Негізгі құралдар туралы
Жоспар:
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
1. Негізгі құралдар және олардың тозу түрлері
2. Негізгі құралдардың тозуын есептеу.
III. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
1. Негізгі құралдар және олардың тозу түрлері
2. Негізгі құралдардың тозуын есептеу.
III. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Негізгі құралдардың тозуын «табиғи» және «сапалық» тозу деп екіге бөледі. Негізгі құралдардың табиғи тозуы олардың материалдық жағынан тозуы болып табылады, яғни жұмыс істеу үдерісінде машиналар мен құралдардың жеке бөлшектерінің қажалып-мүжілуі, үйлер мен ғимараттардың тозығы жетіп құлайтындай дәрежеге жету. Негізгі құралдардың табиғи тозуы олардың көп уақыт бойы пайдаланылғандығына ғана байланысты емес, оған сонымен қатар басқа да табиғи жағдайлар әсер еткендігіне байланысты. Яғни негізгі құралдардың табиғи тозуы олардың ұзақ уақыт пайдаланылуы және оларға басқа да факторлардың әсер етуі нәтижесінен болып табылады.
Негізгі құралдардың сапалық тозу олардың толық табиғи тозуы жетпейақ құнсызданып, өндірістің даму үдерісінен кейін қалуы, яғни активтердің ғылым мен техниканың дамуының бүгінгі күнгі талаптарына сәйкес келмейтін жағдайда болуынан пайда болады.
Бухгалтерлік есепте негізгі құралдар деп өндіріс үдерісінде ұзақ уақыт бойы, яғни бір жылдан артық уақыт пайдаланатын, өзінің бастапқы түрін, орындалған жұмысқа, көрсетілген қызметке есептелген амортизациялық аударым мөлшері шегінде біртіндеп ауыстырып ауыстырып отыратын еңбек құралдарын, яғни материалдық активтерді айтады.
Негізгі құралдардың тозуын «табиғи» және «сапалық» тозу деп екіге бөледі. Негізгі құралдардың табиғи тозуы олардың материалдық жағынан тозуы болып табылады, яғни жұмыс істеу үдерісінде машиналар мен құралдардың жеке бөлшектерінің қажалып-мүжілуі, үйлер мен ғимараттардың тозығы жетіп құлайтындай дәрежеге жету. Негізгі құралдардың табиғи тозуы олардың көп уақыт бойы пайдаланылғандығына ғана байланысты емес, оған сонымен қатар басқа да табиғи жағдайлар әсер еткендігіне байланысты. Яғни негізгі құралдардың табиғи тозуы олардың ұзақ уақыт пайдаланылуы және оларға басқа да факторлардың әсер етуі нәтижесінен болып табылады.
Негізгі құралдардың сапалық тозу олардың толық табиғи тозуы жетпейақ құнсызданып, өндірістің даму үдерісінен кейін қалуы, яғни активтердің ғылым мен техниканың дамуының бүгінгі күнгі талаптарына сәйкес келмейтін жағдайда болуынан пайда болады.
Бухгалтерлік есепте негізгі құралдар деп өндіріс үдерісінде ұзақ уақыт бойы, яғни бір жылдан артық уақыт пайдаланатын, өзінің бастапқы түрін, орындалған жұмысқа, көрсетілген қызметке есептелген амортизациялық аударым мөлшері шегінде біртіндеп ауыстырып ауыстырып отыратын еңбек құралдарын, яғни материалдық активтерді айтады.
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Басқару есебі: Оқулық /Авт.:В.Л.Назарова, М.С.Жапбарханова, Д.А.Фурсов, С.Д.Фурсова; Т.Рысқұлов атын. қазақ экон. ун-ті.- Алматы: Экономика, 2005.- 298 б.
2. Кеулімжаев Қуантхан Кеулімжайұлы, Құдайбергенова Нұрадин Айыпұлы. Бухгалтерлік есеп : теориясы және негіздері : оқулық.- Алматы: Экономика, 2006.- 384 б.: кесте
3. Қаржылық есеп: оқу құралы / Қ. К. Кеулімжаев, З. Н. Әжібаева, Н. А.
4. Мырзалиев, Б. С., Әбдішүкіров, Р. С. Бухгалтерлік есеп жүргізудің тәжірбиелік әдістемелері :практикум : (арнайы курс).- Алматы: Заң әдебиеті,2006.- 254 б.: кесте.
5. Назарова, Вера Леонидовна. Шаруашылық жүргізуші субъектілер-дегі бухгалтерлік есеп: оқулық /жалпы ред. басқ.: Н. Қ. Мамыров.- Алматы: Экономика, 2005.- 310 б.
1. Басқару есебі: Оқулық /Авт.:В.Л.Назарова, М.С.Жапбарханова, Д.А.Фурсов, С.Д.Фурсова; Т.Рысқұлов атын. қазақ экон. ун-ті.- Алматы: Экономика, 2005.- 298 б.
2. Кеулімжаев Қуантхан Кеулімжайұлы, Құдайбергенова Нұрадин Айыпұлы. Бухгалтерлік есеп : теориясы және негіздері : оқулық.- Алматы: Экономика, 2006.- 384 б.: кесте
3. Қаржылық есеп: оқу құралы / Қ. К. Кеулімжаев, З. Н. Әжібаева, Н. А.
4. Мырзалиев, Б. С., Әбдішүкіров, Р. С. Бухгалтерлік есеп жүргізудің тәжірбиелік әдістемелері :практикум : (арнайы курс).- Алматы: Заң әдебиеті,2006.- 254 б.: кесте.
5. Назарова, Вера Леонидовна. Шаруашылық жүргізуші субъектілер-дегі бухгалтерлік есеп: оқулық /жалпы ред. басқ.: Н. Қ. Мамыров.- Алматы: Экономика, 2005.- 310 б.
Жоспар:
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
1. Негізгі құралдар және олардың тозу түрлері
2. Негізгі құралдардың тозуын есептеу.
III. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Негізгі құралдардың тозуын табиғи және сапалық тозу деп екіге
бөледі. Негізгі құралдардың табиғи тозуы олардың материалдық жағынан тозуы
болып табылады, яғни жұмыс істеу үдерісінде машиналар мен құралдардың жеке
бөлшектерінің қажалып-мүжілуі, үйлер мен ғимараттардың тозығы жетіп
құлайтындай дәрежеге жету. Негізгі құралдардың табиғи тозуы олардың көп
уақыт бойы пайдаланылғандығына ғана байланысты емес, оған сонымен қатар
басқа да табиғи жағдайлар әсер еткендігіне байланысты. Яғни негізгі
құралдардың табиғи тозуы олардың ұзақ уақыт пайдаланылуы және оларға басқа
да факторлардың әсер етуі нәтижесінен болып табылады.
Негізгі құралдардың сапалық тозу олардың толық табиғи тозуы жетпейақ
құнсызданып, өндірістің даму үдерісінен кейін қалуы, яғни активтердің ғылым
мен техниканың дамуының бүгінгі күнгі талаптарына сәйкес келмейтін жағдайда
болуынан пайда болады.
Бухгалтерлік есепте негізгі құралдар деп өндіріс үдерісінде ұзақ уақыт
бойы, яғни бір жылдан артық уақыт пайдаланатын, өзінің бастапқы түрін,
орындалған жұмысқа, көрсетілген қызметке есептелген амортизациялық аударым
мөлшері шегінде біртіндеп ауыстырып ауыстырып отыратын еңбек құралдарын,
яғни материалдық активтерді айтады.
1. Негізгі құралдар және олардың тозу түрлері
Негізгі құралдарға - жылжымайтын мүлік, жер учаскелері, үйлер мен
ғимараттар, өткізгіш тетіктер, машиналар мен жабдықтар, өлшеуіш және
реттегіш аспаптары мен құралдары, есептеуіш машиналар мен техникалары және
олардың бағдарламалық құралдары, көлік тасымалдау құралдары, аспаптар,
өндірістік және шаруашылық құрал-саймандары, өнім және жұмыс малдары, көп
жылдық көшеттер, шаруашылықтың ішкі жолы, тағы да басқалар жатады.
Көлеміне немесе бағасына қарамастан пайдалану мерзімі бір жылдан
аспайтын өндіріс құралдары негізгі құралдарға жатпайды. Сонымен қатар
негізгі құралдардың құрамына кәсіпорынның қоймаларындағы дайын бұйымдар
болып саналатын жабдықтар мен машиналар, күрделі құрылыс құрамында
есептелетін монтаждауды қажет ететін жабдықтар, жасалып біткен, бірақ әлі
пайдалануға берілмей тұрған машиналар мен жабдықтар, құрылыс-монтаж
жұмысының өзіндік құнның құрамында қаралған үстеме шығындардың есебінен
салынған титулдық тізімге кірмеген ғимараттар мен тетіктер, сонымен бірге
жас малдар, яғни малдың төлдері жатпайды.
Барлық негізгі құралдар өздерінің өндіріске қатысуына қарай
өндірістік және өндірістік емес болып екі топқа бөлінеді. Өндірістік
негізгі құралдар деп өндірісте қызмет ететін, яғни өнім өндіру орындарында
пайдаланатын негізгі құралдарды айтады. Оларға: өндіріске арналған үйлер,
ғимараттар, өткізгіш тетіктер, құрылыс машиналары, көлік тасымалдау
құралдары, станоктар, құрал-саймандар, өлшеуіш аспаптар және тағы да
басқалары жатады. Өндірістік емес негізгі құралдардың қатарына
шаруашылықтың өндірістен басқа салаларында пайдаланылатын негізгі құралдар
жатады.
Халық шаруашылық салаларына және істейтін қызметтерінің түрлеріне
қарай барлық негізгі құралдар: өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, орман
шаруашылығы, тасымалдау, байланыс, құрылыс, материалдық-техникалық
жабдықтау және сату-өткізу ұйымдары, қоғамдық тамақтандыру, басқару
органдары, әлеуметтік сақтандыру, ғылым және білім беру, ғылыми көмек
көрсету және тағы да басқа салалар бойынша топталады. Негізгі құралдарды
халық шаруашылығының салаларына топтастырған кезде олардың қатысуымен
шығарылған өнімдердің, болмаса орындалған жұмыстар мен қызметтердің
шаруашылықтың қай түріне жататындығы негізге алынады.
Егер кәсіпорынның балансында осы ұйымның негізгі қызметінен басқа
салаларында қызмет атқаратын өндірістері мен бөлімшелері болса, онда осы
бөлімшелер мен өндірістің атқаратын қызметтерінің сипатына сәйкес келетін
халық шаруашылық саласы қызметі түріндегі топқа жатады.
Кәсіпорынның балансындағы ьтұрғын үй шаруашылығының негізгі құраладры
халық шаруашылығының тұрғын үй шаруашылығы және халыққа тұрмыстық қызмет
көрсету саласына жатады.
Негізгі құралдар алдына қойған мақсатына және атқаратын қызметіне
қарай мынадай топтарға бөлінеді:
• Үйлер (тұрғын үй, кеңсе үйі, қойма, тағы басқалары);
• Ғимараттар (көпірлер, аспалы жолдар, жасанды су қоймалары,
эстокадалар, скважиналар, тағы басқалары);
• Өткізгіш тетіктер (жұмыс машиналар, энергия бөлетін тетіктер,
құбырлар, т.б.);
• Машиналар (іштен жанатын двигательдер, электроаппараттық
трансформатрлар, экскаваторлар, грейдерлер, бульдозерлер, көтергіш
крандар және т.б.);
• Тасымалдау құралдары (жолаушылар және жүк таситын көліктер, көлікке
тіркемелер т.б.);
• Құрал-саймандар мен жабдықтар (шкафтар, бактар, контейнерлер тағы да
басқа негізгі құралдар);
• Шаруашылық құрал жабдықтары (жиһаздар, креслолар, кілемдер, сейфтер
және т.б.);
• Жер және жер телімі құны;
• Жерді жақсартуға жұмсалған күрделі шығын;
• Басқа да негізгі құралдар.
Негізгі құралдар кімнің меншігінде, иелігінде екендігіне қарай
меншіктік, яғни кәсіпорынның өзіне тиісті және уақытша жалға алынған болып
екіге бөлінеді. Кәсіпорын уақытша жалға алған негізгі құралдарды баланс
сыртындағы Жалға алынған негізгі құралдар деп аталатын шотта есептейді.
Сонымен қатар пайдалану барысына қарай негізгі құралдар жұмыс
істейтін, жұмыс істемейтін және сақтауда тұрған деп үш топқа бөлінеді.
Жұмыс істейтіндерге өндіріс үрдісіндегі, яғни қоланыстағы негізгі
құралдар жатады.
Жұмыс істемейтін негізгі құралдардың қатарына тоқтатылып қойылған,
белгілі бір себептермен басқа да жаққа әзірге берілмеген басы артық
жабдықтар жатады.
Сақтауда тұрған негізгі құралдардың қатарына келешекте, яғни алдыңғы
уақытта тозып немесе басқа да жағдайларға байланысты істен шығатын негізгі
құралдардың орнына пайдалануға арналған құрал-жабдықтар жатады.
Материалдық активтер сатып алыну мақсатына қарай былай бөлініп
есептелінеді:
• Негізгі құралдар;
• Тауарлық-материалдық қорлар;
• Қаржылық инвестициялар.
Негізгі құралдардың бағалануы. Негізгі құралдардың есебін
ұйымдастыруда оларды бағалаудың маңызы зор болып табылады. Негізгі құралдар
бастапқы құнымен, баланстық құнымен, ағымдағы құнымен, қалдық құнымен және
келісілген құнымен бағаланады.
Негізгі құралдардың есебі үшін 2400 Негізгі құралдар бөлімшесінің
шоттары арналған, ол келесідей шоттар топтарын қамтиды:
2410 Негізгі құралдар,
2420 Негізгі құралдардың амортизациясы және құнсыздануы
Топтардың әрқайсысында негізгі құралдардың түрлері бойынша
шоттар ашылады. 2500 бөлімше биологиялық активтерге берілген.
Негізгі құралдардың есебі 2410 Негізгі құралдар бөлімшесінің мынадай
мүліктік активті шоттарында жүргізіледі: 2411 “Жер”, 2412 "Ғимаратгар мен
құрылғылар", 2413 "Машиналар мен жабдықтар", 2414 "Көлік құралдары", 2415
“Компьютерлер, мәліметтерді өңдеу жабдықтары”, 2416 “Кеңсе жиһазы”, 2417
“Өндірістік мүлік және заттар”.
Негізгі құралдар деп танылатын түсуші матриалдық активтер бастапқы құны
бойынша бағаланады. Негізгі құралдарды заңды және жеке тұлғалардан ақы
төлеп алу кезінде олардың бастапқы құны 2400 шоттардың дебеті бойынша және
1000 Ақшалай қаржылар бөлімшесі шоттарының (есеп айырысу түріне және
төлену көзіне байланысты) немесе 3310, 3390, 4110, 4170 шоттардың кредиті
бойынша көрсетіледі.
Құрылтайшылардан жарғылық капиталға салымдар ретінде алынған негізгі
құралдар 2400 Негізгі құралдар шоттардың дебеті және 5110 “Төленбеген
капитал” шотының кредиті бойынша көрсетіледі, ал акционерлік емес
кәсіпорындарда 5030 Салымдар мен жарналар шоты кредиттеледі. Негізгі
құралдарды мемлекеттен тегін алуы кезінде 2400 Негізгі құралдар шоттары
дебеттеліп, 6230 “Мемлекеттік субсидиялардан табыстар” шоты кредиттеледі,
ал заңды және жеке тұлғалардан ақысыз алынған негізгі құралдар 2400
Негізгі құралдар шоттардың дебеті және 6200 “Басқадай табыстар” шотының
кредиті бойынша көрсетіледі.
Ұзақ мерзімді жал жағдайында негізгі құралдардың құны сәйкес шоттардың
2411-2417 дебеті бойынша және 4150 Жал бойынша ұзақ мерзімді қарыздар
шотының кредиті бойынша кіріске алынады.
Негізгі құралдар өндіріс үдерісінде бірте-бірте тоза бастайды, яғни
өзінің бастапқы сапасын жоғалтады. Олар белгілі бір уақыт өткеннен кейін
пайдалануға жарамай қалады да, бұл құралдардың орнына жаңа негізгі құралдар
сатып алуға тура келеді.
Негізгі құралдардың тозуын табиғи және сапалық тозу деп екіге
бөледі. Негізгі құралдардың табиғи тозуы олардың материалдық жағынан тозуы
болып табылады, яғни жұмыс істеу үдерісінде машиналар мен құралдардың жеке
бөлшектерінің қажалып-мүжілуі, үйлер мен ғимараттардың тозығы жетіп
құлайтындай дәрежеге жету. Негізгі құралдардың табиғи тозуы олардың көп
уақыт бойы пайдаланылғандығына ғана байланысты емес, оған сонымен қатар
басқа да табиғи жағдайлар әсер еткендігіне байланысты. Яғни негізгі
құралдардың табиғи тозуы олардың ұзақ уақыт пайдаланылуы және оларға басқа
да факторлардың әсер етуі нәтижесінен болып табылады.
Негізгі құралдардың сапалық тозу олардың толық табиғи тозуы жетпейақ
құнсызданып, өндірістің даму үдерісінен кейін қалуы, яғни активтердің ғылым
мен техниканың дамуының бүгінгі күнгі талаптарына сәйкес келмейтін жағдайда
болуынан пайда болады.
Негізгі құралдардың сапалық тозуының бірінші себебі- өндіріс
салаларында ғылыми техникалық прогресске байланысты еңбек өнімділігінің
өсуі болып табылады. Еңбек өнімділігі өскен сайын белгілі бір дайын
бұйымды, құрал-жабдықты және тағы да басқаларды өндіруге кететін қажетті
уақыт азаяды да, оның құны соғұрлым төмендейді. Осыған сәйкес еңбек
өнімділігінің өсуіне байланысты жаңа құрал-жабдықтардың, машиналардың, яғни
негізгі құралдардың бағасы бұрын сатып алынған осындай негізгі құралдардың
бағасына қарағанда арзан болады. Мұндай жағдай ұйымдарға қымбат және
тозыңқыраған машиналар мен көліктерінің, құрал-саймандарының, тағы да басқа
негізгі құралдардың орнына жаңа әрі сапасы жоғары негізгі құралдарды сатып
алуды тиімді етеді.
Негізгі құралдардың сапалық тозуының екінші себебі ғылыми-техникалық
өркендеуіне байланысты жаңадан толық жетілген, өнімділігі жоғары әрі тиімді
негізгі құралдардың пайда болуына байланысты. Кәсіпорындарда өнімділігі
төмен негізгі құралдардың орнына, техникалық жағынан жетілдірілген
тиімділігі жоғары негізгі құралдарды пайдалану әр уақытта тиімді болып
табылады. Сондықтанда өнімділігі жоғары машиналар мен құралдардың пайда
болуы және олардың бағасының арзандауы бұрынғы пайдаланып келген негізгі
құралдардың сапалық тозуына әкеліп соқтырады. Барлық ұйымдар қандай
меншікте болса да өздерінің негізгі құралдарының тозу дәрежесін анықтап
және оны есептеп отырады. Ескертетін жағдай негізгі құралдардың ішіндегі
мына төменде аталған активтерге тозу дәрежесі анықталмайды және де оларға
амортизация есептелмейді:
-жерге;
-кітапхана қорларында;
-фильм қорларына;
-архитектуралық және өнер ескерткіштеріне;
-өнімді малдарға;
-мұражайлық құндылықтарға. Сонымен қатар амортизациялық аударым мынадай
жағдайларда есептелмейді;
• қайта құру, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
1. Негізгі құралдар және олардың тозу түрлері
2. Негізгі құралдардың тозуын есептеу.
III. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Негізгі құралдардың тозуын табиғи және сапалық тозу деп екіге
бөледі. Негізгі құралдардың табиғи тозуы олардың материалдық жағынан тозуы
болып табылады, яғни жұмыс істеу үдерісінде машиналар мен құралдардың жеке
бөлшектерінің қажалып-мүжілуі, үйлер мен ғимараттардың тозығы жетіп
құлайтындай дәрежеге жету. Негізгі құралдардың табиғи тозуы олардың көп
уақыт бойы пайдаланылғандығына ғана байланысты емес, оған сонымен қатар
басқа да табиғи жағдайлар әсер еткендігіне байланысты. Яғни негізгі
құралдардың табиғи тозуы олардың ұзақ уақыт пайдаланылуы және оларға басқа
да факторлардың әсер етуі нәтижесінен болып табылады.
Негізгі құралдардың сапалық тозу олардың толық табиғи тозуы жетпейақ
құнсызданып, өндірістің даму үдерісінен кейін қалуы, яғни активтердің ғылым
мен техниканың дамуының бүгінгі күнгі талаптарына сәйкес келмейтін жағдайда
болуынан пайда болады.
Бухгалтерлік есепте негізгі құралдар деп өндіріс үдерісінде ұзақ уақыт
бойы, яғни бір жылдан артық уақыт пайдаланатын, өзінің бастапқы түрін,
орындалған жұмысқа, көрсетілген қызметке есептелген амортизациялық аударым
мөлшері шегінде біртіндеп ауыстырып ауыстырып отыратын еңбек құралдарын,
яғни материалдық активтерді айтады.
1. Негізгі құралдар және олардың тозу түрлері
Негізгі құралдарға - жылжымайтын мүлік, жер учаскелері, үйлер мен
ғимараттар, өткізгіш тетіктер, машиналар мен жабдықтар, өлшеуіш және
реттегіш аспаптары мен құралдары, есептеуіш машиналар мен техникалары және
олардың бағдарламалық құралдары, көлік тасымалдау құралдары, аспаптар,
өндірістік және шаруашылық құрал-саймандары, өнім және жұмыс малдары, көп
жылдық көшеттер, шаруашылықтың ішкі жолы, тағы да басқалар жатады.
Көлеміне немесе бағасына қарамастан пайдалану мерзімі бір жылдан
аспайтын өндіріс құралдары негізгі құралдарға жатпайды. Сонымен қатар
негізгі құралдардың құрамына кәсіпорынның қоймаларындағы дайын бұйымдар
болып саналатын жабдықтар мен машиналар, күрделі құрылыс құрамында
есептелетін монтаждауды қажет ететін жабдықтар, жасалып біткен, бірақ әлі
пайдалануға берілмей тұрған машиналар мен жабдықтар, құрылыс-монтаж
жұмысының өзіндік құнның құрамында қаралған үстеме шығындардың есебінен
салынған титулдық тізімге кірмеген ғимараттар мен тетіктер, сонымен бірге
жас малдар, яғни малдың төлдері жатпайды.
Барлық негізгі құралдар өздерінің өндіріске қатысуына қарай
өндірістік және өндірістік емес болып екі топқа бөлінеді. Өндірістік
негізгі құралдар деп өндірісте қызмет ететін, яғни өнім өндіру орындарында
пайдаланатын негізгі құралдарды айтады. Оларға: өндіріске арналған үйлер,
ғимараттар, өткізгіш тетіктер, құрылыс машиналары, көлік тасымалдау
құралдары, станоктар, құрал-саймандар, өлшеуіш аспаптар және тағы да
басқалары жатады. Өндірістік емес негізгі құралдардың қатарына
шаруашылықтың өндірістен басқа салаларында пайдаланылатын негізгі құралдар
жатады.
Халық шаруашылық салаларына және істейтін қызметтерінің түрлеріне
қарай барлық негізгі құралдар: өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, орман
шаруашылығы, тасымалдау, байланыс, құрылыс, материалдық-техникалық
жабдықтау және сату-өткізу ұйымдары, қоғамдық тамақтандыру, басқару
органдары, әлеуметтік сақтандыру, ғылым және білім беру, ғылыми көмек
көрсету және тағы да басқа салалар бойынша топталады. Негізгі құралдарды
халық шаруашылығының салаларына топтастырған кезде олардың қатысуымен
шығарылған өнімдердің, болмаса орындалған жұмыстар мен қызметтердің
шаруашылықтың қай түріне жататындығы негізге алынады.
Егер кәсіпорынның балансында осы ұйымның негізгі қызметінен басқа
салаларында қызмет атқаратын өндірістері мен бөлімшелері болса, онда осы
бөлімшелер мен өндірістің атқаратын қызметтерінің сипатына сәйкес келетін
халық шаруашылық саласы қызметі түріндегі топқа жатады.
Кәсіпорынның балансындағы ьтұрғын үй шаруашылығының негізгі құраладры
халық шаруашылығының тұрғын үй шаруашылығы және халыққа тұрмыстық қызмет
көрсету саласына жатады.
Негізгі құралдар алдына қойған мақсатына және атқаратын қызметіне
қарай мынадай топтарға бөлінеді:
• Үйлер (тұрғын үй, кеңсе үйі, қойма, тағы басқалары);
• Ғимараттар (көпірлер, аспалы жолдар, жасанды су қоймалары,
эстокадалар, скважиналар, тағы басқалары);
• Өткізгіш тетіктер (жұмыс машиналар, энергия бөлетін тетіктер,
құбырлар, т.б.);
• Машиналар (іштен жанатын двигательдер, электроаппараттық
трансформатрлар, экскаваторлар, грейдерлер, бульдозерлер, көтергіш
крандар және т.б.);
• Тасымалдау құралдары (жолаушылар және жүк таситын көліктер, көлікке
тіркемелер т.б.);
• Құрал-саймандар мен жабдықтар (шкафтар, бактар, контейнерлер тағы да
басқа негізгі құралдар);
• Шаруашылық құрал жабдықтары (жиһаздар, креслолар, кілемдер, сейфтер
және т.б.);
• Жер және жер телімі құны;
• Жерді жақсартуға жұмсалған күрделі шығын;
• Басқа да негізгі құралдар.
Негізгі құралдар кімнің меншігінде, иелігінде екендігіне қарай
меншіктік, яғни кәсіпорынның өзіне тиісті және уақытша жалға алынған болып
екіге бөлінеді. Кәсіпорын уақытша жалға алған негізгі құралдарды баланс
сыртындағы Жалға алынған негізгі құралдар деп аталатын шотта есептейді.
Сонымен қатар пайдалану барысына қарай негізгі құралдар жұмыс
істейтін, жұмыс істемейтін және сақтауда тұрған деп үш топқа бөлінеді.
Жұмыс істейтіндерге өндіріс үрдісіндегі, яғни қоланыстағы негізгі
құралдар жатады.
Жұмыс істемейтін негізгі құралдардың қатарына тоқтатылып қойылған,
белгілі бір себептермен басқа да жаққа әзірге берілмеген басы артық
жабдықтар жатады.
Сақтауда тұрған негізгі құралдардың қатарына келешекте, яғни алдыңғы
уақытта тозып немесе басқа да жағдайларға байланысты істен шығатын негізгі
құралдардың орнына пайдалануға арналған құрал-жабдықтар жатады.
Материалдық активтер сатып алыну мақсатына қарай былай бөлініп
есептелінеді:
• Негізгі құралдар;
• Тауарлық-материалдық қорлар;
• Қаржылық инвестициялар.
Негізгі құралдардың бағалануы. Негізгі құралдардың есебін
ұйымдастыруда оларды бағалаудың маңызы зор болып табылады. Негізгі құралдар
бастапқы құнымен, баланстық құнымен, ағымдағы құнымен, қалдық құнымен және
келісілген құнымен бағаланады.
Негізгі құралдардың есебі үшін 2400 Негізгі құралдар бөлімшесінің
шоттары арналған, ол келесідей шоттар топтарын қамтиды:
2410 Негізгі құралдар,
2420 Негізгі құралдардың амортизациясы және құнсыздануы
Топтардың әрқайсысында негізгі құралдардың түрлері бойынша
шоттар ашылады. 2500 бөлімше биологиялық активтерге берілген.
Негізгі құралдардың есебі 2410 Негізгі құралдар бөлімшесінің мынадай
мүліктік активті шоттарында жүргізіледі: 2411 “Жер”, 2412 "Ғимаратгар мен
құрылғылар", 2413 "Машиналар мен жабдықтар", 2414 "Көлік құралдары", 2415
“Компьютерлер, мәліметтерді өңдеу жабдықтары”, 2416 “Кеңсе жиһазы”, 2417
“Өндірістік мүлік және заттар”.
Негізгі құралдар деп танылатын түсуші матриалдық активтер бастапқы құны
бойынша бағаланады. Негізгі құралдарды заңды және жеке тұлғалардан ақы
төлеп алу кезінде олардың бастапқы құны 2400 шоттардың дебеті бойынша және
1000 Ақшалай қаржылар бөлімшесі шоттарының (есеп айырысу түріне және
төлену көзіне байланысты) немесе 3310, 3390, 4110, 4170 шоттардың кредиті
бойынша көрсетіледі.
Құрылтайшылардан жарғылық капиталға салымдар ретінде алынған негізгі
құралдар 2400 Негізгі құралдар шоттардың дебеті және 5110 “Төленбеген
капитал” шотының кредиті бойынша көрсетіледі, ал акционерлік емес
кәсіпорындарда 5030 Салымдар мен жарналар шоты кредиттеледі. Негізгі
құралдарды мемлекеттен тегін алуы кезінде 2400 Негізгі құралдар шоттары
дебеттеліп, 6230 “Мемлекеттік субсидиялардан табыстар” шоты кредиттеледі,
ал заңды және жеке тұлғалардан ақысыз алынған негізгі құралдар 2400
Негізгі құралдар шоттардың дебеті және 6200 “Басқадай табыстар” шотының
кредиті бойынша көрсетіледі.
Ұзақ мерзімді жал жағдайында негізгі құралдардың құны сәйкес шоттардың
2411-2417 дебеті бойынша және 4150 Жал бойынша ұзақ мерзімді қарыздар
шотының кредиті бойынша кіріске алынады.
Негізгі құралдар өндіріс үдерісінде бірте-бірте тоза бастайды, яғни
өзінің бастапқы сапасын жоғалтады. Олар белгілі бір уақыт өткеннен кейін
пайдалануға жарамай қалады да, бұл құралдардың орнына жаңа негізгі құралдар
сатып алуға тура келеді.
Негізгі құралдардың тозуын табиғи және сапалық тозу деп екіге
бөледі. Негізгі құралдардың табиғи тозуы олардың материалдық жағынан тозуы
болып табылады, яғни жұмыс істеу үдерісінде машиналар мен құралдардың жеке
бөлшектерінің қажалып-мүжілуі, үйлер мен ғимараттардың тозығы жетіп
құлайтындай дәрежеге жету. Негізгі құралдардың табиғи тозуы олардың көп
уақыт бойы пайдаланылғандығына ғана байланысты емес, оған сонымен қатар
басқа да табиғи жағдайлар әсер еткендігіне байланысты. Яғни негізгі
құралдардың табиғи тозуы олардың ұзақ уақыт пайдаланылуы және оларға басқа
да факторлардың әсер етуі нәтижесінен болып табылады.
Негізгі құралдардың сапалық тозу олардың толық табиғи тозуы жетпейақ
құнсызданып, өндірістің даму үдерісінен кейін қалуы, яғни активтердің ғылым
мен техниканың дамуының бүгінгі күнгі талаптарына сәйкес келмейтін жағдайда
болуынан пайда болады.
Негізгі құралдардың сапалық тозуының бірінші себебі- өндіріс
салаларында ғылыми техникалық прогресске байланысты еңбек өнімділігінің
өсуі болып табылады. Еңбек өнімділігі өскен сайын белгілі бір дайын
бұйымды, құрал-жабдықты және тағы да басқаларды өндіруге кететін қажетті
уақыт азаяды да, оның құны соғұрлым төмендейді. Осыған сәйкес еңбек
өнімділігінің өсуіне байланысты жаңа құрал-жабдықтардың, машиналардың, яғни
негізгі құралдардың бағасы бұрын сатып алынған осындай негізгі құралдардың
бағасына қарағанда арзан болады. Мұндай жағдай ұйымдарға қымбат және
тозыңқыраған машиналар мен көліктерінің, құрал-саймандарының, тағы да басқа
негізгі құралдардың орнына жаңа әрі сапасы жоғары негізгі құралдарды сатып
алуды тиімді етеді.
Негізгі құралдардың сапалық тозуының екінші себебі ғылыми-техникалық
өркендеуіне байланысты жаңадан толық жетілген, өнімділігі жоғары әрі тиімді
негізгі құралдардың пайда болуына байланысты. Кәсіпорындарда өнімділігі
төмен негізгі құралдардың орнына, техникалық жағынан жетілдірілген
тиімділігі жоғары негізгі құралдарды пайдалану әр уақытта тиімді болып
табылады. Сондықтанда өнімділігі жоғары машиналар мен құралдардың пайда
болуы және олардың бағасының арзандауы бұрынғы пайдаланып келген негізгі
құралдардың сапалық тозуына әкеліп соқтырады. Барлық ұйымдар қандай
меншікте болса да өздерінің негізгі құралдарының тозу дәрежесін анықтап
және оны есептеп отырады. Ескертетін жағдай негізгі құралдардың ішіндегі
мына төменде аталған активтерге тозу дәрежесі анықталмайды және де оларға
амортизация есептелмейді:
-жерге;
-кітапхана қорларында;
-фильм қорларына;
-архитектуралық және өнер ескерткіштеріне;
-өнімді малдарға;
-мұражайлық құндылықтарға. Сонымен қатар амортизациялық аударым мынадай
жағдайларда есептелмейді;
• қайта құру, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz