Оффшормен күрес
1 Оффшорлық аймақтар
2 Қазақстандықтар қаржыны өз елінде сақтауы тиіс!
3 Қазақ қазынасы қазақтың өзіне бұйырмай жүр
2 Қазақстандықтар қаржыны өз елінде сақтауы тиіс!
3 Қазақ қазынасы қазақтың өзіне бұйырмай жүр
Дағдарысты еңсерудің бір жолы – оффшормен күрес Заң осал болса, қоғамдағы мәселе- лердің асқынып, тіпті саясиланып кететіні бар. Шетелдік инвесторларды құшақ жая қарсы алатын әдетімізбен оффшорлық компаниялардың қитұрқы әрекеттеріне жол беріп алғанымызға мән бермей қалыппыз. Ішіміздегі кейбір алаяқтардың айдаладағы аралдарда оффшорлық компанияны тіркеу арқылы елден мил- лиардтаған ақшаны жымқырғанына да көз жұма қарадық. Қаржы дағдарысы қысқалы бері ел қазынасына қол салған оффшорлық компаниялардың құрық бойламас қулығына тосқауыл қоймаққа тырысып жатырмыз. Жақында «Нұр Отан» партиясының жемқорлықпен кү- рес жөніндегі республикалық қоғамдық кеңесінің 9-шы отырысында «Бас редак- торлар клубы» бірлестігінің президенті Мірболат Күнбаев Қазақстанда партияның оффшорлық компанияларға мораторий енгізуді ұсынып отырғанын айтып еді. Расында, оффшорлық қитұрқылықтар – Қазақстанның ғана емес, әлем елдерінің ұрымтал тұсы. Әлемдегі көп елде офф- шорлық компанияларға жеңілдетілген салық жүйесі қарастырылғанымен, ақ- шаның елден тысқары кетуі бас қатыр- ған мәселеге айналды. Оффшор айна- Оффшорлық компаниялардан не опа таптық? Ел қазынасын сүліктей сорып, шетел асырған оффшорлық компаниялар жайындағы БАҚ-тың жанайқайын ешкім құлағына қыстырмай келеді. Қоғамды жайлаған жемқорлыққа тосқауыл қоямыз десек, алдымен тасадағы оффшорлық компаниялардың қитұрқы әрекетін сап тыю керек. Ендеше, елге опа бермеген оффшорлық компанияларға қайтіп тосқауыл қоямыз? Құбаш Сағидоллаұлы ласындағы алаяқтық қолданыстағы заңдарды он орап әкетеді. Аз-кем тү- сіндіре кетсек, оффшорлық компания өзі тіркелген мемлекетте шаруашылық жұмыстармен айналыспайды және ре- зидентті емес заңды немесе жеке тұлға болып табылады. Оффшорлық зона ел- дерінде салық мөлшері өте төмен немесе мүлде болмайды. Жылына бір мәрте төлемақы төленеді. Олигархтар мен сая- саткерлер арасында оффшорлық ком- пания ашу сәнге айналды. Оффшорлық компания несімен тиімді? Біріншіден, салық төлемейсіз немесе өте аз төлейсіз. Екіншіден, оффшорлық компания иесі - не меншігін сақтауға кепілдік бар және оны тіркеу тәртібі барынша қарапайым. Үшіншіден, оффшорлық зонада офф- шорлық компаниялардан бухгалтерлік есеп беру талап етілмейді. Төртіншіден, оффшорлық компанияның қожайыны туралы мәліметтер құпия сақталады. Оффшорлық компаниялар әлемнің кез келген банкінен қандай көлемде ақша салам десе де құқылы, оның иелері қос азаматтыққа қол жеткізе алады. Оффшорлық компаниялар PLC, LLC, Ltd, GmbH, IBC белгілерімен танымал. Оффшорлық компания тіркеудің құны өте арзан. Мысалы, Кипрде – 2500 долларға, ал Британ Виргин аралдарында 1000 долларға оффшорлық компанияңызды тіркей аласыз. Әлемдегі 1,5-3 миллион оффшорлық компаниялар мемлекетке емес, жеке адамдарға пайда әкеледі. Оффшорлық зона айналымындағы капи- тал көлемі 500 миллиард доллардан асады екен, ал оның қызметіне 2 мил- лиондай салымшы қатысады. Тек Британ Виргин аралының өзінде ғана 800 мың компания тіркелген. Әлемдегі мыңдаған оффшорлық зоналарды талап-деңгейіне қарай үш топқа бөлуге болады. Бірінші топқа салық төлеуді, есеп беруді талап етпейтін, «әй дейтін әже, қой дейтін қожа жоқ» нағыз оффшорлық зона елдеріне Багам аралдары, Британдық Виргин аралдары, Белиз, Панама, Вануату, Сейшель аралдары, Кайман аралдары жатады. Ал екінші топтағы Ирландия, Гибралтар, Мэн аралдары кіретін офф- шорлық зонада Үкімет тарапынан қатаң қадағаланады және салық төлеу талап етіледі. Үшінші топтың талабы одан қа- талдау. Бұл оффшорлық зона елдері қа- тарында Ресей (Калининград облысы), Люксембург, Швейцария, Кипрды атауға болады. Қаржы министрлігі Салық комитетінің төрағасы Дәулет Ерғожин мамыр айының аяқ шенінде қаржы дағдарысына бай- ланысты оффшорлық бизнеске қатысты мемлекет тарапынан қатаң шара қолда- нылатынын айтқан болатын. «Америкалық Швейцария» атанған Коста-Рика LTD оффшоры. Компанияны тіркеу құны – 2900 доллар, жылдық төлемақы – 1800 доллар. Маршал аралдарындағы IBC оффшоры. Компания құны – 1750 доллар. Жылдық төлемақы: 1350 доллар. Британдық Виргин аралда- рындағы оффшор. Компания құны – 2100 доллар. Жылдық төлемақы – 1900 доллар. Оффшорлық елдер тізімі: «Оффшор» – ағылшын тілінен аударғанда «жағалаудан тыс», «ше- карадан тыс» деген мағынаны береді. «Оффшор» сөзі алғаш рет АҚШ- тағы БАҚ-та Үкіметтің бақылауынан географиялық жырақта орналасқан қаржылық ұйымның әрекетіне бай- ланысты қолданылды. Еркін сурет- шілер өзі тұрған мекеннен тыс ар- найы тапсырыстарды орындап отырған. Үндістаннан Венецияға бағалы әшекей бұйымдарды жет- кізетін ежелгі көпестердің тірлігі – оффшорлық кәсіп. алаш-анықтама Есігімізді қағып кіретін инвес- торлардың арасында тонын теріс айналдырып киген оффшорлық компаниялардың тірлігіне заң жү- зінде тосқауыл қою керек. Дағда- рысты еңсереміз десек, жемқор- лықтың күретамырына айналған оффшорлық бизнеске тыйым сал- ған жөн. Ой-тұ жыры м Қазақстан оффшорлық зонаның 63 елін қара тізімге енгізді. Олардың арасын- да Андорра, Доминикан Республикасы, Виргин аралдары және Бермуд аралдары бар.
Дағдарысты еңсерудің бір жолы - оффшормен күрес Заң осал болса, қоғамдағы мәселе- лердің асқынып, тіпті саясиланып кететіні бар. Шетелдік инвесторларды құшақ жая қарсы алатын әдетімізбен оффшорлық компаниялардың қитұрқы әрекеттеріне жол беріп алғанымызға мән бермей қалыппыз. Ішіміздегі кейбір алаяқтардың айдаладағы аралдарда оффшорлық компанияны тіркеу арқылы елден мил- лиардтаған ақшаны жымқырғанына да көз жұма қарадық. Қаржы дағдарысы қысқалы бері ел қазынасына қол салған оффшорлық компаниялардың құрық бойламас қулығына тосқауыл қоймаққа тырысып жатырмыз. Жақында Нұр Отан партиясының жемқорлықпен кү- рес жөніндегі республикалық қоғамдық кеңесінің 9-шы отырысында Бас редак- торлар клубы бірлестігінің президенті Мірболат Күнбаев Қазақстанда партияның оффшорлық компанияларға мораторий енгізуді ұсынып отырғанын айтып еді. Расында, оффшорлық қитұрқылықтар - Қазақстанның ғана емес, әлем елдерінің ұрымтал тұсы. Әлемдегі көп елде офф- шорлық компанияларға жеңілдетілген салық жүйесі қарастырылғанымен, ақ- шаның елден тысқары кетуі бас қатыр- ған мәселеге айналды. Оффшор айна- Оффшорлық компаниялардан не опа таптық? Ел қазынасын сүліктей сорып, шетел асырған оффшорлық компаниялар жайындағы БАҚ-тың жанайқайын ешкім құлағына қыстырмай келеді. Қоғамды жайлаған жемқорлыққа тосқауыл қоямыз десек, алдымен тасадағы оффшорлық компаниялардың қитұрқы әрекетін сап тыю керек. Ендеше, елге опа бермеген оффшорлық компанияларға қайтіп тосқауыл қоямыз? Құбаш Сағидоллаұлы ласындағы алаяқтық қолданыстағы заңдарды он орап әкетеді. Аз-кем тү- сіндіре кетсек, оффшорлық компания өзі тіркелген мемлекетте шаруашылық жұмыстармен айналыспайды және ре- зидентті емес заңды немесе жеке тұлға болып табылады. Оффшорлық зона ел- дерінде салық мөлшері өте төмен немесе мүлде болмайды. Жылына бір мәрте төлемақы төленеді. Олигархтар мен сая- саткерлер арасында оффшорлық ком- пания ашу сәнге айналды. Оффшорлық компания несімен тиімді? Біріншіден, салық төлемейсіз немесе өте аз төлейсіз. Екіншіден, оффшорлық компания иесі - не меншігін сақтауға кепілдік бар және оны тіркеу тәртібі барынша қарапайым. Үшіншіден, оффшорлық зонада офф- шорлық компаниялардан бухгалтерлік есеп беру талап етілмейді. Төртіншіден, оффшорлық компанияның қожайыны туралы мәліметтер құпия сақталады. Оффшорлық компаниялар әлемнің кез келген банкінен қандай көлемде ақша салам десе де құқылы, оның иелері қос азаматтыққа қол жеткізе алады. Оффшорлық компаниялар PLC, LLC, Ltd, GmbH, IBC белгілерімен танымал. Оффшорлық компания тіркеудің құны өте арзан. Мысалы, Кипрде - 2500 долларға, ал Британ Виргин аралдарында 1000 долларға оффшорлық компанияңызды тіркей аласыз. Әлемдегі 1,5-3 миллион оффшорлық компаниялар мемлекетке емес, жеке адамдарға пайда әкеледі. Оффшорлық зона айналымындағы капи- тал көлемі 500 миллиард доллардан асады екен, ал оның қызметіне 2 мил- лиондай салымшы қатысады. Тек Британ Виргин аралының өзінде ғана 800 мың компания тіркелген. Әлемдегі мыңдаған оффшорлық зоналарды талап-деңгейіне қарай үш топқа бөлуге болады. Бірінші топқа салық төлеуді, есеп беруді талап етпейтін, әй дейтін әже, қой дейтін қожа жоқ нағыз оффшорлық зона елдеріне Багам аралдары, Британдық Виргин аралдары, Белиз, Панама, Вануату, Сейшель аралдары, Кайман аралдары жатады. Ал екінші топтағы Ирландия, Гибралтар, Мэн аралдары кіретін офф- шорлық зонада Үкімет тарапынан қатаң қадағаланады және салық төлеу талап етіледі. Үшінші топтың талабы одан қа- талдау. Бұл оффшорлық зона елдері қа- тарында Ресей (Калининград облысы), Люксембург, Швейцария, Кипрды атауға болады. Қаржы министрлігі Салық комитетінің төрағасы Дәулет Ерғожин мамыр айының аяқ шенінде қаржы дағдарысына бай- ланысты оффшорлық бизнеске қатысты мемлекет тарапынан қатаң шара қолда- нылатынын айтқан болатын. Америкалық Швейцария атанған Коста-Рика LTD оффшоры. Компанияны тіркеу құны - 2900 доллар, жылдық төлемақы - 1800 доллар. Маршал аралдарындағы IBC оффшоры. Компания құны - 1750 доллар. Жылдық төлемақы: 1350 доллар. Британдық Виргин аралда- рындағы оффшор. Компания құны - 2100 доллар. Жылдық төлемақы - 1900 доллар. Оффшорлық елдер тізімі: Оффшор - ағылшын тілінен аударғанда жағалаудан тыс, ше- карадан тыс деген мағынаны береді. Оффшор сөзі алғаш рет АҚШ- тағы БАҚ-та Үкіметтің бақылауынан географиялық жырақта орналасқан қаржылық ұйымның әрекетіне бай- ланысты қолданылды. Еркін сурет- шілер өзі тұрған мекеннен тыс ар- найы тапсырыстарды орындап отырған. Үндістаннан Венецияға бағалы әшекей бұйымдарды жет- кізетін ежелгі көпестердің тірлігі - оффшорлық кәсіп. алаш-анықтама Есігімізді қағып кіретін инвес- торлардың арасында тонын теріс айналдырып киген оффшорлық компаниялардың тірлігіне заң жү- зінде тосқауыл қою керек. Дағда- рысты еңсереміз десек, жемқор- лықтың күретамырына айналған оффшорлық бизнеске тыйым сал- ған жөн. Ой-тұ жыры м Қазақстан оффшорлық зонаның 63 елін қара тізімге енгізді. Олардың арасын- да Андорра, Доминикан Республикасы, Виргин аралдары және Бермуд аралдары бар. Ұлттық банктің статистикасы бойын- ша Қазақстанның экспортын сатып алу- шы ірі елдердің ішінде Ресейден кейінгі орындарды оффшорлық компаниялар - дың отаны Бермуд және Виргин аралда- ры иеленеді екен. Бұл әлгі ұшақтар жоғала- тын Бермуд аралдарында миллиардтаған қаржымыз құрдымға кетіп жатыр деген сөз. Статистикаға сүйенсек, Қазақстандағы бүкіл бір жылдық экспорттың 12-15 пайы- зы, яғни 3,5 миллиард доллары офф- шорға кетеді. Дағдарысқа қарсы әбжіл қимылдаймыз десек, оффшорға қарсы тегеурінді саясат керек. Кездесу барысында тараптар Ауған- стандағы жағдайды және ондағы саяси жүйе мен экономиканы тұрақтандыру мә- селесін сөз етті. Кездесуден шыққан Яап Хооп Схеффер мырза біздің министрді Қазақстанның алдағы жылы ЕҚЫҰ-ға тө- р
Қазақстандықтар қаржыны өз елінде сақтауы тиіс!
Жақында елбасымыз баса айтқандай, барлық қазақстандықтарға ақша қорын Қазақстанда ұстауға шақырды. Кипр жағдайы көрсеткендей, оффшорда ұстау тәуекелге бел буғанмен теңдей! Әлемдік экономикада небір үрдістер болуы мүмкін. Шетелде ақшаң жоғалмайтынына 100% кепіл беру қиын.
Оффшорлық аймақтар - қаржы операцияларын жүргізу үшін қолайлы аумақтар. 60-шы жылдары құрылған алғашқы о.а. дүниежүзілік экономикалық қоғам- дастықта маңызды орын алды. Оффшорлық аимақтардың саны ұдайы көбейе түсуде. Оффшорлық аимақтар қызметінің негізгі өңірлері - Кариб айдыны (Виргини аралдары, Панама, Багам аралдары,Кайман аралдары, Белиз, Барбадос, Антигуа, Бермуд) және Батыс Еуропа (Кипр, Люксембург, Мальта, Ирландия, Гибралтар, Нормандия аралдарының құрамындағы Джерси,Гернси аралдары).[[1]]
Алыстағы оффшор - ел қазынасына сор...
Павлодар мұнай-химия зауыты биылғы жылдың бірінші тоқсанында мемлекет қазынасына 700 миллион теңгеден астам салық төлемепті.
Бұл туралы ҚазТАГ агенттігі облыстық прокуратураның хабарына сілтеме жасай отырып хабарлайды. Павлодар мұнай өңдеу алпауыты акциясының бір бөлігі Қазмұнайгаз ұлттық компаниясына тиесілі екені де белгілі. Салық төлемеген зауыттың жанар-жағармай бекеттеріндегі саудасы да удай. Бензин бағасы 100 теңге! Сондықтан, 70 миллион тоннадан астам мұнай өндіре отырып, не себепті өзімізге дым қалдырмай, шетелге сатамыз? - деп ойланамыз. Мұнайдың аз ғана бөлігін өңдейміз, ал мұнай-химия саласы кенже.
Сондай-ақ, Қазақстанның шетелге бидай, түсті және қара металл сататынын да ұмытпалық. Шикізат сатудан түсетін пайда жыл сайын ондаған миллиард доллардан асады. Саралай қарағанда, саудадан түсетін қаржы бізге түгел жетіп, қарапайым тұрғындардың қажеттіліктеріне жаратыла ма? - деген заңды сауал туады. Сөйтсек, шикізатымыздың біраз бөлігі оффшор компаниялар арқылы сатылатын көрінеді.
Оффшор дегеніміз не?
"Оффшорлық", "оффшор" деген термин ағылшын тілінде "off-shore", яғни жағалаудан тыс деген мағына береді. Экономикалық әдебиеттерде бұл терминге коммерциялық қызметті арнайы экономикалық аймақ деген түсінік береді. Оффшор дегеніміз - кез келген шетелдік салық төлеудің жеңілдетілген түрі бойынша фирма ашуға қолайлы мемлекет немесе бір мемлекеттің белгілі бір аумағы. Ондай аймақта тіркелген фирманы оффшорлық компания немесе оффшор деп атайды.
Мысалы, Ресейді алалық. Соңғы уақытта бұл мемлекет шикізатты оффшор арқылы сатуды азайта бастады. Себебі, шикізат клиентке тікелей сатылмайды. Алдымен, оффшорлық компанияға нарықтық бағадан төмен сатады. Ал оффшорлық компания болса, әлемдік тұтынушыларға нарықтық бағамен өткізеді. Бағадағы айырма құн оффшордың төс қалтасында қалады. Оффшорлық компанияның иесін анықтау мүмкін емес. Қарапайым делдалдықтың арқасында жасырын тұлғаның қанша табыс тапқаны белгісіз күйде қалады.
Осыдан біраз жыл бұрынғы Қаржы министрі Зейнолла Кәкімжанов алпауыттардың мұнайды трансферттік бағамен сататынын айтқан болатын. Оның мәнісі мынадай: шикізат өндіруші компания өнімді өзінің еншілес кәсіпорнына арзан бағамен сатады. Мысалы, А-ны алпауыт компания деп алсақ, Е-ні еншілес компания деп белгілейік. Ал әлемдік нарықта мұнайдың бағасы шамамен 100 доллар деп алайық. А өндірген өнімін Е-ге 50 доллардан сатып, біздің мемлекетке осы баға бойынша ғана салық төлейді. Халықаралық заң талаптары мұндай қитұрқылыққа рұқсат берген. Ал Е болса, өз кезегінде әлгі өнімді әлемдік нарыққа 100 доллардан сатып, түскен пайдадан ешкімге салық төлемейді.
Оффшордың Отаны
Ең қызығы, кез келген қазақстандық өзінің атына оффшор тіркей алмайды. Әдетте, оффшорлық аймақтар арқылы жұмыс істейтін фирмалар қаржы полициясы мен тәртіп сақшыларының назарына тез түседі. Олар үшін оффшорлық компания - салықтан жалтарып, капиталды шетелге асырудың бір жолы. Бірақ оффшорлық компанияның тағы бір ұтымды жағы бар: мұндай жерде тіркелген кез келген активке рейдерлік шабуыл жасалмайды. Себебі, бұл активтер халықаралық соттың қорғауында болады. Еліміздің қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен бақылау агенттігі қазақстандық компаниялардың жұмыс істейтін төмендегі оффшорлық аймақтарды жіті қадағалап отырады: Андорра княздігі; Антигуа және Барбуда; Багам аралдары Достастығы; Барбадос; Белиз; Бруней Даруссалам; Вануату республикасы; Гватемала республикасы; Гренада; Жибути республикасы; Доминикан республикасы; Индонезия республикасы; Испания (Канар аралдарында ғана); Кипр республикасы; Қытай Халық Республикасы (Аомынь (Макао) және Сянган (Гонконг)); Комор аралдары; Коста-Рика республикасы; Малайзия (Лабуан анклавы); Либерия республикасы; Лихтенштейн княздігі; Маврикий республикасы; Португалия (Мадейра аралдары); Мальдив республикасы; Мальта республикасы; Маршалл аралдары республикасы; Монако княздігі; Мьянма Одағы; Науру республикасы; Нидерландтар (Аруба аралы мен Антиль аралдары); Нигерия Федеративті Республикасы; Жаңа Зеландия (Кука және Ниуэ аралдары); Палау республикасы; Панама республикасы; Самоа тәуелсіз мемлекеті; Сейшель аралдары республикасы; Сент-Винсент және Гренадина республикасы; Сент-Китс және Невис федерациясы; Сент-Люсия мемлекеті; Ұлыбритания (тек келесі аумақта ғана): а) Ангилья аралдары; б) Бермуд аралдары; в) Британдық Виргин аралдары; г) Гибралтар; д) Кайман аралдары; е) Монтсеррат аралы; ж) Теркс және Кайкос аралдары; з) Мэн аралы; и) Норманд аралдары (Гернси, Джерси, Сарк, Олдерни аралдары); Америка Құрама Штаттары (тек америкалық Виргин аралдары, Гуам аралдары және Пуэрто-Рико Достастығы аумағында); Тонга корольдігі; Филиппиндер республикасы; Шри-Ланка Демократиялық республикасы.
Айланың іске асуы
Оффшорлық аймақтардан басқа, шетелдерде жұмыс істейтін компаниялар үшін салықтың жеңілдетілген түрінен құтқаратын мемлекеттер де бар. Мысалы, фирманы Амстердамда немесе Лондонда тіркеп алып, ерекше тәртіп бойынша басқа мемлекеттерде жұмыс істей беруге болады. Ол кезде пайдаға салынатын салықтың мөлшері 1-5 пайыз ғана. Швейцарияда да осылар секілді, онда Цуг кантонында (облыс, аймақ) ең төменгі салық төленеді. Қазақстанда оффшорлық компанияны тіркететін заңгерлер жоқ десек те, болады. Енді біз осынау қым-қуыт есептік сызбаның мән-жайына үңіліп көрейік. Әдетте, қазақстандық ірі компания немесе жеке тұлға оффшорлық фирманы оффшорлық аймақтағы азаматтың атына тіркейді. Ал қазақстандық жақ мөр мен фирманың құжаттарды қолға алады. Оффшорлық компания банктен есепшот ашады, ал қазақстандық корпоративті және жеке шығындарына жұмсалатын карточканы алады. Сөйтіп, жерлесіміз барлық келісімдерді оффшорлық компания атынан жүзеге асыра береді. Құжат бойынша оффшорлық компанияның иесі шетелдік азамат. Бірақ заң бойынша мүлік пен қаржыны толығымен фирманы ашқан адам ғана игереді. Сондықтан, оффшор активтерді рейдерліктен сақтандыруға, нағыз атын бүркемелеу үшін және салықтың барлық түрін төлеуден жалтару үшін қажет.
Алпауыттар туралы аңыз
Оффшорлық және жеңілдікке ие фирмалардың қызметіне негізінен мұнай және металл шикізатын сатушылар жиі жүгінеді. Сондықтан, біздің шикізат өндіруші компаниялар елімізге өте аз мөлшерде салық төлейді. Егер біз Қазақстандағы кез келген шикізат немесе ірі активтер туралы келісімдерін алып қарасақ, олардың дені оффшорларда жүзеге асқан. Яғни салықтан жалтарған немесе меншік иесін жасырған. Мәселен, мұнай саласындағы ең ірі активтердің бірі - Маңғыстаумұнайгазды алайық. Ол да оффшорлық аймақта сатылып, оффшорлық компанияға тиесілі. Естеріңізде болса, 1997 жылы Маңғыстаумұнайгазды индонезиялық белгісіз Central Asia Petroleum Ltd компаниясы сатып алған болатын. Айтпақшы, Индонезияның өзі оффшорлық аймаққа жатады. 2009 жылдың басында Маңғыстаумұнайгазды Mangistau Investments B.V. - ҚазМұнайГаз бірлескен кәсіпорны мен қытайдың CNPC сатып алған. Немесе Павлодардағы мұнай-химия зауытының қомақты үлесі Refinery Company RT ЖШС-не тиесілі. Ал бұл компания Амстердамда тіркелген KazMunaiGaz N.V. фирмасына 100 пайыз тиесілі. Сонда, қазақстандық компаниялар не себепті қазақстандық активтерді сатып алу үшін шетелдерде оффшор ашуға мәжбүр? Кімнен ұялады? Таңғаларлық жағдай: еліміздің заңдары да оффшор арқылы жұмыс істеуге тыйым салмайды. Сонда ұлттық компания деп ұлықтаған Қазмұнайгаз компаниясы расымен-ақ, халықтан бірдеңе жасырып немесе салықтан жалтарып отыр ма? Сұрақтан сұрақ туады. Еліміз мұнайды қалай сатып жатыр? Бүкіл түсім халықтың игілігіне жұмсалу үшін, тікелей нарыққа сата ма, әлде оффшор арқылы сора ма? Енді Қазмұнайгаздың ресми сайтына үңілік көрелік: www.kmg.kzcorporate_managementaff iliated. Мұнда Қазмұнайгаздың оффшорлық аймақтарда құрған еншілес отызға жуық компаниясының тізімі бар. Олардың арасында Кайман аралдарында тіркелген КННК ИНТЕРНЕШНЛ ЛТД, Мэн аралындағы KazMortransflot LTD классикалық оффшоры және Швейцария, Ұлыбритания және басқа елдерде тіркелген төрт компания Қазмұнайгаз Сауда үйі бар.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Начало формы
Оффшор - ағылшын тілінен аударғанда жағалаудан қашық деген мағынаны білдіреді. Әлемдік қаржы орталықтары, сондай-ақ банк операцияларының кейбір түрлері үшін қолданылатын термин. Оффшорлық бизнестің қаржы орталықтары шетел капиталын салық жеңілдіктері мен басқа да жеңілдіктер беру, орталық орналасқан елде тіркелген шетел компанияларының табысына салынатын салықты азайту немесе толық жою жолымен тартады. Оффшорлық бизнестің дамуын көтермелей отырып, елдер қыруар табыс алады. Оффшорлық аймақтар тек аралдарда ғана болады деген жаңсақ пікір. Еуропаның көптеген елдерінде де оффшорлық фирмаларды тіркеуге мүмкіндік бар. Оффшорлық компания тек салық шығынын азайтуға ғана емес, шетелдік компанияның атынан келісімді жүзеге асырып, шетелдік банктердегі несие қорларына қол жеткізе алады.
0дауыс
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Конец формы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Начало формы
Оффшор дегеніміз не?
"Оффшорлық", "оффшор" деген термин ағылшын тілінде "off-shore", яғни жағалаудан тыс деген мағына береді. Экономикалық әдебиеттерде бұл терминге коммерциялық қызметті арнайы экономикалық аймақ деген түсінік береді. Оффшор дегеніміз - кез келген шетелдік салық төлеудің жеңілдетілген түрі бойынша фирма ашуға қолайлы мемлекет немесе бір мемлекеттің белгілі бір аумағы. Ондай аймақта тіркелген фирманы оффшорлық компания немесе оффшор деп атайды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Конец формы
Халықаралық сарапшылардың пікірінше, соңғы он жыл ішінде Қазақстаннан капиталдың оффшорлық аймақтарға жылыстауы 140 млрд долларды құраған, деп хабарлайды Бас прокуратураның баспасөз қызметі.
Бұл туралы заңдылықты, құқықтық тәртіпті және қылмысқа қарсы күресті қамтамасыз ету жөніндегі Үйлестіру кеңесінің жиналысында еліміздің Бас Прокуроры Асхат Дауылбаев мәлімдеді. Еліміздің қадағалаушы органының мәліметі бойынша, жеке тұлғалар шетелге жыл сайын шамамен 1,5 трлн теңге шығарады екен. Мәселен, тек 2013 жылы қайтарылмаған валютаның жалпы көлемі 200 млн. долларды құрады.
Сондай-ақ, жиын барысында соңғы үш жыл ішінде экономикалық қылмыстарды анықтаудың тұрақты өсу динамикасы байқалатыны атап өтілді. 2013 жылы 7165 қылмыс тіркелген, оның ішінде 83%-ын қаржы полициясы органдары, 712 қылмысты ішкі істер органдары анықтаған. Қылмыстан келген зиянның анықталған сомасы 220,9 млрд теңгені құрады. 102,9 млрд теңге көлеміндегі зиянның орны толтырылды (2012ж. - 28,2 млрд). Қылмыстар құрылымында жалған кәсіпкерлік, жалған ақша жасау, экономикалық контрабанда, салық төлеуден жалтару фактілерімен байланысты әрекеттер басым.
Сонымен қатар, бұл салада едәуір кемшіліктер мен пайдаланылмай отырған резервтер бар. Бас прокурор атап өткендей, жұмыстың тиісті тиімділігіне құқық қорғау және фискалдық мекемелердің әрекетіндегі үйлесімділіктің және келісімді жұмыстың жеткіліксіздігі кедергі келтіреді. Сондай-ақ, салық және қаржы-несие салаларындағы қаржылық теріс пайдаланушылық пен қылмыс көздерін анықтаумен байланысты проблемалар атап өтілді.
Үйлестіру кеңесінің мүшелері атап өткендей, экономикалық қызмет саласындағы қылмыстар үлкен қоғамдық қауіп төндіретіндіктен, тергеу, бақылаушы және қадағалаушы құрылымдардан қылмыстың тиімді жолын кесу және алдын алуға бағытталған кешенді, анық үйлестірілген жұмысын талап етеді.
Шекара қызметіне, Экономикалық қылмысқа және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агенттігіне, Кедендік бақылау комитетіне Кеден одағы аумағына жақын және алыс шет елдерден тауар контрабандалауға тосқауыл қою жұмысын күшейту ұсынылды.
Оффшор туралы әңгіме көп. Ағылшын тілінен аударғанда жағалаудан тыс деген мағынаны білдіретін бұл термин негізінен әлемдік қаржы орталықтары, сондай-ақ банк операцияларының кейбір түрлері үшін қолданылады. Салықтан жалтаратындардың, не болмаса салықтық шығынды азайтатындықтан қыруар қаражат осы оффшорды айналшықтайтыны белгілі. Сондықтан да, әлемнің бірқатар елдері оффшорлық бизнестің дамуын көтермелеп, қыруар қаражатқа кенеліп отырғанын аңғаруға болады. Дәл осы оффшор туралы әңгіме Қазақстан үшін де өзекті. Бұған дейін Мәжілісте қазақстандық қаражаттың әлгіндей аймақтарға құйылып жатуы дүркін-дүркін көтерілсе, ендігі кезекте мұндай оффшорлық аймақты өз еліміздің аумағында құру туралы бастама да айтылды.
- Еліміздегі қалалардың бірін, оңтайлы өңірді алып, соны оффшорлы аймаққа айналдыру керек әрі бұл аса маңызды мәселе. Өйткені, бүгінгі таңда жыл сайын Қазақстаннан миллиардтаған қаржы шетелге асып жатыр. Мәселен Қазақстанның халықаралық инвецтициялық позициясына көз салсақ қалталы отандастармыз оффшорлық аймақ болып табылатын Виргиния аралдарына - 3 миллиард 600 миллион доллар, Сейшель аралдарына - 2 млрд. 600 миллион доллар, Кипрде 1 миллиард 900 миллион долларды сақтап отыр. Бұл дегеніңіз қыруар қаражат. Ал сол оффшорлардан қазақстандық капиталды шығарудың қамын ойлайтын да кез келді. Осы тұрғыдан алғанда да елімізде оффшорлық аймақ ашу тиімділігін қарастыру керек. Өйткені, елімізде қазірдің өзінде көптеген арнайы еркін экономикалық аймақтар бар. Екіншіден, көптеген дамыған мемлекеттер өздерінің оффшорларына ие, нақты айтсақ әлемнің елу елінде бұл бар. Ресейдің өзі Қиыр Шығыста осындай оффшорлы аймақ жасауды көздеуде. Бүгінде екі ел арасындағы шекарамыз ашық. Оның үстіне Бірегей экономикалық кеңістік аясындағы жағдайға келсек, онда қазақстандық капиталдың басым бөлігі Ресейде ашылуы қарастырылып жатқан оффшорға ағылып кететіні әбден белгілі. Үшіншіден, келешекте оффшорлы аймақтар шетелден капитал тартуда негізгі құралға айналуы мүмкін. Сондықтан да, өзінің ойын ережелері айқындалған мұндай аймақтар ашсақ ұтылмасымыз анық. Бұл ретте Жезқазған әлде Семей қаласын оффшорлы аймақ ету оңтайлы деп санаймын. Тұтастай алғанда, салық салмақ түсірмейтін оффшорлы аймақ ашылса, кәсіпкерлерге де тиімді, әрі дүние жүзінен капитал тартуға мүмкіндік туар еді. Сонда дүние жүзінен ақша келеді сол жерге. Күллі ел солай жасап жатқанда, бізге қарап отыруға болмайды.
- Меніңше, оффшорлы аймаққа айналу туралы Қазақстанның мүддесімен басқа мемлекеттер келісе қоюы екіталай. Жалпы, оффшорлық аймақтың ең басты ерекшелігі - сырттан келетін инвестиция көлемін арттыру. Ол жерде бірінші кезекте салық өте аз болады. Фискалдық реттеу деңгейі төмендейді. Мүмкін елге тартылатын инвесторларды қызықтыру үшін осындай нәрсені қолға алу керек шығар. Бірақ оффшорлық аймаққа айналу дегеніміз - үлкен проблема. Мемлекет бюджеті тапшы болып, әлеуметтік салаға ақша жетпей тұрғанда салықты төмендетіп жіберудің еш тиімділігі болған емес. Қазіргі түсінікте мұндай аймақ жиған-терген ақшаны сақтап қоятын орын ғана. Яғни, жиналған капиталдың көптеп сақталуына кепіл беретін аймақ болып саналады.
Шындығында, біз бір қарағанда оффшорлы аймаққа ұқсаймыз. Бірақ біздің қазба байлығымыздың қоры өте көп. Керісінше оффшорлы аймақтарда қазба байлық деген атымен болмайды. Егер оны құру туралы ұсынысты іске асыратын болсақ, қандай мағынада жүзеге асырамақпыз?! Ол бар болғаны сырттан келетін инвесторлар үшін маңызды шығар...
Негізінен инвесторлар неғұрлым көп келген сайын соғұрлым мол пайда табуды көздейді. Бір жағынан проблемасы да үсті-үстіне көбейе түседі. Сондықтан оны іске асыруды мен құптамаймын. Сонымен қатар, оффшорға қатысты мынадай өзекті сұрақ туар еді: Бұл - біреудің жинаған капиталын сақтайтын аймақ па әлде экономиканы гүлдендіру үшін инвестиция тартуды көздейтін аймақ па? Жасыратыны жоқ, қазір біздің экономикаға инвестиция өте көп керек. Оны Мемлекет басшысы да үнемі айтып жүр. Осыған ой жүгірткен абзалырақ. Ал бұл үшін әуелі елде саяси тұрақтылық болуы шарт.
Тағы бір мәселе - банктен есепшот ашып соған ақшаны құр аудара беру деген нәрсе ешқашан жақсы болған емес. Мәселе сырттан келген ақшаны өндіріске жұмсау. Біз қазірдің өзінде банктердегі несиені осы салаға қарай бұра алмай келеміз емес пе? Оффшорлы аймақ құра отырып, шетелдік инвесторларды өндіріске тартатын болсақ, әңгіме басқа. Біз бірінші кезекте сыртқа ағылып жатқан капиаталдарымызға тоқтау салуымыз керек. Инвесторлар салған қаржысының табысын алып қазақтың байлығын сыртқа шашып жатса, соңы қалай болмақ?! Оны құрсақ, Қазақстанның әр аймағын талан-талажға айналдырған аймақ қылып жібермейміз бе?
P.S. Оффшор туралы әңгіме былтырлары мемлекеттік қарызға қатысты да бір бұрқ еткені есте. Сол тұста депутат Нұртай Сабильянов сауал көтеріп, мәселенің анық-қанығына жету туралы көлденең сұрақ тастаған-ды. Шындығында, Қазақстанның Қаржы полициясы мен салық органдары шетел асып жатқан қыруар қаражатқа қаншалықты қырағы болып отырғанын айту аса қиын. Тіпті, салықтан жалтарып, қыруар капиталды шетел асырыпты дегенді қазақстандық құқық қорғау органдарының кейіннен іздеу жариялаған жемқорларына қатысты ғана естиміз. Ендеше, елімізде оффшор ашу-ашпау мәселесінен бұрын, сыртқа ағылып жатқан қыруар қаражатты қадағалау, сосын оффшорда қызмет ететін қазақстандық компанияларды жіті қадағалау өзекті секілді. Ал капиталды ұстап тұру тетіктерін оффшорсыз-ақ ойластыруға болатындай. Дегенмен, кім біледі...
Қырық қат құпиясын ішке бүгіп жатқан оффшорлық аймақтар алдағы уақытта мемлекеттік құрылым үшін қолжетімді болып қалуы әдбен мүмкін. Біздің ел үшін де.
Оффшорлық заң құзыреттерімен салық мәселелері бойынша ақпарат алмасу туралы халықаралық келісімге қол жетпей келген еді. Бұл жалғыз біздің ел ғана емес, ТМД елдері, қала берсе ЕО мүше-елдер үшін де ортақ проблема. Бұған дейін Үкіметте қазақстандық қаражаттың әлгіндей аймақтарға құйылып жатуы дүркін-дүркін көтерілсе, оффшорлық аймақты өз еліміздің аумағында құру туралы бастама Парламентте айтылды.
Мәжіліс депутаты Тұрсынбек Өмірзақовтың пайымдауынша, Қазақстанның қалталы отандастарымыз оффшорлық аймақ болып табылатын Виргиния аралдарына - 3 миллиард 600 миллион доллар, Сейшель аралдарына - 2 млрд 600 миллион доллар, Кипрде 1 миллиард 900 миллион долларды сақтап отыр. Бұл - қыруар қаражат. Демек сол оффшорлардан қазақстандық капиталды шығарудың қамын ойлайтын кез келді. Ол үшін өз ішімізде оффшорлық аймақты қалыптастыру керек. Әзірге оны арнайы еркін экономикалық аймақ шеңберінде құруға болады. Себебі оффшорлық аймақ дамыған елдердің бәрінде бар. Әзірге, бізге оның тек елу шақтысы ғана белгілі. Тіпті көршіміз Ресей де Қиыр Шығыста осындай оффшорлы аймақ жасауды қолға алған.
- Бүгінде екі ел арасындағы шекарамыз ашық. Оның үстіне Бірегей экономикалық кеңістік аясындағы жағдайға келсек, онда қазақстандық капиталдың басым бөлігі Ресейде ашылуы қарастырылып жатқан оффшорға ағылып кететіні әбден белгілі. Үшіншіден, келешекте оффшорлы аймақтар шетелден капитал тартуда негізгі құралға айналуы мүмкін. Сондықтан да өзінің ойын ережелері айқындалған мұндай аймақ ашсақ ұтылмасымыз анық. Бұл ретте Жезқазған немесе Семей қаласын оффшорлы аймақ үшін ең қолайлы аймақ деп есептеймін. Тұтастай алғанда, салыққа салмақ түсірмейтін оффшорлы аймақ ашылса, кәсіпкерлерге де тиімді әрі дүниежүзінен капитал тартуға мүмкіндік туар еді. Сонда дүниежүзінен ақша келеді сол жерге. Күллі ел солай жасап жатқанда, бізге қарап отыруға болмайды дейді мәжіліс депутаты Тұрсынбек Өмірзақов.
Саясаттанушы Эдуард Полетаевтың пайымдауынша, оффшорлы аймақтар бүкіл елдің қарсылығына тап болып отыр. Қазір әлем оның экономикалық емес, саяси қырына көбірек басымдық бере бастады. Олигархтар басы артық қаржыларын оффшорда емес, Швейцария мен Испания банктерінде салғанды құп көреді. Сондықтан күрестің күшеюіне байланысты бұл ұсыныс бізде, жан-жағымыз үшін де аса қолайлы деп айтуға келмейді. Одан бөлек, оффшордың қорғаныш иммунитетін бұрынғымен салыстыруға болмайды. Ақшаны салықтан да, саяси қуғыннан да сақтап қалудың қиын екені белгілі бола бастады. Азаматтарының заңсыз табысы туралы кез келген елдің сұрау салуға, қажет болса, жауып тастауға құқы бар.
- Әлем күн сайын өзгеріп жатыр. Қаржы әлемінде жаңа процедуралар пайда бола бастады. Ендеше, елімізде оффшор ашу-ашпау мәселесінен бұрын, сыртқа ағылып жатқан қыруар қаражатты қадағалау, сосын оффшорда қызмет ететін қазақстандық компанияларды жіті қадағалау өзекті секілді. Капиталды ұстап тұру тетіктерін оффшорсыз-ақ ойластыруға болады, - дейді Эдуард Полетаев.
Қаржыгер Ілияс Исаевтың пайымдауынша, оффшорлы аймақты қалыптастыру үшін инфрақұрылымның бәсекенің кез келген түріне қабілетті болуы жеткіліксіз. Мұхитқа немесе әлемдік нарыққа шығатындай геосаяси артықшылыққа ие болуың керек. Оффшордың табиғаты тым саясиланып кеткен климатты көтермейді.
- Мәжіліс депутаттарының бұл ұсынысты қандай мақсатпен айтып тұрғанын түсінген жоқпын. Егер инвестициялық климат қалыптастыру үшін айтылса, құптауға болады. Енді ішімізден шетелдік банк ашып, оған өзіміздің, шетелдіктердің ұрлықы ақшасын тығып қояйық дегенге келіспеймін. Инвестициялық климат арқылы оффшорлы аймақ қалыптастыруға біздің мүмкіндігіміз бар. Қазақстанның инфрақұрылымы қазір дұрысталып келе жатыр. Теміржол тораптары көбейіп келеді. Айналамызда тауардың кез келген түрін сатып алуға қабілетті нарық бар. Тіпті Таяу Шығысқа да жол салына бастады. Негізінен, инвестор неғұрлым көп келген сайын, соғұрлым мол пайда табуды көздейді. Бір жағынан проблемасы да үсті-үстіне көбейе түседі. Сондықтан оны іске асыруды мен құптамаймын. Сонымен қатар оффшорға қатысты мынадай өзекті сұрақ туар еді: Бұл - біреудің жинаған капиталын сақтайтын аймақ па, әлде экономиканы гүлдендіру үшін инвестиция тартуды көздейтін аймақ па? Жасыратыны жоқ, қазір біздің экономикаға инвестиция өте көп керек. Оны Мемлекет басшысы да үнемі айтып жүр.Тағы бір мәселе - банктен есепшот ашып, соған ақшаны құр аудара беру деген нәрсе ешқашан жақсы болған емес. Мәселе сырттан келген ақшаны өндіріске жұмсау. Біз қазірдің өзінде банктердегі несиені осы салаға қарай бұра алмай келеміз. Оффшорлы аймақ құра отырып, шетелдік инвесторларды өндіріске тартатын болсақ, әңгіме басқа. Біз бірінші кезекте сыртқа ағылып жатқан капиаталға тоқтау салуымыз керек. Инвесторлар салған қаржысының табысын алып, қазақтың байлығын сыртқа шашып жатса, соңы қалай болмақ?! Оны құрсақ, Қазақстанның әр аймағын талан-таражға айналдырған аймақ қылып жібермейміз бе? - дейді қаржыгер Ілияс Исаев.
Маңғыстау: кесеміз - алтын, ішкеніміз - сарқын...
Әлемге аста-төк байлығымен танылған Қазақстанның Тәуелсіз ел атанғанына ширек ғасыр болып қалды. Содан бері не өзгерді, не ұттық? Әрине, ауызымызды қу шөппен сүртуге болмас, қол жеткізген жетістіктеріміз бар, оны бізден ешкім тартып та алмас. Дей тұрғанмен өмірдің тәлкегіне бәріңіз де куәсіздер, азап-тозаптың бәрі іштеріңізде сайрап тұр десем артық айтпаған болармын. Қараңдаршы, бүкіл қазақ елінің өндіретін мұнай-газының 80-90% батыс облыстардың үлесінде. Ал енді аталмыш пайыздық көрсеткішімізге одан әрі үңілетін болсақ, көрсетілген көлемдегі қара алтынның 70% Маңғыстау мен Атырау өлкелерінің еншісінде. Бұл енді не білдіреді, көрсетілген аймақтар жайнап тұруы керек дегенді білдіреді. Ал, бізде бәрі керісінше. БАҚ-қа көз жүгіртсек, батыс аймақтар, яғни мұнай-газ өндіруші облыстар, еліміздегі өндірілетін қара алтынның табысының тек 1 пайызын ғана місе тұтады екен. Жоғарыдағы көрсетілген байлықтың үлес салмағына қарасақ, маңдайымызға қандай орасан мол байлық біткен деп таңғаламыз. Сондағы, бүткіл табыстан көріп отырған пайдамыз 1% мөлшерінде. Бұл жерде мен, билік қара халықты таза қорлап отыр деп тіке айта аламын. Біздер осындай көлемдегі байлықтың үстінде отырып неге итаршы өмір сүруіміз керек? Тәуелсіз ел атанып, өз билігімізді өз қолымызға алған жиырма үш жылдың ішінде бір миллиард 100 млн. тонна мұнай өндіріппіз (бұл енді бұлтартпас факт). Осы аз байлық па? Бұл көлемдегі қара алтынымыз әлемдік нарықтағы бағамен есептегенде триллион АҚШ долларын құрайтын қаражат (соңғы жылдары мұнайдың бағасы тұрақтап, бір баррелі 110 долларды айналшықтап тұр, тек кейінгі кезде аздап сыр бере бастады). Бұл деген қандай шексіз мол табыс, түстеріңізге кірмей ме? Шындығында осындай көл-көсір байлықтың табысының жемісін қара халық көріп отыр ма? Неге біз, өз мүдделерімізді, керек десеңдер, үлестерімізді аяқ-асты етеміз?! Бұл не деген енжарлық? Бұл байлық алаштың жерінен шығып жатқан қазақтың байлығы емес пе? Әлде, көрінген келімсекке бұйырған майшелпек пе? Триллион доллар деген табыс өте көп қаржы, бірталай дүниені былғайды (бұл ақиқатты ешкім жоққа шығара алмас). Тап осы жерде айтар едім, біздің тас бауыр биліктің қиындыққа тап болдық, қаржы тапшы, батыс елдерінде кризис болып жатыр деген желеулері, біздің ел үшін, мынандай қаржымен, бос сандырақ. Дұрысы өз елін, өз халқын тонауды тоқтату керек, бар болғаны осы ғана. Елдегі 17 млн-ға жетер-жетпес халықты жоғарыдағы көрсетілген қомақты қаржымен ұшпаққа шығаруға болмайтын ба еді? Кім қарсы уәж айтады бұған айтыңдаршы? Бұл мол қаржының есеп-қисабы қайда? Қайда сіңіп жатыр, сұрауы қайда? Не деген әділетсіздік? Не деген теңсіздік? Бұндай адам төзгісіз әділетсіздікті көріп отырып, қалай қақсап айтпаймын, менің Маңғыстауым тоналып жатыр деп. Әрине, маған қарсы уәж айтатындарда табылар, бұл мол қаржының ішінде инвестиция құйып жатқан шетелдік инвесторлардың үлесі бар, мұнай-газ өндірісіне кететін түрлі бағыттағы шығындар, тағысын тағы бар деп. Сонда да аз ақша емес-ау (тіпті триллион доллардың жартысы кетсе де-Қ.Б.). Бір деректерде, 1995 жылдан бері елімізге құйылған, шетелдік инвестицияның жалпы көлемі 184 млрд. доллар құраған көрінеді. Ал Бас прокуратураның мәліметінше, тек соңғы он жылда, елімізден 140 млдр. доллар шетел асқан (оффшорлық аймақ деген тойымсыз жалмауызға тап болдық-Қ.Б.). Енді бұған дейінгі жылдарда атышулы көк қағаздың қанша млрд-ның шетелге жөнелтілгенін бір құдайдың өзі біледі. Осы шетел асқан мол қаржылар қандай жолмен, қандай заңды тұлғалардың шотына, нақты кімдердің қалтасына кетті ол жағы біздің билікке белгісіз көрінеді (ал, бұл жердегі, яғни, оффшорлық аймақтардағы түрлі айла-тәсілдерді үкіметтегілер білмейді дегенге кім сенеді). Сонда бұл үкімет не бағып отыр, сыртқа ағып жатқан капиталды ауыздықтамағанда? Мысалы, шетелдік журналистік ұйымдардың бірі 2013 жылғы оффшорда тіркелеген кәсіпкерлердің тізімін жариялағанда 64 қазақстандықтың бар болғаны әшкерленген. Бұл тізімде біздің бұрынғы министіріміз Н.Қаппаров, экс-әкім И.Адырбековтар жайғасқан. Осы тізімнің көлеңкесінде қалғандар қанша ма? Біздің шенді-шекпенділердің бәрі миллионер болып болған-ау деймін (әрине доллармен - Қ.Б.). Бүйдеп қалай айтпайсың. БАҚ-да министірлеріміз Е.Досаев, Н.Қаппаровтардың байлығы жарияланып-ақ жатады. Бір деректерде 110 млн. доллар деп көрсетсе, екінші біреуінде 115 млн. доллар деп өсіріп қояды. Бұл жәйттар нені білдіреді, түсінген адамға мемлекеттік қызметтің арқасында майшелпекке әбден кенелуге болады деген ақиқат. Сөйтіп біздің елде мемлекеттік қызмет пен бизнестің аралас-құралас болып кеткені соншалық, арам табыстың құдайы берді. Қалай болғанда да, күңгірт жолмен түсіп жатқан табыс, капитал дейміз бе, әйтеуір, толассыз шетел асып жатыр. Осы жерде белгілі экономист А.Алибаевтың еліміздегі экономиканың 40 % көлеңкелі сипатқа көшті дегені дұрыс-ау деймін. Қарап отырсақ, азғана уақыт ішінде, мемлекетіміз үшінші рет қаржы амнистиясын өткізгелі отыр. Бұл неғылған шеті жоқ жарылғаушылық. Бұның аржағында қандай саясат бар деп үңілсек, сол баяғы, ұрлық-қарлықпен шетел асқан капиталды заңдастыру, елге қайтару. Осылайша, біздің билік көлеңкелі экономикадағы күңгірт капиталды жарыққа шығарып жатырмыз деп жаһанға жар салады. Жақсы, 2001 жылы бірінші рет қаржы амнистиясын өткізгенін түсіністікпен қарайық. Кезінде, биліктің қақсап қоймаған өтпелі кезеңінен өтіп, етек-жеңімізді жинап дегендей, шалыс кеткен қаржыларымызды қайтарғанымыз, яғни заңдастырғанымыз дұрыста болар (бұл акция науқанында-500 млн. долларды бюджетке түсірдік деп жалаулатты ғой біздің шенеуніктер). Әрине капиталды заңдастыру деген қағида әлемдік тәжірибеде бар үрдіс. Бар екен деп, бұл әдісті қайта-қайта қолдана беруіміз, ұрлық ақшаның, елімізден шетел асып толастамай тұрғанын білдірмей ме (осы жерде өз артымызды, өзіміз ашып отырған жоқпыз ба?-Қ.Б). 2006 жылы осындай арам капиталды екінші рет заңдастырып тағы да қарық болдық. Бұл жолы жоспарды артығымен орындап 5 млрд. долларды қазынаға түсірдік (үшінші рет қыркүйекте басталғалы отырған кезекті қаржы амнистиясында биліктегілер 12 млрд. доллар түседі деп қолдарын ысқылап отыр-Қ.Б.). Сонда деймін-ау, бұлар, кейін қайтатын ұрлық ақшаның көлемін қалай болжап есептеп отыр-күмән көп. Әлде өздерінің расчеттары бар ма? Ертеңгі күні, осы акцияның қорытындысында көрсетілген көлемдегі қаржы кейін елімізге оралатын да болар. Соған қарағанда, тәуелсіз экономист Айдар замандасымыз айтқандай, біздің елдегі көлеңкелі экономика 40% емес-ау, әрірек асырыңқырап кеткендей көрінеді маған. Осылайша елімізден қашып-пысып кеткен арам қаржыны қорқытып-үркітіп елге қайтара беретін болсақ, қандай ой түйуге болады халқым-ау. Менің ойыма, біздердің жасырақ кезіміздегі Италиялық мафия (комиссар Катанидің мафиямен күрестегі жанкешті әрекеттері) атты шулы хабарды теледидардан жиі көретініміз есіме түсіп отыр. Аталмыш елдегі экономикалық қылмыстардың өршігені соншалық, түйені түгімен жеп жатқандай әсер қалдыратын еді, біздерге. Сол айтқандай, біздің елде осындай алаяқ жолға түсіп кеткен жоқ па деп қорқам.Тағы да қайталаймын. Өткен жиырма үш жылда 1 миллиард 100 млн. тонна мұнай өндіріп, неге күйзеліске түсеміз? Осы сұрақ менің ойымнан кетпейді. Содан да мафия деген пәленің есіме түсіп отырғаны. 2001 жылдан бастап қара алтынның бағасы еселеп өсті, тіпті бір жылдары мұнайдың бір баррелі 147 долларға дейін көтерілді (бұндай бағамен триллион доллар табысты қалай таппайсың). Соңғы жылдары мұнайдың бағасы жүз доллардан төмен түскен жоқ (тек бүгінгі күні, қыркүйек айынан бастап доллар төмендеді). Мұнайдың айналасында үлкен саясат бар екенін де түсінеміз. Сонда да деймін-ау, бізге қара халыққа, жоғардағы көрсетілген түйіткілді мәселелерді неге түсіндірмеске. Халықтың басын айналдырудың реті де, шеті бар емес пе? Бұндай қитұрқы әрекеттерге қашанғы төзуге болады? Белең алған келеңсіздіктерді көріп отырып, біліп отырып, Маңғыстауымның жоғын неге жоқтамаймын. Көтерілген мәселелерді мен, 15 жылға жуық уақыт қозғап келемін. Бұл қалай деп елеңдеген жұртымды, һәм жерлестерімді көре алмадым. Күйзеліске түсіп қорланғасын (қараңдаршы, өткен 53 жылда, киелі жерімнен 550 млн. тонна мұнай өндірілді, қызығын кім көріп отыр-айтыңдаршы?-Қ.Б.), Қор болған Маңғыстауым атты мақаламды жария еттім. Қалай бүйдеп айтпаймын, бұл имансыз билік көзімді бақырайтып қойып тонап жатса. Шындығымды айтсам, Маңғыстауымның халқына, жұмыссыз қан жұтып жүрген жерлестеріме қарным ашты. Егерде турасын айтатын болсам, бүгінгі таңда, қазақ елінде жұмыссыздық өршіп тұр. Кейбір деректерге үңілсек, ауылдық жерлерде тұратын халықтың, жалпы қазақтардың 60 пайызы өзін-өзі асырайтын Самозанятый деген топты құрайтын көрінеді. Осылардың көпшілігі ресми статистикаға кірмейтін көрінеді (жалпы осы самозанятый деген шырақтар қай заңмен қорғалған?-Қ.Б.). Заңмен қорғалмаса оларды кімдер деуге болады? Енді келіп осы топты жұмыссыз қатарына қосып жіберсек, еліміздегі жұмыссыздықтың көрсеткіші 40 % -ға жетіп жығылатын түрі бар (ал ресми деректе, біздің елде бар болғаны 600-700 мың адамдай жұмыссыз көрінеді). Рас болса, бұндай көрсеткіш деген масқара емес пе? Маңғыстау облыстық жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар басқармасының мәліметі бойынша, соңғы жылдары жұмыссыздық аймағымызда 8 пайыздан 7,2 пайызға дейін төмендеген деп көрсетілген. Бұдан не түсінуге болады? Бұдан түсінетініміз: өлкемізде 76 мың адамның шамасында жұмыссыз бар деген сөз. Жұмбақтамай, неге бірден 76 мың деп көрсетпейміз. Осы жұмыссыздардың санын пайыздап көрсету таза көзбояушылық әрекет, яғни халықпен жасырынбақ ойнаудың бір түрі. Көрсетілген мәліметте 2013 жылы барлығы 15500 адам жұмыс іздеп хабарласқан, олардың 8 мыңнан астамы жергілікті бюджеттің есебінен жұмысқа қамтылған. Ал енді хабарласпағаны қанша ма? Жүні жығылып, хабарласқаннан не пайда деп тарығып жүргендер қанша ма? Сонымен бұндай көрсеткіштермен кімді алдарқатады, мен осыған түсінбеймін. Осы жұмыссыздық жөнінде мен айтар едім, ауылдық жердегі әрбір үш үйдің біреуінде жұмыссыз сорлы мен мұндалап тұр деп. Бұл өмір шындығы. Соңғы жылдары Жаңаөзен қаласы мен Мұнайлы ауданында халықтың саны күрт өсіп отыр. Аталған екі қаламызда халық саны 150 мыңға жетсе, іргеміздегі ауданда 120 мың тұрғынды қусырып қалды. Жоғарыдағы мәліметтегі облыс бойынша көрсетілген 76 мың жұмыссызды, алысқа бармай-ақ, тек осы екі әкімшілік аумақтан бастарынан шертіп тұрып табуға әбден болады. Егерде биліктің оларға жұмыс тауып беретін мүмкіндігі болса. Мысалы, Жаңаөзен қаласын алайықшы, Өзенмұнайгаздан басқа, бұл шаһарда не бар көзге ілінетін, яғни тұрғындарды ауқымды жұмыспен қамтитындай?.. Әрине, бюджеттік мекемелердегі қызметкерлер бар, оқитын оқушылар, студенттер бар, балабақшадағы бүлдіршіндер, зейнеткерлер т.б. дейік, сонда да алақандай қаладағы 150 мың тұрғын өте көп жан. Бұл атышулы қалада жұмыссыздардың жетіп-артылатынына да шек келтірмейміз. Осы жұмыссыздықпен қатар, мұнайға белшесінен батқан қазақ елінде кедейшілік деген көрсеткіш тағы бар. Бір деректерде, еліміздегі 17 млн-ға жуық халықтың 60% кедейшілікке ұрынған деп көрсетіледі. Нақты ұрынып жүргендер де жоқ емес-ау. Бүл ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазақстандықтар қаржыны өз елінде сақтауы тиіс!
Жақында елбасымыз баса айтқандай, барлық қазақстандықтарға ақша қорын Қазақстанда ұстауға шақырды. Кипр жағдайы көрсеткендей, оффшорда ұстау тәуекелге бел буғанмен теңдей! Әлемдік экономикада небір үрдістер болуы мүмкін. Шетелде ақшаң жоғалмайтынына 100% кепіл беру қиын.
Оффшорлық аймақтар - қаржы операцияларын жүргізу үшін қолайлы аумақтар. 60-шы жылдары құрылған алғашқы о.а. дүниежүзілік экономикалық қоғам- дастықта маңызды орын алды. Оффшорлық аимақтардың саны ұдайы көбейе түсуде. Оффшорлық аимақтар қызметінің негізгі өңірлері - Кариб айдыны (Виргини аралдары, Панама, Багам аралдары,Кайман аралдары, Белиз, Барбадос, Антигуа, Бермуд) және Батыс Еуропа (Кипр, Люксембург, Мальта, Ирландия, Гибралтар, Нормандия аралдарының құрамындағы Джерси,Гернси аралдары).[[1]]
Алыстағы оффшор - ел қазынасына сор...
Павлодар мұнай-химия зауыты биылғы жылдың бірінші тоқсанында мемлекет қазынасына 700 миллион теңгеден астам салық төлемепті.
Бұл туралы ҚазТАГ агенттігі облыстық прокуратураның хабарына сілтеме жасай отырып хабарлайды. Павлодар мұнай өңдеу алпауыты акциясының бір бөлігі Қазмұнайгаз ұлттық компаниясына тиесілі екені де белгілі. Салық төлемеген зауыттың жанар-жағармай бекеттеріндегі саудасы да удай. Бензин бағасы 100 теңге! Сондықтан, 70 миллион тоннадан астам мұнай өндіре отырып, не себепті өзімізге дым қалдырмай, шетелге сатамыз? - деп ойланамыз. Мұнайдың аз ғана бөлігін өңдейміз, ал мұнай-химия саласы кенже.
Сондай-ақ, Қазақстанның шетелге бидай, түсті және қара металл сататынын да ұмытпалық. Шикізат сатудан түсетін пайда жыл сайын ондаған миллиард доллардан асады. Саралай қарағанда, саудадан түсетін қаржы бізге түгел жетіп, қарапайым тұрғындардың қажеттіліктеріне жаратыла ма? - деген заңды сауал туады. Сөйтсек, шикізатымыздың біраз бөлігі оффшор компаниялар арқылы сатылатын көрінеді.
Оффшор дегеніміз не?
"Оффшорлық", "оффшор" деген термин ағылшын тілінде "off-shore", яғни жағалаудан тыс деген мағына береді. Экономикалық әдебиеттерде бұл терминге коммерциялық қызметті арнайы экономикалық аймақ деген түсінік береді. Оффшор дегеніміз - кез келген шетелдік салық төлеудің жеңілдетілген түрі бойынша фирма ашуға қолайлы мемлекет немесе бір мемлекеттің белгілі бір аумағы. Ондай аймақта тіркелген фирманы оффшорлық компания немесе оффшор деп атайды.
Мысалы, Ресейді алалық. Соңғы уақытта бұл мемлекет шикізатты оффшор арқылы сатуды азайта бастады. Себебі, шикізат клиентке тікелей сатылмайды. Алдымен, оффшорлық компанияға нарықтық бағадан төмен сатады. Ал оффшорлық компания болса, әлемдік тұтынушыларға нарықтық бағамен өткізеді. Бағадағы айырма құн оффшордың төс қалтасында қалады. Оффшорлық компанияның иесін анықтау мүмкін емес. Қарапайым делдалдықтың арқасында жасырын тұлғаның қанша табыс тапқаны белгісіз күйде қалады.
Осыдан біраз жыл бұрынғы Қаржы министрі Зейнолла Кәкімжанов алпауыттардың мұнайды трансферттік бағамен сататынын айтқан болатын. Оның мәнісі мынадай: шикізат өндіруші компания өнімді өзінің еншілес кәсіпорнына арзан бағамен сатады. Мысалы, А-ны алпауыт компания деп алсақ, Е-ні еншілес компания деп белгілейік. Ал әлемдік нарықта мұнайдың бағасы шамамен 100 доллар деп алайық. А өндірген өнімін Е-ге 50 доллардан сатып, біздің мемлекетке осы баға бойынша ғана салық төлейді. Халықаралық заң талаптары мұндай қитұрқылыққа рұқсат берген. Ал Е болса, өз кезегінде әлгі өнімді әлемдік нарыққа 100 доллардан сатып, түскен пайдадан ешкімге салық төлемейді.
Оффшордың Отаны
Ең қызығы, кез келген қазақстандық өзінің атына оффшор тіркей алмайды. Әдетте, оффшорлық аймақтар арқылы жұмыс істейтін фирмалар қаржы полициясы мен тәртіп сақшыларының назарына тез түседі. Олар үшін оффшорлық компания - салықтан жалтарып, капиталды шетелге асырудың бір жолы. Бірақ оффшорлық компанияның тағы бір ұтымды жағы бар: мұндай жерде тіркелген кез келген активке рейдерлік шабуыл жасалмайды. Себебі, бұл активтер халықаралық соттың қорғауында болады. Еліміздің қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен бақылау агенттігі қазақстандық компаниялардың жұмыс істейтін төмендегі оффшорлық аймақтарды жіті қадағалап отырады: Андорра княздігі; Антигуа және Барбуда; Багам аралдары Достастығы; Барбадос; Белиз; Бруней Даруссалам; Вануату республикасы; Гватемала республикасы; Гренада; Жибути республикасы; Доминикан республикасы; Индонезия республикасы; Испания (Канар аралдарында ғана); Кипр республикасы; Қытай Халық Республикасы (Аомынь (Макао) және Сянган (Гонконг)); Комор аралдары; Коста-Рика республикасы; Малайзия (Лабуан анклавы); Либерия республикасы; Лихтенштейн княздігі; Маврикий республикасы; Португалия (Мадейра аралдары); Мальдив республикасы; Мальта республикасы; Маршалл аралдары республикасы; Монако княздігі; Мьянма Одағы; Науру республикасы; Нидерландтар (Аруба аралы мен Антиль аралдары); Нигерия Федеративті Республикасы; Жаңа Зеландия (Кука және Ниуэ аралдары); Палау республикасы; Панама республикасы; Самоа тәуелсіз мемлекеті; Сейшель аралдары республикасы; Сент-Винсент және Гренадина республикасы; Сент-Китс және Невис федерациясы; Сент-Люсия мемлекеті; Ұлыбритания (тек келесі аумақта ғана): а) Ангилья аралдары; б) Бермуд аралдары; в) Британдық Виргин аралдары; г) Гибралтар; д) Кайман аралдары; е) Монтсеррат аралы; ж) Теркс және Кайкос аралдары; з) Мэн аралы; и) Норманд аралдары (Гернси, Джерси, Сарк, Олдерни аралдары); Америка Құрама Штаттары (тек америкалық Виргин аралдары, Гуам аралдары және Пуэрто-Рико Достастығы аумағында); Тонга корольдігі; Филиппиндер республикасы; Шри-Ланка Демократиялық республикасы.
Айланың іске асуы
Оффшорлық аймақтардан басқа, шетелдерде жұмыс істейтін компаниялар үшін салықтың жеңілдетілген түрінен құтқаратын мемлекеттер де бар. Мысалы, фирманы Амстердамда немесе Лондонда тіркеп алып, ерекше тәртіп бойынша басқа мемлекеттерде жұмыс істей беруге болады. Ол кезде пайдаға салынатын салықтың мөлшері 1-5 пайыз ғана. Швейцарияда да осылар секілді, онда Цуг кантонында (облыс, аймақ) ең төменгі салық төленеді. Қазақстанда оффшорлық компанияны тіркететін заңгерлер жоқ десек те, болады. Енді біз осынау қым-қуыт есептік сызбаның мән-жайына үңіліп көрейік. Әдетте, қазақстандық ірі компания немесе жеке тұлға оффшорлық фирманы оффшорлық аймақтағы азаматтың атына тіркейді. Ал қазақстандық жақ мөр мен фирманың құжаттарды қолға алады. Оффшорлық компания банктен есепшот ашады, ал қазақстандық корпоративті және жеке шығындарына жұмсалатын карточканы алады. Сөйтіп, жерлесіміз барлық келісімдерді оффшорлық компания атынан жүзеге асыра береді. Құжат бойынша оффшорлық компанияның иесі шетелдік азамат. Бірақ заң бойынша мүлік пен қаржыны толығымен фирманы ашқан адам ғана игереді. Сондықтан, оффшор активтерді рейдерліктен сақтандыруға, нағыз атын бүркемелеу үшін және салықтың барлық түрін төлеуден жалтару үшін қажет.
Алпауыттар туралы аңыз
Оффшорлық және жеңілдікке ие фирмалардың қызметіне негізінен мұнай және металл шикізатын сатушылар жиі жүгінеді. Сондықтан, біздің шикізат өндіруші компаниялар елімізге өте аз мөлшерде салық төлейді. Егер біз Қазақстандағы кез келген шикізат немесе ірі активтер туралы келісімдерін алып қарасақ, олардың дені оффшорларда жүзеге асқан. Яғни салықтан жалтарған немесе меншік иесін жасырған. Мәселен, мұнай саласындағы ең ірі активтердің бірі - Маңғыстаумұнайгазды алайық. Ол да оффшорлық аймақта сатылып, оффшорлық компанияға тиесілі. Естеріңізде болса, 1997 жылы Маңғыстаумұнайгазды индонезиялық белгісіз Central Asia Petroleum Ltd компаниясы сатып алған болатын. Айтпақшы, Индонезияның өзі оффшорлық аймаққа жатады. 2009 жылдың басында Маңғыстаумұнайгазды Mangistau Investments B.V. - ҚазМұнайГаз бірлескен кәсіпорны мен қытайдың CNPC сатып алған. Немесе Павлодардағы мұнай-химия зауытының қомақты үлесі Refinery Company RT ЖШС-не тиесілі. Ал бұл компания Амстердамда тіркелген KazMunaiGaz N.V. фирмасына 100 пайыз тиесілі. Сонда, қазақстандық компаниялар не себепті қазақстандық активтерді сатып алу үшін шетелдерде оффшор ашуға мәжбүр? Кімнен ұялады? Таңғаларлық жағдай: еліміздің заңдары да оффшор арқылы жұмыс істеуге тыйым салмайды. Сонда ұлттық компания деп ұлықтаған Қазмұнайгаз компаниясы расымен-ақ, халықтан бірдеңе жасырып немесе салықтан жалтарып отыр ма? Сұрақтан сұрақ туады. Еліміз мұнайды қалай сатып жатыр? Бүкіл түсім халықтың игілігіне жұмсалу үшін, тікелей нарыққа сата ма, әлде оффшор арқылы сора ма? Енді Қазмұнайгаздың ресми сайтына үңілік көрелік: www.kmg.kzcorporate_managementaff iliated. Мұнда Қазмұнайгаздың оффшорлық аймақтарда құрған еншілес отызға жуық компаниясының тізімі бар. Олардың арасында Кайман аралдарында тіркелген КННК ИНТЕРНЕШНЛ ЛТД, Мэн аралындағы KazMortransflot LTD классикалық оффшоры және Швейцария, Ұлыбритания және басқа елдерде тіркелген төрт компания Қазмұнайгаз Сауда үйі бар.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Начало формы
Оффшор - ағылшын тілінен аударғанда жағалаудан қашық деген мағынаны білдіреді. Әлемдік қаржы орталықтары, сондай-ақ банк операцияларының кейбір түрлері үшін қолданылатын термин. Оффшорлық бизнестің қаржы орталықтары шетел капиталын салық жеңілдіктері мен басқа да жеңілдіктер беру, орталық орналасқан елде тіркелген шетел компанияларының табысына салынатын салықты азайту немесе толық жою жолымен тартады. Оффшорлық бизнестің дамуын көтермелей отырып, елдер қыруар табыс алады. Оффшорлық аймақтар тек аралдарда ғана болады деген жаңсақ пікір. Еуропаның көптеген елдерінде де оффшорлық фирмаларды тіркеуге мүмкіндік бар. Оффшорлық компания тек салық шығынын азайтуға ғана емес, шетелдік компанияның атынан келісімді жүзеге асырып, шетелдік банктердегі несие қорларына қол жеткізе алады.
0дауыс
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Конец формы
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Начало формы
Оффшор дегеніміз не?
"Оффшорлық", "оффшор" деген термин ағылшын тілінде "off-shore", яғни жағалаудан тыс деген мағына береді. Экономикалық әдебиеттерде бұл терминге коммерциялық қызметті арнайы экономикалық аймақ деген түсінік береді. Оффшор дегеніміз - кез келген шетелдік салық төлеудің жеңілдетілген түрі бойынша фирма ашуға қолайлы мемлекет немесе бір мемлекеттің белгілі бір аумағы. Ондай аймақта тіркелген фирманы оффшорлық компания немесе оффшор деп атайды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Конец формы
Халықаралық сарапшылардың пікірінше, соңғы он жыл ішінде Қазақстаннан капиталдың оффшорлық аймақтарға жылыстауы 140 млрд долларды құраған, деп хабарлайды Бас прокуратураның баспасөз қызметі.
Бұл туралы заңдылықты, құқықтық тәртіпті және қылмысқа қарсы күресті қамтамасыз ету жөніндегі Үйлестіру кеңесінің жиналысында еліміздің Бас Прокуроры Асхат Дауылбаев мәлімдеді. Еліміздің қадағалаушы органының мәліметі бойынша, жеке тұлғалар шетелге жыл сайын шамамен 1,5 трлн теңге шығарады екен. Мәселен, тек 2013 жылы қайтарылмаған валютаның жалпы көлемі 200 млн. долларды құрады.
Сондай-ақ, жиын барысында соңғы үш жыл ішінде экономикалық қылмыстарды анықтаудың тұрақты өсу динамикасы байқалатыны атап өтілді. 2013 жылы 7165 қылмыс тіркелген, оның ішінде 83%-ын қаржы полициясы органдары, 712 қылмысты ішкі істер органдары анықтаған. Қылмыстан келген зиянның анықталған сомасы 220,9 млрд теңгені құрады. 102,9 млрд теңге көлеміндегі зиянның орны толтырылды (2012ж. - 28,2 млрд). Қылмыстар құрылымында жалған кәсіпкерлік, жалған ақша жасау, экономикалық контрабанда, салық төлеуден жалтару фактілерімен байланысты әрекеттер басым.
Сонымен қатар, бұл салада едәуір кемшіліктер мен пайдаланылмай отырған резервтер бар. Бас прокурор атап өткендей, жұмыстың тиісті тиімділігіне құқық қорғау және фискалдық мекемелердің әрекетіндегі үйлесімділіктің және келісімді жұмыстың жеткіліксіздігі кедергі келтіреді. Сондай-ақ, салық және қаржы-несие салаларындағы қаржылық теріс пайдаланушылық пен қылмыс көздерін анықтаумен байланысты проблемалар атап өтілді.
Үйлестіру кеңесінің мүшелері атап өткендей, экономикалық қызмет саласындағы қылмыстар үлкен қоғамдық қауіп төндіретіндіктен, тергеу, бақылаушы және қадағалаушы құрылымдардан қылмыстың тиімді жолын кесу және алдын алуға бағытталған кешенді, анық үйлестірілген жұмысын талап етеді.
Шекара қызметіне, Экономикалық қылмысқа және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агенттігіне, Кедендік бақылау комитетіне Кеден одағы аумағына жақын және алыс шет елдерден тауар контрабандалауға тосқауыл қою жұмысын күшейту ұсынылды.
Оффшор туралы әңгіме көп. Ағылшын тілінен аударғанда жағалаудан тыс деген мағынаны білдіретін бұл термин негізінен әлемдік қаржы орталықтары, сондай-ақ банк операцияларының кейбір түрлері үшін қолданылады. Салықтан жалтаратындардың, не болмаса салықтық шығынды азайтатындықтан қыруар қаражат осы оффшорды айналшықтайтыны белгілі. Сондықтан да, әлемнің бірқатар елдері оффшорлық бизнестің дамуын көтермелеп, қыруар қаражатқа кенеліп отырғанын аңғаруға болады. Дәл осы оффшор туралы әңгіме Қазақстан үшін де өзекті. Бұған дейін Мәжілісте қазақстандық қаражаттың әлгіндей аймақтарға құйылып жатуы дүркін-дүркін көтерілсе, ендігі кезекте мұндай оффшорлық аймақты өз еліміздің аумағында құру туралы бастама да айтылды.
- Еліміздегі қалалардың бірін, оңтайлы өңірді алып, соны оффшорлы аймаққа айналдыру керек әрі бұл аса маңызды мәселе. Өйткені, бүгінгі таңда жыл сайын Қазақстаннан миллиардтаған қаржы шетелге асып жатыр. Мәселен Қазақстанның халықаралық инвецтициялық позициясына көз салсақ қалталы отандастармыз оффшорлық аймақ болып табылатын Виргиния аралдарына - 3 миллиард 600 миллион доллар, Сейшель аралдарына - 2 млрд. 600 миллион доллар, Кипрде 1 миллиард 900 миллион долларды сақтап отыр. Бұл дегеніңіз қыруар қаражат. Ал сол оффшорлардан қазақстандық капиталды шығарудың қамын ойлайтын да кез келді. Осы тұрғыдан алғанда да елімізде оффшорлық аймақ ашу тиімділігін қарастыру керек. Өйткені, елімізде қазірдің өзінде көптеген арнайы еркін экономикалық аймақтар бар. Екіншіден, көптеген дамыған мемлекеттер өздерінің оффшорларына ие, нақты айтсақ әлемнің елу елінде бұл бар. Ресейдің өзі Қиыр Шығыста осындай оффшорлы аймақ жасауды көздеуде. Бүгінде екі ел арасындағы шекарамыз ашық. Оның үстіне Бірегей экономикалық кеңістік аясындағы жағдайға келсек, онда қазақстандық капиталдың басым бөлігі Ресейде ашылуы қарастырылып жатқан оффшорға ағылып кететіні әбден белгілі. Үшіншіден, келешекте оффшорлы аймақтар шетелден капитал тартуда негізгі құралға айналуы мүмкін. Сондықтан да, өзінің ойын ережелері айқындалған мұндай аймақтар ашсақ ұтылмасымыз анық. Бұл ретте Жезқазған әлде Семей қаласын оффшорлы аймақ ету оңтайлы деп санаймын. Тұтастай алғанда, салық салмақ түсірмейтін оффшорлы аймақ ашылса, кәсіпкерлерге де тиімді, әрі дүние жүзінен капитал тартуға мүмкіндік туар еді. Сонда дүние жүзінен ақша келеді сол жерге. Күллі ел солай жасап жатқанда, бізге қарап отыруға болмайды.
- Меніңше, оффшорлы аймаққа айналу туралы Қазақстанның мүддесімен басқа мемлекеттер келісе қоюы екіталай. Жалпы, оффшорлық аймақтың ең басты ерекшелігі - сырттан келетін инвестиция көлемін арттыру. Ол жерде бірінші кезекте салық өте аз болады. Фискалдық реттеу деңгейі төмендейді. Мүмкін елге тартылатын инвесторларды қызықтыру үшін осындай нәрсені қолға алу керек шығар. Бірақ оффшорлық аймаққа айналу дегеніміз - үлкен проблема. Мемлекет бюджеті тапшы болып, әлеуметтік салаға ақша жетпей тұрғанда салықты төмендетіп жіберудің еш тиімділігі болған емес. Қазіргі түсінікте мұндай аймақ жиған-терген ақшаны сақтап қоятын орын ғана. Яғни, жиналған капиталдың көптеп сақталуына кепіл беретін аймақ болып саналады.
Шындығында, біз бір қарағанда оффшорлы аймаққа ұқсаймыз. Бірақ біздің қазба байлығымыздың қоры өте көп. Керісінше оффшорлы аймақтарда қазба байлық деген атымен болмайды. Егер оны құру туралы ұсынысты іске асыратын болсақ, қандай мағынада жүзеге асырамақпыз?! Ол бар болғаны сырттан келетін инвесторлар үшін маңызды шығар...
Негізінен инвесторлар неғұрлым көп келген сайын соғұрлым мол пайда табуды көздейді. Бір жағынан проблемасы да үсті-үстіне көбейе түседі. Сондықтан оны іске асыруды мен құптамаймын. Сонымен қатар, оффшорға қатысты мынадай өзекті сұрақ туар еді: Бұл - біреудің жинаған капиталын сақтайтын аймақ па әлде экономиканы гүлдендіру үшін инвестиция тартуды көздейтін аймақ па? Жасыратыны жоқ, қазір біздің экономикаға инвестиция өте көп керек. Оны Мемлекет басшысы да үнемі айтып жүр. Осыған ой жүгірткен абзалырақ. Ал бұл үшін әуелі елде саяси тұрақтылық болуы шарт.
Тағы бір мәселе - банктен есепшот ашып соған ақшаны құр аудара беру деген нәрсе ешқашан жақсы болған емес. Мәселе сырттан келген ақшаны өндіріске жұмсау. Біз қазірдің өзінде банктердегі несиені осы салаға қарай бұра алмай келеміз емес пе? Оффшорлы аймақ құра отырып, шетелдік инвесторларды өндіріске тартатын болсақ, әңгіме басқа. Біз бірінші кезекте сыртқа ағылып жатқан капиаталдарымызға тоқтау салуымыз керек. Инвесторлар салған қаржысының табысын алып қазақтың байлығын сыртқа шашып жатса, соңы қалай болмақ?! Оны құрсақ, Қазақстанның әр аймағын талан-талажға айналдырған аймақ қылып жібермейміз бе?
P.S. Оффшор туралы әңгіме былтырлары мемлекеттік қарызға қатысты да бір бұрқ еткені есте. Сол тұста депутат Нұртай Сабильянов сауал көтеріп, мәселенің анық-қанығына жету туралы көлденең сұрақ тастаған-ды. Шындығында, Қазақстанның Қаржы полициясы мен салық органдары шетел асып жатқан қыруар қаражатқа қаншалықты қырағы болып отырғанын айту аса қиын. Тіпті, салықтан жалтарып, қыруар капиталды шетел асырыпты дегенді қазақстандық құқық қорғау органдарының кейіннен іздеу жариялаған жемқорларына қатысты ғана естиміз. Ендеше, елімізде оффшор ашу-ашпау мәселесінен бұрын, сыртқа ағылып жатқан қыруар қаражатты қадағалау, сосын оффшорда қызмет ететін қазақстандық компанияларды жіті қадағалау өзекті секілді. Ал капиталды ұстап тұру тетіктерін оффшорсыз-ақ ойластыруға болатындай. Дегенмен, кім біледі...
Қырық қат құпиясын ішке бүгіп жатқан оффшорлық аймақтар алдағы уақытта мемлекеттік құрылым үшін қолжетімді болып қалуы әдбен мүмкін. Біздің ел үшін де.
Оффшорлық заң құзыреттерімен салық мәселелері бойынша ақпарат алмасу туралы халықаралық келісімге қол жетпей келген еді. Бұл жалғыз біздің ел ғана емес, ТМД елдері, қала берсе ЕО мүше-елдер үшін де ортақ проблема. Бұған дейін Үкіметте қазақстандық қаражаттың әлгіндей аймақтарға құйылып жатуы дүркін-дүркін көтерілсе, оффшорлық аймақты өз еліміздің аумағында құру туралы бастама Парламентте айтылды.
Мәжіліс депутаты Тұрсынбек Өмірзақовтың пайымдауынша, Қазақстанның қалталы отандастарымыз оффшорлық аймақ болып табылатын Виргиния аралдарына - 3 миллиард 600 миллион доллар, Сейшель аралдарына - 2 млрд 600 миллион доллар, Кипрде 1 миллиард 900 миллион долларды сақтап отыр. Бұл - қыруар қаражат. Демек сол оффшорлардан қазақстандық капиталды шығарудың қамын ойлайтын кез келді. Ол үшін өз ішімізде оффшорлық аймақты қалыптастыру керек. Әзірге оны арнайы еркін экономикалық аймақ шеңберінде құруға болады. Себебі оффшорлық аймақ дамыған елдердің бәрінде бар. Әзірге, бізге оның тек елу шақтысы ғана белгілі. Тіпті көршіміз Ресей де Қиыр Шығыста осындай оффшорлы аймақ жасауды қолға алған.
- Бүгінде екі ел арасындағы шекарамыз ашық. Оның үстіне Бірегей экономикалық кеңістік аясындағы жағдайға келсек, онда қазақстандық капиталдың басым бөлігі Ресейде ашылуы қарастырылып жатқан оффшорға ағылып кететіні әбден белгілі. Үшіншіден, келешекте оффшорлы аймақтар шетелден капитал тартуда негізгі құралға айналуы мүмкін. Сондықтан да өзінің ойын ережелері айқындалған мұндай аймақ ашсақ ұтылмасымыз анық. Бұл ретте Жезқазған немесе Семей қаласын оффшорлы аймақ үшін ең қолайлы аймақ деп есептеймін. Тұтастай алғанда, салыққа салмақ түсірмейтін оффшорлы аймақ ашылса, кәсіпкерлерге де тиімді әрі дүниежүзінен капитал тартуға мүмкіндік туар еді. Сонда дүниежүзінен ақша келеді сол жерге. Күллі ел солай жасап жатқанда, бізге қарап отыруға болмайды дейді мәжіліс депутаты Тұрсынбек Өмірзақов.
Саясаттанушы Эдуард Полетаевтың пайымдауынша, оффшорлы аймақтар бүкіл елдің қарсылығына тап болып отыр. Қазір әлем оның экономикалық емес, саяси қырына көбірек басымдық бере бастады. Олигархтар басы артық қаржыларын оффшорда емес, Швейцария мен Испания банктерінде салғанды құп көреді. Сондықтан күрестің күшеюіне байланысты бұл ұсыныс бізде, жан-жағымыз үшін де аса қолайлы деп айтуға келмейді. Одан бөлек, оффшордың қорғаныш иммунитетін бұрынғымен салыстыруға болмайды. Ақшаны салықтан да, саяси қуғыннан да сақтап қалудың қиын екені белгілі бола бастады. Азаматтарының заңсыз табысы туралы кез келген елдің сұрау салуға, қажет болса, жауып тастауға құқы бар.
- Әлем күн сайын өзгеріп жатыр. Қаржы әлемінде жаңа процедуралар пайда бола бастады. Ендеше, елімізде оффшор ашу-ашпау мәселесінен бұрын, сыртқа ағылып жатқан қыруар қаражатты қадағалау, сосын оффшорда қызмет ететін қазақстандық компанияларды жіті қадағалау өзекті секілді. Капиталды ұстап тұру тетіктерін оффшорсыз-ақ ойластыруға болады, - дейді Эдуард Полетаев.
Қаржыгер Ілияс Исаевтың пайымдауынша, оффшорлы аймақты қалыптастыру үшін инфрақұрылымның бәсекенің кез келген түріне қабілетті болуы жеткіліксіз. Мұхитқа немесе әлемдік нарыққа шығатындай геосаяси артықшылыққа ие болуың керек. Оффшордың табиғаты тым саясиланып кеткен климатты көтермейді.
- Мәжіліс депутаттарының бұл ұсынысты қандай мақсатпен айтып тұрғанын түсінген жоқпын. Егер инвестициялық климат қалыптастыру үшін айтылса, құптауға болады. Енді ішімізден шетелдік банк ашып, оған өзіміздің, шетелдіктердің ұрлықы ақшасын тығып қояйық дегенге келіспеймін. Инвестициялық климат арқылы оффшорлы аймақ қалыптастыруға біздің мүмкіндігіміз бар. Қазақстанның инфрақұрылымы қазір дұрысталып келе жатыр. Теміржол тораптары көбейіп келеді. Айналамызда тауардың кез келген түрін сатып алуға қабілетті нарық бар. Тіпті Таяу Шығысқа да жол салына бастады. Негізінен, инвестор неғұрлым көп келген сайын, соғұрлым мол пайда табуды көздейді. Бір жағынан проблемасы да үсті-үстіне көбейе түседі. Сондықтан оны іске асыруды мен құптамаймын. Сонымен қатар оффшорға қатысты мынадай өзекті сұрақ туар еді: Бұл - біреудің жинаған капиталын сақтайтын аймақ па, әлде экономиканы гүлдендіру үшін инвестиция тартуды көздейтін аймақ па? Жасыратыны жоқ, қазір біздің экономикаға инвестиция өте көп керек. Оны Мемлекет басшысы да үнемі айтып жүр.Тағы бір мәселе - банктен есепшот ашып, соған ақшаны құр аудара беру деген нәрсе ешқашан жақсы болған емес. Мәселе сырттан келген ақшаны өндіріске жұмсау. Біз қазірдің өзінде банктердегі несиені осы салаға қарай бұра алмай келеміз. Оффшорлы аймақ құра отырып, шетелдік инвесторларды өндіріске тартатын болсақ, әңгіме басқа. Біз бірінші кезекте сыртқа ағылып жатқан капиаталға тоқтау салуымыз керек. Инвесторлар салған қаржысының табысын алып, қазақтың байлығын сыртқа шашып жатса, соңы қалай болмақ?! Оны құрсақ, Қазақстанның әр аймағын талан-таражға айналдырған аймақ қылып жібермейміз бе? - дейді қаржыгер Ілияс Исаев.
Маңғыстау: кесеміз - алтын, ішкеніміз - сарқын...
Әлемге аста-төк байлығымен танылған Қазақстанның Тәуелсіз ел атанғанына ширек ғасыр болып қалды. Содан бері не өзгерді, не ұттық? Әрине, ауызымызды қу шөппен сүртуге болмас, қол жеткізген жетістіктеріміз бар, оны бізден ешкім тартып та алмас. Дей тұрғанмен өмірдің тәлкегіне бәріңіз де куәсіздер, азап-тозаптың бәрі іштеріңізде сайрап тұр десем артық айтпаған болармын. Қараңдаршы, бүкіл қазақ елінің өндіретін мұнай-газының 80-90% батыс облыстардың үлесінде. Ал енді аталмыш пайыздық көрсеткішімізге одан әрі үңілетін болсақ, көрсетілген көлемдегі қара алтынның 70% Маңғыстау мен Атырау өлкелерінің еншісінде. Бұл енді не білдіреді, көрсетілген аймақтар жайнап тұруы керек дегенді білдіреді. Ал, бізде бәрі керісінше. БАҚ-қа көз жүгіртсек, батыс аймақтар, яғни мұнай-газ өндіруші облыстар, еліміздегі өндірілетін қара алтынның табысының тек 1 пайызын ғана місе тұтады екен. Жоғарыдағы көрсетілген байлықтың үлес салмағына қарасақ, маңдайымызға қандай орасан мол байлық біткен деп таңғаламыз. Сондағы, бүткіл табыстан көріп отырған пайдамыз 1% мөлшерінде. Бұл жерде мен, билік қара халықты таза қорлап отыр деп тіке айта аламын. Біздер осындай көлемдегі байлықтың үстінде отырып неге итаршы өмір сүруіміз керек? Тәуелсіз ел атанып, өз билігімізді өз қолымызға алған жиырма үш жылдың ішінде бір миллиард 100 млн. тонна мұнай өндіріппіз (бұл енді бұлтартпас факт). Осы аз байлық па? Бұл көлемдегі қара алтынымыз әлемдік нарықтағы бағамен есептегенде триллион АҚШ долларын құрайтын қаражат (соңғы жылдары мұнайдың бағасы тұрақтап, бір баррелі 110 долларды айналшықтап тұр, тек кейінгі кезде аздап сыр бере бастады). Бұл деген қандай шексіз мол табыс, түстеріңізге кірмей ме? Шындығында осындай көл-көсір байлықтың табысының жемісін қара халық көріп отыр ма? Неге біз, өз мүдделерімізді, керек десеңдер, үлестерімізді аяқ-асты етеміз?! Бұл не деген енжарлық? Бұл байлық алаштың жерінен шығып жатқан қазақтың байлығы емес пе? Әлде, көрінген келімсекке бұйырған майшелпек пе? Триллион доллар деген табыс өте көп қаржы, бірталай дүниені былғайды (бұл ақиқатты ешкім жоққа шығара алмас). Тап осы жерде айтар едім, біздің тас бауыр биліктің қиындыққа тап болдық, қаржы тапшы, батыс елдерінде кризис болып жатыр деген желеулері, біздің ел үшін, мынандай қаржымен, бос сандырақ. Дұрысы өз елін, өз халқын тонауды тоқтату керек, бар болғаны осы ғана. Елдегі 17 млн-ға жетер-жетпес халықты жоғарыдағы көрсетілген қомақты қаржымен ұшпаққа шығаруға болмайтын ба еді? Кім қарсы уәж айтады бұған айтыңдаршы? Бұл мол қаржының есеп-қисабы қайда? Қайда сіңіп жатыр, сұрауы қайда? Не деген әділетсіздік? Не деген теңсіздік? Бұндай адам төзгісіз әділетсіздікті көріп отырып, қалай қақсап айтпаймын, менің Маңғыстауым тоналып жатыр деп. Әрине, маған қарсы уәж айтатындарда табылар, бұл мол қаржының ішінде инвестиция құйып жатқан шетелдік инвесторлардың үлесі бар, мұнай-газ өндірісіне кететін түрлі бағыттағы шығындар, тағысын тағы бар деп. Сонда да аз ақша емес-ау (тіпті триллион доллардың жартысы кетсе де-Қ.Б.). Бір деректерде, 1995 жылдан бері елімізге құйылған, шетелдік инвестицияның жалпы көлемі 184 млрд. доллар құраған көрінеді. Ал Бас прокуратураның мәліметінше, тек соңғы он жылда, елімізден 140 млдр. доллар шетел асқан (оффшорлық аймақ деген тойымсыз жалмауызға тап болдық-Қ.Б.). Енді бұған дейінгі жылдарда атышулы көк қағаздың қанша млрд-ның шетелге жөнелтілгенін бір құдайдың өзі біледі. Осы шетел асқан мол қаржылар қандай жолмен, қандай заңды тұлғалардың шотына, нақты кімдердің қалтасына кетті ол жағы біздің билікке белгісіз көрінеді (ал, бұл жердегі, яғни, оффшорлық аймақтардағы түрлі айла-тәсілдерді үкіметтегілер білмейді дегенге кім сенеді). Сонда бұл үкімет не бағып отыр, сыртқа ағып жатқан капиталды ауыздықтамағанда? Мысалы, шетелдік журналистік ұйымдардың бірі 2013 жылғы оффшорда тіркелеген кәсіпкерлердің тізімін жариялағанда 64 қазақстандықтың бар болғаны әшкерленген. Бұл тізімде біздің бұрынғы министіріміз Н.Қаппаров, экс-әкім И.Адырбековтар жайғасқан. Осы тізімнің көлеңкесінде қалғандар қанша ма? Біздің шенді-шекпенділердің бәрі миллионер болып болған-ау деймін (әрине доллармен - Қ.Б.). Бүйдеп қалай айтпайсың. БАҚ-да министірлеріміз Е.Досаев, Н.Қаппаровтардың байлығы жарияланып-ақ жатады. Бір деректерде 110 млн. доллар деп көрсетсе, екінші біреуінде 115 млн. доллар деп өсіріп қояды. Бұл жәйттар нені білдіреді, түсінген адамға мемлекеттік қызметтің арқасында майшелпекке әбден кенелуге болады деген ақиқат. Сөйтіп біздің елде мемлекеттік қызмет пен бизнестің аралас-құралас болып кеткені соншалық, арам табыстың құдайы берді. Қалай болғанда да, күңгірт жолмен түсіп жатқан табыс, капитал дейміз бе, әйтеуір, толассыз шетел асып жатыр. Осы жерде белгілі экономист А.Алибаевтың еліміздегі экономиканың 40 % көлеңкелі сипатқа көшті дегені дұрыс-ау деймін. Қарап отырсақ, азғана уақыт ішінде, мемлекетіміз үшінші рет қаржы амнистиясын өткізгелі отыр. Бұл неғылған шеті жоқ жарылғаушылық. Бұның аржағында қандай саясат бар деп үңілсек, сол баяғы, ұрлық-қарлықпен шетел асқан капиталды заңдастыру, елге қайтару. Осылайша, біздің билік көлеңкелі экономикадағы күңгірт капиталды жарыққа шығарып жатырмыз деп жаһанға жар салады. Жақсы, 2001 жылы бірінші рет қаржы амнистиясын өткізгенін түсіністікпен қарайық. Кезінде, биліктің қақсап қоймаған өтпелі кезеңінен өтіп, етек-жеңімізді жинап дегендей, шалыс кеткен қаржыларымызды қайтарғанымыз, яғни заңдастырғанымыз дұрыста болар (бұл акция науқанында-500 млн. долларды бюджетке түсірдік деп жалаулатты ғой біздің шенеуніктер). Әрине капиталды заңдастыру деген қағида әлемдік тәжірибеде бар үрдіс. Бар екен деп, бұл әдісті қайта-қайта қолдана беруіміз, ұрлық ақшаның, елімізден шетел асып толастамай тұрғанын білдірмей ме (осы жерде өз артымызды, өзіміз ашып отырған жоқпыз ба?-Қ.Б). 2006 жылы осындай арам капиталды екінші рет заңдастырып тағы да қарық болдық. Бұл жолы жоспарды артығымен орындап 5 млрд. долларды қазынаға түсірдік (үшінші рет қыркүйекте басталғалы отырған кезекті қаржы амнистиясында биліктегілер 12 млрд. доллар түседі деп қолдарын ысқылап отыр-Қ.Б.). Сонда деймін-ау, бұлар, кейін қайтатын ұрлық ақшаның көлемін қалай болжап есептеп отыр-күмән көп. Әлде өздерінің расчеттары бар ма? Ертеңгі күні, осы акцияның қорытындысында көрсетілген көлемдегі қаржы кейін елімізге оралатын да болар. Соған қарағанда, тәуелсіз экономист Айдар замандасымыз айтқандай, біздің елдегі көлеңкелі экономика 40% емес-ау, әрірек асырыңқырап кеткендей көрінеді маған. Осылайша елімізден қашып-пысып кеткен арам қаржыны қорқытып-үркітіп елге қайтара беретін болсақ, қандай ой түйуге болады халқым-ау. Менің ойыма, біздердің жасырақ кезіміздегі Италиялық мафия (комиссар Катанидің мафиямен күрестегі жанкешті әрекеттері) атты шулы хабарды теледидардан жиі көретініміз есіме түсіп отыр. Аталмыш елдегі экономикалық қылмыстардың өршігені соншалық, түйені түгімен жеп жатқандай әсер қалдыратын еді, біздерге. Сол айтқандай, біздің елде осындай алаяқ жолға түсіп кеткен жоқ па деп қорқам.Тағы да қайталаймын. Өткен жиырма үш жылда 1 миллиард 100 млн. тонна мұнай өндіріп, неге күйзеліске түсеміз? Осы сұрақ менің ойымнан кетпейді. Содан да мафия деген пәленің есіме түсіп отырғаны. 2001 жылдан бастап қара алтынның бағасы еселеп өсті, тіпті бір жылдары мұнайдың бір баррелі 147 долларға дейін көтерілді (бұндай бағамен триллион доллар табысты қалай таппайсың). Соңғы жылдары мұнайдың бағасы жүз доллардан төмен түскен жоқ (тек бүгінгі күні, қыркүйек айынан бастап доллар төмендеді). Мұнайдың айналасында үлкен саясат бар екенін де түсінеміз. Сонда да деймін-ау, бізге қара халыққа, жоғардағы көрсетілген түйіткілді мәселелерді неге түсіндірмеске. Халықтың басын айналдырудың реті де, шеті бар емес пе? Бұндай қитұрқы әрекеттерге қашанғы төзуге болады? Белең алған келеңсіздіктерді көріп отырып, біліп отырып, Маңғыстауымның жоғын неге жоқтамаймын. Көтерілген мәселелерді мен, 15 жылға жуық уақыт қозғап келемін. Бұл қалай деп елеңдеген жұртымды, һәм жерлестерімді көре алмадым. Күйзеліске түсіп қорланғасын (қараңдаршы, өткен 53 жылда, киелі жерімнен 550 млн. тонна мұнай өндірілді, қызығын кім көріп отыр-айтыңдаршы?-Қ.Б.), Қор болған Маңғыстауым атты мақаламды жария еттім. Қалай бүйдеп айтпаймын, бұл имансыз билік көзімді бақырайтып қойып тонап жатса. Шындығымды айтсам, Маңғыстауымның халқына, жұмыссыз қан жұтып жүрген жерлестеріме қарным ашты. Егерде турасын айтатын болсам, бүгінгі таңда, қазақ елінде жұмыссыздық өршіп тұр. Кейбір деректерге үңілсек, ауылдық жерлерде тұратын халықтың, жалпы қазақтардың 60 пайызы өзін-өзі асырайтын Самозанятый деген топты құрайтын көрінеді. Осылардың көпшілігі ресми статистикаға кірмейтін көрінеді (жалпы осы самозанятый деген шырақтар қай заңмен қорғалған?-Қ.Б.). Заңмен қорғалмаса оларды кімдер деуге болады? Енді келіп осы топты жұмыссыз қатарына қосып жіберсек, еліміздегі жұмыссыздықтың көрсеткіші 40 % -ға жетіп жығылатын түрі бар (ал ресми деректе, біздің елде бар болғаны 600-700 мың адамдай жұмыссыз көрінеді). Рас болса, бұндай көрсеткіш деген масқара емес пе? Маңғыстау облыстық жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар басқармасының мәліметі бойынша, соңғы жылдары жұмыссыздық аймағымызда 8 пайыздан 7,2 пайызға дейін төмендеген деп көрсетілген. Бұдан не түсінуге болады? Бұдан түсінетініміз: өлкемізде 76 мың адамның шамасында жұмыссыз бар деген сөз. Жұмбақтамай, неге бірден 76 мың деп көрсетпейміз. Осы жұмыссыздардың санын пайыздап көрсету таза көзбояушылық әрекет, яғни халықпен жасырынбақ ойнаудың бір түрі. Көрсетілген мәліметте 2013 жылы барлығы 15500 адам жұмыс іздеп хабарласқан, олардың 8 мыңнан астамы жергілікті бюджеттің есебінен жұмысқа қамтылған. Ал енді хабарласпағаны қанша ма? Жүні жығылып, хабарласқаннан не пайда деп тарығып жүргендер қанша ма? Сонымен бұндай көрсеткіштермен кімді алдарқатады, мен осыған түсінбеймін. Осы жұмыссыздық жөнінде мен айтар едім, ауылдық жердегі әрбір үш үйдің біреуінде жұмыссыз сорлы мен мұндалап тұр деп. Бұл өмір шындығы. Соңғы жылдары Жаңаөзен қаласы мен Мұнайлы ауданында халықтың саны күрт өсіп отыр. Аталған екі қаламызда халық саны 150 мыңға жетсе, іргеміздегі ауданда 120 мың тұрғынды қусырып қалды. Жоғарыдағы мәліметтегі облыс бойынша көрсетілген 76 мың жұмыссызды, алысқа бармай-ақ, тек осы екі әкімшілік аумақтан бастарынан шертіп тұрып табуға әбден болады. Егерде биліктің оларға жұмыс тауып беретін мүмкіндігі болса. Мысалы, Жаңаөзен қаласын алайықшы, Өзенмұнайгаздан басқа, бұл шаһарда не бар көзге ілінетін, яғни тұрғындарды ауқымды жұмыспен қамтитындай?.. Әрине, бюджеттік мекемелердегі қызметкерлер бар, оқитын оқушылар, студенттер бар, балабақшадағы бүлдіршіндер, зейнеткерлер т.б. дейік, сонда да алақандай қаладағы 150 мың тұрғын өте көп жан. Бұл атышулы қалада жұмыссыздардың жетіп-артылатынына да шек келтірмейміз. Осы жұмыссыздықпен қатар, мұнайға белшесінен батқан қазақ елінде кедейшілік деген көрсеткіш тағы бар. Бір деректерде, еліміздегі 17 млн-ға жуық халықтың 60% кедейшілікке ұрынған деп көрсетіледі. Нақты ұрынып жүргендер де жоқ емес-ау. Бүл ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz