Қазақ орфографиясының ғылыми-теориялық негіздері

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 65 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе

Бірінші тарау. Қазақ орфографиясының ғылыми-теориялық негіздері

Орфография мәселесі және оның мақсаты мен мазмұны
Орфографияның лингвистикалық негіздері
Орфографияның психологиялық негіздері
Орфографияның дидактикалық негіздері

Екінші тарау. Оқушыларға орфографиялық дағды берудегі оқытудың принциптері мен әдіс-тәсілдері

2. 1. Орфографиялық дағдыны қалыптастырудағы жазба жұмыстар және оны ұйымдастырудың әдістемесі

2. 1. 1. Жаттығу жұмысы

2. 1. 2. Диктант

2. 1. 3. Мазмұндама

2. 1. 4. Шығарма

2. 2. Оқушылардың орфографиялық қателерін болдырмау және оны түзету жұмыстарының әдіс-тәсілдері

Қорытынды.

І. тарау. Қазақ орфографиясының ғылыми-теориялық негіздері.

1. 1 Орфография мәселесі және оның мақсаты мен мазмұны.

Орфография - бұл біртұтас жазу жүйесі. Ал жазу жүйесі міндетті түрде тілдердің рухани және материалдық мәдениетінің өркендеуіне ықпал етеді. Өйткені көптеген мәдениет қайраткерлері жазудың сауатты болуына және оқырманның мәтінді жеңіл түсінуіне ықпал етті. Мәселен ХVIII ғасырда-ақ А. П. Сумароков орфаграфиялық заңдылықтарда осы оқырманға түсінікті болу шартының сақталмағанына қарсылық білдіріп, оны білімсіздіктің төменгі дәрежесі деп есептеді.

Қазақ орфографиясының принциптері жөнінде .

Көптеген тілдердің орфографиясына көбінесе екі-үш түрлі принцип негіз болады; олар морфологиялық және фонетикалық принциптер.

Морфологиялық принциптер бойынша сөз бөлшектерінің түбір тұлғалары сақталып жазылады.

Фонетикалық принцип бойынша сөз бөлшектері айтылуынша, естіленуінше жазылады.

Орфографияның бұлардан басқа дәстүрлік немесе тарихи принцип деген де түрлері болады. Дәстүрлік принцип бойынша жазу сөз бөлшектерінің сөз тұлғасын сақтау ережесіне де, естілуінше жазу ережесіне де сай келмейді, мұнда сөздердің бір кездегі қалыптасып, үйреншікті блып кеткен жазылу түрі сақталады. Белгілі бір тілдің орфографиясында бұлардың біреуі негізгі, екіншісі басым принцип болады. Сонымен қатар, осы тілде орфографиялық принциптердің қалған түрлері де кездеседі.

Қазақ орфографиясының негізі морфологиялық принципке сүйенеді. Қазақ тіліндегі сөздердің басым көпшілігінің түбірі тұлғасы сақталып жазылады. Мысалы: жұмыс, іс, аш деген түбірлерге -шы, -шең, -са қосымшалары жалғанғанда, олардың естілуі (айтылуы) жұмышшы, жұмыщы, ішшең, іщең, ашша, аща (есікті) ащы болады. Бірақ сөздердің түбірі жұмыс, іс, аш болғандықтан, және қосымшалар -шы, -шең, -са, -шы болғандықтан әрқайсысының түбір тұлғасы сақталып, жұмысшы, ісшең, ашса, ашшы түрінде жазылады.

Сондай-ақ, қашан+ғы, түн+гі, бұрын+ғы, күн+ге, мұрын+ға деген сөздер мен қосымшалардың естілуі (айтылуы) қашаңғы, түңгі, бұрыңғы, күңге, мұрыңға болады. Бірақ, бұлардың айтылуы (естілуі) есепке алынбай, сөздердің түбір тұлғалары сақталып, қашанғы, түнгі, бұрынғы, күнге, мұрынға болып жазылады.

Біріккен сөздер мен қос сөздер де, негізінен, морфологиялық принцип бойынша жазылады. Мысалы: қара+күш (құрт), қара+құйрық (жануар), өгіз+шағала (құс), жар+қабақ, орын+басар, шек+ара, алма+кезек, көзбе+көз, қиян+кескі деген сөздер біріккенде не қосарланғанда, айтылуы (естілуі) қарагүш, қарағұйрық, өгішағала, жарғабақ, орымбасар, шегара, алма-гезек, көзбе-гөз, қиян-гескі болады. Бірақ әр сөздің түбір тұлғасы сақталып, қаракүш, қарақұйрық, өгізшағала, жарқабақ, орынбасар, шекара, алма-кезек, көзбе-көз, қиян-кескі түрінде жазылады.

Сөйлем ішіндегі сөздерді жазуда да олардың аралықтарындағы бір-біріне тигізетін дыбыстық ықпалдары еске алынбай, жеке сөздің тұлғасы сақталып жазылады. Мысалы, айтылуы - Торат қарагератқа ғарағандасалау. Дұрыс жазылуы-Торы ат қара кер атқа қарағанда аласалау. Айтылуы - Балалар доп лақтырып ойнап жүр. Қазақ орфографиясында фонетикалық принциптер де бар. Мысалы:

1) Қазақ тіліндегі септік, көптік, тәуелдік, жіктік жалғаулары, сондай-ақ жұрнақтардың көпшілігі сөздің соңғы буынның әуеліне қарай және соңғы дыбысына қарай түрленіп жалғанады: қала+лар, көше+лер, қала+ның, көше+нің, қаз+дың, із+дің, сүт+тің, хат+тың, қалам+ым, дәптер+ім, оқушы+мын. Бұл жалғаулар естілуінше жазылады.

2) Қатаң п, қ, к дыбыстарына аяқталған сөздерге дауыстыдан басталған қосымша жалғанғанда, қатаң дыбыстыр ұяң естіледі: кітап+ым - кітабым, тарақ+ы - тарағы, күрек+ің - күрегің. Мұндай жағдайда да сөздің түбі сақталмай, естілуінше, ұяң дыбыс жазылады: кітабым (кітапым емес), тарағы (тарағы емес), күрегің (күрекің емес) . Бұл да - фонетикалық принцип.

3) Қазақ тілінде п дыбысына аяқталатын етістіктерге көсемшенің -ып, -іп жұрнақтары жалғанғанда, қос п қатар айтылмай, немесе алғашқысы ұңдамай, у дыбысына айналып кетеді және сол естілуінше жазылады: кеп+іп - кеуіп (кебіп, кепіп емес) тап+ып - тауып (тапып, табып емес) . Ал -пі, -пы дыбыстарына аяқталатын етістіктерге -п жұрнағы жалғанғанда, алдыңғы ережеге бағынбай, екі п дыбысы араларына ы, і дауыстыларын салып, қатар естіледі. Мысалы күпі, лепі сияқты сирек қолданылатын етістіктердің көсемше түрі: күрі+п - күпіп (отыр), лепі+п - лепіп (отыр) .

4) Бірсыпыра біріккен сөздер әр сыңарының түбір тұлғасын сақтамай, естілуінше жазады. Белбеу (бел+бау), қолғабыс (қол+қабыс), алабота (ала+бұта), Бегәлі (Бек+әлі) . Бұлардың бірсыпырасында жеке дыбыстардың өзгеруі ғана емес, тұтас түбірдің өзгеруі еске алынады: бүгін (бұл+күн), биыл (бұл+жыл), әкет (алып+ кет), әпер (алып+бер), апар (алып+бар), өйткені (олай+еткен), сөйтіп (солай+етіп) . Бұл тәрізді фонетикалық принциппен жазылатын біріккен сөздердің саны, морфологиялық принциппен жазылатындарына қарағанда, әлдеқайда кем. Олар (жалқы есімдерден басқасы) орфографиялық сөздікте берілді. Сондықтан кез келген біріккен сөзді естілуінше жазуға тырысудан сақ болу керек.

Дәстүрлік принцип бойынша жазылатын сөздер қазақ тілінде кемде-кем. Оған хат, халық, хабар, хал, хан-хана сияқты сөздердің х әрпі арқылы жазылатындығын мысал етуге болады. Бұл сөздердегі х әрпі сөздің түбірін сақтау үшін немесе естілуінше жазылып тұрған жоқ. Бұлардың кейде айтылуы -қалық, қат, қабар, қал, қан-қана. Бірақ 1940 жылы қазақ тілінің жаңа алфавиті мен орфография ережелері қабылданғанда, бірқатар сөздерде х әрпі жазылады деген ереже алынды да, содан бері жазу практикамызда бұл сөздердің х арқылы таңбалануы үйреншікті болып, дәстүрге айналып кетті.

Орыс тілінен ертеректе еніп, дыбысталуы жағынан өзгеріп кетен бірқатар сөздер дағды бойынша сол қазақша қалыптасқан күйінде жазылады: самаурын (самовар емес), пәуеске (павозка емес) . Бұл сөздердің жазылуы да дәстүрлік принципке сүйенген.

Сөйтіп, қазақ орфографиясының негізгі принципі - морфологиялық принцип. Сонымен қатар фонетикалық принцип те қолданылады. Арагідік дәстүрлік принцип те орын алады.

2. Орфографияның кейбір мәселелері жайында. Орфаграфиялық ережелер мынадай мәселелерде қамтиды:

кейбір әріптердің қолданылуы;
түбір сөздердің және қосымшалардың жазылуы;
сөздердің бірге, бөлек және дефис арқылы жазылуы;
шылаулардың жазылуы;
сөздерді тасымалдау;
бас әріатің қолданылуы.

Қазақ тілі орфографиясының әріптері жазылуының барлығы бірдей қиындық туғызбайды. Олардың көпшілігі сөздердің кез-келген жерінде жазыла береді. Жазу практикасында бірсыпыра қиындық келтіріп жүрген ережелер дауысты ә, ы, і, и әріптері мен дауыссыз х, й, у әріптерінің жазылуы.

Ә әрпі орфографиялық ереже бойынша көбінесе сөздің екінші, үшінші, соңғы буындарында жазылмайды, бірақ алдыңғы буындағы жіңішке дауыстылардың жері мен соңғы буындағы а дыбысы ә болып жіңішке естіледі және жіңішке айтылады. Сондықтан тәкаппар, кітап сияқты сөздерді тәкаппар, кітап деп оқимыз. Әдетте орфография (сөздерді дұрыс жазу) нормалары мен арфоэпия (сөздерді дұрыс айту) нормалары барлық сөздерді бір-біріне сай келе бермейді. Әсіресе бұл - сөздерді сөйлем ішінде қолданғанда айқын көрінеді. Орфоэпия нормалары бойынша жеке сөздер немесе сөйлем ішіндегі сөздер әрдайым жазылуынша оқылмайды, олар бір-бірімен үндескен, құлаққа жағымды, «сынған» күйінде оқылады. Мысалы: көгалагөйлекті ұзыңғыз бізгеғарай жалтпұрылды, деген сөйлемді осылай естілуінше жазу қандай қате болса, көк ала көйлекті ұзын қыз бізге қарай жалт бұрылды, деп жазылуынша оқу да сондай қате болады.

Сондықтан кітап, тәкаппар деп айтылатын сөздерді кітап, тәкаппар деп екінші, үшінші буындарында а әрпін жазсақ оларды дұрыс оқуға ешқандай қиындық келтірілмейді.

Жеке айтылғанда жай, шай болап естілетін сөздер де жай, шай болып жазылады: жайдан жай (жәйден-жәй емес) .

Ә әрпі ірә, сірә, жүдә, куә, куәлік, іңкәр, кінә, кінәрат, күнәкар, күмән сияқты санаулы сөздердің ғана екінші буындарында жазылады. (Бұлардың толық тізімі орфографиялық сөздікте берілді) .

Ы, і әріптерінің қолданылуында да біраз қиындықтар бар, мысалы, олардың сөз ортасында жазылатын, не жазылмайтын, кейбір сөздерді тәуелдегенде, түсіп қалатын, не түсіп қалмайтын, сөз басында л, р дыбыстарынан бұрын жазылатын орындарын жете анықтап алу қажет болады.

Сөз ортасында не соңына келген екі дауыссыздың арасына ы, і қысаң дауыстыларын салмай, шұғыл айтылуы мен араларына ы, і дыбыстарын қатыстырып және соларға екпін түсіріп айтылуы жазуға да әсерін тигізеді. Мысалы: жарқ-жұрқ етті дегендегі жарқ деген сөздің айтылуы мен Шамның сәулесі жарық екен дегендегі жарық сөзінің айтылуы және екпін түскен орындары бірдей емес. Алдыңғысының соңғы екі дауыссызы кілт, шұғыл айтылса, соңғыда р дыбысы созылыңқы айтылады. Алдыңғы сөзде екпін а дыбысына түссе, соңғыда екінші буындағы ы дыбысына түсіп отыр.

Осы құбылыс жазуда да ерекшеленіп, жарқ-жұрқ деген сөзді ы әрпінсіз жазамыз да, сәуле беру мағынасындағы жарық деген сөзді ы әрпі арқылы жазамыз. Жазылуы қалыптасып кеткен яғни, сахна сияқты сахнаулы сөздер ғана ортасына ы, і әріптерін салмай, екі буын болыпжазылады. Бұларды да орфографиялық сөздіктен қарап жазу керек.

Сөздің соңғы буынындағы екі дауыссыздың арасындағы ы, і әріптерінің жазылуы немесе сусып түсіп қалуы белгілі бір грамматикалық құбылысқа байланысты. Көптеген тілдерде сөз тұлғасы өзгергенде кейбір дауысты дыбыстардың сусып түсіп қалу құбылысы бар (орыс тіліндегі сон- она, цветок дегенді еске алыңыз) . Қазақ тілінде соңғы буындарында ы, і қысаң дыбыстары бар бірқатар сөздерді тәуелдегенде, олардағы ы, і дыбыстары сақталып жазылады. Мысалы: киім-киімі, құлын-құлыны т. б. Ал кейбір сөздерге тәуелдік жалғаулары жалғанғанда, олардың соңғы буынындағы қысаң ы, і дыбыстары сусып түсіп қалады: халық +ы- халқы, көрік+і- көркі (ажары), ерік+і-еркі т. б. Соңғы буынында ы, і дыбыстары бар түбір етістіктерге дауыстыдан басталатын жұрнақтар жалғанғанда, соңғы қысаң дыбыстар сусып түсіп қалады: үрік-үркітті (үрікітті емес), үркек (үрікек емес), т. б.

Сондай-ақ, кейбір зат есім, сан есімдерге дауысты дыбыстан басталатын қосымшалар жалғанғанда, соңғы буындарындағы ы, і дыбыстары сусып түсіп қалады: орын-орнады (орынады емес), ойын-ойнады (ойынады емес) т. б.

Р дыбысынан басталатын бірқатар сөздердің басында (Р әрпінен бұрын) ы, і әріптері жазылады да, бірқатарында жазылмайды. Бұл сөздердің саны көп емес, сондықтан сөздіктен қарап жазуға болады. Дегенмен бұларды ажырататын мекелердің бірі мынадай: егер сөз басындағы р дыбысынан кейін қысаң ы, і дауыстыларынын басқа дауыстылар келсе, сөз басында ы, і әріптері жазылмайды: рас, рай, рақмет, ресми. Ал р дыбысынан кейін ы, і қысаң дауыстылары келсе, олар сөз басында да жазылады. Ырым ( рым емес ), ырыс(рыс емес) т. б.

Сөз басындағы л дыбысынан кейін дауысты дыбыс келсе, ы, і әріптері жазылмайды. (ілім деген сөзден басқасында) : лақ, лах, лас, лай, лезде, лұқпан, лық (толды) . Бұл ережеге қарап ілу, ілесу, іле-шала дегендердің жазылуын шатастырмау керек: бұл сөздердің түбірі - іл.

И әріпі жіжішке естілетін жалаң м дыбысмен қатар, ім, ый қосар дыбыстарын да таңбалайды. Жіңішке естілетін м-дің алдынан і әрпін жазбау қазақ орфографиясында әбден қалыптасып, орнықты: би, тиек, киім, т. б.

Сондай-ақ м дыбысының жуан естілетін (ый) түрі де жалаң м әрпімен таңбаланады: бидай, диқан, риза, қария, мық, дария, қағида. Ый қосар әрпін тек тый, сый деген сөздерге ғана (олардың түбір түрінде де, қосымшалар жалғанған түрінде де) жазылады: сый, сыйлық, сыйлау, сыяды, сыйды т. т.

Дауыссыздардың ішінде х әрпінің қазақ сөздерінде жазылуына өте ұқыпты қарауы керек. Не морфологиялық, не фонетикалық принципке сай келмесе де, бір сыпыра сөздерді х әрпі жазылып кетті: хат, хабар, халық, сахна, -хана. Оларды сөздіктен қарап жазуға болады. Ерекше есте болатын жағдай кез-келген сөзде х әрпін жазудан сақ болуға тырысу керек. Бақыт, құрмет, ақымақ, қатар тәрізді сөздерді бахыт, ахмақ түрінде жазу қате.

Х әрпі қазақ тіліндегі жалпы есімдермен гөрі, халқы есімдерде (адам аттарында) жиі қолданылады. Мұхтар, Ахмет, Хамит, Райхан, т. б.

Қосымшалардың жазылуында мына мәселелерге көңіл бөлу қажет. Қазақ тілінде қосымшалар, негізінен, үндестік заңы бойынша жалғанады. Қосымшаның жуан не жіңішке жалғануына келгенде, түбірдің соңғы буынындағы дауыстының ықпалы еске алынады: кі-тап+тің, мұға-лім+нің.

Бірақ қазақ тілінде қосымшалардың жалғануында буын үндестігінен ауытқитын жерлер де бар. Мұндайда қосымша сөздің соңғы буынындағы дауысты дыбыстың жуан жіңішкелігіне қарай емес, соңғы дауыссыз дыбыстың жуан жіңішкелігіне қарай жалғанады. Бұл әсіресе орыс тілі арқылы енген көптеген сөздерге қазақ тілі қосымшалары жалғанғанда айқын көрінед. Мысалы роль, руль, ось деген сөдердегі дауыстылар жуан болғанмен, сондай-ақ сентябрь, октябрь, ансамбаль деген сөздердің соңғы сөздердің соңындағы дауыссыздар жіңішке айтылатындықтан, қазақша қосымша да жіңішке жалғанады. Сондай-ақ, кінә, күнә, күмән тәрізді соңғы буындарында ә жазылатын сөздер мен поляк тәрізді я жазылатын сөздерге де қосымша жуан жалғанады.

Ск, кс, кт, нг, нк, рг, рк, лк, нкм сияқты дыбыс тіркестеріне аяқталған сөздерге де қосымша жіңішке жалғанады. Омскіге (омскыға емес), полкке (полкқа емес) .

Қосымшалардың жазылуында бір көңіл қоятын нәрсе олардың кейбір тұлғаларға жалғанғанда дефис арқылы жазылатындығы.

Әріптерден қысқарған зат есімдерге қосымшаның дефис арқылы жалғанып жазылуы орнығып кеткен ереже.

Парактида процентті, градусты таңбалар арқылы, ал бір сыпыра өлщеуіш атауларын шартты түрде әріптер арқылы белгілеу, басқа тілдегідей, қазақша жазуда да бар. Мысалы: 50%(50 процент), 20 ^о (20 градус), 15 см(15 сантитметр), 250 га(150 гектар) . Оқығанда таңбалар жеке әріп түрінде оқылмай, толық сөз ретінде оқылады.

Сөздердің бірге және бөлек жазылу ерекшеліктері жайында бірсыпыра түсініктер беруге тура келді, өйткені бұл - практикамызда аса үлкен қиындық тудырып келе жатқан мәселе. Бір көңіл аударатын нәрсе - күрделі сын есімдердің жазылуы. Күрделі сын есімдерді жасап тұрған екі сөздің әрқайсысы өзінің нақтылы лексикалық мағынасына ие болып тұрса, бір-бірінен бөлек жазылады. Мысалы: үш бұрышты тақтай; өп таңбалы сан, ауыл шаруашылық артелі. 3. Кейбір пунктуациялық ережелер жайында. Пунктуациялық ережелердің ішінде оңашаланған айқындауыш мүшелердің тыныс белгісі мен құрмалас сөйлемдердің тыныс белгісіне тоқталып отуге тура келеді.

Оқшауланған айқындауыш мүше қазақ тілінде өзіне қатысты сөзден кейін келеді. Айтуда оқшауланған мүше сөйлемдегі басқа сөздерден дауыстың аздап кідірісімен бөлініп тұрады. Ол Құланбай ауылына, Қорыққа осы Ералыдан барған болар. (М. Әуезов) . Мұндағы қорыққа деген сөз Құнанбай ауылы деп тұрғаны Қорық екендігін айқындай түседі. Ол құнанбай ауылына, атап айтқанда Қорыққа, осы Ералыдан барған болар.

Пунктуация ережелерінің бірқатарын сөз еткенде, соларға сәйкес орыс тілі пунктуация ережелерімен салыстырып отыруға тура келеді. әрине, екі тілдегі қолданылатын пунктуациялық таңбалар бірдей болғанымен, олардың қолданылатын орындарының әрдайым бірдей болуы мүмкін емес. Осыған қарамастан, орыс тілінде қай жерде қандай тыныс белгісі қойылса, ол бұлжытпай қазақ тілінде қолдана салу парактида кездесіп қалады.

Сондай-ақ, орыс тілінде құрмаласқан жай сөйлемдердің бірі шартты мәні болса, араларына сызықша қойылғанымен, қазақ тілінде шартты бағыныңқылы сөйлемдерде арасына үтір қойылады (ол жайында ережеде дәлірек айтылады) . Сондықтан, орыс тілінде сызықша қойылған әсердің барлығына да қазақ тілінде сызықша қойыла бермейді.

1. 2 Орфографияның лингвистикалық негіздері.

Жазу - адамдардың қарым-қатынасының бір түрі. Сондықтан, біз жазбаша қарым-қатынастың ерекшелігіне тоқталайық.

Жазбаша сөйлеу «жазу» (жазудың түрлері, әріптің жеке өзі т. б. ) деген мағынаны емес «жаза білу», «ойыңды басқа біреуге түсінікті болу үшін, қағаз бетінде сауатты жеткізе білу» дегенді білдіреді.

Сондықтан, жазбаша сөйлеу - тілдік тұлғалардың графикалық, фонемалық жүйесіне негізделген; лингвистикалық, психологиялық, физиологиялық, әдістемелік ерекшеліктерге қатысты тілдік материалдың мазмұны мен формасын қамтитын, адамдарың ұзақ мерзімдегі қарым-қатынасына мүмкіндік жасайтын күрделі тарихи әрекет.

Жазбаша сөйлеу біріншіден, әріптің, сөздің графикалық таңбасы арқылы іске асады; екіншіден, бұл графикалық таңбалар белгілі бір фонемалық, мағыналық қасиетке ие болады; үшіншіден, жазылым құбылысында сөйлесім әрекетінің барлық түрі қатысады; төртіншіден, жазу үстінде тіл үйренуші адам сөйлемнің мазмұн-мағынасына ғана емес, формасына да көңіл аударуға мәжбүр болады; бесіншіден жазылым қағаз бетіне түскен материалдың түсінікті, жүйелі болуына тікелей байланысты жүзеге асады.

Жазу графикалық таңбалардың мағыналық жүйесі мен тізбегі арқлы адамдардың бір-бірімен қарым-қатынасын қамтамасыз етеді. Жазу арқылы адам айтайын деген ойын қағазға түсіріп, екінші бір адамға, жалпы адамзатқа жеткізуді мақсат тұтады, яғни адам ойын басқаға жеткізу үішін жазуды үйренеді.

Әдіскерлердің қалыптасқан пікірі бойынша, жазбаша сөйлеу үш бөліктен құралуы тиіс. Олар:

-Себеп -салдарлық;

-Аналитико-синтетикалық;

-Орындалымдық;

Яғни, жазу әрекеті, бірншіден, белгілі бір әсерді екінші адамға жеткізудің нәтижесінде ойға келеді, алдымен оның себебі пайда болады.

Екіншіден, аналитико-синтетикалық кезінде сөйлем құрылымы жасалады, сөздер бір-бірімен тіркеске түседі, сөздің қызметі мен орны белгіленеді.

Үшіншіден, графикалық таңбалар арқылы жазбаша мәтін(текст) пайда болып, жазу орындалады.

Тілдік қатысымға байланысты жазылым бірнеше құрылымдық кезеңнен тұрады да, көп салалы болады:

1. Қажеттіліктен пайда болатын себеп.

2. Себептің ойда, санада бейнеленуі.

3. Ойдың сөз арқылы тізбектелуі.

4. Сөздің графикалық әріптермен таңбалануы.

5. Жазудың екінші адамға түсінікті болып, берілген хабарды білдіруі.

Себептік кезкеңде адам жазумен шұғылдану үшін белгілі себеп-салдарлар пайда болып, соның әсерінен ойын қағазға түсіруді ойлап, оны іске асырғысы келеді. Адам өмірде кездесетін әр түрлі деректі, ақпаратты басқа біреуге жеткізу қажеттілігінен жазғысы келеді; бірдеңені айтуды, жазуды қалайды, сол арқылы адамдар арасындағы қарым-қатынастардың алғы шарттары байқала бастайды.

Екінші кезеңде жаңағы өмірден туған қажеттілік, яғни белгілі бір хабар миға ауысады, адамның санасында бейнеленеді, ой туғызады.

Үшінші кезеңде адам санасындағы қалыптасқан ой сөзге, сөйлемге айналады. Сол ойды дұрыс жеткізу үшін тіл үйренуші тиімді сөздерді іздейді, айтқысы келетін хабардың ең басты мәнін дәл, нақты жеткізуді қалап, сөздердің мағынасын ойластырады.

Төртінші кезеңде ойда жинақталған сөздер графикалық таңбалар арқылы тізбектеліп, белгілі бір ережелер заңдылығымен қағазға түсіп, жазуға айналады. Ол жазудың үлгісімен ғана емес, білдіретін мазмұндық сипатымен де ерекшеленеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.