АҚ «Каспий Нефть ТМЕ» компаниясының инновациялық жобасын басқару
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 ИННОВАЦИЯЛЫҚ ЖОБАЛАРДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ ... ... ... 6
1.1 Жалпы инновация түсінігі ... .6
1.2 Инновациялық жобаларды басқарудың теориялық негіздері ... ... ... ... ... 12
1.3 Инновациялық жобалардың тиімділігін бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
2 ИННОВАЦИЯЛЫҚ ЖОБАЛАРДЫ БАСҚАРУДЫҢ ҚАЗІРГІ КҮНГІ ЖАҒДАЙЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
2.1 Қазақстан Республикасындағы инновациялық жобаларды басқарудың қазіргі жағдайы ... ... ... ... ..22
2.2 Инновациялық жобаларды басқарудың шетелдік тәжірибесі ... ... ... ... ... 41
2.3 АҚ «Каспий Нефть ТМЕ» компаниясындағы инновациялық жобаны
басқару ... ... ... ... ... ... ... ... 52
3 ИННОВАЦИЯЛЫҚ ЖОБАЛАРДЫ БАСҚАРУ ӘДІСТЕРІН ЖЕТІЛДІРУ ... ... ... ...61
3.1 Инновациялық жобаларды басқарудың, ұйымдастырудың және жүзеге асырудың болашағы (перспективалары) ... ... ... 61
3.2 АҚ «Каспий Нефть ТМЕ» компаниясында инновациялық жобаларды басқару жолдарын жетілдіру бойынша ұсыныстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..68
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... .71
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ...74
ҚОСЫМШАЛАР
1 ИННОВАЦИЯЛЫҚ ЖОБАЛАРДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ ... ... ... 6
1.1 Жалпы инновация түсінігі ... .6
1.2 Инновациялық жобаларды басқарудың теориялық негіздері ... ... ... ... ... 12
1.3 Инновациялық жобалардың тиімділігін бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
2 ИННОВАЦИЯЛЫҚ ЖОБАЛАРДЫ БАСҚАРУДЫҢ ҚАЗІРГІ КҮНГІ ЖАҒДАЙЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
2.1 Қазақстан Республикасындағы инновациялық жобаларды басқарудың қазіргі жағдайы ... ... ... ... ..22
2.2 Инновациялық жобаларды басқарудың шетелдік тәжірибесі ... ... ... ... ... 41
2.3 АҚ «Каспий Нефть ТМЕ» компаниясындағы инновациялық жобаны
басқару ... ... ... ... ... ... ... ... 52
3 ИННОВАЦИЯЛЫҚ ЖОБАЛАРДЫ БАСҚАРУ ӘДІСТЕРІН ЖЕТІЛДІРУ ... ... ... ...61
3.1 Инновациялық жобаларды басқарудың, ұйымдастырудың және жүзеге асырудың болашағы (перспективалары) ... ... ... 61
3.2 АҚ «Каспий Нефть ТМЕ» компаниясында инновациялық жобаларды басқару жолдарын жетілдіру бойынша ұсыныстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..68
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... .71
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ...74
ҚОСЫМШАЛАР
«Қазақстан—2030» ұзақ мерзімді бағдарламасында елімізді дамытудың стратегиялық мақсаты — қоғамда ғылыми-техникалық саясаттың рөлін көтеру және отандық ғылым мен технологиялық бәсекелестік қабілетін арттыру деп көрсетілген [1]. Қазіргі кезеңде тәуелсіз Қазақстанда ғылыми-техникалық саясатты дамыту, басым бағыттардың бірі болып саналады. Өркениетті елдер тәжірибесі көрсеткендей, ғылыми-техникалық саясаттың дамуы ел экономикасының іргетасы екендігін өмір өзі дәлелдеп отыр. Осы мақсатта елімізде ғылыми-техникалық саланы реформалауды және қайта жаңғыртуды қолға алу кезек күттірмейтін мәселе екендігі дау тудырмайды. Өнеркәсіптің басым салаларында қоршаған ортаға техногенді әсер етуді темендететін, ғылымды көп қажет ететін және ресурсты үнемдейтін технологияларды әзірлеу қоғам қажеттілігі екендігі сөзсіз.
Қазақстандағы әлеуметтік-экономикалық реформалардың ішіндегі ең кабілеттісі — ғылыми-техникалық, инновациялық өзгерістер. Бұл сала еңбекке кабілетті мәдениет пен білімді өркендететін потенциалды қамтиды. Дүниетанымы мен менталитеті қоғамға сай қабілетті адамдарды, әсіресе жастарды тәрбиелеуде, оларды нарық заманының талаптарына жауап беретіндей етіп еңбекке үйретуде ғьлыми-техникалық саясаттың атқаратын рөлі орасан зор. Инновациялық жаңартулар арқылы қоғамның іргетасын нығайтып, әлеуметтік міндеттерді жүзеге асыра аламыз. Мемлекеттік саясаттың ажырамас, құрамдас бір бөлігі болып отырған ғылыми-техникалық саясаттың қоғам мен мемлекеттегі орны ерекше. Мемлекеттегі өзекті мәселелерге тікелей байланысты ғылыми-техникалық саясат жан-жақты қолдауды қажет етеді.
Қазақстандағы әлеуметтік-экономикалық реформалардың ішіндегі ең кабілеттісі — ғылыми-техникалық, инновациялық өзгерістер. Бұл сала еңбекке кабілетті мәдениет пен білімді өркендететін потенциалды қамтиды. Дүниетанымы мен менталитеті қоғамға сай қабілетті адамдарды, әсіресе жастарды тәрбиелеуде, оларды нарық заманының талаптарына жауап беретіндей етіп еңбекке үйретуде ғьлыми-техникалық саясаттың атқаратын рөлі орасан зор. Инновациялық жаңартулар арқылы қоғамның іргетасын нығайтып, әлеуметтік міндеттерді жүзеге асыра аламыз. Мемлекеттік саясаттың ажырамас, құрамдас бір бөлігі болып отырған ғылыми-техникалық саясаттың қоғам мен мемлекеттегі орны ерекше. Мемлекеттегі өзекті мәселелерге тікелей байланысты ғылыми-техникалық саясат жан-жақты қолдауды қажет етеді.
1. Н.А. Назарбаев. «Қазақстан-2030» Даму стратегиясы.
2. Н. А. Назарбаев. “Задача науки – способствовать развитию экономики” // Казахстанская правда, 16 апрель, 2002 г.
3. Шумпетер Й. Теория экономическая развития. – Москва; Прогресс. 1998. – 454 с.
4. Бизнес- планы: Полное справочное руководство. Под ред. И.М. Степнова // М.: Лаборатория Базовых Знаний, 2001
5. http: // www.nif.kz. Инновациялық қор
6. Н.И.Иванова. Сопоставление мировых и российских тенденций развития науки и инновационной деятельности// Инновации.№4(61),2003.с.7-10
7. «Kazakhstan Today», www.kt.kz, 14.11.2006.
8. Инновационный менеджмент. Под ред. Проф. В.А. Швандара, проф. В.Я. Горфинкеля // М.: Вузовский учебник, 2004.
9. Есентугелов А. Долгосрочная стратегия развития экономики и размещение производительных сил в РК // Аль-Пари. №6, 2000 г.
10. К.Кажымуратов, А.Кравцов, В.Даримбетов Индустриально-инновационное развития Казахстана: проблемы и их решение // Саясат журн.
11. Қуат Бораш “Инновация, оның елiмiз экономикасы үшiн маңызы қандай” // Егемен Қазақстан, 23 ақпан, 2004 ж
12. Н. Ә. Назарбаев. “Бәсеке қабiлеттi Қазақстан”, “Бәсекеқабiлеттi экономика” және “Бәсекеқабiлеттi халық” деген Қазақстан халқына Жолдауы. // Егемен Қазақстан, 19 наурыз, 2004 ж.
13. www.stat.kz
14. Кубаев К.Е. Государственное регулирование организация и управление венчурным бизнесом. // Материалы Международной научно-практической конференции: «Индустриально-инновационные развитие РК: опыты и задачи, перспективы». Алматы, Минстерство индустрии и торговли РК, -2004 ж.
15. Купешова С.Т. Ғылыми-технологиялық және инновациялық саладағы мемлекеттің орны //Саясат №2, 2001
16. Постановление Правительства Республики Казахстан от 25 апреля 2005 года № 387 «Об утверждении Программы по формированию и развитию национальной инновационной системы Республики Казахстан на 2005 – 2015 годы» (с изменениями и дополнениями по состоянию на 24.04.2006 г.)
17. Инновационный менеджмент / К.Нарибаев, С.Джуманбаев, А.Нусупова. – Алматы: Қазақ университетi. – 1998. – 60 с.
18. Кубаев К.Е. Государственное регулирование инновационным развитиям международной научно-практической конференции. Г.Алматы, Қазақ университеті, 2004 ж.
19. Купешова С.Т. Шағын инновациялық кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау. // Қаржы-қаражат № 2 2001 ж.
20. Қазақстан Республикасы Президентінің «Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған стратегиясы туралы» 2003 жылғы 17 мамырдағы № 1096 Жарлығы
21. Кубаев К.Е. Теория и практика менеджмента, Алматы, «Қазақ университеті», 2005 г. 486 стр.
22. Купешова Сауле Телеухановна / “Теория и практика инновационного процесса в переходной экономике Республике Казахстан,” – диссертация, Алматы, 2002
23. Ю. К. Шокоманов “Состояние и перспективы экономического развития Казахстана в переходной период” // Вестник КазНУ, Серия экономическая, №4, 2001 г.
24. № 6. 2003 ж.
25. Әбдiжапар Сапарбаев “Инновация – негiзгi қозғаушы күш” // Егемен Қазсқстан, 24 наурыз, 2004 ж.
26. Бердашкевич А.П Оподдержке инновационной деятельности в Японии // Инновации №7, 2002
27. Комментарии к проекту «Основных направлений инновационной политики Российской Федерации на долгосрочную перспективу» // Инновации.№6 (63),2003.с.19-20.
28. А.И.Никконен. Краткая история венчурного бизнеса в России // Инновации.№10 (67), 2003, с.16.
29. Балабанов И.Т. Инновационный менеджмент // СПб:Питер, 2001. 304с.
30. Бизнес-план инвестиционного проекта. Под ред. И .А Иванниковой // М.: Экспертное бюро, 1997
31. Статистика 1991-2001 десят лет независима Казахстана. Алматы. – 2002г.
32. Стратегия / “Қазақстан Республикасының Индустриялы-инновациялы дамуының 2003-2015 жылдарға арналған ұзақ мерзiмдi стратегиясы” – Алматы, 2003 ж.
33. Қазақстан Республикасының «Инновациялық қызметті мемлекеттік қолдау туралы» Заңы (2006.07.07. берілген өзгерістерімен)
34. Бушуев С.Д. Система знаний IPMA, Астана- 2007
35. http: // www. Forum. Partnerstvo. Ru.
2. Н. А. Назарбаев. “Задача науки – способствовать развитию экономики” // Казахстанская правда, 16 апрель, 2002 г.
3. Шумпетер Й. Теория экономическая развития. – Москва; Прогресс. 1998. – 454 с.
4. Бизнес- планы: Полное справочное руководство. Под ред. И.М. Степнова // М.: Лаборатория Базовых Знаний, 2001
5. http: // www.nif.kz. Инновациялық қор
6. Н.И.Иванова. Сопоставление мировых и российских тенденций развития науки и инновационной деятельности// Инновации.№4(61),2003.с.7-10
7. «Kazakhstan Today», www.kt.kz, 14.11.2006.
8. Инновационный менеджмент. Под ред. Проф. В.А. Швандара, проф. В.Я. Горфинкеля // М.: Вузовский учебник, 2004.
9. Есентугелов А. Долгосрочная стратегия развития экономики и размещение производительных сил в РК // Аль-Пари. №6, 2000 г.
10. К.Кажымуратов, А.Кравцов, В.Даримбетов Индустриально-инновационное развития Казахстана: проблемы и их решение // Саясат журн.
11. Қуат Бораш “Инновация, оның елiмiз экономикасы үшiн маңызы қандай” // Егемен Қазақстан, 23 ақпан, 2004 ж
12. Н. Ә. Назарбаев. “Бәсеке қабiлеттi Қазақстан”, “Бәсекеқабiлеттi экономика” және “Бәсекеқабiлеттi халық” деген Қазақстан халқына Жолдауы. // Егемен Қазақстан, 19 наурыз, 2004 ж.
13. www.stat.kz
14. Кубаев К.Е. Государственное регулирование организация и управление венчурным бизнесом. // Материалы Международной научно-практической конференции: «Индустриально-инновационные развитие РК: опыты и задачи, перспективы». Алматы, Минстерство индустрии и торговли РК, -2004 ж.
15. Купешова С.Т. Ғылыми-технологиялық және инновациялық саладағы мемлекеттің орны //Саясат №2, 2001
16. Постановление Правительства Республики Казахстан от 25 апреля 2005 года № 387 «Об утверждении Программы по формированию и развитию национальной инновационной системы Республики Казахстан на 2005 – 2015 годы» (с изменениями и дополнениями по состоянию на 24.04.2006 г.)
17. Инновационный менеджмент / К.Нарибаев, С.Джуманбаев, А.Нусупова. – Алматы: Қазақ университетi. – 1998. – 60 с.
18. Кубаев К.Е. Государственное регулирование инновационным развитиям международной научно-практической конференции. Г.Алматы, Қазақ университеті, 2004 ж.
19. Купешова С.Т. Шағын инновациялық кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау. // Қаржы-қаражат № 2 2001 ж.
20. Қазақстан Республикасы Президентінің «Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған стратегиясы туралы» 2003 жылғы 17 мамырдағы № 1096 Жарлығы
21. Кубаев К.Е. Теория и практика менеджмента, Алматы, «Қазақ университеті», 2005 г. 486 стр.
22. Купешова Сауле Телеухановна / “Теория и практика инновационного процесса в переходной экономике Республике Казахстан,” – диссертация, Алматы, 2002
23. Ю. К. Шокоманов “Состояние и перспективы экономического развития Казахстана в переходной период” // Вестник КазНУ, Серия экономическая, №4, 2001 г.
24. № 6. 2003 ж.
25. Әбдiжапар Сапарбаев “Инновация – негiзгi қозғаушы күш” // Егемен Қазсқстан, 24 наурыз, 2004 ж.
26. Бердашкевич А.П Оподдержке инновационной деятельности в Японии // Инновации №7, 2002
27. Комментарии к проекту «Основных направлений инновационной политики Российской Федерации на долгосрочную перспективу» // Инновации.№6 (63),2003.с.19-20.
28. А.И.Никконен. Краткая история венчурного бизнеса в России // Инновации.№10 (67), 2003, с.16.
29. Балабанов И.Т. Инновационный менеджмент // СПб:Питер, 2001. 304с.
30. Бизнес-план инвестиционного проекта. Под ред. И .А Иванниковой // М.: Экспертное бюро, 1997
31. Статистика 1991-2001 десят лет независима Казахстана. Алматы. – 2002г.
32. Стратегия / “Қазақстан Республикасының Индустриялы-инновациялы дамуының 2003-2015 жылдарға арналған ұзақ мерзiмдi стратегиясы” – Алматы, 2003 ж.
33. Қазақстан Республикасының «Инновациялық қызметті мемлекеттік қолдау туралы» Заңы (2006.07.07. берілген өзгерістерімен)
34. Бушуев С.Д. Система знаний IPMA, Астана- 2007
35. http: // www. Forum. Partnerstvo. Ru.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Экономика және бизнес факультеті
Менеджмент және бизнес кафедрасы
Диплом жұмысы
АҚ Каспий Нефть ТМЕ компаниясының инновациялық жобасын басқару
Орындаған 4 курс студенті
Ғылыми жетекші __________________ С.Т.
Купешова
Норма бақылаушы __________________ А.Ғ.
Жұмағазиева
Кафедра меңгерушісі __________________ Қ.Е. Кубаев
рұқсатымен қорғауға жіберілді
Алматы, 2009
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 ИННОВАЦИЯЛЫҚ ЖОБАЛАРДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ ... ... ... 6
1. Жалпы инновация түсінігі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... 6
1.2 Инновациялық жобаларды басқарудың теориялық негіздері
... ... ... ... ... 12
1.3 Инновациялық жобалардың тиімділігін бағалау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
2 ИННОВАЦИЯЛЫҚ ЖОБАЛАРДЫ БАСҚАРУДЫҢ ҚАЗІРГІ КҮНГІ
ЖАҒДАЙЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
2.1 Қазақстан Республикасындағы инновациялық жобаларды басқарудың қазіргі
жағдайы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .22
2.2 Инновациялық жобаларды басқарудың шетелдік тәжірибесі
... ... ... ... ... 41
2.3 АҚ Каспий Нефть ТМЕ компаниясындағы инновациялық жобаны
басқару
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 52
3 ИННОВАЦИЯЛЫҚ ЖОБАЛАРДЫ БАСҚАРУ ӘДІСТЕРІН
ЖЕТІЛДІРУ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 61
3.1 Инновациялық жобаларды басқарудың, ұйымдастырудың және жүзеге асырудың
болашағы (перспективалары)
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 61
3.2 АҚ Каспий Нефть ТМЕ компаниясында инновациялық жобаларды басқару
жолдарын жетілдіру бойынша ұсыныстар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...68
ҚОРЫТЫНДЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..71
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...74
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ
Қазақстан—2030 ұзақ мерзімді бағдарламасында елімізді дамытудың
стратегиялық мақсаты — қоғамда ғылыми-техникалық саясаттың рөлін көтеру
және отандық ғылым мен технологиялық бәсекелестік қабілетін арттыру деп
көрсетілген [1]. Қазіргі кезеңде тәуелсіз Қазақстанда ғылыми-техникалық
саясатты дамыту, басым бағыттардың бірі болып саналады. Өркениетті елдер
тәжірибесі көрсеткендей, ғылыми-техникалық саясаттың дамуы ел
экономикасының іргетасы екендігін өмір өзі дәлелдеп отыр. Осы мақсатта
елімізде ғылыми-техникалық саланы реформалауды және қайта жаңғыртуды қолға
алу кезек күттірмейтін мәселе екендігі дау тудырмайды. Өнеркәсіптің басым
салаларында қоршаған ортаға техногенді әсер етуді темендететін, ғылымды
көп қажет ететін және ресурсты үнемдейтін технологияларды әзірлеу қоғам
қажеттілігі екендігі сөзсіз.
Қазақстандағы әлеуметтік-экономикалық реформалардың ішіндегі ең
кабілеттісі — ғылыми-техникалық, инновациялық өзгерістер. Бұл сала еңбекке
кабілетті мәдениет пен білімді өркендететін потенциалды қамтиды.
Дүниетанымы мен менталитеті қоғамға сай қабілетті адамдарды, әсіресе
жастарды тәрбиелеуде, оларды нарық заманының талаптарына жауап беретіндей
етіп еңбекке үйретуде ғьлыми-техникалық саясаттың атқаратын рөлі орасан
зор. Инновациялық жаңартулар арқылы қоғамның іргетасын нығайтып, әлеуметтік
міндеттерді жүзеге асыра аламыз. Мемлекеттік саясаттың ажырамас, құрамдас
бір бөлігі болып отырған ғылыми-техникалық саясаттың қоғам мен мемлекеттегі
орны ерекше. Мемлекеттегі өзекті мәселелерге тікелей байланысты ғылыми-
техникалық саясат жан-жақты қолдауды қажет етеді.
Инновациялық қызметтің тиімділік мәселелері, басқа да экономикалық
дамудың маңызды факторлары сияқты, аймақтық, ұлттық, экономикалық
ерекшеліктерін ескеретін және біздің мемлекетіміздің мүддесін қорғайтын
саналы мемлекеттік саясатты әзірлеуді қажет етеді. Соңғы кезде елімізде
ғылыми-техникалық және өндірістік саясаттың мемлекеттік механизмі
айқындалып отыр. Сонымен, 2000 жылы Қазақстан Республикасының ғылыми және
ғылыми-техникалық концепциясы қабылданды, 2015 жылға дейін жүзеге
асырылуға тиіс Индустриалды-инновациялық даму бағдарламасы әзірленді (2003
жыл, мамыр). Оның негізгі мақсаты ішкі нарықта бәсекеқабілетті, жоғары
қосымша құны бар экспортқа бағытталған өндіріс орнын салу. Бұл қойылған
мақсат ғылымды көп кажет ететін, жоғарытехнологиялы өндірістер салуға
ынталандырады, қаржылық және нақтылы секторлар арасында ғылым-өндіріс-
нарық циклы бойынша тиімді байланыс жасауға мүмкіндік береді. Өндірісті
диверсификациялау және модернизациалау шикізат бағытынан өңдеуші бағытына
өтудің негізгі факторлары болып есептеледі. Берілген бағдарлама шеңберінде
жаңа даму институттары құрылды: Инновациялық қор, Инвестициялық қор,
Қазақстанның даму банкі.
Алдынғы уақыттарда экономикалық өсу факторы ретiнде посткеңестiк елдерде
инновация екiншi деңгейдегi жоспар болып келдi. Бiрақ әлемдегi дамыған
елдер тәжiрибесi және отандық тәжiрибе бойынша тұрақты экономикалық өсуге
қол жеткiзу инновациялық қызметсiз жүзеге аспайтындығына көз жеттi. Мiне
осы себептен соңғы 3-4 жылда инновацияға деген көзқарас өзгердi. Елбасымыз
Н.Ә. Назарбаев Ұлттық акедемия ғалымдарымен кездесуiнде атап өткендей,
“елiмiзде ұлттық инновациялық жүйе құратын уақыт жеттi” деп атап көрсеттi
[2].
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері:
Бітіру жұмысымның мақсаты – инновациялық жобаларды басқарудың теориялық
аспектілерін зерттеу және шет ел тәжірибесі мен қазақстандық
кәсіпорындардағы инновациялық жобаларды басқару механизімін талдау
негізінде оны жетілдіру жолдарын ұсыну.
Бітіру жұмысымның негізгі міндеттері төмендегі шаралармен айқындалған:
- Инновациялық жобалардың теориялық аспектілерін зерттеу;
- Кәсіпорындардағы инновациялық жобаларды басқару үрдісін талдау;
- Инновациялық жобаларды басқарудағы дамыған шетел мемлекттерінің
тәжірибесін зерттеп, олардың елiмiздің экономикасы үшiн тиiмдi жақтарын
қарастыру;
- Елiмiздiң экономикалық өсуiндегi инновациялық дамудың тиiмдi екенiн
дәлелдеу;
- Қазақстан Республикасындағы инновациялық қызметтiң дамуына талдау
жасау;
- Инновациялық қызметті мемлекеттік реттеу шараларына шолу жасау.
- Венчурлік бизнесті ұйымдастыру механизмдерін талдау және оны тиімді
ету жолдарын іздестіру.
Бұл тақырып бойынша көптеген шетелдік танымал ғалымдар зерттеу
жұмыстарын жүргізген, олардың ішінде инновациялық теорияның негізін қалаушы
атақты австриялық ғалым Й.Шумпетер және Г.Менш, П.Друкер, Р.Фостер,
Б.Санто, М.Портер, Б.Твисс, Л.Водачек, О.Водачкова, Дж. Мартино, Д.Сахал,
Э. Янч т.б.
Отанымздың ғалымдары да бұл мәселені зерттеуге белсене қатысып жүр, олар
А.А.Алимбаева, А.Т.Ашимбаева, У.Б.Баймуратов, Ф.М.Днишев, Е.Б.Жатканбаев,
К.Е. Кубаев, А.К.Канатчинова, А.К.Кошанов, М.Б.Кенжегузин, Б.А.Кембаев,
К.А.Сагадиева, С.К. Джумамбаев, С.Т. Купешова, А.Н. Тургинбаева және т.б.
Менің бітіру жұмысым осы зерттеуші ғалымдардың еңбектеріне негізделген,
бірақ инновацялық қызметті басқару, ұйымдастыру оны мемлекеттік реттеу
мәселелері әлі де болса толық зеріттелмеген. Сондықтан менің жұмысымда
инновациялық қызметті басқарудың теориялық аспектілерін тереңірек зерттеп,
қазақстандық кәсіпорындар үшін инновациялық менеджменттің тиімді әдістерін
ұсыну негізгі мақсат болып отыр.
Бітіру жұмысы 3 бөлімнен, кіріспеден, қорытындыдан, қолданылған
әдебиеттер тізімінен тұрады.
1-ші бөлімде кәсіпорынныың инновациялық жобаларды басқарудың теориялық
аспектілері қарастырылған. Бұл бөлімде иновациялық теорияны зерттеген
экономист классиктердің еңбектеріне, сондай-ақ инновация ұғымына берілген
анықтамаларына шолу жасалынды. Инновациялық процесс кезеңдері мен оны
ұйымдастыру әдістері және инновациялық менеджменттің қазіргі кезеңгі
басқару әдістері де осы бөлімде талданылды.
2-ші бөлім Инновациялық жобаларды басқарудың қазіргі күнгі жағдайы
деп аталады. Бұл бөлімде Қазақстанның инновациялық саласының дамуына талдау
жасалынып салыстырмалы анализ жасалынды және инновациялық саланы
мемлекеттік реттеу мәсеселері қозғалынды. Сонымен қатар бұл бөлімде
АҚКаспий Нефть ТМЕ мекемесіндегі инновациялық жобаны басқару
ерекшеліктері талданған. Бұл сұрақты қарастыру себебіміз, инновациялық сала
мемлекеттің қолдауынсыз дами алмайтын салалардың бірі болып табылады.
Инновациялық даму саласы мемлекеттік стратегиялық маңызды салалардың бірі,
инновациялық бизнес мемлекеттік ынталандыруды көп талап етеді. Бұл бөлімнің
үшінші сұрағы нақты компаниядағы инновациялық жобаны басқаруды талдауға
арналды.
3-ші бөлімде Каспий Нефть АҚ компаниясының инновациялық қызметін
басқаруды жетілдіру жолдары қарастырылды. Соңғы сұрақ инновациялық
жобаларды басқару процесін жетілдіру үшін шаралар мен ұсыныстарға арналған.
1 ИННОВАЦИЯЛЫҚ ЖОБАЛАРДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Жалпы инновация түсінігі
Жалпы “Инновация” терминi XV ғ. 1-шi жартысында пайда бола бастады. Бұл
ағылшын сөзi “innovation” яғни “жандану” немесе “заттар өндiрудегi жаңа
технологиялар” деген мағынаны бiлдiредi.
Австрия ғалымы Й. Шумпетер XX ғ. 30-жылдары экономика ғылымына инновация
ұғымын енгiздi. Оның түсiнiгiнше инновация тұтынушылар тауарларының жаңа
түрлерiн қолдану, жаңа өнеркәсәптiк және рынок пен өнеркәсiптiң жаңа
ұйымдарының пайда болуымен түсiндiредi. Шумпетер бойынша инновация – тек
жаңашылдық емес, ол жаңа өндiрiстiк функция болып табылады [3].
Атақты экономист Джеймс Брайен Куинн инновациялардың көптеген
қасиеттерін біріктіріп, оларды бір жүйеге келтіріп, келесідей етіп
топтастырды:
- Инновациялар тұтынушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыруға
арналған;
- Олар ықтималдық қасиетке ие;
- Аса күрделіліктерімен ерекшелінеді;
- Көп уақыт керек етеді;
- Күтпеген жерде өзгерістерге, қарсылықтарға, тәуекелге тап болады;
- Әдетте идеяның фанаттары немесе нағыз ғалымдардың бастамасынан
дамиды.
Қазіргі кезде инновациялық қызметті реттейтін дүниежүзілік ұйым бар.
Ол ұйым Италияның Фраскати қаласында 1993 жылы құрылып, Инновациялық
қызметті реттейтін Фраскати құжаттары атты құжат қабылданған. Қазіргі
күні бүкіл мемлекеттер инновациялық қызмет саласын осы Фраскати құжаттары
негізінде реттеп отырады. Осы құжат бойынша инновация дегеніміз –
тәжірбие жүзінде немесе әлеуметтік салада пайдаланылатын жақсартылған
немесе тіпті жаңа өнім мен технология түріндегі инновациялық қызметтің
соңғы нәтижесі.
Ағылшын-орыс сөздігі бойынша инновация бұл жаңалық енгізу, жаңашылдық,
өзгеріс деген мағынаны білдіреді. Инновация терминіне түсінік қысқаша
жалпы редакциясы В.А.Макоренконың қазіргі кездегі түсініктер мен
терминдер сөздігінде: инновация (ағылшын innovation -жаңалық енгізу,
жаңалық, латын тілінде innovation - жаңарту, жаңғырту) бұл:
- Техника мен технологияның алмастыруды қамтамасыз ету үшін экономикаға
жұмсалынатын қаражат;
- Ғылыми-техникалық прогрестің жетістігі болатын жаңа техника мен
техноголия нәтижесі;
- Дайын өнім, жаңа ойларды синтездеу, өндіру. Жаңа технологиялар,
моделдер құру, оларды өмірге енгізуді қамтамасыз ететін саяси
бағдарламалар, т.б;
- Тіл білімінде – жаңа білімнің пайда болуы, морфологиядағы жаңа
түсініктердің пайда болуы.
Қазақстан Республикасының Инновациялық қызметтер туралы заңына сәйкес
инновация дегеніміз ғылыми техникалық зерттеулер мен интеллектуалды
еңбектің нәтижесінде пайда болған жаңа немесе жақсартылған өнім және жаңа
немесе жақсартылған технология.
Егер жаңалықтың экономикалық және әлеуметтік құны болмаса, онда ол
инновация емес, себебі инновация деп өндіріске енгізілген белгілі бір
пайдалы әсерді қамтамасыз ететін инновациялық үрдістердің нәтижесін
айтамыз. Қазіргі заманғы экономикалық әдебиеттерде инновациялық өнімнің
міндетті түрде белгілі бір тиімділікке негізделуі дәлелденген. Инновациялық
пайдалы эффекттің мынадай түрлері болады :
- экономикалық тиімділік, инновациялық өнім немесе технология міндетті
түрде пайда немесе шығындарды үнемдеуге бағытталады;
- экологиялық тиімділік – инновациялық өнім экономикалық тиімділікке ие
болмауы мүмкін, бірақ ол экологиялық оң тиімділікке ие ;
- ғылыми–техникалық тиімділік дегеніміз, өндіріске енгізілген
инновациялық өнім немесе технология ешқандай ақшалай пайда әкелмеуі мүмкін,
бірақ ол ғылым мен техникаға теориялық жаңалық әкеледі;
- әлеуметтік тиімділік – халықты әлеуметтік қорғау саласына арналған
инновациялық өнімдер жасау.
Инновация категориясының экономикалық талдауда басты төрт аспектiсiн
көрсетуге болады:
1. Инновация – ол интелектуалды еңбек нәтижесi, яғни инновация арқылы
бәсекелестiкке төтеп бередi;
2. Инновация – бәсекелестiк күш, яғни нарықтың тепе-теңдiгiн бұзады,
бірақ басқа да инновацияларға жол ашады;
3. Жаңа өнiм және жаңа процесс қоғамға оң нәтижесiн тигiзедi;
4. Инновация – экономикалық өсу факторы ретiнде.
Осындағы төртiншi аспектi бiздiң елiмiз үшiн маңызды болып табылады.
XX ғ. 50 жылдары американ оқымыстысы Роберт Солоу экономикалық өсудiң
басты факторы ғылыми техникалық прогрес екендiгiн айтқан. Мұны Саймон
Кузнецте қолдады. Оның пiкiрiнше ұлттық өнiмнiң тұрақты өсуiн, қоғамның
тұтынуын қамтамасыз етуде технологиялық прогрестiң маңызы ерекше екенiн
айтты.
Инноватика теориясының қалыптасуы – Й. Шумпетер теориясынан басталады.
1920 жылдары австриялық ғалым И.Шумпетер өзінің Экономикалық өсу
теориясы еңбегінде экономикалық теория ғылымдарында алғаш рет инновация
түсінігіне көңіл аударды. Оның айтуынша экономикалық тұрақтылықты жаңашыл
кәсіпкерлер бұзады. Бұл кәсіпкерлер рынокқа жаңа өнім әкеліп, басқа
кәсіпкерлерді бәсекеге шақырады. Әр кәсіпкер бәсекеден қалып қоймау үшін,
өз тарапынан басқа да жаңа өнімдер ойлап табуға мәжбүр болады. Әр
кәсіпорынның ішкі факторларын жаңадан біріктіру, яғни факторлар
комбинациясы арқасында да жаңалық алуға болады деді.
И. Шумпетер жаңа комбинациялардың бес түрін көрсетті:
- жаңа өнімді қалыптастыру;
- жаңа технология пайдалану;
- өндіріс процессін ұйымдастырудың жаңа түрлерін пайдалану;
- сатудың жаңа рыноктарына шығу;
- ресурстардың жаңа түрлерін немесе жаңа қайнаркөздерін пайдалану.
Й. Шумпетер бойынша инновация – тек жаңалық енгізу емес, сонымен қатар
өндірістегі жаңа қызмет болып табылады, кәсіпкерлік бұл кәсіп емес, ол
тәуекел, бизнес арқылы инновация нарығына жылжу қабілеті. Кәсіпкерлік
технологиялық дамумен, инновациямен және экономикалық өсуімен тығыз
байланысты.
И. Шумпетер өз теориясын Н.Д.Кондратьев толқындарымен байланыстырды.
И.Шумпетерден кейін инновациялар теориясын циклдер теориясымен байланыстыра
отырып Г.Менш, К.Фримен т.б ғалымдар жалғастырды.
Ал американдық кеңес беруші “МакКинзи” компаниясының менеджері
Р.Фостердiң технологиялық айырылымдар теориясы И.Шумпетер теориясынан
ерекше болды. Р.Фостердің айтуынша кез келген технологияның S – сияқты
белгілі бір өмірлік циклі болады. Әр кәсіпкер өз технологисының өмір циклін
жақсы білуі керек, технология құлдырау фазасына жақындаған уақытта ол
технологияны жаңартуға немесе ауыстыруға даяр болуы керек.
пайда Технологиялық айырылым
Уақыт
1 сурет. Технологиялық айырылым
Дәл осы уақытта бір технология өзінің шегіне жеткенде келесі жаңа
технология пайда болады да, бұл жаңа технология туғызады. Технологиялық
айырылымның нәтижесінде жаңа өнім, жаңа үрдіс, яғни инновацияға алып
келеді. Қалыптасқан экономикалық теория бойынша кез-келген елдің
тұрақты экономикалық дамуы 4 факторға негізделеді. Әлемдік деңгейдегі
теоретиктер кейде тұрақты экономикалық даму 4 дөңгелекте жылжып барады
деп айтады. Олар: адами ресурстар, капитал, табиғи ресурстар және
технология (1 сурет).
2 сурет. Тұрақты экономикалық даму факторлары
Р.Фостердің теориясында инновация – бұл технологиялық айырылымның жаңа
технологияның пайда болуы, өндірістің және басқарудың жаңа әдісінің пайда
болуының нәтижесі. Нақты өмірде өнім-инновация және үрдіс-инновация бір-
бірімен байланысты үрдістер. Жаңа өнім, жаңа өндіріс әдістерін, сонымен
қатар жаңа технологияларды талап етеді.
Экономикалық эволюцияда көптеген ғалымдар тұжырымы бойынша олар техника
– экономикалық зерттеуiнде инновациялық процесс туралы келесi әдiстемелiк
негiздерiн ұсынды:
- экономикалық динамика мен экономикалық өсудi қозғаушы фактор
инновациялық негiздегi бәсеке болып табылады;
- экономикалық дамуда бiлiм мен интелект басты рольде болуы керек;
- интелектуалдық қызметтi институционализациялау оның құрылымы мен
негiзi болып табылады.
Инновация теориясы экономикалық өсу теориясында да қарастырылады.
Көптеген ғалымдар мен кәсіпкерлердің пікірі бойынша экономикалық өсудің
жетекші факторы: білім, интеллект, инновация болып табылады.
ХХ ғ. 50 жылдарында американдық ғалым Роберт Солоу экономикалық
өсудің жетекші факторы ҒТП болатынына назар аударды. Ұзақ болжамдарды басқа
да экономистер: Джон Кендрик, Эдвард Денисон берген. Экономикалық өсуде
технологиялық прогрестің ерекше ролін Сайман Кузнец көрсетті. Оның
ойынша, қоғамның қажеттіліктерін қанағаттандыратын, ұлттық өнімнің үнемі
өсуі, технологиялық прогрестің арқасында жетеді. Кейіннен Э.Денисон
экономикалық өсу факторларының сипаттамасын жасады. 23 фактордың: 4-і
капиталға, 1-жер, қалған 14-і ҒТП-ң жемісі.
Инновация – ғылыми-техникалық зерттеу, өндіріс, маркетинг және
менеджмент сияқты әртүрлі салаларда жүзеге асырылады Қазргі күнгі
әдебиеттерге сай инновацияларды жалпы үш түрге жіктейміз:
- Инновация–өнім (өнімдік инновация), инновациялық қызмет нәтижесінде
модернизацияланған немсе тіпті жаңа өнім рынокқа шығарылады, әрине ол өнім
өндірушіге көп пайда әкеледі, өйткені оның жаңалығы көп (жаңа функциялары
бар, ыңғайлы, экологиялық таза, имидж)
- Инновация –процесс (технологиялық инновация), шығарылатын өнім
өзгермейді, бірақ бұрын белгілі өнім жаңа, ресурсты үнемдей алатын
технологиямен жасалынады.
- Ұйымдастырушы – басқару саласындағы инновация, бұл инновациялар
компанияның ұйымдық құрылымын өзгертуге немесе ұйымның жаңа түрлерін ойлап
табуға жатады (2 сурет)
3 Сурет. Инновациялар және инновациялық қызметтің жіктелуі
Өнім-инновациясы ең көп таралған және барлық кәсіпорындарда қолданылады.
Біреулерде – бұл өнім ассортиментінің кеңею, ал басқалар үшін өнімнің
тұтынушы сапасын көтеру ретінде көрсетіледі.
Технологиялық инновацияның мақсаты өнім сапасын жоғарылату үшін, өзіндік
құнды төмендету және шығарылатын өнім ассортименті мен наменклатурасын
кеңейту мақсатында жасалатын инновациялар болып табылады.
Ұйымдастырушылық инновациялар фирманың барлық деңгейлерінде қызметкерлер
мен бөлімшелерді, жаңа бөлімдерді ұйымдастырумен сипатталады.
Атақты экономист П.Друкер инновацияларды идеялардың пайда болу көздеріне
сәйкестіріп мынадай түрлерге жіктейді:
- күтпеген жағдай, күтпеген сәттілік, күтпеген сәтсіздік негізінде
пайда болған инновациялар;
- өндіріс үрдістерін қажет етуге негізделген инновациялар;
- сана құрылымы мен нарықтық өзгерістердің нәтижесіндегі инновациялар;
- жаңа білімдерге негізделген инновациялар.
Ұзын толқын теориясында дискуссия ашқан Г.Менше инновацияларды келесі
түрлерге бөледі:
- Адам өмірінде жаңа өндіріс саласы мен жаңа кәсіп түрін қалыптастыратын
базалық инновациялар, мысалы автомобильдің, телефон және интернеттің пайда
болуы.
- Саладағы бар технологияларды жетілдіру, модификациялау негізінде пайда
болған инновациялар, мысалы түрлі түсті теледидардың шығуы.
- Псевдоинновациялар, олар базалық инновацялардың түрленуі негізінде
пайда болған өнімдер, мысалы ең алғашқы ұялы телефон – базалық инновация
болса, одан кейінгі тек функциялары түрлендірілген ұялы телефондар
псевдоинновациялар болып табылады.
Бұл бөлімді қорытып айтсақ, инновациялық қызметтерді реттеу мәселесі өте
өзекті, өйткені экономиканың бәрі адам өмірін жақсартуға арналған, ал адам
өмірін тек экологиялық таза өнім жасаумен, өмір сүру ортасын түрлі
техникамен жақсарту арқасында сапалы түрде жоғарылатуға болады.
Инновациялар сонымен қатар мемлекеттің жалпы экономикалық дамуын
жоғырылатады, өйткені жаңа технология арқасында, ғылым мен білім арқасында
экономикалық мәселелерді шешудің жаңа жолдарын табуға болады.
Сонымен инновация дегеніміз интеллектуалды еңбек нәтижесі ретінде
рынокқа тіпті жаңа немесе жаңартылған өнім және жаңа немесе жаңартылған
технология түрінде шығарылатын жаңалықты айтамыз. Бірақ ол өнімнің тек
жаңалық қасиетіне иелігі инновация болуына жеткіліксіз. Ол нағыз инновация
деп аталуы үшін белгілі бір пайдалылық эффектісіне ие болу шарт. Мәселен ол
жаңалықтар экономикалық, экологиялық, ғылыми техникалық немесе әлеуметтік
тиімділіктер әкелуі тиіс. Ал инновациялар осындай тиімділіктер мен
пайдалылықтар әкелуі үшін инновациялық қызметті дұрыс ұйымдастырып, реттеп
отыру қажет. Келесі бөлім инновациялық қызметтерді тәжірибе жүзінде
басқаруға арналады.
2. Инновациялық жобаларды басқарудың теориялық негіздері
Инновациялық жоба – инновацияға қол жеткiзуге бағытталған ғылыми, ғылыми-
техникалық, тәжiрибе-конструкторлық, маркетингтiк зерттеулер мен жұмыстар
кешенiн жүргiзу жоспарынан, сондай-ақ техникалық-экономикалық
көрсеткiштерден тұратын құжат.
Инновациялық жобаның негізгі құрамдас бөлімдері төмендегідей болады:
1. Мәселенің өзектілігін дәлелдейтін кіріспе;
2. Маркетингтік зеріттеулер нәтижесінде құрылған жоба;
3. Жобаның мақсаттар бұтағы бойынша жүзеге асырылатын шаралар;
4. Жобаның кешенді негізделуі;
5. Жобаның жүзеге асырылуын қамтамасыз ету негізі;
6. Жоба бойынша эксперттердің қорытындысы;
7. Жобаны жүргізу механизмі.
Сондай-ақ инновациялық жобаны инновациялық үрдіс ретінде де қарыстыруға
болады.
Инновациялық менеджменттің негізгі басқару объектісі ол иновациялық
үрдіс болып табылады. Инновациялық идеяның пайда болғанынан бастап оның
өндіріске енгізілгенге дейінгі кезеңін инновациялық үрдіс деп атаймыз.
4 Сурет. Инновациялық технологиялардың даму кестесі
Бұл кезең аралығында жаңа өнім ғылыми техникалық, лабораториялық
зеріттеу, маркетингтік талдау, рынокта сынақтан өтіп үлгереді [5].
Болашақта жоғары пайда алып келетін жобаларды және жаңа идеяларды іздеу
және таңдау венчурлық бизнестің негізгі кезеңі болып табылады. Жобаларды
іріктеп алу көптеген уақытты және қаржы-қаражаттарды талап етеді. Сондықтан
инновациялық идеяларды іріктеу критерийлері маңызды рөл атқарады.
Тәуекелді бизнестегі мамандар экономикалық, құқықтық және технологиялық
білімді және тәуекелдерді басқару қабілетін көрсететін жобаның менеджмент
деңгейін бірінші орынға қояды. Әрі қарай бизнес жоспарлау арқылы пайданың
болашақтағы нормасы мен массасын бағалайды. Мемлекеттің экономикалық
саясатын және рыноктық конъюнктураны ескеру жобаны бағалау кезіндегі үшінші
басымдылық болып табылады. Жобаны жүзеге асыру кезіндегі тәуекел деңгейін
бағалау ерекше ұқыптылықпен орындалады және соңынан күтілетін пайда
бағаланып, есептеледі. Үшінші суретте венчурлық бизнесті ұйымдастыру арқылы
инновациялық технологияларды дамыту сызбасы көрсетілген.
Капиталды, адами факторды және бай табиғи ресурстарды қауіпсіз, тиімді
қолдану тек өсуді қамтамасыз етіп қоймай, тұрақты экономикалық дамуды
қамтамасыз етеді. Мұндағы ерекше рөлді құрылған даму институттары,
университеттер және мемлекеттің ғылыми орталықтары атқаруы керек.
Американдық ғалым Джеймс Брайттың айтқанындай инновациялық процесс ол
ғылым, техника, экономика, менеджмент және кәсіпкерлікті біріктіруші бірден
бір үрдіс.
Пеницилин сияқты құнды антибиотиктің табылуы, фотокартаның, телефон мен
радионың, сондай ақ персоналды компьютердің пайда болуы бұлардың бәрі
инновациялық үрдістердің тиімді нәтижелері.
Инновациялық процесс бірнеше сатыдан тұратын іс әрекеттер жиынтығы. Ол
мынадай негізгі сатылардан тұрады.
1 кесте
Инновациялық үрдіс кезеңдері*
Кезең атаулары Жұмыс мазмұны
1.Алынған ойларды -Рынок өзгерiсi туралы ақпарат жинау, жаңалықтар,
жүйелеу: ҒЗТКЖ ұйымдарынан алынған және маркетингтiк
зерттеулер, фирма аппараттарының сауда
делдалдарынан жинаған ақпараттары және т.б;
-Фирманың жаңа өнiм өндiру мүмкiншiлiгiн және
тәуекелдер деңгейiн анықтау;
-Мақсаттық рынок және оның дамуы туралы ақпараттар
жинау;
2. Жекелеген ойларды -Мүмкiншiлiктердi және ойды практикалық iске
талдау және жаңа өнiм асыруды анықтау;
идеясын зерттеу: - Фирма дамуы стратегиясына жаңа өнiм өндiру
жоспарының сәйкес келуi;
-Болашақ өнiмнiң патенттiк айқындығын анықтау;
Жаңа өнiмнiң -Өнiм өндiру идеясының нақты жобаға айналу
экономикалық талдауын жасау;
тиiмдiлiгiне анализ -Өнiмнiң техникалық-экономикалық сипатын анықтау,
жасау және маркетингтiконың сапасына және тұтынушылық қасиетiне баға
бағдарлама құру: беру;
-Потенциалды рынок сұранысына және сату көлемiне
талдау жасау;
-Жаңа өнiмдi өндiруге кететiн шығындарды анықтап,
өнiмнiң өз құнын өтеу мерзiмiн белгiлеу;
-Жаңа өнiм өндiруге қажеттi негiзгi ресурстардың
көздерiн табу. Оларға: техникалық машиналар,
құралдар, шикiзаттар, материалдар, кадрлық
персоналдар және қаржылық ресурстар көздерi
жатады;
-Жаңа өнiмдi игеру және оның рынокқа шығу мерзiмi;
-Өнiмнiң пайдалылығын талдап, оған маркетингтiк
бағдарлама жасау
Жаңа өнiмдi дайындау: -Жаңа өнiм дамуының нақты бағдарламасын жасап
дайындау;
-Өнiмнiң техникалық жағдайын тексеру (экономикалық
және әлеуметтiк қауiпсiздiгi, оны өндiрудiң
қоршаған орта жағдайына әсерi);
-Тауардың атын белгiлеп, оның тауарлық белгiсiн,
оралуын, маркировкасын жасау;
5. Рынокта жаңа өнiмдi-Өнiмдi 3 айда шектелген рынокта тестiлеу жүргiзу;
тестiлеу: -Сатылудың оптималды шараларын талдау;
-Жарнама әдiсi мен құралдарын талдау;
-Техникалық қызмет көрсетудi ұйымдастыру;
Жаңа өнiмдi өндiрiске -Жаңа өнiмнiң коммерциялық негiздемесi: сату
енгiзу туралы шешiм көлемi, өнiмнiң пайдалылығы, сұранысты
қабылдау: қанағаттандыру дәрежесi, өткiзудiң негiзгi
каналдары мен әдiстерi, фирманың рыноктағы имиджi,
тұтынушылармен байланыстың тұрақтылығы;
-Фирманың өндiрiстiк мүмкiншiлiктерi бар
ресурстарды тиiмдi пайдалануы және маманданған
қызметкерлермен толық қамтамасыз етiлуi;
-Қаржылық мүмкiншiлiктер: инвестициялар, несиелер
және гранттар;
-Жаңа өнiмде патенттiк қорғаныстың болуы.
*Дерек көзі: www.nif.kz
Инновациялық үрдісті бастамас бұрын ұйымның инновацилық потенциалын
бағалап алған жөн. Ұйымның инновациялық ішкі ортасы бес элементтің
жиынтығынан қалыптасқан . Осы бес элементті блоктарға бөліп бағалай отырып
кәсіпорын инновациялық потенциалына талдау жасауға болады. Талдауды 10
баллдық шкала бойынша талдап ұйымның инновациялырды игеру мүмкіншілігін
анықтауға болады.
Инновациялық потенциал дегеніміз тұтастай мемлекеттің немесе
компанияның, жеке тұлғаның белгілі бір инновациялық жобаны жүзеге асыру
мүмкіншілігінің деңгейі. Мемлекеттің инновациялық потенциалын көптеген
министрліктердің, статистикалық агенттіктердің, ғылыми институттардың
мәліметтері бойынша анықталады.
2 кесте
Өнімнің инновациялық потенциялын талдау*
Өнімдік блок
Кәсіпорын мүмкіншілігі Бағасы
Өндірілетін өнім ассортименті , түрі
Өндірілетін өнімдердің кәсіпорын инновациялық стратегисяна
сәйкестік деңгейі
Функционалды блок
Кәсіпорын мүмкіншілігі Бағасы
Кәсіпорындағы ғылыми–техникалық жұмыс жүргізу деңгейі
Маркетинг саласы бойынша дайындылығы
Сауда коммерциялық мүмкіншіліктері
Патенттік – құқтық сұрақтармен қамтылу деңгейі
жаңа өнімге сұраныс деңгейін анықтау
Инновациялық өнімнен түсетін эффектті бағалау
Ресурстық блок
Кәсіпорын мүмкіншілігі Бағасы
Құрал – жабдықтардың техникалық деңгейі
Тәжірибе-конструкторлы, эксперименттік құралдармен,
приборлармен қамтылу деңгейі
Кәсіпорынның осы сала бойынша бұрынғы ғылыми зерттеулері
Инновациялық жобаның ақпаратпен қамтылуы
Мамандар мен жұмысшылар саны
Персоналдың интеллект деңгейі
Кәсіпорынның қаржы мүмкіншілігі
Компанияның шикізат қоры
Ұйымдастырушылық блогы
Кәсіпорын мүмкіншілігі Бағасы
Ұйым құрылымының инновациялық жобаны жүзеге асыруға
сәйкестігі
Персоналды үйрету шараларын ұйымдастыру мүмкіншілігі
Ұйымдағы инновациялық климат деңгейі
Басқару блогы
Кәсіпорын мүмкіншілігі Бағасы
Басқарушылардың инновациялық өзгерістерге көзқарасы
Персоналды ынталандыру әдістері
*Дерек көзі: www.nif.kz
3. Инновациялық жобалардың тиімділігін бағалау
Инновациялық жобаны бастамас бұрын оның экономикалық тиімділігін
есептеген жөн.
Біз өзіміз білетіндей экономикалық тиімділік әдетте шығарылғын шығындар
мен түсірілген табыстың айырылымы негізінде анықталады.
Эт = Т – Ш, (1)
Мұнда Эт – экономикалық тиімділік
Т — инновациялық жобадан түскен табыс
Ш – инновациялық жобаға шығарылған шығын соммасы
Әрине бұл формула инновациялық жобаның тиімділігін бізге толық көрсете
алмайды, сондықтан біз практика жүзінде кең таралған инвестициялық
жобаларды бағалау әдістерін пайдаланамыз.
Әдістерге тоқталмас бұрын, ең алдымен, жобаның тиімділігін есептеуде
уақытқа байланысты ақша құнының өзгеру теориясына тоқталайық.
Ақша салу туралы шешім қабылдағанда келесі мәселелерді ескерген жөн:
- Инфляция;
- Тәуекел, белгісіздік;
- Ақшаны қолданудың (салудың) балама мүмкіндігі.
Әртүрлі уақыттағы белгілі бір ақша сомасының құны ағымдағы уақытқа
қарағанда әртүрлі болады. Мысалы, болашақтағы 500 теңге мен қазіргі
уақыттағы 500 теңгенің құны тең емес.
Түсінікті болу үшін шартты белгілер енгізейік:
F (t) – болашақтағы ақша құны;
P – ағымдағы ақша құны (бастапқы құны);
r - пайыз мөлшерлемесі;
t – уақыт кезеңінің ұзақтығы.
Мысалы бізге t уақыт өткен кезде біздің шоттағы жинақтау кассасындағы
ақшамыз қанша болуын есептеу керек делік. Егер алғашқы салым P ақша
бірлігін құраса және пайыз мөлшерлемесі r-ге тең болса, онда салымның
болашақтағы сомасын есептеуде күрделі пайыз методикасын (compounding)
қолданған дұрыс болады.
F (t) = P ( 1 + r ) t (2)
Алайда бизнес жоспарды әзірлеушіге кері әрекет өзекті болып табылады.
Нақтырақ айтсақ, болашақтағы жоспарланған ақша сомасын F (t) қазіргі
кездегі (ағымдағы) құнына келтіруді айтамыз. Бұл болашақтағы ақша сомасын
қазіргі уақытқа келтіру дисконттау (discounting) деп аталады.
P = F (t) * [1 ( 1 + r ) t ] (3)
Екінші және үшінші формулада қолданылатын (1 + r )t және [1 ( 1+ r ) t
] көбейткіштері күрделі пайыз коэффициенттері немесе дисконттау деп
аталады.
Ал енді жобаның тиімділігін бағалау әдістерін қарастырайық:
Әдетте дүниежүзілік тәжірибеде инновациялық жобаларды бағалау үшін
мынадай әдістер пайдаланылады:
- Таза ағымдық құн әдісі, (NPV – Net Present Value)
- Ішкі табыстылық нормасы әдісі, (IRR – Internal Rate of Return)
- Ағымды ақталу әдісі, (РBР- Payback period)
- Рентабельділік индекс әдісі, (PI –Profitability Index)
Таза ағымдық құн әдісі (Чистая текущая стоимость (NPV – Net Present
Value) оны немесе интегралды эффект, таза дисконтталған табыс деп те
атайды. NPV жоба бойынша дисконтталған немесе келтірілген барлық ақшалай
табыстар мен шығындар құнының айырмашылығы арқылы есептеледі. Егер жоба
бойынша ақшалай табыстардың және шығындардың келтірілген құндарын B және C
деп белгілесек онда олар, мына формуламен есептеледі:
(4), (5)
b (t) - t периодтағы табыстар;
c (t) - t периодтағы шығыстар;
r – уақытқа байланысты ақша құнының өзгеруін көрсететін дисконттау
пайызы;
t = (1,...T) – уақыт периоды.
Онда жобаның таза дисконтталған табысы яғни NPV-ді келесі түрде
көрсетуге болады:
(6)
Егер NPV О болса ғана жобаны әрі қарай қарастыруға (талдауға) болады
[4].
Ішкі табыстылық нормасы әдісі (IRR – Internal Rate of Return)-
тәжербиеде оны пайданың ішкі нормасы, инвестицияның қайтарылу нормасы деп
те атайды.
Ішкі табыстылық нормасы (IRR) дегеніміз дисконтталған табыстардың жалпы
сомасы дисконтталған шығындардың жалпы сомасына тең болуы. Әдетте IRR
көлемі 15-20% төмен болмасы онда инновациялық жобалар тиімді деп
есептеледі. NPV-дің пайыздық мөлшерлемесінің өзгеруіне тәуелділігін
көрсететін келесі графикте NPV критерийінің мағынасы 0-ге тең болатын r**
пайыздық мөлшерлемені қарастырайық.
5 сурет. IRR-дің орналасқан жерін көрсететін сызба
Жоғарыда көрсетілген анықтама бойынша ішкі табыстылық нормасының
мағынасы IRR= r*.
Сонымен, IRR= r*: { NPV(r*)=0} және оның мағынасы келесі теңдеу арқылы
есептеледі:
(7)
Критерий мағынасы NPV бойынша жобаның табысты болатын максима
салыстыру негізінде шешім қабылданады. Мұнда табыстылықтың ішкі нормасы
жоғары болған сайын және оның мағынасы мен таңдалған дисконттық
мөлшерлемесінің арасында айырмашылық көп болған сайын, берілген жобаның
тиімділік қоры жоғары болады.
Өзін-өтеу уақыты (РBР- Payback period) – жобаның өзін-өзі өтеу уақыты.
Яғни, бастапқы капиталды түскен ақша ағымдары арқылы қайтару уақытын
айтамыз.
РBР=t*:{ NPV(t*)=0} (8)
Келесі графикте шартты түрде NPV-дің уақытқа тәуелділігі бейнеленген.
6. сурет. NPV-дің уақытқа тәуелділігі
Бұл графикте көріп отырғанымыздай жобаның даму барысында дисконтталған
шығындар ағымын дисконтталған табыстар ағымы толықтай жабатын белгілі бір
t* уақыты болады. Осы уақыт РBР яғни өзін-өзі өтеу уақыты болып табылады.
Егер де есептелген өзін-өзі өтеу уақыты жобаның өмірлік циклінен аспайтын
болса, жоба қабылданады.
Рентабелділік индекс әдісі (PI –Profitability Index) – оны кейде
табыстылық индексі деп атайды.
Рентабельділік индексі дегеніміз дисконтталған табыстың дисконтталған
шығындарға қатынасы болып табылады. Яғни:
(9)
Рентабельділік индексі интегралды эффектпен тығыз байланысты, егер
интегралды эффект оң болса 1,онда рентабельділік индексі де оң болады,
яғни инновациалық жоба экономикалық тиімді деген сөз [4].
Жобаның тиімділігі(экономикалық,экологиялық ,әлеуметтік) инвестор үшін
қашанда бірінші орында тұрады.Қарастырылып отырған жоба тиімді болған
жағдайда ғана жобаның келесі этаптарына көшуге болады.
2. ИННОВАЦИЯЛЫҚ ЖОБАЛАРДЫ БАСҚАРУДЫҢ ҚАЗІРГІ КҮНГІ ЖАҒДАЙЫ
2.1 Қазақстан Республикасындағы инновациялық жобаларды басқарудың қазіргі
жағдайы
Жиырмасыншы жүз жылдықтың 90-жылдары ғылыми-технологиялық әлеуеттi
әлсіретуге, ғылымды қажетсiнетiн өндiрiстердiң дағдарысына әкелген,
Қазақстанда ғылыми-технологиялық дамытудың маңызды стратегиялық
бағыттарындағы зерттеулердi күрт қысқарту, ғалым беделiнiң және ғылыми
нәтижелердiң сұранысқа ие болуының құлдырауы, кәсiпорындардың инновациялық
белсенділігінің төмендеуi, мамандар мен зияткерлiк меншіктердi шетелге
қайтару болды.
Инновациялық процестердi басқаруға кешендiк, жүйелiк әрекет етудiң
болмауы елдің инновациялық әлеуетiн дамытуды тежейдi және оны одан әрi
дамытудың басымдықтарын дұрыс бiлдiруге мүмкiндiк бермейдi.
Шешiм таппауы отандық инновациялық әлеуеттiң дамуына терiс әсер ететін
мынадай негізгі проблемаларды бөлуге болады:
1. Оларды тұтынушылардың талап етуі үшiн оларды рынокқа шығару
мақсатында технологиялар мен өнiмдердiң көпшiлiк ғылыми әдiстемелерiнiң
аяқталмауы. Бұл әлеуетті серiктестердiң көз алдында ұсынылған
технологиялардың (немесе өнiмдердiң) құнын күрт төмендетедi.
2. Технологиялық жаңа ендірмелерді енгiзудiң және оларды рынокқа
шығарудың қазіргі заманғы тетiгiнiң болмауы. Нарықтық жағдайлардағы жаңа
ендірмелерді игеру тетігі жоғарғы тәуекел, бiрақ табысты жағдайда жоғары
қайтарым тән болатын шағын инновациялық нарықпен үздiксiз байланысты.
Дамыған экономикаларда шағын инновациялық кәсiпкерлiктi дамыту үшін қажетті
жағдайды (инфрақұрылымды) қамтамасыз ететiн халық шаруашылығының ерекше
секторы жұмыс iстейдi.
3. Инновациялық жобаларға жәрдемдесетiн, технологиялық парктер және
мамандандырылған бизнес-инкубаторлар, тәуекелдiк қаржыландыру қорларының
желісі (венчурлiк қорлар), олардың жылдам өсу кезеңiндегi фирмаларды
қолдаудың арнайы қаржылық тетіктері, фирмаларды және зияткерлік меншікті
сертификацияланған бағалаушылар және басқалары сияқты, дамыған
инфрақұрылымдық элементтердiң кең көлемде жұмыс істеу алмауы;
4. Ішкі рынокта озық технологияларға және өнеркәсіптік жаңа
ендірмелерге төлем қабілетті тапсырыстың болмауы. Ғылым және ғылыми-
техникалық қызмет қызметтер саласына жатады және бұл қызметтердi рынок
талап етуi тиiс. Өкiнiшке орай ғылыми қызметтер мен ғылымды қажетсiнетiн
өнiмдердiң отандық рыногы қазiргi уақытта өте аз. Кәсiпорындардың көпшілігі
ғылымның қызметтерiн сатып ала алмайды.
Инновациялық жүйе қалыптастыруға жүйелiк әрекет жасауды iске асыру үшiн
мемлекет тiкелей немесе жанама қатысу арқылы инновациялық саясатты тиiмдi
iске асыра алатын, оның негізгі кiшi жүйелерiн бөлу және қайта талдау
қажет. Инновациялық қызметті дамытудың ең негізгі мәселесі ол инновациялық
жобалармен қызметтерді қаржыландыру. Өзіміз білетіндей инновациялық жобаны
кез келген қаржы институттары қаржыландыра бермейді. Өйткені инновациялық
өнімдерді өндіру жоғары тәуекелге негізделген. Қаржыландыру мәселесі
Қазақстан үшін де негізгі мәселе, келесі кестеде инновациялық зерттеулер
мен әзірлемелерге жұмсалған ішкі шығындар көлемі көрсетілген.
3. кесте
Зерттеулер мен әзірлемелерге жұмсалған ішкі шығындар*
млн.теңге
2003 2004 2005 2006 2007 2008
Жалпы ішкі өнім, 4612,0 5870,1 7 590,6 10 12 849,815907,0
млрд. теңге 213,7
Зерттеулер мен 11643,5 14579,8 21 527,424 26 835,534 761,6
әзірлемелерге 799,9
жұмсалған ішкі
шығындар қолданыстағы
бағада, млн. теңге
жалпы ішкі өнімге 0,25 0,25 0,28 0,24 0,21 0,22
пайызбен
Зерттеулер мен 273 295 390 437 438 421,0
әзірлемелерді
орындаған ұйымдар
саны
Зерттеулермен және 16578 16715 18 912 19 563 17 774 16 304,0
әзірлемелермен
айналысатын персонал
саны (жыл соңына),
адам
соның ішінде:
зерттеушілер 9899 10382 11 910 12 404 11 524 10 780,0
одан:
ғылым 979 1013 1 106 1 157 1 166 1 191,0
докторлары
ғылым 2782 2740 3 018 3 147 3 058 2 861,0
кандидаттары
Зерттеулер және 9037,3 12396,6 14 584,219 18 782 19 176,7
әзірлемелермен 247,70
айналысатын
ұйымдардың негізгі
қаражаттары, млн.
теңге
Экономикалық қызмет -
түрлері бойынша
жұмыспен
қамтылғандардың
орташа айлық атаулы
жалақысы, теңге
Зерттеулер мен 29348 34946 41 512 51 400 64 108 -
әзірлемелер
Жоғары білім 21525 25534 30 312 36 007 45 557 -
*Дерек көзі: www.stat.kz
Қазақстанда тәуелсіздік алған жылдары, экономикалық қатынастар мен
нарықтық механизмге өтуіне байланысты түбегейлі өзгерістер болды.
Әлемдік нарық пен әлемдік шаруашылық байланыстарын интеграциялау,
ұлттық экономиканы қалыптастыру, экономиканың нарықтық қатынастарға өтуіне
орай пайда болған экономикалық тоқырауды толығымен жеңіп шықты. Өз
кезегінде интеграциялық үрдіс әлемдік экономикада қазіргі кезеңде
экономикалық және әлеуметтік үрдістерді ауқымдандырып отыр, жаңа
технологиялар мен ақпараттар жүйесі негізінде әлемдік нарықтың түрлі
субъектілері арасында бәсекелестік күрестің күшейгенін айтады. Әлемдік
тәжірибе көрсеткендей, нарықтық бәсекеде дамыған өндірістік және еңбек
факторлары, тиімді шикізат және сату көздері бар жоғары технологиялы
дамыған елдер жеңіске жетіп отырады. Қалыптасқан жағдайларда еліміз үшін
басты басымдылық ұлттық экономикамыздың тұрақты дамуына ықпал ету, әлемдік
шаруашылық жүйесінде өзінің тиесілі орынын алу және халықтың өмір сүру
деңгейін көтеру үшін жағдай жасау. Сондықтанда алдымызға қойған мақсатты
шешудің бір жолы, объективті қажеттілік сияқты, инновациялық үрдісті
қарқындату болып есептеледі.
Үкімет индустриялды–инновациялық бағдарламаның іске асуын қатаң
қадағалайды. Ел экономикасын әртараптандыратын жобалардың барлығы қолдан
басқарылады. Қазір елімізде қолға алынған 392 инновациялық жоба бар.
Олардың жалпы сомасы 80 млрд долларды құрайды. Бірақ соны жүзеге асыру
соңғы кездері қиындап кетті. Сондықтан мемлекет тарапынан бизнес жобаларды
қолдап, қорғап һәм қадағалап отыру қажет. Қазіргі дағдарыс нарықтық
экономиканың өзіне мемлекеттің араласуын қажетсінеді. Сол себепті Үкімет
индустрия және сауда министрлігінің құзырын кеңейтуде.
Дамыған елдерде ғылымды көп қажет ететін өндірістердің жұмыс істеуін
технологиялық инновацияны пайдаланумен байланыстырады. Инновациялық
үрдістердің даму белсенділігі өндірісте іргелі және қолданбалы ғылымның
дамуымен байланысты. Қызметтің барлық салаларында жаңалықтар енгізу күннен-
күнге өсіп келеді. Инновациялық үрдіс ұлттық экономиканың басты даму
тетігі (рычагы). Соған қарамастан, бүгінгі таңда инновацияны ендіру көкей
кесті мәселелердің бірі.
Инновацияға, зерттемелер мен әзірлеулерге деген қызығушылық қазіргі
өндірістік корпорациялардың құрылуымен туындап отыр деген болжам бар.
Зерттеушілердің қай уақытта да негізгі ынталары технология, технологиялық
алшақтық, ғылыми-техникалық прогрес мәселелері болған. ҒТП мәселелері 50-
60 жылдары экономикалық өсуге ықпалын тигізетін немесе кері әсер ететін
макродеңгейде қаралған болса, ал 70- жылдары бұл мәселе макродан
микроэкономика мақсатына өтті. Ақыр соңында 90 жылдары инновациялық қызмет
нарықтың стратегиялық факторы болады деді, саладағы өзінің монополиялық
позициясын ұстап тұру немесе оны жеңіп алуға бағытталған фирманың жалпы
стратегиялық жағдайы.
Кәсіпорындардың инновациялық белсенділігі*
Респонденттер барлығы одан
инновациялық белсенді инновация саласындағы
кәсіпорындардың саны белсенділік деңгейі, %
2003 2004 2005 2006
Пилоттық су айдау 648 000$ 325 күн 02.01.09 22.11.09
Жобалау 150 000$ 313 күн 02.01.09 10.11.09
Жобалауға қатысты тендер 0$ 64 күн 02.01.09 06.03.09
жүргізу
Жобалау жұмыстары 110 000$ 60 күн 07.03.09 05.05.09
Экспертиза 30 000$ 45 күн 06.05.09 19.06.09
АСсорлық қадағалау 10 000$ 81 күн 22.08.09 10.11.09
Құрал-жабдық сатып алу 120 000$ 130 күн 01.07.09 07.11.09
Сұңғыма насос 60 000$ 112 күн 01.07.09 20.10.09
Грундфос
КИП и А құрал-жабдықтары25 000$ 130 күн 01.07.09 07.11.09
(расходомер, датчик
уровня)
Резервуар 75 м3 25 000$ 39 күн 07.08.09 14.09.09
Трансформатор КТП-4006 10 000$ 49 күн 01.09.09 19.10.09
Құрылыс 350 000$ 157 күн 19.06.09 22.11.09
Құрылыс жұмыстарына 0$ 64 күн 19.06.09 21.08.09
қатысты тендер жүргізу
Су алатын скаважинаны 60 000$ 15 күн 26.06.09 10.07.09 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Экономика және бизнес факультеті
Менеджмент және бизнес кафедрасы
Диплом жұмысы
АҚ Каспий Нефть ТМЕ компаниясының инновациялық жобасын басқару
Орындаған 4 курс студенті
Ғылыми жетекші __________________ С.Т.
Купешова
Норма бақылаушы __________________ А.Ғ.
Жұмағазиева
Кафедра меңгерушісі __________________ Қ.Е. Кубаев
рұқсатымен қорғауға жіберілді
Алматы, 2009
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 ИННОВАЦИЯЛЫҚ ЖОБАЛАРДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ ... ... ... 6
1. Жалпы инновация түсінігі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... 6
1.2 Инновациялық жобаларды басқарудың теориялық негіздері
... ... ... ... ... 12
1.3 Инновациялық жобалардың тиімділігін бағалау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
2 ИННОВАЦИЯЛЫҚ ЖОБАЛАРДЫ БАСҚАРУДЫҢ ҚАЗІРГІ КҮНГІ
ЖАҒДАЙЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
2.1 Қазақстан Республикасындағы инновациялық жобаларды басқарудың қазіргі
жағдайы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .22
2.2 Инновациялық жобаларды басқарудың шетелдік тәжірибесі
... ... ... ... ... 41
2.3 АҚ Каспий Нефть ТМЕ компаниясындағы инновациялық жобаны
басқару
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 52
3 ИННОВАЦИЯЛЫҚ ЖОБАЛАРДЫ БАСҚАРУ ӘДІСТЕРІН
ЖЕТІЛДІРУ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 61
3.1 Инновациялық жобаларды басқарудың, ұйымдастырудың және жүзеге асырудың
болашағы (перспективалары)
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 61
3.2 АҚ Каспий Нефть ТМЕ компаниясында инновациялық жобаларды басқару
жолдарын жетілдіру бойынша ұсыныстар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...68
ҚОРЫТЫНДЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..71
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...74
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ
Қазақстан—2030 ұзақ мерзімді бағдарламасында елімізді дамытудың
стратегиялық мақсаты — қоғамда ғылыми-техникалық саясаттың рөлін көтеру
және отандық ғылым мен технологиялық бәсекелестік қабілетін арттыру деп
көрсетілген [1]. Қазіргі кезеңде тәуелсіз Қазақстанда ғылыми-техникалық
саясатты дамыту, басым бағыттардың бірі болып саналады. Өркениетті елдер
тәжірибесі көрсеткендей, ғылыми-техникалық саясаттың дамуы ел
экономикасының іргетасы екендігін өмір өзі дәлелдеп отыр. Осы мақсатта
елімізде ғылыми-техникалық саланы реформалауды және қайта жаңғыртуды қолға
алу кезек күттірмейтін мәселе екендігі дау тудырмайды. Өнеркәсіптің басым
салаларында қоршаған ортаға техногенді әсер етуді темендететін, ғылымды
көп қажет ететін және ресурсты үнемдейтін технологияларды әзірлеу қоғам
қажеттілігі екендігі сөзсіз.
Қазақстандағы әлеуметтік-экономикалық реформалардың ішіндегі ең
кабілеттісі — ғылыми-техникалық, инновациялық өзгерістер. Бұл сала еңбекке
кабілетті мәдениет пен білімді өркендететін потенциалды қамтиды.
Дүниетанымы мен менталитеті қоғамға сай қабілетті адамдарды, әсіресе
жастарды тәрбиелеуде, оларды нарық заманының талаптарына жауап беретіндей
етіп еңбекке үйретуде ғьлыми-техникалық саясаттың атқаратын рөлі орасан
зор. Инновациялық жаңартулар арқылы қоғамның іргетасын нығайтып, әлеуметтік
міндеттерді жүзеге асыра аламыз. Мемлекеттік саясаттың ажырамас, құрамдас
бір бөлігі болып отырған ғылыми-техникалық саясаттың қоғам мен мемлекеттегі
орны ерекше. Мемлекеттегі өзекті мәселелерге тікелей байланысты ғылыми-
техникалық саясат жан-жақты қолдауды қажет етеді.
Инновациялық қызметтің тиімділік мәселелері, басқа да экономикалық
дамудың маңызды факторлары сияқты, аймақтық, ұлттық, экономикалық
ерекшеліктерін ескеретін және біздің мемлекетіміздің мүддесін қорғайтын
саналы мемлекеттік саясатты әзірлеуді қажет етеді. Соңғы кезде елімізде
ғылыми-техникалық және өндірістік саясаттың мемлекеттік механизмі
айқындалып отыр. Сонымен, 2000 жылы Қазақстан Республикасының ғылыми және
ғылыми-техникалық концепциясы қабылданды, 2015 жылға дейін жүзеге
асырылуға тиіс Индустриалды-инновациялық даму бағдарламасы әзірленді (2003
жыл, мамыр). Оның негізгі мақсаты ішкі нарықта бәсекеқабілетті, жоғары
қосымша құны бар экспортқа бағытталған өндіріс орнын салу. Бұл қойылған
мақсат ғылымды көп кажет ететін, жоғарытехнологиялы өндірістер салуға
ынталандырады, қаржылық және нақтылы секторлар арасында ғылым-өндіріс-
нарық циклы бойынша тиімді байланыс жасауға мүмкіндік береді. Өндірісті
диверсификациялау және модернизациалау шикізат бағытынан өңдеуші бағытына
өтудің негізгі факторлары болып есептеледі. Берілген бағдарлама шеңберінде
жаңа даму институттары құрылды: Инновациялық қор, Инвестициялық қор,
Қазақстанның даму банкі.
Алдынғы уақыттарда экономикалық өсу факторы ретiнде посткеңестiк елдерде
инновация екiншi деңгейдегi жоспар болып келдi. Бiрақ әлемдегi дамыған
елдер тәжiрибесi және отандық тәжiрибе бойынша тұрақты экономикалық өсуге
қол жеткiзу инновациялық қызметсiз жүзеге аспайтындығына көз жеттi. Мiне
осы себептен соңғы 3-4 жылда инновацияға деген көзқарас өзгердi. Елбасымыз
Н.Ә. Назарбаев Ұлттық акедемия ғалымдарымен кездесуiнде атап өткендей,
“елiмiзде ұлттық инновациялық жүйе құратын уақыт жеттi” деп атап көрсеттi
[2].
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері:
Бітіру жұмысымның мақсаты – инновациялық жобаларды басқарудың теориялық
аспектілерін зерттеу және шет ел тәжірибесі мен қазақстандық
кәсіпорындардағы инновациялық жобаларды басқару механизімін талдау
негізінде оны жетілдіру жолдарын ұсыну.
Бітіру жұмысымның негізгі міндеттері төмендегі шаралармен айқындалған:
- Инновациялық жобалардың теориялық аспектілерін зерттеу;
- Кәсіпорындардағы инновациялық жобаларды басқару үрдісін талдау;
- Инновациялық жобаларды басқарудағы дамыған шетел мемлекттерінің
тәжірибесін зерттеп, олардың елiмiздің экономикасы үшiн тиiмдi жақтарын
қарастыру;
- Елiмiздiң экономикалық өсуiндегi инновациялық дамудың тиiмдi екенiн
дәлелдеу;
- Қазақстан Республикасындағы инновациялық қызметтiң дамуына талдау
жасау;
- Инновациялық қызметті мемлекеттік реттеу шараларына шолу жасау.
- Венчурлік бизнесті ұйымдастыру механизмдерін талдау және оны тиімді
ету жолдарын іздестіру.
Бұл тақырып бойынша көптеген шетелдік танымал ғалымдар зерттеу
жұмыстарын жүргізген, олардың ішінде инновациялық теорияның негізін қалаушы
атақты австриялық ғалым Й.Шумпетер және Г.Менш, П.Друкер, Р.Фостер,
Б.Санто, М.Портер, Б.Твисс, Л.Водачек, О.Водачкова, Дж. Мартино, Д.Сахал,
Э. Янч т.б.
Отанымздың ғалымдары да бұл мәселені зерттеуге белсене қатысып жүр, олар
А.А.Алимбаева, А.Т.Ашимбаева, У.Б.Баймуратов, Ф.М.Днишев, Е.Б.Жатканбаев,
К.Е. Кубаев, А.К.Канатчинова, А.К.Кошанов, М.Б.Кенжегузин, Б.А.Кембаев,
К.А.Сагадиева, С.К. Джумамбаев, С.Т. Купешова, А.Н. Тургинбаева және т.б.
Менің бітіру жұмысым осы зерттеуші ғалымдардың еңбектеріне негізделген,
бірақ инновацялық қызметті басқару, ұйымдастыру оны мемлекеттік реттеу
мәселелері әлі де болса толық зеріттелмеген. Сондықтан менің жұмысымда
инновациялық қызметті басқарудың теориялық аспектілерін тереңірек зерттеп,
қазақстандық кәсіпорындар үшін инновациялық менеджменттің тиімді әдістерін
ұсыну негізгі мақсат болып отыр.
Бітіру жұмысы 3 бөлімнен, кіріспеден, қорытындыдан, қолданылған
әдебиеттер тізімінен тұрады.
1-ші бөлімде кәсіпорынныың инновациялық жобаларды басқарудың теориялық
аспектілері қарастырылған. Бұл бөлімде иновациялық теорияны зерттеген
экономист классиктердің еңбектеріне, сондай-ақ инновация ұғымына берілген
анықтамаларына шолу жасалынды. Инновациялық процесс кезеңдері мен оны
ұйымдастыру әдістері және инновациялық менеджменттің қазіргі кезеңгі
басқару әдістері де осы бөлімде талданылды.
2-ші бөлім Инновациялық жобаларды басқарудың қазіргі күнгі жағдайы
деп аталады. Бұл бөлімде Қазақстанның инновациялық саласының дамуына талдау
жасалынып салыстырмалы анализ жасалынды және инновациялық саланы
мемлекеттік реттеу мәсеселері қозғалынды. Сонымен қатар бұл бөлімде
АҚКаспий Нефть ТМЕ мекемесіндегі инновациялық жобаны басқару
ерекшеліктері талданған. Бұл сұрақты қарастыру себебіміз, инновациялық сала
мемлекеттің қолдауынсыз дами алмайтын салалардың бірі болып табылады.
Инновациялық даму саласы мемлекеттік стратегиялық маңызды салалардың бірі,
инновациялық бизнес мемлекеттік ынталандыруды көп талап етеді. Бұл бөлімнің
үшінші сұрағы нақты компаниядағы инновациялық жобаны басқаруды талдауға
арналды.
3-ші бөлімде Каспий Нефть АҚ компаниясының инновациялық қызметін
басқаруды жетілдіру жолдары қарастырылды. Соңғы сұрақ инновациялық
жобаларды басқару процесін жетілдіру үшін шаралар мен ұсыныстарға арналған.
1 ИННОВАЦИЯЛЫҚ ЖОБАЛАРДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Жалпы инновация түсінігі
Жалпы “Инновация” терминi XV ғ. 1-шi жартысында пайда бола бастады. Бұл
ағылшын сөзi “innovation” яғни “жандану” немесе “заттар өндiрудегi жаңа
технологиялар” деген мағынаны бiлдiредi.
Австрия ғалымы Й. Шумпетер XX ғ. 30-жылдары экономика ғылымына инновация
ұғымын енгiздi. Оның түсiнiгiнше инновация тұтынушылар тауарларының жаңа
түрлерiн қолдану, жаңа өнеркәсәптiк және рынок пен өнеркәсiптiң жаңа
ұйымдарының пайда болуымен түсiндiредi. Шумпетер бойынша инновация – тек
жаңашылдық емес, ол жаңа өндiрiстiк функция болып табылады [3].
Атақты экономист Джеймс Брайен Куинн инновациялардың көптеген
қасиеттерін біріктіріп, оларды бір жүйеге келтіріп, келесідей етіп
топтастырды:
- Инновациялар тұтынушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыруға
арналған;
- Олар ықтималдық қасиетке ие;
- Аса күрделіліктерімен ерекшелінеді;
- Көп уақыт керек етеді;
- Күтпеген жерде өзгерістерге, қарсылықтарға, тәуекелге тап болады;
- Әдетте идеяның фанаттары немесе нағыз ғалымдардың бастамасынан
дамиды.
Қазіргі кезде инновациялық қызметті реттейтін дүниежүзілік ұйым бар.
Ол ұйым Италияның Фраскати қаласында 1993 жылы құрылып, Инновациялық
қызметті реттейтін Фраскати құжаттары атты құжат қабылданған. Қазіргі
күні бүкіл мемлекеттер инновациялық қызмет саласын осы Фраскати құжаттары
негізінде реттеп отырады. Осы құжат бойынша инновация дегеніміз –
тәжірбие жүзінде немесе әлеуметтік салада пайдаланылатын жақсартылған
немесе тіпті жаңа өнім мен технология түріндегі инновациялық қызметтің
соңғы нәтижесі.
Ағылшын-орыс сөздігі бойынша инновация бұл жаңалық енгізу, жаңашылдық,
өзгеріс деген мағынаны білдіреді. Инновация терминіне түсінік қысқаша
жалпы редакциясы В.А.Макоренконың қазіргі кездегі түсініктер мен
терминдер сөздігінде: инновация (ағылшын innovation -жаңалық енгізу,
жаңалық, латын тілінде innovation - жаңарту, жаңғырту) бұл:
- Техника мен технологияның алмастыруды қамтамасыз ету үшін экономикаға
жұмсалынатын қаражат;
- Ғылыми-техникалық прогрестің жетістігі болатын жаңа техника мен
техноголия нәтижесі;
- Дайын өнім, жаңа ойларды синтездеу, өндіру. Жаңа технологиялар,
моделдер құру, оларды өмірге енгізуді қамтамасыз ететін саяси
бағдарламалар, т.б;
- Тіл білімінде – жаңа білімнің пайда болуы, морфологиядағы жаңа
түсініктердің пайда болуы.
Қазақстан Республикасының Инновациялық қызметтер туралы заңына сәйкес
инновация дегеніміз ғылыми техникалық зерттеулер мен интеллектуалды
еңбектің нәтижесінде пайда болған жаңа немесе жақсартылған өнім және жаңа
немесе жақсартылған технология.
Егер жаңалықтың экономикалық және әлеуметтік құны болмаса, онда ол
инновация емес, себебі инновация деп өндіріске енгізілген белгілі бір
пайдалы әсерді қамтамасыз ететін инновациялық үрдістердің нәтижесін
айтамыз. Қазіргі заманғы экономикалық әдебиеттерде инновациялық өнімнің
міндетті түрде белгілі бір тиімділікке негізделуі дәлелденген. Инновациялық
пайдалы эффекттің мынадай түрлері болады :
- экономикалық тиімділік, инновациялық өнім немесе технология міндетті
түрде пайда немесе шығындарды үнемдеуге бағытталады;
- экологиялық тиімділік – инновациялық өнім экономикалық тиімділікке ие
болмауы мүмкін, бірақ ол экологиялық оң тиімділікке ие ;
- ғылыми–техникалық тиімділік дегеніміз, өндіріске енгізілген
инновациялық өнім немесе технология ешқандай ақшалай пайда әкелмеуі мүмкін,
бірақ ол ғылым мен техникаға теориялық жаңалық әкеледі;
- әлеуметтік тиімділік – халықты әлеуметтік қорғау саласына арналған
инновациялық өнімдер жасау.
Инновация категориясының экономикалық талдауда басты төрт аспектiсiн
көрсетуге болады:
1. Инновация – ол интелектуалды еңбек нәтижесi, яғни инновация арқылы
бәсекелестiкке төтеп бередi;
2. Инновация – бәсекелестiк күш, яғни нарықтың тепе-теңдiгiн бұзады,
бірақ басқа да инновацияларға жол ашады;
3. Жаңа өнiм және жаңа процесс қоғамға оң нәтижесiн тигiзедi;
4. Инновация – экономикалық өсу факторы ретiнде.
Осындағы төртiншi аспектi бiздiң елiмiз үшiн маңызды болып табылады.
XX ғ. 50 жылдары американ оқымыстысы Роберт Солоу экономикалық өсудiң
басты факторы ғылыми техникалық прогрес екендiгiн айтқан. Мұны Саймон
Кузнецте қолдады. Оның пiкiрiнше ұлттық өнiмнiң тұрақты өсуiн, қоғамның
тұтынуын қамтамасыз етуде технологиялық прогрестiң маңызы ерекше екенiн
айтты.
Инноватика теориясының қалыптасуы – Й. Шумпетер теориясынан басталады.
1920 жылдары австриялық ғалым И.Шумпетер өзінің Экономикалық өсу
теориясы еңбегінде экономикалық теория ғылымдарында алғаш рет инновация
түсінігіне көңіл аударды. Оның айтуынша экономикалық тұрақтылықты жаңашыл
кәсіпкерлер бұзады. Бұл кәсіпкерлер рынокқа жаңа өнім әкеліп, басқа
кәсіпкерлерді бәсекеге шақырады. Әр кәсіпкер бәсекеден қалып қоймау үшін,
өз тарапынан басқа да жаңа өнімдер ойлап табуға мәжбүр болады. Әр
кәсіпорынның ішкі факторларын жаңадан біріктіру, яғни факторлар
комбинациясы арқасында да жаңалық алуға болады деді.
И. Шумпетер жаңа комбинациялардың бес түрін көрсетті:
- жаңа өнімді қалыптастыру;
- жаңа технология пайдалану;
- өндіріс процессін ұйымдастырудың жаңа түрлерін пайдалану;
- сатудың жаңа рыноктарына шығу;
- ресурстардың жаңа түрлерін немесе жаңа қайнаркөздерін пайдалану.
Й. Шумпетер бойынша инновация – тек жаңалық енгізу емес, сонымен қатар
өндірістегі жаңа қызмет болып табылады, кәсіпкерлік бұл кәсіп емес, ол
тәуекел, бизнес арқылы инновация нарығына жылжу қабілеті. Кәсіпкерлік
технологиялық дамумен, инновациямен және экономикалық өсуімен тығыз
байланысты.
И. Шумпетер өз теориясын Н.Д.Кондратьев толқындарымен байланыстырды.
И.Шумпетерден кейін инновациялар теориясын циклдер теориясымен байланыстыра
отырып Г.Менш, К.Фримен т.б ғалымдар жалғастырды.
Ал американдық кеңес беруші “МакКинзи” компаниясының менеджері
Р.Фостердiң технологиялық айырылымдар теориясы И.Шумпетер теориясынан
ерекше болды. Р.Фостердің айтуынша кез келген технологияның S – сияқты
белгілі бір өмірлік циклі болады. Әр кәсіпкер өз технологисының өмір циклін
жақсы білуі керек, технология құлдырау фазасына жақындаған уақытта ол
технологияны жаңартуға немесе ауыстыруға даяр болуы керек.
пайда Технологиялық айырылым
Уақыт
1 сурет. Технологиялық айырылым
Дәл осы уақытта бір технология өзінің шегіне жеткенде келесі жаңа
технология пайда болады да, бұл жаңа технология туғызады. Технологиялық
айырылымның нәтижесінде жаңа өнім, жаңа үрдіс, яғни инновацияға алып
келеді. Қалыптасқан экономикалық теория бойынша кез-келген елдің
тұрақты экономикалық дамуы 4 факторға негізделеді. Әлемдік деңгейдегі
теоретиктер кейде тұрақты экономикалық даму 4 дөңгелекте жылжып барады
деп айтады. Олар: адами ресурстар, капитал, табиғи ресурстар және
технология (1 сурет).
2 сурет. Тұрақты экономикалық даму факторлары
Р.Фостердің теориясында инновация – бұл технологиялық айырылымның жаңа
технологияның пайда болуы, өндірістің және басқарудың жаңа әдісінің пайда
болуының нәтижесі. Нақты өмірде өнім-инновация және үрдіс-инновация бір-
бірімен байланысты үрдістер. Жаңа өнім, жаңа өндіріс әдістерін, сонымен
қатар жаңа технологияларды талап етеді.
Экономикалық эволюцияда көптеген ғалымдар тұжырымы бойынша олар техника
– экономикалық зерттеуiнде инновациялық процесс туралы келесi әдiстемелiк
негiздерiн ұсынды:
- экономикалық динамика мен экономикалық өсудi қозғаушы фактор
инновациялық негiздегi бәсеке болып табылады;
- экономикалық дамуда бiлiм мен интелект басты рольде болуы керек;
- интелектуалдық қызметтi институционализациялау оның құрылымы мен
негiзi болып табылады.
Инновация теориясы экономикалық өсу теориясында да қарастырылады.
Көптеген ғалымдар мен кәсіпкерлердің пікірі бойынша экономикалық өсудің
жетекші факторы: білім, интеллект, инновация болып табылады.
ХХ ғ. 50 жылдарында американдық ғалым Роберт Солоу экономикалық
өсудің жетекші факторы ҒТП болатынына назар аударды. Ұзақ болжамдарды басқа
да экономистер: Джон Кендрик, Эдвард Денисон берген. Экономикалық өсуде
технологиялық прогрестің ерекше ролін Сайман Кузнец көрсетті. Оның
ойынша, қоғамның қажеттіліктерін қанағаттандыратын, ұлттық өнімнің үнемі
өсуі, технологиялық прогрестің арқасында жетеді. Кейіннен Э.Денисон
экономикалық өсу факторларының сипаттамасын жасады. 23 фактордың: 4-і
капиталға, 1-жер, қалған 14-і ҒТП-ң жемісі.
Инновация – ғылыми-техникалық зерттеу, өндіріс, маркетинг және
менеджмент сияқты әртүрлі салаларда жүзеге асырылады Қазргі күнгі
әдебиеттерге сай инновацияларды жалпы үш түрге жіктейміз:
- Инновация–өнім (өнімдік инновация), инновациялық қызмет нәтижесінде
модернизацияланған немсе тіпті жаңа өнім рынокқа шығарылады, әрине ол өнім
өндірушіге көп пайда әкеледі, өйткені оның жаңалығы көп (жаңа функциялары
бар, ыңғайлы, экологиялық таза, имидж)
- Инновация –процесс (технологиялық инновация), шығарылатын өнім
өзгермейді, бірақ бұрын белгілі өнім жаңа, ресурсты үнемдей алатын
технологиямен жасалынады.
- Ұйымдастырушы – басқару саласындағы инновация, бұл инновациялар
компанияның ұйымдық құрылымын өзгертуге немесе ұйымның жаңа түрлерін ойлап
табуға жатады (2 сурет)
3 Сурет. Инновациялар және инновациялық қызметтің жіктелуі
Өнім-инновациясы ең көп таралған және барлық кәсіпорындарда қолданылады.
Біреулерде – бұл өнім ассортиментінің кеңею, ал басқалар үшін өнімнің
тұтынушы сапасын көтеру ретінде көрсетіледі.
Технологиялық инновацияның мақсаты өнім сапасын жоғарылату үшін, өзіндік
құнды төмендету және шығарылатын өнім ассортименті мен наменклатурасын
кеңейту мақсатында жасалатын инновациялар болып табылады.
Ұйымдастырушылық инновациялар фирманың барлық деңгейлерінде қызметкерлер
мен бөлімшелерді, жаңа бөлімдерді ұйымдастырумен сипатталады.
Атақты экономист П.Друкер инновацияларды идеялардың пайда болу көздеріне
сәйкестіріп мынадай түрлерге жіктейді:
- күтпеген жағдай, күтпеген сәттілік, күтпеген сәтсіздік негізінде
пайда болған инновациялар;
- өндіріс үрдістерін қажет етуге негізделген инновациялар;
- сана құрылымы мен нарықтық өзгерістердің нәтижесіндегі инновациялар;
- жаңа білімдерге негізделген инновациялар.
Ұзын толқын теориясында дискуссия ашқан Г.Менше инновацияларды келесі
түрлерге бөледі:
- Адам өмірінде жаңа өндіріс саласы мен жаңа кәсіп түрін қалыптастыратын
базалық инновациялар, мысалы автомобильдің, телефон және интернеттің пайда
болуы.
- Саладағы бар технологияларды жетілдіру, модификациялау негізінде пайда
болған инновациялар, мысалы түрлі түсті теледидардың шығуы.
- Псевдоинновациялар, олар базалық инновацялардың түрленуі негізінде
пайда болған өнімдер, мысалы ең алғашқы ұялы телефон – базалық инновация
болса, одан кейінгі тек функциялары түрлендірілген ұялы телефондар
псевдоинновациялар болып табылады.
Бұл бөлімді қорытып айтсақ, инновациялық қызметтерді реттеу мәселесі өте
өзекті, өйткені экономиканың бәрі адам өмірін жақсартуға арналған, ал адам
өмірін тек экологиялық таза өнім жасаумен, өмір сүру ортасын түрлі
техникамен жақсарту арқасында сапалы түрде жоғарылатуға болады.
Инновациялар сонымен қатар мемлекеттің жалпы экономикалық дамуын
жоғырылатады, өйткені жаңа технология арқасында, ғылым мен білім арқасында
экономикалық мәселелерді шешудің жаңа жолдарын табуға болады.
Сонымен инновация дегеніміз интеллектуалды еңбек нәтижесі ретінде
рынокқа тіпті жаңа немесе жаңартылған өнім және жаңа немесе жаңартылған
технология түрінде шығарылатын жаңалықты айтамыз. Бірақ ол өнімнің тек
жаңалық қасиетіне иелігі инновация болуына жеткіліксіз. Ол нағыз инновация
деп аталуы үшін белгілі бір пайдалылық эффектісіне ие болу шарт. Мәселен ол
жаңалықтар экономикалық, экологиялық, ғылыми техникалық немесе әлеуметтік
тиімділіктер әкелуі тиіс. Ал инновациялар осындай тиімділіктер мен
пайдалылықтар әкелуі үшін инновациялық қызметті дұрыс ұйымдастырып, реттеп
отыру қажет. Келесі бөлім инновациялық қызметтерді тәжірибе жүзінде
басқаруға арналады.
2. Инновациялық жобаларды басқарудың теориялық негіздері
Инновациялық жоба – инновацияға қол жеткiзуге бағытталған ғылыми, ғылыми-
техникалық, тәжiрибе-конструкторлық, маркетингтiк зерттеулер мен жұмыстар
кешенiн жүргiзу жоспарынан, сондай-ақ техникалық-экономикалық
көрсеткiштерден тұратын құжат.
Инновациялық жобаның негізгі құрамдас бөлімдері төмендегідей болады:
1. Мәселенің өзектілігін дәлелдейтін кіріспе;
2. Маркетингтік зеріттеулер нәтижесінде құрылған жоба;
3. Жобаның мақсаттар бұтағы бойынша жүзеге асырылатын шаралар;
4. Жобаның кешенді негізделуі;
5. Жобаның жүзеге асырылуын қамтамасыз ету негізі;
6. Жоба бойынша эксперттердің қорытындысы;
7. Жобаны жүргізу механизмі.
Сондай-ақ инновациялық жобаны инновациялық үрдіс ретінде де қарыстыруға
болады.
Инновациялық менеджменттің негізгі басқару объектісі ол иновациялық
үрдіс болып табылады. Инновациялық идеяның пайда болғанынан бастап оның
өндіріске енгізілгенге дейінгі кезеңін инновациялық үрдіс деп атаймыз.
4 Сурет. Инновациялық технологиялардың даму кестесі
Бұл кезең аралығында жаңа өнім ғылыми техникалық, лабораториялық
зеріттеу, маркетингтік талдау, рынокта сынақтан өтіп үлгереді [5].
Болашақта жоғары пайда алып келетін жобаларды және жаңа идеяларды іздеу
және таңдау венчурлық бизнестің негізгі кезеңі болып табылады. Жобаларды
іріктеп алу көптеген уақытты және қаржы-қаражаттарды талап етеді. Сондықтан
инновациялық идеяларды іріктеу критерийлері маңызды рөл атқарады.
Тәуекелді бизнестегі мамандар экономикалық, құқықтық және технологиялық
білімді және тәуекелдерді басқару қабілетін көрсететін жобаның менеджмент
деңгейін бірінші орынға қояды. Әрі қарай бизнес жоспарлау арқылы пайданың
болашақтағы нормасы мен массасын бағалайды. Мемлекеттің экономикалық
саясатын және рыноктық конъюнктураны ескеру жобаны бағалау кезіндегі үшінші
басымдылық болып табылады. Жобаны жүзеге асыру кезіндегі тәуекел деңгейін
бағалау ерекше ұқыптылықпен орындалады және соңынан күтілетін пайда
бағаланып, есептеледі. Үшінші суретте венчурлық бизнесті ұйымдастыру арқылы
инновациялық технологияларды дамыту сызбасы көрсетілген.
Капиталды, адами факторды және бай табиғи ресурстарды қауіпсіз, тиімді
қолдану тек өсуді қамтамасыз етіп қоймай, тұрақты экономикалық дамуды
қамтамасыз етеді. Мұндағы ерекше рөлді құрылған даму институттары,
университеттер және мемлекеттің ғылыми орталықтары атқаруы керек.
Американдық ғалым Джеймс Брайттың айтқанындай инновациялық процесс ол
ғылым, техника, экономика, менеджмент және кәсіпкерлікті біріктіруші бірден
бір үрдіс.
Пеницилин сияқты құнды антибиотиктің табылуы, фотокартаның, телефон мен
радионың, сондай ақ персоналды компьютердің пайда болуы бұлардың бәрі
инновациялық үрдістердің тиімді нәтижелері.
Инновациялық процесс бірнеше сатыдан тұратын іс әрекеттер жиынтығы. Ол
мынадай негізгі сатылардан тұрады.
1 кесте
Инновациялық үрдіс кезеңдері*
Кезең атаулары Жұмыс мазмұны
1.Алынған ойларды -Рынок өзгерiсi туралы ақпарат жинау, жаңалықтар,
жүйелеу: ҒЗТКЖ ұйымдарынан алынған және маркетингтiк
зерттеулер, фирма аппараттарының сауда
делдалдарынан жинаған ақпараттары және т.б;
-Фирманың жаңа өнiм өндiру мүмкiншiлiгiн және
тәуекелдер деңгейiн анықтау;
-Мақсаттық рынок және оның дамуы туралы ақпараттар
жинау;
2. Жекелеген ойларды -Мүмкiншiлiктердi және ойды практикалық iске
талдау және жаңа өнiм асыруды анықтау;
идеясын зерттеу: - Фирма дамуы стратегиясына жаңа өнiм өндiру
жоспарының сәйкес келуi;
-Болашақ өнiмнiң патенттiк айқындығын анықтау;
Жаңа өнiмнiң -Өнiм өндiру идеясының нақты жобаға айналу
экономикалық талдауын жасау;
тиiмдiлiгiне анализ -Өнiмнiң техникалық-экономикалық сипатын анықтау,
жасау және маркетингтiконың сапасына және тұтынушылық қасиетiне баға
бағдарлама құру: беру;
-Потенциалды рынок сұранысына және сату көлемiне
талдау жасау;
-Жаңа өнiмдi өндiруге кететiн шығындарды анықтап,
өнiмнiң өз құнын өтеу мерзiмiн белгiлеу;
-Жаңа өнiм өндiруге қажеттi негiзгi ресурстардың
көздерiн табу. Оларға: техникалық машиналар,
құралдар, шикiзаттар, материалдар, кадрлық
персоналдар және қаржылық ресурстар көздерi
жатады;
-Жаңа өнiмдi игеру және оның рынокқа шығу мерзiмi;
-Өнiмнiң пайдалылығын талдап, оған маркетингтiк
бағдарлама жасау
Жаңа өнiмдi дайындау: -Жаңа өнiм дамуының нақты бағдарламасын жасап
дайындау;
-Өнiмнiң техникалық жағдайын тексеру (экономикалық
және әлеуметтiк қауiпсiздiгi, оны өндiрудiң
қоршаған орта жағдайына әсерi);
-Тауардың атын белгiлеп, оның тауарлық белгiсiн,
оралуын, маркировкасын жасау;
5. Рынокта жаңа өнiмдi-Өнiмдi 3 айда шектелген рынокта тестiлеу жүргiзу;
тестiлеу: -Сатылудың оптималды шараларын талдау;
-Жарнама әдiсi мен құралдарын талдау;
-Техникалық қызмет көрсетудi ұйымдастыру;
Жаңа өнiмдi өндiрiске -Жаңа өнiмнiң коммерциялық негiздемесi: сату
енгiзу туралы шешiм көлемi, өнiмнiң пайдалылығы, сұранысты
қабылдау: қанағаттандыру дәрежесi, өткiзудiң негiзгi
каналдары мен әдiстерi, фирманың рыноктағы имиджi,
тұтынушылармен байланыстың тұрақтылығы;
-Фирманың өндiрiстiк мүмкiншiлiктерi бар
ресурстарды тиiмдi пайдалануы және маманданған
қызметкерлермен толық қамтамасыз етiлуi;
-Қаржылық мүмкiншiлiктер: инвестициялар, несиелер
және гранттар;
-Жаңа өнiмде патенттiк қорғаныстың болуы.
*Дерек көзі: www.nif.kz
Инновациялық үрдісті бастамас бұрын ұйымның инновацилық потенциалын
бағалап алған жөн. Ұйымның инновациялық ішкі ортасы бес элементтің
жиынтығынан қалыптасқан . Осы бес элементті блоктарға бөліп бағалай отырып
кәсіпорын инновациялық потенциалына талдау жасауға болады. Талдауды 10
баллдық шкала бойынша талдап ұйымның инновациялырды игеру мүмкіншілігін
анықтауға болады.
Инновациялық потенциал дегеніміз тұтастай мемлекеттің немесе
компанияның, жеке тұлғаның белгілі бір инновациялық жобаны жүзеге асыру
мүмкіншілігінің деңгейі. Мемлекеттің инновациялық потенциалын көптеген
министрліктердің, статистикалық агенттіктердің, ғылыми институттардың
мәліметтері бойынша анықталады.
2 кесте
Өнімнің инновациялық потенциялын талдау*
Өнімдік блок
Кәсіпорын мүмкіншілігі Бағасы
Өндірілетін өнім ассортименті , түрі
Өндірілетін өнімдердің кәсіпорын инновациялық стратегисяна
сәйкестік деңгейі
Функционалды блок
Кәсіпорын мүмкіншілігі Бағасы
Кәсіпорындағы ғылыми–техникалық жұмыс жүргізу деңгейі
Маркетинг саласы бойынша дайындылығы
Сауда коммерциялық мүмкіншіліктері
Патенттік – құқтық сұрақтармен қамтылу деңгейі
жаңа өнімге сұраныс деңгейін анықтау
Инновациялық өнімнен түсетін эффектті бағалау
Ресурстық блок
Кәсіпорын мүмкіншілігі Бағасы
Құрал – жабдықтардың техникалық деңгейі
Тәжірибе-конструкторлы, эксперименттік құралдармен,
приборлармен қамтылу деңгейі
Кәсіпорынның осы сала бойынша бұрынғы ғылыми зерттеулері
Инновациялық жобаның ақпаратпен қамтылуы
Мамандар мен жұмысшылар саны
Персоналдың интеллект деңгейі
Кәсіпорынның қаржы мүмкіншілігі
Компанияның шикізат қоры
Ұйымдастырушылық блогы
Кәсіпорын мүмкіншілігі Бағасы
Ұйым құрылымының инновациялық жобаны жүзеге асыруға
сәйкестігі
Персоналды үйрету шараларын ұйымдастыру мүмкіншілігі
Ұйымдағы инновациялық климат деңгейі
Басқару блогы
Кәсіпорын мүмкіншілігі Бағасы
Басқарушылардың инновациялық өзгерістерге көзқарасы
Персоналды ынталандыру әдістері
*Дерек көзі: www.nif.kz
3. Инновациялық жобалардың тиімділігін бағалау
Инновациялық жобаны бастамас бұрын оның экономикалық тиімділігін
есептеген жөн.
Біз өзіміз білетіндей экономикалық тиімділік әдетте шығарылғын шығындар
мен түсірілген табыстың айырылымы негізінде анықталады.
Эт = Т – Ш, (1)
Мұнда Эт – экономикалық тиімділік
Т — инновациялық жобадан түскен табыс
Ш – инновациялық жобаға шығарылған шығын соммасы
Әрине бұл формула инновациялық жобаның тиімділігін бізге толық көрсете
алмайды, сондықтан біз практика жүзінде кең таралған инвестициялық
жобаларды бағалау әдістерін пайдаланамыз.
Әдістерге тоқталмас бұрын, ең алдымен, жобаның тиімділігін есептеуде
уақытқа байланысты ақша құнының өзгеру теориясына тоқталайық.
Ақша салу туралы шешім қабылдағанда келесі мәселелерді ескерген жөн:
- Инфляция;
- Тәуекел, белгісіздік;
- Ақшаны қолданудың (салудың) балама мүмкіндігі.
Әртүрлі уақыттағы белгілі бір ақша сомасының құны ағымдағы уақытқа
қарағанда әртүрлі болады. Мысалы, болашақтағы 500 теңге мен қазіргі
уақыттағы 500 теңгенің құны тең емес.
Түсінікті болу үшін шартты белгілер енгізейік:
F (t) – болашақтағы ақша құны;
P – ағымдағы ақша құны (бастапқы құны);
r - пайыз мөлшерлемесі;
t – уақыт кезеңінің ұзақтығы.
Мысалы бізге t уақыт өткен кезде біздің шоттағы жинақтау кассасындағы
ақшамыз қанша болуын есептеу керек делік. Егер алғашқы салым P ақша
бірлігін құраса және пайыз мөлшерлемесі r-ге тең болса, онда салымның
болашақтағы сомасын есептеуде күрделі пайыз методикасын (compounding)
қолданған дұрыс болады.
F (t) = P ( 1 + r ) t (2)
Алайда бизнес жоспарды әзірлеушіге кері әрекет өзекті болып табылады.
Нақтырақ айтсақ, болашақтағы жоспарланған ақша сомасын F (t) қазіргі
кездегі (ағымдағы) құнына келтіруді айтамыз. Бұл болашақтағы ақша сомасын
қазіргі уақытқа келтіру дисконттау (discounting) деп аталады.
P = F (t) * [1 ( 1 + r ) t ] (3)
Екінші және үшінші формулада қолданылатын (1 + r )t және [1 ( 1+ r ) t
] көбейткіштері күрделі пайыз коэффициенттері немесе дисконттау деп
аталады.
Ал енді жобаның тиімділігін бағалау әдістерін қарастырайық:
Әдетте дүниежүзілік тәжірибеде инновациялық жобаларды бағалау үшін
мынадай әдістер пайдаланылады:
- Таза ағымдық құн әдісі, (NPV – Net Present Value)
- Ішкі табыстылық нормасы әдісі, (IRR – Internal Rate of Return)
- Ағымды ақталу әдісі, (РBР- Payback period)
- Рентабельділік индекс әдісі, (PI –Profitability Index)
Таза ағымдық құн әдісі (Чистая текущая стоимость (NPV – Net Present
Value) оны немесе интегралды эффект, таза дисконтталған табыс деп те
атайды. NPV жоба бойынша дисконтталған немесе келтірілген барлық ақшалай
табыстар мен шығындар құнының айырмашылығы арқылы есептеледі. Егер жоба
бойынша ақшалай табыстардың және шығындардың келтірілген құндарын B және C
деп белгілесек онда олар, мына формуламен есептеледі:
(4), (5)
b (t) - t периодтағы табыстар;
c (t) - t периодтағы шығыстар;
r – уақытқа байланысты ақша құнының өзгеруін көрсететін дисконттау
пайызы;
t = (1,...T) – уақыт периоды.
Онда жобаның таза дисконтталған табысы яғни NPV-ді келесі түрде
көрсетуге болады:
(6)
Егер NPV О болса ғана жобаны әрі қарай қарастыруға (талдауға) болады
[4].
Ішкі табыстылық нормасы әдісі (IRR – Internal Rate of Return)-
тәжербиеде оны пайданың ішкі нормасы, инвестицияның қайтарылу нормасы деп
те атайды.
Ішкі табыстылық нормасы (IRR) дегеніміз дисконтталған табыстардың жалпы
сомасы дисконтталған шығындардың жалпы сомасына тең болуы. Әдетте IRR
көлемі 15-20% төмен болмасы онда инновациялық жобалар тиімді деп
есептеледі. NPV-дің пайыздық мөлшерлемесінің өзгеруіне тәуелділігін
көрсететін келесі графикте NPV критерийінің мағынасы 0-ге тең болатын r**
пайыздық мөлшерлемені қарастырайық.
5 сурет. IRR-дің орналасқан жерін көрсететін сызба
Жоғарыда көрсетілген анықтама бойынша ішкі табыстылық нормасының
мағынасы IRR= r*.
Сонымен, IRR= r*: { NPV(r*)=0} және оның мағынасы келесі теңдеу арқылы
есептеледі:
(7)
Критерий мағынасы NPV бойынша жобаның табысты болатын максима
салыстыру негізінде шешім қабылданады. Мұнда табыстылықтың ішкі нормасы
жоғары болған сайын және оның мағынасы мен таңдалған дисконттық
мөлшерлемесінің арасында айырмашылық көп болған сайын, берілген жобаның
тиімділік қоры жоғары болады.
Өзін-өтеу уақыты (РBР- Payback period) – жобаның өзін-өзі өтеу уақыты.
Яғни, бастапқы капиталды түскен ақша ағымдары арқылы қайтару уақытын
айтамыз.
РBР=t*:{ NPV(t*)=0} (8)
Келесі графикте шартты түрде NPV-дің уақытқа тәуелділігі бейнеленген.
6. сурет. NPV-дің уақытқа тәуелділігі
Бұл графикте көріп отырғанымыздай жобаның даму барысында дисконтталған
шығындар ағымын дисконтталған табыстар ағымы толықтай жабатын белгілі бір
t* уақыты болады. Осы уақыт РBР яғни өзін-өзі өтеу уақыты болып табылады.
Егер де есептелген өзін-өзі өтеу уақыты жобаның өмірлік циклінен аспайтын
болса, жоба қабылданады.
Рентабелділік индекс әдісі (PI –Profitability Index) – оны кейде
табыстылық индексі деп атайды.
Рентабельділік индексі дегеніміз дисконтталған табыстың дисконтталған
шығындарға қатынасы болып табылады. Яғни:
(9)
Рентабельділік индексі интегралды эффектпен тығыз байланысты, егер
интегралды эффект оң болса 1,онда рентабельділік индексі де оң болады,
яғни инновациалық жоба экономикалық тиімді деген сөз [4].
Жобаның тиімділігі(экономикалық,экологиялық ,әлеуметтік) инвестор үшін
қашанда бірінші орында тұрады.Қарастырылып отырған жоба тиімді болған
жағдайда ғана жобаның келесі этаптарына көшуге болады.
2. ИННОВАЦИЯЛЫҚ ЖОБАЛАРДЫ БАСҚАРУДЫҢ ҚАЗІРГІ КҮНГІ ЖАҒДАЙЫ
2.1 Қазақстан Республикасындағы инновациялық жобаларды басқарудың қазіргі
жағдайы
Жиырмасыншы жүз жылдықтың 90-жылдары ғылыми-технологиялық әлеуеттi
әлсіретуге, ғылымды қажетсiнетiн өндiрiстердiң дағдарысына әкелген,
Қазақстанда ғылыми-технологиялық дамытудың маңызды стратегиялық
бағыттарындағы зерттеулердi күрт қысқарту, ғалым беделiнiң және ғылыми
нәтижелердiң сұранысқа ие болуының құлдырауы, кәсiпорындардың инновациялық
белсенділігінің төмендеуi, мамандар мен зияткерлiк меншіктердi шетелге
қайтару болды.
Инновациялық процестердi басқаруға кешендiк, жүйелiк әрекет етудiң
болмауы елдің инновациялық әлеуетiн дамытуды тежейдi және оны одан әрi
дамытудың басымдықтарын дұрыс бiлдiруге мүмкiндiк бермейдi.
Шешiм таппауы отандық инновациялық әлеуеттiң дамуына терiс әсер ететін
мынадай негізгі проблемаларды бөлуге болады:
1. Оларды тұтынушылардың талап етуі үшiн оларды рынокқа шығару
мақсатында технологиялар мен өнiмдердiң көпшiлiк ғылыми әдiстемелерiнiң
аяқталмауы. Бұл әлеуетті серiктестердiң көз алдында ұсынылған
технологиялардың (немесе өнiмдердiң) құнын күрт төмендетедi.
2. Технологиялық жаңа ендірмелерді енгiзудiң және оларды рынокқа
шығарудың қазіргі заманғы тетiгiнiң болмауы. Нарықтық жағдайлардағы жаңа
ендірмелерді игеру тетігі жоғарғы тәуекел, бiрақ табысты жағдайда жоғары
қайтарым тән болатын шағын инновациялық нарықпен үздiксiз байланысты.
Дамыған экономикаларда шағын инновациялық кәсiпкерлiктi дамыту үшін қажетті
жағдайды (инфрақұрылымды) қамтамасыз ететiн халық шаруашылығының ерекше
секторы жұмыс iстейдi.
3. Инновациялық жобаларға жәрдемдесетiн, технологиялық парктер және
мамандандырылған бизнес-инкубаторлар, тәуекелдiк қаржыландыру қорларының
желісі (венчурлiк қорлар), олардың жылдам өсу кезеңiндегi фирмаларды
қолдаудың арнайы қаржылық тетіктері, фирмаларды және зияткерлік меншікті
сертификацияланған бағалаушылар және басқалары сияқты, дамыған
инфрақұрылымдық элементтердiң кең көлемде жұмыс істеу алмауы;
4. Ішкі рынокта озық технологияларға және өнеркәсіптік жаңа
ендірмелерге төлем қабілетті тапсырыстың болмауы. Ғылым және ғылыми-
техникалық қызмет қызметтер саласына жатады және бұл қызметтердi рынок
талап етуi тиiс. Өкiнiшке орай ғылыми қызметтер мен ғылымды қажетсiнетiн
өнiмдердiң отандық рыногы қазiргi уақытта өте аз. Кәсiпорындардың көпшілігі
ғылымның қызметтерiн сатып ала алмайды.
Инновациялық жүйе қалыптастыруға жүйелiк әрекет жасауды iске асыру үшiн
мемлекет тiкелей немесе жанама қатысу арқылы инновациялық саясатты тиiмдi
iске асыра алатын, оның негізгі кiшi жүйелерiн бөлу және қайта талдау
қажет. Инновациялық қызметті дамытудың ең негізгі мәселесі ол инновациялық
жобалармен қызметтерді қаржыландыру. Өзіміз білетіндей инновациялық жобаны
кез келген қаржы институттары қаржыландыра бермейді. Өйткені инновациялық
өнімдерді өндіру жоғары тәуекелге негізделген. Қаржыландыру мәселесі
Қазақстан үшін де негізгі мәселе, келесі кестеде инновациялық зерттеулер
мен әзірлемелерге жұмсалған ішкі шығындар көлемі көрсетілген.
3. кесте
Зерттеулер мен әзірлемелерге жұмсалған ішкі шығындар*
млн.теңге
2003 2004 2005 2006 2007 2008
Жалпы ішкі өнім, 4612,0 5870,1 7 590,6 10 12 849,815907,0
млрд. теңге 213,7
Зерттеулер мен 11643,5 14579,8 21 527,424 26 835,534 761,6
әзірлемелерге 799,9
жұмсалған ішкі
шығындар қолданыстағы
бағада, млн. теңге
жалпы ішкі өнімге 0,25 0,25 0,28 0,24 0,21 0,22
пайызбен
Зерттеулер мен 273 295 390 437 438 421,0
әзірлемелерді
орындаған ұйымдар
саны
Зерттеулермен және 16578 16715 18 912 19 563 17 774 16 304,0
әзірлемелермен
айналысатын персонал
саны (жыл соңына),
адам
соның ішінде:
зерттеушілер 9899 10382 11 910 12 404 11 524 10 780,0
одан:
ғылым 979 1013 1 106 1 157 1 166 1 191,0
докторлары
ғылым 2782 2740 3 018 3 147 3 058 2 861,0
кандидаттары
Зерттеулер және 9037,3 12396,6 14 584,219 18 782 19 176,7
әзірлемелермен 247,70
айналысатын
ұйымдардың негізгі
қаражаттары, млн.
теңге
Экономикалық қызмет -
түрлері бойынша
жұмыспен
қамтылғандардың
орташа айлық атаулы
жалақысы, теңге
Зерттеулер мен 29348 34946 41 512 51 400 64 108 -
әзірлемелер
Жоғары білім 21525 25534 30 312 36 007 45 557 -
*Дерек көзі: www.stat.kz
Қазақстанда тәуелсіздік алған жылдары, экономикалық қатынастар мен
нарықтық механизмге өтуіне байланысты түбегейлі өзгерістер болды.
Әлемдік нарық пен әлемдік шаруашылық байланыстарын интеграциялау,
ұлттық экономиканы қалыптастыру, экономиканың нарықтық қатынастарға өтуіне
орай пайда болған экономикалық тоқырауды толығымен жеңіп шықты. Өз
кезегінде интеграциялық үрдіс әлемдік экономикада қазіргі кезеңде
экономикалық және әлеуметтік үрдістерді ауқымдандырып отыр, жаңа
технологиялар мен ақпараттар жүйесі негізінде әлемдік нарықтың түрлі
субъектілері арасында бәсекелестік күрестің күшейгенін айтады. Әлемдік
тәжірибе көрсеткендей, нарықтық бәсекеде дамыған өндірістік және еңбек
факторлары, тиімді шикізат және сату көздері бар жоғары технологиялы
дамыған елдер жеңіске жетіп отырады. Қалыптасқан жағдайларда еліміз үшін
басты басымдылық ұлттық экономикамыздың тұрақты дамуына ықпал ету, әлемдік
шаруашылық жүйесінде өзінің тиесілі орынын алу және халықтың өмір сүру
деңгейін көтеру үшін жағдай жасау. Сондықтанда алдымызға қойған мақсатты
шешудің бір жолы, объективті қажеттілік сияқты, инновациялық үрдісті
қарқындату болып есептеледі.
Үкімет индустриялды–инновациялық бағдарламаның іске асуын қатаң
қадағалайды. Ел экономикасын әртараптандыратын жобалардың барлығы қолдан
басқарылады. Қазір елімізде қолға алынған 392 инновациялық жоба бар.
Олардың жалпы сомасы 80 млрд долларды құрайды. Бірақ соны жүзеге асыру
соңғы кездері қиындап кетті. Сондықтан мемлекет тарапынан бизнес жобаларды
қолдап, қорғап һәм қадағалап отыру қажет. Қазіргі дағдарыс нарықтық
экономиканың өзіне мемлекеттің араласуын қажетсінеді. Сол себепті Үкімет
индустрия және сауда министрлігінің құзырын кеңейтуде.
Дамыған елдерде ғылымды көп қажет ететін өндірістердің жұмыс істеуін
технологиялық инновацияны пайдаланумен байланыстырады. Инновациялық
үрдістердің даму белсенділігі өндірісте іргелі және қолданбалы ғылымның
дамуымен байланысты. Қызметтің барлық салаларында жаңалықтар енгізу күннен-
күнге өсіп келеді. Инновациялық үрдіс ұлттық экономиканың басты даму
тетігі (рычагы). Соған қарамастан, бүгінгі таңда инновацияны ендіру көкей
кесті мәселелердің бірі.
Инновацияға, зерттемелер мен әзірлеулерге деген қызығушылық қазіргі
өндірістік корпорациялардың құрылуымен туындап отыр деген болжам бар.
Зерттеушілердің қай уақытта да негізгі ынталары технология, технологиялық
алшақтық, ғылыми-техникалық прогрес мәселелері болған. ҒТП мәселелері 50-
60 жылдары экономикалық өсуге ықпалын тигізетін немесе кері әсер ететін
макродеңгейде қаралған болса, ал 70- жылдары бұл мәселе макродан
микроэкономика мақсатына өтті. Ақыр соңында 90 жылдары инновациялық қызмет
нарықтың стратегиялық факторы болады деді, саладағы өзінің монополиялық
позициясын ұстап тұру немесе оны жеңіп алуға бағытталған фирманың жалпы
стратегиялық жағдайы.
Кәсіпорындардың инновациялық белсенділігі*
Респонденттер барлығы одан
инновациялық белсенді инновация саласындағы
кәсіпорындардың саны белсенділік деңгейі, %
2003 2004 2005 2006
Пилоттық су айдау 648 000$ 325 күн 02.01.09 22.11.09
Жобалау 150 000$ 313 күн 02.01.09 10.11.09
Жобалауға қатысты тендер 0$ 64 күн 02.01.09 06.03.09
жүргізу
Жобалау жұмыстары 110 000$ 60 күн 07.03.09 05.05.09
Экспертиза 30 000$ 45 күн 06.05.09 19.06.09
АСсорлық қадағалау 10 000$ 81 күн 22.08.09 10.11.09
Құрал-жабдық сатып алу 120 000$ 130 күн 01.07.09 07.11.09
Сұңғыма насос 60 000$ 112 күн 01.07.09 20.10.09
Грундфос
КИП и А құрал-жабдықтары25 000$ 130 күн 01.07.09 07.11.09
(расходомер, датчик
уровня)
Резервуар 75 м3 25 000$ 39 күн 07.08.09 14.09.09
Трансформатор КТП-4006 10 000$ 49 күн 01.09.09 19.10.09
Құрылыс 350 000$ 157 күн 19.06.09 22.11.09
Құрылыс жұмыстарына 0$ 64 күн 19.06.09 21.08.09
қатысты тендер жүргізу
Су алатын скаважинаны 60 000$ 15 күн 26.06.09 10.07.09 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz