Мемлекеттің қаржылық қызметі
1. Мемлекеттің қаржылық қызметі
2. Қаржының ұғымы мен мемлекеттік қаржының функцияларына сипаттама
3. Мемлекеттік қаржы қызметінің әдістері
4. Қаржылық құқық, пәні және жүйесі, құқықтық әдістері
5. Қаржылық құқықтық нормалардың түсінігі, түрлері және құрылымы
6. Қаржылық құқықтық қатынастардың түсінігі мен ерекше белгілері
7. Мемлекеттің ақша жүйесінің құқықтық негіздері
8. Ақшаның ұғымы және функциялары
2. Қаржының ұғымы мен мемлекеттік қаржының функцияларына сипаттама
3. Мемлекеттік қаржы қызметінің әдістері
4. Қаржылық құқық, пәні және жүйесі, құқықтық әдістері
5. Қаржылық құқықтық нормалардың түсінігі, түрлері және құрылымы
6. Қаржылық құқықтық қатынастардың түсінігі мен ерекше белгілері
7. Мемлекеттің ақша жүйесінің құқықтық негіздері
8. Ақшаның ұғымы және функциялары
Мемлекеттің қаржылық қызметі – қаржы, несие және мемлекеттік органдардың мемлекеттің ақша қорларын қалыптастыру, бөлу және пайдалануға бағытталған қызметі. Мемлекеттің қаржы жүйесінің бүгінгі таңда атқаратын қызметі мемлекеттік және жекеменшік қаржылардың аясыңдағы мүдделердің біршама болса да теңдестірілуін камтамасыз етуге бағытталады. Мемлекеттің қаржы жүйесіндегі әр түрлі қаржылардың функциялары тек мемлекеттің қаржылық қызметінің басымды бағыттарында іске асырылады. Мемлекеттің қаржылық қызметі мемлекеттің біртүтас өзінің немесе оның уәкілетті мемлекеттік органдарының Қазақстан Республикасының қаржылық құрылысын үйымдастыру және оның тұрақтылығын, тиімді жұмыс істеуін қамтамасыз ету, қоғамдық-мемлекеттік мүдделердін әлеуметтік-экономикалық және саяси-әкімшілік басымдықтарын айкындау, сондай-ақ мемлекеттік функцияларды атқаруға кажетгі ақшалай қорларды қалыптастыру, бөлу және оларды пайдалануды ұйымдастыру, елдің қаржы жүйесін халықаралық қаржы жүйесіне интеграциялау жөніндегі және т.б. іс қимылдары мен қызметін қамтиды. Мемлекеттің қаржылық қызметінің басты мақсатына қоғамның әлеуметтік-экономикалық инфракұрылымдарының тиісінше жұмыс істеулері үшін ыңғайлы жағдай жасау, оның ішінде қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды, ауыл-селоның өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылымдарын дамыту, сондай-ақ Қазақстанның Дүниежүзілік сауда ұйымына кіруі жөніндегі қаржылық экономикалық дайындық іс-шараларын аяқтау жатады. Мемлекеттің қаржылық қызметінің аясы қаржылық құқықтың ауқымы болғандықтан уәкілетті мемлекеттік органдардың тиісті ақшалай қорларды қалыптастыру, бөлу және оларды пайдалануды ұйымдастыру жөніндегі қызметі әрқашанда қаржыллық құқықтық нормалардың негізінде, б.а. тек құқықтық нысанда жүзеге асырылады. Мемлекеттің қаржылық кызметінің құқыктық нысандары ретінде, қаржылық қызметтің жалпы және арнаулы мәселелері бойынша, өз құзыреті шегінде уәкілетті мемлекіеттік органдар қабылдаған нормативтік қаржылық құқьпсгық актілер көрініс табады. Мемлекетгің қаржылық қызметінің құқықтық негіздерін Қазақстан Республикасы Конституциясының тиісті ережелері мен қаржылық заңнамалық актілер құрайды. Қаржылық заңнамалық актілер арнаулы және жалпы болып бөлінеді. Арнаулы қаржылық заңнамаға нормативтік қаржылық құқықтық актілер (қаржылар туралы заңдар), ал жалпы қаржылық заңнамаға мемлекеттің қаржылық қызметін белгілі бір көлемде реттейтін Қазақстан Республикасының өзге де заңнамалық актілерінің нормалары жатады. Мемлекеттік қаржы қызметінің әлеуметтік басқару механизмінің қажетті, маңызды құрамды бөлігі ретінде қатысады. Мемлекеттің қаржы қызметінің мазмұны әртүрлі бағыттардағы функцияларынан көрініс табады. Мемлекеттік ақша қорын қалыптастыру, бөлу, пайдалану, ұйымдастыру және оларға қарсы бақылау елдің ақшалай инфрақұрылымдарын құру, ақша эмиссиясы және мемлекеттік құнды эмиссиясы, қаржылық, несиелік және фискальды мемлекеттік органдардың қалыптасуы. Мемлекеттің қаржылық сферасындағы мемлекеттік органдарды анықтау, қаржы заңдылықтарын бұзғаны үшін заңды жауаптылық анықталады.
1. Мемлекеттің қаржылық қызметін атаңыз.
Мемлекеттің қаржылық қызметі - қаржы, несие және мемлекеттік органдардың мемлекеттің ақша қорларын қалыптастыру, бөлу және пайдалануға бағытталған қызметі. Мемлекеттің қаржы жүйесінің бүгінгі таңда атқаратын қызметі мемлекеттік және жекеменшік қаржылардың аясыңдағы мүдделердің біршама болса да теңдестірілуін камтамасыз етуге бағытталады. Мемлекеттің қаржы жүйесіндегі әр түрлі қаржылардың функциялары тек мемлекеттің қаржылық қызметінің басымды бағыттарында іске асырылады. Мемлекеттің қаржылық қызметі мемлекеттің біртүтас өзінің немесе оның уәкілетті мемлекеттік органдарының Қазақстан Республикасының қаржылық құрылысын үйымдастыру және оның тұрақтылығын, тиімді жұмыс істеуін қамтамасыз ету, қоғамдық-мемлекеттік мүдделердін әлеуметтік-экономикалық және саяси-әкімшілік басымдықтарын айкындау, сондай-ақ мемлекеттік функцияларды атқаруға кажетгі ақшалай қорларды қалыптастыру, бөлу және оларды пайдалануды ұйымдастыру, елдің қаржы жүйесін халықаралық қаржы жүйесіне интеграциялау жөніндегі және т.б. іс қимылдары мен қызметін қамтиды. Мемлекеттің қаржылық қызметінің басты мақсатына қоғамның әлеуметтік-экономикалық инфракұрылымдарының тиісінше жұмыс істеулері үшін ыңғайлы жағдай жасау, оның ішінде қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды, ауыл-селоның өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылымдарын дамыту, сондай-ақ Қазақстанның Дүниежүзілік сауда ұйымына кіруі жөніндегі қаржылық экономикалық дайындық іс-шараларын аяқтау жатады. Мемлекеттің қаржылық қызметінің аясы қаржылық құқықтың ауқымы болғандықтан уәкілетті мемлекеттік органдардың тиісті ақшалай қорларды қалыптастыру, бөлу және оларды пайдалануды ұйымдастыру жөніндегі қызметі әрқашанда қаржыллық құқықтық нормалардың негізінде, б.а. тек құқықтық нысанда жүзеге асырылады. Мемлекеттің қаржылық кызметінің құқыктық нысандары ретінде, қаржылық қызметтің жалпы және арнаулы мәселелері бойынша, өз құзыреті шегінде уәкілетті мемлекіеттік органдар қабылдаған нормативтік қаржылық құқьпсгық актілер көрініс табады. Мемлекетгің қаржылық қызметінің құқықтық негіздерін Қазақстан Республикасы Конституциясының тиісті ережелері мен қаржылық заңнамалық актілер құрайды. Қаржылық заңнамалық актілер арнаулы және жалпы болып бөлінеді. Арнаулы қаржылық заңнамаға нормативтік қаржылық құқықтық актілер (қаржылар туралы заңдар), ал жалпы қаржылық заңнамаға мемлекеттің қаржылық қызметін белгілі бір көлемде реттейтін Қазақстан Республикасының өзге де заңнамалық актілерінің нормалары жатады. Мемлекеттік қаржы қызметінің әлеуметтік басқару механизмінің қажетті, маңызды құрамды бөлігі ретінде қатысады. Мемлекеттің қаржы қызметінің мазмұны әртүрлі бағыттардағы функцияларынан көрініс табады. Мемлекеттік ақша қорын қалыптастыру, бөлу, пайдалану, ұйымдастыру және оларға қарсы бақылау елдің ақшалай инфрақұрылымдарын құру, ақша эмиссиясы және мемлекеттік құнды эмиссиясы, қаржылық, несиелік және фискальды мемлекеттік органдардың қалыптасуы. Мемлекеттің қаржылық сферасындағы мемлекеттік органдарды анықтау, қаржы заңдылықтарын бұзғаны үшін заңды жауаптылық анықталады.
2. Қаржының ұғымы мен мемлекеттік қаржының функцияларына сипаттама беріңіз.
Қаржы әртүрлі және көп салалы функциялардан тұрады, яғни келесі бағыттар бойынша әрекет етеді: мемлекеттік ақша қорын ұйымдастыру, мемлекеттік қаржы ресурсының орналастырылуы, мемлекеттік қаржы ресурстарының қолдыну мекемесі, мемлекеттің қаржысын бақылауды ұйымдастыру үшін, мемлекеттің қаржылық саласында ақша құрамын бөлу және қолдануды ұйымдастыру, ақша эмиссиясы және мемлекеттік бағалы қағаздар, мемлекеттік қаржы несие және фискальды органдарды ұйымдастыру, мемлекеттік қаржы құзіретіндегі органдардың қаржы сферасындағы іс - әрекеттерін қалыптастыру, қаржылық заң бұзушылықты қаржы заңдарына ұйымдастыру, қаржылық - экономикалық жауапкершілікті және әкімшілік территориялық жауапкершілікті ұйымдастыруды жоғарлату, Қазақстанның ұстаным бекініс шептері халықаралық қаржылық қорда және әлемдік банкіде қалыптастыру және т.б. ұйымдастырулар және басқарулар болып табылады. Мемлекеттік қаржы қызметінің әлеуметтік басқару механизмінің қажетті, маңызды құрамды бөлігі ретінде қатысады. Мемлекеттің қаржы қызметінің мазмұны әртүрлі бағыттардағы функцияларынан көрініс табады. Мемлекеттік ақша қорын қалыптастыру, бөлу, пайдалану, ұйымдастыру және оларға қарсы бақылау елдің ақшалай инфрақұрылымдарын құру, ақша эмиссиясы және мемлекеттік құнды эмиссиясы, қаржылық, несиелік және фискальды мемлекеттік органдардың қалыптасуы. Мемлекеттің қаржылық сферасындағы мемлекеттік органдарды анықтау, қаржы заңдылықтарын бұзғаны үшін заңды жауаптылық анықталады. Банк сферасы мен сақтандыру жүйесінің дұрыс функциялық тәуелдігі мен жауапкершілігін нығайту, мемлекеттің алтын валюта толтыру және шекарадан тыс капиталдың өтуін төмендету, инвестициялық бағдарламаларды, жекешелендіру жобаларын басқару сферасындағы мемлекеттік бақылауды күшейту, тікелей шетел инвесторларын тарту, теңге курсының тұрақтылығын шоғырлату немесе т.б. Мемлекеттің қаржылық қызметінің аясы қаржылық құқықтың аясы болғандықтан тиісті ақша қорларын қалыптастыру, бөлу және оларды пайдалануды ұйымдастыру жөніндегі уәкілетті мемлекеттік органдардың қызметі әрқашанда қаржылық - құқықтық нормалардың көмегімен, тек құқықтық нысанда жүзеге асырылады. Мемлекеттің қаржылық қызметінің құқықтық нысандары деп, қаржылық қызметтің жалпы және арнаулы мәселелері бойынша, өз құзіреттері шегінде уәкілетті мемлекеттік органдар қабылдаған нормативтік қаржылық - құқықтық актілерді айтамыз.
3. Мемлекеттік қаржы қызметінің әдістерін ашыңыз.
Қаржы қызметінің қағидалары: - Көпшілік қажеттіліктер мен мүдделердің үстемдігі; - Қоғамдағы бақылау және есеп берушілік; - Ашық және жария заңдылық, ұтымдылық пен тиімділік т.б. Бұл қағидалар ҚР Конституциясымен анықталып, қаржы құқығының нормаларымен нақтыланады. Мемлекеттік қаржы қызметі құқығының негізін ҚР Конституцияларының ережелері құрайды. Қаржылық заңдар арнайы және жалпы болып бөлінеді. Қаржылық қызмет әдістері: Ақша қаражатын қалыптастыру. Бөлу. Пайданы ұйымдастыру. 1)Ақша қаражатын қалыптастыру әдістері. Ақша қаражаттарын мәжбүрлі қамтамасыз түрде олардың иелерін алу, мәжбүрлі қайта қаражаттарын заңды және жеке тұлға алу мемлекет кірісіне мемлекеттік мүлікті іске асыру және пайдаланудан алынған ақша қаражатын тарту эмиссиясы. 2)Бөлу. Қаржылану, несиелену, қаржылық міндеттерді мемлекеттің орындауы. 3)Пайданы ұйымдастыру. Ақша қаражаттарын тағайындауды анықтау, мемлекет қоржынынан алынған алымдарды пайдалану, тәртіп пен нормативтілікті бекіту, ақша қаражатын бөлу. Мемлекеттің қаржылық қызметінің нысандары. Мемлекеттің қаржылық қызметінің аясы қаржылық құқықтың аясы болғандықтан тиісті ақша қорларын қалыптастыру, бөлу және оларды пайдалануды ұйымдастыру жөніндегі уәкілетті мемлекеттік органдардың қызметі әрқашанда қаржылық - құқықтық нормалардың көмегімен, тек құқықтық нысанда жүзеге асырылады. Мемлекеттің қаржылық қызметінің құқықтық нысандары деп, қаржылық қызметтің жалпы және арнаулы мәселелері бойынша, өз құзіреттері шегінде уәкілетті мемлекеттік органдар қабылдаған нормативтік қаржылық - құқықтық актілерді айтамыз
.
4. Қаржылық құқық, пәні және жүйесі, құқықтық әдістеріне анықтама беріңіз.
Қаржы құқығы - бұл мемлекеттік ақша қорларын құру, қалыптастыру және пайдалану процесінде пайда болатын қоғамдық қатынастарды реттейтін заңды нормалардың жиынтығы. Қаржылық құқық қаржы жүйесінің құрылымын орнықтырады. Қаржылық құқығының пәні болып ақша қорларын құру, қалыптастыру және пайдаланудағы мемлекеттің қызметі процесінде пайда болатын қоғамдық қатынастар табылады. Өз мазмұны бойынша бұл қатынастар түрліше болып келеді. Қаржы құқығының пәні болатын қоғамдық қатынастарды келесідей топтарға бөлуге болады: а) Қазақстан Республикасының субъектілері, атқарушы органдары арасында; б) қаржы және салық органдары арасында; в) мемлекеттік қаржылық несиелік органдар арасында; г) мемлекеттік және жергілікті ұйымдар арасында. Қаржылар экономикалық категориялардың бірі болғандықтан жаңағы қоғамдық қатынастар экономикалық қатынастарға жатады, ал осы экономикалық қатынастардың жүйесіне кіретін қаржыларға байланысты қатынастар қаржылық қатынастар болып табылады. Қаржылық құқықтың пәнінің, яғни қаржылық қатынастардың өздеріне тән айрықша белгілері болады. Қаржылық құқық, құқық саласы бола отырып, көптеген қаржылық құқықтық нормалардан тұрады. Осы біртұтас жүйесінің ішінде қаржылық құқық нормалар түрлі институттарға топтастырылады. Қаржылық құқықығының жүйесі - бұл қаржылық құқық қатынастардың объективті шартталған жүйесі. Қаржылық құқығының жүйесі екіге бөлінеді: жалпы және ерекше. Жалпы бөлімге мемлекеттің қаржы қызметінің құқықтық нысандары мен әдістерін бекітетін қаржы құқығының нормалары жатады. Жалпы бөлімнің нормалары ерекше бөлімде нақтыланады. Ерекше бөлім бірнеше бөлімдерден тұрады. Осы бөлімдердің әрқайсысы қаржылық құқықтық нормалардың жиынтығын көрсетеді. Ерекше бөлімге топтастырылған нормалар келесідей саладағы қатынастарды реттейді. а) бюджет жүйесінің; б) мемлекттік қаржылардың; в) мемлекетттік және жергілікті пайдалардың; г) мемлекттік және жергілікті несиенің; д) банктік несиелердің; е) валюталық реттеудің. Қаржы құқығының жүйесінде ҚР қаржы жүйесі объективті экономикалық категория ретінде көрініс табады. Қаржылардың біртұтастығы жалпы бөлімде көрініс тапты. Қаржы құқығының қайнар көздері - бұл мемлекттік атқарушы билІк органдарының құқықтық актілері. Қаржы құқығынң басты қайнар көзі - ҚР Конституциясы онда мемлекеттің қаржы қызметін құқықтық ұйымдастыру негіздері бекітілген. Қаржы құқғының қайнар көздері құқықтық белгілері бойынша бірдей емес.Олардың арасында атқарушы билік органдарының,заңшығарушы органдарының актілері, министрліктердің қаулылары болады. Сонымен қатар қаржылық қатынастарды реттейтін ҚР Президенттің жарлықтары да жатады.
5. Қаржылық құқықтық нормалардың түсінігі, түрлері және құрылымын сипаттаңыз.
Қаржы құқығында құқықтың бастапқы элементтері қаржы-құқық нормалары, яғни қаржы қатынастарындағы мемлекет белгілеген және мемлекеттік мәжбүрлеу шаралар арқылы қамтамасыз етілетін қатаң белгіленген тәртіп ережелері пайдаланылады. Сөйтіп, каржы-құқық нормаларының бұйрық сипатына тән. Олар кесімді түрде қойылған талаптардан тұрады да, қалай болса, солай өзгертуге жол қоймайды, қаржы-қатынастарын қатысушылардың қүқықтары мен міндеттерін дәл анықтайды. Қаржы-құқық нормалары міндетгеуші, тыйым салушы, өкілеттік беруші нормаларға бөлінеді, яғни қаржы-қатынастарына қатысушылардың белгілі бір іс-қимыл жасауға құқықтарын бекітіп береді. Сөйтіп, базистік қатынастар болып табылатын қаржы-қатынастары қаржы-құқық нормаларын пайдалану барысының қаржылық құқық қатынастарына айналады. Оған қатысушылар субъективті заң қүқылары мен міндеттері арқылы өзара байланыста болады, ал қатынастары мемлекеттің күшімен сақталады. Мемлекеттік органдар қаржы құқығы қатынастары қатысушылары кәсіпорындар, ұйымдар, мекемелер, азаматтар орындауға міндетті өкілеттіктерді иеленеді. Мемлекеттің қаржы құқығы қатынастарын жүргізетін органдар басқа қаржы қатынастарына қатысушыларға қатысты тек екім ғана жүргізіп қоймай, белгілі бір міндеттерді де өз мойындарына алады. Оларға қатысушылардың құқықтары мен міндеттері мемлекеттің қамқорлығына алынып, күштеу арқылы қамтамасыз етіледі. Мемлекеттік күштеу әдістері, формалары арқылы шаруашылық жүргізудің нақты нөтижелеріне жеткізетін қаржы құқығы қатынастарын өзгерту қоғамның қаржы өмірін реттеудің қүқықтық механизмі, ал сан алуан қаржы құқығы нормалары мен актілері оның тұтқалары болып табылады. Сөйтіп, қаржы мен қүқық формалары мен әдістері экономикалық процестерге қаржылық құқықтық ықпал етудің біртұтас механизміне айналады. Қаржылық құқықтық реттеудің негізгі әдісі мемлекет тарапынан өкілеттігі бар қаржы қатынастарына қатысушылардың өктемдігі, басқа әдістері ұсыныстар, келісімдер. Қаржы міндеттемелерінің орындалуы, негізінен, азаматтар мен лауазымды адамдардың саналы келісімдері арқылы қамтамасыз етіледі. Қаржы міндеттемелерін орындамаған шаруашылық органдары мен азаматтарға күштеу әдістері қолданылады: бюджетке уақтылы төленбеген төлемдер үшін айып пұлдары салынады. Қаржы-құқық нормаларын бұзғандарға айып салу-жауапкершілік шараларының бірі. Олар ақшалай салынып, нормаларды бұзғандарға қолданылатын тиісті шаралар болып табылады. Айыптар: айыпақы, пұрсатпұлы, қаржыландыруды немесе несие беруді доғару, процесті өсіру, үнемдемегені үшін тарифтерді көтеру т.б. Қаржы қызметін жүзеге асыру барысында мемлекеттік органдар белгілі бір қаржылық заң актілерін қабылдайды. Бұлар арқылы олар өздерінің өкілеттері шеңберінде қаржы ресурстарын жұмылдыру, бөлу, пайдалану, олардың шығындарын бақылау жөніндегі қаржы қатынастарын реттейді және бұл қатынастарға қатысушыларды басқарады. Қаржылық құқықта қоғамдық қатынастарды құқықтық реттеудің 2 әдісі қолданылады: 1.Мемлекетгік - өктем, императивтік әдіс; 2.Қаржылық - шартты, диспозитивтік әдіс. Мемлекет тарапынан, қаржылық құқықтың нормаларымен реттелген қаржылық қатынастар қаржылық құқықтық қатынастарға айналады. Қаржылық құқықтық қатынастардың объектісі деп, осы қатынастардың материалдық мәнінен бөлектенбейтін, олардың субъектілерінің қызметтерінің нәтижесін айтамыз.
6. Қаржылық құқықтық қатынастардың түсінігі мен ерекше белгілерін атаңыз.
Қаржы құқығында құқықтың бастапқы элементтері қаржы-құқық нормалары, яғни қаржы қатынастарындағы мемлекет белгілеген және мемлекеттік мәжбүрлеу шаралар арқылы қамтамасыз етілетін қатаң белгіленген тәртіп ережелері пайдаланылады. Сөйтіп, каржы-құқық нормаларының бұйрық сипатына тән. Олар кесімді түрде қойылған талаптардан тұрады да, қалай болса, солай өзгертуге жол қоймайды, қаржы-қатынастарын қатысушылардың қүқықтары мен міндеттерін дәл анықтайды. Қаржы-құқық нормалары міндетгеуші, тыйым салушы, өкілеттік беруші нормаларға бөлінеді, яғни қаржы-қатынастарына қатысушылардың белгілі бір іс-қимыл жасауға қүқықтарын бекітіп береді. Сөйтіп, базистік қатынастар болып табылатын қаржы-қатынастары қаржы-қүқық нормаларын пайдалану барысының қаржылық құқық қатынастарына айналады. Оған қатысушылар субъективті заң қүқылары мен міндеттері арқылы өзара байланыста болады, ал қатынастары мемлекеттің күшімен сақталады. Қаржы қызметін қүқықтық қатынастардан тыс жүзеге асыру мүмкін емес. Мемлекеттік мәжбүрлеу шаралары кепілдік беретін өзара байланысты зандық қүқықтары мен міндеттер болған жағдайда, жоспарлаған кірістердің түсуі, олардың белгіленген мақсаттарға сәйкес бөлініп, пайдаланылуы қамтамасыз етіледі. Мемлекеттік органдар қаржы қүқығы қатынастары қатысушылары кәсіпорындар, ұйымдар, мекемелер,азаматтар орындауға міндетті окілеттіктерді иеленеді. Мемлекеттің қаржы қүқығы қатынастарын жүргізетін органдар басқа қаржы қатынастарына қатысушыларға қатысты тек екім ғана жүргізіп қоймай, белгілі бір міндеттерді де өз мойындарына алады. Оларға қатысушылардың қүқықтары мен міндеттері мемлекеттің қамқорлығына алынып, күштеу арқылы қамтамасыз етіледі. Қаржылық құқықтық реттеудің негізгі әдісі мемлекет тарапынан өкілеттігі бар қаржы қатынастарына қатысушылардың өктемдігі, басқа әдістері ұсыныстар, келісімдер. Қаржы міндеттемелерінің орындалуы, негізінен, азаматтар мен лауазымды адамдардың саналы келісімдері арқылы қамтамасыз етіледі. Қаржы міндеттемелерін орындамаған шаруашылық органдары мен азаматтарға күштеу әдістері қолданылады: бюджетке уақтылы төленбеген төлемдер үшін айып пұлдары салынады. Қаржы-құқық нормаларын бұзғандарға айып салу-жауапкершілік шараларының бірі. Олар ақшалай салынып, нормаларды бұзғандарға қолданылатын тиісті шаралар болып табылады. Айыптар: айыпақы, пұрсатпұлы, қаржыландыруды немесе несие беруді доғару, процесті өсіру, үнемдемегені үшін тарифтерді көтеру т.б. Қаржы қызметін жүзеге асыру барысында мемлекеттік органдар белгілі бір қаржылық заң актілерін қабылдайды. Бұлар арқылы олар өздерінің өкілеттері шеңберінде қаржы ресурстарын жұмылдыру, бөлу, пайдалану, олардың шығындарын бақылау жөніндегі қаржы қатынастарын реттейді және бұл қатынастарға қатысушыларды басқарады. Қаржылық құқықта қоғамдық қатынастарды құқықтық реттеудің 2 әдісі қолданылады: 1.Мемлекетгік - өктем, императивтік әдіс; 2.Қаржылық - шартты, диспозитивтік әдіс. Мемлекет тарапынан, қаржылық құқықтың нормаларымен реттелген қаржылық қатынастар қаржылық құқықтық қатынастарға айналады. Қаржылық құқықтық қатынастардың объектісі деп, осы қатынастардың материалдық мәнінен бөлектенбейтін, олардың субъектілерінің қызметтерінің нәтижесін айтамыз.
7. Мемлекеттің ақша жүйесінің құқықтық негіздеріне сипаттама беріңіз.
Ақша жүйесі - бұл елдегі ақша айналымын ұйымдастырудың нысаны. Ақша жүйесі бірнеше элеметтерден тұрады. ҚР-ң ақша жүйесіне келесілер кіреді: ресми ақшалай бірлік; қолма-қол ақшаны эмиссиялау тәртібі, ақша айналымымен ұйымдастыру және реттеу. ҚР-ң ресми ақшалай бірлігі (валютасы) - теңге. ҚР-ң территориясына өзге ақшаларды енгізу, шығаруға тыйым салынады. Ақша - экономикалық категория. Экономикалық әдебиетте ақша тауарлық әлемнен ерекшеленген тауар ретінде анықталады. Ақша экономикалық көрініс сияқты түрлі функцияларды орындайды. Ең алдымен Олар - тауарлық және тауарлық емес операцияларда, төлем құралы болып табылады. Нақты ақша айналымы эмиссиядан, яғни айналымға шығудан басталады. Нақты ақшаларды эмиссиялау, олардың айналымға шығудан ұйымдастыруды ҚР-ң Ұлттық банкі жүзеге асырылады. Нақты ақшалар Ұлтттық банктің шартсыз міндеттемесі болады және оның активтерімен қамтылады.Вексельдік айналым мәселесі ерекше актуальды болып келеді. Вексельдің мәні мынада: өзге субъектіге қарызы бар бір субъект оған соманы айқын мерзімде төлейтіні туралы вексель береді. Вексельді алған тұлға өзінің ақшалай міндеттемесін 3-тұлғаға беруге құқылы. Бұл тізбек әрі қарай жалғастырылады. Нақты емес ақша айналымының үшінші түрі- бұл банктердің несиелік карточкалары. Олар дамыған елдерде кең таралған. Несиелік карточкалар былай қолданылады, олар арнайы құрылғыларға орналастырғанда, карточка чегінің шотындағы банкпен байланысын қамтамасыз етеді. Валюта (итальян сөзі, сөзбе - сөз - құн) - елдің ақша бірлігі, оның шартты түрі, халықаралық төлем - есеп айырысу айналымның каналдары арқылы ұлттық ақшаларды қолданудың ерекше формасы. Валюта термині екі мағынада қолданылады: біріншіден, бұл мемлекеттің ақшалай бірлігі; екіншіден, бұл шет елдердің ақшалай бірліктері. Қаржылық қатынастарда және қаржы құқығында валюта термині жиі түрде екінші мағынада қолданылады. Валюта бағамдары - бұл елдің территориясында айналым тәртібі орнатылған қатынастағы бағамдар. Валюта бағамдарына: а) шетел валютасы; б) шетел валютаға бағалы қағаздар; в) бағалы металдар; г)табиғи бағалы тастар. Валюталық реттеу - бұл валюталық операциялар жасау тәртібін реттеуге бағытталған мемлекеттік органдардың қызметі. Валюталық реттеу процесінде осы реттеуді жүзеге асырылатын органдардың жүйесін өзгертеді. Валюталық құқықтық реттеу екі дәрежеде жүзеге асырылады: нормативті және индивидуалды.
8. Ақшаның ұғымы және функцияларын атаңыз.
Ақша жүйесі - бұл елдегі ақша айналымын ұйымдастырудың нысаны. Ақша жүйесі бірнеше элеметтерден тұрады. ҚР-ң ақша жүйесіне келесілер кіреді: ресми ақшалай бірлік; қолма-қол ақшаны эмиссиялау тәртібі, ақша айналымымен ұйымдастыру және реттеу. ҚР-ң ресми ақшалай бірлігі (валютасы) - теңге. ҚР-ң территориясына өзге ақшаларды енгізу, шығаруға тыйым салынады. Ақша - экономикалық категория. Экономикалық әдебиетте ақша тауарлық әлемнен ерекшеленген тауар ретінде анықталады. Ақша экономикалық көрініс сияқты түрлі функцияларды орындайды. Ең алдымен Олар - тауарлық және тауарлық емес операцияларда, төлем құралы болып табылады. Нақты ақша айналымы эмиссиядан, яғни айналымға шығудан басталады. Нақты ақшаларды эмиссиялау, олардың айналымға шығудан ұйымдастыруды ҚР-ң Ұлттық банкі жүзеге асырылады. Нақты ақшалар Ұлтттық банктің шартсыз міндеттемесі болады және оның активтерімен қамтылады. Вексельдік айналым мәселесі ерекше актуальды болып келеді. Вексельдің мәні мынада: өзге субъектіге қарызы бар бір субъект оған соманы айқын мерзімде төлейтіні туралы вексель береді. Вексельді алған тұлға өзінің ақшалай міндеттемесін 3-тұлғаға беруге құқылы. Бұл тізбек әрі қарай жалғастырылады. Нақты емес ақша айналымының үшінші түрі - бұл банктердің несиелік карточкалары. Олар дамыған елдерде кең таралған. Несиелік карточкалар былай қолданылады, олар арнайы құрылғыларға орналастырғанда, карточка чегінің шотындағы банкпен байланысын қамтамасыз етеді.
9. Мемлекеттің ақша реформаларын сипаттаңыз.
Валюта (итальян сөзі, сөзбе - сөз - құн ) - елдің ақша бірлігі, оның шартты түрі, халықаралық төлем - есеп айырысу айналымның каналдары арқылы ұлттық ақшаларды қолданудың ерекше формасы. Валюта термині екі мағынада қолданылады: біріншіден, бұл мемлекеттің ақшалай бірлігі; екіншіден, бұл шет елдердің ақшалай бірліктері. Қаржылық қатынастарда және қаржы құқығында валюта термині жиі түрде екінші мағынада қолданылады. Валюта бағамдары - бұл елдің территориясында айналым тәртібі орнатылған қатынастағы бағамдар. Валюта бағамдарына: а) шетел валютасы; б) шетел валютаға бағалы қағаздар; в) бағалы металдар; г)табиғи бағалы тастар. Валюталық реттеу - бұл валюталық операциялар жасау тәртібін реттеуге бағытталған мемлекеттік органдардың қызметі. Валюталық реттеу процесінде осы реттеуді жүзеге асырылатын органдардың жүйесін өзгертеді. Валюталық құқықтық реттеу екі дәрежеде жүзеге асырылады: нормативті және индивидуалды. Ұлттық валюта - елдің ақша бірлігі. Ол қолма-қол формада (банкнота, монета ) және қолма-қол емес формада (банктік шоттарда ақша қалдығы) болады. Оның эмитенттері ұлттық орталық банк және коммерциялық банктер. Ұлттық валюта жүйесінің негізгі элементтері төмендегілер: ұлттық валюта; ұлттық валютаның шетел валютасына айырбасталу жағдайлары, яғни айырбасталудың екі турлі болуы: а)шетел валютасына шектеусіз еркін айырбасталатын валюта. 1978 жылдан Халықаралық валюта қорының (ХВҚ) Жарғысында еркін қолданылатын валюта деген ұғым енгізілген. Оған американдық доллар, немістің маркасы, жапон иені, француздық франк, ағылшындық фунт стерлинг; ә) жарым-жартылай айырбасталатын валюта, мысалы, ресейлік рубль; б)айырбасталмаитын (тұйық) валюта; валюталық паритеттің бірдейләк ережесі - валюталардың алтын құрамына байланысты өзара қатысты. Ақша өлшемінің алтын мазмұнына негізделген ондағы алтын паритеті алынып тасталды (Батыста 70-жылдарда, ал КСРО-да 1991 жылдан). ХВҚ-ның Жарғысы бойынша валюта паритеті тек СДР-арнаулы ақша өлшемімен немесе басқа халықаралақ валютамен, бірақ алтын емес, анықталуы мүмкін 70-жылдардың орта шенінен бастап паритеттер валюта қоржыны (корзина) негізінде анықталады. Валюталық бақылау қаржылық бақылаудың түрі болып келеді. Сол кезде ол спецификалық белгілерге ие. Валюталық бақылау органдары - бұл: - ҚР- ң Ұлтттық банкі; - ҚР Үкіметі; - Валюталық бақылау агенттігі. - Валюталық бақылауды тағыда ҚР-ң кеден комитеті жүзеге асырады. - Валюталық операциялар - бұл: - Меншік және өзге құқықтардың валюталық бағамдарға өтумен байланысқан операциялар; - Валюталық бағамдарды ҚР-на енгізу және шығару; - Халықаралық ақшалай аударымдарды жүзеге асыру. Ағымдағы валюталық операциялар келесідей: а) есептесуді жүзеге асыру үшін шетел валютасын ҚР-нан аудару; б) қаржылық несиелер алу және беру. в) капитал қозғалысымен байланысқан несиелер мен өзге операциялар бойынша пайыздарды, дивиденттерді және өзге пайдаларды аудару. г) тауарлық емес сипаттағы аударымдар. Капитал қозғалысымен байланысқан валюталық операциялар келесідей: а) тікелей инвестициялар; б) портфельді инвестициялар; в) ғимаратттар, құрылғылар және өзге мүлікке меншік құқығын төлеуге аударымдар. Ағымдағы операцияларды резиденттердің жүзеге асыру тәртібі: -ағымдағы валюталық операциялар шектеусіз жүзеге асырылады; -капитал қозғалысымен байланысқан валюталық операциялар; -валюталық бағаларды аудару, енгізу және жіберу құқығы. -шетел валютасын ішкі нарықта сату құқығы; -мемлекеттік валюталық резервтерді құру тәртібі; -мемлекеттік валюталық резервтерді құру тәртібі; -валюталық бағамдарды ҚР- нан шығару тәртібі.
10. Мемлекеттің валюта жүйесінің құқықтық негіздерін ашып көрсетіңіз.
Валюта (итальян сөзі, сөзбе - сөз - құн) - елдің ақша бірлігі, оның шартты түрі, халықаралық төлем - есеп айырысу айналымның каналдары арқылы ұлттық ақшаларды қолданудың ерекше формасы. Валюта термині екі мағынада қолданылады: біріншіден, бұл мемлекеттің ақшалай бірлігі; екіншіден, бұл шет елдердің ақшалай бірліктері. Қаржылық қатынастарда және қаржы құқығында валюта термині жиі түрде екінші мағынада қолданылады. Валюта бағамдары - бұл елдің территориясында айналым тәртібі орнатылған қатынастағы бағамдар. Валюта бағамдарына: а) шетел валютасы; б) шетел валютаға бағалы қағаздар; в) бағалы металдар; г)табиғи бағалы тастар. Валюталық реттеу - бұл валюталық операциялар жасау тәртібін реттеуге бағытталған мемлекеттік органдардың қызметі. Валюталық реттеу процесінде осы реттеуді жүзеге асырылатын органдардың жүйесін өзгертеді. Валюталық құқықтық реттеу екі дәрежеде жүзеге асырылады: нормативті және индивидуалды. Ұлттық валюта - елдің ақша бірлігі. Ол қолма-қол формада (банкнота, монета) және қолма-қол емес формада (банктік шоттарда ақша қалдығы) болады. Оның эмитенттері ұлттық орталық банк және коммерциялық банктер. Ұлттық валюта жүйесінің негізгі элементтері төмендегілер: ұлттық валюта; ұлттық валютаның шетел валютасына айырбасталу жағдайлары, яғни айырбасталудың екі турлі болуы: а) шетел валютасына шектеусіз еркін айырбасталатын валюта. 1978 жылдан Халықаралық валюта қорының (ХВҚ) Жарғысында еркін қолданылатын валюта деген ұғым енгізілген. Оған американдық доллар, немістің маркасы, жапон иені, француздық франк, ағылшындық фунт стерлинг; ә) жарым-жартылай айырбасталатын валюта, мысалы, ресейлік рубль; б) айырбасталмаитын (тұйық) валюта; валюталық паритеттің бірдейләк ережесі - валюталардың алтын құрамына байланысты өзара қатысты. Ақша өлшемінің алтын мазмұнына негізделген ондағы алтын паритеті алынып тасталды (Батыста 70-жылдарда, ал КСРО-да 1991 жылдан). ХВҚ-ның Жарғысы бойынша валюта паритеті тек СДР-арнаулы ақша өлшемімен немесе басқа халықаралақ валютамен, бірақ алтын емес, анықталуы мүмкін 70-жылдардың орта шенінен бастап паритеттер валюта қоржыны (корзина) негізінде анықталады. Нарыққа өту кезінде Қазақстан Республикасы егеменді ел ретінде өзінің тәуелсіз дамуы кезеңінде валюталық саясат жүргізуі керек. Қазақстанның алдында шетелдермен дербес валюта қатынастарын құрумен қатар халық шаруашылығын қайта құру, оны нарық рельстеріне түсіру мәселелерін бірге шешу міндеттері тұрды. Қазақстан 1992 жылдың шілдесінде ХВҚ-ға мүше болып кіргеннен бастап өзінің валюта қатынастарын Ямайка валюта жүйесінің құрылымдық қағидалары мен қордың жарғысына сәйкес қалыптастыруда. Валюта қатынастарын ұйымдастыру үшін 1993 жылдың 14 сәуірінде Валюталық реттеу туралы алғашқы заң қабылданды. Ол кезде Қазақстан сом аймағында болғандықтан шетелдермен жеке валюталық байланыстары жоқтың қасында болатын. Сонымен қатар еліміз өзінің ұлттық валютасын айналымға шығаруға дайындап, жеке алтын валюта резервтерін құру жұмыстарын жүргізумен шұғылдануда еді. Қабылданған заң бағаны ырқына жіберу (либерализация) деңгейіне сәйкес келіп, кейбір жағдайларда дамып келе жатқан валюта қатынастарына тіпті қарама-қайшы сипатта болды. 1996 жылы 24 желтоқсанда Қазақстанда Валюталық реттеу туралы жаңадан заң қабылданды. Қазақстан Республикасының шетелдермен жүргізілетін валюталық қатынастарының негізгі элементтері республикада қабылданған заңдарда айқындалған. Олар жоғарыда айтылған заңға қоса, Қазақстан Республикасының ақша жүйесі туралы 1993 жылдың 13 желтоқсандағы заң. Қазақстан заңдары бойынша валюталық реттеудің объектісі болып шетел валютасы, шетел валютасындағы бағалы қағаздар, валюталық құндылықтарды, аффинирленген (тазартылған) алтын мен басқа да бағалы металдарды республикаға әкелу, алып кету және жіберу тәртібін белгілеу болып есептеледі. Валюталық қатынастардың субъектілері болып резиденттер және резидент еместер саналады. Резиденттерге жататындар: Қазақстан Республикасында тұратын жеке кәсіпкерлер, оның ішінде уақытша шетелдерге мемлекеттік қызметте жүргендер Қазақстан Республикасының заңдары бойынша құрылған заңды тұлғалар, сондай - ақ олардың Қазақстан территориясындағы филиалдары және одан тыс жерлердегі өкілдіктері.
11. Валюта реттеудің ұғымына анықтама беріңіз.
Валюта (итальян сөзі, сөзбе - сөз - құн) - елдің ақша бірлігі, оның шартты түрі, халықаралық төлем - есеп айырысу айналымның каналдары арқылы ұлттық ақшаларды қолданудың ерекше формасы. Валюта термині екі мағынада қолданылады: біріншіден, бұл мемлекеттің ақшалай бірлігі; екіншіден, бұл шет елдердің ақшалай бірліктері. Қаржылық қатынастарда және қаржы құқығында валюта термині жиі түрде екінші мағынада қолданылады. Валюта бағамдары - бұл елдің территориясында айналым тәртібі орнатылған қатынастағы бағамдар. Валюта бағамдарына: а) шетел валютасы; б) шетел валютаға бағалы қағаздар; в) бағалы металдар; г)табиғи бағалы тастар. Валюталық реттеу - бұл валюталық операциялар жасау тәртібін реттеуге бағытталған мемлекеттік органдардың қызметі. Валюталық реттеу процесінде осы реттеуді жүзеге асырылатын органдардың жүйесін өзгертеді. Валюталық құқықтық реттеу екі дәрежеде жүзеге асырылады: нормативті және индивидуалды. Ұлттық валюта - елдің ақша бірлігі. Ол қолма-қол формада (банкнота, монета ) және қолма-қол емес формада (банктік шоттарда ақша қалдығы ) болады. Оның эмитенттері ұлттық орталық банк және коммерциялық банктер. Ұлттық валюта жүйесінің негізгі элементтері төмендегілер: ұлттық валюта; ұлттық валютаның шетел валютасына айырбасталу жағдайлары, яғни айырбасталудың екі турлі болуы: а)шетел валютасына шектеусіз еркін айырбасталатын валюта. 1978 жылдан Халықаралық валюта қорының (ХВҚ) Жарғысында еркін қолданылатын валюта деген ұғым енгізілген. Оған американдық доллар, немістің маркасы, жапон иені, француздық франк, ағылшындық фунт стерлинг; ә) жарым-жартылай айырбасталатын валюта, мысалы, ресейлік рубль; б) айырбасталмаитын (тұйық) валюта; валюталық паритеттің бірдейләк ережесі - валюталардың алтын құрамына байланысты өзара қатысты. Ақша өлшемінің алтын мазмұнына негізделген ондағы алтын паритеті алынып тасталды (Батыста 70-жылдарда, ал КСРО-да 1991 жылдан). ХВҚ-ның Жарғысы бойынша валюта паритеті тек СДР- арнаулы ақша өлшемімен немесе басқа халықаралақ валютамен, бірақ алтын емес, анықталуы мүмкін 70- жылдардың орта шенінен бастап паритеттер валюта қоржыны (корзина) негізінде анықталады.
12. Дүниежүзілік валюта жүйесінің даму кезеңдерін сипаттап көрсетіңіз.
Әлемдік валюта жүйесі - валюталық қатынастарды ұйымдастырудың және реттеудің мемлекетаралық келісіммен баянды етілген нысаны. Әлемдік валюта жүйесі атқарымының сипаты мен тұрақтылығы оның құрылымдық қағидатының дүниежүзілік шаруашылықтың құрылымына, күштердің орналасуына және жетекші елдердің мүдделеріне сәйкес келуі дәрежесіне байланысты. Осы шарттар өзгергенде Әлемдік валюта жүйесі дүркін - дүркін дағдарысқа ұшырап отырады. Әлемдік валюта жүйесі ғалами әлемдік шаруашылық мақсаттарды көздейді. Олар: халықаралық айналымды сенімді төлемдік және есептесу қаражатымен жеткілікті мөлшерде қамтамасыз ету; халықаралық валюталық қатынастардың біршама тұрақтылығын және валюталық тетіктің әлемдік шаруашылықтағы өзгерістерге және әлемдік орталықтар күштерінің ара салмағына икемділікпен бейімделу. Әлемдік валюта жүйесі ұлттық валюта жүйесімен тығыз байланысты. Әйтсе де ұлттық валюта жүйесінің Әлемдік валюта жүйесінен міндеттері, атқарым және реттеу қағидаты, жекелеген елдердің экономикасына және әлемдік шаруашылыққа ықпал етуі жағынан өзгешеленеді. Бұл байланыс пен айырмашылық олардың элементтерінде көрініс табады. Әлемдік валюта жүйесі алғаш рет 19 ғасырда өздігінен қалыптасып, 1867 ж Париж конференциясында мемлекетаралық келісіммен заң жүзінде ресімделді. Онда алтын әлемдік ақшаның бірден бір нысаны деп танылды. Ұзаққа созылған валюталық аласапыраннан кейін 2 Әлемдік валюта жүйесі 1922 жылы Генуэ халықаралық экономика конференциясында үкіметаралық келісіммен ресімделді. 2 дүниежүзілік соғыстан кейін Бруттен Вуд келісімі негізінде 3 Әлемдік валюта жүйесі құрылды. Бұл келісім Бреттен Вудтта өткен валюталық қаржылық конференцияда (1944 ж) қабылданды. Онда доллардың үстемдігіне негізделген долларлық стандарт бекітілді. Бреттен Вуд валюталық жүйесі әлемдік сауда мен өндірістің дамуына 25 жылдай септігін тигізді. Бұл жүйенің дағдарысы 1960 - 70 жылы басталды. Валюталық дағдарыстан шығу жолын ұзақ іздестіру нәтижесінде 1976 - 78 жылдары Ямайка валюталық жүйесі құрылды. 1999 ж Еуропа экономикалық қоғамдастығына мүше елдер аймақтық Еуропа валюталық жүйесін құрды. Ол Әлемдік валюта жүйесі нің құрамдас бөлігі болып табылады.
13. Қаржылық бақылаудың құқықтық негіздеріне сипаттама беріңіз.
Қажылық бақылау мемлекеттің қаржылық қызметінің түрі ретінде есептелінеді, сондай-ақ экономикалық категория ретінде де қаржыларға бақылау функциясы тән болады. Осы бақылау функциясы мемлекеттік қаржыларды қалыптастыру, бөлу және пайдалануын ұйымдастыру процестерінің заңды негізде және мақсатқа сәйкес жүргізілуіне қадағалауды жүзеге асыруды қамтамасыз етеді. Қаржылық бақылаудың мына келесідей міндеттері болады: қаржылық қызметтің барысында заңдылықтың сақталуын қамтамасыз ету; мемлекеттің ақша қаржаттарының орынды және тиімді түрде пайдалануын қамтамасыз ету; кәсіпорындар мен ұйымдардың мемлекет алдындағы қаржылық міндеттемелерінің орындалуын тексеру; мемлекеттік кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржылық операцияларының тиімді және белгілі мақсатқа сәйкес жүргізілуін тексеру; мемлекеттік емес шаруашылық субьекетілерінің ақшалай операцияларының заңды негізде жүзеге асырылуын тексеру; қаржылық тәртіптің сақталуын қамтамасыз ету мақсатында қаржылық тәртіп бұзушылықтың алдын алу және жою. Сонымен қатар, осы қаржылық қызмет аясындағы уәкілетті қаржылық органдардың қызметтеріне де бақылау жүргізіледі. Сондықтан қаржылық бақылаудың ұғымын екі тұрғыдан түсіндіріледі. Қаржылық бақылау деп, мемлекеттің ақша қорларын қалыптастыру, бөлу және мемлекеттің ақша қорларын қаражаттарын пайдалану процестерінің заңды түрде, сондай-ақ мақсатқа сәйкес жүргізілуін тексеруді айтамыз. Қаржылық бақылаудың екінші ұғымы қаржылық қызметке қатысушылардың өз қаржылық міндеттерін орындауларын тексеру жөніндегі мемлекеттік уәкілетті органдардың іс-қимылдары болып табылады. Қаржылық бақылау мақсаты: 1)Қаржылық заңды бұзу фактілерін анықтау және қаржылық қызмет қатысушыларының өз міндеттерін дұрыс орындау фактілерін анықтау. 2)Кінәлілерді анықтау және оларды жауапкершілікке тарту. 3)Қаржылық тәртіп бұзуды жою, яғни мемлекеттің қаржылық мүдделерін қорғау болып табылады және қаржылық қызмет қатысушылары өз міндеттерін толық қатаң сақтау. Қаржылық бақылау мемлекеттің қаржылық қызметінің маңызды бағыты және ол келесі элементтерден тұрады: Бақылау объектісі; Бақылау субъектісі; Бақылау пәні; Бақылау мақсаты; Бақылауды жүзеге асыру тәсілдері. Бұл элементтердің мазмұнын келесі сұрақтар бойынша шешуге болады. Кім тексереді? Кімді тексереді? Нені тексереді? Не үшін тексереді? Қалай тексеріледі? Қаржылық бақылау субъектілері тиісті өкілеттігі бар мемлекеттік органдар мен мемлекеттік емес органдар мемлекеттің тапсырмасы бойынша жұмыс істейді. Қаржылық бақылау объектілері мемлекеттік органдар, мемлекеттік заңды тұлғалар, мемлкеттік емес заңды тұлғалар және жеке азаматтар. Бақылау пәні бұл бақылау объектісінің өз міндеттерін орындау кезіндегі іс-әрекеттері болып табылады. Ол бақылау обьектісімен анықталады. Қаржылық бақылау қатысушылары екіге бөлінеді: Басқару субьектісі және басқару обьектісі. Қаржылық бақылаудың негізгі обьектісі бұл шартты жүргізуші субьектілер және олар қаржылық бақылау сферасы қаржылық қызмет сферасымен байланысты. Қаржы заңдылығының орындалуын және қаржы тәртібінің сақталуын қамтамасыз ету құралдары: Құқық бұзушыларға қаржылық құқықтық санкцияларды қолдану; Азаматтарды қаржы органдарынан және заңды тұлғалардың лауазымды тұлғаларын әкімшілік жауапкершілікке тарту; Лауазымды тұлғаларды тәртіптік жауапкершілікке тарту; Қылмыстық жауапкершілікке тарту.
14. Қаржылық бақылаудың ұғымы, субьектілері, обьектілері, міндеттері, әдістерін атаңыз.
Қаржылық бақылаудың мына келесідей міндеттері болады: қаржылық қызметтің барысында заңдылықтың сақталуын қамтамасыз ету; мемлекеттің ақша қаржаттарының орынды және тиімді түрде пайдалануын қамтамасыз ету; кәсіпорындар мен ұйымдардың мемлекет алдындағы қаржылық міндеттемелерінің орындалуын тексеру; мемлекеттік кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржылық операцияларының тиімді және белгілі мақсатқа сәйкес жүргізілуін тексеру; мемлекеттік емес шаруашылық субьекетілерінің ақшалай операцияларының заңды негізде жүзеге асырылуын тексеру; қаржылық тәртіптің сақталуын қамтамасыз ету мақсатында қаржылық тәртіп бұзушылықтың алдын алу және жою. Сонымен қатар, осы қаржылық қызмет аясындағы уәкілетті қаржылық органдардың қызметтеріне де бақылау жүргізіледі. Сондықтан қаржылық бақылаудың ұғымын екі тұрғыдан түсіндіріледі. Қаржылық бақылау деп, мемлекеттің ақша қорларын қалыптастыру, бөлу және мемлекеттің ақша қорларын қаражаттарын пайдалану процестерінің заңды түрде, сондай-ақ мақсатқа сәйкес жүргізілуін тексеруді айтамыз. Қаржылық бақылаудың екінші ұғымы қаржылық қызметке қатысушылардың өз қаржылық міндеттерін орындауларын тексеру жөніндегі мемлекеттік уәкілетті органдардың іс-қимылдары болып табылады. Қаржылық бақылау субъектілері тиісті өкілеттігі бар мемлекеттік органдар мен мемлекеттік емес органдар мемлекеттің тапсырмасы бойынша жұмыс істейді. Қаржылық бақылау объектілері мемлекеттік органдар, мемлекеттік заңды тұлғалар, мемлкеттік емес заңды тұлғалар және жеке азаматтар. Бақылау пәні бұл бақылау объектісінің өз міндеттерін орындау кезіндегі іс-әрекеттері болып табылады. Ол бақылау обьектісімен анықталады. Қаржылық бақылауды жүзеге асыру әдістеріне мыналар жатады: 1.Ревизия. 2.Алғашқы ақша құжаттарын тексеру. 3.Бухгалтерлік есеп тіркеліміндегі жазуларды тексеру. 4.Статистикалық және бухгалтерлік есептеулерді тексеру. 5.Жоспарлар мен сметаларды тексеру. 6.Тексеру кезінде туындаған мәселелер бойынша лауазымды адамдар мен материалдық жауаптылық жүктелген тұлғалардан жазбаша түсініктемелер алу. 7.Негізгі қорларды, нақты ақша қаражаттарын және тауарлық-материалдық құндылықтарды түгелдеу. 8.Банктер мен басқа да есеп айырысу мекемелеріне ресми сұраныс жасау. 9.Құқық қорғау органдары мен соттардан түскен ақпараттарға талдау жасау. Қаржылық бақылау әдістерінің ішіндегі ең бастысы ревизия болып табылады. Ревизия дегеніміз бұл кәсіпорынның қаржы - шаруашылық қызметінің заңдылығын алғашқы құжаттармен бухалтерлік жазбалар арқылы тексеруге негізделген әдіс.
15. Қаржылық бақылаудың жіктелуін жазыңыз.
Қаржылық бақылаудың жіктелуі субъектлердегі айырмашылықтарға, бақылау іс-қимылдарын жүргізудің уақытына, бақылауды жүргізудің тәсілдеріне негізделген. Осы белгілеріне қарай, қаржылық бақылау үш бағыт бойынша: түрлері, нысандары оны жүзеге асырудың әдістері бойынша жүзеге асырылады. Бақылауды жүзеге асыратын субъектілерге қарай бақылаулар келесі түрлерге бөлінеді: - жалпы мемлекеттік (мемлекеттік, ведомствалық, ішкі шаруашылықтық, парламенттік); - қоғамдық (профсоюздік, партиялық және массалық қозғалыстар және т.б.). Жалпы мемлекеттік бақылау кез-келген объектіге қатысты оның ведомстволық және меншіктік нысанына байланыссыз жүргізілетін бақылау.Оны мемлекеттік билік пен басқару органдары жүзеге асырады. Жалпы мемлекеттік бақылаудың келесідей түрлерін атап көрсетуге болады: салықтық, бюджеттік, валюталық және кедендік бақылау. Ведомстволық қаржылық бақылау жеке министрліктің, ведоствоның өкілдіктері шегінде олардың жүйесіне кіретін шаруашылық жүргізуші субъектлердің қаржы-шаруашылық қызметіне жүргізіледі. Оның негізгі міндетіне мыналар жатады: жоспарлы тапсырмалардың орындалуын, материалдық және қаржы ресурстарын тиімді, үнемді пайдаланылуын, меншіктің сақталымдығын, бухгалтерлік есептің дұрыс жүргізілуін, бақылау - тексеріс жұмысының мән-жайын бақылау, заң бұзушылықтарды айқындау. Ішкі шаруашылық бақылау кәсіпорындар мен ұйымдардың қызметтеріне экономикалық және қаржылық ұйымдарға жүргізіледі. Мұндай бақылаудың объектісіне шаруашылық және қаржылық қызмет жатады. Қоғамдық бақылау түрлі қоғамдық ұйымдар жүзеге асыратын бақылау түрі. Бұл бақылаудың объектісі олардың алдында тұрған міндеттерге байланысты. Тәуелсіз бақылау арнайы мамандандырылған органдар арқылы - аудиторлық ұйымдар мен фирмалар арқылы жүргізіледі. Қаржылық бақылау жүргізілу уақытына сәйкес келесі түрлерге бөлінеді: 1)Алдын - ала бақылау; 2)Кейінгі бақылау. Алдын - ала қаржылық бақылау қаржылық операциялар жүрзілер алдында жүзеге асырылады. Ол қаржылық болжау мен бағдарламаларды және барлық деңгейдегі бюджеттік жоспарларды құру үрдісіне негізделген нақты бағалау жүргізуге мүмкіндік береді. Кейінгі қаржылық бақылау есептік кезең соңындағы қаржылық және бухгалтерлік тексеріс пен талдау негізінде жүргізіледі. Бақылаудың бұл түрі шаруашылық қызметтің нәтижелерін бағалау үшін және қаржылық стратегияның тиімді жүзеге асырылуын бағалау үшін қолданылады.
16. Қаржылық бақылау органдары және олардың компетенциясын ашыңыз.
Қаржылық бақылаудың тиімділігі көп жағдайда оны ұтымды ұйымдастырумен, бақылаудың субъектілерін, олардың құқықтары мен міндеттерін айқын етіп анықтаумен, қаржылық бақылауды жүргізудің нысандарын және әдістерін дұрыс ұйымдастырумен анықталады. Жалпы мемлекеттік қаржылық бақылауды мемлекеттік билік пен басқарудың мына органдары жүргізеді: Президенттің аппараты, Қазақстан Республикасының Парламенті, Үкіметі, жергілікті өкілдікті органдар (депутаттардың жиналыстары), жергілікті әкімшілік органдары. Бақылаудың бұл түрін Қазақстан Республикасы Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін мемлекеттік қаржылық бақылаудың жоғары органы болып табылатын Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитеті жүргізеді. Жалпымемлекеттік бақылауды жүзеге асыратын органдарға сондай-ақ Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі, Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігі, Ұлттық банкі жатады. Қаржы министрлігі, оның Қаржылық бақылау комитеті және аумақтық қаржы органдары әлеуметтік-экономикалық сфераның қаржы саласын тексереді. Олар жоспар, қаржыландырудың дара жоспары және қаржылық тәртіптің сақталуын, кірістерді есептеудің дұрыстығын, толымдылығын және дер кезділігін, мемлекет қаражаттарының жұмсалу заңдылығы мен мақсатқа сәйкестігін, бухгалтерлік есеп-қисаптың және есептеменің дұрыстығын бақылап отырады. Қаржылық бақылау комитетінің маңызды функциясы бірлескен және шетелдік кәсіпорындарды, экспорттық-импорттық операцияларды валюталық бақылау болып табылады. Мемлекеттік қаржылық бақылау органдарының жүйесін: Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитеті; мәслихаттардың тексеру комиссиялары; Қазақстан Республикасының Үкіметі уәкілетті берген ішкі бақылау жөніндегі орган; орталық мемлекеттік органдардың ішкі бақылау службалары; облыстық бюджеттен, республикалық маңызы бар қаланың, астананың бюджеттерінен қаржыландырылатын атқарушы органдардың ішкі бақылау қызметтері құрайды. Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитеті Қазақстан Республикасы Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін республикалық бюджеттің атқарылуын сыртқы бақылауды жүзеге асыратын мемлекеттік қаржылық бақылаудың жоғарғы органы болып табылады. Мәслихаттардың тексеру комиссиялары жергілікті деңгейде сыртқы мемлекеттік қаржылық бақылауды жүзеге асырады. Барлық баспалдақтардың өкілетті органдары (мәслихаттар, депуттардың жиналыстары) бюджеттерді және олардың атқарылуы туралы есептерді қарау және бекіту үдерісінде қаржылық бақылауды жүзеге асырады. Яғни олар бақылауды екі нысанда - алдын ала және кейінгі нысанда жүзеге асырады. Ағымдағы бақылау олардың қызметінде болғанымен негізгісі болып табылмайды. Бақылаудың негізгі әдісі тексерулер болып табылады. Бақылау объекті жергілікті ақшалай қорлар болып келеді. Мәслихаттың тексеру комиссиясы Есеп комитетінің функцияларына ұқсас, бірақ тиісті жергілікті деңгейге қатысты функцияларды орындайды. Мемлекеттік бақылауды өздерінің өкілеттік шектерінде Қаржы министрлігінің заңи тұлға құқығындағы Қазынашылық комитеті де орындайды. Қазынашылық органдарының негізгі міндеттерінің бірі республикалық бюджеттің кассалық атқарылуын ұйымдастыру, жүзеге асыру және бақылау болып табылады.
17. Қаржылық бақылаудың әдістерін атаңыз.
Қаржылық бақылауды жүзеге асыру әдістеріне мыналар жатады: 1.Ревизия. 2.Алғашқы ақша құжаттарын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Мемлекеттің қаржылық қызметі - қаржы, несие және мемлекеттік органдардың мемлекеттің ақша қорларын қалыптастыру, бөлу және пайдалануға бағытталған қызметі. Мемлекеттің қаржы жүйесінің бүгінгі таңда атқаратын қызметі мемлекеттік және жекеменшік қаржылардың аясыңдағы мүдделердің біршама болса да теңдестірілуін камтамасыз етуге бағытталады. Мемлекеттің қаржы жүйесіндегі әр түрлі қаржылардың функциялары тек мемлекеттің қаржылық қызметінің басымды бағыттарында іске асырылады. Мемлекеттің қаржылық қызметі мемлекеттің біртүтас өзінің немесе оның уәкілетті мемлекеттік органдарының Қазақстан Республикасының қаржылық құрылысын үйымдастыру және оның тұрақтылығын, тиімді жұмыс істеуін қамтамасыз ету, қоғамдық-мемлекеттік мүдделердін әлеуметтік-экономикалық және саяси-әкімшілік басымдықтарын айкындау, сондай-ақ мемлекеттік функцияларды атқаруға кажетгі ақшалай қорларды қалыптастыру, бөлу және оларды пайдалануды ұйымдастыру, елдің қаржы жүйесін халықаралық қаржы жүйесіне интеграциялау жөніндегі және т.б. іс қимылдары мен қызметін қамтиды. Мемлекеттің қаржылық қызметінің басты мақсатына қоғамның әлеуметтік-экономикалық инфракұрылымдарының тиісінше жұмыс істеулері үшін ыңғайлы жағдай жасау, оның ішінде қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды, ауыл-селоның өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылымдарын дамыту, сондай-ақ Қазақстанның Дүниежүзілік сауда ұйымына кіруі жөніндегі қаржылық экономикалық дайындық іс-шараларын аяқтау жатады. Мемлекеттің қаржылық қызметінің аясы қаржылық құқықтың ауқымы болғандықтан уәкілетті мемлекеттік органдардың тиісті ақшалай қорларды қалыптастыру, бөлу және оларды пайдалануды ұйымдастыру жөніндегі қызметі әрқашанда қаржыллық құқықтық нормалардың негізінде, б.а. тек құқықтық нысанда жүзеге асырылады. Мемлекеттің қаржылық кызметінің құқыктық нысандары ретінде, қаржылық қызметтің жалпы және арнаулы мәселелері бойынша, өз құзыреті шегінде уәкілетті мемлекіеттік органдар қабылдаған нормативтік қаржылық құқьпсгық актілер көрініс табады. Мемлекетгің қаржылық қызметінің құқықтық негіздерін Қазақстан Республикасы Конституциясының тиісті ережелері мен қаржылық заңнамалық актілер құрайды. Қаржылық заңнамалық актілер арнаулы және жалпы болып бөлінеді. Арнаулы қаржылық заңнамаға нормативтік қаржылық құқықтық актілер (қаржылар туралы заңдар), ал жалпы қаржылық заңнамаға мемлекеттің қаржылық қызметін белгілі бір көлемде реттейтін Қазақстан Республикасының өзге де заңнамалық актілерінің нормалары жатады. Мемлекеттік қаржы қызметінің әлеуметтік басқару механизмінің қажетті, маңызды құрамды бөлігі ретінде қатысады. Мемлекеттің қаржы қызметінің мазмұны әртүрлі бағыттардағы функцияларынан көрініс табады. Мемлекеттік ақша қорын қалыптастыру, бөлу, пайдалану, ұйымдастыру және оларға қарсы бақылау елдің ақшалай инфрақұрылымдарын құру, ақша эмиссиясы және мемлекеттік құнды эмиссиясы, қаржылық, несиелік және фискальды мемлекеттік органдардың қалыптасуы. Мемлекеттің қаржылық сферасындағы мемлекеттік органдарды анықтау, қаржы заңдылықтарын бұзғаны үшін заңды жауаптылық анықталады.
2. Қаржының ұғымы мен мемлекеттік қаржының функцияларына сипаттама беріңіз.
Қаржы әртүрлі және көп салалы функциялардан тұрады, яғни келесі бағыттар бойынша әрекет етеді: мемлекеттік ақша қорын ұйымдастыру, мемлекеттік қаржы ресурсының орналастырылуы, мемлекеттік қаржы ресурстарының қолдыну мекемесі, мемлекеттің қаржысын бақылауды ұйымдастыру үшін, мемлекеттің қаржылық саласында ақша құрамын бөлу және қолдануды ұйымдастыру, ақша эмиссиясы және мемлекеттік бағалы қағаздар, мемлекеттік қаржы несие және фискальды органдарды ұйымдастыру, мемлекеттік қаржы құзіретіндегі органдардың қаржы сферасындағы іс - әрекеттерін қалыптастыру, қаржылық заң бұзушылықты қаржы заңдарына ұйымдастыру, қаржылық - экономикалық жауапкершілікті және әкімшілік территориялық жауапкершілікті ұйымдастыруды жоғарлату, Қазақстанның ұстаным бекініс шептері халықаралық қаржылық қорда және әлемдік банкіде қалыптастыру және т.б. ұйымдастырулар және басқарулар болып табылады. Мемлекеттік қаржы қызметінің әлеуметтік басқару механизмінің қажетті, маңызды құрамды бөлігі ретінде қатысады. Мемлекеттің қаржы қызметінің мазмұны әртүрлі бағыттардағы функцияларынан көрініс табады. Мемлекеттік ақша қорын қалыптастыру, бөлу, пайдалану, ұйымдастыру және оларға қарсы бақылау елдің ақшалай инфрақұрылымдарын құру, ақша эмиссиясы және мемлекеттік құнды эмиссиясы, қаржылық, несиелік және фискальды мемлекеттік органдардың қалыптасуы. Мемлекеттің қаржылық сферасындағы мемлекеттік органдарды анықтау, қаржы заңдылықтарын бұзғаны үшін заңды жауаптылық анықталады. Банк сферасы мен сақтандыру жүйесінің дұрыс функциялық тәуелдігі мен жауапкершілігін нығайту, мемлекеттің алтын валюта толтыру және шекарадан тыс капиталдың өтуін төмендету, инвестициялық бағдарламаларды, жекешелендіру жобаларын басқару сферасындағы мемлекеттік бақылауды күшейту, тікелей шетел инвесторларын тарту, теңге курсының тұрақтылығын шоғырлату немесе т.б. Мемлекеттің қаржылық қызметінің аясы қаржылық құқықтың аясы болғандықтан тиісті ақша қорларын қалыптастыру, бөлу және оларды пайдалануды ұйымдастыру жөніндегі уәкілетті мемлекеттік органдардың қызметі әрқашанда қаржылық - құқықтық нормалардың көмегімен, тек құқықтық нысанда жүзеге асырылады. Мемлекеттің қаржылық қызметінің құқықтық нысандары деп, қаржылық қызметтің жалпы және арнаулы мәселелері бойынша, өз құзіреттері шегінде уәкілетті мемлекеттік органдар қабылдаған нормативтік қаржылық - құқықтық актілерді айтамыз.
3. Мемлекеттік қаржы қызметінің әдістерін ашыңыз.
Қаржы қызметінің қағидалары: - Көпшілік қажеттіліктер мен мүдделердің үстемдігі; - Қоғамдағы бақылау және есеп берушілік; - Ашық және жария заңдылық, ұтымдылық пен тиімділік т.б. Бұл қағидалар ҚР Конституциясымен анықталып, қаржы құқығының нормаларымен нақтыланады. Мемлекеттік қаржы қызметі құқығының негізін ҚР Конституцияларының ережелері құрайды. Қаржылық заңдар арнайы және жалпы болып бөлінеді. Қаржылық қызмет әдістері: Ақша қаражатын қалыптастыру. Бөлу. Пайданы ұйымдастыру. 1)Ақша қаражатын қалыптастыру әдістері. Ақша қаражаттарын мәжбүрлі қамтамасыз түрде олардың иелерін алу, мәжбүрлі қайта қаражаттарын заңды және жеке тұлға алу мемлекет кірісіне мемлекеттік мүлікті іске асыру және пайдаланудан алынған ақша қаражатын тарту эмиссиясы. 2)Бөлу. Қаржылану, несиелену, қаржылық міндеттерді мемлекеттің орындауы. 3)Пайданы ұйымдастыру. Ақша қаражаттарын тағайындауды анықтау, мемлекет қоржынынан алынған алымдарды пайдалану, тәртіп пен нормативтілікті бекіту, ақша қаражатын бөлу. Мемлекеттің қаржылық қызметінің нысандары. Мемлекеттің қаржылық қызметінің аясы қаржылық құқықтың аясы болғандықтан тиісті ақша қорларын қалыптастыру, бөлу және оларды пайдалануды ұйымдастыру жөніндегі уәкілетті мемлекеттік органдардың қызметі әрқашанда қаржылық - құқықтық нормалардың көмегімен, тек құқықтық нысанда жүзеге асырылады. Мемлекеттің қаржылық қызметінің құқықтық нысандары деп, қаржылық қызметтің жалпы және арнаулы мәселелері бойынша, өз құзіреттері шегінде уәкілетті мемлекеттік органдар қабылдаған нормативтік қаржылық - құқықтық актілерді айтамыз
.
4. Қаржылық құқық, пәні және жүйесі, құқықтық әдістеріне анықтама беріңіз.
Қаржы құқығы - бұл мемлекеттік ақша қорларын құру, қалыптастыру және пайдалану процесінде пайда болатын қоғамдық қатынастарды реттейтін заңды нормалардың жиынтығы. Қаржылық құқық қаржы жүйесінің құрылымын орнықтырады. Қаржылық құқығының пәні болып ақша қорларын құру, қалыптастыру және пайдаланудағы мемлекеттің қызметі процесінде пайда болатын қоғамдық қатынастар табылады. Өз мазмұны бойынша бұл қатынастар түрліше болып келеді. Қаржы құқығының пәні болатын қоғамдық қатынастарды келесідей топтарға бөлуге болады: а) Қазақстан Республикасының субъектілері, атқарушы органдары арасында; б) қаржы және салық органдары арасында; в) мемлекеттік қаржылық несиелік органдар арасында; г) мемлекеттік және жергілікті ұйымдар арасында. Қаржылар экономикалық категориялардың бірі болғандықтан жаңағы қоғамдық қатынастар экономикалық қатынастарға жатады, ал осы экономикалық қатынастардың жүйесіне кіретін қаржыларға байланысты қатынастар қаржылық қатынастар болып табылады. Қаржылық құқықтың пәнінің, яғни қаржылық қатынастардың өздеріне тән айрықша белгілері болады. Қаржылық құқық, құқық саласы бола отырып, көптеген қаржылық құқықтық нормалардан тұрады. Осы біртұтас жүйесінің ішінде қаржылық құқық нормалар түрлі институттарға топтастырылады. Қаржылық құқықығының жүйесі - бұл қаржылық құқық қатынастардың объективті шартталған жүйесі. Қаржылық құқығының жүйесі екіге бөлінеді: жалпы және ерекше. Жалпы бөлімге мемлекеттің қаржы қызметінің құқықтық нысандары мен әдістерін бекітетін қаржы құқығының нормалары жатады. Жалпы бөлімнің нормалары ерекше бөлімде нақтыланады. Ерекше бөлім бірнеше бөлімдерден тұрады. Осы бөлімдердің әрқайсысы қаржылық құқықтық нормалардың жиынтығын көрсетеді. Ерекше бөлімге топтастырылған нормалар келесідей саладағы қатынастарды реттейді. а) бюджет жүйесінің; б) мемлекттік қаржылардың; в) мемлекетттік және жергілікті пайдалардың; г) мемлекттік және жергілікті несиенің; д) банктік несиелердің; е) валюталық реттеудің. Қаржы құқығының жүйесінде ҚР қаржы жүйесі объективті экономикалық категория ретінде көрініс табады. Қаржылардың біртұтастығы жалпы бөлімде көрініс тапты. Қаржы құқығының қайнар көздері - бұл мемлекттік атқарушы билІк органдарының құқықтық актілері. Қаржы құқығынң басты қайнар көзі - ҚР Конституциясы онда мемлекеттің қаржы қызметін құқықтық ұйымдастыру негіздері бекітілген. Қаржы құқғының қайнар көздері құқықтық белгілері бойынша бірдей емес.Олардың арасында атқарушы билік органдарының,заңшығарушы органдарының актілері, министрліктердің қаулылары болады. Сонымен қатар қаржылық қатынастарды реттейтін ҚР Президенттің жарлықтары да жатады.
5. Қаржылық құқықтық нормалардың түсінігі, түрлері және құрылымын сипаттаңыз.
Қаржы құқығында құқықтың бастапқы элементтері қаржы-құқық нормалары, яғни қаржы қатынастарындағы мемлекет белгілеген және мемлекеттік мәжбүрлеу шаралар арқылы қамтамасыз етілетін қатаң белгіленген тәртіп ережелері пайдаланылады. Сөйтіп, каржы-құқық нормаларының бұйрық сипатына тән. Олар кесімді түрде қойылған талаптардан тұрады да, қалай болса, солай өзгертуге жол қоймайды, қаржы-қатынастарын қатысушылардың қүқықтары мен міндеттерін дәл анықтайды. Қаржы-құқық нормалары міндетгеуші, тыйым салушы, өкілеттік беруші нормаларға бөлінеді, яғни қаржы-қатынастарына қатысушылардың белгілі бір іс-қимыл жасауға құқықтарын бекітіп береді. Сөйтіп, базистік қатынастар болып табылатын қаржы-қатынастары қаржы-құқық нормаларын пайдалану барысының қаржылық құқық қатынастарына айналады. Оған қатысушылар субъективті заң қүқылары мен міндеттері арқылы өзара байланыста болады, ал қатынастары мемлекеттің күшімен сақталады. Мемлекеттік органдар қаржы құқығы қатынастары қатысушылары кәсіпорындар, ұйымдар, мекемелер, азаматтар орындауға міндетті өкілеттіктерді иеленеді. Мемлекеттің қаржы құқығы қатынастарын жүргізетін органдар басқа қаржы қатынастарына қатысушыларға қатысты тек екім ғана жүргізіп қоймай, белгілі бір міндеттерді де өз мойындарына алады. Оларға қатысушылардың құқықтары мен міндеттері мемлекеттің қамқорлығына алынып, күштеу арқылы қамтамасыз етіледі. Мемлекеттік күштеу әдістері, формалары арқылы шаруашылық жүргізудің нақты нөтижелеріне жеткізетін қаржы құқығы қатынастарын өзгерту қоғамның қаржы өмірін реттеудің қүқықтық механизмі, ал сан алуан қаржы құқығы нормалары мен актілері оның тұтқалары болып табылады. Сөйтіп, қаржы мен қүқық формалары мен әдістері экономикалық процестерге қаржылық құқықтық ықпал етудің біртұтас механизміне айналады. Қаржылық құқықтық реттеудің негізгі әдісі мемлекет тарапынан өкілеттігі бар қаржы қатынастарына қатысушылардың өктемдігі, басқа әдістері ұсыныстар, келісімдер. Қаржы міндеттемелерінің орындалуы, негізінен, азаматтар мен лауазымды адамдардың саналы келісімдері арқылы қамтамасыз етіледі. Қаржы міндеттемелерін орындамаған шаруашылық органдары мен азаматтарға күштеу әдістері қолданылады: бюджетке уақтылы төленбеген төлемдер үшін айып пұлдары салынады. Қаржы-құқық нормаларын бұзғандарға айып салу-жауапкершілік шараларының бірі. Олар ақшалай салынып, нормаларды бұзғандарға қолданылатын тиісті шаралар болып табылады. Айыптар: айыпақы, пұрсатпұлы, қаржыландыруды немесе несие беруді доғару, процесті өсіру, үнемдемегені үшін тарифтерді көтеру т.б. Қаржы қызметін жүзеге асыру барысында мемлекеттік органдар белгілі бір қаржылық заң актілерін қабылдайды. Бұлар арқылы олар өздерінің өкілеттері шеңберінде қаржы ресурстарын жұмылдыру, бөлу, пайдалану, олардың шығындарын бақылау жөніндегі қаржы қатынастарын реттейді және бұл қатынастарға қатысушыларды басқарады. Қаржылық құқықта қоғамдық қатынастарды құқықтық реттеудің 2 әдісі қолданылады: 1.Мемлекетгік - өктем, императивтік әдіс; 2.Қаржылық - шартты, диспозитивтік әдіс. Мемлекет тарапынан, қаржылық құқықтың нормаларымен реттелген қаржылық қатынастар қаржылық құқықтық қатынастарға айналады. Қаржылық құқықтық қатынастардың объектісі деп, осы қатынастардың материалдық мәнінен бөлектенбейтін, олардың субъектілерінің қызметтерінің нәтижесін айтамыз.
6. Қаржылық құқықтық қатынастардың түсінігі мен ерекше белгілерін атаңыз.
Қаржы құқығында құқықтың бастапқы элементтері қаржы-құқық нормалары, яғни қаржы қатынастарындағы мемлекет белгілеген және мемлекеттік мәжбүрлеу шаралар арқылы қамтамасыз етілетін қатаң белгіленген тәртіп ережелері пайдаланылады. Сөйтіп, каржы-құқық нормаларының бұйрық сипатына тән. Олар кесімді түрде қойылған талаптардан тұрады да, қалай болса, солай өзгертуге жол қоймайды, қаржы-қатынастарын қатысушылардың қүқықтары мен міндеттерін дәл анықтайды. Қаржы-құқық нормалары міндетгеуші, тыйым салушы, өкілеттік беруші нормаларға бөлінеді, яғни қаржы-қатынастарына қатысушылардың белгілі бір іс-қимыл жасауға қүқықтарын бекітіп береді. Сөйтіп, базистік қатынастар болып табылатын қаржы-қатынастары қаржы-қүқық нормаларын пайдалану барысының қаржылық құқық қатынастарына айналады. Оған қатысушылар субъективті заң қүқылары мен міндеттері арқылы өзара байланыста болады, ал қатынастары мемлекеттің күшімен сақталады. Қаржы қызметін қүқықтық қатынастардан тыс жүзеге асыру мүмкін емес. Мемлекеттік мәжбүрлеу шаралары кепілдік беретін өзара байланысты зандық қүқықтары мен міндеттер болған жағдайда, жоспарлаған кірістердің түсуі, олардың белгіленген мақсаттарға сәйкес бөлініп, пайдаланылуы қамтамасыз етіледі. Мемлекеттік органдар қаржы қүқығы қатынастары қатысушылары кәсіпорындар, ұйымдар, мекемелер,азаматтар орындауға міндетті окілеттіктерді иеленеді. Мемлекеттің қаржы қүқығы қатынастарын жүргізетін органдар басқа қаржы қатынастарына қатысушыларға қатысты тек екім ғана жүргізіп қоймай, белгілі бір міндеттерді де өз мойындарына алады. Оларға қатысушылардың қүқықтары мен міндеттері мемлекеттің қамқорлығына алынып, күштеу арқылы қамтамасыз етіледі. Қаржылық құқықтық реттеудің негізгі әдісі мемлекет тарапынан өкілеттігі бар қаржы қатынастарына қатысушылардың өктемдігі, басқа әдістері ұсыныстар, келісімдер. Қаржы міндеттемелерінің орындалуы, негізінен, азаматтар мен лауазымды адамдардың саналы келісімдері арқылы қамтамасыз етіледі. Қаржы міндеттемелерін орындамаған шаруашылық органдары мен азаматтарға күштеу әдістері қолданылады: бюджетке уақтылы төленбеген төлемдер үшін айып пұлдары салынады. Қаржы-құқық нормаларын бұзғандарға айып салу-жауапкершілік шараларының бірі. Олар ақшалай салынып, нормаларды бұзғандарға қолданылатын тиісті шаралар болып табылады. Айыптар: айыпақы, пұрсатпұлы, қаржыландыруды немесе несие беруді доғару, процесті өсіру, үнемдемегені үшін тарифтерді көтеру т.б. Қаржы қызметін жүзеге асыру барысында мемлекеттік органдар белгілі бір қаржылық заң актілерін қабылдайды. Бұлар арқылы олар өздерінің өкілеттері шеңберінде қаржы ресурстарын жұмылдыру, бөлу, пайдалану, олардың шығындарын бақылау жөніндегі қаржы қатынастарын реттейді және бұл қатынастарға қатысушыларды басқарады. Қаржылық құқықта қоғамдық қатынастарды құқықтық реттеудің 2 әдісі қолданылады: 1.Мемлекетгік - өктем, императивтік әдіс; 2.Қаржылық - шартты, диспозитивтік әдіс. Мемлекет тарапынан, қаржылық құқықтың нормаларымен реттелген қаржылық қатынастар қаржылық құқықтық қатынастарға айналады. Қаржылық құқықтық қатынастардың объектісі деп, осы қатынастардың материалдық мәнінен бөлектенбейтін, олардың субъектілерінің қызметтерінің нәтижесін айтамыз.
7. Мемлекеттің ақша жүйесінің құқықтық негіздеріне сипаттама беріңіз.
Ақша жүйесі - бұл елдегі ақша айналымын ұйымдастырудың нысаны. Ақша жүйесі бірнеше элеметтерден тұрады. ҚР-ң ақша жүйесіне келесілер кіреді: ресми ақшалай бірлік; қолма-қол ақшаны эмиссиялау тәртібі, ақша айналымымен ұйымдастыру және реттеу. ҚР-ң ресми ақшалай бірлігі (валютасы) - теңге. ҚР-ң территориясына өзге ақшаларды енгізу, шығаруға тыйым салынады. Ақша - экономикалық категория. Экономикалық әдебиетте ақша тауарлық әлемнен ерекшеленген тауар ретінде анықталады. Ақша экономикалық көрініс сияқты түрлі функцияларды орындайды. Ең алдымен Олар - тауарлық және тауарлық емес операцияларда, төлем құралы болып табылады. Нақты ақша айналымы эмиссиядан, яғни айналымға шығудан басталады. Нақты ақшаларды эмиссиялау, олардың айналымға шығудан ұйымдастыруды ҚР-ң Ұлттық банкі жүзеге асырылады. Нақты ақшалар Ұлтттық банктің шартсыз міндеттемесі болады және оның активтерімен қамтылады.Вексельдік айналым мәселесі ерекше актуальды болып келеді. Вексельдің мәні мынада: өзге субъектіге қарызы бар бір субъект оған соманы айқын мерзімде төлейтіні туралы вексель береді. Вексельді алған тұлға өзінің ақшалай міндеттемесін 3-тұлғаға беруге құқылы. Бұл тізбек әрі қарай жалғастырылады. Нақты емес ақша айналымының үшінші түрі- бұл банктердің несиелік карточкалары. Олар дамыған елдерде кең таралған. Несиелік карточкалар былай қолданылады, олар арнайы құрылғыларға орналастырғанда, карточка чегінің шотындағы банкпен байланысын қамтамасыз етеді. Валюта (итальян сөзі, сөзбе - сөз - құн) - елдің ақша бірлігі, оның шартты түрі, халықаралық төлем - есеп айырысу айналымның каналдары арқылы ұлттық ақшаларды қолданудың ерекше формасы. Валюта термині екі мағынада қолданылады: біріншіден, бұл мемлекеттің ақшалай бірлігі; екіншіден, бұл шет елдердің ақшалай бірліктері. Қаржылық қатынастарда және қаржы құқығында валюта термині жиі түрде екінші мағынада қолданылады. Валюта бағамдары - бұл елдің территориясында айналым тәртібі орнатылған қатынастағы бағамдар. Валюта бағамдарына: а) шетел валютасы; б) шетел валютаға бағалы қағаздар; в) бағалы металдар; г)табиғи бағалы тастар. Валюталық реттеу - бұл валюталық операциялар жасау тәртібін реттеуге бағытталған мемлекеттік органдардың қызметі. Валюталық реттеу процесінде осы реттеуді жүзеге асырылатын органдардың жүйесін өзгертеді. Валюталық құқықтық реттеу екі дәрежеде жүзеге асырылады: нормативті және индивидуалды.
8. Ақшаның ұғымы және функцияларын атаңыз.
Ақша жүйесі - бұл елдегі ақша айналымын ұйымдастырудың нысаны. Ақша жүйесі бірнеше элеметтерден тұрады. ҚР-ң ақша жүйесіне келесілер кіреді: ресми ақшалай бірлік; қолма-қол ақшаны эмиссиялау тәртібі, ақша айналымымен ұйымдастыру және реттеу. ҚР-ң ресми ақшалай бірлігі (валютасы) - теңге. ҚР-ң территориясына өзге ақшаларды енгізу, шығаруға тыйым салынады. Ақша - экономикалық категория. Экономикалық әдебиетте ақша тауарлық әлемнен ерекшеленген тауар ретінде анықталады. Ақша экономикалық көрініс сияқты түрлі функцияларды орындайды. Ең алдымен Олар - тауарлық және тауарлық емес операцияларда, төлем құралы болып табылады. Нақты ақша айналымы эмиссиядан, яғни айналымға шығудан басталады. Нақты ақшаларды эмиссиялау, олардың айналымға шығудан ұйымдастыруды ҚР-ң Ұлттық банкі жүзеге асырылады. Нақты ақшалар Ұлтттық банктің шартсыз міндеттемесі болады және оның активтерімен қамтылады. Вексельдік айналым мәселесі ерекше актуальды болып келеді. Вексельдің мәні мынада: өзге субъектіге қарызы бар бір субъект оған соманы айқын мерзімде төлейтіні туралы вексель береді. Вексельді алған тұлға өзінің ақшалай міндеттемесін 3-тұлғаға беруге құқылы. Бұл тізбек әрі қарай жалғастырылады. Нақты емес ақша айналымының үшінші түрі - бұл банктердің несиелік карточкалары. Олар дамыған елдерде кең таралған. Несиелік карточкалар былай қолданылады, олар арнайы құрылғыларға орналастырғанда, карточка чегінің шотындағы банкпен байланысын қамтамасыз етеді.
9. Мемлекеттің ақша реформаларын сипаттаңыз.
Валюта (итальян сөзі, сөзбе - сөз - құн ) - елдің ақша бірлігі, оның шартты түрі, халықаралық төлем - есеп айырысу айналымның каналдары арқылы ұлттық ақшаларды қолданудың ерекше формасы. Валюта термині екі мағынада қолданылады: біріншіден, бұл мемлекеттің ақшалай бірлігі; екіншіден, бұл шет елдердің ақшалай бірліктері. Қаржылық қатынастарда және қаржы құқығында валюта термині жиі түрде екінші мағынада қолданылады. Валюта бағамдары - бұл елдің территориясында айналым тәртібі орнатылған қатынастағы бағамдар. Валюта бағамдарына: а) шетел валютасы; б) шетел валютаға бағалы қағаздар; в) бағалы металдар; г)табиғи бағалы тастар. Валюталық реттеу - бұл валюталық операциялар жасау тәртібін реттеуге бағытталған мемлекеттік органдардың қызметі. Валюталық реттеу процесінде осы реттеуді жүзеге асырылатын органдардың жүйесін өзгертеді. Валюталық құқықтық реттеу екі дәрежеде жүзеге асырылады: нормативті және индивидуалды. Ұлттық валюта - елдің ақша бірлігі. Ол қолма-қол формада (банкнота, монета ) және қолма-қол емес формада (банктік шоттарда ақша қалдығы) болады. Оның эмитенттері ұлттық орталық банк және коммерциялық банктер. Ұлттық валюта жүйесінің негізгі элементтері төмендегілер: ұлттық валюта; ұлттық валютаның шетел валютасына айырбасталу жағдайлары, яғни айырбасталудың екі турлі болуы: а)шетел валютасына шектеусіз еркін айырбасталатын валюта. 1978 жылдан Халықаралық валюта қорының (ХВҚ) Жарғысында еркін қолданылатын валюта деген ұғым енгізілген. Оған американдық доллар, немістің маркасы, жапон иені, француздық франк, ағылшындық фунт стерлинг; ә) жарым-жартылай айырбасталатын валюта, мысалы, ресейлік рубль; б)айырбасталмаитын (тұйық) валюта; валюталық паритеттің бірдейләк ережесі - валюталардың алтын құрамына байланысты өзара қатысты. Ақша өлшемінің алтын мазмұнына негізделген ондағы алтын паритеті алынып тасталды (Батыста 70-жылдарда, ал КСРО-да 1991 жылдан). ХВҚ-ның Жарғысы бойынша валюта паритеті тек СДР-арнаулы ақша өлшемімен немесе басқа халықаралақ валютамен, бірақ алтын емес, анықталуы мүмкін 70-жылдардың орта шенінен бастап паритеттер валюта қоржыны (корзина) негізінде анықталады. Валюталық бақылау қаржылық бақылаудың түрі болып келеді. Сол кезде ол спецификалық белгілерге ие. Валюталық бақылау органдары - бұл: - ҚР- ң Ұлтттық банкі; - ҚР Үкіметі; - Валюталық бақылау агенттігі. - Валюталық бақылауды тағыда ҚР-ң кеден комитеті жүзеге асырады. - Валюталық операциялар - бұл: - Меншік және өзге құқықтардың валюталық бағамдарға өтумен байланысқан операциялар; - Валюталық бағамдарды ҚР-на енгізу және шығару; - Халықаралық ақшалай аударымдарды жүзеге асыру. Ағымдағы валюталық операциялар келесідей: а) есептесуді жүзеге асыру үшін шетел валютасын ҚР-нан аудару; б) қаржылық несиелер алу және беру. в) капитал қозғалысымен байланысқан несиелер мен өзге операциялар бойынша пайыздарды, дивиденттерді және өзге пайдаларды аудару. г) тауарлық емес сипаттағы аударымдар. Капитал қозғалысымен байланысқан валюталық операциялар келесідей: а) тікелей инвестициялар; б) портфельді инвестициялар; в) ғимаратттар, құрылғылар және өзге мүлікке меншік құқығын төлеуге аударымдар. Ағымдағы операцияларды резиденттердің жүзеге асыру тәртібі: -ағымдағы валюталық операциялар шектеусіз жүзеге асырылады; -капитал қозғалысымен байланысқан валюталық операциялар; -валюталық бағаларды аудару, енгізу және жіберу құқығы. -шетел валютасын ішкі нарықта сату құқығы; -мемлекеттік валюталық резервтерді құру тәртібі; -мемлекеттік валюталық резервтерді құру тәртібі; -валюталық бағамдарды ҚР- нан шығару тәртібі.
10. Мемлекеттің валюта жүйесінің құқықтық негіздерін ашып көрсетіңіз.
Валюта (итальян сөзі, сөзбе - сөз - құн) - елдің ақша бірлігі, оның шартты түрі, халықаралық төлем - есеп айырысу айналымның каналдары арқылы ұлттық ақшаларды қолданудың ерекше формасы. Валюта термині екі мағынада қолданылады: біріншіден, бұл мемлекеттің ақшалай бірлігі; екіншіден, бұл шет елдердің ақшалай бірліктері. Қаржылық қатынастарда және қаржы құқығында валюта термині жиі түрде екінші мағынада қолданылады. Валюта бағамдары - бұл елдің территориясында айналым тәртібі орнатылған қатынастағы бағамдар. Валюта бағамдарына: а) шетел валютасы; б) шетел валютаға бағалы қағаздар; в) бағалы металдар; г)табиғи бағалы тастар. Валюталық реттеу - бұл валюталық операциялар жасау тәртібін реттеуге бағытталған мемлекеттік органдардың қызметі. Валюталық реттеу процесінде осы реттеуді жүзеге асырылатын органдардың жүйесін өзгертеді. Валюталық құқықтық реттеу екі дәрежеде жүзеге асырылады: нормативті және индивидуалды. Ұлттық валюта - елдің ақша бірлігі. Ол қолма-қол формада (банкнота, монета) және қолма-қол емес формада (банктік шоттарда ақша қалдығы) болады. Оның эмитенттері ұлттық орталық банк және коммерциялық банктер. Ұлттық валюта жүйесінің негізгі элементтері төмендегілер: ұлттық валюта; ұлттық валютаның шетел валютасына айырбасталу жағдайлары, яғни айырбасталудың екі турлі болуы: а) шетел валютасына шектеусіз еркін айырбасталатын валюта. 1978 жылдан Халықаралық валюта қорының (ХВҚ) Жарғысында еркін қолданылатын валюта деген ұғым енгізілген. Оған американдық доллар, немістің маркасы, жапон иені, француздық франк, ағылшындық фунт стерлинг; ә) жарым-жартылай айырбасталатын валюта, мысалы, ресейлік рубль; б) айырбасталмаитын (тұйық) валюта; валюталық паритеттің бірдейләк ережесі - валюталардың алтын құрамына байланысты өзара қатысты. Ақша өлшемінің алтын мазмұнына негізделген ондағы алтын паритеті алынып тасталды (Батыста 70-жылдарда, ал КСРО-да 1991 жылдан). ХВҚ-ның Жарғысы бойынша валюта паритеті тек СДР-арнаулы ақша өлшемімен немесе басқа халықаралақ валютамен, бірақ алтын емес, анықталуы мүмкін 70-жылдардың орта шенінен бастап паритеттер валюта қоржыны (корзина) негізінде анықталады. Нарыққа өту кезінде Қазақстан Республикасы егеменді ел ретінде өзінің тәуелсіз дамуы кезеңінде валюталық саясат жүргізуі керек. Қазақстанның алдында шетелдермен дербес валюта қатынастарын құрумен қатар халық шаруашылығын қайта құру, оны нарық рельстеріне түсіру мәселелерін бірге шешу міндеттері тұрды. Қазақстан 1992 жылдың шілдесінде ХВҚ-ға мүше болып кіргеннен бастап өзінің валюта қатынастарын Ямайка валюта жүйесінің құрылымдық қағидалары мен қордың жарғысына сәйкес қалыптастыруда. Валюта қатынастарын ұйымдастыру үшін 1993 жылдың 14 сәуірінде Валюталық реттеу туралы алғашқы заң қабылданды. Ол кезде Қазақстан сом аймағында болғандықтан шетелдермен жеке валюталық байланыстары жоқтың қасында болатын. Сонымен қатар еліміз өзінің ұлттық валютасын айналымға шығаруға дайындап, жеке алтын валюта резервтерін құру жұмыстарын жүргізумен шұғылдануда еді. Қабылданған заң бағаны ырқына жіберу (либерализация) деңгейіне сәйкес келіп, кейбір жағдайларда дамып келе жатқан валюта қатынастарына тіпті қарама-қайшы сипатта болды. 1996 жылы 24 желтоқсанда Қазақстанда Валюталық реттеу туралы жаңадан заң қабылданды. Қазақстан Республикасының шетелдермен жүргізілетін валюталық қатынастарының негізгі элементтері республикада қабылданған заңдарда айқындалған. Олар жоғарыда айтылған заңға қоса, Қазақстан Республикасының ақша жүйесі туралы 1993 жылдың 13 желтоқсандағы заң. Қазақстан заңдары бойынша валюталық реттеудің объектісі болып шетел валютасы, шетел валютасындағы бағалы қағаздар, валюталық құндылықтарды, аффинирленген (тазартылған) алтын мен басқа да бағалы металдарды республикаға әкелу, алып кету және жіберу тәртібін белгілеу болып есептеледі. Валюталық қатынастардың субъектілері болып резиденттер және резидент еместер саналады. Резиденттерге жататындар: Қазақстан Республикасында тұратын жеке кәсіпкерлер, оның ішінде уақытша шетелдерге мемлекеттік қызметте жүргендер Қазақстан Республикасының заңдары бойынша құрылған заңды тұлғалар, сондай - ақ олардың Қазақстан территориясындағы филиалдары және одан тыс жерлердегі өкілдіктері.
11. Валюта реттеудің ұғымына анықтама беріңіз.
Валюта (итальян сөзі, сөзбе - сөз - құн) - елдің ақша бірлігі, оның шартты түрі, халықаралық төлем - есеп айырысу айналымның каналдары арқылы ұлттық ақшаларды қолданудың ерекше формасы. Валюта термині екі мағынада қолданылады: біріншіден, бұл мемлекеттің ақшалай бірлігі; екіншіден, бұл шет елдердің ақшалай бірліктері. Қаржылық қатынастарда және қаржы құқығында валюта термині жиі түрде екінші мағынада қолданылады. Валюта бағамдары - бұл елдің территориясында айналым тәртібі орнатылған қатынастағы бағамдар. Валюта бағамдарына: а) шетел валютасы; б) шетел валютаға бағалы қағаздар; в) бағалы металдар; г)табиғи бағалы тастар. Валюталық реттеу - бұл валюталық операциялар жасау тәртібін реттеуге бағытталған мемлекеттік органдардың қызметі. Валюталық реттеу процесінде осы реттеуді жүзеге асырылатын органдардың жүйесін өзгертеді. Валюталық құқықтық реттеу екі дәрежеде жүзеге асырылады: нормативті және индивидуалды. Ұлттық валюта - елдің ақша бірлігі. Ол қолма-қол формада (банкнота, монета ) және қолма-қол емес формада (банктік шоттарда ақша қалдығы ) болады. Оның эмитенттері ұлттық орталық банк және коммерциялық банктер. Ұлттық валюта жүйесінің негізгі элементтері төмендегілер: ұлттық валюта; ұлттық валютаның шетел валютасына айырбасталу жағдайлары, яғни айырбасталудың екі турлі болуы: а)шетел валютасына шектеусіз еркін айырбасталатын валюта. 1978 жылдан Халықаралық валюта қорының (ХВҚ) Жарғысында еркін қолданылатын валюта деген ұғым енгізілген. Оған американдық доллар, немістің маркасы, жапон иені, француздық франк, ағылшындық фунт стерлинг; ә) жарым-жартылай айырбасталатын валюта, мысалы, ресейлік рубль; б) айырбасталмаитын (тұйық) валюта; валюталық паритеттің бірдейләк ережесі - валюталардың алтын құрамына байланысты өзара қатысты. Ақша өлшемінің алтын мазмұнына негізделген ондағы алтын паритеті алынып тасталды (Батыста 70-жылдарда, ал КСРО-да 1991 жылдан). ХВҚ-ның Жарғысы бойынша валюта паритеті тек СДР- арнаулы ақша өлшемімен немесе басқа халықаралақ валютамен, бірақ алтын емес, анықталуы мүмкін 70- жылдардың орта шенінен бастап паритеттер валюта қоржыны (корзина) негізінде анықталады.
12. Дүниежүзілік валюта жүйесінің даму кезеңдерін сипаттап көрсетіңіз.
Әлемдік валюта жүйесі - валюталық қатынастарды ұйымдастырудың және реттеудің мемлекетаралық келісіммен баянды етілген нысаны. Әлемдік валюта жүйесі атқарымының сипаты мен тұрақтылығы оның құрылымдық қағидатының дүниежүзілік шаруашылықтың құрылымына, күштердің орналасуына және жетекші елдердің мүдделеріне сәйкес келуі дәрежесіне байланысты. Осы шарттар өзгергенде Әлемдік валюта жүйесі дүркін - дүркін дағдарысқа ұшырап отырады. Әлемдік валюта жүйесі ғалами әлемдік шаруашылық мақсаттарды көздейді. Олар: халықаралық айналымды сенімді төлемдік және есептесу қаражатымен жеткілікті мөлшерде қамтамасыз ету; халықаралық валюталық қатынастардың біршама тұрақтылығын және валюталық тетіктің әлемдік шаруашылықтағы өзгерістерге және әлемдік орталықтар күштерінің ара салмағына икемділікпен бейімделу. Әлемдік валюта жүйесі ұлттық валюта жүйесімен тығыз байланысты. Әйтсе де ұлттық валюта жүйесінің Әлемдік валюта жүйесінен міндеттері, атқарым және реттеу қағидаты, жекелеген елдердің экономикасына және әлемдік шаруашылыққа ықпал етуі жағынан өзгешеленеді. Бұл байланыс пен айырмашылық олардың элементтерінде көрініс табады. Әлемдік валюта жүйесі алғаш рет 19 ғасырда өздігінен қалыптасып, 1867 ж Париж конференциясында мемлекетаралық келісіммен заң жүзінде ресімделді. Онда алтын әлемдік ақшаның бірден бір нысаны деп танылды. Ұзаққа созылған валюталық аласапыраннан кейін 2 Әлемдік валюта жүйесі 1922 жылы Генуэ халықаралық экономика конференциясында үкіметаралық келісіммен ресімделді. 2 дүниежүзілік соғыстан кейін Бруттен Вуд келісімі негізінде 3 Әлемдік валюта жүйесі құрылды. Бұл келісім Бреттен Вудтта өткен валюталық қаржылық конференцияда (1944 ж) қабылданды. Онда доллардың үстемдігіне негізделген долларлық стандарт бекітілді. Бреттен Вуд валюталық жүйесі әлемдік сауда мен өндірістің дамуына 25 жылдай септігін тигізді. Бұл жүйенің дағдарысы 1960 - 70 жылы басталды. Валюталық дағдарыстан шығу жолын ұзақ іздестіру нәтижесінде 1976 - 78 жылдары Ямайка валюталық жүйесі құрылды. 1999 ж Еуропа экономикалық қоғамдастығына мүше елдер аймақтық Еуропа валюталық жүйесін құрды. Ол Әлемдік валюта жүйесі нің құрамдас бөлігі болып табылады.
13. Қаржылық бақылаудың құқықтық негіздеріне сипаттама беріңіз.
Қажылық бақылау мемлекеттің қаржылық қызметінің түрі ретінде есептелінеді, сондай-ақ экономикалық категория ретінде де қаржыларға бақылау функциясы тән болады. Осы бақылау функциясы мемлекеттік қаржыларды қалыптастыру, бөлу және пайдалануын ұйымдастыру процестерінің заңды негізде және мақсатқа сәйкес жүргізілуіне қадағалауды жүзеге асыруды қамтамасыз етеді. Қаржылық бақылаудың мына келесідей міндеттері болады: қаржылық қызметтің барысында заңдылықтың сақталуын қамтамасыз ету; мемлекеттің ақша қаржаттарының орынды және тиімді түрде пайдалануын қамтамасыз ету; кәсіпорындар мен ұйымдардың мемлекет алдындағы қаржылық міндеттемелерінің орындалуын тексеру; мемлекеттік кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржылық операцияларының тиімді және белгілі мақсатқа сәйкес жүргізілуін тексеру; мемлекеттік емес шаруашылық субьекетілерінің ақшалай операцияларының заңды негізде жүзеге асырылуын тексеру; қаржылық тәртіптің сақталуын қамтамасыз ету мақсатында қаржылық тәртіп бұзушылықтың алдын алу және жою. Сонымен қатар, осы қаржылық қызмет аясындағы уәкілетті қаржылық органдардың қызметтеріне де бақылау жүргізіледі. Сондықтан қаржылық бақылаудың ұғымын екі тұрғыдан түсіндіріледі. Қаржылық бақылау деп, мемлекеттің ақша қорларын қалыптастыру, бөлу және мемлекеттің ақша қорларын қаражаттарын пайдалану процестерінің заңды түрде, сондай-ақ мақсатқа сәйкес жүргізілуін тексеруді айтамыз. Қаржылық бақылаудың екінші ұғымы қаржылық қызметке қатысушылардың өз қаржылық міндеттерін орындауларын тексеру жөніндегі мемлекеттік уәкілетті органдардың іс-қимылдары болып табылады. Қаржылық бақылау мақсаты: 1)Қаржылық заңды бұзу фактілерін анықтау және қаржылық қызмет қатысушыларының өз міндеттерін дұрыс орындау фактілерін анықтау. 2)Кінәлілерді анықтау және оларды жауапкершілікке тарту. 3)Қаржылық тәртіп бұзуды жою, яғни мемлекеттің қаржылық мүдделерін қорғау болып табылады және қаржылық қызмет қатысушылары өз міндеттерін толық қатаң сақтау. Қаржылық бақылау мемлекеттің қаржылық қызметінің маңызды бағыты және ол келесі элементтерден тұрады: Бақылау объектісі; Бақылау субъектісі; Бақылау пәні; Бақылау мақсаты; Бақылауды жүзеге асыру тәсілдері. Бұл элементтердің мазмұнын келесі сұрақтар бойынша шешуге болады. Кім тексереді? Кімді тексереді? Нені тексереді? Не үшін тексереді? Қалай тексеріледі? Қаржылық бақылау субъектілері тиісті өкілеттігі бар мемлекеттік органдар мен мемлекеттік емес органдар мемлекеттің тапсырмасы бойынша жұмыс істейді. Қаржылық бақылау объектілері мемлекеттік органдар, мемлекеттік заңды тұлғалар, мемлкеттік емес заңды тұлғалар және жеке азаматтар. Бақылау пәні бұл бақылау объектісінің өз міндеттерін орындау кезіндегі іс-әрекеттері болып табылады. Ол бақылау обьектісімен анықталады. Қаржылық бақылау қатысушылары екіге бөлінеді: Басқару субьектісі және басқару обьектісі. Қаржылық бақылаудың негізгі обьектісі бұл шартты жүргізуші субьектілер және олар қаржылық бақылау сферасы қаржылық қызмет сферасымен байланысты. Қаржы заңдылығының орындалуын және қаржы тәртібінің сақталуын қамтамасыз ету құралдары: Құқық бұзушыларға қаржылық құқықтық санкцияларды қолдану; Азаматтарды қаржы органдарынан және заңды тұлғалардың лауазымды тұлғаларын әкімшілік жауапкершілікке тарту; Лауазымды тұлғаларды тәртіптік жауапкершілікке тарту; Қылмыстық жауапкершілікке тарту.
14. Қаржылық бақылаудың ұғымы, субьектілері, обьектілері, міндеттері, әдістерін атаңыз.
Қаржылық бақылаудың мына келесідей міндеттері болады: қаржылық қызметтің барысында заңдылықтың сақталуын қамтамасыз ету; мемлекеттің ақша қаржаттарының орынды және тиімді түрде пайдалануын қамтамасыз ету; кәсіпорындар мен ұйымдардың мемлекет алдындағы қаржылық міндеттемелерінің орындалуын тексеру; мемлекеттік кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржылық операцияларының тиімді және белгілі мақсатқа сәйкес жүргізілуін тексеру; мемлекеттік емес шаруашылық субьекетілерінің ақшалай операцияларының заңды негізде жүзеге асырылуын тексеру; қаржылық тәртіптің сақталуын қамтамасыз ету мақсатында қаржылық тәртіп бұзушылықтың алдын алу және жою. Сонымен қатар, осы қаржылық қызмет аясындағы уәкілетті қаржылық органдардың қызметтеріне де бақылау жүргізіледі. Сондықтан қаржылық бақылаудың ұғымын екі тұрғыдан түсіндіріледі. Қаржылық бақылау деп, мемлекеттің ақша қорларын қалыптастыру, бөлу және мемлекеттің ақша қорларын қаражаттарын пайдалану процестерінің заңды түрде, сондай-ақ мақсатқа сәйкес жүргізілуін тексеруді айтамыз. Қаржылық бақылаудың екінші ұғымы қаржылық қызметке қатысушылардың өз қаржылық міндеттерін орындауларын тексеру жөніндегі мемлекеттік уәкілетті органдардың іс-қимылдары болып табылады. Қаржылық бақылау субъектілері тиісті өкілеттігі бар мемлекеттік органдар мен мемлекеттік емес органдар мемлекеттің тапсырмасы бойынша жұмыс істейді. Қаржылық бақылау объектілері мемлекеттік органдар, мемлекеттік заңды тұлғалар, мемлкеттік емес заңды тұлғалар және жеке азаматтар. Бақылау пәні бұл бақылау объектісінің өз міндеттерін орындау кезіндегі іс-әрекеттері болып табылады. Ол бақылау обьектісімен анықталады. Қаржылық бақылауды жүзеге асыру әдістеріне мыналар жатады: 1.Ревизия. 2.Алғашқы ақша құжаттарын тексеру. 3.Бухгалтерлік есеп тіркеліміндегі жазуларды тексеру. 4.Статистикалық және бухгалтерлік есептеулерді тексеру. 5.Жоспарлар мен сметаларды тексеру. 6.Тексеру кезінде туындаған мәселелер бойынша лауазымды адамдар мен материалдық жауаптылық жүктелген тұлғалардан жазбаша түсініктемелер алу. 7.Негізгі қорларды, нақты ақша қаражаттарын және тауарлық-материалдық құндылықтарды түгелдеу. 8.Банктер мен басқа да есеп айырысу мекемелеріне ресми сұраныс жасау. 9.Құқық қорғау органдары мен соттардан түскен ақпараттарға талдау жасау. Қаржылық бақылау әдістерінің ішіндегі ең бастысы ревизия болып табылады. Ревизия дегеніміз бұл кәсіпорынның қаржы - шаруашылық қызметінің заңдылығын алғашқы құжаттармен бухалтерлік жазбалар арқылы тексеруге негізделген әдіс.
15. Қаржылық бақылаудың жіктелуін жазыңыз.
Қаржылық бақылаудың жіктелуі субъектлердегі айырмашылықтарға, бақылау іс-қимылдарын жүргізудің уақытына, бақылауды жүргізудің тәсілдеріне негізделген. Осы белгілеріне қарай, қаржылық бақылау үш бағыт бойынша: түрлері, нысандары оны жүзеге асырудың әдістері бойынша жүзеге асырылады. Бақылауды жүзеге асыратын субъектілерге қарай бақылаулар келесі түрлерге бөлінеді: - жалпы мемлекеттік (мемлекеттік, ведомствалық, ішкі шаруашылықтық, парламенттік); - қоғамдық (профсоюздік, партиялық және массалық қозғалыстар және т.б.). Жалпы мемлекеттік бақылау кез-келген объектіге қатысты оның ведомстволық және меншіктік нысанына байланыссыз жүргізілетін бақылау.Оны мемлекеттік билік пен басқару органдары жүзеге асырады. Жалпы мемлекеттік бақылаудың келесідей түрлерін атап көрсетуге болады: салықтық, бюджеттік, валюталық және кедендік бақылау. Ведомстволық қаржылық бақылау жеке министрліктің, ведоствоның өкілдіктері шегінде олардың жүйесіне кіретін шаруашылық жүргізуші субъектлердің қаржы-шаруашылық қызметіне жүргізіледі. Оның негізгі міндетіне мыналар жатады: жоспарлы тапсырмалардың орындалуын, материалдық және қаржы ресурстарын тиімді, үнемді пайдаланылуын, меншіктің сақталымдығын, бухгалтерлік есептің дұрыс жүргізілуін, бақылау - тексеріс жұмысының мән-жайын бақылау, заң бұзушылықтарды айқындау. Ішкі шаруашылық бақылау кәсіпорындар мен ұйымдардың қызметтеріне экономикалық және қаржылық ұйымдарға жүргізіледі. Мұндай бақылаудың объектісіне шаруашылық және қаржылық қызмет жатады. Қоғамдық бақылау түрлі қоғамдық ұйымдар жүзеге асыратын бақылау түрі. Бұл бақылаудың объектісі олардың алдында тұрған міндеттерге байланысты. Тәуелсіз бақылау арнайы мамандандырылған органдар арқылы - аудиторлық ұйымдар мен фирмалар арқылы жүргізіледі. Қаржылық бақылау жүргізілу уақытына сәйкес келесі түрлерге бөлінеді: 1)Алдын - ала бақылау; 2)Кейінгі бақылау. Алдын - ала қаржылық бақылау қаржылық операциялар жүрзілер алдында жүзеге асырылады. Ол қаржылық болжау мен бағдарламаларды және барлық деңгейдегі бюджеттік жоспарларды құру үрдісіне негізделген нақты бағалау жүргізуге мүмкіндік береді. Кейінгі қаржылық бақылау есептік кезең соңындағы қаржылық және бухгалтерлік тексеріс пен талдау негізінде жүргізіледі. Бақылаудың бұл түрі шаруашылық қызметтің нәтижелерін бағалау үшін және қаржылық стратегияның тиімді жүзеге асырылуын бағалау үшін қолданылады.
16. Қаржылық бақылау органдары және олардың компетенциясын ашыңыз.
Қаржылық бақылаудың тиімділігі көп жағдайда оны ұтымды ұйымдастырумен, бақылаудың субъектілерін, олардың құқықтары мен міндеттерін айқын етіп анықтаумен, қаржылық бақылауды жүргізудің нысандарын және әдістерін дұрыс ұйымдастырумен анықталады. Жалпы мемлекеттік қаржылық бақылауды мемлекеттік билік пен басқарудың мына органдары жүргізеді: Президенттің аппараты, Қазақстан Республикасының Парламенті, Үкіметі, жергілікті өкілдікті органдар (депутаттардың жиналыстары), жергілікті әкімшілік органдары. Бақылаудың бұл түрін Қазақстан Республикасы Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін мемлекеттік қаржылық бақылаудың жоғары органы болып табылатын Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитеті жүргізеді. Жалпымемлекеттік бақылауды жүзеге асыратын органдарға сондай-ақ Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі, Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігі, Ұлттық банкі жатады. Қаржы министрлігі, оның Қаржылық бақылау комитеті және аумақтық қаржы органдары әлеуметтік-экономикалық сфераның қаржы саласын тексереді. Олар жоспар, қаржыландырудың дара жоспары және қаржылық тәртіптің сақталуын, кірістерді есептеудің дұрыстығын, толымдылығын және дер кезділігін, мемлекет қаражаттарының жұмсалу заңдылығы мен мақсатқа сәйкестігін, бухгалтерлік есеп-қисаптың және есептеменің дұрыстығын бақылап отырады. Қаржылық бақылау комитетінің маңызды функциясы бірлескен және шетелдік кәсіпорындарды, экспорттық-импорттық операцияларды валюталық бақылау болып табылады. Мемлекеттік қаржылық бақылау органдарының жүйесін: Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитеті; мәслихаттардың тексеру комиссиялары; Қазақстан Республикасының Үкіметі уәкілетті берген ішкі бақылау жөніндегі орган; орталық мемлекеттік органдардың ішкі бақылау службалары; облыстық бюджеттен, республикалық маңызы бар қаланың, астананың бюджеттерінен қаржыландырылатын атқарушы органдардың ішкі бақылау қызметтері құрайды. Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитеті Қазақстан Республикасы Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін республикалық бюджеттің атқарылуын сыртқы бақылауды жүзеге асыратын мемлекеттік қаржылық бақылаудың жоғарғы органы болып табылады. Мәслихаттардың тексеру комиссиялары жергілікті деңгейде сыртқы мемлекеттік қаржылық бақылауды жүзеге асырады. Барлық баспалдақтардың өкілетті органдары (мәслихаттар, депуттардың жиналыстары) бюджеттерді және олардың атқарылуы туралы есептерді қарау және бекіту үдерісінде қаржылық бақылауды жүзеге асырады. Яғни олар бақылауды екі нысанда - алдын ала және кейінгі нысанда жүзеге асырады. Ағымдағы бақылау олардың қызметінде болғанымен негізгісі болып табылмайды. Бақылаудың негізгі әдісі тексерулер болып табылады. Бақылау объекті жергілікті ақшалай қорлар болып келеді. Мәслихаттың тексеру комиссиясы Есеп комитетінің функцияларына ұқсас, бірақ тиісті жергілікті деңгейге қатысты функцияларды орындайды. Мемлекеттік бақылауды өздерінің өкілеттік шектерінде Қаржы министрлігінің заңи тұлға құқығындағы Қазынашылық комитеті де орындайды. Қазынашылық органдарының негізгі міндеттерінің бірі республикалық бюджеттің кассалық атқарылуын ұйымдастыру, жүзеге асыру және бақылау болып табылады.
17. Қаржылық бақылаудың әдістерін атаңыз.
Қаржылық бақылауды жүзеге асыру әдістеріне мыналар жатады: 1.Ревизия. 2.Алғашқы ақша құжаттарын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz