Жамбылобылысы шу ауданы жағдайында күнбағысты негізгі зиянкестері мен ауруларынан қорғау шараларын ұйымдастыру

I. Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3.6
1.1 Жамбыл облысы Шу ауданының табиғи.климаттық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 4
1.2 Жамбыл облысы Шу ауданы жағдайында күнбағысты өсіру технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
II. Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7.13
2.1 Күнбағыс зиянкестеріне сипаттама ... ... ... ... ... ... ... 7
2.2 Күнбағысауруларына сипаттама ... ... ... ... ... ... ... .. 9
III. Қорғау шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 14.20
3.1Күнбағысты зиянкестері мен ауруларынан химиялық қорғау шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
IV. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
V. Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... . 22

I. Кіріспе
Еліміздің ауыл шаруашылық өндірісі негізінен екі саланы-өсімдік шаруашылығы мен мал шаруашылығын біріктіреді.Бұл салаларды қарқынды дамытып қана қоимай,азық-түліктің өзіндік құнын азайтып,аталған салаларда еңбек өнімділігін арттыра отырып,бәсекеге қабілетті өнімдер өндіру күн тәртібіне тұрған мәселелерінің бірі.
Біздің елімізде өсімдік шаруашылығы ауыл шаруашылығының бір саласы ретінде басымдыққа ие.Өсімдік шаруашылығының негізгі құралы-жасыл өсімдіктер,оның ішінде ауыл шаруашылық дақылдары қоректік заттардың негізгі көзі болып табылады.
Қазіргі кезде өсімдік шарушылығы өндірісінде қоршаған ортаны қорғау,экологиялық таза өсімдік және мал өнімдерін өндіруді қабыстыра жүргізген жөн.Сондықтан да осы заманға ғылыми жетістіктерге сүйенген оңтайлы технологияны қолдану,қоршаған ортаны қорғау шараларына кепілдік береді.Жалпы қоршаған орта,оның ішінде топырақ,неғұрлым таза су көздері, мал,өсімдік гендік қорлары,жануарлар әлемі біздің болашақ ұрпақтарымызға лайықты мұра болып қалу керек.
Өсімдік шаруашылығы саласы өзіне егіншілікті,көкөніс,жеміс-жидек,жүзім,гүл,шалғындық,орман шаруашылықтарын біріктіреді.Алайда ғылыми пән ретінде тек қана танаптық дақылдарды-дәнді астық,дәнді бұршақ,картоп,мал азықтық,бақша,талшықты дақылдары ж.б қарастырылады.
Қазақстанда соңғы жылдары өсімді шаруашылығы маңызды танаптық дақылдарының егістік аумағы,жалпы түсімі мен өнімі келтірілген.
Өсімдік шаруашылығы барынша ауқымды егістік аумағы дәнді дақылдары (бидай,жүгері,арпа,күріш,сұлы,тары)үлесінде.Еліміздің жыл сайын 15млн.га астам жерде дәнді дақылдар өсіріледі.
Астық емес дақылдарын елімізде майлы дақылдар кеңінен өсіріледі(күнбағыс,рапс,қыша,майбұршақ,мақсары ж.б). Өсімдік майы тамақ өнеркәсібінде медицинада,техникалық және т.б мақсаттарында кеңінен пайдаланады.Соңғы жылдары,өсімдік шаруашлығы диверсификацияға байланысты,майлы дақылдардың егістік аумағы күрт өсті.

VI. Пайдаланған әдебиеттер тізімі
1. Облыс туралы ақпарат Жамбыл облысының ресми сайтынан: http://www.zhambyl.gov.kz/
2. Можаев Н.И., Әрінов Қ.Қ., Нұрғалиев А.Н., Можаев А.Н. «Өсімдік шаруашылығы». – Ақмола. «Жаңа Арка», 1993. 360 бет (232-бет).
3. Агибаев А.Ж., Тулеева А.К., Сулейменова З.Ш. «Ауыл шаркашылық дақылдарын зиянкестер мен аурулардан қорғау». –Алматы. «Нур-принт», 2010. – 163 бет (46, 118-беттер).
4. Ашықбаев Н., Дүйсембеков Б., Агибаев А., Карбозова Р. «Өсімдік қорғау»/Оқулық/. – Астана: Фолиант, 2011.– 464 бет (133, 271, 396-беттер).

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 21 бет
Таңдаулыға:

БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Қазақ Ұлттық Аграрлық Университеті

Кафедра: Жеміс-көкөніс шаруашылығы, химия және өсімдік қорғау

Семестрлік жұмыс.

Тақырыбы: Жамбыл обылысы Шу ауданы жағдайында күнбағысты негізгі зиянкестері мен ауруларынан қорғау шараларын ұйымдастыру.

Орындаған:
Қабылдаған:

Алматы 2014 ж.
МАЗМҰНЫ:

I. Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3-6
1.1 Жамбыл облысы Шу ауданының табиғи-климаттық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 4
1.2 Жамбыл облысы Шу ауданы жағдайында күнбағысты өсіру технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 5
II. Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .. 7-13
2.1 Күнбағыс зиянкестеріне сипаттама ... ... ... ... ... ... .. .. 7
2.2 Күнбағыс ауруларына сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... 9
III. Қорғау шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 14-20
3.1 Күнбағысты зиянкестері мен ауруларынан химиялық қорғау шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 17
IV. Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... . 21
V. Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... . 22

I. Кіріспе
Еліміздің ауыл шаруашылық өндірісі негізінен екі саланы-өсімдік шаруашылығы мен мал шаруашылығын біріктіреді. Бұл салаларды қарқынды дамытып қана қоимай, азық-түліктің өзіндік құнын азайтып, аталған салаларда еңбек өнімділігін арттыра отырып, бәсекеге қабілетті өнімдер өндіру күн тәртібіне тұрған мәселелерінің бірі.
Біздің елімізде өсімдік шаруашылығы ауыл шаруашылығының бір саласы ретінде басымдыққа ие. Өсімдік шаруашылығының негізгі құралы-жасыл өсімдіктер, оның ішінде ауыл шаруашылық дақылдары қоректік заттардың негізгі көзі болып табылады.
Қазіргі кезде өсімдік шарушылығы өндірісінде қоршаған ортаны қорғау, экологиялық таза өсімдік және мал өнімдерін өндіруді қабыстыра жүргізген жөн. Сондықтан да осы заманға ғылыми жетістіктерге сүйенген оңтайлы технологияны қолдану,қоршаған ортаны қорғау шараларына кепілдік береді. Жалпы қоршаған орта, оның ішінде топырақ,неғұрлым таза су көздері, мал, өсімдік гендік қорлары, жануарлар әлемі біздің болашақ ұрпақтарымызға лайықты мұра болып қалу керек.
Өсімдік шаруашылығы саласы өзіне егіншілікті, көкөніс, жеміс-жидек, жүзім, гүл, шалғындық, орман шаруашылықтарын біріктіреді. Алайда ғылыми пән ретінде тек қана танаптық дақылдарды-дәнді астық, дәнді бұршақ, картоп, мал азықтық, бақша, талшықты дақылдары ж.б қарастырылады.
Қазақстанда соңғы жылдары өсімді шаруашылығы маңызды танаптық дақылдарының егістік аумағы, жалпы түсімі мен өнімі келтірілген.
Өсімдік шаруашылығы барынша ауқымды егістік аумағы дәнді дақылдары (бидай,жүгері,арпа,күріш,сұлы,тары) үлесінде. Еліміздің жыл сайын 15млн.га астам жерде дәнді дақылдар өсіріледі.
Астық емес дақылдарын елімізде майлы дақылдар кеңінен өсіріледі(күнбағыс,рапс,қыша,майбұр шақ,мақсары ж.б). Өсімдік майы тамақ өнеркәсібінде медицинада, техникалық және т.б мақсаттарында кеңінен пайдаланады. Соңғы жылдары, өсімдік шаруашлығы диверсификацияға байланысты, майлы дақылдардың егістік аумағы күрт өсті.

1.1 Жамбыл облысы Шу ауданының табиғи-климаттық жағдайы
Шу ауданы - Жамбыл облысының оңтүстік-шығысында орналасқан әкімшілік бөлік. 1931 жылы құрылған. Мойынқұм, Қордай, Меркі, Рысқұлов аудандарымен және Қырғызстан Республикасымен шекаралас жатыр. Жер аумағы 12,0 мың км². Халқы 95 093 адам (2011). Аудан аумағындағы 35 елді мекен 1 қалалық әкімдікке, 1 кенттік және 17 ауылдық округке біріктірілген. Аудан орталық - Төле би ауылы.
Ауданның көпшілік жері жазық, оңтүстік, оңтүстік-шығысы таулы. Батысын Мойынқұм алқабының құмды-қырқалы төбелері, шығысын Кіндіктас сілемінің батыс бөлігі, орталық және солтүстік бөлігін Шу-Іле тауларының Айтау, Хантау,Аңырақай таулары, қиыр солтүстігін Жусандала үстіртті даласы алып жатыр. Жер қойнауынан мыс рудалары (Шатыркөл кен орны) мен құрылыс материалдары барланған.
Климаты тым континенттік, қысы біршама жұмсақ, жазы ыстық, аңызақ. Ауаның жылдық орташа температурасы қаңтарда - 6 - 9°С, шілдеде 24 - 25°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 150 - 250 мм. Аудан жерінде Шу өзені және оның алабындағы Ақсу, Тақтас, Қорағаты, Қайынды, Сарықау, Майтас, Еспе, Шоқпар, Теректі, Ойранды,Шатыркөл, Үңгірлі өзендері ағады. Шу өзендеріне ірі Тасөткөл бөгені және Аспара, Ақсу, Новое, Тәтті, Шілік, Шөмішті атты шағын бөгендер салынған. Көлдердің аумағы негізінен шағын. Олар: Қаракөл, Бесқатын, Тоғызкөл, Сарықұдық, Жарқұдық, Жантақты, Апанай, Қобы, Далаңқұдық, Тақыр, Қарақұдық, Алаботалы. Аудан жерінің басым көпшілігі сұр, сортаңды сұр, құмдақ топырақты (Мойынқұм және ауданның орталық мен солтүстік бөлігі), оңтүстігінде және оңтүстік-шығыстың таулы өңірінде қоңыр, бозғылт қоңыр, қызғылт қоңыр топырақты, өзен аңғарлары бойында шалғынды сұр топырақты. Өсімдігіне жусан, боз, күйреуік, баялыш, бетеге, ши, қамыс,құрақ, қарағаш, көктерек, сексеуіл басым. Қасқыр, түлкі, қоян, қарсақ, жабайы шошқа, ақбөкен, сарышұнақ, аламан, т.б. кездеседі.
Аудан 1997 жылға дейін негізінен қант қызылшасы мен биязы жүнді қой, оларға қосымша астық, сүтті, етті-сүтті мал, жылқы, шошқа, көкөніс, бақша, қымбат елтірілі аң өсіруге маманданған 3 ұжымшар, 14 кеңшар, 1 аң шаруашылығы болған.
Ауданда барлық ауыл шаруашылығына жарамды жердің аумағы (2005) шамамен 1,08 миллион га, оның ішінде егістік жер 160,3 мың га. Ауыл шаруашылығына тікелей арналған жер 807,3 мың га-ны құрайды. Оның 57,6 мың га жері шаруа қожалықтарына берілген [1].

1.2 Жамбыл облысы Шу ауданы жағдайында күнбағысты өсіру технологиясы
Күнбағыс - күрделі гүлдесін тұқымдасына жататын өсімдік. Оның шамамен 90-ға тарта біржылдық және көпжылдық түрлері кездеседі. Үлкен гүлшоғырлары бар күнбағыстың ашық сәулелі жапырақшалары бір қарағаннан-ақ күнді еске түсіреді. Бұдан бөлек, бұл өсімдік басын үнемі күнге қаратып, шығыстан батысқа дейінгі күн ізімен оның соңынан еретін ерекше қабілетке ие.
Өндіріс циклі көктемде басталып, күзде аяқталады және сорты мен технологиясына қарай бар жоғы 100-150 күнге созылады. Бұл бастапқы өніп-шығу кезеңінен гүл жару кезеңіне дейін суыққа, құрғақшылыққа төзімді, дәлірек айтқанда біздің климатымызға бейім өсімдік болып табылады.Сондықтан, күнбағыс өсіру - аса қарапайым, қаржы салымын аз мөлшерде қажет ететін, жоғары рентабельді, өзін-өзі аз уақыт ішінде ақтайтын ақша табудың түрі.
Кұнбағыстың пістелері (дәндері) өте пайдалы. Олардың құрамында май, құнды өсімдік ақуыздары, көмірсулар, өзек, лецитин бар. Түрлі микроэлементтерге бай, сондықтан да магний, темір, мырыш, селенит, йод жетіспеушілігі кезінде көкөніс дәндерінің пайдасы тиеді.
Күнбағыс түрлері. Ең көп тараған түрі - майлы күнбағыс. Күнбағыстың бұл түрі әлемнің барлық жерінде өседі және күнбағыс майын өндіру үшін пайдаланылады.

1-сурет. Күнбағыс

Майлы күнбағыстың 4-5 метрлі толық сабақтары, кәдімгі немесе бұтақты, бір немесе бірнеше кішкене бастары болады; жалғыз бастыларының ені кейде жарты метрге (әдетте - 15-20 см) дейін жетеді; шетіндегі гүлдері сары, орта тұсы күлгін түсті болып келеді. Күнбағыстың жемісі - сопақша, төрт қырлы немесе бүйірінен сығымдалған дән, ол жеміссеріктен (қабық немесе қауыздан) және тұқым қабығымен жабылған ақ дәннен (өзек) тұрады.
Сондай-ақ күнбағыстың көп тараған түрінің бірі - біржылдық. Сабағы тығыз, биіктігі 2,5 мдейін тік өседі. Жапырақтары кезекпе кезек, ірі, жүрек тәрізді, бұдырлы, ұзын сап бойына орналасқан. Гүлдері сары, жоғары ұшты, үнемі күнге қарай бұрылып тұратын ірі себетке жинақталған. Жемісі - жолақты немесе қара түсті сопақша жұмыртқа тәріздес дән. Ол ұдайы күннің сәулесін, топырақтағы ылғал мен құнарлы заттардың болуын қажет етеді.
Өсіру әдістемесі және технологиясы. Күнбағыс өсіру қиын емес. Ол кез келген бақша топырағында жақсы өседі, алайда жеңіл және құнарлы топырақты ұнатады. Оның өсетін орнын күн жақсы түсетін жерден таңдау керек. Күнбағыс көктемде топыраққа тұқымын себу арқылы көбейеді, ал көпжылдық түрлері - көктемде немесе күзде түптерінің бөлінуі арқылы өседі. Тұқымды сәуір-мамыр айларында тікелей ашық топыраққа 30 х 40 см тәсілі бойынша 2-3 дәннен 2-5 см. тереңдікке себеді. Тұқым +5С температурада өне бастайды. Күнбағыстың гүлдеуі көктесін пайда болғаннан кейін 75-80 күн өткен соң ғана басталады. Өсімдік ерекше күтімді қажет етпейді. Тұқым 3-4 жыл өнгіштікті сақтайды. Күнбағысты 3-4 жыл өтпей бұрынғы егілген орнына қайта өсіруге болмайды. Оған тағайындалған учаскені күзден бастап 20 см-ден кем болмайтындай етіп аудару керек.
Күнбағыстың күтімі өте қарапайым: қатарлар арасы арамшөп өсімдіктерінен еркін, ал топырағы борпылдақ болуы керек. Күнбағысты уақытылы егу оны қыркүйек айының басында жинауға мүмкіндік береді. Осы уақытта көбінесе қажетті ылғал деңгейіндегі жоғары сапалы пісте алуды қамтамасыз ететін қолайлы ауа райы болады.
Өнімді жинауға шамамен бір жарым ай уақыт кетеді. Күнбағысты басын өткір пышақпен қесу арқылы қолмен жинайды. Өте ылғалды пістелерді 8-10 күн бойы сабағының түбіріне кесілген себеттерді кигізу арқылы кептіреді. Егістіктен жиналған күнбағыстар қырманға - қоймадағы арнайы орынға жеткізіледі, ол тек екі қабырғаға орналастырылады, өйткені қойманың алдыңғы жағындағы қабырғаның болмауы, қажетті ауа алмасуын қамтамасыз етеді.
Бірден кептіру жақсы желдетіліп тұратын қараңғы қоймаларда жүзеге асады. Кептірілетін орындағы температура 40-50°С болуы тиіс. Матадан жасалған қаптарда 2 жылға дейін сақтайды [2].

II. Негізгі бөлім
2.1 Күнбағыстың зиянкестеріне сипаттама
Топырақтағы тұқым және күнбағыстың өскіні сымқұрттың, қара қоңыздың, шалғын көбелектің зақымдауынан көп зиян шегеді. Тіршілік кезінде итальяндық прус, кеміргіш түн көбелектері, қандалалар, бітелер және басқа да түрлер зиян келтіреді. Арнайы зиянкестердің ішінде күнбағыс қан көбелегі және күнбағыс мұртты қоңызы қауіпті болып есептелінеді.
Күнбағыс қан көбелегі - Homoeosoma nebulella Hb.(Lepidoptera отряды,
Pyralidae тұқымдасы). Күнбағысты, мақсарыны, ақкекірені зақымдайды.
Көбелек қанатының құлашы 20-27 мм. Алдыңғы қанаты жіңішке, сұр орта жерінде төрт қара дағы бар. Артқы қанаты ақшыл түсті және алдыңғы қанатқа қарағанда жалпақ, қара-қоңыр талшықтары және шашақтары бар. Есейген құрт сары-қоңыр түсті, арқаны бойлай үш қара жолақтар өтеді. Дене тұрқы 15-16 мм (2сурет).
Бес жастағы құрттар өрмекші пілләнің ішінде, топырақтың беткі қабатында немесе өсімдік қалдықтарының астында қыстайды. Мамыр айының аяғында құрттар қуыршақтанады. Көбелектердің ұшуы маусым айының басында байқалады. Аналықтары жұмыртқаларын күрделігүлділер тұқымдасының гүл тозаңдығына салады. Жаңа туылған құрттар гүлдің генеративті бөлігімен қоректенеді. Олар қоректенуін аяқтағаннан кейін жерге түсіп, топырақта қуыршақтанады. Көбелектің екінші ұрпағы күнбағыстың гүлдеу кезеңінде пайда болады да, жұмыртқаларын күнбағыстың тілшелі және түтікті гүлдеріне салады. Барлығы шамамен - 250. Бірінші және екінші жастағы құрттар гүлдің әр түрлі бөліктерімен, ал үшінші жастан бастап құрттар тұқымның ішіне еніп қоректенеді. Зақымданған күнбағыстың гүл шоғыры дернәсілдердің қалдықтарымен ластанады.

2-сурет. Күнбағыс қан көбелегі
Күнбағыс мұртты қоңызы немесе күнбағыс сүгені - Agapanthia dahlii Richt.(Coleoptera отряды, Cerambycidae тұқымдасы). Күрделі гүлділер тұқымдасына жататын өсімдіктерді, сонымен қатар күнбағысты және мақсарыны зақымдайды.
Қара, жылтыраған денесінің ұзындығы 15-20 мм. Денесі қалың түктермен қапталған, қанатының үстіңгі жағының түктері сары немесе сұр түсті. Мұрттары денесінен ұзын болып келген. Дернәсілі ақшыл сары түсті, басы қоңыр түсті, ұзындығы 22-25 мм (3сурет).
Есейген дернәсілдері әдеттегідей сабақтың жер асты бөлігінде қыстайды. Мамыр айының басында дернәсілдері қуыршақтанады да мамыр айының аяғында немесе маусым айының басында қоңыздар шыға бастайды. Қоңыздар күрделі гүлділер тұқымдасына жататын өсімдіктердің сабағын және жапырағын зақымдайды. Аналықтары жұмыртқаларын күнбағыстың, ошағанның, қалуеннің, түйе жапырақтың, мақсарының сабақтарының ішіне бір-бірден салады. Жұмыртқаларының түсі сүтті-ақ, цилиндр пішіндес. Аналық қоңыздардың өсімталдығы шамамен 40-50 жұмыртқа. Дернәсілдері сабақтың ішінде тамырға қарай бағыт алып қоректенеді. Зиянкес тұқымның ядросындағы май мөлшерінің төмендеуіне және сабақтың сынуына алып келуі мүмкін. Жылына бір ұрпақ беріп дамиды [3].

3-сурет. Күнбағыстың мұртты қоңызы

2.2 Күнбағыстың ауруларына сипаттама
Жалған ақ ұнтақ. Республиканың күнбағыс егілетін барлық аудандарында кездесетін ауру. Кеселдің алғашқы белгісі өсімдіктің екінші қос немесе кейінгі жапырақтары шыққанда біліне бастайды. Дамуына байланысты ауру 5 түрге бөлінеді.
Бірінші түрі - өсімдіктің өсүі күрт саябырлап, сабақтары жіңішкеріп, биіктігі 15-30 см болып, тамыр жүйесі нашар дамып, майда хлорозды жапырақтар орта (негізгі) жүйкесі бойымен ширатылады. Жапырақтың астыңғы жағында ақшыл, кейін сұрланатын өңез пайда болады. Ауру шалдыққан өсімдіктер гүлдемей қурайды(4сурет).
Екінші түрі - өсімдіктің өсүі саябырлап, сабағының биіктігі 50-100 см болып, жуандап, буынаралығы нашар дамиды. Ауру өсімдіктің тұқымдары майда, әлжуаз болады. Жапырақтары қыртыстанып, үстіңгі бетінде бұрышты дақтар, ал астында ақ өңез түзіледі.
Үшінші түрі - жақсы өсіп дамыған өсімдікте білінеді. Жапырақтың үстіңгі бетінде ірі, бұрышты, майлы, ақшыл-жасыл дақтар түзіліп, ал астыңғы жағында өңез пайда болады.
Төртінші түрі - ауру белгісі сырттай байқалмайды. Қоздырғыш өсімдіктің жер асты бөлігін залалдап, жер бетіндегі бөліктеріне таралмауы да мүмкін. Егер жіпшумақ сабақтың төменгі жер үсті бөлігіне (25-30 см) енсе, онда сабақ ашық-жасыл, ал өзегінің сыртына қарай орналасқан клеткалары ашық-қоңыр түсті
4сурет. Күнбастың жалған ақ ұнтағы болады. Бесінші түрі - өсуі тежелген, бірақ себеті дамыған өсімдіктерде кездеседі. Саңырауқұлақ себетке еніп, тұқым ұрығын залалдап, дән қабығы бос қалады. Кеселдің бірінші, екінші түрлерінің белгілер өскін кезінде алғаш залалданған өсімдіктерде білініп, жіпшумақ диффузды таралады. Үшінші, бесінші түрлері өсімдік қайта залалданғанда білініп, жіпшумақ жергілікті болады, ал төртінші түрі - тұқым инфекциясы мен егістікте қайта залалданып дамиды. Кеселдің жоғарыда аталған түрлері өсімдік сортының ерекшелігіне және ауруға төзімділігіне байланысты болады.
Ауру қоздырғышы - Plasmopara helianthi Nov. cаңырауқұлағы. Тарамдалған жуан жіпшумақ клетка аралығымен таралып, гаусториялар арқылы қоректенеді. Устьицадан тармақталған зооспорангий тасушылар арқылы қоректенеді. Устьицадан тармақталған зооспорангий тасушылар шығып, олардың ұшында көлемі 17-40 х 15-22 мкм, пішіні жұмыртқа тәрізді зооспорангийлер (конидиялар) түзіледі. Зооспорангийлер бір-екі сағат ішінде өнеді, бірақ төмен 26[0]С жоғары температурада олар тіршілік қабілетін жояды. Зооспоралар қозғалу қабілетін бірнеше сағат сақтап, кейін талшықтарын жойып, жуан жіпшеге өніп, өсімдікке енеді. Аурудың дамуына су тамшысы және 15-18[0]С температура қолайлы жағдай тұғызады.
Тамыр, жапырақ, сабақ ұлпаларында вегетация кезінде ооспоралар түзіледі. Олардың пішіні шар тәрізді, қалың, тығыз, түсі сарғыш қабығы болады. Ооспоралар өсімдік қалдықтарында, топырақта жеті жылға дейін сақталады. Саңырауқұлақ тұқымға еніп жіпше түрінде де сақталады.
Ауру аса зиянды. Залалданған өсімдіктерден су қарқынды буланып, көмірсудың алмасуы бұзылып, егістік сиреп, тұқым өнімі (5-6 цга) кемиді.

Ақ шірік. Күнбағыс егілетін аудандарда жиі кездеседі.
Ауруға жас және ересек өсімдіктер шалдығады. Жас өсімдіктердің тұқым жарнағында, жапырақ және сабақ негізінде мол, түсі ақ киізді өңез түзіледі. Тамырлары жұмсарып, суланады. Сабақтың залалданған бөлігі жұмсарып, түсі қоңырланып, ыдырап, сынып, өсімдік түгел қурайды. Өңез бетінде және сабақ ішінде пішіні мен көлемі әртүрлі, түсі күңгірт немесе қара, тығыз склероцийлар түзіледі. Ауру өсімдікте себет түзілмейді. Құрғақ ауа райында сабақтағы өңез жойылып, оның орнында ақшыл центрлі дақ қалады.
Ақ шірік ауруы күнбағыстың себетін де залалдайды. Себетінің астыңғы жағында ақшыл-қоңыр дақтар пайда болып, ұлпасы ылғалданып оңай тесіледі. Дақтар тез ұлғайып, олардың үстінде және себет бетінде ақ түсті киізді өңез түзіліп, ол тұқымға да енеді. Тұқымдардың ішінде және аралықтарында кейін тұтасқан, торлы қара склероцийлар түзіледі (5-сурет).

5-сурет. Күнбағыстың ақ шірігі.
Ауру қоздырғышы - Sclerotinia sclerotiorum dBy. саңырауқұлағы. Бұл саңырауқұлақ әртүрлі тұқымдастағы өсімдіктерді - темекі, жүгері, қызылша, сәбіз және т.б. залалдайды.
Саңырауқұлақ склероций түрінде қыстайды. Көктемде қысқы суықта тоңазыған склероцийдан табақща тәрізді, ұзын сабақты апотецийлер өнеді. Оның ішкі жағында қалың қабықты қалта мен қалтаспоралар орналасады. Бір склероцийдан көлеміне байланысты бірнеше жеміс денелер түзіледі. Аскоспоралар өсімдік бетіне түсіп, жіпшеге өнеді де, өсімдікке енеді. Инкубациялық кезең - 7-10 күн. Склероцийлар көктемде және жаз бойы өнеді, сондықтан өсімдік ауруға барлық өсіп-өну кезеңдерінде шалдығады. Тоңазымаған склероцийлар жіпшелерге өніп, олар өсімдіктің тамыр мойны мен сабақтың төменгі бөлігіне енеді. Өсімдіктен өсімдікке саңырауқұлақ жіпше арқылы тарайды. Жіпшелер кепкенде де тіршілігін сақтайды. Олардың үзіндісі желмен таралып, ылғалды ортада күнбағысты қайта залалдайды.
Кейбір өсімдіктер ақ шіріктің жасырын түрімен ауырады. Бұл жағдайда өсімдікте аурудың белгісі көрінбейді, бірақ күнбағыстың бойы өспей ергежейленіп, себеті дамымай, өнімі 25% (кейде одан да көп) төмендейді. Кеселдің дамуына қолайлы жағдай -15-18[0]С температура және 60-80% ылғалдылық. Ауру қоры өсімдік қалдықтарында және топырақта сақталады. Склероцийлар тұқым арасында да сақталуы мүмкін
Ақ шірік өте зиянды кесел. Залалданған жас өсімдіктер қурапал ересек өсіп-өркендегендерінде тұқым түзілмейді. Ауруға шалдыққан ересек өсімдіктерде тұқым түзілүі мүмкін, бірақ олар жетілмей, майлылығы төмендеп, ішкі склероцийларға толы болады.

Сұр шірік. Сұр шірік күнбағысты вегетация бойы залалдайды. Жас өсімдіктердің жапырағы мен негізі ауруға шалдығады. Залалданған бөліктер кейін қоңырланып, сұр өңезбен жабылып, оның үстінде қара склероцийлар түзіледі де, өсімдік қурайды.
Өсіп-өнген өсімдіктердің сабақ негізінде сызықшалар пайда болып, ұлпалары қоңырланып, кейін сұр өңезді қоңыр дақтар дақтар түзіледі. Жоғарғы жапырақтары солып, төменгілері қурайды. Сабақтың залалданған ұлпалары ыдырап, сынады. Залалданған бөліктерде домалақ, сәл басылған склероцийлар түзіледі.
Сұр шіріктің себеттегі белгісі оның астыңғы бетінде майлы дақ түрінде көрінеді. Гүл тұғырының ұлпасы жұмсарып, себет бетінде мол, сулы өңез пайда болады да 7-10 күннен кейін себет шіриді. Тұқым бетінде және оның ішінде склероцийлар түзіледі.
Ауру қоздырғышы - Botrytis cinerea Fr. cаңырауқұлағы. Қоздырғыш 200 жуық өсімдік түрлерін залалдайды. Оның жіпшумағы залалданған мүшелерге еніп, бетінде мол өңез түзіліп, көптеген конидиялы спора тасушылар пайда болады. Жіпшелері күңгірт-сұр түсті, конидия тасушылары тік, қабығы қалың, төменгі бөлігі қоңырлау, жоғарылаған сайын түссізденеді, бұтақталған, соңғы бұтағы майда, тісті олардың бетінде конидиялар топтанып орналасады. Конидиялары бір клеткалы, жұмыртқа немесе эллипс тәрізді, түсі сәл боялған, көлемі 9-15 х 6-10 мкм (6-сурет).

6-сурет. Күнбағыстың сұр шірігі.
Склероцийлардан төменгі температурада ұзын сабақты апотецийлер өніп жеміс дене ішінде цидиндр тәрізді қалталар мен жұмыртқа пішінді бір клеткалы қалтаспоралар түзіледі. Қолайлы температурада (19-26[0]С) склероцийдан жіпшумақ және конидиялы спора тасушылар дамиды. Саңырауқұлақ тамырда жіпшумақ түрінде, ал склероцийлар тұқым ішінде және өсімдік қалдықтарында сақталады.
Аурудың әсерінен тұқымның сапасы мен өнгіштігі төмендеп, дән зенденіп, өскіндер шіріп, егін ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.