Франция 1945-2006 ж.ж. аралығында
1. Франция үшін екінші дүниежүзілік соғыс қорытындысы. Де Гольдің саясаты.
2. Францияның экономикалық қалпына келтірілуі мен демократиялануы.
3. І‡.ші республиканың Конституциясы, оның сипаты мен ерекшеліктері.
4. Франция саясатындағы консервативті тенженцияның дамуы. “Маршал жоспары” мен Франция.
5. 1956 ж. ұлттық жиналысқа сайлау. Ги Моленнің үкіметі жєне оның саясаты.
6. Франциядағы ‡.ші республика.
7. Помпиду мен Жискар д”Эстеннің президенттігі.
8. Оңшыл күштердің нығаюы мен олардың 1986 ж. парламент сайлауларындағы жеңісі.
9. 1988 ж. сайлау жєне Митеранның жеңісі.
10. 1993 ж. парламенттік сайлау. Э.Балладюрдің үкіметі.
11. 1995 ж. президенттік сайлау, Ж.Ширактің жеңіске жетуі.
12. Францияның қазіргі таңда саяси.экономикалық дамуы.
2. Францияның экономикалық қалпына келтірілуі мен демократиялануы.
3. І‡.ші республиканың Конституциясы, оның сипаты мен ерекшеліктері.
4. Франция саясатындағы консервативті тенженцияның дамуы. “Маршал жоспары” мен Франция.
5. 1956 ж. ұлттық жиналысқа сайлау. Ги Моленнің үкіметі жєне оның саясаты.
6. Франциядағы ‡.ші республика.
7. Помпиду мен Жискар д”Эстеннің президенттігі.
8. Оңшыл күштердің нығаюы мен олардың 1986 ж. парламент сайлауларындағы жеңісі.
9. 1988 ж. сайлау жєне Митеранның жеңісі.
10. 1993 ж. парламенттік сайлау. Э.Балладюрдің үкіметі.
11. 1995 ж. президенттік сайлау, Ж.Ширактің жеңіске жетуі.
12. Францияның қазіргі таңда саяси.экономикалық дамуы.
Соғыстан кейiн Францияның саяси iшкi өмiрiндегi маңызды саяси оқиға жаңа конституция жасауға тиiс Құрылтай жиналысына сайлау болды. Болашақ Конституцияның мазмұны, Құрылтай жиналысының өкiлеттiлiгi мен құқықтары жөнiндегi мәселе қызу таластар туғызды. Коммунистiк партия мен ВКТ Құрылтай жиналысына кең өкiлеттiлiктер берудi ұсынды. Радикалдар партиясы Құрылтай жиналысын шақырмай-ақ 1875 жылғы конституцияны қалпына келтiрудi талап еттi. Генерал де Голль Құрылтай жиналысының өкiлеттiлiгiн шектеп, оны шақыру мәселесiн шешудi халыққа берудi /референдум/ ұсынды.
21 қазан 1945 жылы Францяда соғыстан кейiнгi алғашқы сайлау жүргiзiлдi және онымен бiр мезгiлде Құрылтай жиналысы туралы мәселе бойынша референдум өткiзiлдi. 96,4 процент сайлаушылар 1875 жылғы конституцияны жоюды және Құрылтай жиналысын шақыруды қолдап, дауыс бердi. 66,3 процент сайлаушылар де Голль ±сынған өкiмет ±йымдастыру жобасымен келiстi. Құрылтай жиналысына сайлау елде жаңа саяси ахуал туғызды. Коммунистiк партия Франция тарихында тұңғыш рет парламентте бiрiншi орын алып, үлкен жеңiске жеттi - 5 млн. дауыс, 152 депутаттық мандат. Екiншi орында Социалистiк партия - 4,6 млн. дауыс, 142 депутаттық мандат. МРП 4,5 млн. адамның дауысын жинады - 141 мандат. Оңшыл Республикандық бостандық партиясына сайлаушылардың небәрi 6 процентi ғана дауыс бердi. Осылайша Құрылтай жиналысында коммунистер мен социалистер көпшiлiк орынға ие болды. /545 мандаттың 294-i/. Құрылтай жиналысының басым көпшiлiгiне көнгiсi келмеген генерал де Голль 20 қаңтар 1946 жылы күтпеген жерден отставкаға кеттi. Онан кейiн кейiнгi 12 жылда ол саясатпен айналысқанына қарамастан үкiмет құрамына кiрген жоқ.
Де Голль отставкаға кеткен соң коммунистер социалистiк партияға бiрiгiп үкiмет құруды ±сынды. Үкiмет басшысы болып социалист Ф.Гуэн, сонан соң 1946 жылдың маусымынан - МРП партиясының лидерi Ж.Бидо болды. Гуэн мен Бидо үкiметiне коммунистердiң қатысуы қалың көпшiлiк талап еткен iрi реформаларды жүзеге асыруға себепшi болды. 1945-1946 жылдарда оңшыл топтардың қарсылығына қарамастан iрi 5 банк: Француз банк, Лион кредитi, Бас қоғам, Ұлттықесеп конторы, Ұлттықсауда-өнеркәсiп банкi; басты сақтандыру компаниялары; көмiр, электро-энергия мен газ өнеркәсiбi национализацияланды. Олар бұрынғы национализацияланған кәсiпорындармен бiрге iрi мемлекеттiк сектор құрды.
21 қазан 1945 жылы Францяда соғыстан кейiнгi алғашқы сайлау жүргiзiлдi және онымен бiр мезгiлде Құрылтай жиналысы туралы мәселе бойынша референдум өткiзiлдi. 96,4 процент сайлаушылар 1875 жылғы конституцияны жоюды және Құрылтай жиналысын шақыруды қолдап, дауыс бердi. 66,3 процент сайлаушылар де Голль ±сынған өкiмет ±йымдастыру жобасымен келiстi. Құрылтай жиналысына сайлау елде жаңа саяси ахуал туғызды. Коммунистiк партия Франция тарихында тұңғыш рет парламентте бiрiншi орын алып, үлкен жеңiске жеттi - 5 млн. дауыс, 152 депутаттық мандат. Екiншi орында Социалистiк партия - 4,6 млн. дауыс, 142 депутаттық мандат. МРП 4,5 млн. адамның дауысын жинады - 141 мандат. Оңшыл Республикандық бостандық партиясына сайлаушылардың небәрi 6 процентi ғана дауыс бердi. Осылайша Құрылтай жиналысында коммунистер мен социалистер көпшiлiк орынға ие болды. /545 мандаттың 294-i/. Құрылтай жиналысының басым көпшiлiгiне көнгiсi келмеген генерал де Голль 20 қаңтар 1946 жылы күтпеген жерден отставкаға кеттi. Онан кейiн кейiнгi 12 жылда ол саясатпен айналысқанына қарамастан үкiмет құрамына кiрген жоқ.
Де Голль отставкаға кеткен соң коммунистер социалистiк партияға бiрiгiп үкiмет құруды ±сынды. Үкiмет басшысы болып социалист Ф.Гуэн, сонан соң 1946 жылдың маусымынан - МРП партиясының лидерi Ж.Бидо болды. Гуэн мен Бидо үкiметiне коммунистердiң қатысуы қалың көпшiлiк талап еткен iрi реформаларды жүзеге асыруға себепшi болды. 1945-1946 жылдарда оңшыл топтардың қарсылығына қарамастан iрi 5 банк: Француз банк, Лион кредитi, Бас қоғам, Ұлттықесеп конторы, Ұлттықсауда-өнеркәсiп банкi; басты сақтандыру компаниялары; көмiр, электро-энергия мен газ өнеркәсiбi национализацияланды. Олар бұрынғы национализацияланған кәсiпорындармен бiрге iрi мемлекеттiк сектор құрды.
1. Новейшая история стран Европы и Америки. 1945-1986. Под ред. .Александрова. М.,1989
2. Лемин И. Обострение кризиса Британской империипосле II-ой мировой войны. М.,1952
3. Миликовский, И.Лемин, Е.Хесен, М.Волков. Распад Британской империи. М.,1964
2. Лемин И. Обострение кризиса Британской империипосле II-ой мировой войны. М.,1952
3. Миликовский, И.Лемин, Е.Хесен, М.Волков. Распад Британской империи. М.,1964
Тақырып 12: Франция 1945-2006 ж.ж. аралыѓында
Жоспары:
1. Франция %.шін екінші д%.ниеж%.зілік соѓыс ќорытындысы. Де Гольдіњ саясаты.
2. Францияныњ экономикалыќ ќалпына келтірілуі мен демократиялануы.
3. І‡-ші республиканыњ Конституциясы, оныњ сипаты мен ерекшеліктері.
4. Франция саясатындаѓы консервативті тенженцияныњ дамуы. "Маршал жоспары" мен Франция.
5. 1956 ж. лттыќ жиналысќа сайлау. Ги Моленніњ %.кіметі жєне оныњ саясаты.
6. Франциядаѓы ‡-ші республика.
7. Помпиду мен Жискар д"Эстенніњ президенттігі.
8. Оњшыл к%.штердіњ ныѓаюы мен олардыњ 1986 ж. парламент сайлауларындаѓы жењісі.
9. 1988 ж. сайлау жєне Митеранныњ жењісі.
10. 1993 ж. парламенттік сайлау. Э.Балладюрдіњ %.кіметі.
11. 1995 ж. президенттік сайлау, Ж.Ширактіњ жењіске жетуі.
12. Францияныњ ќазіргі тањда саяси-экономикалыќ дамуы.
Лекцияның мақсаты: Шарль де Гольдің Франция өміріндегі орнын анықтау және ІҮ мен Ү Республикалар жылдарында Францияның ішкі-саяси, экономикалық өмірін қарастыру. Сондай-ақ 1990 жылдардың басында Ж.Ширактың әлем саясатындағы ұстанымына баға беру. ЕО құрамында Францияның орнын анықтау.
Лекцияның мазмұны: Соғыстан кейiн Францияның саяси iшкi өмiрiндегi маңызды саяси оқиға жаңа конституция жасауға тиiс Құрылтай жиналысына сайлау болды. Болашақ Конституцияның мазмұны, Құрылтай жиналысының өкiлеттiлiгi мен құқықтары жөнiндегi мәселе қызу таластар туғызды. Коммунистiк партия мен ВКТ Құрылтай жиналысына кең өкiлеттiлiктер берудi ұсынды. Радикалдар партиясы Құрылтай жиналысын шақырмай-ақ 1875 жылғы конституцияны қалпына келтiрудi талап еттi. Генерал де Голль Құрылтай жиналысының өкiлеттiлiгiн шектеп, оны шақыру мәселесiн шешудi халыққа берудi референдум ұсынды.
21 қазан 1945 жылы Францяда соғыстан кейiнгi алғашқы сайлау жүргiзiлдi және онымен бiр мезгiлде Құрылтай жиналысы туралы мәселе бойынша референдум өткiзiлдi. 96,4 процент сайлаушылар 1875 жылғы конституцияны жоюды және Құрылтай жиналысын шақыруды қолдап, дауыс бердi. 66,3 процент сайлаушылар де Голль +-сынған өкiмет +-йымдастыру жобасымен келiстi. Құрылтай жиналысына сайлау елде жаңа саяси ахуал туғызды. Коммунистiк партия Франция тарихында тұңғыш рет парламентте бiрiншi орын алып, үлкен жеңiске жеттi - 5 млн. дауыс, 152 депутаттық мандат. Екiншi орында Социалистiк партия - 4,6 млн. дауыс, 142 депутаттық мандат. МРП 4,5 млн. адамның дауысын жинады - 141 мандат. Оңшыл Республикандық бостандық партиясына сайлаушылардың небәрi 6 процентi ғана дауыс бердi. Осылайша Құрылтай жиналысында коммунистер мен социалистер көпшiлiк орынға ие болды. 545 мандаттың 294-i. Құрылтай жиналысының басым көпшiлiгiне көнгiсi келмеген генерал де Голль 20 қаңтар 1946 жылы күтпеген жерден отставкаға кеттi. Онан кейiн кейiнгi 12 жылда ол саясатпен айналысқанына қарамастан үкiмет құрамына кiрген жоқ.
Де Голль отставкаға кеткен соң коммунистер социалистiк партияға бiрiгiп үкiмет құруды +-сынды. Үкiмет басшысы болып социалист Ф.Гуэн, сонан соң 1946 жылдың маусымынан - МРП партиясының лидерi Ж.Бидо болды. Гуэн мен Бидо үкiметiне коммунистердiң қатысуы қалың көпшiлiк талап еткен iрi реформаларды жүзеге асыруға себепшi болды. 1945-1946 жылдарда оңшыл топтардың қарсылығына қарамастан iрi 5 банк: Француз банк, Лион кредитi, Бас қоғам, Ұлттықесеп конторы, Ұлттықсауда-өнеркәсiп банкi; басты сақтандыру компаниялары; көмiр, электро-энергия мен газ өнеркәсiбi национализацияланды. Олар бұрынғы национализацияланған кәсiпорындармен бiрге iрi мемлекеттiк сектор құрды.
Еңбек министрi А.Круазаның инициативасымен 40-сағаттық жұмыс күнi қалпына келтiрiлдi, 40 сағаттан асқан жұмысқа жоғары бағада ақы төлендi. Жұмысшыларға екi апталық, қызметкерлерге үш апталық төленетiн демалыс қалпына келтiрiлдi. Морис Торездiң басшылығымен шахтерлердiң мемлекеттiк қызметкерлердiң статуты жасалынды. кiмет шаруашылығы соғыстан б+-лiнген шаруаларға ссуда бердi, қартайған шаруалар пенсия алатын болды. Соғыстан б+-лiнген экономиканы тез қалпына келтiру үшiн компартия мен ВКТ жұмысшыларды "өндiрiс үшiн күреске" шақырды.
13 қазан 1946 жылы екiншi рет өткiзiлген референдумда сайлаушылардың көпшiлiгi қолдап, жаңа конституцияға дауыс бердi. 1946 жылы желтоқсанда жаңа конституция ресми тұрде күшiне ендi. 1946 жылғы француз конституциясы Қарсылықтың солшыл ұйымдарының конституциялық жобаларының көптеген идеясын өмiрге енгiздi. Ол буржуазиялық елдердегi демократиялық конституцияның бiрiнен саналды. Конституцияға сәйкес Франция "тұтас, шайырлы, демократиялық және әлеуметтiк Республика" болып жарияланды. 1946 жылы конституцияда еңбек ету құқы, демалыс құқы, әлеуметтiк қамтамасыз ету құқы, бiлiм алу құқы сияқты ең қажеттi әлеуметтiк құқықтар көрсетiлген. Сонымен қатар конституцияда ерлер мен әйелдердiң тең праволылығы, еңбекшiлердiң кәсiпорын басқаруға қатысуы, кәсiподақ және саяси қызмет, "заң аясында" ереуiл жасау құқықтары айқындалған. 1946 жылы конституцияға солшыл күштердiң талап етуiменен әлеуметтiк-экономикалық қайта құрулар мұмкiндiгi енгiзiлдi. "Француз империясы" деген атау "Француз одағы" деген терминмен ауыстырған. Франция халқының және отар мен тәуелдi елдердегi халықтардың құқытары мен мiндеттерiнiң теңдiгi жарияланды.
1946 жылғы конституция бойынша мемлекеттiк өкiметтiң ең жоғарғы органы Ұлттықжиналыс пен республика Кеңесiмен тұратын парламент болды. Жалпы халықтық дауыспен сайланатын Ұлттықжиналыс ғана заңдар шығара алды. Республика Кеңесi заңның қабылдауын кейiнге қалдыруға және оны Ұлттықжиналыста қайта қарауға жiберу құқын иелендi. Үкiмет Ұлттық жиналыс алдында жауапты, оның талабымен отставкаға кетуге мiндеттi. Республика президентiн парламент сайлады, оның барлық актiлерiн үкiмет бекiттi. Жалпы алғанда 1946 жылғы конституция буржуазиялық-демократиялық сипатта болды.
Блюм бастаған тек социалистерден тұратын бiрпартиялық үкiмет құрылды. Ол бiр ай ғана өмiр сұрдi. Соған қарамастан Францияның тағдырында терең iз қалдырған iс iстеп үлгердi. 1946 жылы желтоқсанда ол Вьетнамда отарлық соғыс тұтандыруға себепшi болды. 1947 жылы желтоқсанда Блюм үкiметi социалист Рамадье бастаған коммунистер, социалистер, МРП мүшелерi, радикалдардың өкiлдерi кiрген коалициялық үкiметке орын бердi. Екi палатаның бiрiккен мәжiлiсiнде Франция президентi болып Венсан Ориоль сайланды. Ұлттықжиналыстың төрағасы Эррио болды. Уақытша режим күнi бiттi. Төртiншi Республика кезеңi басталды.
Төртiншi республика. Төртiншi республиканың алғашқы жылдарында Францияның экономикалық жағдайы ауыр болып қала бердi. 1948 жылы ғана өнеркәсiп өндiрiсi көлемi соғысқа дейiнгi деңгейiне жеттi. 1949 жылы карточкалық система жойылды, тек 1950 жылы ғана ауылшаруашылық өнiмi соғысқа дейiнгi деңгейiне жеттi. Осы кезеңде бюджет жоқтың қасы едi. Мұнан соң экономикалық даму жедел жүрдi. Соғыстың салдарларын жою, ғылыми-техникалық революция, мемлекеттiк заказдар мен кредиттер өнеркәсiптiң даму қарқынын көтеруге мұмкiндiк бердi. 1957 жылы өнеркәсiп өндiрiсiнiң көлемi соғысқа дейiнгiден екi есе асып тұстi. Әсiресе өнеркәсiптiң жаңа салалары электротехника, химия, автомобиль жасау тез дамыды да, олардан бұрынғы салалары тоқыма, терi, көмiр т.б. едәуiр қалып қойды. Осының нәтижесiнде ауыр өнеркәсiптiң үлес салмағы артты.
Өндiрiстiң шоғырлануынан Франция басқа капиталистiк елдерден қалып қойды. Француз өнеркәсiбiнде +-сақ кәсiпорындар әлi де көп едi. Соғыстан кейiн өнеркәсiптiң тез қарқынмен өсуiне байланысты француз империализмi өзiнiң өсiмқорлық сипатын жоғалтты. Шет елге капитал шығару ссудалық капитал тұрiнде емес, өнiм тұрiнде шығарылды. Ауылшаруашылығы өнеркәсiпке қарағанда баяу дамыды. 1957 жылы оның өнiмi соғысқа дейiнгi деңгейiнен 15%-ке ғана асып тұстi. Ауылшаруашылығын механизациялау қарқыны өнеркәсiптi техникамен жабдықтау қарқынынан қалып қойса да, ауылшаруашылық аудандарының көпшiлiгi электрлендiрiлдi. Трактор, автомобиль, комбайн саны көбейдi. Химиялық тыңайтқыштар көптеп қолданыла бастады. Ауылшаруашылығының өндiрiсiнде шоғырлану әпежептәуiр Үлғайды.. 1956 жылы iрi капиталистiк шаруашылық екi соғыс аралығымен салыстырғанда екi есе өстi.
Соғыстан кейiнгi кезеңде мемлекеттiк-монополистiк капитализмнiң дамуында үлкен қадам жасалды. Француз мемлекеттiк-монополистiк капитализмiне тән сипат соғыстан кейiнгi кезеңде iрi мемлекеттiк сектордың құрылуы мен экономиканы "бағдарламалауды" кең тұрде қолдану болды. 1946 жылы жоспарлау бойынша Бас секретариат құрылды. Ол экономикалық дамуды жоспарлауды дайындау мiндетiн атқарды. 1947 жылы үкiмет Франция тарихында тұңғыш рет модернизациялау мен реконструкция жоспарын қабылдады. Ол инициаторының атымен "Монне жоспары" деп аталды. Монне жоспары аяқталған соң, Төртiншi республиканың соңына дейiн күшiн жоймаған "Екiншi жоспар" (1954-1957ж.ж.) деп аталатын жоспар пайда болды.
Антифашистiк коалицияның жiктелуi және халықаралық қатынасының шиеленiсуi коммунистердi үкiмет құрамынан қууды және КСРО-ға "жесткий курс" +-стауды талап еткен француз оңшылдарының әрекетiне жағдай туғызды. Францияда саяси күштердiң қайта топтасуы басталды. Қарсылық қозғалысы тарап кеттi. 1947 жылы сәуiрде генерал де Голль жаңа саяси +-йым - "Француз халқының бiрiгуi" (РПФ) деген +-йым құратынын жариялады. РПФ сыртқы саясатында батысевропа елдерiнiң саяси және экономикалық одаққа бiрiгуiн қолдады, Вьетнамдағы отарлық соғысты жақтады, байырғы халықтарға "iшкi өкiлеттiлiк" құқын беру мұмкiндiгiн жоққа шығармай, Францияның отарлардағы саяси, экономикалық,, әскери +-стемдiгiн сақтауды талап еттi. РПФ басшылары коммунизммен күресудi әу бастан-ақ басты мiндетiмiз деп санады. Олардың үгiт-насихатында Кеңес Одағын "агрессор", "диктатор" етiп айыптау кең орын алды.
Сыртқы iстер министрлер Кеңесiнiң Москва мәжiлiсiнде Англия, Франция және АҚШ КСРО-мен есептеспей сепараттық келiсiмге қол қойды. Онда Англия мен АҚШ Францияға көмiр берудi Үлғайтуға және Саардың Францияға қосылуына қарсы болмайтындықтарына уәде бердi. Француз делегациясы ағылшын-американ саясатының антисоветтiк және антикоммунистiк бағытын мақұлдайтынын бiлдiрдi. Француз үкiметi Вьетнам Демократиялық Республикасының бейбiт келiсiмiн қайтарып, ндiқытайға экспедициялық корпус жiбердi және Вьетнамда қуыршақ әкiмшiлiк құрды. 1947 жылғы наурыз-сәуiрде Рамадье үкiметi Мадагаскар аралындағы халықтың көтерiлiсiн басу үшiн жаппай репрессия жүргiздi. Компартия отарлық соғысқа қатты қарсы болды және Вьетнам ДР үкiметiмен бейбiт келiссөздi бастауға шақырды. Коммунистер мальгаш халқына қарсы жүргiзiлген репрессияны айыптады және Рамадье үкiметiнiң бұйрығы бойынша тұтқындалған Мадагаскар депутаттарын босатуды талап еттi.
Үкiмет коалициялық партияларының арасында конфликт 1947 жылы өз шыңына жеттi. 1947 жылы 25 сәуiрде национализацияланған Рейн автомобиль заводының жұмысшылары жалақыны көтеру талабымен ереуiлге шықты. Коммунистер оларды қолдады. Рамадье үкiметiнiң құрамына кiрген қалған партиялар бағаның өсуiмен күрес жүргiзу қажет деп, жалақының көтерiлуiне қарсы шықты. Саяси дағдарыс туды. Оны шешуiдiң ең оңай жолы Рамадье үкiметiнiң отставкаға кетуi мен жаңа үкiметтiң Ұлттықжиналысын қалыптастыру едi. Коммунистер осы жолды қолдады. Алайда, Рамадье және СФИО-ның парламенттiк фракциясының лидерi Блюм коммунистердi үкiметтен шығаруға Үйғарды. 5 мамыр 1947 жылы Рамадье үкiметтен министр-коммунистердiң шығарылғандығы жөнiнде декрет жариялады. Ұлттықжиналыс көпшiлiк дауыспен мұны қолдады. Осылайша сайлаушылардың көпшiлiгiнiң сенiмiне ие болған Франциядағы ең iрi партия демократиялық нормаларға сәйкес келмесе де үкiметтен ығыстырылды. үшпартиялық коалиция күйредi.
Үшпартиялық коалиция күйреген соң социалистiк партия мен радикалдық партия Ұлттықжиналыста азшылық болып қалды. %.кімет басында коммунистердiң сүйенуiнсiз отыру үшiн, олар оңшыл топтардың көмегiн қажет еттi. Парламенттi таратуды және жаңа сайлау жүргiзудi талап еткен деголльдiктермен социалистердiң де, радикалдардың да келiскiсi келмедi. Осындай жағдайда Блюм мен Ги Молле коммунизм мен голлизм қаупiне қарсы күресетiн "үшiншi күш" коалициясын құруды +-сынды. 1947 жылы қарашада "үшiншi күш" үкiметi Рамадье үкiметiн ауыстырды. Оны радикалдық партияның көрнектi қайраткерi, 1940 жылы Петэн үкiметiнiң мүшесi болған, онан соң Қарсылыққа қатысқан Робер Шуман басқарды. "Үшiншi күш" коалициясын елде де, парламентте де, көпшiлiк қолдамады. Сондықтан олар оңшылдарға сүйендi. Соғыстан кейiн алғаш рет үкiмет құрамына, өздерiн "тәуелсiздермiз" деп атаған оңшыл партиялардың екi өкiлi кiрдi. "Үштiк күш" коалициясының өкiмет басына келуiмен, Франция буржуазиялық парламентаризмнiң ең нашар традицияларына -- көпшiлiкке ие болмаған кабинетке, үнемi министрлiктердiң дағдарысы мен үкiметтiң тұрақсыздығына қайта оралды. Олар 1947 жылдың қарашасынан 1951 жылдың маусымына дейiн басқарды. Осы уақытта 8 үкiмет ауысты.
Өкiмет басына "үштiк күш" үкiметiнiң келуiне байланысты Франция саясатында түбегейлi бетбұрыс жасалды. 1948 жылы наурызда Франция Батыс одаққа мүше болды. 1948 жылы жазда Франция 16 мемлекеттiң iшiнде "Маршалл жоспарының" шарттарын қабылдады. Американ көмегiн алудан Франция Англиядан кейiнгi екiншi орынды иемдендi. "Маршалл жоспары" уақытысында (1949-1954ж.ж.) Франция АҚШ-тан 3,2 млрд. доллар алды. Мұнан басқа бұрынғы американ-француз келiсiмi бойынша 2 млрд.-қа жуық доллар алды.
1949 жылы сәуiрде Франция Солтұстiк Атлант пактiсiне (НАТО) кiрдi. Осыған кiре отырып, Франция АҚШ пен Англияның "кiшi партнерiне" айналды. Франция территориясында НАТО-ның соғыс базасы мен штаб-квартирасы, сондай-ақ американ әскерi орналасты. НАИТО-ғы одақтастардың қысымымен Францияның соғыс шығыны тез өстi. Мұнан соң, Францияның сыртқы саясатының басты бағыты "Атлантизм" және "Қырғи қабақ соғысқа" сәйкес Кеңес Одағы болды. Вьетнам халқына қарсы соғыса отырып, француз отаршылдары Оңтұстiк Вьетнамда император Бао-Дао бастаған қуыршақ үкiмет құрды. Франция 1949 жылы Бао-Даомен Француз Одағының аясында "тәуелсiздiк" беру туралы келiсiмге қол қойды. Дәл осылай Лаос пен Камбоджаның "тәуелсiздiгi" танылды. Олардың территорияларында француз әскерi қалып қойды.
"Үштiк күш" басқару жылдарында елдiң iшкi саяси өмiрiнде де елеулi өзгерiстер болды. Үшпартиялық системада партиялардың ынтымақтастығы социалистiк партия мен радикалдық партияның коммунистерге қарсы аяусыз күресiне ауысты. Коммунистермен тiлектес социалистер СФИО басшылығынан кетiрiлдi немесе шығарылды. Радикалдар партиясы "атлантизм" және "европалық интеграция" принциптерiн уағыздады. Елде және үкiметте оңшылдар ықпалы күшейе тұстi. Олардың негiзгi саяси +-йымы "тәуелсiздер мен шаруалар Орталығы" (Центр независимых и крестьян) деп аталды. Парламентте "тәуелсiздердi" Поль Рейно басқарды.
"Тәуелсiздер" буржуазияның консервативтiк топтарының көңiл-күйiн бiлдiрдi және француз кәсiпкерлерiнiң Ұлттықкеңесiнен толық қолдау тапты. Олардың iс-әрекетiнде антикоммунизммен қатар "кәсiпкерлерге бостандық" ұранын жариялады. "Тәуелсiздер" экономика саласында "дирижизмдi", өнеркәсiп пен банктердi национализациялауды айыптады, әлеуметтiк сақтандырудың мемлекеттiк жүйесiне қарсы шықты. Олардың сыртқы саясаты "қырғи қабақ соғыс" рухында "атлантизм" және "Европада интеграциялау" принципiнiң негiздерi, олар Америка Құрама Штаттарымен тығыз байланысты болуды және Батыс Германияның қайта қарулануын талап еттi. "Қырғи қабақ соғыс" жағдайында вишистердi ақтау кампаниясы кең етек алды. 1951 жылы 24 мың вишистер мен француз соты соттаған 39 мың сатқындар ақталды. 1948 жылы Петэндi азат еткен комитет құрылды. Ол өлген соң, 1951 жылы Петэндi Версальдағы қасиеттi орынға қайта жерлеу кампаниясы басталды.
1951 жылы маусымда Ұлттықжиналысқа сайлау жүргiзiлдi. Көптеген жала жабылғанына қарамастан компартия 5 млн. дауыс (26,5%) жинап, қайтадан бiрiншi орынға шықты, екiншi орында радикалдар партиясы 4,1 млн. дауыс (21,7%) жинады. "Үштiк күш" партиялары Едәуiр жеңiлiске +-шырады, олардың жеңiске жетемiз деген ұмiтi ақталмады. Партиялардың ара салмағының үлкен өзгерiске +-шырауы "үштiк күш" коалициясын ажыратты. 1951 жылы қыркүйекте социалистер радикалдар партиясының Баранженiң инициативасымен қабылданған дiни мектептердi субсидиялау туралы заңға қарсылық ретiнде үкiметтен шықты. Францияда саяси өмiрдiң тетiгi оңға қарай бұрылды. "Тәуелсiздер" тобы жетекшi роль атқара бастады, олардың ықпалы тез өстi.
Социалистер оппозицияға кеткен соң, 1956 жылғы сайлауға дейiн ауысқан Төртiншi республиканың алты үкiметi оңшыл -орталықтық партияларға , атап айтқанда "тәуелсiздер," радикалдар және халықтық-республикандық қозғалыс (МРП), сүйендi. 1652 жылы үкiметтi алғаш рет "тәуелсiздердiң" лидерлерiнiң бiрi фабрикант Антуан Пине басқарды. Пиненiң үкiметтiк декларациясы байларды "салықтан босатуды" көздеп, жаңа салықтардан бастарту, мемлекеттiң экономикаға араласуын азайту, баға мен жалақының өсуiн тежеу шараларын белгiледi. Антуан Пиненiң өкiмет басына келуi Франция экономикасы даму кезеңiнiң француздардың зәресiн алған бағаның өсуi тоқтаған кезге сәйкес келдi.
1952-1955 жылдары бағаның ресми индексi көбейген жоқ, кейде төмен тұстi. Франк тұрақтанды. өнеркәсіп пен ауылшаруашылық өндiрiсiнiң көлемi 15-тен 27 %-ке өстi. Осы көрсеткiштерге сүйене отырып, буржуазиялық баспасөз "Пине экспериментiнiң" табысы туралы жазып, оны "Пине кереметi" деп те көрсеттi. Пине iшкi саясатында компартия мен жұмысшы қозғалысына қарсы күрестi. Компартияға тиым салу жағдайын тудыру мақсатында полициялық арандатушылық +-йымдастырылды. Оның сылтауы 1952ж. 28 мамырда коммунистiк партия Парижге НАТО қарулы күштерiнiң басқолбасшысы генерал Риджуэнiң келуiне қарсы демонстрация +-йымдастыруы болды. Демонстрация кезiнде демонстранттар полициямен қақтығысты. Оның барысында демонстрацияға қатыспаған ФКП Бас хатшысының мiндетiн атқарушы Ж.Дюкло тұтқындалып, парламенттiк тиiспеушiлiк (неприкосновенность) құқы бұзылды. Оның машинасындағы көгершiндерге арналған, тамақты байқап полиция көгершiндер демонстранттармен байланысуға қолданылды деген айып тақты. Бұлоперация тарихқа "Көгершiндермен жасалған қастандық" деген атпен ендi.
Пине үкiметiнiң сыртқы саясатының бағыты Батыс Германияны "Европалық армия" аясында қайта қарулануды қолдаумен сипатталынады. "Плевен жоспарына" сәйкес Пине үкiметi 1952 жылы мамырда Европалық қорғаныс қауымдастығын (ЕОС) құру туралы Келiсiмге қол қойды. Келiсiмге сәйкес 6 мемлекеттiң әскерiнен - Келiсiмнiң авторы Шуманның (сыртқы iстер министрi Робер Шуман) атымен аталған жоспарға қатысушылар - бiрыңғай Европалық әскер құрылды. Бұләскердiң ерекше формасы, халықаралық офицерлiк құрылым мен генералитетi болды. ЕОС басшылығына әскердi жабдықтау мен жаттықтыру, орналастыру тапсырылды. БұлЕвропалық әскер Солтұстiк Атлант пактiсi әскерiнiң басқолбасшысына бағынды. Шын мәнiнде Франция ЕОС-тың басқа мүшелерi сияқты өз әскерiн бақылаудан айырылды. Пиненiң отарлық саясаты ндiқытайдағы "лас соғысты" жалғастыруға, француз отарларында өрiс алған +-лт-азаттық қозғалыстарды басуға бағытталған. 1952 жылы Тунистiң жергiлiктi үкiметi елге нақты "iшкi автономия" берудi талап еткенде, француз өкiметi премьер-министр мен оның кабинетiн тұтқындап, Тунисте қоршау жағдайын жариялады және өздерiн қанағаттандыратын жаңа үкiмет құрды.
Пине үкiметiнiң саясаты оңшыл топтардың ықпалын күшейттi. 1953 жылы жазда үкiметтi "тәуелсiздердiң" көрнектi өкiлi Ж.Ланьель басқарды. 1954 жылы социалист В.Ориольдың орнына Франция президентi болып "тәуелсiздер" өкiлi Рене Коти сайланды. Ланьель үкiмет басына келе сала, Францияны тағы да бiр отарлық арандатушылыққа тартты. Марокко с+-лтаны өз елiне тәуелсiздiк берудi ашық талап еткенде, француз отаршылдары оны орнынан тұсiрiп елден қуды және оның орнына өзiнiң жақтасын отырғызды. Тунис пен Марокконың тәуелсiздiгi туралы мәселенi Бiрiккен uлттар uйымы көтердi, алайда НАТО-дағы өз одақтастарына сүйенген француз үкiмет бұлмәселенi шешкiзбедi.
Отар проблемалары мен Германияны қайта қаруландыру маңайындағы талас буржуазиялық партиялар арасына жiк туғызды. Буржуазиялық партиялардың iшiндегi алауыздық оңшыл орталық блоктың құлауына әкелiп соқты. 1955 жылы 30 қарашада Ұлттықжиналыс таратылды. Парламентке кезектен тыс сайлау жүргiзiлдi. 1956 жылғы қаңтардағы сайлау қорытындысы бойынша үш iрi саяси күш анықталды: Компартия, "Республикандық майдан" және МРП мен "Тәуелсiздер" бастаған оңшылдар.
Коммунистiк партия сайлаушыларға қалың көпшiлiктiң мүддесiне сай келетiн демократиялық бағдарлама +-сынды. Ол француз әскерiнiң Алжирден, Тунистен, Маоккодан әкетiлуiн және осы елдердiң өкiлеттi өкiлiмен келiссөз жүргiзудi талап еттi. Коммунистер бейбiт қатар өмiр сұру принципi, социалистiк елдермен достық қатынас орнату, жаппай қарусыздану және атом қаруына тиым салу үшiн күрестi. Iшкi саясатта олар жалақы, пенсия, жәрдемақыны өсiру, демалыстарды Үзарту, салықтарды төмендету, +-сақ шаруа қожалықтары мен қолөнершiлерге кредиттер берудi +-сынды.
"Республикандық майдан" партияларының ресми жалпы сайлау платформасы болмады. Бiрақта олар халықтың көкейiнен шығатын коммунистер бағдарламасына сәйкес талаптар қойды. олардың сайлау алдындағы үгiт-насихатында "Африкада француздардың қала беруiн сақтап, Алжирге бейбiтшiлiк" деген +-ран басым болды. Халықаралық жағдай эволюциясын ескере отырып, "Республикандық майдан" партиялары жаппай қарусыздануды жүзеге асыруға, атом энергиясына халықаралық бақылау орнатуға, социалистiк елдермен арақатынасты жақсартуға уәде бердi. Ал оңшыл партиялар "Империяны сақтау", Алжирдегi отарлық соғысты жеңiске дейiн жеткiзу, НАТО-ға "адалдық" деген +-рандар көтердi.
Сайлау нәтижесi халықтың көңiл-күйiнiң солшылдарды қолдағанын көрсеттi 20 млн. сайлаушылардың 11 млн.-ы солшыл партияларға дауыс бердi. Коммунистер бiрiншi орынға шықты, олар Ұлттықжиналысқа 150 депутатын өткiзiп, iрi фракцияға айналды. Социалистiк партия 460 мың, радикалдар 1 млн. 300 мың дауысқа ие болды. 1951 жылға қарағанда "Республикандық майдан" партиялары көп дауысқа ие болса да, парламентте көпшiлiк орын ала алмады. РПФ-ның мұрагерлерi "әлеуметтiк республикандықтар" толық күйредi. Жалпы қорытындысында Ұлттықжиналыста ешқандай топ, абсолюттiк басымдылыққа ие бола алмады. Коммунистiк және "Республикандық майдан" партиясымен одақтасып қана тұрақты үкiмет құру мұмкiндiгi бар едi. Компартия социалистер мен радикалдарға барлық солшыл күштердiң үкiметiн құру жөнiнде +-сыныс жасады, алайда "Республикандық майдан" партиялары мұны қабылдамай, азшылық болса да, үкiмет құруды ойлады. Бұл Төртiншi республиканың мұнан кейiнгi үкiметтерiнiң тұрақсыздығын тудыруға негiз қалады.
1956 жылы қаңтарда социалистерден, Мендес-Франс бастаған солшыл радикалдардан, Шабан-Дельмас басқарған "солшыл республикандықтардан", Миттеран басқарған ЮДСР тобынан Ги Молле үкiмет қалыптастырды. Он жыл үзiлiстен кейiн социалистер қайтадан үкiметтi басқарды. Ги Молле Алжирде бейбiтшiлiк орнатуға, отар халықтарының талаптарын қанағаттандыруға, сайлау жүйесiн жақсартуға, пенсия мен жәрдемақы мөлшерiн көбейтуге, төленетiн демалысты Үзартуға, мектепте бiлiм бердi зайырлы сипатқа көшiруге, инфляциямен күресуге уәде бердi. Компартия көмегiмен өкiмет басына келген Ги Молле өз бағдарламасын жартылай орындады.
1956 жылы мамырда Ги Молле КСРО-да болып қайтты. Ги Молле үкiметi 1956 жылы наурызда Тунис пен Марокконың тәуелсiздiгiн таныды, маусымда Тропикалық Африкадағы француз отарларының байырғы тұрғындарына жергiлiктi өзiн-өзi басқару құқын беретiндiгiн жариялады. 1956 жылы қазанда Саар облысында жүргiзiлген референдумда халықтың көпшiлiгi ФРГ-ға қосылуды жақтады, Ги Молле үкiметi Саарды Батыс Германияға бердi.
Осындай жақсы жақтарына қарамастан, "Республикандық майдан" халықтың көкейiнен шыға алмады. Әлеуметтiк реформа өмiрге енбедi. "Республикандық майдан" үкiметi Батыс Европа елдерiнiң экономикалық бiрiгу курсын жүргiзе бердi. 1957 жылы наурызда Шуман жоспарын қабылдаған 6 ел (Франция, ФРГ, Италия, Бельгия, Голландия, Люксембург) Римде "Жалпы рынок" немесе ресми тұрде Европалық экономикалық қауымдастық деп аталған +-йымды құру туралы келiсiмге қол қойды. Олар бiр-бiрiмен сауда жасауда таможнялық барьердi бiрте-бiрте жоюға, экономикалық шекараны құрту және товарлар, капиталдар мен жұмысшы күштерiнiң еркiн айналымына бiрыңғай зона құру жөнiнде мiндеттендi. Олар бiрте-бiрте бiрыңғай таможниялық тариф, салықтарды және әлеуметтiк сақтандыру төлемдерiн теңестiрудi көздедi.
Батыс Европалық 6 елдiң коалициясы Үзамай "Кiшi Европа" деп аталды, тiкелей АҚШ пен Солтұстiкатлант пактiсiмiмен тығыз байланысты болды. "Жалпы рынок" елдерiнiң өнеркәсiбiнiң жетекшi салаларында американ капиталы басым болған мемлекетаралық монополия шешушi роль атқарды. "Кiшi Европа" елдерiнiң бәрi НАТО-ның мүшесi едi. Олар американ империализм бағытын +-стады.
Ги Молле үкiметiнiң сайлау алдындағы уәделерiнен бас тартуы және Алжирде соғыстың жалғасуы еңбекшiлердiң наразылығын, сенбестiгiн тудырды. Саяси өмiрдiң тұрақсыздығы, компартияның ықпалының өсуi және отарларда +-лт-азаттық қозғалыстың кеңеюi, Египеттегi жеңiлiс iрi монополистiк буржуазияны ызаландырды. Ультраотаршылдар Франциядағы барлық қиындыққа кiнәлi республикандық құрылыс деп айыптады. Алжирдегi соғыс Үндiқытайға қарағанда төрт есе көп шығын әкелдi. Алжирге 500 мың адамнан тұратын француз әскерi жiберiлдi.
Ультраотаршылдар мен әскерилер арасында республикаға қарсы қастандық дайындалды. Ультраотаршылдар басшысы Алжирде өкiмет органы ретiнде орталық үкiметпен санаспай, өз бетiнше әрекет еткен "Қоғамдық құтқару комитетiн" құрды. Олар Францияда күштi билiк орнатуға және генерал де Голльдiң фигурасын жақтаған француз буржуазия тобына сүйендi. Де Голльге жақын адамдар оны өкiмет басына келтiру кампаниясын жүргiздi. Бұлкампанияны көптеген буржуазиялық саяси қайраткерлер, қалың көпшiлiк қолдады.
1958 жылғы сәуiрде тағы да үкiмет дағдарысы басталды. "Республикандық майдан" партиясы бұлкезде ықпалын жоғалтқан едi. Барлық буржуазиялық партиялар ультраотаршылдар мен неоотаршылдарға бөлiнгендiктен үкiмет дағдарысы бiр айға созылды. Мұны Алжирдегi ультраотаршылдар пайдалануға тырысып, б+-лiк жасады. 13 мамыр 1958 жылы олар Алжирде губернатор резиденциясын басып алып және генерал Массю бастаған жалпыалжирлiк "Қоғамдық ќ+-тқару комитетiн" құрып демонстрация ұйымдастырды. Отарлық әскер демонстранттарға қосылды. Олар "Жасасын де Голль!" ұранын көтердi.
Б+-лiк туралы ести сала компартия еңбекшiлердi ереуiл мен демонстрацияға шақырып, солшыл күштерге бiрiгiп әрекет етудi +-сынды. Үкiмет дағдарысын тоқтату және б+-лiкшiлдерге тойтарыс беру үшiн компартия МРП лидерi Пфлимлен құрған үкiметтi қолдады. 13 мамыр 1958 жылы Пфлимлен үкiметi қағаз тұрiнде б+-лiктi айыптады, ал iс жүзiнде оған қарсы күреспедi.
Дәл осы уақытта Франция президентi Р.Коти және басқа саяси қайраткерлер де Голльмен құпия контакт орнатып, оны билiк басына келуге дайындады. 15 мамыр 1958 жылы де Голль 1953 жылдан кейiн бiрiншi рет журналистер алдында сөйледi. Онда ол 1946 жылғы конституцияны алып тастауды және өзiне төтенше өкiлеттер берудi талап етiп, алдын-ала шарт қойды. Компартия конституцияны және демократиялық бостандықтарды барынша қорғады, алайда басқа солшыл топтар оны қолдамады. Ги Молле мен оның жақтастары коммунистермен бiрiгу б+-лiкшiлдермен сөзсiз азамат соғысына әкелiп соғады деп дәлелдедi. Ал, үкiмет билiгiн де Голльға беру Францияны осыдан сақтайды деп даурықты.
28 мамыр 1958 жылы Пфлимлен, алдын-ала де Голльмен ақылдасып, отставкаға кеттi. Республика президентi Коти "француздардың ең атақтысына", генерал де Голльге - "Ұлттықќ+-тқару" үкiметiн қалыптастыруға +-сыныс жасады. Коти парламент де Голльдiң өкiлеттiлiгiн бекiтпесе отставкаға кетемiн деп қорқытты. Коммунистерден басқа барлық партиялар де Голльдi қолдады. Де Голль үкiметiнiң құрамына "тәуелсiздер", МРП мүшелерi, бiрнеше радикалдар және екi социалист (оның бiрi СФИО Бас хатшысы Ги Молле) кiрдi. 1 маусым 1958 жылы генерал де Голль Ұлттықжиналысқа өз үкiметiнiң бағдарламалық декларациясын +-сынды. ОЛ өзiне төтенше өкiлеттiлiк берудi және "республикалық режимнiң негiзiн" сақтайтын конституцияны реформалауға мандат сұрады. Ұлттықжиналыстың 329-ы жақтап, 224-i қарсы дауыс бердi. Көпшiлiк дауыспен де Голль үкiметiне сенiм бiлдiрiлдi. Төртiншi республика өмiр сұруiн тоқтатты.
Бесiншi республика. 28 қыркүйек 1958 жылы соғыстан кейiн үшiншi рет конституциялық мәселе бойынша референдум өткiзiлдi. Сайлаушыларға жаңа конституция жобасы жөнiнде өз ойларын бiлдiру ұсынылды. Жоба Төртiншi республика конституциясынан мүлдем өзгеше едi. Онда демократиялық құқық пен бостандық жалпы формада аталған. Егерде Төртiншi республикада жоғарғы билiк парламентке жинақталса, ал жаңа конституция жобасында негiзгi роль президентке берiлдi. Онда күрделi қосымша дауыс беру арқылы президент 7 жылға сайланды, (Төртiншi республикадағыдай парламентпен емес), ұлттық тәуелсiздiк пен Францияның территориялық тұтастығы жарияланды. Жобаға сай президент үкiмет басшысы және басқолбасшы болатын болды. Ол (өзi ұсынған) премьер-министр және үкiметтiң басқа мүшелерiн тағайындады, әскери және азаматтық жоғарғы қызметтерге тағайындауды жүзеге асырды. Президент барлық заңдарға қол қойды және жариялады. Оның кез-келген заңды қайта қарауға немесе референдумға шығаруға құқы болды. Президенттiң парламентпен конфликт болған жағдайда оның Ұлттықжиналысты таратуға және жаңа сайлау тағайындауға құқы бар. Конституция жобасының 16 бабы елде төтенше жағдай жариялауға және өкiметтiң барлық билiгiн қолына алуына құқық бередi.
Заң шығару билiгi екi палатадан тұратын парламентке берiледi. Ұлттықжиналыс тiкелей жалпы дауыспен бес жылға сайланады. Сенат қосымша дауыспен сайланды, әр үш жылда 31 бөлiгi жаңарып отырды. 1946 жылғы конституциямен салыстырғанда парламент өкiлеттiлiгi едәуiр шектелдi. Бюджеттi талқылау барысында депутаттардың мемлекет шығынын ұлғайтатын ұсыныстар енгiзуiне тиым салынды. Бұл еңбекшiлердiң мүддесiне қарай финанстық шаралар жүргiзудi қиындатты. Бюджеттi талқылау мерзiмi 70 күн ғана болды. Егер, осы уақытта бюджеттi парламент бекiтпесе, үкiмет парламенттiң пiкiрiнсiз оны күшiне ендiредi.
Парламент сессияларының ұзақтағы қысқарды. Парламенттiң атқарушы органның қызметiне бақылау жасауы қиындай бастады. Ұлттық жиналыс (Сенат та) президенттi орнынан тұсiре де алмады, не бақылай да алмады. Ұлттықжиналыс үкiметке отставка ғана бере алатын едi. Ол үшiн депутаттардың көпшiлiгi жақтаған "ерекше резолюция" қабылдануы қажет едi (қатыспаған депутаттардың дауысы үкiметтi жақтаған болып есептелiндi). Егерде қажеттi дауыс жинай алмаған жағдайда сол сессияда екншi рет ұсаныс енгiзiлмейдi. Ол қабылданған күнде де парламенттiң отставкаға кетуi мiндеттi емес. Оның +-стiне президент парламенттi кетiру үшiн Ұлттықжиналысты таратып, жаңа сайлау белгiлейдi.
Жобада Францияның отар иелiктерiне де үлкен назар аударылды. Бұлелдердiң халықтары, метрополия халықтары сияқты, "ерiктi өзiн-өзi басқару актiсiн" конституцияны қоштамайды немесе қабылдамайды. Қолдаған жағдайда олар Франция бастаған "Қауымдастықтың" құрамында қала бередi, алайда өзiнiң iшкi iстерiне автономия ала алады.
Коммунистiк партияның конституция жобасының антидемократиялық тенденциясын айыптады және оған қарсы дауыс беруге шақырды. кiмет жобасына компартиядан басқа Мендес-Франс және Миттеран жақтастары, социалистердiң бiразы, пужадистер жаңа конституция жобасын тым либерал деп қарсы шықты. Қалған саяси партиялардың бәрi, оның iшiнде СФИО да бар, үкiмет заң жобасын қолдады. Референдумда үкiмет ойсырата жеңдi. Оған сайлаушылардың 79% дауыс бердi. 4 қазан 1958 жылы жаңа конституция күшiне ендi. Францияның барлық жерiнде Бесiншi республика деп аталған жаңа саяси режим орнады.
Сайлау нәтижесiнiң осындай болуының себептерi буржуазиялық партиялардың және социалистердiң лидерлерiнiң сайлаушыларды азамат соғысымен қорқыту едi. Тағы бiр себебi қалың көпшiлiктiң Төртiншi республиканың саяси жүйесiне, әсiресе "Республикандық майдан" қызметiне көңiлдерi толмауы едi. Оның +-стiне генерал де Голльдiң соғыс кезiнде жинаған беделiнiң де әсерi бар. Халық жаңа конституцияны қабылдағанда үкiметке емес, де Голльге сенiм бiлдiрген едi.
Конституция қабылданған соң жоғарғы мемлекеттiк органдарды қалыптастыру үшiн қажеттi жаңа сайлаулар өткiзiлдi. 1958 жылы қарашада Ұлттықжиналысқа сайлау өткiзiлдi. Әрбiр сайлау округынан сайланатын бiр депутат, дауыстың 50%-нен астамын жинауға тиiс, егер оны жинай алмаса екiншi тур өткiзiледi. 1958 жылғы сайлауларда алғаш рет "жаңа республиканы қорғау Одағы" (ЮНР) атты жаңа саяси партия қатысты. Партияны 1958 жылы 1 қазанда РПФ-ның бұрынғы жетекшiлерi Ж.Сустелль, М.Дебре, Ж.Шабан-Дельмас және де Голльдiң жақтастары ұйымдастырған. Де Голль өзiн партиядан жоғары тұрмын деп есептеп, ЮНР-ды басқарудан бас тартты. Бiрақ ЮНР лидерлерi де Голльдi өз көсемi деп есептеп, өз қызметтерiнiң басты мақсаты оның саясатына қолдау көрсету деп жариялады. ЮНР өзiн барлық француздардың партиясы деп есептедi, оңшылдарға да солшылдарға да қосылмады. Оның депутаттары парламенттiң оң жағына отырудан қасақана бас тартып, мәжiлiс залына айнала отырды.
ЮНР монополистiк капиталдың +-стем тобының мүддесiн қорғайтын оңшыл-буржуазиялық партия едi. ЮНР жаңа типтегi буржуазиялық партия едi: жаппай мүшелiк, қатаң партиялық тәртiп. ЮНР мүшелерiнiң iшiнде әлеуметтiк реформаларды, еңбекшiлердiң басқаруға "қатысуын", "еңбек пен капитал ассоциациясын құруды" талап еткен солшыл голлистер тобы да болды, алайда олар партия басшылығында ықпалды емес едi.
1958 жылғы сайлаудың ерекшелiгi Франция үшiн барлық басты партиялар, компартиядан басқасы, де Голль үкiметiнiң жақтастарымыз деп жариялануы едi. Солшыл күштердiң бөлiне тұсуi және сайлаушылардың Төртiншi республика режимiне наразылығы 1958 жылғы референдумда бiлiндi және Ұлттықжиналысқа сайлау нәтижесiне әсер еттi. Бiрiншi орынға 5,2 млн. дауыс жинаған деголлдiк партия "Жаңа республиканы қорғау Одағы" (ЮНР) шықты. ЮНР маңайына оңшыл партияларды үнемi қолдайтын халықтың буржуазиялық тобы, сайлаушылардың жартысын құраған жұмысшылар мен қызметкерлердiң бөлiгi топтасты. Де Голльдi қолдаған басқа оңшыл партия, атап айтқанда "тәуелсiздер" 1956 жылмен салыстырғанда сайлаушыларының саны 1 млн-ға жеткiздi. Де Голлдi сынаға пужадистер толық күйредi. Де Голль саясатына қарсы шыққан Миттеран мен Мендес Франс жақтастары дауыстың 1%-iн ғана жинай алды. Коммунистiк партия екiншi турда 3,8 млн. дауыс жинап, 1956 жылғы сайлаумен салыстырғанда 1,6 млн. дауысын жоғалтты.
Референдумдағы конституция туралы мәселе сияқты Алжир проблемасы да едәуiр роль атқарды. Француздардың көпшiлiгi де Голль мен оның кандидаттарының жағына шықты. Олардың ойынша де Голль осы елде Францияның позициясын сақтай отыра Алжирде бейбiтшiлiктi қалпына келтiруге қабiлеттi адам ретiнде көрiндi. Сайлау қорытындысы бойынша Ұлттық жиналыс оңшыл сипатқа ие бола тұстi. Ұлттықжиналыста "тәуелсiздер" - 133, ЮНР партиясы - 188, Компартия - 10 орын алды. Бiр коммунист-депутатқа - 388 мың, "тәуелсiздердiң" бiр депутатына - 23 мың, ал ЮНР депутатына - 19 мың сайлаушы дауыс бердi. ЮНР "тәуелсiздермен" бiрге Ұлттық жиналыста көпшiлiкке айналды. Тек 1959 жылы көктемде өткен Сенатқа сайлау кезiнде табысқа жете алмады, онда орталық партиялар басым болды.
1958 жылы желтоқсанда 68 жасқа толған генерал де Голль Франция президентi болып сайланды. Ол премьер-министр етiп, ЮНР партиясының негiзiн салушылардың бiрi, 1958 жылғы конституция авторларының бiрi, Қарсылық қозғалысының белсендi мүшесi, өзiнiң бұрынғы әрiптесi Мишель Дебренi тағайындады. Дебре үкiметiнде шешушi орындарды ЮНР өкiлдерi алды. Үкiмет құрамына "тәуелсiздер", МРП мүшелерi және бiр радикал ендi. Социалистiк партия басшылығы бұлжолы үкiметке енудi тоқтата тұрды
Де Голль президент креслосына отырған соң басқарудың негiзгi тiзгiнiн қолына алып, "жеке билiк" режимiн орнатты. Iшкi және сыртқы саясат, сондай-ақ Алжир саясатын президент тiкелей өзi басқарды. Де Голль тұсында министрлер Кеңесi министрлер дауыс бере алмайтын, тек пiкiрiн ғана айта алатын ақылдасатын органға айналды. Барлық негiзгi мәселелердi президенттiң өзi ғана шештi, кейде ол мәселелер туралы үкiмет мүшелерiнiң өзi газеттен бiлiп жататын.
Де Голльдiң өкiмет басуына келуi монополистiк капиталдың жеңiсi едi. Монополия өкiлдерi үкiмет құрамына, мемалекет аппаратына көптеп кiрдi. Генерал де Голльдiң өзi ауыр өнеркәсiп салаларының iрi магнаттары династияларымен Шнейдер, де Вандельмен туыс болды. Премьер-министр М.Дебре де Вандельмен династиясымен жақын болатын, сондықтан ол бiрнеше өнеркәсiп компанияларының басқару iсiне араласты. Дебре кабинетiнде сыртқы iстер министрi болып, Париж Одағы-Мирабо банкiнiң басқарма мүшесi М.Кув де Мюрвиль; финанс министрi - Француз банкiнiң басшысы В.Баумгартнер, онан соң Үндiқытай банкiмен байланысты В.Жискар д,Эстэн тағайындалды. Де Голльдiң жеке хатшылығының басшысы Ротшильд банкiнiң бас директоры Ж.Помпиду болды. Осылайша Бесiншi республика үкiметiне барлық iрi банктер және француз финанс олигархиясының династиялары қатысты.
Де Голль үкiмет басына келгенде халықаралық қатынастар мен капиталистiк елдердiң iшкi жағдайында iрi өзгерiстер болып жатқан кез едi. Бұлуақыт дүниежүзiлiк дамуда социализм шешушi фактор атқарған кез болатын. Кеңес Одағы сол кезеңде бейбiтсүйгiш сыртқы саясат жүргiздi, оның бейбiтшiлiк, қарусыздану, қауiпсiздiк үшiн күресiн дүниежүзiнiң көптеген халықтары қолдады. осындай жағдайда iрi капиталистiк мемлекеттердiң басшылары Кеңес Одағы және басқа социалистiк елдермен қатынасын жақсартуды Үйғарды.
Билiк басына келе Ш. де Голль үкiметi Францияның "ұлылығын" қалпына келтiруге, Солтұстiк Атлант пактiсi бойынша "аға партнерлерiне" (АҚШ пен Англияға) тәуелдiлiгiн жоюға, Кеңес Одағымен жақындасуға бағытталған шаралар жүргiздi. 1958 жылы жазда және күзде де Голль Америка және ағылшын үкiметiнiң НАТО басшылық системасын қайта қарауды және "дүниежүзiлiк жауапкершiлiкке" ие державалар, яғни АҚШ пен Англия пайдаланатын құқықтармен Францияны да қамтамасыз етудi сұранды. Оған тойтарыс алған де Голль НАТО-ға бағыныштылығынан француз флотын әкеттi және американ ракета-атом қаруын Франция территориясында орналастыруға тиым салды. Ол өз атом қаруын иелену ғана ұлттың "ұлылығына" кепiл бола алады деп есептеп, Бесiншi республика үкiметi француздық "ударная ядерная сила" құру үшiн бар күшiн салды. 1960 жылы ақпанда Алжирдегi француздық әскери полигондардың бiрiнде алғашқы атом бомбасы жарылды. Франция "атомдық державалар клубына" кiрдi.
Францияның әскери қуаттылығыны күшейтуге ұмтыла отырып де Голль халықаралық шиеленiстi бәсеңдетудiң қажеттiлiгiн де тұсiндi. Оның инициативасымен халықаралық қатынасты нығайтуға қадамдар жасалды. 1959 жылы де Голль Кеңес Одағы және басқа социалистiк елдер позициясына қосылып, Европада Одер-Нейса линиясынан өтетiн шекараны тануды қолдады. 1960 жылы көктемде Францияға Кеңес үкiметiнiң басшысы бiрiншi рет келдi. Сапар барысында КСРО мен Франция үкiметтерi арасында барлық мәселелердi күш қолданбай бейбiт жолмен шешуге дайын екендiктерiн бiлдiрткен келiсiмге қол қойды. Сонымен қатар сауда және ғылыми байланыстарды кеңейтуге келiстi. Атап айтқанда ғылыми ынтымақтастық жөнiнде және атом энергиясын бейбiт мақсатта қолдану саласында ынтымақтасу туралы келiсiмге қол қойылды.
Бесiншi республиканың Батыс Европа мемлекеттерiмен қатынасы күрделi әрi көбiнде қарама-қарсы келе беретiн едi. Де Голль үкiметi бiр жағынан "Жалпы рынокта" ынтымақтасу мен Европаның капиталистiк мемлекеттерiнiң бiрiгу курсын жалғастыра бердi, екiншi жағынан мұндай бiрлестiк Францияның тәуелсiздiгiн шектеуi мұмкiн деп қауiптенiп, "Европаның Құрама Штаттары" типiнде батысевропа мемлекеттерiнiң "наднациональный" идеясына қарсы шықты. Бесiншi республиканың алғашқы жылдарында оның Европалық саясатының өзегi Федеративтiк Германия Республикасымен - "Жалпы рыноктың" экономикалық жағынан ең дамыған мүшесiмен жақындасу болды.
Бесiншi республика үкiметi Франция мен ФРГ арасындағы одақ осы екi елдi Батыс Европадағы шешушi күшке айналдырады деп есептедi. Оның +-стiне ФРГ-ға қарағанда ядролық қарулы, отар елдермен дәстұрлi байланыстары мен iрi әскерi бар Франция бұлодақта жетекшi роль атқарады деп ойластырылды. 1958 жылы қыркүйекте президент де Голльдiң ФРГ канцлерi К.Аденауэрмен алғашқы кездесуi болды. Ш. де Голль мен К.Аденауэр "бұрынғы дұшпандықты мәңгiлiк жою" туралы тiлектерiн бiлдiрдi.
Франция мен ФРГ арасында экономикалық, саяси және әскери ынтымақтастық орнады. Ол 1963 жылы қаңтарда сыртқы саясат, қорғаныс, бiлiм беру және жастарды тәрбиелеу саласында ынтымақтасу туралы франк-батысгермандық келiсiмге қол қойылды. Осы келiсiмге сәйкес (оған қол қою Елисей сарайында өткендiктен Елисей келiсiмi деп аталды) екi үкiмет маңызды сыртқысаясат мәселелерi бойынша өзара ақылдасып отыруға уәде бердi.
Президент де Голль iшкi саясаттың негiзгi мәселелерi мемлекеттiк билiктi күшейту, француз өнеркәсiбiнiң экономикалық тиiмдiлiгiн арттыру, "еңбек" пен "капитал" таптық ынтымақтастықты жүзеге асыру деп есептейдi. 1958 жылғы конституция атқарушы мен заңшығарушы билiктiң "тепе-теңдiгi" қажеттiлiгiн ресми таныса да, президент пен үкiметтiң оны жүзеге асыруы орталық және жергiлiктi сайлау органдарының құқықтарын үнемi қырқып тастауға әкеп отырды. Заң актiлерi көбiнде парламентсiз референдум немесе үкiмет ордонансы арқылы қабылданды. Кейде заң парламентте талқыланған кезде оның нәтижесi алдын ала шешiлiп қойылатын едi.
Де Голль үкiметi француз өнеркәсiбiнiң бәскелестiк қабiлетiн арттыруға баса назар аударды. 1958 жылы он бесiншi (1926 жылдан санағанда) франктi девальвациялау жүргiзiлдi. Оның мақсаты француз экспортын дамытуға ықпал ету болатын. 1960 жылдың 1 қаңтарынан өкiмет жаңа ақша единицасын енгiздi. "Ауыр" франк курсы бұрынғы "жеңiл" франктан 100 есе артық. Қаржы экономикалық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жоспары:
1. Франция %.шін екінші д%.ниеж%.зілік соѓыс ќорытындысы. Де Гольдіњ саясаты.
2. Францияныњ экономикалыќ ќалпына келтірілуі мен демократиялануы.
3. І‡-ші республиканыњ Конституциясы, оныњ сипаты мен ерекшеліктері.
4. Франция саясатындаѓы консервативті тенженцияныњ дамуы. "Маршал жоспары" мен Франция.
5. 1956 ж. лттыќ жиналысќа сайлау. Ги Моленніњ %.кіметі жєне оныњ саясаты.
6. Франциядаѓы ‡-ші республика.
7. Помпиду мен Жискар д"Эстенніњ президенттігі.
8. Оњшыл к%.штердіњ ныѓаюы мен олардыњ 1986 ж. парламент сайлауларындаѓы жењісі.
9. 1988 ж. сайлау жєне Митеранныњ жењісі.
10. 1993 ж. парламенттік сайлау. Э.Балладюрдіњ %.кіметі.
11. 1995 ж. президенттік сайлау, Ж.Ширактіњ жењіске жетуі.
12. Францияныњ ќазіргі тањда саяси-экономикалыќ дамуы.
Лекцияның мақсаты: Шарль де Гольдің Франция өміріндегі орнын анықтау және ІҮ мен Ү Республикалар жылдарында Францияның ішкі-саяси, экономикалық өмірін қарастыру. Сондай-ақ 1990 жылдардың басында Ж.Ширактың әлем саясатындағы ұстанымына баға беру. ЕО құрамында Францияның орнын анықтау.
Лекцияның мазмұны: Соғыстан кейiн Францияның саяси iшкi өмiрiндегi маңызды саяси оқиға жаңа конституция жасауға тиiс Құрылтай жиналысына сайлау болды. Болашақ Конституцияның мазмұны, Құрылтай жиналысының өкiлеттiлiгi мен құқықтары жөнiндегi мәселе қызу таластар туғызды. Коммунистiк партия мен ВКТ Құрылтай жиналысына кең өкiлеттiлiктер берудi ұсынды. Радикалдар партиясы Құрылтай жиналысын шақырмай-ақ 1875 жылғы конституцияны қалпына келтiрудi талап еттi. Генерал де Голль Құрылтай жиналысының өкiлеттiлiгiн шектеп, оны шақыру мәселесiн шешудi халыққа берудi референдум ұсынды.
21 қазан 1945 жылы Францяда соғыстан кейiнгi алғашқы сайлау жүргiзiлдi және онымен бiр мезгiлде Құрылтай жиналысы туралы мәселе бойынша референдум өткiзiлдi. 96,4 процент сайлаушылар 1875 жылғы конституцияны жоюды және Құрылтай жиналысын шақыруды қолдап, дауыс бердi. 66,3 процент сайлаушылар де Голль +-сынған өкiмет +-йымдастыру жобасымен келiстi. Құрылтай жиналысына сайлау елде жаңа саяси ахуал туғызды. Коммунистiк партия Франция тарихында тұңғыш рет парламентте бiрiншi орын алып, үлкен жеңiске жеттi - 5 млн. дауыс, 152 депутаттық мандат. Екiншi орында Социалистiк партия - 4,6 млн. дауыс, 142 депутаттық мандат. МРП 4,5 млн. адамның дауысын жинады - 141 мандат. Оңшыл Республикандық бостандық партиясына сайлаушылардың небәрi 6 процентi ғана дауыс бердi. Осылайша Құрылтай жиналысында коммунистер мен социалистер көпшiлiк орынға ие болды. 545 мандаттың 294-i. Құрылтай жиналысының басым көпшiлiгiне көнгiсi келмеген генерал де Голль 20 қаңтар 1946 жылы күтпеген жерден отставкаға кеттi. Онан кейiн кейiнгi 12 жылда ол саясатпен айналысқанына қарамастан үкiмет құрамына кiрген жоқ.
Де Голль отставкаға кеткен соң коммунистер социалистiк партияға бiрiгiп үкiмет құруды +-сынды. Үкiмет басшысы болып социалист Ф.Гуэн, сонан соң 1946 жылдың маусымынан - МРП партиясының лидерi Ж.Бидо болды. Гуэн мен Бидо үкiметiне коммунистердiң қатысуы қалың көпшiлiк талап еткен iрi реформаларды жүзеге асыруға себепшi болды. 1945-1946 жылдарда оңшыл топтардың қарсылығына қарамастан iрi 5 банк: Француз банк, Лион кредитi, Бас қоғам, Ұлттықесеп конторы, Ұлттықсауда-өнеркәсiп банкi; басты сақтандыру компаниялары; көмiр, электро-энергия мен газ өнеркәсiбi национализацияланды. Олар бұрынғы национализацияланған кәсiпорындармен бiрге iрi мемлекеттiк сектор құрды.
Еңбек министрi А.Круазаның инициативасымен 40-сағаттық жұмыс күнi қалпына келтiрiлдi, 40 сағаттан асқан жұмысқа жоғары бағада ақы төлендi. Жұмысшыларға екi апталық, қызметкерлерге үш апталық төленетiн демалыс қалпына келтiрiлдi. Морис Торездiң басшылығымен шахтерлердiң мемлекеттiк қызметкерлердiң статуты жасалынды. кiмет шаруашылығы соғыстан б+-лiнген шаруаларға ссуда бердi, қартайған шаруалар пенсия алатын болды. Соғыстан б+-лiнген экономиканы тез қалпына келтiру үшiн компартия мен ВКТ жұмысшыларды "өндiрiс үшiн күреске" шақырды.
13 қазан 1946 жылы екiншi рет өткiзiлген референдумда сайлаушылардың көпшiлiгi қолдап, жаңа конституцияға дауыс бердi. 1946 жылы желтоқсанда жаңа конституция ресми тұрде күшiне ендi. 1946 жылғы француз конституциясы Қарсылықтың солшыл ұйымдарының конституциялық жобаларының көптеген идеясын өмiрге енгiздi. Ол буржуазиялық елдердегi демократиялық конституцияның бiрiнен саналды. Конституцияға сәйкес Франция "тұтас, шайырлы, демократиялық және әлеуметтiк Республика" болып жарияланды. 1946 жылы конституцияда еңбек ету құқы, демалыс құқы, әлеуметтiк қамтамасыз ету құқы, бiлiм алу құқы сияқты ең қажеттi әлеуметтiк құқықтар көрсетiлген. Сонымен қатар конституцияда ерлер мен әйелдердiң тең праволылығы, еңбекшiлердiң кәсiпорын басқаруға қатысуы, кәсiподақ және саяси қызмет, "заң аясында" ереуiл жасау құқықтары айқындалған. 1946 жылы конституцияға солшыл күштердiң талап етуiменен әлеуметтiк-экономикалық қайта құрулар мұмкiндiгi енгiзiлдi. "Француз империясы" деген атау "Француз одағы" деген терминмен ауыстырған. Франция халқының және отар мен тәуелдi елдердегi халықтардың құқытары мен мiндеттерiнiң теңдiгi жарияланды.
1946 жылғы конституция бойынша мемлекеттiк өкiметтiң ең жоғарғы органы Ұлттықжиналыс пен республика Кеңесiмен тұратын парламент болды. Жалпы халықтық дауыспен сайланатын Ұлттықжиналыс ғана заңдар шығара алды. Республика Кеңесi заңның қабылдауын кейiнге қалдыруға және оны Ұлттықжиналыста қайта қарауға жiберу құқын иелендi. Үкiмет Ұлттық жиналыс алдында жауапты, оның талабымен отставкаға кетуге мiндеттi. Республика президентiн парламент сайлады, оның барлық актiлерiн үкiмет бекiттi. Жалпы алғанда 1946 жылғы конституция буржуазиялық-демократиялық сипатта болды.
Блюм бастаған тек социалистерден тұратын бiрпартиялық үкiмет құрылды. Ол бiр ай ғана өмiр сұрдi. Соған қарамастан Францияның тағдырында терең iз қалдырған iс iстеп үлгердi. 1946 жылы желтоқсанда ол Вьетнамда отарлық соғыс тұтандыруға себепшi болды. 1947 жылы желтоқсанда Блюм үкiметi социалист Рамадье бастаған коммунистер, социалистер, МРП мүшелерi, радикалдардың өкiлдерi кiрген коалициялық үкiметке орын бердi. Екi палатаның бiрiккен мәжiлiсiнде Франция президентi болып Венсан Ориоль сайланды. Ұлттықжиналыстың төрағасы Эррио болды. Уақытша режим күнi бiттi. Төртiншi Республика кезеңi басталды.
Төртiншi республика. Төртiншi республиканың алғашқы жылдарында Францияның экономикалық жағдайы ауыр болып қала бердi. 1948 жылы ғана өнеркәсiп өндiрiсi көлемi соғысқа дейiнгi деңгейiне жеттi. 1949 жылы карточкалық система жойылды, тек 1950 жылы ғана ауылшаруашылық өнiмi соғысқа дейiнгi деңгейiне жеттi. Осы кезеңде бюджет жоқтың қасы едi. Мұнан соң экономикалық даму жедел жүрдi. Соғыстың салдарларын жою, ғылыми-техникалық революция, мемлекеттiк заказдар мен кредиттер өнеркәсiптiң даму қарқынын көтеруге мұмкiндiк бердi. 1957 жылы өнеркәсiп өндiрiсiнiң көлемi соғысқа дейiнгiден екi есе асып тұстi. Әсiресе өнеркәсiптiң жаңа салалары электротехника, химия, автомобиль жасау тез дамыды да, олардан бұрынғы салалары тоқыма, терi, көмiр т.б. едәуiр қалып қойды. Осының нәтижесiнде ауыр өнеркәсiптiң үлес салмағы артты.
Өндiрiстiң шоғырлануынан Франция басқа капиталистiк елдерден қалып қойды. Француз өнеркәсiбiнде +-сақ кәсiпорындар әлi де көп едi. Соғыстан кейiн өнеркәсiптiң тез қарқынмен өсуiне байланысты француз империализмi өзiнiң өсiмқорлық сипатын жоғалтты. Шет елге капитал шығару ссудалық капитал тұрiнде емес, өнiм тұрiнде шығарылды. Ауылшаруашылығы өнеркәсiпке қарағанда баяу дамыды. 1957 жылы оның өнiмi соғысқа дейiнгi деңгейiнен 15%-ке ғана асып тұстi. Ауылшаруашылығын механизациялау қарқыны өнеркәсiптi техникамен жабдықтау қарқынынан қалып қойса да, ауылшаруашылық аудандарының көпшiлiгi электрлендiрiлдi. Трактор, автомобиль, комбайн саны көбейдi. Химиялық тыңайтқыштар көптеп қолданыла бастады. Ауылшаруашылығының өндiрiсiнде шоғырлану әпежептәуiр Үлғайды.. 1956 жылы iрi капиталистiк шаруашылық екi соғыс аралығымен салыстырғанда екi есе өстi.
Соғыстан кейiнгi кезеңде мемлекеттiк-монополистiк капитализмнiң дамуында үлкен қадам жасалды. Француз мемлекеттiк-монополистiк капитализмiне тән сипат соғыстан кейiнгi кезеңде iрi мемлекеттiк сектордың құрылуы мен экономиканы "бағдарламалауды" кең тұрде қолдану болды. 1946 жылы жоспарлау бойынша Бас секретариат құрылды. Ол экономикалық дамуды жоспарлауды дайындау мiндетiн атқарды. 1947 жылы үкiмет Франция тарихында тұңғыш рет модернизациялау мен реконструкция жоспарын қабылдады. Ол инициаторының атымен "Монне жоспары" деп аталды. Монне жоспары аяқталған соң, Төртiншi республиканың соңына дейiн күшiн жоймаған "Екiншi жоспар" (1954-1957ж.ж.) деп аталатын жоспар пайда болды.
Антифашистiк коалицияның жiктелуi және халықаралық қатынасының шиеленiсуi коммунистердi үкiмет құрамынан қууды және КСРО-ға "жесткий курс" +-стауды талап еткен француз оңшылдарының әрекетiне жағдай туғызды. Францияда саяси күштердiң қайта топтасуы басталды. Қарсылық қозғалысы тарап кеттi. 1947 жылы сәуiрде генерал де Голль жаңа саяси +-йым - "Француз халқының бiрiгуi" (РПФ) деген +-йым құратынын жариялады. РПФ сыртқы саясатында батысевропа елдерiнiң саяси және экономикалық одаққа бiрiгуiн қолдады, Вьетнамдағы отарлық соғысты жақтады, байырғы халықтарға "iшкi өкiлеттiлiк" құқын беру мұмкiндiгiн жоққа шығармай, Францияның отарлардағы саяси, экономикалық,, әскери +-стемдiгiн сақтауды талап еттi. РПФ басшылары коммунизммен күресудi әу бастан-ақ басты мiндетiмiз деп санады. Олардың үгiт-насихатында Кеңес Одағын "агрессор", "диктатор" етiп айыптау кең орын алды.
Сыртқы iстер министрлер Кеңесiнiң Москва мәжiлiсiнде Англия, Франция және АҚШ КСРО-мен есептеспей сепараттық келiсiмге қол қойды. Онда Англия мен АҚШ Францияға көмiр берудi Үлғайтуға және Саардың Францияға қосылуына қарсы болмайтындықтарына уәде бердi. Француз делегациясы ағылшын-американ саясатының антисоветтiк және антикоммунистiк бағытын мақұлдайтынын бiлдiрдi. Француз үкiметi Вьетнам Демократиялық Республикасының бейбiт келiсiмiн қайтарып, ндiқытайға экспедициялық корпус жiбердi және Вьетнамда қуыршақ әкiмшiлiк құрды. 1947 жылғы наурыз-сәуiрде Рамадье үкiметi Мадагаскар аралындағы халықтың көтерiлiсiн басу үшiн жаппай репрессия жүргiздi. Компартия отарлық соғысқа қатты қарсы болды және Вьетнам ДР үкiметiмен бейбiт келiссөздi бастауға шақырды. Коммунистер мальгаш халқына қарсы жүргiзiлген репрессияны айыптады және Рамадье үкiметiнiң бұйрығы бойынша тұтқындалған Мадагаскар депутаттарын босатуды талап еттi.
Үкiмет коалициялық партияларының арасында конфликт 1947 жылы өз шыңына жеттi. 1947 жылы 25 сәуiрде национализацияланған Рейн автомобиль заводының жұмысшылары жалақыны көтеру талабымен ереуiлге шықты. Коммунистер оларды қолдады. Рамадье үкiметiнiң құрамына кiрген қалған партиялар бағаның өсуiмен күрес жүргiзу қажет деп, жалақының көтерiлуiне қарсы шықты. Саяси дағдарыс туды. Оны шешуiдiң ең оңай жолы Рамадье үкiметiнiң отставкаға кетуi мен жаңа үкiметтiң Ұлттықжиналысын қалыптастыру едi. Коммунистер осы жолды қолдады. Алайда, Рамадье және СФИО-ның парламенттiк фракциясының лидерi Блюм коммунистердi үкiметтен шығаруға Үйғарды. 5 мамыр 1947 жылы Рамадье үкiметтен министр-коммунистердiң шығарылғандығы жөнiнде декрет жариялады. Ұлттықжиналыс көпшiлiк дауыспен мұны қолдады. Осылайша сайлаушылардың көпшiлiгiнiң сенiмiне ие болған Франциядағы ең iрi партия демократиялық нормаларға сәйкес келмесе де үкiметтен ығыстырылды. үшпартиялық коалиция күйредi.
Үшпартиялық коалиция күйреген соң социалистiк партия мен радикалдық партия Ұлттықжиналыста азшылық болып қалды. %.кімет басында коммунистердiң сүйенуiнсiз отыру үшiн, олар оңшыл топтардың көмегiн қажет еттi. Парламенттi таратуды және жаңа сайлау жүргiзудi талап еткен деголльдiктермен социалистердiң де, радикалдардың да келiскiсi келмедi. Осындай жағдайда Блюм мен Ги Молле коммунизм мен голлизм қаупiне қарсы күресетiн "үшiншi күш" коалициясын құруды +-сынды. 1947 жылы қарашада "үшiншi күш" үкiметi Рамадье үкiметiн ауыстырды. Оны радикалдық партияның көрнектi қайраткерi, 1940 жылы Петэн үкiметiнiң мүшесi болған, онан соң Қарсылыққа қатысқан Робер Шуман басқарды. "Үшiншi күш" коалициясын елде де, парламентте де, көпшiлiк қолдамады. Сондықтан олар оңшылдарға сүйендi. Соғыстан кейiн алғаш рет үкiмет құрамына, өздерiн "тәуелсiздермiз" деп атаған оңшыл партиялардың екi өкiлi кiрдi. "Үштiк күш" коалициясының өкiмет басына келуiмен, Франция буржуазиялық парламентаризмнiң ең нашар традицияларына -- көпшiлiкке ие болмаған кабинетке, үнемi министрлiктердiң дағдарысы мен үкiметтiң тұрақсыздығына қайта оралды. Олар 1947 жылдың қарашасынан 1951 жылдың маусымына дейiн басқарды. Осы уақытта 8 үкiмет ауысты.
Өкiмет басына "үштiк күш" үкiметiнiң келуiне байланысты Франция саясатында түбегейлi бетбұрыс жасалды. 1948 жылы наурызда Франция Батыс одаққа мүше болды. 1948 жылы жазда Франция 16 мемлекеттiң iшiнде "Маршалл жоспарының" шарттарын қабылдады. Американ көмегiн алудан Франция Англиядан кейiнгi екiншi орынды иемдендi. "Маршалл жоспары" уақытысында (1949-1954ж.ж.) Франция АҚШ-тан 3,2 млрд. доллар алды. Мұнан басқа бұрынғы американ-француз келiсiмi бойынша 2 млрд.-қа жуық доллар алды.
1949 жылы сәуiрде Франция Солтұстiк Атлант пактiсiне (НАТО) кiрдi. Осыған кiре отырып, Франция АҚШ пен Англияның "кiшi партнерiне" айналды. Франция территориясында НАТО-ның соғыс базасы мен штаб-квартирасы, сондай-ақ американ әскерi орналасты. НАИТО-ғы одақтастардың қысымымен Францияның соғыс шығыны тез өстi. Мұнан соң, Францияның сыртқы саясатының басты бағыты "Атлантизм" және "Қырғи қабақ соғысқа" сәйкес Кеңес Одағы болды. Вьетнам халқына қарсы соғыса отырып, француз отаршылдары Оңтұстiк Вьетнамда император Бао-Дао бастаған қуыршақ үкiмет құрды. Франция 1949 жылы Бао-Даомен Француз Одағының аясында "тәуелсiздiк" беру туралы келiсiмге қол қойды. Дәл осылай Лаос пен Камбоджаның "тәуелсiздiгi" танылды. Олардың территорияларында француз әскерi қалып қойды.
"Үштiк күш" басқару жылдарында елдiң iшкi саяси өмiрiнде де елеулi өзгерiстер болды. Үшпартиялық системада партиялардың ынтымақтастығы социалистiк партия мен радикалдық партияның коммунистерге қарсы аяусыз күресiне ауысты. Коммунистермен тiлектес социалистер СФИО басшылығынан кетiрiлдi немесе шығарылды. Радикалдар партиясы "атлантизм" және "европалық интеграция" принциптерiн уағыздады. Елде және үкiметте оңшылдар ықпалы күшейе тұстi. Олардың негiзгi саяси +-йымы "тәуелсiздер мен шаруалар Орталығы" (Центр независимых и крестьян) деп аталды. Парламентте "тәуелсiздердi" Поль Рейно басқарды.
"Тәуелсiздер" буржуазияның консервативтiк топтарының көңiл-күйiн бiлдiрдi және француз кәсiпкерлерiнiң Ұлттықкеңесiнен толық қолдау тапты. Олардың iс-әрекетiнде антикоммунизммен қатар "кәсiпкерлерге бостандық" ұранын жариялады. "Тәуелсiздер" экономика саласында "дирижизмдi", өнеркәсiп пен банктердi национализациялауды айыптады, әлеуметтiк сақтандырудың мемлекеттiк жүйесiне қарсы шықты. Олардың сыртқы саясаты "қырғи қабақ соғыс" рухында "атлантизм" және "Европада интеграциялау" принципiнiң негiздерi, олар Америка Құрама Штаттарымен тығыз байланысты болуды және Батыс Германияның қайта қарулануын талап еттi. "Қырғи қабақ соғыс" жағдайында вишистердi ақтау кампаниясы кең етек алды. 1951 жылы 24 мың вишистер мен француз соты соттаған 39 мың сатқындар ақталды. 1948 жылы Петэндi азат еткен комитет құрылды. Ол өлген соң, 1951 жылы Петэндi Версальдағы қасиеттi орынға қайта жерлеу кампаниясы басталды.
1951 жылы маусымда Ұлттықжиналысқа сайлау жүргiзiлдi. Көптеген жала жабылғанына қарамастан компартия 5 млн. дауыс (26,5%) жинап, қайтадан бiрiншi орынға шықты, екiншi орында радикалдар партиясы 4,1 млн. дауыс (21,7%) жинады. "Үштiк күш" партиялары Едәуiр жеңiлiске +-шырады, олардың жеңiске жетемiз деген ұмiтi ақталмады. Партиялардың ара салмағының үлкен өзгерiске +-шырауы "үштiк күш" коалициясын ажыратты. 1951 жылы қыркүйекте социалистер радикалдар партиясының Баранженiң инициативасымен қабылданған дiни мектептердi субсидиялау туралы заңға қарсылық ретiнде үкiметтен шықты. Францияда саяси өмiрдiң тетiгi оңға қарай бұрылды. "Тәуелсiздер" тобы жетекшi роль атқара бастады, олардың ықпалы тез өстi.
Социалистер оппозицияға кеткен соң, 1956 жылғы сайлауға дейiн ауысқан Төртiншi республиканың алты үкiметi оңшыл -орталықтық партияларға , атап айтқанда "тәуелсiздер," радикалдар және халықтық-республикандық қозғалыс (МРП), сүйендi. 1652 жылы үкiметтi алғаш рет "тәуелсiздердiң" лидерлерiнiң бiрi фабрикант Антуан Пине басқарды. Пиненiң үкiметтiк декларациясы байларды "салықтан босатуды" көздеп, жаңа салықтардан бастарту, мемлекеттiң экономикаға араласуын азайту, баға мен жалақының өсуiн тежеу шараларын белгiледi. Антуан Пиненiң өкiмет басына келуi Франция экономикасы даму кезеңiнiң француздардың зәресiн алған бағаның өсуi тоқтаған кезге сәйкес келдi.
1952-1955 жылдары бағаның ресми индексi көбейген жоқ, кейде төмен тұстi. Франк тұрақтанды. өнеркәсіп пен ауылшаруашылық өндiрiсiнiң көлемi 15-тен 27 %-ке өстi. Осы көрсеткiштерге сүйене отырып, буржуазиялық баспасөз "Пине экспериментiнiң" табысы туралы жазып, оны "Пине кереметi" деп те көрсеттi. Пине iшкi саясатында компартия мен жұмысшы қозғалысына қарсы күрестi. Компартияға тиым салу жағдайын тудыру мақсатында полициялық арандатушылық +-йымдастырылды. Оның сылтауы 1952ж. 28 мамырда коммунистiк партия Парижге НАТО қарулы күштерiнiң басқолбасшысы генерал Риджуэнiң келуiне қарсы демонстрация +-йымдастыруы болды. Демонстрация кезiнде демонстранттар полициямен қақтығысты. Оның барысында демонстрацияға қатыспаған ФКП Бас хатшысының мiндетiн атқарушы Ж.Дюкло тұтқындалып, парламенттiк тиiспеушiлiк (неприкосновенность) құқы бұзылды. Оның машинасындағы көгершiндерге арналған, тамақты байқап полиция көгершiндер демонстранттармен байланысуға қолданылды деген айып тақты. Бұлоперация тарихқа "Көгершiндермен жасалған қастандық" деген атпен ендi.
Пине үкiметiнiң сыртқы саясатының бағыты Батыс Германияны "Европалық армия" аясында қайта қарулануды қолдаумен сипатталынады. "Плевен жоспарына" сәйкес Пине үкiметi 1952 жылы мамырда Европалық қорғаныс қауымдастығын (ЕОС) құру туралы Келiсiмге қол қойды. Келiсiмге сәйкес 6 мемлекеттiң әскерiнен - Келiсiмнiң авторы Шуманның (сыртқы iстер министрi Робер Шуман) атымен аталған жоспарға қатысушылар - бiрыңғай Европалық әскер құрылды. Бұләскердiң ерекше формасы, халықаралық офицерлiк құрылым мен генералитетi болды. ЕОС басшылығына әскердi жабдықтау мен жаттықтыру, орналастыру тапсырылды. БұлЕвропалық әскер Солтұстiк Атлант пактiсi әскерiнiң басқолбасшысына бағынды. Шын мәнiнде Франция ЕОС-тың басқа мүшелерi сияқты өз әскерiн бақылаудан айырылды. Пиненiң отарлық саясаты ндiқытайдағы "лас соғысты" жалғастыруға, француз отарларында өрiс алған +-лт-азаттық қозғалыстарды басуға бағытталған. 1952 жылы Тунистiң жергiлiктi үкiметi елге нақты "iшкi автономия" берудi талап еткенде, француз өкiметi премьер-министр мен оның кабинетiн тұтқындап, Тунисте қоршау жағдайын жариялады және өздерiн қанағаттандыратын жаңа үкiмет құрды.
Пине үкiметiнiң саясаты оңшыл топтардың ықпалын күшейттi. 1953 жылы жазда үкiметтi "тәуелсiздердiң" көрнектi өкiлi Ж.Ланьель басқарды. 1954 жылы социалист В.Ориольдың орнына Франция президентi болып "тәуелсiздер" өкiлi Рене Коти сайланды. Ланьель үкiмет басына келе сала, Францияны тағы да бiр отарлық арандатушылыққа тартты. Марокко с+-лтаны өз елiне тәуелсiздiк берудi ашық талап еткенде, француз отаршылдары оны орнынан тұсiрiп елден қуды және оның орнына өзiнiң жақтасын отырғызды. Тунис пен Марокконың тәуелсiздiгi туралы мәселенi Бiрiккен uлттар uйымы көтердi, алайда НАТО-дағы өз одақтастарына сүйенген француз үкiмет бұлмәселенi шешкiзбедi.
Отар проблемалары мен Германияны қайта қаруландыру маңайындағы талас буржуазиялық партиялар арасына жiк туғызды. Буржуазиялық партиялардың iшiндегi алауыздық оңшыл орталық блоктың құлауына әкелiп соқты. 1955 жылы 30 қарашада Ұлттықжиналыс таратылды. Парламентке кезектен тыс сайлау жүргiзiлдi. 1956 жылғы қаңтардағы сайлау қорытындысы бойынша үш iрi саяси күш анықталды: Компартия, "Республикандық майдан" және МРП мен "Тәуелсiздер" бастаған оңшылдар.
Коммунистiк партия сайлаушыларға қалың көпшiлiктiң мүддесiне сай келетiн демократиялық бағдарлама +-сынды. Ол француз әскерiнiң Алжирден, Тунистен, Маоккодан әкетiлуiн және осы елдердiң өкiлеттi өкiлiмен келiссөз жүргiзудi талап еттi. Коммунистер бейбiт қатар өмiр сұру принципi, социалистiк елдермен достық қатынас орнату, жаппай қарусыздану және атом қаруына тиым салу үшiн күрестi. Iшкi саясатта олар жалақы, пенсия, жәрдемақыны өсiру, демалыстарды Үзарту, салықтарды төмендету, +-сақ шаруа қожалықтары мен қолөнершiлерге кредиттер берудi +-сынды.
"Республикандық майдан" партияларының ресми жалпы сайлау платформасы болмады. Бiрақта олар халықтың көкейiнен шығатын коммунистер бағдарламасына сәйкес талаптар қойды. олардың сайлау алдындағы үгiт-насихатында "Африкада француздардың қала беруiн сақтап, Алжирге бейбiтшiлiк" деген +-ран басым болды. Халықаралық жағдай эволюциясын ескере отырып, "Республикандық майдан" партиялары жаппай қарусыздануды жүзеге асыруға, атом энергиясына халықаралық бақылау орнатуға, социалистiк елдермен арақатынасты жақсартуға уәде бердi. Ал оңшыл партиялар "Империяны сақтау", Алжирдегi отарлық соғысты жеңiске дейiн жеткiзу, НАТО-ға "адалдық" деген +-рандар көтердi.
Сайлау нәтижесi халықтың көңiл-күйiнiң солшылдарды қолдағанын көрсеттi 20 млн. сайлаушылардың 11 млн.-ы солшыл партияларға дауыс бердi. Коммунистер бiрiншi орынға шықты, олар Ұлттықжиналысқа 150 депутатын өткiзiп, iрi фракцияға айналды. Социалистiк партия 460 мың, радикалдар 1 млн. 300 мың дауысқа ие болды. 1951 жылға қарағанда "Республикандық майдан" партиялары көп дауысқа ие болса да, парламентте көпшiлiк орын ала алмады. РПФ-ның мұрагерлерi "әлеуметтiк республикандықтар" толық күйредi. Жалпы қорытындысында Ұлттықжиналыста ешқандай топ, абсолюттiк басымдылыққа ие бола алмады. Коммунистiк және "Республикандық майдан" партиясымен одақтасып қана тұрақты үкiмет құру мұмкiндiгi бар едi. Компартия социалистер мен радикалдарға барлық солшыл күштердiң үкiметiн құру жөнiнде +-сыныс жасады, алайда "Республикандық майдан" партиялары мұны қабылдамай, азшылық болса да, үкiмет құруды ойлады. Бұл Төртiншi республиканың мұнан кейiнгi үкiметтерiнiң тұрақсыздығын тудыруға негiз қалады.
1956 жылы қаңтарда социалистерден, Мендес-Франс бастаған солшыл радикалдардан, Шабан-Дельмас басқарған "солшыл республикандықтардан", Миттеран басқарған ЮДСР тобынан Ги Молле үкiмет қалыптастырды. Он жыл үзiлiстен кейiн социалистер қайтадан үкiметтi басқарды. Ги Молле Алжирде бейбiтшiлiк орнатуға, отар халықтарының талаптарын қанағаттандыруға, сайлау жүйесiн жақсартуға, пенсия мен жәрдемақы мөлшерiн көбейтуге, төленетiн демалысты Үзартуға, мектепте бiлiм бердi зайырлы сипатқа көшiруге, инфляциямен күресуге уәде бердi. Компартия көмегiмен өкiмет басына келген Ги Молле өз бағдарламасын жартылай орындады.
1956 жылы мамырда Ги Молле КСРО-да болып қайтты. Ги Молле үкiметi 1956 жылы наурызда Тунис пен Марокконың тәуелсiздiгiн таныды, маусымда Тропикалық Африкадағы француз отарларының байырғы тұрғындарына жергiлiктi өзiн-өзi басқару құқын беретiндiгiн жариялады. 1956 жылы қазанда Саар облысында жүргiзiлген референдумда халықтың көпшiлiгi ФРГ-ға қосылуды жақтады, Ги Молле үкiметi Саарды Батыс Германияға бердi.
Осындай жақсы жақтарына қарамастан, "Республикандық майдан" халықтың көкейiнен шыға алмады. Әлеуметтiк реформа өмiрге енбедi. "Республикандық майдан" үкiметi Батыс Европа елдерiнiң экономикалық бiрiгу курсын жүргiзе бердi. 1957 жылы наурызда Шуман жоспарын қабылдаған 6 ел (Франция, ФРГ, Италия, Бельгия, Голландия, Люксембург) Римде "Жалпы рынок" немесе ресми тұрде Европалық экономикалық қауымдастық деп аталған +-йымды құру туралы келiсiмге қол қойды. Олар бiр-бiрiмен сауда жасауда таможнялық барьердi бiрте-бiрте жоюға, экономикалық шекараны құрту және товарлар, капиталдар мен жұмысшы күштерiнiң еркiн айналымына бiрыңғай зона құру жөнiнде мiндеттендi. Олар бiрте-бiрте бiрыңғай таможниялық тариф, салықтарды және әлеуметтiк сақтандыру төлемдерiн теңестiрудi көздедi.
Батыс Европалық 6 елдiң коалициясы Үзамай "Кiшi Европа" деп аталды, тiкелей АҚШ пен Солтұстiкатлант пактiсiмiмен тығыз байланысты болды. "Жалпы рынок" елдерiнiң өнеркәсiбiнiң жетекшi салаларында американ капиталы басым болған мемлекетаралық монополия шешушi роль атқарды. "Кiшi Европа" елдерiнiң бәрi НАТО-ның мүшесi едi. Олар американ империализм бағытын +-стады.
Ги Молле үкiметiнiң сайлау алдындағы уәделерiнен бас тартуы және Алжирде соғыстың жалғасуы еңбекшiлердiң наразылығын, сенбестiгiн тудырды. Саяси өмiрдiң тұрақсыздығы, компартияның ықпалының өсуi және отарларда +-лт-азаттық қозғалыстың кеңеюi, Египеттегi жеңiлiс iрi монополистiк буржуазияны ызаландырды. Ультраотаршылдар Франциядағы барлық қиындыққа кiнәлi республикандық құрылыс деп айыптады. Алжирдегi соғыс Үндiқытайға қарағанда төрт есе көп шығын әкелдi. Алжирге 500 мың адамнан тұратын француз әскерi жiберiлдi.
Ультраотаршылдар мен әскерилер арасында республикаға қарсы қастандық дайындалды. Ультраотаршылдар басшысы Алжирде өкiмет органы ретiнде орталық үкiметпен санаспай, өз бетiнше әрекет еткен "Қоғамдық құтқару комитетiн" құрды. Олар Францияда күштi билiк орнатуға және генерал де Голльдiң фигурасын жақтаған француз буржуазия тобына сүйендi. Де Голльге жақын адамдар оны өкiмет басына келтiру кампаниясын жүргiздi. Бұлкампанияны көптеген буржуазиялық саяси қайраткерлер, қалың көпшiлiк қолдады.
1958 жылғы сәуiрде тағы да үкiмет дағдарысы басталды. "Республикандық майдан" партиясы бұлкезде ықпалын жоғалтқан едi. Барлық буржуазиялық партиялар ультраотаршылдар мен неоотаршылдарға бөлiнгендiктен үкiмет дағдарысы бiр айға созылды. Мұны Алжирдегi ультраотаршылдар пайдалануға тырысып, б+-лiк жасады. 13 мамыр 1958 жылы олар Алжирде губернатор резиденциясын басып алып және генерал Массю бастаған жалпыалжирлiк "Қоғамдық ќ+-тқару комитетiн" құрып демонстрация ұйымдастырды. Отарлық әскер демонстранттарға қосылды. Олар "Жасасын де Голль!" ұранын көтердi.
Б+-лiк туралы ести сала компартия еңбекшiлердi ереуiл мен демонстрацияға шақырып, солшыл күштерге бiрiгiп әрекет етудi +-сынды. Үкiмет дағдарысын тоқтату және б+-лiкшiлдерге тойтарыс беру үшiн компартия МРП лидерi Пфлимлен құрған үкiметтi қолдады. 13 мамыр 1958 жылы Пфлимлен үкiметi қағаз тұрiнде б+-лiктi айыптады, ал iс жүзiнде оған қарсы күреспедi.
Дәл осы уақытта Франция президентi Р.Коти және басқа саяси қайраткерлер де Голльмен құпия контакт орнатып, оны билiк басына келуге дайындады. 15 мамыр 1958 жылы де Голль 1953 жылдан кейiн бiрiншi рет журналистер алдында сөйледi. Онда ол 1946 жылғы конституцияны алып тастауды және өзiне төтенше өкiлеттер берудi талап етiп, алдын-ала шарт қойды. Компартия конституцияны және демократиялық бостандықтарды барынша қорғады, алайда басқа солшыл топтар оны қолдамады. Ги Молле мен оның жақтастары коммунистермен бiрiгу б+-лiкшiлдермен сөзсiз азамат соғысына әкелiп соғады деп дәлелдедi. Ал, үкiмет билiгiн де Голльға беру Францияны осыдан сақтайды деп даурықты.
28 мамыр 1958 жылы Пфлимлен, алдын-ала де Голльмен ақылдасып, отставкаға кеттi. Республика президентi Коти "француздардың ең атақтысына", генерал де Голльге - "Ұлттықќ+-тқару" үкiметiн қалыптастыруға +-сыныс жасады. Коти парламент де Голльдiң өкiлеттiлiгiн бекiтпесе отставкаға кетемiн деп қорқытты. Коммунистерден басқа барлық партиялар де Голльдi қолдады. Де Голль үкiметiнiң құрамына "тәуелсiздер", МРП мүшелерi, бiрнеше радикалдар және екi социалист (оның бiрi СФИО Бас хатшысы Ги Молле) кiрдi. 1 маусым 1958 жылы генерал де Голль Ұлттықжиналысқа өз үкiметiнiң бағдарламалық декларациясын +-сынды. ОЛ өзiне төтенше өкiлеттiлiк берудi және "республикалық режимнiң негiзiн" сақтайтын конституцияны реформалауға мандат сұрады. Ұлттықжиналыстың 329-ы жақтап, 224-i қарсы дауыс бердi. Көпшiлiк дауыспен де Голль үкiметiне сенiм бiлдiрiлдi. Төртiншi республика өмiр сұруiн тоқтатты.
Бесiншi республика. 28 қыркүйек 1958 жылы соғыстан кейiн үшiншi рет конституциялық мәселе бойынша референдум өткiзiлдi. Сайлаушыларға жаңа конституция жобасы жөнiнде өз ойларын бiлдiру ұсынылды. Жоба Төртiншi республика конституциясынан мүлдем өзгеше едi. Онда демократиялық құқық пен бостандық жалпы формада аталған. Егерде Төртiншi республикада жоғарғы билiк парламентке жинақталса, ал жаңа конституция жобасында негiзгi роль президентке берiлдi. Онда күрделi қосымша дауыс беру арқылы президент 7 жылға сайланды, (Төртiншi республикадағыдай парламентпен емес), ұлттық тәуелсiздiк пен Францияның территориялық тұтастығы жарияланды. Жобаға сай президент үкiмет басшысы және басқолбасшы болатын болды. Ол (өзi ұсынған) премьер-министр және үкiметтiң басқа мүшелерiн тағайындады, әскери және азаматтық жоғарғы қызметтерге тағайындауды жүзеге асырды. Президент барлық заңдарға қол қойды және жариялады. Оның кез-келген заңды қайта қарауға немесе референдумға шығаруға құқы болды. Президенттiң парламентпен конфликт болған жағдайда оның Ұлттықжиналысты таратуға және жаңа сайлау тағайындауға құқы бар. Конституция жобасының 16 бабы елде төтенше жағдай жариялауға және өкiметтiң барлық билiгiн қолына алуына құқық бередi.
Заң шығару билiгi екi палатадан тұратын парламентке берiледi. Ұлттықжиналыс тiкелей жалпы дауыспен бес жылға сайланады. Сенат қосымша дауыспен сайланды, әр үш жылда 31 бөлiгi жаңарып отырды. 1946 жылғы конституциямен салыстырғанда парламент өкiлеттiлiгi едәуiр шектелдi. Бюджеттi талқылау барысында депутаттардың мемлекет шығынын ұлғайтатын ұсыныстар енгiзуiне тиым салынды. Бұл еңбекшiлердiң мүддесiне қарай финанстық шаралар жүргiзудi қиындатты. Бюджеттi талқылау мерзiмi 70 күн ғана болды. Егер, осы уақытта бюджеттi парламент бекiтпесе, үкiмет парламенттiң пiкiрiнсiз оны күшiне ендiредi.
Парламент сессияларының ұзақтағы қысқарды. Парламенттiң атқарушы органның қызметiне бақылау жасауы қиындай бастады. Ұлттық жиналыс (Сенат та) президенттi орнынан тұсiре де алмады, не бақылай да алмады. Ұлттықжиналыс үкiметке отставка ғана бере алатын едi. Ол үшiн депутаттардың көпшiлiгi жақтаған "ерекше резолюция" қабылдануы қажет едi (қатыспаған депутаттардың дауысы үкiметтi жақтаған болып есептелiндi). Егерде қажеттi дауыс жинай алмаған жағдайда сол сессияда екншi рет ұсаныс енгiзiлмейдi. Ол қабылданған күнде де парламенттiң отставкаға кетуi мiндеттi емес. Оның +-стiне президент парламенттi кетiру үшiн Ұлттықжиналысты таратып, жаңа сайлау белгiлейдi.
Жобада Францияның отар иелiктерiне де үлкен назар аударылды. Бұлелдердiң халықтары, метрополия халықтары сияқты, "ерiктi өзiн-өзi басқару актiсiн" конституцияны қоштамайды немесе қабылдамайды. Қолдаған жағдайда олар Франция бастаған "Қауымдастықтың" құрамында қала бередi, алайда өзiнiң iшкi iстерiне автономия ала алады.
Коммунистiк партияның конституция жобасының антидемократиялық тенденциясын айыптады және оған қарсы дауыс беруге шақырды. кiмет жобасына компартиядан басқа Мендес-Франс және Миттеран жақтастары, социалистердiң бiразы, пужадистер жаңа конституция жобасын тым либерал деп қарсы шықты. Қалған саяси партиялардың бәрi, оның iшiнде СФИО да бар, үкiмет заң жобасын қолдады. Референдумда үкiмет ойсырата жеңдi. Оған сайлаушылардың 79% дауыс бердi. 4 қазан 1958 жылы жаңа конституция күшiне ендi. Францияның барлық жерiнде Бесiншi республика деп аталған жаңа саяси режим орнады.
Сайлау нәтижесiнiң осындай болуының себептерi буржуазиялық партиялардың және социалистердiң лидерлерiнiң сайлаушыларды азамат соғысымен қорқыту едi. Тағы бiр себебi қалың көпшiлiктiң Төртiншi республиканың саяси жүйесiне, әсiресе "Республикандық майдан" қызметiне көңiлдерi толмауы едi. Оның +-стiне генерал де Голльдiң соғыс кезiнде жинаған беделiнiң де әсерi бар. Халық жаңа конституцияны қабылдағанда үкiметке емес, де Голльге сенiм бiлдiрген едi.
Конституция қабылданған соң жоғарғы мемлекеттiк органдарды қалыптастыру үшiн қажеттi жаңа сайлаулар өткiзiлдi. 1958 жылы қарашада Ұлттықжиналысқа сайлау өткiзiлдi. Әрбiр сайлау округынан сайланатын бiр депутат, дауыстың 50%-нен астамын жинауға тиiс, егер оны жинай алмаса екiншi тур өткiзiледi. 1958 жылғы сайлауларда алғаш рет "жаңа республиканы қорғау Одағы" (ЮНР) атты жаңа саяси партия қатысты. Партияны 1958 жылы 1 қазанда РПФ-ның бұрынғы жетекшiлерi Ж.Сустелль, М.Дебре, Ж.Шабан-Дельмас және де Голльдiң жақтастары ұйымдастырған. Де Голль өзiн партиядан жоғары тұрмын деп есептеп, ЮНР-ды басқарудан бас тартты. Бiрақ ЮНР лидерлерi де Голльдi өз көсемi деп есептеп, өз қызметтерiнiң басты мақсаты оның саясатына қолдау көрсету деп жариялады. ЮНР өзiн барлық француздардың партиясы деп есептедi, оңшылдарға да солшылдарға да қосылмады. Оның депутаттары парламенттiң оң жағына отырудан қасақана бас тартып, мәжiлiс залына айнала отырды.
ЮНР монополистiк капиталдың +-стем тобының мүддесiн қорғайтын оңшыл-буржуазиялық партия едi. ЮНР жаңа типтегi буржуазиялық партия едi: жаппай мүшелiк, қатаң партиялық тәртiп. ЮНР мүшелерiнiң iшiнде әлеуметтiк реформаларды, еңбекшiлердiң басқаруға "қатысуын", "еңбек пен капитал ассоциациясын құруды" талап еткен солшыл голлистер тобы да болды, алайда олар партия басшылығында ықпалды емес едi.
1958 жылғы сайлаудың ерекшелiгi Франция үшiн барлық басты партиялар, компартиядан басқасы, де Голль үкiметiнiң жақтастарымыз деп жариялануы едi. Солшыл күштердiң бөлiне тұсуi және сайлаушылардың Төртiншi республика режимiне наразылығы 1958 жылғы референдумда бiлiндi және Ұлттықжиналысқа сайлау нәтижесiне әсер еттi. Бiрiншi орынға 5,2 млн. дауыс жинаған деголлдiк партия "Жаңа республиканы қорғау Одағы" (ЮНР) шықты. ЮНР маңайына оңшыл партияларды үнемi қолдайтын халықтың буржуазиялық тобы, сайлаушылардың жартысын құраған жұмысшылар мен қызметкерлердiң бөлiгi топтасты. Де Голльдi қолдаған басқа оңшыл партия, атап айтқанда "тәуелсiздер" 1956 жылмен салыстырғанда сайлаушыларының саны 1 млн-ға жеткiздi. Де Голлдi сынаға пужадистер толық күйредi. Де Голль саясатына қарсы шыққан Миттеран мен Мендес Франс жақтастары дауыстың 1%-iн ғана жинай алды. Коммунистiк партия екiншi турда 3,8 млн. дауыс жинап, 1956 жылғы сайлаумен салыстырғанда 1,6 млн. дауысын жоғалтты.
Референдумдағы конституция туралы мәселе сияқты Алжир проблемасы да едәуiр роль атқарды. Француздардың көпшiлiгi де Голль мен оның кандидаттарының жағына шықты. Олардың ойынша де Голль осы елде Францияның позициясын сақтай отыра Алжирде бейбiтшiлiктi қалпына келтiруге қабiлеттi адам ретiнде көрiндi. Сайлау қорытындысы бойынша Ұлттық жиналыс оңшыл сипатқа ие бола тұстi. Ұлттықжиналыста "тәуелсiздер" - 133, ЮНР партиясы - 188, Компартия - 10 орын алды. Бiр коммунист-депутатқа - 388 мың, "тәуелсiздердiң" бiр депутатына - 23 мың, ал ЮНР депутатына - 19 мың сайлаушы дауыс бердi. ЮНР "тәуелсiздермен" бiрге Ұлттық жиналыста көпшiлiкке айналды. Тек 1959 жылы көктемде өткен Сенатқа сайлау кезiнде табысқа жете алмады, онда орталық партиялар басым болды.
1958 жылы желтоқсанда 68 жасқа толған генерал де Голль Франция президентi болып сайланды. Ол премьер-министр етiп, ЮНР партиясының негiзiн салушылардың бiрi, 1958 жылғы конституция авторларының бiрi, Қарсылық қозғалысының белсендi мүшесi, өзiнiң бұрынғы әрiптесi Мишель Дебренi тағайындады. Дебре үкiметiнде шешушi орындарды ЮНР өкiлдерi алды. Үкiмет құрамына "тәуелсiздер", МРП мүшелерi және бiр радикал ендi. Социалистiк партия басшылығы бұлжолы үкiметке енудi тоқтата тұрды
Де Голль президент креслосына отырған соң басқарудың негiзгi тiзгiнiн қолына алып, "жеке билiк" режимiн орнатты. Iшкi және сыртқы саясат, сондай-ақ Алжир саясатын президент тiкелей өзi басқарды. Де Голль тұсында министрлер Кеңесi министрлер дауыс бере алмайтын, тек пiкiрiн ғана айта алатын ақылдасатын органға айналды. Барлық негiзгi мәселелердi президенттiң өзi ғана шештi, кейде ол мәселелер туралы үкiмет мүшелерiнiң өзi газеттен бiлiп жататын.
Де Голльдiң өкiмет басуына келуi монополистiк капиталдың жеңiсi едi. Монополия өкiлдерi үкiмет құрамына, мемалекет аппаратына көптеп кiрдi. Генерал де Голльдiң өзi ауыр өнеркәсiп салаларының iрi магнаттары династияларымен Шнейдер, де Вандельмен туыс болды. Премьер-министр М.Дебре де Вандельмен династиясымен жақын болатын, сондықтан ол бiрнеше өнеркәсiп компанияларының басқару iсiне араласты. Дебре кабинетiнде сыртқы iстер министрi болып, Париж Одағы-Мирабо банкiнiң басқарма мүшесi М.Кув де Мюрвиль; финанс министрi - Француз банкiнiң басшысы В.Баумгартнер, онан соң Үндiқытай банкiмен байланысты В.Жискар д,Эстэн тағайындалды. Де Голльдiң жеке хатшылығының басшысы Ротшильд банкiнiң бас директоры Ж.Помпиду болды. Осылайша Бесiншi республика үкiметiне барлық iрi банктер және француз финанс олигархиясының династиялары қатысты.
Де Голль үкiмет басына келгенде халықаралық қатынастар мен капиталистiк елдердiң iшкi жағдайында iрi өзгерiстер болып жатқан кез едi. Бұлуақыт дүниежүзiлiк дамуда социализм шешушi фактор атқарған кез болатын. Кеңес Одағы сол кезеңде бейбiтсүйгiш сыртқы саясат жүргiздi, оның бейбiтшiлiк, қарусыздану, қауiпсiздiк үшiн күресiн дүниежүзiнiң көптеген халықтары қолдады. осындай жағдайда iрi капиталистiк мемлекеттердiң басшылары Кеңес Одағы және басқа социалистiк елдермен қатынасын жақсартуды Үйғарды.
Билiк басына келе Ш. де Голль үкiметi Францияның "ұлылығын" қалпына келтiруге, Солтұстiк Атлант пактiсi бойынша "аға партнерлерiне" (АҚШ пен Англияға) тәуелдiлiгiн жоюға, Кеңес Одағымен жақындасуға бағытталған шаралар жүргiздi. 1958 жылы жазда және күзде де Голль Америка және ағылшын үкiметiнiң НАТО басшылық системасын қайта қарауды және "дүниежүзiлiк жауапкершiлiкке" ие державалар, яғни АҚШ пен Англия пайдаланатын құқықтармен Францияны да қамтамасыз етудi сұранды. Оған тойтарыс алған де Голль НАТО-ға бағыныштылығынан француз флотын әкеттi және американ ракета-атом қаруын Франция территориясында орналастыруға тиым салды. Ол өз атом қаруын иелену ғана ұлттың "ұлылығына" кепiл бола алады деп есептеп, Бесiншi республика үкiметi француздық "ударная ядерная сила" құру үшiн бар күшiн салды. 1960 жылы ақпанда Алжирдегi француздық әскери полигондардың бiрiнде алғашқы атом бомбасы жарылды. Франция "атомдық державалар клубына" кiрдi.
Францияның әскери қуаттылығыны күшейтуге ұмтыла отырып де Голль халықаралық шиеленiстi бәсеңдетудiң қажеттiлiгiн де тұсiндi. Оның инициативасымен халықаралық қатынасты нығайтуға қадамдар жасалды. 1959 жылы де Голль Кеңес Одағы және басқа социалистiк елдер позициясына қосылып, Европада Одер-Нейса линиясынан өтетiн шекараны тануды қолдады. 1960 жылы көктемде Францияға Кеңес үкiметiнiң басшысы бiрiншi рет келдi. Сапар барысында КСРО мен Франция үкiметтерi арасында барлық мәселелердi күш қолданбай бейбiт жолмен шешуге дайын екендiктерiн бiлдiрткен келiсiмге қол қойды. Сонымен қатар сауда және ғылыми байланыстарды кеңейтуге келiстi. Атап айтқанда ғылыми ынтымақтастық жөнiнде және атом энергиясын бейбiт мақсатта қолдану саласында ынтымақтасу туралы келiсiмге қол қойылды.
Бесiншi республиканың Батыс Европа мемлекеттерiмен қатынасы күрделi әрi көбiнде қарама-қарсы келе беретiн едi. Де Голль үкiметi бiр жағынан "Жалпы рынокта" ынтымақтасу мен Европаның капиталистiк мемлекеттерiнiң бiрiгу курсын жалғастыра бердi, екiншi жағынан мұндай бiрлестiк Францияның тәуелсiздiгiн шектеуi мұмкiн деп қауiптенiп, "Европаның Құрама Штаттары" типiнде батысевропа мемлекеттерiнiң "наднациональный" идеясына қарсы шықты. Бесiншi республиканың алғашқы жылдарында оның Европалық саясатының өзегi Федеративтiк Германия Республикасымен - "Жалпы рыноктың" экономикалық жағынан ең дамыған мүшесiмен жақындасу болды.
Бесiншi республика үкiметi Франция мен ФРГ арасындағы одақ осы екi елдi Батыс Европадағы шешушi күшке айналдырады деп есептедi. Оның +-стiне ФРГ-ға қарағанда ядролық қарулы, отар елдермен дәстұрлi байланыстары мен iрi әскерi бар Франция бұлодақта жетекшi роль атқарады деп ойластырылды. 1958 жылы қыркүйекте президент де Голльдiң ФРГ канцлерi К.Аденауэрмен алғашқы кездесуi болды. Ш. де Голль мен К.Аденауэр "бұрынғы дұшпандықты мәңгiлiк жою" туралы тiлектерiн бiлдiрдi.
Франция мен ФРГ арасында экономикалық, саяси және әскери ынтымақтастық орнады. Ол 1963 жылы қаңтарда сыртқы саясат, қорғаныс, бiлiм беру және жастарды тәрбиелеу саласында ынтымақтасу туралы франк-батысгермандық келiсiмге қол қойылды. Осы келiсiмге сәйкес (оған қол қою Елисей сарайында өткендiктен Елисей келiсiмi деп аталды) екi үкiмет маңызды сыртқысаясат мәселелерi бойынша өзара ақылдасып отыруға уәде бердi.
Президент де Голль iшкi саясаттың негiзгi мәселелерi мемлекеттiк билiктi күшейту, француз өнеркәсiбiнiң экономикалық тиiмдiлiгiн арттыру, "еңбек" пен "капитал" таптық ынтымақтастықты жүзеге асыру деп есептейдi. 1958 жылғы конституция атқарушы мен заңшығарушы билiктiң "тепе-теңдiгi" қажеттiлiгiн ресми таныса да, президент пен үкiметтiң оны жүзеге асыруы орталық және жергiлiктi сайлау органдарының құқықтарын үнемi қырқып тастауға әкеп отырды. Заң актiлерi көбiнде парламентсiз референдум немесе үкiмет ордонансы арқылы қабылданды. Кейде заң парламентте талқыланған кезде оның нәтижесi алдын ала шешiлiп қойылатын едi.
Де Голль үкiметi француз өнеркәсiбiнiң бәскелестiк қабiлетiн арттыруға баса назар аударды. 1958 жылы он бесiншi (1926 жылдан санағанда) франктi девальвациялау жүргiзiлдi. Оның мақсаты француз экспортын дамытуға ықпал ету болатын. 1960 жылдың 1 қаңтарынан өкiмет жаңа ақша единицасын енгiздi. "Ауыр" франк курсы бұрынғы "жеңiл" франктан 100 есе артық. Қаржы экономикалық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz