жүйесі мен білім экономикасы әдісі туралы әдебиеттердің стендісін ұйымдастыру
2011ж
Оқу ісі меңгерушісінің басшылығымен
7.
Пән мұғалімдерін Нарықтық сабақтарды өткізу туралы баяндамалар даярлау
2010-2011
Пән мұғалімдері
8.
Дөңгелек үстел арқылы педагогтарды оқыту үрдісін жаңартудың тәсілдерін насихаттау
2011ж
Оқу ісі меңгерушісі
9.
Пән мұғалімдерінің Нарықтық оқытуды оқу үрдісіне ендіру туралы семинар өткізу
Ақпан
2011ж
Оқу ісі меңгерушісі, проф. М.Құдайқұлов
10.
Оқу-тәрбие үрдісін нарықтандырудың жолдары мен тәсілдері туралы мәселені педагогикалық кеңесте талқылау, жоспар қабылдау
2011ж
Мектеп директоры
11.
Оқушылардан Жас кәсіпкерлер тобын ұйымдастыру, оларға элективтік курс оқу
2011-2013ж
Проф. М. Құдайқұлов
12.
Мұғалімдерге , ата-аналарға, оқушыларға Нарықтық қызмет көрсету
Аптасына 1 рет
Проф. М. Құдайқұлов
13.
Нарықтық оқыту жүйесі -оқытуды жаңартудың құралы кабинетін ұйымдастыру
2011ж
Оқу ісі меңгерушісі, проф. М.Құдайқұлов
14.
Нарықтық мазмұнды әр пән боынша тақырыптық кеш өткізу, кәсіпкерлермен кездестіру
1-2 рет оқу жылында
Пән мұғалімдері
15.
Нарықтық мазмұнды оқу экскурсияларын өткізу
Жылына 1 рет
Пән мұғалімдері
16.
Нарықтық санатты, кәсіби бағдарлы үйірме жұмыстарын жүргізу
Айына 2 рет
Пән мұғалімдері
17.
Озық тәжірибе туралы мақалалар жазу (газет-журналдарға) оқу-тәрбие үрдісін нарықтандыру атты әдістемелік құрал шығару
Жылына 1 мақала
Пән мұғалімдері
18.
Оқу-тәрбие үрдісін нарықтандыру атты әдістемелік құрал шығару
2012ж
Оқу ісі меңгерушісі, проф. М.Құдайқұлов
19.
Оқушылардың ғылыми жобаларын жасауға көмектесу
Оқу ісі меңгерушісі, проф. М.Құдайқұлов
20.
Нарықтық сабақтарды өткізудің технологиясы тақырыбы бойынша пән мұғалімдерінің қалалық әдістемелік семинарын өткізу
Наурыз
2012ж
Мектеп әкімшілігі
21.
Нарықтық мазмұнды сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастыру тақырыбына мұғалімдердің қалалық ғылыми-әдістемелік конференциясын өткізу
Наурыз
2013ж
Мектеп әкімшілігі
22.
Физика, математика, тарих пәндерінен қала мұғалімдері үшін ашық сабақтар өткізу
Қазан
2012ж
Оқу ісінің меңгерушісі
23.
Нарықтық оқытуды пайдалану туралы жаңалық іс-тәжірибемізді жинақтап, ғылыми-әдістемелік жоба ретінде Республикалық Грант алу конкурсына қатынасу
Қазан
2012ж
Оқу ісінің меңгерушісі
Проф. М. Құдайқұлов
Бәсекелестік қабілеттілікті дамытып отыру-әр бір адамның табиғи қажеттілігі, жаһандық экономиканы өркендетудің заңдылығы, мемлекетті өркениет деңгейіне көтерудің құралы: дамыған елдердің қатарына қосылуы, инновацияны ендірілді, қоғамның дамуы, адамның жетілуі, жұмыстың сапалы дәрежеге арттырылуы бәсекелестіксіз мүмкін емес.
Инновациялық жаңартулар халық шаруашылығы мен әлеуметтік құрылымдардың бәрінде қарқынды жүріп жатқаны белгілі.Осындай педагогикалық инновациялардың да мектеп ісіне көбірек ендірілуі - нарықтық қоғам мен экономиканың прогрессивтік талабы. Осы талаптар мен мақсаттарға сай мұғалімдердің бәсекелестік қабілеттілігін дамыту қажет-ақ. Сонда ғана ескірген консерватизмнің шырмауынан шығып, оқыту процесіндегі тереңдеп кеткен дағдарыстан шығуға мүмкіндік алмақпыз.
Мектептің оқу-тәрбие процесі нарықтық қоғамның дамуына, инновациялық экономиканың шапшаң өсуіне ықпал етіп отыру керек. Ол үшін сабақтарда берілетін білім, жай жаттанды құрғақ білім болмауы тиіс. Ондай білім, ертең капиталға айналатындай нарықтық білім болуы керек. Бұл жағдай нарықтық мазмұнды сабақтар өткізуді талап етеді. Басқаша жағдайда нарықтық қоғам мен оқыту процесінің дамытылуы өзара қарама-қайшылық күйде өтетін болады. Ендеше, мұғалімдердің нарықтық сабақтарды өткізе білуі, оқушылар арасында жүргізілетін тәрбиелік іс-шараларға нарықтық сипат бере білу, олардың нарықтық бәсекелестік қабілеттілігін арттыруға әсері мол болмақ.
Нарықтық сабақ-нарықтық қоғам талабына сай келетін сабақтың жаңа түрі. Ол-педагогикалық инновацияның бір формасы, мұғалімнің ізденушілік жаңалығының нәтижесі, сабақты жаңартудың тәсілі, сабақта түсіндірілетін оқу материалының экономикалық мәнін ашудың жолы.
Нарықтық сабақта, мүмкіндігінше ең кемінде 3-10 минут ішінде, әр пәннен берілетін білімнің экономикалық құндылық мәні ашылу керек. Сондықтан барлық сабақтың нарықтық мәнін ашуға мүмкіндік бола бермейді. Ол үшін мұғалімнің ізденушілік , творчестволық ойлау қабілеті, тапқырлық ептілігі жоғары болу керек. Пән мұғалімдерінің нарықтық сауаттылығын көтеру қажет сияқты(дөңгелек үстел, семинар, конференция, консультация алу арқылы). Мұғалім күнделікті ізденіп, ерекше көңіл бөліп отырса, әр пән бойынша жылына 10-15 Нарықтық сабақ өткізудің мүмкіндігі мол Нарықтық сабақтарды өткізудің формалары көп: Оларды ауызша сабақ түсіндіру, лабораториялық жұмыс, демонстрациялық тәжірибе, компьютерді және интерактивті тақта тақтаны, ұялы телефонды пайдалану, экскурсия откізу, тақырыптық кеш, үйірме, факультативтік нарықтық курстар, бизнесмендермен оқушыларды кездестіру түрінде жүргізуге болады.
Әр пән мұғалімі жылына 2 Нарықтық сабақ, 1-2 экскурсия, кеш, үйірме өткізуді мектеп басшылары ұсынып отыр. Осындай Нарықтық сабақтарды өткізу тәжірибесі негізінде биылғы оқу жылы аяғында әдістемелік кітапша шығаруды ойластырып отыр.
Жоспардың нәтижесінде мына іс-шараларға қол жеткізбекпіз:
1. Мұғалімдер оқу-тәрбие жұмысына педагогикалық инновацияларды ендіруді үйренеді.
2. Педагогтардың белсенділігі артатын болады. Олардың творчестволық ойлауы, ізденімпаздыққа, дағдылануы, өз жұмысына жаңалықтар енгізуге әдеттенуі, еліміздегі нарықтық процеске күнделікті қатысуы жетілмек.
3. Пән мұғалімдері сабақ өткізудің нарықтық инновациялық әдіс-тәсілдерін меңгеретін болады.(проблемалық, компьтерлік, интерактивтік, дистанциялық, электрондық, нарықтық, виртуалдық сабақтар сияқты).
4. Әр пән бойынша өтілетін жеке тақырыптардың нарықтық құндылықтарын, білімнің экономикалық бағалылығын, оқу-тәрбиенің кәсіпкерлік маңызын, шағын бизнестің әлеуметтік мәнін, кәсіпкер тұлға тәрбиелеудің қажеттілігін мұғалімдер түсінетін болады.
5. Оқу-тәрбие ісі нарықтық қоғам талабына сай жүргізілетін болады. Оқу-білімнің капиталға айналу жолдары мен бағыттарын игеруге мүмкіндік туғызылады.
6. Мұның бәрі мұғалімдердің бәсекелестік қабілеттілігін көтеруге ықпал етеді.Алдағы, келесі жылдары оқушылардың бәсекеге қабілеттілігін оятуға қолайлы жағдай жасалмақ.
7. Педагогикалық инновацияны дамытушы ұжым ретінде, мектептің атағы арта түседі. Мектеп мұғалімдері педагогикалық инновацияны енгізуші ұжымға айналмақ.
8. Бұл нәтижелердің, мұғалімдердің категориясын тағайындауға әсері мол болмақ.
Мұғалімдеріміздің бәсекеге қабілеттілігін көтеру үшін оның 20 пункттен тұратын көрсеткіштерін, оларды бағалаудың шкаласы мен рейтингісін анықтадық. (№2,3,4 кестелерді қараңыз).
Бәсекеге қабілеттілікті көтерудің көрсеткіштерін (№2-кесте) талдағанда, ондағы мәселелердің 1) ғылыми-әлеуметтік жұмыстар (№1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11 пункттер), 2) әлеуметтік-тәрбиелік іс-шаралар (№12,13,14,15,16,17 пункттер) және 3) оқыту процесін әлеуметтендіру (№18,19,20 пункттер) сияқты үш топқа жинақталғандығын аңғардық. Демек, олардың бәрінің де инновациялық педагогикалық сипаты байқалады.
№2 -кесте 21.10.11ж
Мектептің оқу-тәрбие үрдісін нарықтық заман талабына сай жаңарту үшін мұғалімдердің бәсекелестік қабілеттілігін көтерудің көрсеткіштері
№
Бәсекелестіктің түрлері
Қойылатын балл
1
Жыл мұғалімі конкурсына қатысу
5,4,3,2,1
2
Үздік мұғалім грантын алуға қатысу
3,2,1
3
Ғылыми-әдістемелік жоба грантын алу
2,1
4
Ғылыми-әдістемелік кітаптар мен мақалалар жариялау
4,3,2,1
5
Ғылыми-әдістемелік баяндамалар жасау
4,3,2,1
6
Оқу-тәрбие ісіне педагогикалық инновация енгізу
3,2,1
7
Пән кабинетін нарықтық мазмұнды инновациялық безендіру
3,2,1
8
Нарықтық мазмұнды факультатив ұйымдастыру
2,1
9
Бәсекелестік көрсеткіштерге қосымша инновациялық өзгерістер енгізу
3,2,1
10
Оқушының инновациялық ғылыми жобасына жетекшілік ету
2,1
11
Мектептегі ғылыми - әдістемелік семинарға қатысу, пікір айту
2,1
12
Өндірістік - әлеуметтік орындарға экскурсия өткізу
1
13
Нарықтық мазмұнды тақырыптық кеш ұйымдастыру
2,1
14
Нарықтық мазмұнды үйірме жүргізу
2,1
15
Мұғалімнің заңды кәсіпкерлік қызмет көрсетуі
3,2,1
16
Сынып жетекшісінің сыныбында негативтік оқиғалардың байқалуы
-3,-2,-1
17
Нарықтық мағыналы тәрбиелік іс-шара өткізу
2,1
18
Инновациялық Нарықтық сабақтар өткізу
2,1
19
Инновациялық Ашық сабақтар өткізу
3,2,1
20
Инновациялық факультативтік курсты құру және жүргізу
3,2,1
Жиынтық
Максимум балл -49
Минимум -19
* _________________________ педагогикалық кеңес мәжілісінде мақұлданылған.
* Педагогикалық категорияны тағайындауда есептелінеді, түрлі марапаттауларда ескеріледі.
№3 кесте
Мұғалімдердің нарықтық бәсекелестік көрсеткіштердің деңгейлерін анықтаудың шкаласы
№
Бәсекелестің түрлері
Қойылатын балл
Балл
1
Жыл мұғалімі конкурсына қатысу (Министрліктің ережесі бойынша)
1.Халықаралық деңгейде
2. Республикалық деңгейде
3.Облыстық (қалалық) деңгейде
4. Аудандық деңгейде
5.Мектептік деңгейде
5
4
3
2
1
2
Үздік мұғалім грантын алуға қатысу (Министрліктің ережесі бойынша)
1. Республикалық деңгейде
2.Облыстық (қалалық) деңгейде
3.Мектептік деңгейде
3
2
1
3
Ғылыми - әдістемелік жоба грантын алу
(Министрліктің ережесі бойынша)
1. Республикалық деңгейде
2.Облыстық (қалалық) деңгейде
3.Мектептік деңгейде
3
2
1
4
Ғылыми-әдістемелік кітаптар мақалалар жариялау
1.Кітап шығарса
2.Республикалық баспада
3.Облыстық баспада
4.Қалалық, аудандық баспада
4
3
2
1
5
Ғылыми-әдістемелік баяндамалар жасау
1.Халықаралық деңгейде
2.Республикалық деңгейде
3.Облыстық деңгейде
4. Қалалық, аудандық деңгйде
4
3
2
1
6
Оқу-тәрбие ісіне педагогикалық инновация енгізу
1. Республикалық деңгейде
2.Облыстық (қалалық) деңгейде
3.Мектепішілік деңгейде
3
2
1
7
Пән кабинеттерін нарықтық мазмұнда безендіру
1. Республикалық деңгейде
2.Облыстық (қалалық) деңгейде
3.Мектептішілік деңгейде
3
2
1
8
Нарықтық мазмұнды факультатив ұйымдастыру
1. Республикалық
2.Облыстық,қалалық мағыналы
3.Мектептік
3
2
1
9
Бәсекелестік көрсеткіштерге қосымша инновациялық өзгерістер енгізу
1.Республикалық мәнді
2.Мектептік
2
1
10
Оқушының инновациялық ғылыми жобасына жетекшілік ету
1.Республикалық деңгейде
2.Мектептік, аудандық
2
1
11
Ғылыми-әдістемелік семинарға қатысу, пікір білдіру
1.Пікір білдіріп, мағыналы ұсыныс жасау
2.Семинарға қатысу
2
1
12
Өндірістік - әлеуметтік орындарға экскурсия өткізу
1.Экскурсия өткізу
1
13
Нарықтық мазмұнды тақырыптық кеш ұйымдастыру
1.Республикалық мәнді
2.Мектеп үшін мәнді
2
1
14
Нарықтық мазмұнды үйірме жүргізу
1.Республикалық мәнді
2.Мектептік мәнді
2
1
15
Мұғалімнің заңды кәсіптік қызмет көрсету
1.Республикалық маңызды
3.Облыстық, қалалық маңызды
4. Аудандық, мектептік мәнді
3
2
1
16
Сынып жетекшісінің сыныбында негативті оқиғалардың байқалуы
1.Республикалық деңгейде
3.Облыстық, аудандық деңгейде
5.Мектептік көлемде
-3
-2
-1
17
Нарықтық мағыналы тәрбиелік іс-шаралар өткізу
1. Респуб-қ, қалалық мағыналы
2.Мектептік мағыналы
2
1
18
Нарықтық сабақтар өткізу:
1.Сабақтың тақырыбы мен мазмұнын өзі құрғанда
2.Әдістемесі жасалған сабақты өткізсе
2
1
19
Инновациялық ашық сабақтар өткізу:
1.Респуб-қ, облыстық деңгейде
2.Қалалық, аудандық деңгейде
3. Мектептік деңгейде
3
2
1
20
Инновациялық факультативтік курсты құру және жүргізу
1.Республикалық маңызды
2.Облыстық, қалалық (аудандық) деңгейде
3.Мектептік деңгейде
3
2
1
№4 -кесте
Мұғалімдердің нарықтық бәсекелестік көрсеткіштерінің рейтингі
№
Мұғалімдердің аты-жөні
К ө р с е т к і ш т е р д і ң т ү р л е р і
Барл
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
1
Егемберді Н.Е
3
3
1
1
1
9
2
Әлдибаева Ә.Ө
3
1
1
5
3
Бейсекбаева А
3
1
4
4
Салихарова Н
1
-1
0
5
Орынбаева Г
0
6
Шукурова Г
4
1
1
1
7
7
Абдыкашева А
0
8
Жандаулетова А
0
9
Смагулова З
0
10
Бутинбаева Р
3
3
11
Сыйқымбекова Ш
0
12
Туғанбаева А
0
13
Тоқтарбаева А
0
14
Сүйесінова Б
0
15
Досымбекова З
3
1
1
1
6
16
Ажениязова Д
1
1
2
17
Сағиев Н
1
1
2
18
Бұзаубақова Қ
0
19
Жетекова А
1
3
1
1
6
20
Төлебаева О
3
1
1
5
21
Атемова Қ
2
4
1
1
-1
7
22
Абдрасилова Ш
4
1
1
6
23
Нұрбақыт Г
1
1
24
Оспанова А
1
1
25
Мамақатова Ж
3
1
1
5
26
Төлепова Қ
3
1
4
27
Тусупова Ж
4
1
5
28
Дүйсенбекова А
1
4
1
6
29
Сейтова Г
4
1
5
30
Тұрғанбаева Г
4
1
1
1
1
8
31
Асқарова Ш
1
1
2
32
Сарбасова А
1
1
33
Жанкараева Г
1
1
2
34
Баянова С
0
35
Мустафина З
3
1
1
5
36
Бердалиева Л
1
4
1
1
1
8
37
Нусерова М
1
1
38
Молдамбаева С
3
1
1
5
39
Ертуғанова Б
4
1
1
6
40
Байленова А
4
1
1
6
41
Амирова А
1
1
2
42
Төлеубекқызы А
1
1
43
Жұмаділова Л
2
4
1
1
8
44
Қанатбаева Б
4
1
1
6
45
Дюсенова Қ
0
46
Молдабеков С
0
47
Шойбеков М.Д
0
48
Темешов А.С
0
49
Керімбекова А
3
3
50
Салықбаев Е.Ж
0
51
Саулебаев Ә.Т
0
52
Ермекбаев Р.Е
0
53
Адилова Г.С
0
54
Калымова А
4
1
5
Барлығы
10
0
0
88
0
2
0
0
0
18
30
2
10
0
0
-2
0
0
0
0
158
Мұғалімдердің бәсекелестік қабілеттілігін дамытуда, әсіресе, нарықтық инновациялық сабақтар өткізу көрсеткіші айқын басымдыққа ие болғандығын байқадық. Мәселен, 2011-2012 оқу жылы ондай жаңаша мазмұнды сабақтардың 20 ға жуық түрлері ұйымдастырылып, оқушылардың нарықтық білім алуға қызығушылығын арттыра түсті. Ондай мәнді әрі қызықты сабақтардың қатарында Саңырауқұлақтардың нарықтық маңызы (биологиядан 7 - сыныпта, пән мұғалімі Ә.Дүйсенбекова), Биоэтанолдың нарықтық құндылығын ашу (8-сыныпта физика пәні мұғалімі Ш.Абдрасилова), Байқоңыр ғарышайлағының нарықтық мәні (8-сыныпта реактивтік қозғалысты оқытуға байланысты, физика пәні мұғалімі Қ. Атемова), Астананың нарықтық айшықтары (бастауыш сынып мұғалімі Б.Қанатбаева), Даярлық сыныпта қоршаған ортаға байланысты нарықтық түсінік берудің тәсілдері(бастауыш сынып мұғалімі А.Кенжебек) т.с.с тақырыптарды ерекше атап өтуге болады. Олардың кейбіреулері жаңа типті нарықтық ашық сабақтар өткізіп айрықша көзге түсті.
Сондай-ақ, пән мұғалімдері 10-нан астам әдістемелік тың мақалалар жазып, өздерінің ізденімпаздығын танытып, бәсекеге қабілеттілігінің басым екендігін көрсете білді.
Оқу тәрбие үрдісін жаңарту туралы ғылыми-әдістемелік жобаның алғашқы жылғы орындалуының нәтижесі жиынтық рейтинг түрінде №4 кестеде берілген. Оларды талдап қарасақ, жобаны орындауға қатысқан 54 мұғалімнің 25-і кітап мақалалар шығарып, 88 ұпай алған; 27 мұғалім 30 ұпай жинап, әдістемелік семинарларда өз пікірлерін білдіріп, белсенділіктерін байқата білген; сондай-ақ, оқушылардың ғылыми жобаларына жетекшілік етіп, 18 баллға ие болған; Жыл мұғалімі конкурсына қатысып,
10 ұпай алған. Ең жоғары 9,8,7,6,5 балл жинап, бәсекелестік көштің алғашқы бестіктің орнын иеленген мұғалімдер Н.Егемберді, Г.Шукурова, Л.Бердалиева, Г. Тұрғанбаева, Қ.Атемова жарыстың алдынан көрінді.
Мұғалімдердің көбісі жаңа факультативтік курс ұйымдастыруда, пән кабинеттерін нарықтық мазмұнда безендіруде, нарықтық тәрбие ісін жүргізуде нарықтық сабақтар өткізуде өздерінің қабілеттерінің әлсіздігін көрсетті.
Мұндай кемшіліктерді келесі жылдары бәсекелестікпен кірісіп, түзетуге мұғалімдеріміз күш салар деп сенеміз.
Байқоңыр ғарышайлағы - мол
базистік байлықтың көзі
Атемова Қалдықыз- физика пәні мұғалімі
12-ші сәуір - халықаралық Космонвтика күні. Бұл мереке күнін біздің Байқоңыр ғарышайлағынан бастау алған, оған биыл 50 жыл толды - деп бастадымбылтырғы (2011ж.) сол күнгі өткізген физика сабақтарымды.Үйткені, жарты ғасырлық тарихы бар ғарышайлағына қатысты ғылыми-техникалық мәселелерді кез келген сыныптың физика тақырыптарымен байланыстыруға болады. Байқоңыр ғарышайлағы біздің оқушыларымыз үшін үлкен мәртебе, зор мақтаныш екндігіне жеткіншектерімнің көзін жеткізе баяндаймын.
Космонавтика күні 1961-ші жылдың 12-ші сәуірінде,КСРО азматы Юрий Гагариннің ғарышқа ұшып, Жер шарын бір айналып шығып, Қазақстан топырағына сәтті қонған күніне байланысты жарияланған. Демек, бұл мерекенің алдымен, біздің төл әрі жаңа мәнді әлемді таңдандырар тамаша мереке күніміз деп санауға болады.
Бұқаралық ақпарттық құралдардың (БАҚ) ең соңғы мәліметтеріне қарағанда Жер жүзінде 28 ғарышайлағы жұмыс істейді. Бірақ, олардың 3-еуінен ғана ғарышқа жерсеріктері мен ғарышкерлер ұшырылады (Қазақстандағы Байқоңырдан, АҚШ және Қытай космодромдарынан).
Біздің республикамызда Ғарышагентігі құрылып, көптеген ғылыми-техникалық жобалар іске асырылып жатыр.
Қаз САТ - 2 Қазқстандық спутник ұшырылып, радио-телефон-телевизия-компьютерлі к-интернет байланыстарын жетілдіру мақсатында игілікті әрі нәтижелі жұмыс атқарып келеді;
Қаз САТ - 3 спутнигі жасалып, ұшыруға даярланып жатыр;
Астананың қасында космосқа Жер серіктерінұшыруға керекті қондырғылар мен қажетті электронды-автоматты приборлар жасайтын зауыт жұмыс істей бастады;
Аса жоғары және өте төмен температураға төзімді жаңа материалдари алынып, ғарыштық ракеталар мен спутниктерде пайдаланып келеді;
Шетелдердің және еліміздің университеттерінде ғарышты зеріттеуші мамандар даярлана бастады;
Байқоңыр ғарышайлағында оның бір шетінен Қазақстандық жеке ғарыштық кеден құрылмақшы (1-ші суретті қараңыз), ол арқылы өзімізде жасалған космос кемелері өзіміздің түрлі мақсаттағы спутниктеріміз бен ғарышкемелеріміз ұшырылатын болады. Мұндай Қазақстандық спутниктер арқылы ұшырылатын әртүрлі станциялар республикамыздағы метереологиялық түрлі қауіп-қатерлерді, қазба байлықтарды, ауа райының дәл әрі тез өзгерістерін анықтап, еліміздің сан-салалы шаруашылығына бизнестік байлық әкелетін болады;
Байқоңыр ғарышайлағының құрылысы 1955-ші жылдан басталған. Ол ұзындығы 120,ал ені 80 шақырым аймықты алып жатыр.Байқоңырдан 100-ге жуық кеңестік, 50-ден астам шетелдік, 2 Қазақстандық ғарышкерлер космосқа ұшырылған.
Байқоңыр ғарышжайы 1992-ші жылдан бері Ресейге 50 жылға жалға берілді. Содан бері Бойқоңыр ғарыш айлағын пайдаланғаны үшін Ресей Федерациясы Қазақстанға жыл сайын 150 млн доллар толеп келеді. Соңғы жылдары Байқоңырдан Халықаралық космостық станцияға шетелдік ғарышкерлердің коммерциялық космостық саяхаттары (әрқайсысы 20 млн долларға) жүзеге асырылып келеді. Сондай - ақ, ғарыш кемелерінде көптеген ғылыми-техникалық, биологиалық ауылшаруашылық, метереологиялық, физика-астрономиялық т.с.с. сан алуан зерттеулер жүргізіледі . . . Сонымен бірге, ондай ғарыштық ұшырулардың зиянын да (экологиялық, климаттық, медициналық т.т.) ескермеске болмайды.
Әрқайсың сыни көзқараспен қарай отырып, мына сұрақтарға жауап іздеп, талдандар.
Байқоңырды Ресейге жалға берген пайдалы ма? Одан көретін зиян қанша тұрады? Бізге қайсысы тиімді деп ойлайсың?
Байқоңырды Ресейге жалға бермегенде не болар еді деп санайсың?
Байқоңырдың, шетелдік космостық туризмнен басқа қандай пайдасын көріп жатырмыз?
Байқоңырдан Қазақстандық КазСАТ жер серігі ұшырылды : қашан,не үшін?
Байқоңырдан ғарыштық ұшырулардың Қазақстан үшін зардаптары неде, атап айт. Нақты мысалдар келтір. Мәселен, күнделікті газеттерден алынған мәліметтерді қарасақ, Байқоңырдан Ресейдің ұшырған Протон - М зымырандары қазақ жеріне құлап, ауаны, жерді, суды, өсімдіктер мен жануарларды, адамдарды уландырған. Онда пайдаланылған отын - гептиль өте улы зат. 2007 жылғы қыркүйекте құлаған ракетадағы ондай гентильдің біздің нормадан 500 есе артқан. 2006 жылғы гептильдің біздің територияға келтірген зардабы 141 млрд тенгеге бағаланған екен.
Байқоңырдың нарықтық келешегі қандай болмақ деп ойлайсың?
Байқоңырдың картасын сызып ал (энциклопедиядан, қосымша әдебиеттерден, интернеттен ізде).
Бұл материалды толықтырып физика сабақтарында да (8,11-сыныптарда) пайдаланудың мүмкіндігі мол.
Байқоңырдың ғарыш кешенінің ұшыруы обьектілері үшін қазақ ғалымы, техника ғалымдарының докторы, академик С.П.Королев атындағы Халықаралық және Мемлекеттік сыйлықтардың лауреаты Т. Ысқақовтың зерттеулерінің нәтижесінде жоғары температураға төзімді және жылу изоляциясы берік материалдар алынды. Сондай-ақ, ісікке қарсы белсенділігі бар, радиация зардаптарын емдеуге арналған биологиялық актифті заттар синтезделеді. Қорғаныс министірлігіне өте қажетті қиын балқитын металл емес материалдар алуға қол жеткізілді. Қазақстан шикізат ресурсы негізінде, пісірілген және балқытылған электродтарды дайындаудың технологиясы жасалынды. Байқоңырда дайндалған шлакты металл плиталары Чернобыль аймығында радиоактифті сәулелендіруден қорғау үшін тиімді материал ретінде пайдалануға ұсынылды.М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеттің проректоры, профессор Т.Ысқақов, Қорғаныс министірлігі үшін аса маңызды арнайы Қазақстан- Ғарыш бағдарламасын жасады.
Мұндай ғарыштық зерттеулердің нарықтық және қорғаныстық, сонымен бірге радиациялық-медициналық құндылығы орасан зор екені аян.
1991жылы 2-ші қазандағы тұңғыш қазақ ғарышкерінің стартынан кейін Ббайқоңырда ғарыш зерттеулері агентігі құрылып, оны тұңғыш қазақ ғарышкері Тоқтар Әубәкіріов басқарды.
Ұлттық ғылым академиясының ғарыш саласын дамыту мақсатында жасаған бағдарламалары Ресйдің ғылыми-зерттеу ұйымдарымен бірлесіп орындала бастады.
Ұлттық аэроғарыш агенттігі 1999 жылы Энергетика, индустрия және сауда министірлігінің Аэроғарыш комитеті болып қайта құрылды,одан кейін Үкіметтің 2002 жылы 12-ші қыркүйектегі қаулысымен Көлік және каммуникация министірлігі Аэроғарыш комитетінің мәртебесі берілді.Бұдан әрі 2004 жылы ведомство Білім және ғылым министірлігінің Аэроғарыш комитеті болып қайтадан өзгерді.
Осы уақыт ішінде ғарыш ведомствосының жұмыстары аталған министірліктер үшін екінші кезекке ысырыла берді. Осыдан кейін ғарыш саласында қордаланған проблемалар ғарыш ведомствосының мәртебесін көтеру қажеттігін туғызды.Сөйтіп, Елбасының жарлығымен мемлекеттік менеджменті нақты іске асыру елімізде ғарыш индустриясын құрып, оның қазіргі дүниежүзілік ғарыштық державалар қатарына кіріуне мүмкіндік берді.
Қазіргі кезде Агенттік маңызды жұмыстар атқарып келеді. Мәселен, былтырғы жылы алғаш рет КазСАТ спутнигі ұшырылды, Бәйтерек ірі зымыран-ғарыш жобасын іске асыру басталды. Бүгінде еліміздің экономикалық даму деңгейі өскен сайын ғарыштық бағдарламаларға инвестиция тартуға мүмкіндік жасалып отыр.
Қазақстанда ғарыштық зерттеулер дәстүрі бұрыннан қалыптасқан. Өткен ғасырдың 50-жылдары астрофизикалық бақылаулар мен теориялық зерттеулер жүргізу Астрофизикалық Ғарыштық зерттеулер институтта ұйымдастырылды, ал 90-жылдардың басынан бері Ғарыштық зерттеулер институты жұмыс істеуде.
Бүгінгі таңда ғарыш қызметін дамытуға арналған мемлекеттік бағдарламаны әзірлеу жұмыстары жүргізілуде. Бұл құжат 2020 жылға дейінгі кезеңге арналған.
Ғарыш - геосаяси, экономикалық және ғылыми- тәжірибелік мүдделер тоғысатын сала.Онсыз елімізде біріңғай ақпараттық кеңістікті құру, оның табиғи қорларын зерттеу және тиімді пайдалану,экономикалық мониторинг жүргізу өте қиын.
Ғарышты игеру адамдарға байланыс және көп арналы телехабар таратуды ұйымдастыруға, әртүрлі нысандардың орналасқан жерлерін жоғары дәлдікпен анықтауға және олардың қозғалысын басқарып, метереология мен басқа да көтеген жаңа міндеттерді шешуге мүмкіндіктер береді. Сондай-ақ, ғарышты игеру жұмысында заман талабына сай технологияларды пайдалану зымыран отынының амил және гептиль сияқты жоғары құрамдастары бар зымырантасығыштардың қоршаған ортаға әкелетін зиянды экологиялық әсерін азайтуға мүмкіндік жасайды.
Отандық ғарыш қызметін дамытуға ғарыш кеңістігін зерттеу және бейбіт мақсаттарда пайдалану саласындағы ынтымақтастық туралы халықаралық, үкіметаралық келісімдердің маңызы зор.Бүгінде еліміздің Ресей және Украина елдерімен ынтымақтастықты нығайтуда айтарлықтай жұмыстар атқарып келеді. Сонымен бірге біз алдағы кезде АҚШ,Еуропа Одағы,Қытай,Жапония,Үндістан,Канада ,Оңтүстік Корея және ғарыш бағдарламаларын серпінді дамытып келе жатқан басқа да елдермен өзара тиімді ғарыш ынтымақтастығын нығайтатын боламыз.
Жалпы, ғарыш саласы нақтылы жұмысты қажет ететін ірі бизнестің бір түрі. Сондықтан елімізде бүгіннен бастап оның жұмысын халықаралық аэроғарыш қызметінің талаптарына сай жасау қажет.
Еліміздің ғарыш бағдарламасы - Мемлекет басшысының Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан Жолдауында атап көрсетілгендей, республиканың индустриялық - инновациялық дамуына соны серпін беретін қуатты макрожобаларының бірі.Бұл бағдарлама еліміздің экономикасын дамытуға жағдай жасай отырып, оның бәсекеге қабілетті мемлекеттердің қатарына кіріуне мүмкіндік беретініне сеніміміз мол.
Биоэтанолдың нарықтық құндылығын ашу
Абдрасилова Шолпан-физика пәні мұғалімі
Физика сабақтарында (7, 8, 10-сыныптарда) іштен жанатын қозғалтқыштың (двигательдің), дизель қозғалтқышының жұмыс істеу принциптері физика-техникалық негізде қарастырылады. Олардың бәрінде де жанармайдың жылу энергиясы механикалық энергияға айналудың нәтижесінде автокөлікті, ұшақты, зымыранды, сондай-ақ электртұрақтардың генераторлары қозғалысқа келтірілетіні белгілі.
Қозғалтқыштардың барлығына да керосин, бензин, дизель, гептиль сияқты әр түрлі жанар жағар май қолданылады. Ондай жанармайлардың барлығында да, қозғалтқыштан жанғаннан со ауағу зиянды, көптеген улы химиялық қоспалар бөлініп шығып атмосфераның экологиясын ластайды. Осы заманғы озық технологияның негізінде биоэтанол деген био-химиялық отынның жаңа түрі ойлап шығарылды. Физика, биология, химия сабақтарында мұндай жаңаша биоотынның нарықтық және экологиялық пайдасымен оқушылардың таныстырылғаны жөн.
Жылдан-жылға жер қойнауындағы мұнай қорының тапшылануы, жаһандық жылыну құбылысы мен қалыптасқан әлемдік экологиялық ауыр ахуал көлік жанар-жағармайыныңбалама түрін жасау мәселесінде адамзатты көптен бері толғандырып келе жатқан мәселе екендігі белгілі. Қазір дүние жүзінің бірқатар дамыған мемлекеттері мотор жанар жағармайының тиімді баламасы ретінде биоотын өндіуді шұғыл қолға алып отыр. АҚШ, Қытай, Жапония, Ұлыбритания, Канада сияқты алдынғы қатарлы дамыған мемлекеттер биоэтанол шығаратын зауыттар салуда. Еуропалық Одақтың мәліметі бойынша 2010 жылға қарай Еуропа тұтынатын жалпы отын көлемінің 12 пайызы биоотынның үлесіне тимек.
Озық технологиялық мемлекеттер ден қойған бұл бағытта Қазақстан да алғашқы қадамдар жасай бастады. Компания Биохим акционерлік қоғамы дәнді дақылдардан экологиялық таза жанар-жағармай түрін шығаруды қолға алды. Бұл технологияны қарқынды дамыту үшін Қазақстанда мүмкіндік мол. Әсіресе, биоотын (БО) шығаруға қажетті шикізат жеткілікті.
Қазіргі кезде ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өдеу технологиясы бойынша, 1 тонна сапасы төмен бидайдан 350 литр биоэтанол, 90 кило глютен, 120 кило көмір қышқыл газын және 180 кило жемазық алуға болады. Жоғары технологиялық мүмкіндіктердің нәтижесінде тура осындай мөлшердегі биоотынды шаруашылық қалдықтарынан-дәнді-дақылдардың
сабанынан, жүгері сабақтарынан, күріш қауызынан және басқа да өнім қалдықтарынан алуға болады. Мәселен, 1 тонна сабан немесе жүгері сабанынан 350 литр БО шығарылыда. Есептеулер көрсетіп отырғанындай, жыл сайын елімізде 8,4 млн. Сабан егіс алқаптарында шіріп қалады екен. Оған 500 тонна жүгері сабағы, 100 мың тоннаға жуық күріш қауызын қосыңыз. Сонда егіс алқаптарында 9 млн. тонна шикі заттан жыл сайын 3 млрд. литр биоэтанол (биобутанол) өндіруге болады. Міне қалдықсыз технгологияның құдіреті осындай.
Өндірілген өнімнен барынша мол экономкалық иімділік алу үшін оны терең қайта өңдеу қажет екендігін өмірлік тәжірибе әлдеқашан дәлеледенген. Мәселен, 1 гектар жерден алынған бидайдың өзін-өзі ақтау тиімділігі 28 пайыз, рапс-10 пайыз, жүгері 4-пайыз, бұл өнімдердіте қайта өңдеу нәтижесінде тиімділікті еселеп арттыруға болады. Бо өнеркәсібн дамыту елімізге әрбәр тонадан қосымша 300 АҚШ долары көлемінде табыс табуға мүмкіндік береді. Сол сияқты еліміздің экспорттық қуатын арттырады. Қорыта келгенде:
1-шіден, биоэтанол төрт тактілі іштен жанатын қозғалтқыштан шығатын улы заттарды 90 пайыздай азайтуға септігі бар. Бұл үлкен экологиялық жетістік, әрі жаңалық;
2-шіден, биоэтанолды өндіру егіс далаларындағы қолданылмай жататын қалдықтарды пайдалануға мүмкіндік береді;
3-шіден, биоэтанолды экспортқа шығару мемелекетіміз үшін қыруар пайда береді;
4-шіден, оқушыларды қалдықсыз технологияның не екенін аңғартады, нақты түсіндіреді;
5-шіден, осындай жоспармен 2-ші тоқсанныңи аяғында осы сабақты нарықтық мазмұнда жақсы өткізуге мүмкіндік береді.
Мұнай өнімдерінің нарықтық маңызын
түсіндірудің әдіс - тәсілі
Тұрғанбаева Гүлназира
химия пәнінің мұғалімі
Жоспар:
1) Білім негізі - нарықтық ресурс
а) Мұнайдың нарықтық маңызы
ә) Мұнайдан түсетін экономикалық табыс
б) Мұнай
в) Мұнайдың шығу тарихы
г) Мұнай өндіру кәсіпорны - Қазақстан Республикасының отын-энергетикалық кешенінің негізгі буыны
ғ) Мұнайдың қоршаған ортаға әсері
д) Қорытынды
Мектеп пен ЖОО-дағы процесі қазіргі кездегі жахандық бәсекелестік жағдайындағы инновациялық экономикалық даму талабына сай жүргізіліп келеді ме? Яғни оқу үрдісінде дағдарыс бар ма деген сұрақ заңды туындайды.Осы талаптарға сай еліміздегі қоғамдық-экономикалық қатынастардың барлық салалары (экономика,саясат,өндіріс,ауыл шаруашылығы т.б.)адам танымастай жаңарып нарықтандырылу жолына түсті.Әлі де болса оқыту үрдісінің мазмұны,жастарды кәсіпкерлік қызметке бағдарлау,қандай тұлға тәрбиелеуді нақты анықтау, оқу-тәрбие процесін нарықтандыру,мұғалімдер мен оқушылардың нарықтық сауаттылығын көтеру,оқу бағдарламалары мен оқулықтардың мазмұнына нарықтық сипат беру мәселелері консервативтік деңгейде қалып отырғаны белгілі.Осының нәтижесінде жастарды оқыту процесінің дағдарысқа ұшырағаны мәлім.
Нарықтық қоғам - кәсіпкерлікке негізделіп құрылған.Сондықтан оны,басқаша айтқанда,кәсіпкерлік қоғам деп те айтады.Кәсіпкерлік қоғамның қозғаушы күші - кәсіпкерлік.Мұның себебін қоғамдық-экономикалық формациялық заңдылықтан табуға болады.Өйткені,нарықтық қоғамның базисі-жекеменшік,ол адамдардың еркін экономикалық қарекет негізінде жүргізілді.Ондай іс-әрекетті кәсіпкер (бизнесмен) ғана атқара алады.Сол себепті өркениетті дамыған елдерде халқының 70-80 пайызы жеке кәсіпкерлікпен айналысып күн көреді немесе байиды.Миллионерлері көп ел мықты мемлекет болып саналады.Мәселен,ондайлар АҚШ-та 20миллионнан астам,ал біздің елде санаулы ғана.Қазір Қазақстан халқының 25 пайызы ғана кәсіпкерлікпен табыс табуда.сол себепті ел Президенті Н.Ә.Назарбаевтың биылғы халыққа жолдауында,2020 жылға дейін еліміздегі шағын және орта бизнесті халқымыздың игеруі 40 пайызға жеткізілу міндеті қойылып отыр.Ендеше,республикамыздағы кәсіпкерлік екі есеге жуық өсуі тиіс.
1-кесте. Қазіргі оқу тәрбие процесін жаңартатындай дағдарыстан шығудың кедергі-кемшіліктері:
№
рн
Оқу-тәрбие процесін өзгертіп-жаңартудың кедергілері
1.
Оқыту мазмұны нарықтық қоғам талаптарына сай келмейді.
2.
Оқу-тәрбие үрдісі экономикамыздың инновациялық дамуына қызмет етпейді.
3.
Оқу-тәрбие процесі нарықтандырылмай келеді.
4.
Қандай тұлға тәрбиелеу мәселесі шешілмеген.
5.
Мектептегі оқу-тәрбие ісінің кәсіпкерлік қарекетті игеруге әсері жоқ.
6.
Мектептегі берілетін білім еліміздегі шағын және орташа бизнесті дамытуға ықпал етпейді.
7.
Мұғалімдер мен оқушылардың нарықтық экономикаға сауаты жеткіліксіз.
8.
Жахандық бәсекелестік экономиканың даму деңгейіне сай педагогтар даярланбайды.
Біздердің арнайы зерттеулеріміздің нәтижелеріне сүйенсек, оқыту процесінің дағдарысқа ұшырауының мынадай себептерін атап көрсете аламыз:
1) Оқытудың мазмұны мен жастарды тәрбиелеудің идиологиясы осы заманғы бәсекеге қабілетті нарықтық қоғамның дамуымен сәйкестендірілмеген;
2) Оқыту процесі,инновациялық нарықтық экономиканың дамуын шапшаңдатарлықтай ықпал етпеген;
3) Еліміздегі саясат,экономика,ауыл шаруашылығы,сауда-саттық салалар сияқты,мектептің оқу-тәрбие жұмысы нарықтандырылмаған;
4) Оқушыларды тәрбиелеудің нәтижесінде қандай тұлға қалыптастыру мәселесі шешілмеген;
5) Шағын және орта бизнесті дамытуға мектептегі оқыту процесінің септігі болмай келеді,
6) Педагогтардың нарықтық экономикалық сауаттылығы төменгі деңгейде қалып отыр.
7) Болашақ мұғалімдерді даярлау ісі қазіргі жахандық бәсекеге қабілетті нарықтық экономикалық даму деңгейіне сәйкес келмейді.
Мұнай
Мұнай - көмірсутектер қоспасы болатын, жанатын майлы сұйықтық, қызыл-қоңыр, кейде қара түске жақын, немесе әлсіз жасыл-сары, тіпті түссіз түріде кездеседі, өзіндік иісі бар, жерде тұнбалық қабатында орналасады; пайдалы қазбалардың ең маңызды түрі.
Жалпы мәліметтер
Негізінен алғанда көмірсутектерінен (85%-ға дейін) тұратын бұл заттар дербес үйірімдер шоғыры түрінде жекеленеді: метенды, нафтенді және ароматты (хош иісті) тізбектер. Оның құрамында оттегі, азот, күкірт, асфльтты шайыр қосындылары да кездеседі. Мұнайдың түсі қызғылт,қоңыр қошқыл, кейде ол ашық сарғыш түсті,ақшыл болып та келеді. Мысалы, Әзірбайжанның Сурахана алабында ақшыл түсті мұнай өндіріледі. Мұнай судан жеңіл,оның меншікті салмағы 0,65-0,95 г\см3. Мұнай өз бойынан электр тогын өткізбейді.Сондықтан ол электроникада изолятор (айырушы) ретінде қолданылады. Осы кезеңде мұнай құрамынан екі мыңнан астам халық шаруашылығына керекті заттар алынып отыр: бензин,керосин,лигроин,парафин, көптеген иіссу түрлері, кремдер,парфюмериялық жұмсақ майлар,дәрі-дәрмектер,пластмасса,ма ашина дөңгелектері т.б. Ол қуатты әрі арзан отын-бір тонна мұнай 3 тонна көмірдің,1,3 тонна антрациттың,3,3 шымтезектің қызуына тең.
Қазір "Қара Алтын" деп бағаланатын мұнайдың өзіндік мол тарихы бар.1539 жылы ол тұңғыш рет Америка құрлығынан Европаға тасылатын тауарлардың тізіміне кіріпті. Сол жылы Венесуэладан Испанияға жөнелтілген мұнай тасымалының алғашқы легі бірнеше темір құтыға ғана құйылған жүк екен. Ол кезде дәрігерлер оны тек артрит ауруын емдейге ғана пайдаланатын болған.
Мұнай дүниежүзілік жанар-жағар май-энергетикалық балансында орасан зор үлеске ие: оның адамзат пайдаланатын қуат көздері ішінде 48% алады.Болашақта бұл көрсеткіш мұнай өндірудің қиындай беруіне,және атом және басқа қуат көздерін пайдалануының өсуінен кеми береді.
Әр түрлі мұнай өнімдеріне мұнай коксы,күйе,мұнай пиролизінің әр алуан өнімдері (бензол,толуол,ксилол,т.б.) асидалдар,деэмульгаторлар,хлорпараф индер,т.б. жатады.Мұнай өнімдерінің сапасы физикалық және химиялық қасиеттеріне байланысты бағаланады.
Химия нарығында зерттеу жұмыстарымен айналысатын американдық Chemical Market Associates lnc. (CMAI) мәлімдері бойынша, полистеролдың дүниехүзілік тұтыну көлемі 14,4 млн тоннаға тең,соның ішінде,Батыс және Шығыс Европа тұтыну көлемі 3,5 млн тонна құрастырады.Ең ірі тұтынушы Азия елдері,олардың үлесі жалпы көлемнің 30%-на жуық.
Мұнай мен газдың аралас қоспасы кеніштегі қайта өңдеу кешендерінің біріне түсіп,газ бен мұнай ағымдарына бөліну процестері өтеді.Мұнай мен газды бөлу(сепарациялау) сұйықты салқындату және гравитациялық тәсіл арқылы жүзеге асырылады.
Мұнайдың шығу тарихы
Мұнайдың, ал ертеректе оны тас майы деп атаған, болашағы зор екенін болжаған орыс ғалымы М.В. Ломоносов, Пенсильванияда ең алғаш рет мұнай ұңғымасы бұрғыланғанға дейін жүз жыл бұрын, мұнайдың шығуы жайлы өзінің бірегей теориясын ұсынған еді. Жер қойнауында тереңнен орналасқан шымтезекті шөгінділерден жерасты ыстығымен қою, майлы материя шығарылып, саңылаулар арқылы ағады... Бұл дегеніміз - сирек, әртүрлі сұрыпты, жанатын және құрғақ, қатты материялардың пайда болуы, бұл тас майы - мұнайдың негізі..., - деп жазады 1763 жылы М.В. Ломоносов.Мұнайды қыздыру кезінде мұнайға біраз ұқсайтын қарамайларды беретін көмір мен тақтатастардан шығу теориясы да орыс ғалымдары - академиктер Паллас пен Абихтікі болған еді. Алайда ол кезде олардың қорытындыларының мұнайды іздестіруде практикалық мағынасы аз еді.Ең жемісті болғаны өткен ғасырдың соңында Д. И. Менделеев ұсынған мұнайдың бейорганикалық шығу теориясы еді. Ұлы орыс химигінің айтуы бойынша, жер шарының орталық ядросы темір және құрамдарында көміртегі бар басқа металдардың қоспаларынан құралады. Жер қыртысындағы жарықтардан өткен сулардың әсерінен бұл ядро жеңіл көмірсуларды - ацетилен, этилен және т.б. түзеді. Жер жарықтары арқылы жоғары жер қыртысының суық бөліктеріне көтеріле бере олар мұнайдың негізгі құраушы бөліктері болып табылатын ауыр көмірсулар қоспасына айналады.Харичков және басқа да орыс ғалымдары мұндай әдіспен табиғи мұнайға ұқсас сұйық - жасанды мұнайды алды. Д.И. Менделеев теориясы бойынша мұнай қарқынды тау түзілу орындарында кездеседі. Мұны жиі бақылауға болады, сондықтан Д.И. Менделев қорытындыларын барлаушылар мұнайды іздеуде көп уақыт қолданды.Мұнай өнеркәсібінің дамуы барысында, әдетте, мұнай кездесуі тау түзілу процестері қосымша фактор болып табылатын жағдайларда кездесетініне көз жетті.Мұнай көбінесе теңіздің түбінде, соның ішінде жағажайлық шөгінділерде жиі табылады. Сірә, теңіз өсімдіктері мен жануарлары қалдықтары судың түбіне жинақтала беруінен болар. Өйткені онда су ағысы болмайды, ол тыныштықта тұратындықтан, оған ауаның келуі қиындай түседі. Ауаның әсерінен бұл қалдықтар тотығар еді, ал ауа болмағандықтан, бактериялардың әсерінен бұл қалдықтар құрамы бойынша мұнайға ұқсас, бірақ оларда толығымен мұнайға айналмайтын процестер өтеді. Мұндағы түсініксіз жайт: осы қалдықтардан мұнай қалайша түзіледі? Әңгіме мынада: онда хлорофилдің, яғни өсімдіктердің жасыл түсі негізінің және басқа да екі жүз градустан жоғары температурада тұрақсыз болатын заттардың қалдықтары табылған. Ал барлық мұнайға жақын өнімдерді алатын белгілі химиялық реакциялар тек жоғары температураларда өтеді.Ақыры 1930 жылы ірі кеңес ғалымы - академик Н.Д. Зелинский бұл жерде катализ, яғни өздері аз өзгеріске ұшырайтын заттардың әсерінен химиялық өзгерістерді тездететін құбылыс орын алатынын дәлелдеді. Катализаторлармен өсімдіктерге, бактериялық әсердің өнімдеріне жақын орналасқан заттарға әсер етіп, ол жасанды мұнайды екі жүз градустан төмен температурада алды. Осылайша сұрақтың жауабы шешілді, бірақ түпкілікті емес: ол тәжірибесінде қолданған катализаторлар табиғатта болуы мүмкін емес, олар өте тұрақсыз еді.
Мұнайдың құрамы
Кездесетін жері
Тығыздығы
гсм
Парафин
Цикло-парафин
Аромат
Көмір-сутектер
Пермское (РФ)
0,941
8,1
6,7
15,3
Грозненское (РФ)
0,844
22,2
10,5
5,5
Суруханское
(Азербайджан)
0,848
13,2
21,3
5,2
Калифорнийское
(США)
0,897
9,8
14,9
5,1
Техасское(США)
0,845
26,4
9,7
6,4
Табиғатта мұнай түзілуді іске асыратын заттарды ұзақ іздегеннен кейін химия ғылымдарының докторы, профессор Андрей Владимирович Фрост бұл, әдетте, мұнай қыртыстарын жауып тұратын кейбір сазбалшықтардың қатысымен болатынын анықтады. Өсімдіктер және жануарлар қалдықтарымен бірге тұнып, сазбалшықтар, жануарлар сүйектері мен микроағзалар кейін мұнай түзетін фактор болып табылатын материалдың негізін түзеді. Лай - бұл сазбалшық, өсімдік және басқа да қалдықтардың түр өзгерген қоспасы - бактериялардың әсерінен құмды және басқа да кеуекті тау жыныстарымен қапталады. Олар, өз кезегінде, мұнай мен су өтпейтін сазбалшық және басқа да тау жыныстарының қабаттарымен қапталып, температурасы шамамен жүз градустай қабаттарға дейін түседі. Мұнда мұнай түзілу процесі аяқталады; құрамында лай болатын мұнай біртіндеп қабаттасады да, біз мұнай кенорындарынан табатын кеуекті тау жынысына енеді.
Мұнайдың шығуының жаңа теориясының зор тәжірибелік маңызы бар. Ол мұнайшы-геологтарды мұнайдың түзілу жағдайларын анықтау әдісімен таныстырады. Мұнай қалай пайда болатынын білетін кен барлаушылары оны іздеу орындарын тез анықтайды. Геологиялық жағдайларға байланысты мұнайдың болатын жерлерін және оның мүмкін орын ауыстыру жолдарын анықтауға болады.
Мұнай өндіру кәсіпорны - Қазақстан Республикасының отын-энергетикалық кешенінің негізгі буыны
ҚР-ның отын-энергетикалық кешені еліміздің халық шаруашылығының аса маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Қазақстан өзінің табиға ресурстарының есебінен өзін отын-энергетикалық ресурстармен толықтай қамтамасыз етіп және отынды Республиканың аймағынан тез шығару және электрқуатының берілісін жүзеге асыра алады. Мысалы, отын-энергетикалық ресурстардың меншікті өндірудің көлемі оларды жұмсау көлемінен 15,6 асады. Көмір бойынша оны республикадан шығарып әкету көлемі 42 құрайды, бұл оны тұтыну көлемінен 1,5 есе асады. Мұнай өндірісі оны тұтыну мөлшерінен 1,4 есе асады. Қазақстанның аса бай мұнай және газ кеніштерінің тау геологиялық және экономикалық көрсеткіштері бірдей болып келеді. Мұнай, газ және көмірдің жалпы қоры шамамен алғанда мұнай эквивалентінің 13,0 млрд. Теңгесін (м.э.т.) немесе бірлігіне, б. а. Жан басына 722 м.э.т құрайды. Бұл көрсеткіштер бойынша Қазақстан әлемдегі 10-қа кіреді.
Мұнайдың қоры
Мұнайдың дүние жүзі бойынша қоры 2000ж. Орташа 140 млрд т. Оның көп бөлігі-64%-Орталық және шығыс елдеріне, Америка еліне15%
Жуық шетел елдерімен нарыққа көшу кезінде шаруашылық қаынастардың бұзылуы жағдайларында дербес энергетикалық жүйені қалыптастырып, дайын өнімді алуға дейін өз отындық шикізатының өңделуін ұйымдастыру қажет. Қазақстанда электроэнергетикасын дамыту ісін көмір, су ресурстары тәрізді дәстүрлі көзердің өзіндік базасына негізделумен жүзеге асыру керек. Мұнай өңдеу өнеркәсібінде алғашқы кезектегі мәселеге Павлодар және Шымкенттегі мұнай өңдеуц зауыттарын өзіміздің шикізатпен қамтамасыз ету, сондай-ақ мұнай өңдеу өнімдерінің өз еліміздегі өндірісін арттыру мәселесі жатады.
Көмірсутектердің Қазақстанда өндірілуі
Жылы
Мұнай(млн.т)
Көмір(млн.т)
Табиғи газ(млн.т)
2000 жыл
30,6
74,9
11,5
2005 жыл
62,1
86,6
26,9
2010 жыл
82,1
98,4
36,8
Пайдасы
Мұнай дүние жүзілік жанар-жағар май-энергетикалық балансында орасан зор үлеске ие: оның адамзат пайдаланатын қуат көздері ішінде 48% алады. Болашақта бұл көрсеткіш мұнай өндірудің қиындай беруінен, және атом және басқа қуат көздерін пайдалануының өсуінен кеми береді.
Химия мен мұнай-химия өнеркәсіптерінің қарқынды дамуына байланысты мұнайға деген сұраныс жанар-жағар майлар үшін ғана емес, синтетикалық каучук, синтетикалық талшықтар, пластмасс, жуу құралдарын, пластификатор, бояғыштар т.б. (әлемдік өндірістің 8%-нан астамы) өндіру шикізат көздері үшін өсуде. Осыларды шығаруға бастапқы заттар ретінде көп қолданылатындар: парафиндік көміртектер - метан, этан, пропан, бутан, пентан, гексан, және жоғарымолекулярлықтар (10-20 атомды молекулалы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Әуезов аудандық білім бөлімі
Мұғалімдердің нарықтық
бәсекелестік қабілеттілігін
көтерудің бастаулары
№119 мектеп-лицейдің іс-тәжірибесінен
Алматы,2012 жыл
ӘОЖ 371. 031
ББК74.03 (2)
М-82
Әдістемелік жинақты құрастырушылар:
М.М.Төлендиев-№119 мектеп-лицей директоры
Р.Ә.Закирьянова-директордың оқу ісі жөніндегі орынбасары
М.Ә.Құдайқұлов - ҚазҰПУ-нің профессоры, консультант
Мұғалімдердің нарықтық бәсекелестік қабілеттілігін
көтерудің бастаулары
(Алматыдағы №119 мектеп-лицейдің іс-тәжірибесінен)
Жинақты шығаруға жауапты-Р.Закирьянова
Жауапты редакторлар-З.Адишева, Қ.Атемова
Кітапты басуға №119 мектеп-лицейдің
ғылыми-әдістемелік кеңесі ұсынған.
Пікір жазғандар:
1. Қ.Қ.Құнапина - Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-нің доценті, т.ғ.к
2. Л.А.Диханбаева - Әуезов аудандық әдістемелік кабинет
меңгерушісі
Кітапшада, нарықтық қоғам талабына сай мұғалімдердің бәсекеге қабілеттілігін дамытудың жаңадан құрылған тәсілдері және олардың алғашқы нәтижелері баяндалып, пән мұғалімдерінің өткізген нарықтық мазмұнды инновациялық сабақтарының технологиялық ерекшеліктері айқындалады.
Әдістемелік құрал педагогтар қауымына арналған төл туынды болып саналады.
Алматы,2012 жыл
Мектептің оқу-тәрбие үрдісін жаңартуда мұғалімдердің нарықтық бәсекелестік қабілеттілігін көтерудің қажеттілігі мен тәсілдері
Төлендиев Мырзахан- мектеп директоры
Закирьянова Роза- директордың оқу ісі жөніндегі орынбасары
Құдайқұлов Мәулен - ҚазҰПУ-нің профессоры, консультант
Мұғалімдердің бәсекелестік қабілеттілігін дамыту- тіпті тың әрі қиын мәселе. Бұл проблеманы шешуге ұзақ толғанып, көп ойланып, жан-жақты іздене отырып кірістік.
Алдымен, байқап көру үшін, 2009-2010 оқу жылының аяғында, қалалық және аудандық білім бөлімдерінің өкілдерін қатыстыра отырып, оқу-тәрбие үрдісіне нарықтық педагогика негізінде жетілдіру тақырыбы бойынша мұғалімдер үшін дөңгелек үстел өткізіп көрдік.
Бұл тың іс-шараны педагогтар дұрыс қабылдап, мақұлдады.
Содан, 2010-2015 оқу жылдарына арналған Мектептің оқу-тәрбие үрдісін білім экономикасы деңгейінде нарықтандыру арқылы жаңартудың технологиясы деген ғылыми-әдістемелік жоба жасап, оны мектебіміздің педагогикалық кеңестің мәжілісінде (2010жылдың тамыз айында) жан-жақты талқылап бекіттік.
Бұл ғылыми-әдістемелік жобаның алғашқы жылын мұғалімдердің бәсекелестік қабілеттілігін дамыту мәселесіне арнадық, оның толық жоспары №1 кестеде берілген.
№1 кесте
№119 мектеп - лицейдің оқу-тәрбие үрдісін нарықтандырудың 2010-2015 оқу жылдарына
арналған іс-жоспары
№
Жүргізілетін іс-шаралар
Өткізілетін мерзімі
Орындаушылар
1.
Оқу-тәрбие процесін нарықтандырудың қажеттігі мен мән-мағынасын оқып түсіну
2010-2012 ж
Педагогтар
2.
Нарықтық оқыту жүйесінің құрылымымен танысу
2010-2011 ж
Мұғалімдер
3.
Білім экономикасы оқыту әдісінің ерекшеліктерін талдау
2011ж
Пән мұғалімдері
4.
Нарықтық сабақтарды өткізудің технологиясын игеру
Қыркүйек
2011-2012 ж
Пән мұғалімдері
5.
Сыныптан тыс жұмыстарды нарықтандырудың тәжірибесімен танысу
2010-2011ж
Педагогтар
6.
Нарықтық оқыту жүйесі мен білім экономикасы әдісі туралы әдебиеттердің стендісін ұйымдастыру
2011ж
Оқу ісі меңгерушісінің басшылығымен
7.
Пән мұғалімдерін Нарықтық сабақтарды өткізу туралы баяндамалар даярлау
2010-2011
Пән мұғалімдері
8.
Дөңгелек үстел арқылы педагогтарды оқыту үрдісін жаңартудың тәсілдерін насихаттау
2011ж
Оқу ісі меңгерушісі
9.
Пән мұғалімдерінің Нарықтық оқытуды оқу үрдісіне ендіру туралы семинар өткізу
Ақпан
2011ж
Оқу ісі меңгерушісі, проф. М.Құдайқұлов
10.
Оқу-тәрбие үрдісін нарықтандырудың жолдары мен тәсілдері туралы мәселені педагогикалық кеңесте талқылау, жоспар қабылдау
2011ж
Мектеп директоры
11.
Оқушылардан Жас кәсіпкерлер тобын ұйымдастыру, оларға элективтік курс оқу
2011-2013ж
Проф. М. Құдайқұлов
12.
Мұғалімдерге , ата-аналарға, оқушыларға Нарықтық қызмет көрсету
Аптасына 1 рет
Проф. М. Құдайқұлов
13.
Нарықтық оқыту жүйесі -оқытуды жаңартудың құралы кабинетін ұйымдастыру
2011ж
Оқу ісі меңгерушісі, проф. М.Құдайқұлов
14.
Нарықтық мазмұнды әр пән боынша тақырыптық кеш өткізу, кәсіпкерлермен кездестіру
1-2 рет оқу жылында
Пән мұғалімдері
15.
Нарықтық мазмұнды оқу экскурсияларын өткізу
Жылына 1 рет
Пән мұғалімдері
16.
Нарықтық санатты, кәсіби бағдарлы үйірме жұмыстарын жүргізу
Айына 2 рет
Пән мұғалімдері
17.
Озық тәжірибе туралы мақалалар жазу (газет-журналдарға) оқу-тәрбие үрдісін нарықтандыру атты әдістемелік құрал шығару
Жылына 1 мақала
Пән мұғалімдері
18.
Оқу-тәрбие үрдісін нарықтандыру атты әдістемелік құрал шығару
2012ж
Оқу ісі меңгерушісі, проф. М.Құдайқұлов
19.
Оқушылардың ғылыми жобаларын жасауға көмектесу
Оқу ісі меңгерушісі, проф. М.Құдайқұлов
20.
Нарықтық сабақтарды өткізудің технологиясы тақырыбы бойынша пән мұғалімдерінің қалалық әдістемелік семинарын өткізу
Наурыз
2012ж
Мектеп әкімшілігі
21.
Нарықтық мазмұнды сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастыру тақырыбына мұғалімдердің қалалық ғылыми-әдістемелік конференциясын өткізу
Наурыз
2013ж
Мектеп әкімшілігі
22.
Физика, математика, тарих пәндерінен қала мұғалімдері үшін ашық сабақтар өткізу
Қазан
2012ж
Оқу ісінің меңгерушісі
23.
Нарықтық оқытуды пайдалану туралы жаңалық іс-тәжірибемізді жинақтап, ғылыми-әдістемелік жоба ретінде Республикалық Грант алу конкурсына қатынасу
Қазан
2012ж
Оқу ісінің меңгерушісі
Проф. М. Құдайқұлов
Бәсекелестік қабілеттілікті дамытып отыру-әр бір адамның табиғи қажеттілігі, жаһандық экономиканы өркендетудің заңдылығы, мемлекетті өркениет деңгейіне көтерудің құралы: дамыған елдердің қатарына қосылуы, инновацияны ендірілді, қоғамның дамуы, адамның жетілуі, жұмыстың сапалы дәрежеге арттырылуы бәсекелестіксіз мүмкін емес.
Инновациялық жаңартулар халық шаруашылығы мен әлеуметтік құрылымдардың бәрінде қарқынды жүріп жатқаны белгілі.Осындай педагогикалық инновациялардың да мектеп ісіне көбірек ендірілуі - нарықтық қоғам мен экономиканың прогрессивтік талабы. Осы талаптар мен мақсаттарға сай мұғалімдердің бәсекелестік қабілеттілігін дамыту қажет-ақ. Сонда ғана ескірген консерватизмнің шырмауынан шығып, оқыту процесіндегі тереңдеп кеткен дағдарыстан шығуға мүмкіндік алмақпыз.
Мектептің оқу-тәрбие процесі нарықтық қоғамның дамуына, инновациялық экономиканың шапшаң өсуіне ықпал етіп отыру керек. Ол үшін сабақтарда берілетін білім, жай жаттанды құрғақ білім болмауы тиіс. Ондай білім, ертең капиталға айналатындай нарықтық білім болуы керек. Бұл жағдай нарықтық мазмұнды сабақтар өткізуді талап етеді. Басқаша жағдайда нарықтық қоғам мен оқыту процесінің дамытылуы өзара қарама-қайшылық күйде өтетін болады. Ендеше, мұғалімдердің нарықтық сабақтарды өткізе білуі, оқушылар арасында жүргізілетін тәрбиелік іс-шараларға нарықтық сипат бере білу, олардың нарықтық бәсекелестік қабілеттілігін арттыруға әсері мол болмақ.
Нарықтық сабақ-нарықтық қоғам талабына сай келетін сабақтың жаңа түрі. Ол-педагогикалық инновацияның бір формасы, мұғалімнің ізденушілік жаңалығының нәтижесі, сабақты жаңартудың тәсілі, сабақта түсіндірілетін оқу материалының экономикалық мәнін ашудың жолы.
Нарықтық сабақта, мүмкіндігінше ең кемінде 3-10 минут ішінде, әр пәннен берілетін білімнің экономикалық құндылық мәні ашылу керек. Сондықтан барлық сабақтың нарықтық мәнін ашуға мүмкіндік бола бермейді. Ол үшін мұғалімнің ізденушілік , творчестволық ойлау қабілеті, тапқырлық ептілігі жоғары болу керек. Пән мұғалімдерінің нарықтық сауаттылығын көтеру қажет сияқты(дөңгелек үстел, семинар, конференция, консультация алу арқылы). Мұғалім күнделікті ізденіп, ерекше көңіл бөліп отырса, әр пән бойынша жылына 10-15 Нарықтық сабақ өткізудің мүмкіндігі мол Нарықтық сабақтарды өткізудің формалары көп: Оларды ауызша сабақ түсіндіру, лабораториялық жұмыс, демонстрациялық тәжірибе, компьютерді және интерактивті тақта тақтаны, ұялы телефонды пайдалану, экскурсия откізу, тақырыптық кеш, үйірме, факультативтік нарықтық курстар, бизнесмендермен оқушыларды кездестіру түрінде жүргізуге болады.
Әр пән мұғалімі жылына 2 Нарықтық сабақ, 1-2 экскурсия, кеш, үйірме өткізуді мектеп басшылары ұсынып отыр. Осындай Нарықтық сабақтарды өткізу тәжірибесі негізінде биылғы оқу жылы аяғында әдістемелік кітапша шығаруды ойластырып отыр.
Жоспардың нәтижесінде мына іс-шараларға қол жеткізбекпіз:
1. Мұғалімдер оқу-тәрбие жұмысына педагогикалық инновацияларды ендіруді үйренеді.
2. Педагогтардың белсенділігі артатын болады. Олардың творчестволық ойлауы, ізденімпаздыққа, дағдылануы, өз жұмысына жаңалықтар енгізуге әдеттенуі, еліміздегі нарықтық процеске күнделікті қатысуы жетілмек.
3. Пән мұғалімдері сабақ өткізудің нарықтық инновациялық әдіс-тәсілдерін меңгеретін болады.(проблемалық, компьтерлік, интерактивтік, дистанциялық, электрондық, нарықтық, виртуалдық сабақтар сияқты).
4. Әр пән бойынша өтілетін жеке тақырыптардың нарықтық құндылықтарын, білімнің экономикалық бағалылығын, оқу-тәрбиенің кәсіпкерлік маңызын, шағын бизнестің әлеуметтік мәнін, кәсіпкер тұлға тәрбиелеудің қажеттілігін мұғалімдер түсінетін болады.
5. Оқу-тәрбие ісі нарықтық қоғам талабына сай жүргізілетін болады. Оқу-білімнің капиталға айналу жолдары мен бағыттарын игеруге мүмкіндік туғызылады.
6. Мұның бәрі мұғалімдердің бәсекелестік қабілеттілігін көтеруге ықпал етеді.Алдағы, келесі жылдары оқушылардың бәсекеге қабілеттілігін оятуға қолайлы жағдай жасалмақ.
7. Педагогикалық инновацияны дамытушы ұжым ретінде, мектептің атағы арта түседі. Мектеп мұғалімдері педагогикалық инновацияны енгізуші ұжымға айналмақ.
8. Бұл нәтижелердің, мұғалімдердің категориясын тағайындауға әсері мол болмақ.
Мұғалімдеріміздің бәсекеге қабілеттілігін көтеру үшін оның 20 пункттен тұратын көрсеткіштерін, оларды бағалаудың шкаласы мен рейтингісін анықтадық. (№2,3,4 кестелерді қараңыз).
Бәсекеге қабілеттілікті көтерудің көрсеткіштерін (№2-кесте) талдағанда, ондағы мәселелердің 1) ғылыми-әлеуметтік жұмыстар (№1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11 пункттер), 2) әлеуметтік-тәрбиелік іс-шаралар (№12,13,14,15,16,17 пункттер) және 3) оқыту процесін әлеуметтендіру (№18,19,20 пункттер) сияқты үш топқа жинақталғандығын аңғардық. Демек, олардың бәрінің де инновациялық педагогикалық сипаты байқалады.
№2 -кесте 21.10.11ж
Мектептің оқу-тәрбие үрдісін нарықтық заман талабына сай жаңарту үшін мұғалімдердің бәсекелестік қабілеттілігін көтерудің көрсеткіштері
№
Бәсекелестіктің түрлері
Қойылатын балл
1
Жыл мұғалімі конкурсына қатысу
5,4,3,2,1
2
Үздік мұғалім грантын алуға қатысу
3,2,1
3
Ғылыми-әдістемелік жоба грантын алу
2,1
4
Ғылыми-әдістемелік кітаптар мен мақалалар жариялау
4,3,2,1
5
Ғылыми-әдістемелік баяндамалар жасау
4,3,2,1
6
Оқу-тәрбие ісіне педагогикалық инновация енгізу
3,2,1
7
Пән кабинетін нарықтық мазмұнды инновациялық безендіру
3,2,1
8
Нарықтық мазмұнды факультатив ұйымдастыру
2,1
9
Бәсекелестік көрсеткіштерге қосымша инновациялық өзгерістер енгізу
3,2,1
10
Оқушының инновациялық ғылыми жобасына жетекшілік ету
2,1
11
Мектептегі ғылыми - әдістемелік семинарға қатысу, пікір айту
2,1
12
Өндірістік - әлеуметтік орындарға экскурсия өткізу
1
13
Нарықтық мазмұнды тақырыптық кеш ұйымдастыру
2,1
14
Нарықтық мазмұнды үйірме жүргізу
2,1
15
Мұғалімнің заңды кәсіпкерлік қызмет көрсетуі
3,2,1
16
Сынып жетекшісінің сыныбында негативтік оқиғалардың байқалуы
-3,-2,-1
17
Нарықтық мағыналы тәрбиелік іс-шара өткізу
2,1
18
Инновациялық Нарықтық сабақтар өткізу
2,1
19
Инновациялық Ашық сабақтар өткізу
3,2,1
20
Инновациялық факультативтік курсты құру және жүргізу
3,2,1
Жиынтық
Максимум балл -49
Минимум -19
* _________________________ педагогикалық кеңес мәжілісінде мақұлданылған.
* Педагогикалық категорияны тағайындауда есептелінеді, түрлі марапаттауларда ескеріледі.
№3 кесте
Мұғалімдердің нарықтық бәсекелестік көрсеткіштердің деңгейлерін анықтаудың шкаласы
№
Бәсекелестің түрлері
Қойылатын балл
Балл
1
Жыл мұғалімі конкурсына қатысу (Министрліктің ережесі бойынша)
1.Халықаралық деңгейде
2. Республикалық деңгейде
3.Облыстық (қалалық) деңгейде
4. Аудандық деңгейде
5.Мектептік деңгейде
5
4
3
2
1
2
Үздік мұғалім грантын алуға қатысу (Министрліктің ережесі бойынша)
1. Республикалық деңгейде
2.Облыстық (қалалық) деңгейде
3.Мектептік деңгейде
3
2
1
3
Ғылыми - әдістемелік жоба грантын алу
(Министрліктің ережесі бойынша)
1. Республикалық деңгейде
2.Облыстық (қалалық) деңгейде
3.Мектептік деңгейде
3
2
1
4
Ғылыми-әдістемелік кітаптар мақалалар жариялау
1.Кітап шығарса
2.Республикалық баспада
3.Облыстық баспада
4.Қалалық, аудандық баспада
4
3
2
1
5
Ғылыми-әдістемелік баяндамалар жасау
1.Халықаралық деңгейде
2.Республикалық деңгейде
3.Облыстық деңгейде
4. Қалалық, аудандық деңгйде
4
3
2
1
6
Оқу-тәрбие ісіне педагогикалық инновация енгізу
1. Республикалық деңгейде
2.Облыстық (қалалық) деңгейде
3.Мектепішілік деңгейде
3
2
1
7
Пән кабинеттерін нарықтық мазмұнда безендіру
1. Республикалық деңгейде
2.Облыстық (қалалық) деңгейде
3.Мектептішілік деңгейде
3
2
1
8
Нарықтық мазмұнды факультатив ұйымдастыру
1. Республикалық
2.Облыстық,қалалық мағыналы
3.Мектептік
3
2
1
9
Бәсекелестік көрсеткіштерге қосымша инновациялық өзгерістер енгізу
1.Республикалық мәнді
2.Мектептік
2
1
10
Оқушының инновациялық ғылыми жобасына жетекшілік ету
1.Республикалық деңгейде
2.Мектептік, аудандық
2
1
11
Ғылыми-әдістемелік семинарға қатысу, пікір білдіру
1.Пікір білдіріп, мағыналы ұсыныс жасау
2.Семинарға қатысу
2
1
12
Өндірістік - әлеуметтік орындарға экскурсия өткізу
1.Экскурсия өткізу
1
13
Нарықтық мазмұнды тақырыптық кеш ұйымдастыру
1.Республикалық мәнді
2.Мектеп үшін мәнді
2
1
14
Нарықтық мазмұнды үйірме жүргізу
1.Республикалық мәнді
2.Мектептік мәнді
2
1
15
Мұғалімнің заңды кәсіптік қызмет көрсету
1.Республикалық маңызды
3.Облыстық, қалалық маңызды
4. Аудандық, мектептік мәнді
3
2
1
16
Сынып жетекшісінің сыныбында негативті оқиғалардың байқалуы
1.Республикалық деңгейде
3.Облыстық, аудандық деңгейде
5.Мектептік көлемде
-3
-2
-1
17
Нарықтық мағыналы тәрбиелік іс-шаралар өткізу
1. Респуб-қ, қалалық мағыналы
2.Мектептік мағыналы
2
1
18
Нарықтық сабақтар өткізу:
1.Сабақтың тақырыбы мен мазмұнын өзі құрғанда
2.Әдістемесі жасалған сабақты өткізсе
2
1
19
Инновациялық ашық сабақтар өткізу:
1.Респуб-қ, облыстық деңгейде
2.Қалалық, аудандық деңгейде
3. Мектептік деңгейде
3
2
1
20
Инновациялық факультативтік курсты құру және жүргізу
1.Республикалық маңызды
2.Облыстық, қалалық (аудандық) деңгейде
3.Мектептік деңгейде
3
2
1
№4 -кесте
Мұғалімдердің нарықтық бәсекелестік көрсеткіштерінің рейтингі
№
Мұғалімдердің аты-жөні
К ө р с е т к і ш т е р д і ң т ү р л е р і
Барл
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
1
Егемберді Н.Е
3
3
1
1
1
9
2
Әлдибаева Ә.Ө
3
1
1
5
3
Бейсекбаева А
3
1
4
4
Салихарова Н
1
-1
0
5
Орынбаева Г
0
6
Шукурова Г
4
1
1
1
7
7
Абдыкашева А
0
8
Жандаулетова А
0
9
Смагулова З
0
10
Бутинбаева Р
3
3
11
Сыйқымбекова Ш
0
12
Туғанбаева А
0
13
Тоқтарбаева А
0
14
Сүйесінова Б
0
15
Досымбекова З
3
1
1
1
6
16
Ажениязова Д
1
1
2
17
Сағиев Н
1
1
2
18
Бұзаубақова Қ
0
19
Жетекова А
1
3
1
1
6
20
Төлебаева О
3
1
1
5
21
Атемова Қ
2
4
1
1
-1
7
22
Абдрасилова Ш
4
1
1
6
23
Нұрбақыт Г
1
1
24
Оспанова А
1
1
25
Мамақатова Ж
3
1
1
5
26
Төлепова Қ
3
1
4
27
Тусупова Ж
4
1
5
28
Дүйсенбекова А
1
4
1
6
29
Сейтова Г
4
1
5
30
Тұрғанбаева Г
4
1
1
1
1
8
31
Асқарова Ш
1
1
2
32
Сарбасова А
1
1
33
Жанкараева Г
1
1
2
34
Баянова С
0
35
Мустафина З
3
1
1
5
36
Бердалиева Л
1
4
1
1
1
8
37
Нусерова М
1
1
38
Молдамбаева С
3
1
1
5
39
Ертуғанова Б
4
1
1
6
40
Байленова А
4
1
1
6
41
Амирова А
1
1
2
42
Төлеубекқызы А
1
1
43
Жұмаділова Л
2
4
1
1
8
44
Қанатбаева Б
4
1
1
6
45
Дюсенова Қ
0
46
Молдабеков С
0
47
Шойбеков М.Д
0
48
Темешов А.С
0
49
Керімбекова А
3
3
50
Салықбаев Е.Ж
0
51
Саулебаев Ә.Т
0
52
Ермекбаев Р.Е
0
53
Адилова Г.С
0
54
Калымова А
4
1
5
Барлығы
10
0
0
88
0
2
0
0
0
18
30
2
10
0
0
-2
0
0
0
0
158
Мұғалімдердің бәсекелестік қабілеттілігін дамытуда, әсіресе, нарықтық инновациялық сабақтар өткізу көрсеткіші айқын басымдыққа ие болғандығын байқадық. Мәселен, 2011-2012 оқу жылы ондай жаңаша мазмұнды сабақтардың 20 ға жуық түрлері ұйымдастырылып, оқушылардың нарықтық білім алуға қызығушылығын арттыра түсті. Ондай мәнді әрі қызықты сабақтардың қатарында Саңырауқұлақтардың нарықтық маңызы (биологиядан 7 - сыныпта, пән мұғалімі Ә.Дүйсенбекова), Биоэтанолдың нарықтық құндылығын ашу (8-сыныпта физика пәні мұғалімі Ш.Абдрасилова), Байқоңыр ғарышайлағының нарықтық мәні (8-сыныпта реактивтік қозғалысты оқытуға байланысты, физика пәні мұғалімі Қ. Атемова), Астананың нарықтық айшықтары (бастауыш сынып мұғалімі Б.Қанатбаева), Даярлық сыныпта қоршаған ортаға байланысты нарықтық түсінік берудің тәсілдері(бастауыш сынып мұғалімі А.Кенжебек) т.с.с тақырыптарды ерекше атап өтуге болады. Олардың кейбіреулері жаңа типті нарықтық ашық сабақтар өткізіп айрықша көзге түсті.
Сондай-ақ, пән мұғалімдері 10-нан астам әдістемелік тың мақалалар жазып, өздерінің ізденімпаздығын танытып, бәсекеге қабілеттілігінің басым екендігін көрсете білді.
Оқу тәрбие үрдісін жаңарту туралы ғылыми-әдістемелік жобаның алғашқы жылғы орындалуының нәтижесі жиынтық рейтинг түрінде №4 кестеде берілген. Оларды талдап қарасақ, жобаны орындауға қатысқан 54 мұғалімнің 25-і кітап мақалалар шығарып, 88 ұпай алған; 27 мұғалім 30 ұпай жинап, әдістемелік семинарларда өз пікірлерін білдіріп, белсенділіктерін байқата білген; сондай-ақ, оқушылардың ғылыми жобаларына жетекшілік етіп, 18 баллға ие болған; Жыл мұғалімі конкурсына қатысып,
10 ұпай алған. Ең жоғары 9,8,7,6,5 балл жинап, бәсекелестік көштің алғашқы бестіктің орнын иеленген мұғалімдер Н.Егемберді, Г.Шукурова, Л.Бердалиева, Г. Тұрғанбаева, Қ.Атемова жарыстың алдынан көрінді.
Мұғалімдердің көбісі жаңа факультативтік курс ұйымдастыруда, пән кабинеттерін нарықтық мазмұнда безендіруде, нарықтық тәрбие ісін жүргізуде нарықтық сабақтар өткізуде өздерінің қабілеттерінің әлсіздігін көрсетті.
Мұндай кемшіліктерді келесі жылдары бәсекелестікпен кірісіп, түзетуге мұғалімдеріміз күш салар деп сенеміз.
Байқоңыр ғарышайлағы - мол
базистік байлықтың көзі
Атемова Қалдықыз- физика пәні мұғалімі
12-ші сәуір - халықаралық Космонвтика күні. Бұл мереке күнін біздің Байқоңыр ғарышайлағынан бастау алған, оған биыл 50 жыл толды - деп бастадымбылтырғы (2011ж.) сол күнгі өткізген физика сабақтарымды.Үйткені, жарты ғасырлық тарихы бар ғарышайлағына қатысты ғылыми-техникалық мәселелерді кез келген сыныптың физика тақырыптарымен байланыстыруға болады. Байқоңыр ғарышайлағы біздің оқушыларымыз үшін үлкен мәртебе, зор мақтаныш екндігіне жеткіншектерімнің көзін жеткізе баяндаймын.
Космонавтика күні 1961-ші жылдың 12-ші сәуірінде,КСРО азматы Юрий Гагариннің ғарышқа ұшып, Жер шарын бір айналып шығып, Қазақстан топырағына сәтті қонған күніне байланысты жарияланған. Демек, бұл мерекенің алдымен, біздің төл әрі жаңа мәнді әлемді таңдандырар тамаша мереке күніміз деп санауға болады.
Бұқаралық ақпарттық құралдардың (БАҚ) ең соңғы мәліметтеріне қарағанда Жер жүзінде 28 ғарышайлағы жұмыс істейді. Бірақ, олардың 3-еуінен ғана ғарышқа жерсеріктері мен ғарышкерлер ұшырылады (Қазақстандағы Байқоңырдан, АҚШ және Қытай космодромдарынан).
Біздің республикамызда Ғарышагентігі құрылып, көптеген ғылыми-техникалық жобалар іске асырылып жатыр.
Қаз САТ - 2 Қазқстандық спутник ұшырылып, радио-телефон-телевизия-компьютерлі к-интернет байланыстарын жетілдіру мақсатында игілікті әрі нәтижелі жұмыс атқарып келеді;
Қаз САТ - 3 спутнигі жасалып, ұшыруға даярланып жатыр;
Астананың қасында космосқа Жер серіктерінұшыруға керекті қондырғылар мен қажетті электронды-автоматты приборлар жасайтын зауыт жұмыс істей бастады;
Аса жоғары және өте төмен температураға төзімді жаңа материалдари алынып, ғарыштық ракеталар мен спутниктерде пайдаланып келеді;
Шетелдердің және еліміздің университеттерінде ғарышты зеріттеуші мамандар даярлана бастады;
Байқоңыр ғарышайлағында оның бір шетінен Қазақстандық жеке ғарыштық кеден құрылмақшы (1-ші суретті қараңыз), ол арқылы өзімізде жасалған космос кемелері өзіміздің түрлі мақсаттағы спутниктеріміз бен ғарышкемелеріміз ұшырылатын болады. Мұндай Қазақстандық спутниктер арқылы ұшырылатын әртүрлі станциялар республикамыздағы метереологиялық түрлі қауіп-қатерлерді, қазба байлықтарды, ауа райының дәл әрі тез өзгерістерін анықтап, еліміздің сан-салалы шаруашылығына бизнестік байлық әкелетін болады;
Байқоңыр ғарышайлағының құрылысы 1955-ші жылдан басталған. Ол ұзындығы 120,ал ені 80 шақырым аймықты алып жатыр.Байқоңырдан 100-ге жуық кеңестік, 50-ден астам шетелдік, 2 Қазақстандық ғарышкерлер космосқа ұшырылған.
Байқоңыр ғарышжайы 1992-ші жылдан бері Ресейге 50 жылға жалға берілді. Содан бері Бойқоңыр ғарыш айлағын пайдаланғаны үшін Ресей Федерациясы Қазақстанға жыл сайын 150 млн доллар толеп келеді. Соңғы жылдары Байқоңырдан Халықаралық космостық станцияға шетелдік ғарышкерлердің коммерциялық космостық саяхаттары (әрқайсысы 20 млн долларға) жүзеге асырылып келеді. Сондай - ақ, ғарыш кемелерінде көптеген ғылыми-техникалық, биологиалық ауылшаруашылық, метереологиялық, физика-астрономиялық т.с.с. сан алуан зерттеулер жүргізіледі . . . Сонымен бірге, ондай ғарыштық ұшырулардың зиянын да (экологиялық, климаттық, медициналық т.т.) ескермеске болмайды.
Әрқайсың сыни көзқараспен қарай отырып, мына сұрақтарға жауап іздеп, талдандар.
Байқоңырды Ресейге жалға берген пайдалы ма? Одан көретін зиян қанша тұрады? Бізге қайсысы тиімді деп ойлайсың?
Байқоңырды Ресейге жалға бермегенде не болар еді деп санайсың?
Байқоңырдың, шетелдік космостық туризмнен басқа қандай пайдасын көріп жатырмыз?
Байқоңырдан Қазақстандық КазСАТ жер серігі ұшырылды : қашан,не үшін?
Байқоңырдан ғарыштық ұшырулардың Қазақстан үшін зардаптары неде, атап айт. Нақты мысалдар келтір. Мәселен, күнделікті газеттерден алынған мәліметтерді қарасақ, Байқоңырдан Ресейдің ұшырған Протон - М зымырандары қазақ жеріне құлап, ауаны, жерді, суды, өсімдіктер мен жануарларды, адамдарды уландырған. Онда пайдаланылған отын - гептиль өте улы зат. 2007 жылғы қыркүйекте құлаған ракетадағы ондай гентильдің біздің нормадан 500 есе артқан. 2006 жылғы гептильдің біздің територияға келтірген зардабы 141 млрд тенгеге бағаланған екен.
Байқоңырдың нарықтық келешегі қандай болмақ деп ойлайсың?
Байқоңырдың картасын сызып ал (энциклопедиядан, қосымша әдебиеттерден, интернеттен ізде).
Бұл материалды толықтырып физика сабақтарында да (8,11-сыныптарда) пайдаланудың мүмкіндігі мол.
Байқоңырдың ғарыш кешенінің ұшыруы обьектілері үшін қазақ ғалымы, техника ғалымдарының докторы, академик С.П.Королев атындағы Халықаралық және Мемлекеттік сыйлықтардың лауреаты Т. Ысқақовтың зерттеулерінің нәтижесінде жоғары температураға төзімді және жылу изоляциясы берік материалдар алынды. Сондай-ақ, ісікке қарсы белсенділігі бар, радиация зардаптарын емдеуге арналған биологиялық актифті заттар синтезделеді. Қорғаныс министірлігіне өте қажетті қиын балқитын металл емес материалдар алуға қол жеткізілді. Қазақстан шикізат ресурсы негізінде, пісірілген және балқытылған электродтарды дайындаудың технологиясы жасалынды. Байқоңырда дайндалған шлакты металл плиталары Чернобыль аймығында радиоактифті сәулелендіруден қорғау үшін тиімді материал ретінде пайдалануға ұсынылды.М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеттің проректоры, профессор Т.Ысқақов, Қорғаныс министірлігі үшін аса маңызды арнайы Қазақстан- Ғарыш бағдарламасын жасады.
Мұндай ғарыштық зерттеулердің нарықтық және қорғаныстық, сонымен бірге радиациялық-медициналық құндылығы орасан зор екені аян.
1991жылы 2-ші қазандағы тұңғыш қазақ ғарышкерінің стартынан кейін Ббайқоңырда ғарыш зерттеулері агентігі құрылып, оны тұңғыш қазақ ғарышкері Тоқтар Әубәкіріов басқарды.
Ұлттық ғылым академиясының ғарыш саласын дамыту мақсатында жасаған бағдарламалары Ресйдің ғылыми-зерттеу ұйымдарымен бірлесіп орындала бастады.
Ұлттық аэроғарыш агенттігі 1999 жылы Энергетика, индустрия және сауда министірлігінің Аэроғарыш комитеті болып қайта құрылды,одан кейін Үкіметтің 2002 жылы 12-ші қыркүйектегі қаулысымен Көлік және каммуникация министірлігі Аэроғарыш комитетінің мәртебесі берілді.Бұдан әрі 2004 жылы ведомство Білім және ғылым министірлігінің Аэроғарыш комитеті болып қайтадан өзгерді.
Осы уақыт ішінде ғарыш ведомствосының жұмыстары аталған министірліктер үшін екінші кезекке ысырыла берді. Осыдан кейін ғарыш саласында қордаланған проблемалар ғарыш ведомствосының мәртебесін көтеру қажеттігін туғызды.Сөйтіп, Елбасының жарлығымен мемлекеттік менеджменті нақты іске асыру елімізде ғарыш индустриясын құрып, оның қазіргі дүниежүзілік ғарыштық державалар қатарына кіріуне мүмкіндік берді.
Қазіргі кезде Агенттік маңызды жұмыстар атқарып келеді. Мәселен, былтырғы жылы алғаш рет КазСАТ спутнигі ұшырылды, Бәйтерек ірі зымыран-ғарыш жобасын іске асыру басталды. Бүгінде еліміздің экономикалық даму деңгейі өскен сайын ғарыштық бағдарламаларға инвестиция тартуға мүмкіндік жасалып отыр.
Қазақстанда ғарыштық зерттеулер дәстүрі бұрыннан қалыптасқан. Өткен ғасырдың 50-жылдары астрофизикалық бақылаулар мен теориялық зерттеулер жүргізу Астрофизикалық Ғарыштық зерттеулер институтта ұйымдастырылды, ал 90-жылдардың басынан бері Ғарыштық зерттеулер институты жұмыс істеуде.
Бүгінгі таңда ғарыш қызметін дамытуға арналған мемлекеттік бағдарламаны әзірлеу жұмыстары жүргізілуде. Бұл құжат 2020 жылға дейінгі кезеңге арналған.
Ғарыш - геосаяси, экономикалық және ғылыми- тәжірибелік мүдделер тоғысатын сала.Онсыз елімізде біріңғай ақпараттық кеңістікті құру, оның табиғи қорларын зерттеу және тиімді пайдалану,экономикалық мониторинг жүргізу өте қиын.
Ғарышты игеру адамдарға байланыс және көп арналы телехабар таратуды ұйымдастыруға, әртүрлі нысандардың орналасқан жерлерін жоғары дәлдікпен анықтауға және олардың қозғалысын басқарып, метереология мен басқа да көтеген жаңа міндеттерді шешуге мүмкіндіктер береді. Сондай-ақ, ғарышты игеру жұмысында заман талабына сай технологияларды пайдалану зымыран отынының амил және гептиль сияқты жоғары құрамдастары бар зымырантасығыштардың қоршаған ортаға әкелетін зиянды экологиялық әсерін азайтуға мүмкіндік жасайды.
Отандық ғарыш қызметін дамытуға ғарыш кеңістігін зерттеу және бейбіт мақсаттарда пайдалану саласындағы ынтымақтастық туралы халықаралық, үкіметаралық келісімдердің маңызы зор.Бүгінде еліміздің Ресей және Украина елдерімен ынтымақтастықты нығайтуда айтарлықтай жұмыстар атқарып келеді. Сонымен бірге біз алдағы кезде АҚШ,Еуропа Одағы,Қытай,Жапония,Үндістан,Канада ,Оңтүстік Корея және ғарыш бағдарламаларын серпінді дамытып келе жатқан басқа да елдермен өзара тиімді ғарыш ынтымақтастығын нығайтатын боламыз.
Жалпы, ғарыш саласы нақтылы жұмысты қажет ететін ірі бизнестің бір түрі. Сондықтан елімізде бүгіннен бастап оның жұмысын халықаралық аэроғарыш қызметінің талаптарына сай жасау қажет.
Еліміздің ғарыш бағдарламасы - Мемлекет басшысының Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан Жолдауында атап көрсетілгендей, республиканың индустриялық - инновациялық дамуына соны серпін беретін қуатты макрожобаларының бірі.Бұл бағдарлама еліміздің экономикасын дамытуға жағдай жасай отырып, оның бәсекеге қабілетті мемлекеттердің қатарына кіріуне мүмкіндік беретініне сеніміміз мол.
Биоэтанолдың нарықтық құндылығын ашу
Абдрасилова Шолпан-физика пәні мұғалімі
Физика сабақтарында (7, 8, 10-сыныптарда) іштен жанатын қозғалтқыштың (двигательдің), дизель қозғалтқышының жұмыс істеу принциптері физика-техникалық негізде қарастырылады. Олардың бәрінде де жанармайдың жылу энергиясы механикалық энергияға айналудың нәтижесінде автокөлікті, ұшақты, зымыранды, сондай-ақ электртұрақтардың генераторлары қозғалысқа келтірілетіні белгілі.
Қозғалтқыштардың барлығына да керосин, бензин, дизель, гептиль сияқты әр түрлі жанар жағар май қолданылады. Ондай жанармайлардың барлығында да, қозғалтқыштан жанғаннан со ауағу зиянды, көптеген улы химиялық қоспалар бөлініп шығып атмосфераның экологиясын ластайды. Осы заманғы озық технологияның негізінде биоэтанол деген био-химиялық отынның жаңа түрі ойлап шығарылды. Физика, биология, химия сабақтарында мұндай жаңаша биоотынның нарықтық және экологиялық пайдасымен оқушылардың таныстырылғаны жөн.
Жылдан-жылға жер қойнауындағы мұнай қорының тапшылануы, жаһандық жылыну құбылысы мен қалыптасқан әлемдік экологиялық ауыр ахуал көлік жанар-жағармайыныңбалама түрін жасау мәселесінде адамзатты көптен бері толғандырып келе жатқан мәселе екендігі белгілі. Қазір дүние жүзінің бірқатар дамыған мемлекеттері мотор жанар жағармайының тиімді баламасы ретінде биоотын өндіуді шұғыл қолға алып отыр. АҚШ, Қытай, Жапония, Ұлыбритания, Канада сияқты алдынғы қатарлы дамыған мемлекеттер биоэтанол шығаратын зауыттар салуда. Еуропалық Одақтың мәліметі бойынша 2010 жылға қарай Еуропа тұтынатын жалпы отын көлемінің 12 пайызы биоотынның үлесіне тимек.
Озық технологиялық мемлекеттер ден қойған бұл бағытта Қазақстан да алғашқы қадамдар жасай бастады. Компания Биохим акционерлік қоғамы дәнді дақылдардан экологиялық таза жанар-жағармай түрін шығаруды қолға алды. Бұл технологияны қарқынды дамыту үшін Қазақстанда мүмкіндік мол. Әсіресе, биоотын (БО) шығаруға қажетті шикізат жеткілікті.
Қазіргі кезде ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өдеу технологиясы бойынша, 1 тонна сапасы төмен бидайдан 350 литр биоэтанол, 90 кило глютен, 120 кило көмір қышқыл газын және 180 кило жемазық алуға болады. Жоғары технологиялық мүмкіндіктердің нәтижесінде тура осындай мөлшердегі биоотынды шаруашылық қалдықтарынан-дәнді-дақылдардың
сабанынан, жүгері сабақтарынан, күріш қауызынан және басқа да өнім қалдықтарынан алуға болады. Мәселен, 1 тонна сабан немесе жүгері сабанынан 350 литр БО шығарылыда. Есептеулер көрсетіп отырғанындай, жыл сайын елімізде 8,4 млн. Сабан егіс алқаптарында шіріп қалады екен. Оған 500 тонна жүгері сабағы, 100 мың тоннаға жуық күріш қауызын қосыңыз. Сонда егіс алқаптарында 9 млн. тонна шикі заттан жыл сайын 3 млрд. литр биоэтанол (биобутанол) өндіруге болады. Міне қалдықсыз технгологияның құдіреті осындай.
Өндірілген өнімнен барынша мол экономкалық иімділік алу үшін оны терең қайта өңдеу қажет екендігін өмірлік тәжірибе әлдеқашан дәлеледенген. Мәселен, 1 гектар жерден алынған бидайдың өзін-өзі ақтау тиімділігі 28 пайыз, рапс-10 пайыз, жүгері 4-пайыз, бұл өнімдердіте қайта өңдеу нәтижесінде тиімділікті еселеп арттыруға болады. Бо өнеркәсібн дамыту елімізге әрбәр тонадан қосымша 300 АҚШ долары көлемінде табыс табуға мүмкіндік береді. Сол сияқты еліміздің экспорттық қуатын арттырады. Қорыта келгенде:
1-шіден, биоэтанол төрт тактілі іштен жанатын қозғалтқыштан шығатын улы заттарды 90 пайыздай азайтуға септігі бар. Бұл үлкен экологиялық жетістік, әрі жаңалық;
2-шіден, биоэтанолды өндіру егіс далаларындағы қолданылмай жататын қалдықтарды пайдалануға мүмкіндік береді;
3-шіден, биоэтанолды экспортқа шығару мемелекетіміз үшін қыруар пайда береді;
4-шіден, оқушыларды қалдықсыз технологияның не екенін аңғартады, нақты түсіндіреді;
5-шіден, осындай жоспармен 2-ші тоқсанныңи аяғында осы сабақты нарықтық мазмұнда жақсы өткізуге мүмкіндік береді.
Мұнай өнімдерінің нарықтық маңызын
түсіндірудің әдіс - тәсілі
Тұрғанбаева Гүлназира
химия пәнінің мұғалімі
Жоспар:
1) Білім негізі - нарықтық ресурс
а) Мұнайдың нарықтық маңызы
ә) Мұнайдан түсетін экономикалық табыс
б) Мұнай
в) Мұнайдың шығу тарихы
г) Мұнай өндіру кәсіпорны - Қазақстан Республикасының отын-энергетикалық кешенінің негізгі буыны
ғ) Мұнайдың қоршаған ортаға әсері
д) Қорытынды
Мектеп пен ЖОО-дағы процесі қазіргі кездегі жахандық бәсекелестік жағдайындағы инновациялық экономикалық даму талабына сай жүргізіліп келеді ме? Яғни оқу үрдісінде дағдарыс бар ма деген сұрақ заңды туындайды.Осы талаптарға сай еліміздегі қоғамдық-экономикалық қатынастардың барлық салалары (экономика,саясат,өндіріс,ауыл шаруашылығы т.б.)адам танымастай жаңарып нарықтандырылу жолына түсті.Әлі де болса оқыту үрдісінің мазмұны,жастарды кәсіпкерлік қызметке бағдарлау,қандай тұлға тәрбиелеуді нақты анықтау, оқу-тәрбие процесін нарықтандыру,мұғалімдер мен оқушылардың нарықтық сауаттылығын көтеру,оқу бағдарламалары мен оқулықтардың мазмұнына нарықтық сипат беру мәселелері консервативтік деңгейде қалып отырғаны белгілі.Осының нәтижесінде жастарды оқыту процесінің дағдарысқа ұшырағаны мәлім.
Нарықтық қоғам - кәсіпкерлікке негізделіп құрылған.Сондықтан оны,басқаша айтқанда,кәсіпкерлік қоғам деп те айтады.Кәсіпкерлік қоғамның қозғаушы күші - кәсіпкерлік.Мұның себебін қоғамдық-экономикалық формациялық заңдылықтан табуға болады.Өйткені,нарықтық қоғамның базисі-жекеменшік,ол адамдардың еркін экономикалық қарекет негізінде жүргізілді.Ондай іс-әрекетті кәсіпкер (бизнесмен) ғана атқара алады.Сол себепті өркениетті дамыған елдерде халқының 70-80 пайызы жеке кәсіпкерлікпен айналысып күн көреді немесе байиды.Миллионерлері көп ел мықты мемлекет болып саналады.Мәселен,ондайлар АҚШ-та 20миллионнан астам,ал біздің елде санаулы ғана.Қазір Қазақстан халқының 25 пайызы ғана кәсіпкерлікпен табыс табуда.сол себепті ел Президенті Н.Ә.Назарбаевтың биылғы халыққа жолдауында,2020 жылға дейін еліміздегі шағын және орта бизнесті халқымыздың игеруі 40 пайызға жеткізілу міндеті қойылып отыр.Ендеше,республикамыздағы кәсіпкерлік екі есеге жуық өсуі тиіс.
1-кесте. Қазіргі оқу тәрбие процесін жаңартатындай дағдарыстан шығудың кедергі-кемшіліктері:
№
рн
Оқу-тәрбие процесін өзгертіп-жаңартудың кедергілері
1.
Оқыту мазмұны нарықтық қоғам талаптарына сай келмейді.
2.
Оқу-тәрбие үрдісі экономикамыздың инновациялық дамуына қызмет етпейді.
3.
Оқу-тәрбие процесі нарықтандырылмай келеді.
4.
Қандай тұлға тәрбиелеу мәселесі шешілмеген.
5.
Мектептегі оқу-тәрбие ісінің кәсіпкерлік қарекетті игеруге әсері жоқ.
6.
Мектептегі берілетін білім еліміздегі шағын және орташа бизнесті дамытуға ықпал етпейді.
7.
Мұғалімдер мен оқушылардың нарықтық экономикаға сауаты жеткіліксіз.
8.
Жахандық бәсекелестік экономиканың даму деңгейіне сай педагогтар даярланбайды.
Біздердің арнайы зерттеулеріміздің нәтижелеріне сүйенсек, оқыту процесінің дағдарысқа ұшырауының мынадай себептерін атап көрсете аламыз:
1) Оқытудың мазмұны мен жастарды тәрбиелеудің идиологиясы осы заманғы бәсекеге қабілетті нарықтық қоғамның дамуымен сәйкестендірілмеген;
2) Оқыту процесі,инновациялық нарықтық экономиканың дамуын шапшаңдатарлықтай ықпал етпеген;
3) Еліміздегі саясат,экономика,ауыл шаруашылығы,сауда-саттық салалар сияқты,мектептің оқу-тәрбие жұмысы нарықтандырылмаған;
4) Оқушыларды тәрбиелеудің нәтижесінде қандай тұлға қалыптастыру мәселесі шешілмеген;
5) Шағын және орта бизнесті дамытуға мектептегі оқыту процесінің септігі болмай келеді,
6) Педагогтардың нарықтық экономикалық сауаттылығы төменгі деңгейде қалып отыр.
7) Болашақ мұғалімдерді даярлау ісі қазіргі жахандық бәсекеге қабілетті нарықтық экономикалық даму деңгейіне сәйкес келмейді.
Мұнай
Мұнай - көмірсутектер қоспасы болатын, жанатын майлы сұйықтық, қызыл-қоңыр, кейде қара түске жақын, немесе әлсіз жасыл-сары, тіпті түссіз түріде кездеседі, өзіндік иісі бар, жерде тұнбалық қабатында орналасады; пайдалы қазбалардың ең маңызды түрі.
Жалпы мәліметтер
Негізінен алғанда көмірсутектерінен (85%-ға дейін) тұратын бұл заттар дербес үйірімдер шоғыры түрінде жекеленеді: метенды, нафтенді және ароматты (хош иісті) тізбектер. Оның құрамында оттегі, азот, күкірт, асфльтты шайыр қосындылары да кездеседі. Мұнайдың түсі қызғылт,қоңыр қошқыл, кейде ол ашық сарғыш түсті,ақшыл болып та келеді. Мысалы, Әзірбайжанның Сурахана алабында ақшыл түсті мұнай өндіріледі. Мұнай судан жеңіл,оның меншікті салмағы 0,65-0,95 г\см3. Мұнай өз бойынан электр тогын өткізбейді.Сондықтан ол электроникада изолятор (айырушы) ретінде қолданылады. Осы кезеңде мұнай құрамынан екі мыңнан астам халық шаруашылығына керекті заттар алынып отыр: бензин,керосин,лигроин,парафин, көптеген иіссу түрлері, кремдер,парфюмериялық жұмсақ майлар,дәрі-дәрмектер,пластмасса,ма ашина дөңгелектері т.б. Ол қуатты әрі арзан отын-бір тонна мұнай 3 тонна көмірдің,1,3 тонна антрациттың,3,3 шымтезектің қызуына тең.
Қазір "Қара Алтын" деп бағаланатын мұнайдың өзіндік мол тарихы бар.1539 жылы ол тұңғыш рет Америка құрлығынан Европаға тасылатын тауарлардың тізіміне кіріпті. Сол жылы Венесуэладан Испанияға жөнелтілген мұнай тасымалының алғашқы легі бірнеше темір құтыға ғана құйылған жүк екен. Ол кезде дәрігерлер оны тек артрит ауруын емдейге ғана пайдаланатын болған.
Мұнай дүниежүзілік жанар-жағар май-энергетикалық балансында орасан зор үлеске ие: оның адамзат пайдаланатын қуат көздері ішінде 48% алады.Болашақта бұл көрсеткіш мұнай өндірудің қиындай беруіне,және атом және басқа қуат көздерін пайдалануының өсуінен кеми береді.
Әр түрлі мұнай өнімдеріне мұнай коксы,күйе,мұнай пиролизінің әр алуан өнімдері (бензол,толуол,ксилол,т.б.) асидалдар,деэмульгаторлар,хлорпараф индер,т.б. жатады.Мұнай өнімдерінің сапасы физикалық және химиялық қасиеттеріне байланысты бағаланады.
Химия нарығында зерттеу жұмыстарымен айналысатын американдық Chemical Market Associates lnc. (CMAI) мәлімдері бойынша, полистеролдың дүниехүзілік тұтыну көлемі 14,4 млн тоннаға тең,соның ішінде,Батыс және Шығыс Европа тұтыну көлемі 3,5 млн тонна құрастырады.Ең ірі тұтынушы Азия елдері,олардың үлесі жалпы көлемнің 30%-на жуық.
Мұнай мен газдың аралас қоспасы кеніштегі қайта өңдеу кешендерінің біріне түсіп,газ бен мұнай ағымдарына бөліну процестері өтеді.Мұнай мен газды бөлу(сепарациялау) сұйықты салқындату және гравитациялық тәсіл арқылы жүзеге асырылады.
Мұнайдың шығу тарихы
Мұнайдың, ал ертеректе оны тас майы деп атаған, болашағы зор екенін болжаған орыс ғалымы М.В. Ломоносов, Пенсильванияда ең алғаш рет мұнай ұңғымасы бұрғыланғанға дейін жүз жыл бұрын, мұнайдың шығуы жайлы өзінің бірегей теориясын ұсынған еді. Жер қойнауында тереңнен орналасқан шымтезекті шөгінділерден жерасты ыстығымен қою, майлы материя шығарылып, саңылаулар арқылы ағады... Бұл дегеніміз - сирек, әртүрлі сұрыпты, жанатын және құрғақ, қатты материялардың пайда болуы, бұл тас майы - мұнайдың негізі..., - деп жазады 1763 жылы М.В. Ломоносов.Мұнайды қыздыру кезінде мұнайға біраз ұқсайтын қарамайларды беретін көмір мен тақтатастардан шығу теориясы да орыс ғалымдары - академиктер Паллас пен Абихтікі болған еді. Алайда ол кезде олардың қорытындыларының мұнайды іздестіруде практикалық мағынасы аз еді.Ең жемісті болғаны өткен ғасырдың соңында Д. И. Менделеев ұсынған мұнайдың бейорганикалық шығу теориясы еді. Ұлы орыс химигінің айтуы бойынша, жер шарының орталық ядросы темір және құрамдарында көміртегі бар басқа металдардың қоспаларынан құралады. Жер қыртысындағы жарықтардан өткен сулардың әсерінен бұл ядро жеңіл көмірсуларды - ацетилен, этилен және т.б. түзеді. Жер жарықтары арқылы жоғары жер қыртысының суық бөліктеріне көтеріле бере олар мұнайдың негізгі құраушы бөліктері болып табылатын ауыр көмірсулар қоспасына айналады.Харичков және басқа да орыс ғалымдары мұндай әдіспен табиғи мұнайға ұқсас сұйық - жасанды мұнайды алды. Д.И. Менделеев теориясы бойынша мұнай қарқынды тау түзілу орындарында кездеседі. Мұны жиі бақылауға болады, сондықтан Д.И. Менделев қорытындыларын барлаушылар мұнайды іздеуде көп уақыт қолданды.Мұнай өнеркәсібінің дамуы барысында, әдетте, мұнай кездесуі тау түзілу процестері қосымша фактор болып табылатын жағдайларда кездесетініне көз жетті.Мұнай көбінесе теңіздің түбінде, соның ішінде жағажайлық шөгінділерде жиі табылады. Сірә, теңіз өсімдіктері мен жануарлары қалдықтары судың түбіне жинақтала беруінен болар. Өйткені онда су ағысы болмайды, ол тыныштықта тұратындықтан, оған ауаның келуі қиындай түседі. Ауаның әсерінен бұл қалдықтар тотығар еді, ал ауа болмағандықтан, бактериялардың әсерінен бұл қалдықтар құрамы бойынша мұнайға ұқсас, бірақ оларда толығымен мұнайға айналмайтын процестер өтеді. Мұндағы түсініксіз жайт: осы қалдықтардан мұнай қалайша түзіледі? Әңгіме мынада: онда хлорофилдің, яғни өсімдіктердің жасыл түсі негізінің және басқа да екі жүз градустан жоғары температурада тұрақсыз болатын заттардың қалдықтары табылған. Ал барлық мұнайға жақын өнімдерді алатын белгілі химиялық реакциялар тек жоғары температураларда өтеді.Ақыры 1930 жылы ірі кеңес ғалымы - академик Н.Д. Зелинский бұл жерде катализ, яғни өздері аз өзгеріске ұшырайтын заттардың әсерінен химиялық өзгерістерді тездететін құбылыс орын алатынын дәлелдеді. Катализаторлармен өсімдіктерге, бактериялық әсердің өнімдеріне жақын орналасқан заттарға әсер етіп, ол жасанды мұнайды екі жүз градустан төмен температурада алды. Осылайша сұрақтың жауабы шешілді, бірақ түпкілікті емес: ол тәжірибесінде қолданған катализаторлар табиғатта болуы мүмкін емес, олар өте тұрақсыз еді.
Мұнайдың құрамы
Кездесетін жері
Тығыздығы
гсм
Парафин
Цикло-парафин
Аромат
Көмір-сутектер
Пермское (РФ)
0,941
8,1
6,7
15,3
Грозненское (РФ)
0,844
22,2
10,5
5,5
Суруханское
(Азербайджан)
0,848
13,2
21,3
5,2
Калифорнийское
(США)
0,897
9,8
14,9
5,1
Техасское(США)
0,845
26,4
9,7
6,4
Табиғатта мұнай түзілуді іске асыратын заттарды ұзақ іздегеннен кейін химия ғылымдарының докторы, профессор Андрей Владимирович Фрост бұл, әдетте, мұнай қыртыстарын жауып тұратын кейбір сазбалшықтардың қатысымен болатынын анықтады. Өсімдіктер және жануарлар қалдықтарымен бірге тұнып, сазбалшықтар, жануарлар сүйектері мен микроағзалар кейін мұнай түзетін фактор болып табылатын материалдың негізін түзеді. Лай - бұл сазбалшық, өсімдік және басқа да қалдықтардың түр өзгерген қоспасы - бактериялардың әсерінен құмды және басқа да кеуекті тау жыныстарымен қапталады. Олар, өз кезегінде, мұнай мен су өтпейтін сазбалшық және басқа да тау жыныстарының қабаттарымен қапталып, температурасы шамамен жүз градустай қабаттарға дейін түседі. Мұнда мұнай түзілу процесі аяқталады; құрамында лай болатын мұнай біртіндеп қабаттасады да, біз мұнай кенорындарынан табатын кеуекті тау жынысына енеді.
Мұнайдың шығуының жаңа теориясының зор тәжірибелік маңызы бар. Ол мұнайшы-геологтарды мұнайдың түзілу жағдайларын анықтау әдісімен таныстырады. Мұнай қалай пайда болатынын білетін кен барлаушылары оны іздеу орындарын тез анықтайды. Геологиялық жағдайларға байланысты мұнайдың болатын жерлерін және оның мүмкін орын ауыстыру жолдарын анықтауға болады.
Мұнай өндіру кәсіпорны - Қазақстан Республикасының отын-энергетикалық кешенінің негізгі буыны
ҚР-ның отын-энергетикалық кешені еліміздің халық шаруашылығының аса маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Қазақстан өзінің табиға ресурстарының есебінен өзін отын-энергетикалық ресурстармен толықтай қамтамасыз етіп және отынды Республиканың аймағынан тез шығару және электрқуатының берілісін жүзеге асыра алады. Мысалы, отын-энергетикалық ресурстардың меншікті өндірудің көлемі оларды жұмсау көлемінен 15,6 асады. Көмір бойынша оны республикадан шығарып әкету көлемі 42 құрайды, бұл оны тұтыну көлемінен 1,5 есе асады. Мұнай өндірісі оны тұтыну мөлшерінен 1,4 есе асады. Қазақстанның аса бай мұнай және газ кеніштерінің тау геологиялық және экономикалық көрсеткіштері бірдей болып келеді. Мұнай, газ және көмірдің жалпы қоры шамамен алғанда мұнай эквивалентінің 13,0 млрд. Теңгесін (м.э.т.) немесе бірлігіне, б. а. Жан басына 722 м.э.т құрайды. Бұл көрсеткіштер бойынша Қазақстан әлемдегі 10-қа кіреді.
Мұнайдың қоры
Мұнайдың дүние жүзі бойынша қоры 2000ж. Орташа 140 млрд т. Оның көп бөлігі-64%-Орталық және шығыс елдеріне, Америка еліне15%
Жуық шетел елдерімен нарыққа көшу кезінде шаруашылық қаынастардың бұзылуы жағдайларында дербес энергетикалық жүйені қалыптастырып, дайын өнімді алуға дейін өз отындық шикізатының өңделуін ұйымдастыру қажет. Қазақстанда электроэнергетикасын дамыту ісін көмір, су ресурстары тәрізді дәстүрлі көзердің өзіндік базасына негізделумен жүзеге асыру керек. Мұнай өңдеу өнеркәсібінде алғашқы кезектегі мәселеге Павлодар және Шымкенттегі мұнай өңдеуц зауыттарын өзіміздің шикізатпен қамтамасыз ету, сондай-ақ мұнай өңдеу өнімдерінің өз еліміздегі өндірісін арттыру мәселесі жатады.
Көмірсутектердің Қазақстанда өндірілуі
Жылы
Мұнай(млн.т)
Көмір(млн.т)
Табиғи газ(млн.т)
2000 жыл
30,6
74,9
11,5
2005 жыл
62,1
86,6
26,9
2010 жыл
82,1
98,4
36,8
Пайдасы
Мұнай дүние жүзілік жанар-жағар май-энергетикалық балансында орасан зор үлеске ие: оның адамзат пайдаланатын қуат көздері ішінде 48% алады. Болашақта бұл көрсеткіш мұнай өндірудің қиындай беруінен, және атом және басқа қуат көздерін пайдалануының өсуінен кеми береді.
Химия мен мұнай-химия өнеркәсіптерінің қарқынды дамуына байланысты мұнайға деген сұраныс жанар-жағар майлар үшін ғана емес, синтетикалық каучук, синтетикалық талшықтар, пластмасс, жуу құралдарын, пластификатор, бояғыштар т.б. (әлемдік өндірістің 8%-нан астамы) өндіру шикізат көздері үшін өсуде. Осыларды шығаруға бастапқы заттар ретінде көп қолданылатындар: парафиндік көміртектер - метан, этан, пропан, бутан, пентан, гексан, және жоғарымолекулярлықтар (10-20 атомды молекулалы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz