Азаматтық процесстегі прокурордың ролі
КІРІСПЕ ... ...
I тарау. Азаматтық процесстегі прокурордың ролі..
1.1. Азаматтық процесске прокурордың қатысуы ... ...
1.2. Азаматтық процесстегі прокурордың процессуалды жағдайы ... ..
II тарау. Азаматтық процесске прокурордың қатысу нысандары ... .
2.1. Азаматтық істерді прокурормен қозғау ... ... ...
2.2. Прокурордың басталған процесске қатысуы ... ... ..
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
I тарау. Азаматтық процесстегі прокурордың ролі..
1.1. Азаматтық процесске прокурордың қатысуы ... ...
1.2. Азаматтық процесстегі прокурордың процессуалды жағдайы ... ..
II тарау. Азаматтық процесске прокурордың қатысу нысандары ... .
2.1. Азаматтық істерді прокурормен қозғау ... ... ...
2.2. Прокурордың басталған процесске қатысуы ... ... ..
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Азаматтық сот iсiн жүргiзуде заңдардың дәлме-дәл және бiр үлгiде қолданылуына жоғары қадағалау жүргiзу iсiн мемлекет атынан Қазақстан Республикасының Бас прокуроры тiкелей өзi және өзiне бағынатын прокурорлар арқылы жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасының прокуратурасы мемлекет атынан Республика аумағында заңдардың, Қазақстан Республикасы Президентi Жарлықтарының және өзге нормативтiк құқықтық актiлердiң дәл және бiрыңғай қолданылуына, жедел-iздестiру қызметiнiң, анықтама мен тергеудiң, әкiмшiлiк және атқарушылық iстер жүргiзудiң заңдылығына жоғары қадағалауды жүзеге асырады.
Прокурордың азаматтық сот iсiн жүргiзуге қатысуы бұл заңда көзделген, прокурордың осы iске қатысу қажеттiлiгiн сот таныған жағдайларда, сондай-ақ прокурордың бастамасы бойынша қозғалған, мемлекеттiң мүдделерiн қозғайтын, жұмысқа қайтадан алу, жалақыны өндiрiп алу, азаматты басқа тұрғын үй-жай берместен тұрғын үйден шығару, өмiрi мен денсаулығына келтiрiлген зиянды өтеу туралы iстер бойынша мiндеттi.
Прокурор өзiне жүктелген мiндеттердi жүзеге асыру мақсатында iс бойынша қорытынды беру үшiн және азаматтардың құқықтарын, бостандықтарын және заңды мүдделерiн, ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерiн, қоғамдық немесе мемлекеттiк мүдделердi қорғау үшiн процеске өз бастамасы бойынша немесе соттың бастамасы бойынша қатысуға құқылы.
Прокурордың көрсетiлген өкiлеттiктерi соттың қарауға белгiленген барлық iстер туралы уақтылы хабарлауы арқылы қамтамасыз етiледi.
Қазақстан Республикасының прокуратурасы мемлекет атынан Республика аумағында заңдардың, Қазақстан Республикасы Президентi Жарлықтарының және өзге нормативтiк құқықтық актiлердiң дәл және бiрыңғай қолданылуына, жедел-iздестiру қызметiнiң, анықтама мен тергеудiң, әкiмшiлiк және атқарушылық iстер жүргiзудiң заңдылығына жоғары қадағалауды жүзеге асырады.
Прокурордың азаматтық сот iсiн жүргiзуге қатысуы бұл заңда көзделген, прокурордың осы iске қатысу қажеттiлiгiн сот таныған жағдайларда, сондай-ақ прокурордың бастамасы бойынша қозғалған, мемлекеттiң мүдделерiн қозғайтын, жұмысқа қайтадан алу, жалақыны өндiрiп алу, азаматты басқа тұрғын үй-жай берместен тұрғын үйден шығару, өмiрi мен денсаулығына келтiрiлген зиянды өтеу туралы iстер бойынша мiндеттi.
Прокурор өзiне жүктелген мiндеттердi жүзеге асыру мақсатында iс бойынша қорытынды беру үшiн және азаматтардың құқықтарын, бостандықтарын және заңды мүдделерiн, ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерiн, қоғамдық немесе мемлекеттiк мүдделердi қорғау үшiн процеске өз бастамасы бойынша немесе соттың бастамасы бойынша қатысуға құқылы.
Прокурордың көрсетiлген өкiлеттiктерi соттың қарауға белгiленген барлық iстер туралы уақтылы хабарлауы арқылы қамтамасыз етiледi.
1. Алексеев С.С. Проблемы теории права. Т.1. Свердловск. 1972. – С.102-103.
2. Чечина Н.А. Принципы гражданского процессуального права // Актуальные проблемы теории и практики гражданского процесса. - Л., 1979. – С.53.
3. Свердлюк Г.А. Принципы советского гражданского права. Красноярск, 1985. – С.157.
4. Кайгородов В.Д. Принципы гражданского процессуального права (Глава 2). В кн. Гражданский процесс. / Под ред. Ю.К. Осипова. М., 1995. – С.24.
5. Советское гражданское процессуальное право. / Под ред. М.А. Гурвича. М., 1964. – С.29; Гражданский процесс: Учебник / Под ред. проф. М.К. Треушникова. – 2-е изд., испр. и доп. – М.: Юриспруденция, 2000.
6. Қарасаңыз: Советский гражданский процесс / Под ред. М.А. Гурвича. – М., 1975. – 17-18-беттер; Гражданский процесс / Под ред. В.А. Мусина, Н.А. Чечиной, Д.М. Чечота. – М., 1996. – 30-53-беттер
7. Гуценко К.Ф., Ковалев М.А. Правоохранительные органы. – М., 1996. – 55-бет
8. Ибрагимов Х.Ю. Правоохранительные органы Республики Казахстан. – Алматы: Дәнекер, 2000. – 11-бет.
9. Баймолдина З.Х. Гражданское процессуальное право Республики Казахстан: Екі томды. Т.1. Жалпы бөлім (1-15 тақырыптар). Оқулық. – Алматы: ҚазГЗУ, 2001. – 76-бет.
10. "Соттардың азаматтық іс жүргізу заңнамасының кейбір нормаларын қолдануы туралы» Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының нормативтік қаулысы № 2, 20 наурыз 2003 жылы қабылданған // Заң газеті. 16 сәуір 2003 жылы. 8-9 беттер.
11. Қазақстан Республикасы Конституциясының түсіндірме сөздігі. – Алматы: Жеті жарғы, 1996. – 86-87-беттер.
12. Қазақстан Республикасы Конституциясының түсіндірме сөздігі. – Алматы: Жеті жарғы, 1996. – 65-бет.
13. Азаматтық құқық. I том. Жоғары оқу орындарына арналған оқулық (академиялық курс). Өнделген және толықтырылған 2-басылымы. Жауапты ред.: М.К. Сүлейменов, Ю.Г. Басин. – Алматы, 2003. – 32-бет.
14. Қадырханов Ж.М. Адамға да, қоғамға да керегі - әділдік // Заң газеті.-2003. - № 11 (448). – 2 бет.
15. Баймолдина З.Х. Гражданское процессуальное право Республики Казахстан: В двух томах. Т.1. Общая часть. Учебник. – Алматы: КазГЮА, 2001. – Бет 319.
16. «Сот актілерін әдейі орындамағаны үшін жауаптылық туралы» Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының нормативтік қаулысы №12 19 желтоқсан 2003 жылы қабылданған.
2. Чечина Н.А. Принципы гражданского процессуального права // Актуальные проблемы теории и практики гражданского процесса. - Л., 1979. – С.53.
3. Свердлюк Г.А. Принципы советского гражданского права. Красноярск, 1985. – С.157.
4. Кайгородов В.Д. Принципы гражданского процессуального права (Глава 2). В кн. Гражданский процесс. / Под ред. Ю.К. Осипова. М., 1995. – С.24.
5. Советское гражданское процессуальное право. / Под ред. М.А. Гурвича. М., 1964. – С.29; Гражданский процесс: Учебник / Под ред. проф. М.К. Треушникова. – 2-е изд., испр. и доп. – М.: Юриспруденция, 2000.
6. Қарасаңыз: Советский гражданский процесс / Под ред. М.А. Гурвича. – М., 1975. – 17-18-беттер; Гражданский процесс / Под ред. В.А. Мусина, Н.А. Чечиной, Д.М. Чечота. – М., 1996. – 30-53-беттер
7. Гуценко К.Ф., Ковалев М.А. Правоохранительные органы. – М., 1996. – 55-бет
8. Ибрагимов Х.Ю. Правоохранительные органы Республики Казахстан. – Алматы: Дәнекер, 2000. – 11-бет.
9. Баймолдина З.Х. Гражданское процессуальное право Республики Казахстан: Екі томды. Т.1. Жалпы бөлім (1-15 тақырыптар). Оқулық. – Алматы: ҚазГЗУ, 2001. – 76-бет.
10. "Соттардың азаматтық іс жүргізу заңнамасының кейбір нормаларын қолдануы туралы» Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының нормативтік қаулысы № 2, 20 наурыз 2003 жылы қабылданған // Заң газеті. 16 сәуір 2003 жылы. 8-9 беттер.
11. Қазақстан Республикасы Конституциясының түсіндірме сөздігі. – Алматы: Жеті жарғы, 1996. – 86-87-беттер.
12. Қазақстан Республикасы Конституциясының түсіндірме сөздігі. – Алматы: Жеті жарғы, 1996. – 65-бет.
13. Азаматтық құқық. I том. Жоғары оқу орындарына арналған оқулық (академиялық курс). Өнделген және толықтырылған 2-басылымы. Жауапты ред.: М.К. Сүлейменов, Ю.Г. Басин. – Алматы, 2003. – 32-бет.
14. Қадырханов Ж.М. Адамға да, қоғамға да керегі - әділдік // Заң газеті.-2003. - № 11 (448). – 2 бет.
15. Баймолдина З.Х. Гражданское процессуальное право Республики Казахстан: В двух томах. Т.1. Общая часть. Учебник. – Алматы: КазГЮА, 2001. – Бет 319.
16. «Сот актілерін әдейі орындамағаны үшін жауаптылық туралы» Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының нормативтік қаулысы №12 19 желтоқсан 2003 жылы қабылданған.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
I тарау. Азаматтық процесстегі прокурордың ролі ... ... ... ... ... ... ...
Азаматтық процесске прокурордың қатысуы ... ...
Азаматтық процесстегі прокурордың процессуалды жағдайы ... ..
II тарау. Азаматтық процесске прокурордың қатысу нысандары ... .
Азаматтық істерді прокурормен қозғау ... ... ...
Прокурордың басталған процесске қатысуы ... ... ..
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ..
Кіріспе
Азаматтық сот iсiн жүргiзуде заңдардың дәлме-дәл және бiр үлгiде қолданылуына жоғары қадағалау жүргiзу iсiн мемлекет атынан Қазақстан Республикасының Бас прокуроры тiкелей өзi және өзiне бағынатын прокурорлар арқылы жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасының прокуратурасы мемлекет атынан Республика аумағында заңдардың, Қазақстан Республикасы Президентi Жарлықтарының және өзге нормативтiк құқықтық актiлердiң дәл және бiрыңғай қолданылуына, жедел-iздестiру қызметiнiң, анықтама мен тергеудiң, әкiмшiлiк және атқарушылық iстер жүргiзудiң заңдылығына жоғары қадағалауды жүзеге асырады.
Прокурордың азаматтық сот iсiн жүргiзуге қатысуы бұл заңда көзделген, прокурордың осы iске қатысу қажеттiлiгiн сот таныған жағдайларда, сондай-ақ прокурордың бастамасы бойынша қозғалған, мемлекеттiң мүдделерiн қозғайтын, жұмысқа қайтадан алу, жалақыны өндiрiп алу, азаматты басқа тұрғын үй-жай берместен тұрғын үйден шығару, өмiрi мен денсаулығына келтiрiлген зиянды өтеу туралы iстер бойынша мiндеттi.
Прокурор өзiне жүктелген мiндеттердi жүзеге асыру мақсатында iс бойынша қорытынды беру үшiн және азаматтардың құқықтарын, бостандықтарын және заңды мүдделерiн, ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерiн, қоғамдық немесе мемлекеттiк мүдделердi қорғау үшiн процеске өз бастамасы бойынша немесе соттың бастамасы бойынша қатысуға құқылы.
Прокурордың көрсетiлген өкiлеттiктерi соттың қарауға белгiленген барлық iстер туралы уақтылы хабарлауы арқылы қамтамасыз етiледi.
Прокурор азаматтардың құқықтарын, бостандықтарын және заңды мүдделерiн, ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерiн, қоғамдық немесе мемлекеттiк мүдделердi қорғау туралы талап қойып, арыз берiп сотқа жүгiнуге құқылы. Әлеуметтiк саладағы шектелмеген адамдар тобының еңбек, тұрғын үй және өзге де құқықтары мен бостандықтарын қорғау туралы, сондай-ақ әрекетке қабiлетсiз азаматтың мүдделерiн қорғау үшiн прокурор мүдделi адамның өтiнiшiне және арызына қарамастан талап қоюы мүмкiн.
Азаматтық сот өндірісі аумағында заңдылыққа прокурорлық қадағалау Қазақстан Республикасындағы заңдарды қолдануға прокуратура органдары мен жүзеге асырылатын жоғарғы қадағалаудың маңызды бөлігі болып табылады. Алайда, соңғы кездерде, сот билік өкілдерінің тарабы жағынан, сот өндірісінің берілген саласында прокурорлық қадағалаудың тиімсіздігі жөнінде, азаматтық сот процесінде прокурордың өкілеттілігін шектеу қажеттілігі жөнінде көп айтуда. Алайда, олай емес, қазіргі кезде сот жүйесінің даму сатысында прокурордың азаматтық сот процесіне қатысу-бұл соттағы сот әділдігінің дәрежесін жоғарлатуға ықпал ететін тиімді құрал болып табылады.[1]
Азаматтық сот ісін жүргізуде заңдардың дәлме-дәл және бір үлгіде қолданылуына жоғары қадағалау жүргізу ісін мемлекет атынан Қазақстан Республикасының Бас прокуроры тікелей өзі және өзіне бағынатын Ірі прокурорлар арқылы жүзеге асырады.
I-тарау. Азаматтық процесстегі прокурордың ролі
Азаматтық процесске прокурордың қатысуы
Азаматтық сот ісін жүргізуде заңдардың дәлме-дәл және бір үлгіде қолданылуына жоғары қадағалау жүргізу ісін мемлекет атынан Қазақстан Республикасының Бас прокуроры тікелей өзі және өзіне бағынатын прокурорлар арқылы жүзеге асырады.
Прокурордың азаматтық сот ісін жүргізуге қатысуы бұл заңда көзделген, прокурордың осы іске қатысу қажеттілігін сот таныған жағдайларда, сондай-ақ прокурордың бастамасы бойынша қозғалған, мемлекеттің мүдделерін қозғайтын, жұмысқа қайтадан алу, жалақыны өндіріп алу, азаматты басқа тұрғын үй-жай берместен тұрғын үйден шығару, өмірі мен денсаулығына келтірілген зиянды өтеу туралы істер бойынша міндетті.
Прокурор өзіне жүктелген міндеттерді жүзеге асыру мақсатында іс бойынша қорытынды беру үшін және азаматтардың құқықтарын, бостандықтарын және заңды мүдделерін, ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерін, қоғамдық немесе мемлекеттік мүдделерді қорғау үшін процеске өз бастамасы бойынша немесе соттың бастамасы бойынша қатысуға құқылы.
Прокурордың көрсетілген өкілеттіктері соттың қарауға белгіленген барлық істер туралы уақтылы хабарлауы арқылы қамтамасыз етіледі.
Прокурор азаматтардың құқықтарын, бостандықтарын және заңды мүдделерiн, ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерiн, қоғамдық немесе мемлекеттiк мүдделердi қорғау туралы талап қойып, арыз беріп сотқа жүгінуге құқылы. Әлеуметтік саладағы шектелмеген адамдар тобының еңбек, тұрғын үй және өзге де құқықтары мен бостандықтарын қорғау туралы, сондай-ақ әрекетке қабілетсіз азаматтың мүдделерін қорғау үшін прокурор мүдделі адамның өтінішіне және арызына қарамастан талап қоюы мүмкін.
Егер талап қоюшы прокурор мәлімдеген талапты қолдамаса, егер үшінші тұлғалардың құқықтары, бостандықтары және заңды мүдделері қозғалмаса, онда сот талап қоюды (арызды) қараусыз қалдырады.[2]
Талап қойған прокурор, бітімгершілік келісім және дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісім жасау құқығынан басқа, талап қоюшының барлық іс жүргізу құқықтарын пайдаланады, сондай-ақ барлық іс жүргізу міндеттерін мойнына алады. Прокурордың басқа тұлғаның мүдделерін қорғау үшін талап қоюдан бас тартуы ол тұлғаны істің мәнісі бойынша қарауды талап ету құқығынан айырмайды.
Сот қарайтын дауда талап қоюшы немесе жауапкер ретінде прокуратура органдарының мүддесін білдіретін прокурор тараптардың іс жүргізу құқықтары мен міндеттерін пайдаланады.
Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексінің 56-бабына сәйкес: басқа тұлғалардың құқықтарын, қоғамдық және мемлекеттік мүдделерді қорғау үшін сотқа жүгінуі.
Заңмен көзделген жағдайларда мемлекеттік органдар және жергілікті өзін-өзі басқару органдары, ұйымдар немесе жекелеген азаматтар олардың өтінуімен басқа адамдардың құқықтарын, бостандықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін, сол сияқты қоғамдық немесе мемлекеттік мүдделерді қорғау үшін талап қойып сотқа жүгіне алады. Әрекетке қабілетсіз азаматтың мүддесін қорғау үшін мүдделі адамның өтінішіне қарамастан талап қойылуы мүмкін.
Бөгде мүдделерді қорғау үшін талап қойған адамдар, бітімгершілік келісім және дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісім жасау құқығынан басқа, талап қоюшының барлық іс жүргізу құқықтарын пайдаланады және барлық іс жүргізу міндеттерін мойнына алады. Аталған органдар мен адамдардың талап қоюдан бас тартуы мүдделеріне сай іс қозғалған адамды істі мәні бойынша қарауды талап ету құқығынан айырмайды. Егер мүдделеріне сай іс қозғалған адам мәлімделген талапты қолдамаса, үшінші тұлғалардың құқықтарына қысым жасалмаса, сот талап қоюды (арызды) қараусыз қалдырады.[3]
1.2. Азаматтық процесстегі прокурордың процессуалды жағдайы
Заңмен көзделген жағдайларда мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін-өзі басқару органдары өздеріне жүктелген міндеттерді жүзеге асыру және азаматтардың құқықтарын, бостандықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін, қоғамдық және мемлекеттік мүдделерді қорғау мақсатында іс бойынша қорытынды беру үшін бірінші сатыдағы сот шешім шығарғанға дейін өз бастамашылығы бойынша, іске қатысушы тұлғалардың бастамашылығы бойынша, сондай-ақ соттың бастамашылығы бойынша процеске қатыса алады.
Көрсетілген органдар өз өкілдері арқылы осы Кодекстің 47-бабында көзделген іске қатысушы адамдардың барлық құқықтарын пайдаланады. Іске қатысушы тұлғалардың құқықтары мен міндеттері.
Іске қатысушы тұлғалардың іс материалдарымен танысуға, олардан үзінділер жазып алуға және көшірмелер түсіруге; қарсылықтарын мәлімдеуге; дәлелдеме табыс етуге және оларды зерттеуге қатысуға; іске қатысушы басқа адамдарға, куәлерге, сарапшылар мен мамандарға сұрақтар қоюға; өтініш жасауға, соның ішінде қосымша дәлелдеме талап ету туралы өтініш жасауға; сотқа ауызша және жазбаша түсініктемелер беруге; сот процесі барысында туындайтын барлық мәселелер бойынша өз дәлелдерін келтіруге; іске қатысушы басқа тұлғалардың өтініштері мен дәлелдеріне қарсылық білдіруге; сот жарыссөздеріне қатысуға; сот отырысының хаттамасымен танысуға және оған жазбаша ескертпелер беруге; соттың шешімі мен ұйғарымына шағымдануға; азаматтық сот ісін жүргізу туралы заңдарда берілген басқа да іс жүргізу құқықтарын пайдалануға құқығы бар. Олар өздеріне берілген барлық іс жүргізу құқықтарын адал пайдалануға тиіс.
Іске қатысушы адамдар, орындалмауы азаматтық сот ісін жүргізу туралы заңдарда көзделген салдарларды туғызатын жағдайда, өздерінің іс жүргізу міндеттерін атқарады. Қазақстан Республикасының Конституциясына және “Қазақстан Республикасының прокуратура туралы” заңына сәйкес прокуратура органдарының алдында тұрған маңызды міндеттердің бірі кез-келген заң бұзушылықты дер кезінде анықтап, оны жоюға шара қолдану болып табылады. Кез-келген құқықтық мемлекеттегі тәрізді Қазақстан Республикасында да сот және прокуратура органдарының алдына қойылған мақсат – азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау, әділдік пен заңдылықты қамтамасыз ету болып табылады. Халықтың соттарға деген биік сенімін жоғалтпау үшін істерді қараған кезде, қара қылды қақ жаратындай әділдік болуы шарт. Ал, прокуратура болса ҚР “Қазақстан Республикасының прокуратурасы туралы” заңына сәйкес сот процесі барысында мемлекет мүддесін білдіріп, ақиқатты анықтауға ат салысатын мемлекеттік орган.[4]
Прокуратураның қызметкері – прокурор, іске қатысушы тұлғалар құрамына енгізілген (ҚР АІЖК 5 тарау 44 бап). Прокурор процеске өз бастамасы немес е соттың бастамасы бойынша (ҚР АІЖК 55 бабы) іс жүргізудің кез-келген сатысында және кез-келген іс бойынша қатыса алады. Прокурордың азаматтық сот ісін жүргізуге қатысуы келесі жағдайларда міндетті: мұның өзі заңмен көзделгенде; осы іске қатысу қажеттілігін сот танығанда (ҚР АІЖК 52 бабы 2 бөлігі). Прокурордың азаматтық сот ісін жүргізуге міндетті қатысуы ҚР АІЖК-нің 287, 299, 317-4, 350, 398 баптарында көзделген. Прокурор іс бойынша бірінші сатыдағы соттың, апелляциялық, қадағалау және жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша істерді қайта қарау сатыларындағы соттардың бастамасы бойынша қатыса алады. Прокурордың процеске кіру тәртібі және оның іс жүргізу құқықтары мен міндеттерінің көлемі процестің қай сатысында кіргеніне және іске қатысу нысанына байланысты. ҚР-ның прокуратура туралы заңы және ҚР-ның АІЖК-сы азаматтық процеске прокурордың қатысуының екі нысанын белгілейді: 1-сотқа арыз, талап арыз беру арқылы процеске қатысуы; 2-іс бойынша қортынды беру үшін процеске қатысуы. 1) Прокурордың сотқа талап қою арқылы қатысуы. ҚР-ның АІЖК-нің 55-бабы 3 бөлігіне сәйкес прокурор азаматтардың құқықтарын, бостандықтарын және заңды мүдделерін, ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерін, қоғамдық және мемлекеттік мүдделерді қорғау туралы сотқа талап қоюға құқылы.
Прокурордың талап қоюдағы міндеттерінің негізгі мақсаты – заң бұзушылықты жоюға сот тәртібімен уақытылы және тиімді шара қолдану, құқық бұзушылықтың алдын алу, азаматтардың құқықтарын, бостандықтарын және заңды мүдделерін, ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерін, қоғамдық және мемлекеттік мүдделерді қорғау. Прокурордың талаптары – заң бұзушылыққа қарсы күрестің тиімді де маңызды құралдарының бірі. Егер адам дәлелді себептермен өзі сотқа жүгіне алмаса, онда мүдделі адамның өтінішімен ғана прокурор азаматтың құқықтарын, бостандықтарын және заңды мүдделерін қорғау туралы талап қоя алады. Ал әрекеті қабілетсіз азаматтың мүддесін қорғау үшін прокурор мүдделі адамның өтінішіне қарамастан талап қоя алады. ҚР-сы Бас Прокурорының 1999 жылғы 15 шілдедегі № 60 “Әлеуметтік және экономикалық салалардағы заңдардың қолдануына прокурорлық қадағалау ұйымдастыру” атты бұйрығына сәйкес, адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтары бұзылғандығы анықталып, ал олардың денсаулығына немесе жасы ұлғайғандығына байл анысты өздерінің құқықтары мен бостандықтарын сотта қорғау мүмкіндіктері жоқ болса немесе бірнеше азаматтың құқықтары мен бостандықтары бұзылып жатса, прокурор олардың мүддесін талап ету және арыз беру арқылы сотта қорғай алады.[5]
Арыздарды қарау
1. Прокуратура органдары заңдарда белгiленген тәртiппен заң бұзушылық туралы арыздарды қарай келiп, адамның және азаматтың, заңды тұлғалар мен мемлекеттiң құқықтары мен заңды мүдделерiнiң бұзылуын жою, бұзылған құқықты қалпына келтiру шараларын қолданады.
2. Егер адам бойындағы, психикасындағы немесе өзге де кемiстiктерi салдарынан өз құқықтарын қорғауды жүзеге асыра алмайтын болса, прокурор оны қамтамасыз ету жөнiнде қажеттi шаралар қолдануға мiндеттi.
3. Прокуратура органдары заңда белгiленген тәртiппен адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, заңды тұлғалар мен мемлекеттiң мүдделерiн қорғау жөнiнде өздерiне жүктелген мiндеттердi орындамайтын лауазымды адамдарды жауапкершiлiкке тарту шараларын қолданады.
4. Прокуратура органдарына қол қойылмай жасалған арыздар тексерiлмейдi, бiрақ прокурор азаматтың мүддесi тұрғысында ақпарат көзiн жария етпеуге хақылы. 8-бап. Прокурордың iс-әрекеттерi мен актiлерiне
шағымдану.
Прокурордың iс-әрекеттерi мен актiлерiне жоғары тұрған прокурорға немесе сотқа шағым беруге болады. Прокурордың талаптары мен актiлерiне шағым беру олардың орындалуын тоқтата тұрмайды.
- Сот не жоғары тұрған прокурор прокурордың iс-әрекетiне немесе актiсiне арыз (шағым) бойынша шешiм шығарылғанға дейiн олардың орындалуын тоқтата тұра алады.
- Жоғары тұрған прокурор азаматтардың және (немесе) заңды тұлғалардың шағымдары бойынша не өз бастамасы бойынша төмен тұрған прокурор актiлерiнiң күшiн жоя алады не оларды қайтарып ала алады.
Қазақстан Республикасында прокурорлық қадағалауды ұйымдастыру және оның қызмкттік мәселелерін қарастыра отырып, мыналарды еске сақтау қажет:
Прокурорлық қадағалау – бұл прокуратурадан басқа ешқандай да басқа мемлекеттік , қоғамдық , өз бетінше немесе өзге ұйымдар , мекемелер немесе лауазымды адамдар жүзеге асыра алмайтын мемлекеттік қызметттін дербес , өзгеше түрі.
Прокурорлық қадағалау мемлекеттің – Қазақстан Республикасының атынан жүзеге асырылады. Мұның маңыздылығы , прокурор қадағалауды жүзеге асыра отырып , құқықбұзушылықтарды анықтайды, оларды жоюға және жекелеген жергілікті өзін-өзібасқару органдарының, атқарушылық немесе сот билігінің атынан емес , мемлекет жүйесін біріктіріп , жалпы мемлекеттің мүддесіне сәйкес жекелеген органдардың, ұйымдардың , мекемелердің , лауазымды немесе жеке адамдардың мүддесін білдіріп, кінәлілерді жазалау шараларын қабылдайды.
Прокурорлық қадағалау – мемлекеттік қызметтің дербес түрі. Ононституциясының нақты сақталуын , заңдардың талаптары орындалуын , өзгеде құқықтық актілердің заңға сәйкестігін және анықталған құқық бұзушылықтарды заңмен тек прокуратураға берілген құралдардың көмегімен жоюға шаралар қабылдауын тексеруден тұратын осы қызметтің мазмқнының өзгешелігімен айқындалады.
Прокуратура Қазақстан Республикасының президентіне есеп беретін орган болуына қарамастан , Конституцияға сәйкес ол барлық актілерге соныңішінде мемлекет басшысының актілерінеде жоғары қадағалауды жүзеге асырады.[6]
II-тарау. Азаматтық процесске прокурордың қатысу нысандары
Азаматтық істерді прокурормен қозғау
Прокурордың азаматық іс жүргізуге қатысу тәртібі мен оның процессуалдық құқықтарының көлемі оның іс жүргізудің қай сатысында түсуіне қарай және іске қатысуы формасына байланысты болады.
Заң прокурордың азаматтық процесске қатысуының екі формасы бар:
Азаматтардың құқықтарын, бостандықтарын және заңды мүдделерді қорғау үшін өз бастамасы немесе соттың бастамасы бойынша талап арыз, арыз қою жолымен процеске қатысуға құқылы.
Прокурор өзіне жүктелген міндеттерді жүзеге асыру мақсатында іс бойынша қорытынды беру үшін процеске қатысады.
ҚР АӘЖК –нің 55-бабының 3-бөліміне сәйкес, прокурор азаматтардың құқықтарын, бостандықтарын және заңды мүдделерін, ұйымдардың құқықтарымен заңды мүдделерін, қоғамдық және мемлекеттік мүдделерді қорғау туралы сотқа талап қоюға, өтініш жасауға құқылы.
Азаматтардың құқықтарын, бостандықтарын және заңды мүдделерін қорғау туралы, егер адам дәлелді себептермен өзі сотқа жүгіне алмаса, тек мүдделі адамның өтінішімен ғана прокурор талап қоя алады.
Егер талап қоюшы прокурор мәлімдеген талапты қолдамаса, егер үшінші тұлғалардың құқықтары, бостандықтары және заңды мүдделері қозғалмаса, онда сот талап қоюды қараусыз қалдырады.
Прокуор өз талабынан бас тарта алады, бірақ бітімгершілік келісім жасай алады, себебі ол материалдық мүддесі жоқ, процессуалдық мүдделі тұлға . Бұл жағдайда шын талапкердің соттан істі негізі бойынша қарауды сұрауға құқылы.
Азаматтық іс жүргізу құқығы ғылымында талап қойған прокурордың процессуалдық жағдайы бойынша прокурор ғана процессуалдық мағынадағы талап болып табылады.
Прокурордың талаптары- заң бұзушылыққа қарсы күресу тиімдіде маңыызды құралдарының бірі.[7]
Басқа жағдайларда, прокурор әрбір азаматтың өз құқығы мен бостандығын сот арқылы қорғауға конституциялық құқығы бар екендігін түсіндіреді. Прокурордың талап қоюына лауазымды тұлғалардың, жеке азаматтардың құқыққа қарсы әрекетінің немесе қылмыс жасауының нәтижесінде келтірілген мүліктік залал немесе басқа да зиян негіз болып табылады. Талап арыз прокурор мүддесін қорғайтын адам мен жауапкер арасында туындаған мүліктік-құқықтық қатынас мазмұнына байланысты болады. Прокурордың талабы тексеруден өткен, дәлелденген материалдарға негізделуі қажет. Сонда ғана талаптың негізі болып табылатын айғақтардың мөлшерін анықтау, талап ету, сонымен қатар, жауапкерге (жауапкерлерге) прокурордың талабын дәлелдейтін және олардың талапқа қарсы қарсылығын теріске шығаратын қажетті айғақтық материалдарды талдау төңірегінде талап етудің жүйелі жұмысы қалыптасады. Осы саладағы прокурордың жұмысы тек талаптың негізіндегі фактілер құрамын дұрыс анықтаса ғана нәтижелі болмақ. Прокурор талапты дайындау барысында ол бағалауға жататын болса, талап қоюдың бағасын міндетті түрде белгілейді (ҚР АІЖК 150-баптың 2-бөлігі, 6-тармағы). Талаптың бағасы ҚР АІЖК-нің 102-бабына сәйкес белгіленеді. Қандай сотқа арыздануды шешу үшін прокурор ҚР АІЖК-нің 27, 28, 31, 32, 35-баптарын басшылыққа алу қажет. ҚР АІЖК-нің 150-бабы 2-бөлігіне сәйкес прокурор талап арызда азаматтық істердің қаралуы тиісті соттың атауын, талап қоюшы прокурордың аты-жөнін, мүддесі қорғалатын адамның аты-жөнін көрсетеді. Прокурор талап арызда жауапкерге қоятын талаптарын дәлелдейтін жағдайларды, сонымен қатар талаптың негізі болып табылатын айғақтарды толық келтіреді. Бұл талап арыздың ең маңызды бөлігі болып табылады, себебі, заңды және дәлелді түрде сауатты баяндалған себептер мен айғақтар таластың дұрыс және жан-жақты шешілуіне көп көмегін тигізеді. Арызда прокурор қандай жағдалардың лауазымды тұлғалар мен азаматтардың түсініктемелері арқылы, жазбаша және заттай айғақтар арқылы, маманның қорытындысы арқылы дәлелденетінін толық көрсетеді. Бұлардан басқа, ҚР АІЖК-нің 150-бабы 4-бөлігіне сәйкес прокурор мемлекеттік немесе қоғамдық мүдделер үшін беретін арызды мемлекеттік немесе қоғамдық мүдденің неден тұратының, қандай құқықтың бұзылғанын дәлелді түрде негіздеп, сондай-ақ заңға немесе өзге де нормативтік-құқықтық актілерге сілтеме жасауы тиіс. Ал азаматтардың мүдделерін қорғау үшін берілген талап арызда азаматтың өздігінен талап қою мүмкіндігі жоқтығын негізгі түрде дәлелдеп көрсетеді, арызға, әрекет қабілеті жоқ адамның мүдделерін қорғау үшін арыз берілетін жағдайларды қоспағанда, азаматтың сотқа талап қоюға келісім бергенін растайтын құжат қоса тіркелуі тиіс.[8]
ҚР АІЖК-нің 151-бабына сәйкес прокурор арызға жауапкерлер мен үшінші тұлғалардың санына қарай талап арыздың көшірмесін қоса тіркейді. Талап арызға прокурор қол қойып, өзінің сыныптық шенін, арыздың сотқа жіберілген уақытын көрсетеді. 2) Іс бойынша қортынды беру үшін прокурордың процеске қатысуы. Прокурор өзіне жүктелген міндеттерді жүзеге асыру мақсатында іс бойынша қортынды беру үшін және азаматтардың құқықтарын, бостандықтарын және заңды мүдделерін, ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерін, қоғамдық немесе мемлекеттік мүдделерді қорғау үшін өз бастамасы немесе соттың бастамасы бойынша процеске қатыса алады. Жауапкер мен оның өкілі соңғы сөздерін айтып болғаннан кейін іс бойынша тарап болып табылмайтын және ҚР АІЖК-нің 55-бабының 2-бөлігінде көзделген тәртіппен процеске қатысушы прокурор жалпы істің мәні бойынша қортынды береді. Сотта азаматтық істерді қайта қарау сатысы бойынша прокурор 2 (екі) нысанда қатысуы мүмкін: 1-Осы саты бойынша өндірісті (апелляциялық не қадағалау наразылықтарын келтіру арқылы) қозғау. Заңсыз және дәлелсіз шешімдер мен ұйғарымдарға наразылық жасау прокурордың лауазымдық міндетіне жатады, осының негізінде азаматтық сот істерін жүргізу саласында мемлекет атынан заңдардың тура және бірыңғай қолданылуына жоғары қадағалау жүзеге асады. Сонымен, заңды күшіне енбеген сот шешімдеріне, ұйғарымдарына прокурор апелляциялық наразылық келтіреді, ал заңды күшіне енген сот актілеріне қадағалау тәртібі бойынша наразылық келтіреді. Азаматтық сот ісін жүргізуде заңдардың дәлме-дәл және бір үлгіде қолданылуына жоғары қадағалау жүргізу ісін мемлекет атынан Қазақстан Республикасының Бас прокуроры тікелей өзі және өзіне бағынатын прокурорлар арқылы жүзеге асырады (ҚР АІЖК 55 бап, 1 бөлігі). 2-Іс бойынша қатысатын не қатыспайтын тараптардың немесе басқа да тұлғалардың құқықтары мен міндеттері жөнінде қабылданған сот шешімі бойынша шағымды қарайтын іске қатысу. Азаматтық істерді қайта қарау сатыдағы сотта прокурор процеске қатысу нысанына қарамастан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
I тарау. Азаматтық процесстегі прокурордың ролі ... ... ... ... ... ... ...
Азаматтық процесске прокурордың қатысуы ... ...
Азаматтық процесстегі прокурордың процессуалды жағдайы ... ..
II тарау. Азаматтық процесске прокурордың қатысу нысандары ... .
Азаматтық істерді прокурормен қозғау ... ... ...
Прокурордың басталған процесске қатысуы ... ... ..
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ..
Кіріспе
Азаматтық сот iсiн жүргiзуде заңдардың дәлме-дәл және бiр үлгiде қолданылуына жоғары қадағалау жүргiзу iсiн мемлекет атынан Қазақстан Республикасының Бас прокуроры тiкелей өзi және өзiне бағынатын прокурорлар арқылы жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасының прокуратурасы мемлекет атынан Республика аумағында заңдардың, Қазақстан Республикасы Президентi Жарлықтарының және өзге нормативтiк құқықтық актiлердiң дәл және бiрыңғай қолданылуына, жедел-iздестiру қызметiнiң, анықтама мен тергеудiң, әкiмшiлiк және атқарушылық iстер жүргiзудiң заңдылығына жоғары қадағалауды жүзеге асырады.
Прокурордың азаматтық сот iсiн жүргiзуге қатысуы бұл заңда көзделген, прокурордың осы iске қатысу қажеттiлiгiн сот таныған жағдайларда, сондай-ақ прокурордың бастамасы бойынша қозғалған, мемлекеттiң мүдделерiн қозғайтын, жұмысқа қайтадан алу, жалақыны өндiрiп алу, азаматты басқа тұрғын үй-жай берместен тұрғын үйден шығару, өмiрi мен денсаулығына келтiрiлген зиянды өтеу туралы iстер бойынша мiндеттi.
Прокурор өзiне жүктелген мiндеттердi жүзеге асыру мақсатында iс бойынша қорытынды беру үшiн және азаматтардың құқықтарын, бостандықтарын және заңды мүдделерiн, ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерiн, қоғамдық немесе мемлекеттiк мүдделердi қорғау үшiн процеске өз бастамасы бойынша немесе соттың бастамасы бойынша қатысуға құқылы.
Прокурордың көрсетiлген өкiлеттiктерi соттың қарауға белгiленген барлық iстер туралы уақтылы хабарлауы арқылы қамтамасыз етiледi.
Прокурор азаматтардың құқықтарын, бостандықтарын және заңды мүдделерiн, ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерiн, қоғамдық немесе мемлекеттiк мүдделердi қорғау туралы талап қойып, арыз берiп сотқа жүгiнуге құқылы. Әлеуметтiк саладағы шектелмеген адамдар тобының еңбек, тұрғын үй және өзге де құқықтары мен бостандықтарын қорғау туралы, сондай-ақ әрекетке қабiлетсiз азаматтың мүдделерiн қорғау үшiн прокурор мүдделi адамның өтiнiшiне және арызына қарамастан талап қоюы мүмкiн.
Азаматтық сот өндірісі аумағында заңдылыққа прокурорлық қадағалау Қазақстан Республикасындағы заңдарды қолдануға прокуратура органдары мен жүзеге асырылатын жоғарғы қадағалаудың маңызды бөлігі болып табылады. Алайда, соңғы кездерде, сот билік өкілдерінің тарабы жағынан, сот өндірісінің берілген саласында прокурорлық қадағалаудың тиімсіздігі жөнінде, азаматтық сот процесінде прокурордың өкілеттілігін шектеу қажеттілігі жөнінде көп айтуда. Алайда, олай емес, қазіргі кезде сот жүйесінің даму сатысында прокурордың азаматтық сот процесіне қатысу-бұл соттағы сот әділдігінің дәрежесін жоғарлатуға ықпал ететін тиімді құрал болып табылады.[1]
Азаматтық сот ісін жүргізуде заңдардың дәлме-дәл және бір үлгіде қолданылуына жоғары қадағалау жүргізу ісін мемлекет атынан Қазақстан Республикасының Бас прокуроры тікелей өзі және өзіне бағынатын Ірі прокурорлар арқылы жүзеге асырады.
I-тарау. Азаматтық процесстегі прокурордың ролі
Азаматтық процесске прокурордың қатысуы
Азаматтық сот ісін жүргізуде заңдардың дәлме-дәл және бір үлгіде қолданылуына жоғары қадағалау жүргізу ісін мемлекет атынан Қазақстан Республикасының Бас прокуроры тікелей өзі және өзіне бағынатын прокурорлар арқылы жүзеге асырады.
Прокурордың азаматтық сот ісін жүргізуге қатысуы бұл заңда көзделген, прокурордың осы іске қатысу қажеттілігін сот таныған жағдайларда, сондай-ақ прокурордың бастамасы бойынша қозғалған, мемлекеттің мүдделерін қозғайтын, жұмысқа қайтадан алу, жалақыны өндіріп алу, азаматты басқа тұрғын үй-жай берместен тұрғын үйден шығару, өмірі мен денсаулығына келтірілген зиянды өтеу туралы істер бойынша міндетті.
Прокурор өзіне жүктелген міндеттерді жүзеге асыру мақсатында іс бойынша қорытынды беру үшін және азаматтардың құқықтарын, бостандықтарын және заңды мүдделерін, ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерін, қоғамдық немесе мемлекеттік мүдделерді қорғау үшін процеске өз бастамасы бойынша немесе соттың бастамасы бойынша қатысуға құқылы.
Прокурордың көрсетілген өкілеттіктері соттың қарауға белгіленген барлық істер туралы уақтылы хабарлауы арқылы қамтамасыз етіледі.
Прокурор азаматтардың құқықтарын, бостандықтарын және заңды мүдделерiн, ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерiн, қоғамдық немесе мемлекеттiк мүдделердi қорғау туралы талап қойып, арыз беріп сотқа жүгінуге құқылы. Әлеуметтік саладағы шектелмеген адамдар тобының еңбек, тұрғын үй және өзге де құқықтары мен бостандықтарын қорғау туралы, сондай-ақ әрекетке қабілетсіз азаматтың мүдделерін қорғау үшін прокурор мүдделі адамның өтінішіне және арызына қарамастан талап қоюы мүмкін.
Егер талап қоюшы прокурор мәлімдеген талапты қолдамаса, егер үшінші тұлғалардың құқықтары, бостандықтары және заңды мүдделері қозғалмаса, онда сот талап қоюды (арызды) қараусыз қалдырады.[2]
Талап қойған прокурор, бітімгершілік келісім және дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісім жасау құқығынан басқа, талап қоюшының барлық іс жүргізу құқықтарын пайдаланады, сондай-ақ барлық іс жүргізу міндеттерін мойнына алады. Прокурордың басқа тұлғаның мүдделерін қорғау үшін талап қоюдан бас тартуы ол тұлғаны істің мәнісі бойынша қарауды талап ету құқығынан айырмайды.
Сот қарайтын дауда талап қоюшы немесе жауапкер ретінде прокуратура органдарының мүддесін білдіретін прокурор тараптардың іс жүргізу құқықтары мен міндеттерін пайдаланады.
Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексінің 56-бабына сәйкес: басқа тұлғалардың құқықтарын, қоғамдық және мемлекеттік мүдделерді қорғау үшін сотқа жүгінуі.
Заңмен көзделген жағдайларда мемлекеттік органдар және жергілікті өзін-өзі басқару органдары, ұйымдар немесе жекелеген азаматтар олардың өтінуімен басқа адамдардың құқықтарын, бостандықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін, сол сияқты қоғамдық немесе мемлекеттік мүдделерді қорғау үшін талап қойып сотқа жүгіне алады. Әрекетке қабілетсіз азаматтың мүддесін қорғау үшін мүдделі адамның өтінішіне қарамастан талап қойылуы мүмкін.
Бөгде мүдделерді қорғау үшін талап қойған адамдар, бітімгершілік келісім және дауды (жанжалды) медиация тәртібімен реттеу туралы келісім жасау құқығынан басқа, талап қоюшының барлық іс жүргізу құқықтарын пайдаланады және барлық іс жүргізу міндеттерін мойнына алады. Аталған органдар мен адамдардың талап қоюдан бас тартуы мүдделеріне сай іс қозғалған адамды істі мәні бойынша қарауды талап ету құқығынан айырмайды. Егер мүдделеріне сай іс қозғалған адам мәлімделген талапты қолдамаса, үшінші тұлғалардың құқықтарына қысым жасалмаса, сот талап қоюды (арызды) қараусыз қалдырады.[3]
1.2. Азаматтық процесстегі прокурордың процессуалды жағдайы
Заңмен көзделген жағдайларда мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін-өзі басқару органдары өздеріне жүктелген міндеттерді жүзеге асыру және азаматтардың құқықтарын, бостандықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін, қоғамдық және мемлекеттік мүдделерді қорғау мақсатында іс бойынша қорытынды беру үшін бірінші сатыдағы сот шешім шығарғанға дейін өз бастамашылығы бойынша, іске қатысушы тұлғалардың бастамашылығы бойынша, сондай-ақ соттың бастамашылығы бойынша процеске қатыса алады.
Көрсетілген органдар өз өкілдері арқылы осы Кодекстің 47-бабында көзделген іске қатысушы адамдардың барлық құқықтарын пайдаланады. Іске қатысушы тұлғалардың құқықтары мен міндеттері.
Іске қатысушы тұлғалардың іс материалдарымен танысуға, олардан үзінділер жазып алуға және көшірмелер түсіруге; қарсылықтарын мәлімдеуге; дәлелдеме табыс етуге және оларды зерттеуге қатысуға; іске қатысушы басқа адамдарға, куәлерге, сарапшылар мен мамандарға сұрақтар қоюға; өтініш жасауға, соның ішінде қосымша дәлелдеме талап ету туралы өтініш жасауға; сотқа ауызша және жазбаша түсініктемелер беруге; сот процесі барысында туындайтын барлық мәселелер бойынша өз дәлелдерін келтіруге; іске қатысушы басқа тұлғалардың өтініштері мен дәлелдеріне қарсылық білдіруге; сот жарыссөздеріне қатысуға; сот отырысының хаттамасымен танысуға және оған жазбаша ескертпелер беруге; соттың шешімі мен ұйғарымына шағымдануға; азаматтық сот ісін жүргізу туралы заңдарда берілген басқа да іс жүргізу құқықтарын пайдалануға құқығы бар. Олар өздеріне берілген барлық іс жүргізу құқықтарын адал пайдалануға тиіс.
Іске қатысушы адамдар, орындалмауы азаматтық сот ісін жүргізу туралы заңдарда көзделген салдарларды туғызатын жағдайда, өздерінің іс жүргізу міндеттерін атқарады. Қазақстан Республикасының Конституциясына және “Қазақстан Республикасының прокуратура туралы” заңына сәйкес прокуратура органдарының алдында тұрған маңызды міндеттердің бірі кез-келген заң бұзушылықты дер кезінде анықтап, оны жоюға шара қолдану болып табылады. Кез-келген құқықтық мемлекеттегі тәрізді Қазақстан Республикасында да сот және прокуратура органдарының алдына қойылған мақсат – азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау, әділдік пен заңдылықты қамтамасыз ету болып табылады. Халықтың соттарға деген биік сенімін жоғалтпау үшін істерді қараған кезде, қара қылды қақ жаратындай әділдік болуы шарт. Ал, прокуратура болса ҚР “Қазақстан Республикасының прокуратурасы туралы” заңына сәйкес сот процесі барысында мемлекет мүддесін білдіріп, ақиқатты анықтауға ат салысатын мемлекеттік орган.[4]
Прокуратураның қызметкері – прокурор, іске қатысушы тұлғалар құрамына енгізілген (ҚР АІЖК 5 тарау 44 бап). Прокурор процеске өз бастамасы немес е соттың бастамасы бойынша (ҚР АІЖК 55 бабы) іс жүргізудің кез-келген сатысында және кез-келген іс бойынша қатыса алады. Прокурордың азаматтық сот ісін жүргізуге қатысуы келесі жағдайларда міндетті: мұның өзі заңмен көзделгенде; осы іске қатысу қажеттілігін сот танығанда (ҚР АІЖК 52 бабы 2 бөлігі). Прокурордың азаматтық сот ісін жүргізуге міндетті қатысуы ҚР АІЖК-нің 287, 299, 317-4, 350, 398 баптарында көзделген. Прокурор іс бойынша бірінші сатыдағы соттың, апелляциялық, қадағалау және жаңадан анықталған мән-жайлар бойынша істерді қайта қарау сатыларындағы соттардың бастамасы бойынша қатыса алады. Прокурордың процеске кіру тәртібі және оның іс жүргізу құқықтары мен міндеттерінің көлемі процестің қай сатысында кіргеніне және іске қатысу нысанына байланысты. ҚР-ның прокуратура туралы заңы және ҚР-ның АІЖК-сы азаматтық процеске прокурордың қатысуының екі нысанын белгілейді: 1-сотқа арыз, талап арыз беру арқылы процеске қатысуы; 2-іс бойынша қортынды беру үшін процеске қатысуы. 1) Прокурордың сотқа талап қою арқылы қатысуы. ҚР-ның АІЖК-нің 55-бабы 3 бөлігіне сәйкес прокурор азаматтардың құқықтарын, бостандықтарын және заңды мүдделерін, ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерін, қоғамдық және мемлекеттік мүдделерді қорғау туралы сотқа талап қоюға құқылы.
Прокурордың талап қоюдағы міндеттерінің негізгі мақсаты – заң бұзушылықты жоюға сот тәртібімен уақытылы және тиімді шара қолдану, құқық бұзушылықтың алдын алу, азаматтардың құқықтарын, бостандықтарын және заңды мүдделерін, ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерін, қоғамдық және мемлекеттік мүдделерді қорғау. Прокурордың талаптары – заң бұзушылыққа қарсы күрестің тиімді де маңызды құралдарының бірі. Егер адам дәлелді себептермен өзі сотқа жүгіне алмаса, онда мүдделі адамның өтінішімен ғана прокурор азаматтың құқықтарын, бостандықтарын және заңды мүдделерін қорғау туралы талап қоя алады. Ал әрекеті қабілетсіз азаматтың мүддесін қорғау үшін прокурор мүдделі адамның өтінішіне қарамастан талап қоя алады. ҚР-сы Бас Прокурорының 1999 жылғы 15 шілдедегі № 60 “Әлеуметтік және экономикалық салалардағы заңдардың қолдануына прокурорлық қадағалау ұйымдастыру” атты бұйрығына сәйкес, адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтары бұзылғандығы анықталып, ал олардың денсаулығына немесе жасы ұлғайғандығына байл анысты өздерінің құқықтары мен бостандықтарын сотта қорғау мүмкіндіктері жоқ болса немесе бірнеше азаматтың құқықтары мен бостандықтары бұзылып жатса, прокурор олардың мүддесін талап ету және арыз беру арқылы сотта қорғай алады.[5]
Арыздарды қарау
1. Прокуратура органдары заңдарда белгiленген тәртiппен заң бұзушылық туралы арыздарды қарай келiп, адамның және азаматтың, заңды тұлғалар мен мемлекеттiң құқықтары мен заңды мүдделерiнiң бұзылуын жою, бұзылған құқықты қалпына келтiру шараларын қолданады.
2. Егер адам бойындағы, психикасындағы немесе өзге де кемiстiктерi салдарынан өз құқықтарын қорғауды жүзеге асыра алмайтын болса, прокурор оны қамтамасыз ету жөнiнде қажеттi шаралар қолдануға мiндеттi.
3. Прокуратура органдары заңда белгiленген тәртiппен адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, заңды тұлғалар мен мемлекеттiң мүдделерiн қорғау жөнiнде өздерiне жүктелген мiндеттердi орындамайтын лауазымды адамдарды жауапкершiлiкке тарту шараларын қолданады.
4. Прокуратура органдарына қол қойылмай жасалған арыздар тексерiлмейдi, бiрақ прокурор азаматтың мүддесi тұрғысында ақпарат көзiн жария етпеуге хақылы. 8-бап. Прокурордың iс-әрекеттерi мен актiлерiне
шағымдану.
Прокурордың iс-әрекеттерi мен актiлерiне жоғары тұрған прокурорға немесе сотқа шағым беруге болады. Прокурордың талаптары мен актiлерiне шағым беру олардың орындалуын тоқтата тұрмайды.
- Сот не жоғары тұрған прокурор прокурордың iс-әрекетiне немесе актiсiне арыз (шағым) бойынша шешiм шығарылғанға дейiн олардың орындалуын тоқтата тұра алады.
- Жоғары тұрған прокурор азаматтардың және (немесе) заңды тұлғалардың шағымдары бойынша не өз бастамасы бойынша төмен тұрған прокурор актiлерiнiң күшiн жоя алады не оларды қайтарып ала алады.
Қазақстан Республикасында прокурорлық қадағалауды ұйымдастыру және оның қызмкттік мәселелерін қарастыра отырып, мыналарды еске сақтау қажет:
Прокурорлық қадағалау – бұл прокуратурадан басқа ешқандай да басқа мемлекеттік , қоғамдық , өз бетінше немесе өзге ұйымдар , мекемелер немесе лауазымды адамдар жүзеге асыра алмайтын мемлекеттік қызметттін дербес , өзгеше түрі.
Прокурорлық қадағалау мемлекеттің – Қазақстан Республикасының атынан жүзеге асырылады. Мұның маңыздылығы , прокурор қадағалауды жүзеге асыра отырып , құқықбұзушылықтарды анықтайды, оларды жоюға және жекелеген жергілікті өзін-өзібасқару органдарының, атқарушылық немесе сот билігінің атынан емес , мемлекет жүйесін біріктіріп , жалпы мемлекеттің мүддесіне сәйкес жекелеген органдардың, ұйымдардың , мекемелердің , лауазымды немесе жеке адамдардың мүддесін білдіріп, кінәлілерді жазалау шараларын қабылдайды.
Прокурорлық қадағалау – мемлекеттік қызметтің дербес түрі. Ононституциясының нақты сақталуын , заңдардың талаптары орындалуын , өзгеде құқықтық актілердің заңға сәйкестігін және анықталған құқық бұзушылықтарды заңмен тек прокуратураға берілген құралдардың көмегімен жоюға шаралар қабылдауын тексеруден тұратын осы қызметтің мазмқнының өзгешелігімен айқындалады.
Прокуратура Қазақстан Республикасының президентіне есеп беретін орган болуына қарамастан , Конституцияға сәйкес ол барлық актілерге соныңішінде мемлекет басшысының актілерінеде жоғары қадағалауды жүзеге асырады.[6]
II-тарау. Азаматтық процесске прокурордың қатысу нысандары
Азаматтық істерді прокурормен қозғау
Прокурордың азаматық іс жүргізуге қатысу тәртібі мен оның процессуалдық құқықтарының көлемі оның іс жүргізудің қай сатысында түсуіне қарай және іске қатысуы формасына байланысты болады.
Заң прокурордың азаматтық процесске қатысуының екі формасы бар:
Азаматтардың құқықтарын, бостандықтарын және заңды мүдделерді қорғау үшін өз бастамасы немесе соттың бастамасы бойынша талап арыз, арыз қою жолымен процеске қатысуға құқылы.
Прокурор өзіне жүктелген міндеттерді жүзеге асыру мақсатында іс бойынша қорытынды беру үшін процеске қатысады.
ҚР АӘЖК –нің 55-бабының 3-бөліміне сәйкес, прокурор азаматтардың құқықтарын, бостандықтарын және заңды мүдделерін, ұйымдардың құқықтарымен заңды мүдделерін, қоғамдық және мемлекеттік мүдделерді қорғау туралы сотқа талап қоюға, өтініш жасауға құқылы.
Азаматтардың құқықтарын, бостандықтарын және заңды мүдделерін қорғау туралы, егер адам дәлелді себептермен өзі сотқа жүгіне алмаса, тек мүдделі адамның өтінішімен ғана прокурор талап қоя алады.
Егер талап қоюшы прокурор мәлімдеген талапты қолдамаса, егер үшінші тұлғалардың құқықтары, бостандықтары және заңды мүдделері қозғалмаса, онда сот талап қоюды қараусыз қалдырады.
Прокуор өз талабынан бас тарта алады, бірақ бітімгершілік келісім жасай алады, себебі ол материалдық мүддесі жоқ, процессуалдық мүдделі тұлға . Бұл жағдайда шын талапкердің соттан істі негізі бойынша қарауды сұрауға құқылы.
Азаматтық іс жүргізу құқығы ғылымында талап қойған прокурордың процессуалдық жағдайы бойынша прокурор ғана процессуалдық мағынадағы талап болып табылады.
Прокурордың талаптары- заң бұзушылыққа қарсы күресу тиімдіде маңыызды құралдарының бірі.[7]
Басқа жағдайларда, прокурор әрбір азаматтың өз құқығы мен бостандығын сот арқылы қорғауға конституциялық құқығы бар екендігін түсіндіреді. Прокурордың талап қоюына лауазымды тұлғалардың, жеке азаматтардың құқыққа қарсы әрекетінің немесе қылмыс жасауының нәтижесінде келтірілген мүліктік залал немесе басқа да зиян негіз болып табылады. Талап арыз прокурор мүддесін қорғайтын адам мен жауапкер арасында туындаған мүліктік-құқықтық қатынас мазмұнына байланысты болады. Прокурордың талабы тексеруден өткен, дәлелденген материалдарға негізделуі қажет. Сонда ғана талаптың негізі болып табылатын айғақтардың мөлшерін анықтау, талап ету, сонымен қатар, жауапкерге (жауапкерлерге) прокурордың талабын дәлелдейтін және олардың талапқа қарсы қарсылығын теріске шығаратын қажетті айғақтық материалдарды талдау төңірегінде талап етудің жүйелі жұмысы қалыптасады. Осы саладағы прокурордың жұмысы тек талаптың негізіндегі фактілер құрамын дұрыс анықтаса ғана нәтижелі болмақ. Прокурор талапты дайындау барысында ол бағалауға жататын болса, талап қоюдың бағасын міндетті түрде белгілейді (ҚР АІЖК 150-баптың 2-бөлігі, 6-тармағы). Талаптың бағасы ҚР АІЖК-нің 102-бабына сәйкес белгіленеді. Қандай сотқа арыздануды шешу үшін прокурор ҚР АІЖК-нің 27, 28, 31, 32, 35-баптарын басшылыққа алу қажет. ҚР АІЖК-нің 150-бабы 2-бөлігіне сәйкес прокурор талап арызда азаматтық істердің қаралуы тиісті соттың атауын, талап қоюшы прокурордың аты-жөнін, мүддесі қорғалатын адамның аты-жөнін көрсетеді. Прокурор талап арызда жауапкерге қоятын талаптарын дәлелдейтін жағдайларды, сонымен қатар талаптың негізі болып табылатын айғақтарды толық келтіреді. Бұл талап арыздың ең маңызды бөлігі болып табылады, себебі, заңды және дәлелді түрде сауатты баяндалған себептер мен айғақтар таластың дұрыс және жан-жақты шешілуіне көп көмегін тигізеді. Арызда прокурор қандай жағдалардың лауазымды тұлғалар мен азаматтардың түсініктемелері арқылы, жазбаша және заттай айғақтар арқылы, маманның қорытындысы арқылы дәлелденетінін толық көрсетеді. Бұлардан басқа, ҚР АІЖК-нің 150-бабы 4-бөлігіне сәйкес прокурор мемлекеттік немесе қоғамдық мүдделер үшін беретін арызды мемлекеттік немесе қоғамдық мүдденің неден тұратының, қандай құқықтың бұзылғанын дәлелді түрде негіздеп, сондай-ақ заңға немесе өзге де нормативтік-құқықтық актілерге сілтеме жасауы тиіс. Ал азаматтардың мүдделерін қорғау үшін берілген талап арызда азаматтың өздігінен талап қою мүмкіндігі жоқтығын негізгі түрде дәлелдеп көрсетеді, арызға, әрекет қабілеті жоқ адамның мүдделерін қорғау үшін арыз берілетін жағдайларды қоспағанда, азаматтың сотқа талап қоюға келісім бергенін растайтын құжат қоса тіркелуі тиіс.[8]
ҚР АІЖК-нің 151-бабына сәйкес прокурор арызға жауапкерлер мен үшінші тұлғалардың санына қарай талап арыздың көшірмесін қоса тіркейді. Талап арызға прокурор қол қойып, өзінің сыныптық шенін, арыздың сотқа жіберілген уақытын көрсетеді. 2) Іс бойынша қортынды беру үшін прокурордың процеске қатысуы. Прокурор өзіне жүктелген міндеттерді жүзеге асыру мақсатында іс бойынша қортынды беру үшін және азаматтардың құқықтарын, бостандықтарын және заңды мүдделерін, ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерін, қоғамдық немесе мемлекеттік мүдделерді қорғау үшін өз бастамасы немесе соттың бастамасы бойынша процеске қатыса алады. Жауапкер мен оның өкілі соңғы сөздерін айтып болғаннан кейін іс бойынша тарап болып табылмайтын және ҚР АІЖК-нің 55-бабының 2-бөлігінде көзделген тәртіппен процеске қатысушы прокурор жалпы істің мәні бойынша қортынды береді. Сотта азаматтық істерді қайта қарау сатысы бойынша прокурор 2 (екі) нысанда қатысуы мүмкін: 1-Осы саты бойынша өндірісті (апелляциялық не қадағалау наразылықтарын келтіру арқылы) қозғау. Заңсыз және дәлелсіз шешімдер мен ұйғарымдарға наразылық жасау прокурордың лауазымдық міндетіне жатады, осының негізінде азаматтық сот істерін жүргізу саласында мемлекет атынан заңдардың тура және бірыңғай қолданылуына жоғары қадағалау жүзеге асады. Сонымен, заңды күшіне енбеген сот шешімдеріне, ұйғарымдарына прокурор апелляциялық наразылық келтіреді, ал заңды күшіне енген сот актілеріне қадағалау тәртібі бойынша наразылық келтіреді. Азаматтық сот ісін жүргізуде заңдардың дәлме-дәл және бір үлгіде қолданылуына жоғары қадағалау жүргізу ісін мемлекет атынан Қазақстан Республикасының Бас прокуроры тікелей өзі және өзіне бағынатын прокурорлар арқылы жүзеге асырады (ҚР АІЖК 55 бап, 1 бөлігі). 2-Іс бойынша қатысатын не қатыспайтын тараптардың немесе басқа да тұлғалардың құқықтары мен міндеттері жөнінде қабылданған сот шешімі бойынша шағымды қарайтын іске қатысу. Азаматтық істерді қайта қарау сатыдағы сотта прокурор процеске қатысу нысанына қарамастан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz