Нарықтық экономика жағдайында ауыл шаруашылығындағы су пайдаланушылар кооперативінің алатын орны
Мазмұны
Кіріспе
1. тарау Нарықтық экономика жағдайында ауыл шаруашылығындағы су пайдаланушылар кооперативінің алатын орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.1 “Бірлік”кооперативінің қаржы . шаруашылық жағдайын талдау. ... ... ..6
1.2 “Бірлік”кооперативіндебухгалтерлік есептің ұйымдастырылуы ... ... ..20
ІІ. тарау “Бірлік ”селолық су пайдаланушылар кооперативіндегі бухгалтерлік есеп стандарттары және бухгалтерлік есебінің жаңа жүйесін жүргізу.
2.1 Бухгалтерлік есеп стандарттарының рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
2.2 Бухгалтерлік есеп жүргізудің жүйелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..32
ІІІ .тарау Қызымет көрсетуші кәсіпорындарда аудит жүргізудің ерекшеліктері
3.1 Аудит жайлы жалпы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 46
3.2 Аудиттік бағдарлама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .56
3.3 Бухгалтерлік есеп жүргізу жолдарына аудиторлық қорытынды ... ... ... 63
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .69
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 72
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 74
Кіріспе
1. тарау Нарықтық экономика жағдайында ауыл шаруашылығындағы су пайдаланушылар кооперативінің алатын орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.1 “Бірлік”кооперативінің қаржы . шаруашылық жағдайын талдау. ... ... ..6
1.2 “Бірлік”кооперативіндебухгалтерлік есептің ұйымдастырылуы ... ... ..20
ІІ. тарау “Бірлік ”селолық су пайдаланушылар кооперативіндегі бухгалтерлік есеп стандарттары және бухгалтерлік есебінің жаңа жүйесін жүргізу.
2.1 Бухгалтерлік есеп стандарттарының рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
2.2 Бухгалтерлік есеп жүргізудің жүйелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..32
ІІІ .тарау Қызымет көрсетуші кәсіпорындарда аудит жүргізудің ерекшеліктері
3.1 Аудит жайлы жалпы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 46
3.2 Аудиттік бағдарлама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .56
3.3 Бухгалтерлік есеп жүргізу жолдарына аудиторлық қорытынды ... ... ... 63
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .69
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 72
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 74
Кіріспе
Қазақстанның бухгалтерлік есебімен салық салу жүйесінде кәсіпорындардың нарықтық қатынастарға өту және халықаралық есеп стандарттарына бағытталуына байланысты едәуір өзгерістер болды.
Бухгалтерлік есептің басқа түрлерінен ерекшеленетін бір қатар өзгеше белгілері бар:
Кәсіпорында жүргізілетін шаруашылық операциялардың бәрі түгел бухгал есеп жүйесінде бейнеленеді.
Бухгалтерлік есепте тек қана ақшалай түрде өлшенетін шаруашылық операциялар көрсетіледі.
Бухгалтер есепте тек қана өзіне тән арнайы әдістер (мысалы: шоттар, қосарлы жазу, баланс) қолданылады.
Бухгалтерлік есеп кәсіпорынды басқаруда үлкен рөл атқарады, өйткені оның қызыметі, қаржылық жағдайы туралы толық ақпарат береді. Нарықтық экономика жағдайында бухгалтерлік есептің маңызы мен рөлі күшейе түсті. Есептеу орнын алатын көрсеткіштер қаржы – шаруашылық нәтижелелерін талдау кезінде тек кәсіпорының өзімен ғана емес, оның тығыз серіктестік байланысты болатын жабдықтаушылар, тапсырыс берушілер, несие берушілер, (банкттер) және т.б. жүргізіледі.
Қазіргі уақытта есептің көрсеткіштерін салық және қаржы органдары, банктер пайдаланылады, ал кәсіпорынмен жасалған келісім – шарты бойынша тексеру кезінде – аудиторлық фирмалар, кеңесшілер, заңгерлер, әсіресе жетекшілікпен басқарудың әр түрлі деңгейлеріне қаралатын даулы мәселелерді шешуде кәсіпорынның мүдделерін қорғау қажет болған уақыттарда пайдалады.
Сондықтанда ақпарат заң нормаларына сәйкес болуы тиіс. Ол үшін кәсіпорынның басшысы, бас бухгалтері және материалдық құралдар мен ақша қаражаттарына сақтаушы тұлғалар жауапты болады.
Бухгалтерлік есеп материалды-жауапты тұлғалардың қызыметі үстінен бақылау ақпаратпен қамтамасыз ететді, ол үшін әрбір материалды-жауапты тұлға бойынша материалдық құндылықтар мен ақша қаржаттарының есебін бөлек жүргізеді.
Материалды-жауапты тұлғалар өздеріне бекітілген материалдық құндылықтардың табиғи түріне жауапты болады. Ол жағдай табиғи өлшегіштерде көлемі бойынша есеп жүргізуді болжамдайды. Мезгілді түрде бухгалтерлік есеп мәліметтері материалды жауапты тұлғалардың есептері мен мәліметтері мен салыстырылады.
Алайда бухгалтерлік есепте басты орынды ақша өлшегіші алады. Өйткені тек соның жәрдемімен ғана кәсіпорындардың әртүрлі мүлкінің жалпы құнын есептеу мүмкін.
Бухгалтерлік есептің шегінде ақпараттық жүйе макроэкономикалық мақсаттардың обьективті анықталуын, соның ішніде Ұлттық экономиканың өсуінің межеленген қарқындарын, инфляцияның төмендеуін, мемлекеттік олргандар үшін есепті және шұғыл дұрыс ақпараттарының тиімділігіне жетуін, сондай-ақ кез-келген кәсіпорынды тиімді басқаруға бағытталған.
Кәсіпорындарды басқаруды жетілдіру процесі бірінші кезекте бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың сапасын артыруды ұйғарады. Өйткені басқару жүйесі тарапынан шешімдер қабылдау үрдісінің өзі қалай болғандығын ақпаратты өңдеу мен жеткізу процесімен тығыз байланысты сонымен, бухгалтерлік есеп ақпараттық ғана емес, тәуелсіз ұйымдастыру жүйесі ретінде де орын алады.
Нарықтық қатынастардың қазіргі жағдайында бухгалтерлік есептің негізгі мақсаты әртүрлі деңгейдегі басқару шешімдерін, әзірлеу негіздеу, қабылдауға, бәсекелес-субьектіні айқындауға және т.б. қажет субьектінің шаруашылық және қаржылық қызыметі туралы сапалы және дер кезіндегі ақпаратты қалыптастыру болып табылады.
Бухгалтерлік есеп кәсіпорынның қызыметін бейнелейді. Кооперативтің меншігі шаруашылық құралдарының және оны қызымет көрсету процесіндегі көздерінің қозғалысы бухгалтерлік есептің мәні болып табылады. Бухгалтерлік есептің обьектілеріне мына процестер жатады:
Қамтамасыз ету (дайындау) кәсіпорын алған шикізат, материалдар отын және басқа материалдық қорлар, транспорттық ұйымдар мен арада туындаған қарымқатынастар бухгалтерлік есептің обьектілері болып саналады.
өткізу, мұнда сатуға арналған өндіріс өнімдері; өткізу жөніндегі шығындар субьектінің сатылған тауар, орындалған жұмыс, көрсетілген қызымет үшін алғын ақшалай түсімі есептеледі.
Осы диплом жұмыстың негізгі мақсаты кәсіпорын есебінің және аудитінің негізінен теориялық, іс-тәжірибелік тұрғыдан және заңдылық тұрғыдан реттелуін қамтамасыз ету.
Көзделген мақсатқа жету үшін төмендегідей мәселелерді шешу қажет;
• Еңбек ақы төлеудің негізгі мәселелерін көріп шығу;
• Еңбек ақы төлеу жүйсені және формасын озық технологиялық негізінде үйрену.
• Еңбек ақы төлеу және еңбеккерлермен есеп айырысу операцияларына толыққанды мінездеме беру.
• Еңбек ақы есептеу сондай-ақ одан ұсталынатын ұсталымдар және аударылатын аударымдардың заңдылығын көріп шешу.
• Кәсіпорындардың бухгалтерлік есеп жүргізуін еңбек ақы төлеудің ұйымдастырылуының артықшылықтарын үйрену.
• Еңбек ақыны тексерудің методикасын ашып көрсету.
Зерттеудің негізгі мақсаты қызымет көрсету есебінің аудитін жүргізу. Зерттеудің объектісі «Бірлік» селолық су пайдаланушылар кооперативі. Мемлекеттік тіркеуден өткен 1998 жылы өзінің меншіктік капиталына ие
Қазақстанның бухгалтерлік есебімен салық салу жүйесінде кәсіпорындардың нарықтық қатынастарға өту және халықаралық есеп стандарттарына бағытталуына байланысты едәуір өзгерістер болды.
Бухгалтерлік есептің басқа түрлерінен ерекшеленетін бір қатар өзгеше белгілері бар:
Кәсіпорында жүргізілетін шаруашылық операциялардың бәрі түгел бухгал есеп жүйесінде бейнеленеді.
Бухгалтерлік есепте тек қана ақшалай түрде өлшенетін шаруашылық операциялар көрсетіледі.
Бухгалтер есепте тек қана өзіне тән арнайы әдістер (мысалы: шоттар, қосарлы жазу, баланс) қолданылады.
Бухгалтерлік есеп кәсіпорынды басқаруда үлкен рөл атқарады, өйткені оның қызыметі, қаржылық жағдайы туралы толық ақпарат береді. Нарықтық экономика жағдайында бухгалтерлік есептің маңызы мен рөлі күшейе түсті. Есептеу орнын алатын көрсеткіштер қаржы – шаруашылық нәтижелелерін талдау кезінде тек кәсіпорының өзімен ғана емес, оның тығыз серіктестік байланысты болатын жабдықтаушылар, тапсырыс берушілер, несие берушілер, (банкттер) және т.б. жүргізіледі.
Қазіргі уақытта есептің көрсеткіштерін салық және қаржы органдары, банктер пайдаланылады, ал кәсіпорынмен жасалған келісім – шарты бойынша тексеру кезінде – аудиторлық фирмалар, кеңесшілер, заңгерлер, әсіресе жетекшілікпен басқарудың әр түрлі деңгейлеріне қаралатын даулы мәселелерді шешуде кәсіпорынның мүдделерін қорғау қажет болған уақыттарда пайдалады.
Сондықтанда ақпарат заң нормаларына сәйкес болуы тиіс. Ол үшін кәсіпорынның басшысы, бас бухгалтері және материалдық құралдар мен ақша қаражаттарына сақтаушы тұлғалар жауапты болады.
Бухгалтерлік есеп материалды-жауапты тұлғалардың қызыметі үстінен бақылау ақпаратпен қамтамасыз ететді, ол үшін әрбір материалды-жауапты тұлға бойынша материалдық құндылықтар мен ақша қаржаттарының есебін бөлек жүргізеді.
Материалды-жауапты тұлғалар өздеріне бекітілген материалдық құндылықтардың табиғи түріне жауапты болады. Ол жағдай табиғи өлшегіштерде көлемі бойынша есеп жүргізуді болжамдайды. Мезгілді түрде бухгалтерлік есеп мәліметтері материалды жауапты тұлғалардың есептері мен мәліметтері мен салыстырылады.
Алайда бухгалтерлік есепте басты орынды ақша өлшегіші алады. Өйткені тек соның жәрдемімен ғана кәсіпорындардың әртүрлі мүлкінің жалпы құнын есептеу мүмкін.
Бухгалтерлік есептің шегінде ақпараттық жүйе макроэкономикалық мақсаттардың обьективті анықталуын, соның ішніде Ұлттық экономиканың өсуінің межеленген қарқындарын, инфляцияның төмендеуін, мемлекеттік олргандар үшін есепті және шұғыл дұрыс ақпараттарының тиімділігіне жетуін, сондай-ақ кез-келген кәсіпорынды тиімді басқаруға бағытталған.
Кәсіпорындарды басқаруды жетілдіру процесі бірінші кезекте бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың сапасын артыруды ұйғарады. Өйткені басқару жүйесі тарапынан шешімдер қабылдау үрдісінің өзі қалай болғандығын ақпаратты өңдеу мен жеткізу процесімен тығыз байланысты сонымен, бухгалтерлік есеп ақпараттық ғана емес, тәуелсіз ұйымдастыру жүйесі ретінде де орын алады.
Нарықтық қатынастардың қазіргі жағдайында бухгалтерлік есептің негізгі мақсаты әртүрлі деңгейдегі басқару шешімдерін, әзірлеу негіздеу, қабылдауға, бәсекелес-субьектіні айқындауға және т.б. қажет субьектінің шаруашылық және қаржылық қызыметі туралы сапалы және дер кезіндегі ақпаратты қалыптастыру болып табылады.
Бухгалтерлік есеп кәсіпорынның қызыметін бейнелейді. Кооперативтің меншігі шаруашылық құралдарының және оны қызымет көрсету процесіндегі көздерінің қозғалысы бухгалтерлік есептің мәні болып табылады. Бухгалтерлік есептің обьектілеріне мына процестер жатады:
Қамтамасыз ету (дайындау) кәсіпорын алған шикізат, материалдар отын және басқа материалдық қорлар, транспорттық ұйымдар мен арада туындаған қарымқатынастар бухгалтерлік есептің обьектілері болып саналады.
өткізу, мұнда сатуға арналған өндіріс өнімдері; өткізу жөніндегі шығындар субьектінің сатылған тауар, орындалған жұмыс, көрсетілген қызымет үшін алғын ақшалай түсімі есептеледі.
Осы диплом жұмыстың негізгі мақсаты кәсіпорын есебінің және аудитінің негізінен теориялық, іс-тәжірибелік тұрғыдан және заңдылық тұрғыдан реттелуін қамтамасыз ету.
Көзделген мақсатқа жету үшін төмендегідей мәселелерді шешу қажет;
• Еңбек ақы төлеудің негізгі мәселелерін көріп шығу;
• Еңбек ақы төлеу жүйсені және формасын озық технологиялық негізінде үйрену.
• Еңбек ақы төлеу және еңбеккерлермен есеп айырысу операцияларына толыққанды мінездеме беру.
• Еңбек ақы есептеу сондай-ақ одан ұсталынатын ұсталымдар және аударылатын аударымдардың заңдылығын көріп шешу.
• Кәсіпорындардың бухгалтерлік есеп жүргізуін еңбек ақы төлеудің ұйымдастырылуының артықшылықтарын үйрену.
• Еңбек ақыны тексерудің методикасын ашып көрсету.
Зерттеудің негізгі мақсаты қызымет көрсету есебінің аудитін жүргізу. Зерттеудің объектісі «Бірлік» селолық су пайдаланушылар кооперативі. Мемлекеттік тіркеуден өткен 1998 жылы өзінің меншіктік капиталына ие
Пайдаланылған әдебиеттер
1. 26.12.95ж. № 2732-ші “Бухгалтерлік есеп жайлы” Заңды күші бар. ҚР Президентінің қаулысы- “Нормативтік актілер” №1, 1996ж
2. Бас счеттар жоспары
3. “Бухгалтерлік есеп стандарттары және оны әдістемелік нұсқаулар” Алматы-1999 ҚР. Қаржы министрлігі- Бух есеп және аудит әдістемесінің Департаменті
4. Библиотека бухгалтера и предпринимателя № 17-18(83-84), 1997 ж қырқүйек
5. “Бухгалтерлік есеп және аудит” №2, 2000ж. Ғылыми- практикалық журнал.
6. Бухгалтер бюлетені. №1 (106), №2 (107) 2000ж. Қаңтар, №6 (111), №7(112) 2000. ақпан, №24 1997ж
7. Дүйсембаев К.Ш. “Анализ финансового положение предприятия” 1998г. уч. пособие, Алматы “Экономика”
8. Дүйсембаев К.Ш. “Аудит и анализ финансовый отчетности” Егемен Қазақстан 1998ж. 11 наурыз
9. Қаржы - Қаражат 2000ж. №1-2 және 1999ж. №2
10. ҚР-ның Президентінің “Салықтар мен бюджетке басқа да міндетті төлемдер жайлы” Заңды күші бар Қаулысы
11. 1С: Предприятия 7.7. ІІ бөлімі –фирма “1С: предприятия
12. Радостовец В.В., Шмидт О.И. “Бух учет на предприятиях” Алматы-97 НАК “Центраудит”
13. Радостовец В.К. “Финансовый и управленческий учет на предприятиях” Алматы –97 НАК “Центраудит”
14. Радостовец В.К. “Финансовый и управленческий учет на предприятиях” Алматы –97 НАК “Центраудит”
15. “Организация финансового учета” под редакцией В. К. Радостовеца
16. Скала В.И. Белкин А.И. “Сборник бухгалтерских проводок” учебное пособие
17. Толпаков Ж.С. “Учет основных средств”
18. Тасмағанбетов Т.А. “Қаржы есебі” Алматы - 98, ИД “LEM”
19. Белкин А.И., Скала Н.В. “Сборник бухгалтерских проводок”, Алматы –1999, ИД “LEM”
20. Русакова Е.А., Ибрагимов Н.А. “Учет основных средств”, москва –1990, “Финансы и статистика”
21. Шеремет А.Д., Сайфулин Р.С. Фининсовый анализ. Москва –1995г
22. Баканов М.И. Шеремет А.д. Теория анализа хозяйственной деятельности. Москва –1987г.
23. Радостовец В.К., Шмидт О.И. “Кәсіпорындардағы бухгалтерлік есеп” Алматы., 2000ж
24. А.А. Сәтмырзаев Б.Е. Укашев., Аудит теориясы., Алматы-2000ж Республикалық баспа кабинеті.
25. М.Байдаулетов С.М. Байдаулетов “Аудит” Алматы “Қазақ университеті”2004ж
26. Қ.К. Кеулімжаев. З.Н. Әжібаева. Н.А. Құдайбергенов. «Бухгалтерлік есеп принциптері» Алматы: экономик/с -2003 ж.
27. «Бірлік» ССПК кооперативінің 2005-2006 жж балансы және қаржы- шаруашылық қызыметі туралы есебі.
28. «Бірлік» ССПК кооперативінің жарғысы.
1. 26.12.95ж. № 2732-ші “Бухгалтерлік есеп жайлы” Заңды күші бар. ҚР Президентінің қаулысы- “Нормативтік актілер” №1, 1996ж
2. Бас счеттар жоспары
3. “Бухгалтерлік есеп стандарттары және оны әдістемелік нұсқаулар” Алматы-1999 ҚР. Қаржы министрлігі- Бух есеп және аудит әдістемесінің Департаменті
4. Библиотека бухгалтера и предпринимателя № 17-18(83-84), 1997 ж қырқүйек
5. “Бухгалтерлік есеп және аудит” №2, 2000ж. Ғылыми- практикалық журнал.
6. Бухгалтер бюлетені. №1 (106), №2 (107) 2000ж. Қаңтар, №6 (111), №7(112) 2000. ақпан, №24 1997ж
7. Дүйсембаев К.Ш. “Анализ финансового положение предприятия” 1998г. уч. пособие, Алматы “Экономика”
8. Дүйсембаев К.Ш. “Аудит и анализ финансовый отчетности” Егемен Қазақстан 1998ж. 11 наурыз
9. Қаржы - Қаражат 2000ж. №1-2 және 1999ж. №2
10. ҚР-ның Президентінің “Салықтар мен бюджетке басқа да міндетті төлемдер жайлы” Заңды күші бар Қаулысы
11. 1С: Предприятия 7.7. ІІ бөлімі –фирма “1С: предприятия
12. Радостовец В.В., Шмидт О.И. “Бух учет на предприятиях” Алматы-97 НАК “Центраудит”
13. Радостовец В.К. “Финансовый и управленческий учет на предприятиях” Алматы –97 НАК “Центраудит”
14. Радостовец В.К. “Финансовый и управленческий учет на предприятиях” Алматы –97 НАК “Центраудит”
15. “Организация финансового учета” под редакцией В. К. Радостовеца
16. Скала В.И. Белкин А.И. “Сборник бухгалтерских проводок” учебное пособие
17. Толпаков Ж.С. “Учет основных средств”
18. Тасмағанбетов Т.А. “Қаржы есебі” Алматы - 98, ИД “LEM”
19. Белкин А.И., Скала Н.В. “Сборник бухгалтерских проводок”, Алматы –1999, ИД “LEM”
20. Русакова Е.А., Ибрагимов Н.А. “Учет основных средств”, москва –1990, “Финансы и статистика”
21. Шеремет А.Д., Сайфулин Р.С. Фининсовый анализ. Москва –1995г
22. Баканов М.И. Шеремет А.д. Теория анализа хозяйственной деятельности. Москва –1987г.
23. Радостовец В.К., Шмидт О.И. “Кәсіпорындардағы бухгалтерлік есеп” Алматы., 2000ж
24. А.А. Сәтмырзаев Б.Е. Укашев., Аудит теориясы., Алматы-2000ж Республикалық баспа кабинеті.
25. М.Байдаулетов С.М. Байдаулетов “Аудит” Алматы “Қазақ университеті”2004ж
26. Қ.К. Кеулімжаев. З.Н. Әжібаева. Н.А. Құдайбергенов. «Бухгалтерлік есеп принциптері» Алматы: экономик/с -2003 ж.
27. «Бірлік» ССПК кооперативінің 2005-2006 жж балансы және қаржы- шаруашылық қызыметі туралы есебі.
28. «Бірлік» ССПК кооперативінің жарғысы.
Мазмұны
Кіріспе
1- тарау Нарықтық экономика жағдайында ауыл шаруашылығындағы су
пайдаланушылар каперетивінің алатын орны -----------------------------------
-----6
1.1 “Бірлік”кооперативінің қаржы – шаруашылық жағдайын талдау. ----------6
2. “Бірлік”кооперативіндебухгалтерлік есептің ұйымдастырылуы----------20
ІІ- тарау “Бірлік ”селолық су пайдаланушылар кооперативіндегі бухгалтерлік
есеп стандарттары және бухгалтерлік есебінің жаңа жүйесін жүргізу.
2.1 Бухгалтерлік есеп стандарттарының рөлі------------------------------- ---
-----27
2.2 Бухгалтерлік есеп жүргізудің жүйелері--------------------------- --------
-------32
ІІІ –тарау Қызымет көрсетуші кәсіпорындарда аудит жүргізудің ерекшеліктері
3.1 Аудит жайлы жалпы түсінік---------------------------- -------------------
---------46
3.2 Аудиттік бағдарлама------------------------- ----------------------------
------------56
3.3 Бухгалтерлік есеп жүргізу жолдарына аудиторлық қорытынды------------63
Қорытынды-------------------------- ----------------------------------- ------
--------------69
Пайдаланған әдебиеттер------------------------- ----------------------------
-----------72
Қосымшалар------------------------- ----------------------------------- ------
--------------74
Кіріспе
Қазақстанның бухгалтерлік есебімен салық салу жүйесінде
кәсіпорындардың нарықтық қатынастарға өту және халықаралық есеп
стандарттарына бағытталуына байланысты едәуір өзгерістер болды.
Бухгалтерлік есептің басқа түрлерінен ерекшеленетін бір қатар өзгеше
белгілері бар:
▪ Кәсіпорында жүргізілетін шаруашылық операциялардың бәрі түгел бухгал
есеп жүйесінде бейнеленеді.
▪ Бухгалтерлік есепте тек қана ақшалай түрде өлшенетін шаруашылық
операциялар көрсетіледі.
▪ Бухгалтер есепте тек қана өзіне тән арнайы әдістер (мысалы: шоттар,
қосарлы жазу, баланс) қолданылады.
Бухгалтерлік есеп кәсіпорынды басқаруда үлкен рөл атқарады, өйткені оның
қызыметі, қаржылық жағдайы туралы толық ақпарат береді. Нарықтық экономика
жағдайында бухгалтерлік есептің маңызы мен рөлі күшейе түсті. Есептеу орнын
алатын көрсеткіштер қаржы – шаруашылық нәтижелелерін талдау кезінде тек
кәсіпорының өзімен ғана емес, оның тығыз серіктестік байланысты болатын
жабдықтаушылар, тапсырыс берушілер, несие берушілер, (банкттер) және т.б.
жүргізіледі.
Қазіргі уақытта есептің көрсеткіштерін салық және қаржы органдары,
банктер пайдаланылады, ал кәсіпорынмен жасалған келісім – шарты бойынша
тексеру кезінде – аудиторлық фирмалар, кеңесшілер, заңгерлер, әсіресе
жетекшілікпен басқарудың әр түрлі деңгейлеріне қаралатын даулы мәселелерді
шешуде кәсіпорынның мүдделерін қорғау қажет болған уақыттарда пайдалады.
Сондықтанда ақпарат заң нормаларына сәйкес болуы тиіс. Ол үшін
кәсіпорынның басшысы, бас бухгалтері және материалдық құралдар мен ақша
қаражаттарына сақтаушы тұлғалар жауапты болады.
Бухгалтерлік есеп материалды-жауапты тұлғалардың қызыметі үстінен бақылау
ақпаратпен қамтамасыз ететді, ол үшін әрбір материалды-жауапты тұлға
бойынша материалдық құндылықтар мен ақша қаржаттарының есебін бөлек
жүргізеді.
Материалды-жауапты тұлғалар өздеріне бекітілген материалдық
құндылықтардың табиғи түріне жауапты болады. Ол жағдай табиғи өлшегіштерде
көлемі бойынша есеп жүргізуді болжамдайды. Мезгілді түрде бухгалтерлік есеп
мәліметтері материалды жауапты тұлғалардың есептері мен мәліметтері мен
салыстырылады.
Алайда бухгалтерлік есепте басты орынды ақша өлшегіші алады. Өйткені тек
соның жәрдемімен ғана кәсіпорындардың әртүрлі мүлкінің жалпы құнын есептеу
мүмкін.
Бухгалтерлік есептің шегінде ақпараттық жүйе макроэкономикалық
мақсаттардың обьективті анықталуын, соның ішніде Ұлттық экономиканың
өсуінің межеленген қарқындарын, инфляцияның төмендеуін, мемлекеттік
олргандар үшін есепті және шұғыл дұрыс ақпараттарының тиімділігіне жетуін,
сондай-ақ кез-келген кәсіпорынды тиімді басқаруға бағытталған.
Кәсіпорындарды басқаруды жетілдіру процесі бірінші кезекте бухгалтерлік
есепті ұйымдастырудың сапасын артыруды ұйғарады. Өйткені басқару жүйесі
тарапынан шешімдер қабылдау үрдісінің өзі қалай болғандығын ақпаратты
өңдеу мен жеткізу процесімен тығыз байланысты сонымен, бухгалтерлік есеп
ақпараттық ғана емес, тәуелсіз ұйымдастыру жүйесі ретінде де орын алады.
Нарықтық қатынастардың қазіргі жағдайында бухгалтерлік есептің негізгі
мақсаты әртүрлі деңгейдегі басқару шешімдерін, әзірлеу негіздеу,
қабылдауға, бәсекелес-субьектіні айқындауға және т.б. қажет субьектінің
шаруашылық және қаржылық қызыметі туралы сапалы және дер кезіндегі
ақпаратты қалыптастыру болып табылады.
Бухгалтерлік есеп кәсіпорынның қызыметін бейнелейді. Кооперативтің
меншігі шаруашылық құралдарының және оны қызымет көрсету процесіндегі
көздерінің қозғалысы бухгалтерлік есептің мәні болып табылады. Бухгалтерлік
есептің обьектілеріне мына процестер жатады:
▪ Қамтамасыз ету (дайындау) кәсіпорын алған шикізат, материалдар
отын және басқа материалдық қорлар, транспорттық ұйымдар мен арада
туындаған қарымқатынастар бухгалтерлік есептің обьектілері болып
саналады.
▪ өткізу, мұнда сатуға арналған өндіріс өнімдері; өткізу жөніндегі
шығындар субьектінің сатылған тауар, орындалған жұмыс, көрсетілген
қызымет үшін алғын ақшалай түсімі есептеледі.
Осы диплом жұмыстың негізгі мақсаты кәсіпорын есебінің және аудитінің
негізінен теориялық, іс-тәжірибелік тұрғыдан және заңдылық тұрғыдан
реттелуін қамтамасыз ету.
Көзделген мақсатқа жету үшін төмендегідей мәселелерді шешу қажет;
• Еңбек ақы төлеудің негізгі мәселелерін көріп шығу;
• Еңбек ақы төлеу жүйсені және формасын озық технологиялық негізінде
үйрену.
• Еңбек ақы төлеу және еңбеккерлермен есеп айырысу операцияларына
толыққанды мінездеме беру.
• Еңбек ақы есептеу сондай-ақ одан ұсталынатын ұсталымдар және
аударылатын аударымдардың заңдылығын көріп шешу.
• Кәсіпорындардың бухгалтерлік есеп жүргізуін еңбек ақы төлеудің
ұйымдастырылуының артықшылықтарын үйрену.
• Еңбек ақыны тексерудің методикасын ашып көрсету.
Зерттеудің негізгі мақсаты қызымет көрсету есебінің аудитін жүргізу.
Зерттеудің объектісі Бірлік селолық су пайдаланушылар кооперативі.
Мемлекеттік тіркеуден өткен 1998 жылы өзінің меншіктік капиталына ие
Сонымен қатар мүліктік есептеріне құқықтық иелігі белгіленген, жеке
байланысы түзіледі.
Негізгі мақсаты табыс алу мақсатында мақталық алқаптардағы су
пайдаланушыларға қызымет көрсету сонымен қатар Бірлік кооперативі ҚР-ның
заңдарына қайшы келмейтін кез-келген басқада қызыметтермен шұғылдана алады.
“Бірлік”коперативінің 1- қаңтар 2007 жылғы балансында ұзақ
мерзімді активтердің жыл басындағы қалдығы 3206 мың тенге, жыл
соңындағы қалдығы 3120 мың тенге, қалдық құнының кемейуіне әсер еткен
фактор тозу соммасының есептелгендігі. Ал ағымдағы актвтердің жыл
басындағы соммасы 21мың тенге, жыл соңына 151 мың тенгені құраған,
бұған негізінен кооперативке келіп түскен тауарлы материалдық
құндылықтар есебінен ұлғайған.
Меншікті капиталы жыл басына 3227 мың тенге, болып жыл соңына
3271 теңгені құраған бұның ұлғайуына бөлінбеген табыстың әсері тиген.
Енді біз кооперативтің қаржы шаруашылық жағдайына тоқталатын
болсақ , көрсетілген қызыметтен түскен жалпы табыс 5245740 тенгені
болған ,көрсетілген қызыметтің өзіндік құны 5201130 тенге болып ,жалпы
табыс 44610 тенгені құраған , салынған салық 13380 тенге көлемінде
есептеліп таза табыс 31230 тенге болған . Жалпы балансымен қаржы
шаруашылық жағдайын талдауда анықталғанындай кооперативтің рентабілдік
денгейі төмен екендігін байқаймыз.
1- тарау Нарықтық экономика жағдайында ауыл шаруашылығындағы су
пайдаланушылар каперетивінің алатын орны
1. “Бірлік” кооперативінің қаржы – шаруашылық жағдайын талдау.
Қаржылық есеп берудің мақсаты өз пайдаланушыларына заңды
тұлғаның қаржылық жағдайы туралы сенімді, мәнді және пайдалы
ақпараттарды беру болып табылады. Қаржылық есеп берудің
пайдланушыларының қатарына потенциалды инвесторлар, кредиторлар,
жабдықтаушылар, сатып алушылар, еңбеккерлер, сондай-ақ мемлекеттік
органдар , т.б. кіреді.
Қаржылық есеп беру басқарушы органдардың жұмысын және субъектің
ресурстарын, міндеттемелерін және ақша қаражаттарының болашақтағы
ағындарын бағалауға, несие беру бойынша шешімдерге және инвестициялық
шешімдерді қабылдауға пайдалы ақпараттарды береді.
Есеп беру мәліметтерін кәсіпорынның тиімділігін бағалау үшін, сон дай-
ақ шаруашылық қызметін талдау үшін сыртқы пайдаланушылар пайдаланады.
Осымен қоса, есеп беру кәсіпорынның шаруашылық қызметін жедел
басқару үшін қажет және ол болашақ кезеңдерді жоспарлау мен болжау
үшін басты (бастапқы) база болып табылады.
Есеп беруге қойылатын негізгі талаптар: кәсіпорын қызметінің нәтижесін
анық және объективті көрсету, барлық көрсеткіштерді бір-бірімен қатаң
түрде үйлестіру, бухгалтерлік пен жедел-статистикалық есеп берудің
сабақтастығын (үйлесімділігін) сақтау, әдістемелік және басқа да
ережелерді сақтау болып табылады.
Бұрмаланған есеп бергені үшін кәсіпорынның басшысы мен бас бухгалтері
Казахстан Республикасының әрекет етіп тұрған заңдарына сәйкес жауап
береді.
Есеп беруге қойылатын ең басты талап оның тазалығы (ашықтығы) болып
табылады, яғни акционерлер мен инвесторларға есеп берудің мәліметі
түсінікті болуы тиіс. Есеп беру белгіленген мәліметтердің мерзімінде
жасалғаны жөн. Бухгалтерлік есеп беру кәсіпорындардың өндірістік және
қаржылық қызметін бестапқы құжаттармен және есепке алу жазбаларымен
расталып, жинақталған деректерден жасалады.
Балансты және басқа да берілетін есептерді уақытында, әрі сапалы жасау
үшін бухгалтерия өндірістік бөлімшелеріндегі барлық мәліметтердің
(деректердің) құжатталуын, белгіленген материалдық және басқа
есептерін толық көлемде берілуін қамтамасыз ету керек.
Бухгалтерлік есептің ақпараттары балансқа дейін қажет өңдеулерден
өтеді.
Бұл өңдеу процесі төрт кезеңнен тұрады:
Бірінші кезең. Әр түрлі шаруашылық фактілері құжатталады (іскерлік
мәміле жасалады).
Екінші кезең. Есеп мәліметтері есеп талабына байланысты жіктеледі,
содан соң бухгалтер лік шоттарында көрсетіледі (есеп регистрлерінде
ЖО, ведомость, Бас кітап).
Үшінші кезең. Есеп жиынтығы есеп беру нысандарына көшіріледі (баланс,
қаржылық шаруашылық қызметі туралы есеп беру, ақша-қаражаттарының
қозғалысы туралы есеп беру т.б).
Төртінші кезең. ШС-нің қаржылық-шаруашалық қызметі талданады.
Жасалған баланстық және басқа берілетін есептердің көрсеткіштерінің
дәлдігін қамтамасыз ету үшін арифметикалық және логикалық тұрғыдан
мұқият тексеру керек. Баланстың сабақтастығын есепті кезеңнін
басындағы баланс баптарының деректерін ағымдағы кезеңнің осы баптағы
деректерімен салыстырып, жыл соңындағы көрсеткіштердің әрбір жолы
анықталады. Қаржы есебін беру тәртібі бухгалтерлік есептің
стандарттарымен реттеледі:
№2 “Бухгалтер лік баланс және қаржылық есептің негізгі
көрсеткіштерін ашып көрсету” (2 БЕС); “Қаржылық-шаруашылық қызметінің
нәтижесі туралы есеп беру” (3 БЕС) және “Ақша қаражатының қоғалысы
туралы есеп беру” (4 БЕС) арқылы жүзеге асады. [27. 1-2 бет]
Жылдық есептің меншік иелерінде (қатысушыларында, құралтайшыларында)
немесе құрылтай құжаттарында көрсетілген мәліметтері бойынша тиісті
органдарға: салық инспекциясына (кәсіпорынның тұрған жері бойынша);
жергілікті қаржы органына, мемлекеттік статистика органдарына есеп
береді.
Кәсіпорындардың шаруашылық қызметінің нәтижелерін, мүлік пен қаржы
жағдайы туралы жылдық бухгалтерлік есептерін мүдделі пайдаланушылар
үшін жариялауға жол ашық.
Бухгалтерлік есепте жазбаларға өзгеріс енгізу жағдайы туындаса, осы
жылға және өткен жылға қатысты берілген есептер мен баланс
деректерінің барлығын түзетуді қажет деп. тапса, онда ол есепті айдан
кейінгі бір інші айда жасалады, сонда тиісті түзетулер көрініс береді.
Өткен жыл үшін берілген жылдық бухгалтерлік есептер мен баланс тар
деректерінің түзетілуі, сол жыл үшін берілген есептер мен баланстар
бекітілгенге дейін жасалады. Мұндайда өткен жылғы желтоқсан айында
есепке алынған деректерге қажетті түзетулер енгізілуі мүмкін.
Бухгалтерлік есеп шаруашылық қаражаттарының құрамындағы және оларды
көздеріндегі болған барлық өзгерістерді, шаруашылық процестерін және
олардың нәтижесін толық және дер кезінде көрсетуге арналған. Есеп
мәліметі қолда бар нақты шаруашылық қаражаттарына және олардың жабу
көздеріне сәйкес келуї тиіс, бірақ іс жүзінде есеп мәліметтері шын
мәліметтер мен үйлесе бермейді, яғни олардың арасында алшақтық орын
алу мүмкін. Аталған алшақтық табиғи азаюдың, тасмалдаудың, қайта
сорталудың нәтижесінде, өлшегіш құрал-жабдықтарының дұрыцс
көрсетпеунен, операцияларды рәсімдеу кезінде жіберілген қателіктерден,
т.б салдарынан болуы мүмкін.
Ал бұл жыл сайын нақты қолда бар құндылықтардың мәліметін есеп
мәліметтерімен салыстырып отыруды қажет етеді, және ол есеп айырысуды
дәлдеу (анықтау) үшін де қажет. Тексерудің мұндай турін түгендеу
(немесе түгелдеу) деп. атаймыз.
Түгендеу (немесе түгелдеу)- бұл бухгалтерлік есеп әдісінің бастр
элементтерінің бірі, ол есеп айырысудың ақша қаражаттарының,
аяқталмаған өндірістің, тауарлы-материалдық құндылықтардың,
материалдық емес активтердің, негізгі құралдардың нақты қолда барын
тексеруін және олардың есеп мәліметтерінің салыстыруын көздейді.
Меншік түріне (нысанына), қызмет түріне және жұмыс істеу тәртібіне
қарамастан, он барлық кәсіпорын жүргізіледі. Ол құжаттаудың міндетті
қосымшасы болып табылады. Тек сонын көмегімен шаруашылықта болатын әрі
жасалатын барлық шаруашылық құбылыстар бухгалтерлік есепте көрініс
табады. Ол өзінің қамту жағдайына арап екіге бөлінеді: толық және
ішінара болады.
Қаржылық есеп берудің құрамына бухгалтерлік баланс, шаруашылық-
қаржылық қызметінің нәтижесі турады есеп беру, ақша қаражатының
қозғалысы турады есеп және түсіндірме хаттамасы (жазбасы) кіреді.
Қаржылық есеп берудіңмақсаты пайдаланушыларды есептік
кезеңдегіқызметінің нәтижесі мен қаржылық жағдайы туралы пайдалы, әрі
мәнді және сенімді ақпараттармен қамтамасыз ету болып табылады.
Бірақ қаржылық ақпараттарды пайдаланушылар кәсіпорынның қызметі туралы
әрқилы мәліметтерді қажет, мысалға:
-инвесторлар - жасаған инвестициясының тәуекелділік дәрежесі олардың
алатын табысына қаншалықты пара-пар келетіндігін анықтау үшін;
кәсіпорынға салған инвестициясын сатудың немесе соған соған сәйкес
активтерін сатып алудың, немесе өз үлесін сақтаудың қажеттілігі
анықтау үшін; кәсіпорынның келекшектегі күтілетін дивидендтерді төлеу
қабілеттілігін анықтау үшін қажет ақпараттарды талап етеді;
-кредитор – алған қарызын және төленетін пайызын өтеу қабілеттілігін
(мүмкіндігін) анықтау үшін қажет ақпараттарды талап етеді;
-жабдықтаушылар – кредиторлық қарызды дер кезінде өтей алатын
қабілетін тексеру үшін қажет ақпараттарды талап етеді;
-сатып алушы – кәсіпорын қандай кезеңде өз қызметін жалғастыра
алатындығы жөніндегі ақпараттарға мүдделі болып келеді;
-қызметкерлер – кәсіпорынның тұрақты әрі рентабельді болғанына
мүдделі, өйткені олар, өзініің еңбек ақысын және басқа жеңілдіктеріне
мен төлемін алады, ал акционерлер- тұрақты түрде дивидент алып тұруын
көздейді;
-Мемлекеттік органдар – кәсіпорынның тұрақты әрі рентабельді жұмыс
істегеніне мүдделі, өйткені олар солардың көмегімен экономикалық
саясатты (салық шараларын қоса алғанда) жүзеге асырады, сон дай-ақ
статистикалық мәліметтерді жинайды.
-Жұртшылық – жұмыс орынын табу мақсатында қажетті ақпараттарды елді
мекенді аймақты дамутуға керек ақпараттарды жинауға мүдделі болып
келеді.
Қаржылық есеп беру кәсіпорынның инвестициялық саясатын жасауға,
несиелеу аясын дұрыс қалыптастыруға, болашақ ақша қаражаттарының
ағының бағалауға, кәсіпорынның міндеттемесімен ресурстарын бағалауға
және олардың басқарушы органдарын қызметіне қажет ақпараттар мен
қамтамасыз етуге өзге септігін тигізеді.
Кәсіпорынның қаржылық есеп беруін әрқилы пайдаланушылардың әртүрлі
мүдде бойынша пайдалануы кәсіпорынның сол жалпы талапқа сай келуі үшін
оның қызметіне капиталдың жеткілікті болғаны абзал . Сондықтан олардың
негізгі талабы (басқа жағдайлары бірдей болғанда): кәсіпорыннан алған
меншік капиталы мен басқа инвестициясы туралы ақпараттар оларды
қанағаттандыруы тиіс.
Бұл ереже барлық пайдаланушылардың мүддесіне ортақ әрі сай келетін
апарат балып саналады. Жалпы алғанда, пайдаланушылар келесі
ақпараттарға мүдделі болып келеді.
Қаржылық есеп беру өзара байланысы, өйткені ондағы шаруашылықтың бір
ғана операциясы әртүрлі факт імен көрініс табады. Әрбір есеп беру
әртүрлі ақпаратты береді, ал он сол немесе басқаша күйінде шаруашылық
жүргізуші субьект пайдаланылады.
Қаржылық есеп пайдаланушылар үшін айқын, түсінікті болуы және барлық
мәнді ақпараттарды ашуг тиіс. Қажет болған кезде түсініктеме
хаттамасында (жазбасында) баптардың жіктемесі мен ақша қаражаттары
туралы қосымша мәліметтер арқылы олардың мазмұнын түсіндіру керек.
Қаржылық есеп беру де заңды тұлғалардың атауы, тұрған жері, есеп беру
кезеңі мен күні көрсетілуі тиіс. Сондай-ақ, ұйымның қызмет түрі, заңды
нысаны, өлшем бірлігі келтірілуі тиіс.
Қаржылық есеп беру өткен кезеңдердің мәліметтерімен салыстырылады.
Есеп беру Қазақстан Республикасының валютасында жасалады, өлшем
бірлігі- мың теңге. Жылдық есеғп берудің есептік кезеңі болып толық
календарлық жыл саналады; ал жаңадан құрылған субьектілер үшін- заңды
тұлға ретінде статусын алған күнінен бастап есепті жылдың 31-ші
желтоқсанына дейін саналады. Меншік иесінің есеп берудің басқа да
кезеңдігін белгілеуге құқығы бар (жылына бір реттен кем болмауы
керек).[23. 491-492 беттер]
Қаржылық есеп берудің элементтері. Қаржылық есеп беру мәміленің және
басқа да оқиғаның нәтижесін классқа топтастырып, экономикалық
мазмұнына сәйкес көрсетіледі. Экономикалық мазмұн қаржылық есеп
берудің элементтері болып табылады.
Актив-бұл құндық бағасы бар субьекттің құқығы мен жеке мүліктік және
мүліктік емес игілігі.
Активтер болашақта жүзеге асатын экономикалық олжа ретінде
көрсетіледі. Ол өткен мәміленің немесе басқа оқиғаның нәтижесі болып
табылады, бірақ ол өздігінен активтің пайда болуына әкелмейді. Актив
өнімді (жұмысты, қызметті) өндіру үшін, сондай-ақ өндірісті басқару
және басқа мақсаттыр үшін пайдаланылады. Болашақ экономикалық ложа
ретінде жүзеге асатын активтер өндірісте және күрделі құрылыста
сатылуын немесе басқа активтерге айырбасталуы, кәсіпоынның
міндеттемесін өтеу үшін қолданылуы, меншік иелерінің арасында бөлінуі
мүмкін. Активтердің физикалық нысаны да бар болуы мүмкін (ғимараттар,
қондырғылар, машиналар т.б.) және ондай нысаны болмауы да мүмкін
(лицензия, “ноу-хау”, гудвіл және т.б.); сондай-ақ активтер дебиторлық
қарыз іспеттес те болып келуї мүкін. Шаруашылық жүргізуші субьекттің
активтерге меншік құқығы болуы да және оның болмауы да мүмкін (жалға
берілген мүліктер, консигнацияға немесе қайта өңдеуге қабылданған
тауарлар т.б.), бірақ сол активтер кәсіпорынның өз меншігіне жатпаса
да, олардың сақталуын қамтамасыз етеді және оларды пайдаланудан
алынатын олжаны бақылай алады. Жаңа активтерді жасау мен оларға
жұмсалған шығыстардың арасында тікелей байланыс болады, бірақ олар
уақыт кеңістігінде әр уақытта бір-бірімен тұспа-тұс келе бермейді
(мысалға, аяқталмаған құрылыс, көп жылдық екпе ағаштарын егу және
негізгі табынды қалыптастыру). Бұл жағдайда шығын тек болашақ олжаны
іздестіру үшін жасалғандығын көрсетеді (пайдалануға берілген
обьектіден, көп жылдық екпе ағаштарын пайдаланудан, малды өсіруден),
бірақ бұл активтердің түпкілікті өз арналымдарына сәйкестігін
көрсетпейді.
Міндеттемелер – бұл өткен мәміленің нәтижесі, ол жүзеге асқандықтан
қарызданушының міндеттемесінің пайда болғанын, белгілі бір әрекеттің
кредитор пайдасына жасалатындығын көрсетеді: қарызды төлеу немесе одан
бас тарту, ал кредитор қарызданушыдан өз міндетемесін орындалуын талап
етуге құқығы бар. Міндеттеменің осы шақтағысы мен болашақтағысының
жігін ашу қажет.Субьекттің болашақта активтерді алу ниеті
міндеттеменің пайда болуына әкелмейді. Міндеттеме тек актив алынған
кезде немесе субьект келісім – шарттық қатынасқа отырған кезде пайда
болады. Міндеттеме оны төлеу жолымен өтеледі, немесе басқа активті
берген кезде жойылуы мүмкін. Сондай-ақ міндеттемеден кредитордың өзі
бас тартқан кезде ол өтелген болып саналалды (сот шешімі бойынша,
немесе іздестіру мерзімі өтіп кетсе).
Меншік капиталы- бұл субьектінің міндеттемесі шегерілген активі.
Бухгалтерлік есепте ол бірнеше классқа бөлінеді: жарлық капиталы,
қосымша төленген капиталы, резервтік капитал, таратылған табыс.
Қаржылық есеп беруді пайдаланушылар үшін бұндай бөліну, шаруашылық
қызметін талдаған кезде қажет. Егер де баланс пасивінің құрылымында
меншік капиталының үлес салмағы көп болса, онда ол субьектінің
қаржылық жағдайының тұрақтылығын көрсетеді.
Қаржылық нәтижесі- бұл есепті жылдағы кәсіпорының қаржылық-шаруашылық
қызметінің нәтижесі (шығыс пен батыстың айырмасы). Қаржылық нәтижесін
өлшеу элементі: табыс пен шығыс болып табылады.
Табыс – бұл есепті кезеңдегі активтердің өсуі, не міндемелердің азаюы,
шығыс- бұл есептік мезеңде активтердің азаюы не міндеттемелердің
көбеюі (өсуі). Бұл жерде иеленушілердің жарлық капиталына салған
салымы субьекттің табысы болып табылады, ал субьект иелеріне меншік
капиталын таратып беру-шығыс болып танылады.
Қаржылық есеп беруде шаруашылық жүргізуші субьект қызмет түрінде
(өндірісіне) қаракп табыс пен шығысты бөліп көрсетуіне болады.
Мысалға, өнеркәсіп өндірісі, делдалдық қызмет, аул шаруашылық қызметі
бойынша және т.б, сондай-ақ табыс пен шығысты әдеттегі қызметі мен
төтенше жағдайдан алатын табыстары немесе шығыстары бойынша бөлуі
мүмкін.
Табыстар – бұл субьектінің негізгі және негізгі емес қызметінің
нәтижесі. Негізгі қызметтен алатын табыстардың қатарына: өнімді,
жұмысты, қызметті сатқаннан алынған табысы; сондай-ақ тауарлы –
материалдық құндылықтардын, жалға беруде инвестициялық қызметтерден
түсетін табыстары жатады. Ал негізгі емес қызметтен түсетін
табыстардың қатарына: негізгі құралды, материалдық емес активтерді,
бағалы қағаздарды (акцияф бойынша табыс және пайз түріндегі табыс)
сатқаннан және бағамдық айырмадан түскен табыстары жатады.
Шығыстар - өнімді өндірумен, жұмысты атқарумен, қызметті көрсетімен
байланысты шығындар, негізгі және негізіг емес қызметтен шеккен
зияндар және төтенше жаңадан туындаған шығындары. Шығыстар, әдетте,
шығыс (отток) нысанын қабылдайды немесе активтердің пайдалануын
көрсетеді (ақша қаражаттары материалдық запастар, негізгі құралдар
т.б) Зиян экономикалық олжаның азайғанын көрсетеді. Зиян өз табиғаты
бойынша, шығыстан айтарлықтай ерекшеленбеді және ол жеке элемент болып
та саналмайды. [12. 492-496 беттер]
“ Бірлік ”селолық су пайдаланушылар кооперативінің 1-қаңтар 2007 жылғы
бухгалтерлік балансы.
Кесте -1
Қатар Жыл Жыл
саны басына соңына
Актив
1 2 3 4
1Ұзақ мерзімді активтер
Материалдық емес активтер
Бастапқы құны 10
Амортизациясы 11
Қалдық құны 12
Негізгі құралдар
Бастапқы құны 20 3416 3416
Амортизациясы 21 210 296
Қалдық құны 22 3206 3120
Аяқталмаған құрылыс 30
Инвестиция 40
Ұзақ мерзімді дебиторлық қарыздар 50
Есепті жылдың (шығыны ) зияны 60
70
Жиыны 90 3206 3120
2. Ағымдағы активтер
Тауарлы – материалдық қорлар
Материалдар 100 21 151
Аяқталмаған өндіріс 101
Тауарлар 102
Дайын өнімдер 110
Басқалары 120
Дебиторлық қарыздар
Сатып алушылармен тапсырыс берушілердің 130
қарыздары
Еншілес серістіктердің қарыздары 140
Басқада дебиторлық қарыздар 150
Осыдан :
ҚҚС 151
Алдағы кезең шығыстары 160
Берілген аванстары 170
Қаржылық инвестиция 180
Ақша қаражаттары 190
Осыдан:
Есеп айырысу шотындағы ақшалар 191
Жолдағы ақшалар 200
Валюталық шоттағы ақшалар 210
Басқада ағымд ағымдағы активтер 220
Жиыны 230 21 151
Барлығы 240 3227 3271
Пассив Қатар Жыл Жыл
саны басына соңына
1 2 3 4
1Меншікті капитал
Материалдық емес активтер
Жарғылық капитал 300 3197 3127
310
320
Қосымша төленген капитал 330
Қосымша төленбеген капитал 340
Резервтік капитал 350
Бөлінбеген табыс (жабылмаған зиян) 30 74
Өткен жылдардағы 360
Есепті жылдардағы 370
380
Жиыны 390 3227 3271
2. Ұзақ мерзімді міндеттемелер
Ұзақ мерзімді несиелер 400
Ұзақ мерзімді кредиторлық қарыздар 410
Мерзімі ұзартылған салықтар 420
Жиыны 430
3.Ағымдағы міндеттемелер
Қысқа мерзімді несие 440
Кредиторлық қарыздар
Бюджетпен есеп айырысу 450
Осыдан :
ҚҚС 451
Еншілес серіктіктестіктердің қарызы 460
Бюджеттен тыс төлемдермен есеп айырысу 470
Алынған аванстар 480
Мердігерлермен есеп айырысу 490
Қызыметкерлермен еңбекақы бойынша есеп 500
айырысу
Жұмысшыларға есептеліеген демалыс ақысы 510
бойынша қарызы
Басқада кредиторлық қарыздар 520
Басқалары 530
Жиыны 540
Барлығы 550 3227 3271
“Бірлік” ССПК-нің 2006 жылғы қаржы –шаруашылық жағдайының нәтежиесі
туралы есеп.
Көрсеткіштердің атауы Қатар Табыс Шығыс
саны
Көрсетілген қызыметтен түскен табыс 1 5245740
Көрсетілген қызыметтің өзіндік құны 2 5201130
Жалпы табыс 3 44610
Кезең шығыстары, барлығы 4
Негізгі табыс 5 44610
Негізгі емес қызыметтен түскен табыс 6
Салық салынғанға дейінгі табыс 7 44610
Табыс көзінен алынатын салық 8 13380
Салық салынғаннан кейінгі табыс 9 31230
Төтенше жағдайдан шеккен зиян 10
Таза табыс 11 31230
“Бірлік”коперативінің 1- қаңтар 2007 жылғы балансында ұзақ
мерзімді активтердің жыл басындағы қалдығы 3206 мың тенге, жыл
соңындағы қалдығы 3120 мың тенге, қалдық құнының кемейуіне әсер еткен
фактор тозу соммасының есептелгендігі. Ал ағымдағы актвтердің жыл
басындағы соммасы 21мың тенге, жыл соңына 151 мың тенгені құраған,
бұған негізінен кооперативке келіп түскен тауарлы материалдық
құндылықтар есебінен ұлғайған.
Меншікті капиталы жыл басына 3227 мың тенге, болып жыл соңына
3271 теңгені құраған бұның ұлғайуына бөлінбеген табыстың әсері тиген.
Енді біз кооперативтің қаржы шаруашылық жағдайына тоқталатын
болсақ , көрсетілген қызыметтен түскен жалпы табыс 5245740 тенгені
болған ,көрсетілген қызыметтің өзіндік құны 5201130 тенге болып ,жалпы
табыс 44610 тенгені құраған , салынған салық 13380 тенге көлемінде
есептеліп таза табыс 31230 тенге болған . Жалпы балансымен қаржы
шаруашылық жағдайын талдауда анықталғанындай кооперативтің рентабілдік
денгейі төмен екендігін байқаймыз. [27. 1-3 беттер]
1.2 “Бірлік”кооперативінде бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуы.
Қазақстан Республикасының аймағындағы әрекет етіп тұрған барлық
субьектілерге (Қазақстан Республикасының аймағындағы тіркелген резиденттік
емес өкілдіктер мен филиалдар, заңды тұлғалар, кәсіпкерлік қызыметпен
шұғылданатын жеке тұлғалар) қаржылық есеп беруді және бухгалтерлік есепті
жүргізу міндеттілігі жүктеледі. Сот алдында жауап беретін және сотқа
шағымдана алатын, өз атынан жеке мүліктік емес және мүліктік құқын жүзеге
асыра алатын, сол мүліктерді өз қалауынша оперативтік тұрғыдан басқара
алатын немесе шаруашылықты жүргізуге меншік құқығы бар ұйымдарды заңды
тұлғалар деп атайды немесе солай деп танылады.
Өндірістік кооперативне жататындар:
Бірлескен кәсіпкерлік қызымет үшін мүшелік негізінде, олар өзінің
еңбек етуімен қатысуының негізінде және мүліктік пайларының мүшесі ретінде
біріктірудің негізінде құрылған азаматтық ерікті бірлестік. Кооператив
мүшесі екіден кем болмауы тиіс. Кооператив мүшелері зайда қаралған тәртіп
пен қосымша міндеттемелер бойынша жауапкершілікте болады.
Қазақстанның бухгалтерлік есеп стандарттарында және ол бойынша
жасалған әдістемелік ұсыныстарында басқарушылық пен қаржылық есебін
жүргізудің қоғамдық тұрғысынан танылған тәсілдері мен әдістері, ережелері
мен қағидалары белгіленген, онда әрбір кәсіпорындардың техникалық базасына,
олардың шешетін міндеттемелерінің күрделілігіне, басқарушы қызыметкерлердің
біліктілігіне қарап нақтыланған. [12. 7 бет]
Кәсіпорынның бастапқы бақылауын жүзеге асыру үшін таңдап алынған
тәсілдер жиынтығы, құндық өлшемдері, ағымдағы топтастыруы және бухгалтерлік
есептегі шаруашылық қызыметіне жасалған қорытынды шолу фактілері
кәсіпорынның есептік саясатында көрініс табуы тиіс. Басқаша айтқанда,
есептік саясат – бұл бухгалтерлік есептің әдісін жүзеге асыратын тетігі.
Бухгалтерлік есеп жүйесін жүргізудің жалпы қағидасы мен ережесі нормативтік
– құқықтық құжаттарда бегіленген.
Оларды жүзеге асыру барысында нақты кәсіпорынның есептік саясаты
келесідей жорамалдардан алынған жөн:
- кәсіпорын өз мүлкімен өзімен - өзі болушылығы (кәсіпорын өз
баланссында тек заң бойынша танылған мүліктерді ғана көрсетеді, ал қалған
барлық құндылықтар мен міндеттемелер балансттан тыс шоттарды есепке
алынады);
- толасыз қызыметті (есеп саясатының мәселесі бойынша қандайда бір
қабылданатын шешім, кәсіпорын өз қызыметін болашақ кезеңде тоқтатпайтындығы
немесе қызымет масштабын қысқартпайтындығы басшылыққа алынуы керек);
- есеп саясатын пайдаланудың жүйелілігі (шаруашылық операциясын
көрсету әдісінің тұрақтылығы, есеп беру жылының барысында міндеттеме мен
мүлікті бағалау, сондай-ақ бір есептік жылдан басқасына өткен кезде де);
- шаруашылық қызыметіндегі фактілердің мерзімділік анықтылығы (әр
фактілердің түскен немесе төленген кезіне қарамастан, олар өзінің
орындалған немесе орын алған кезеңіне жатқызылуы керек).
Пайдаланатын есеп саясатының басты міндеті мен негізгі арналымы –
кәсіпорынның қызыметін барынша пара-пар көрсету, іс мүддесі үшін осы
қызыметтің тиімділігін реттеу мақсатында толық, обьективті және шынайы
ақпарат пен қаптастыру. Ол есеп процесінің барлық тараптарын қамтуы керек:
әдістемелік, техникалық, ұйымдық жақтарын. Әдістемелік аспектісі деп
кәсіпорында өнімнің өзіндік құнын есептеу амортизацияны шығару, міндеттеме
мен мүлікті бағалау үшін пайдаланатын әдістерін айтады; техникалық деп осы
әдістердің синтетикалық шоттарында көрсету сызбасы, есеп регистрлерінде осы
әдістің қалай жүзеге асқандығын айтады; ұйымдық деп осы әдістердің
бухгалтерлік қызымет тұрғысынан жүзеге асқандығын, оның кәсіпорынды басқару
құрылымындағы алатын орнын айтады. Есеп саясатының әдістемелік бөлігі нақты
шаруашылық ахуалынан, олардың қолдану тәртібінде белгіленген және
бухгалтерлік есеп стандартының бір шама рұқсатымен бухгалтерлік есепті
жүргізудің белгілі бір әдістерінен таңдап алу жолымен қалыптасады. Егер де
стандартты бухгалтерлік есепті жүргізудің кейбір обьектілері көрсетілмесе,
онда бухгалтерлік есеп бойынша нормативтік актілер мен заң талаптарына
сәйкес, кәсіпорынның өзі есеп жүргізудің процедурасын дербес әзірлей алады.
- материалдардың есебі. өндіріске жатқызылатын (немесе өндіріске
есептен шығарылатын). матералдық ресурстарының нақты өзіндік құнын анықтау
тәсілі туралы шешім қабылдау қажет: орташа өлшенген құны бойынша әдісін,
фифо әдісін, лифо әдісін немесе арнайы теңестірілген (ұқсастырылған)
әдісін таңдайды. Шауашылық жүргізуші субьекті аталған әдістердің бірін ғана
таңдай алады және ол барлық тауарлы – материалдық құндылықтарға пайдалануы
тиіс;
- басқарушы есеп. Есептің бұл түрі сыртқы пайдаланушылардың кең түрде
пайдалануына арналмаған, сонымен қоса, оның есеп беру талабына сай келетін
үйлестірілген регистрлері де жоқ, сондықтан оны ішкі бақылау мен жоспарлау
мақсатында пайдаланады. Жалпы тұрғыдан алғанда, кәсіпорын ол үшін шоттардың
бас жоспарындағы шоттарды немесе өндіріс шоттарының жүйесіне қосымша немесе
жекелеген шоттарын қолдануына болдады. Бірақ ол кезде кәсіпорынның құрамы,
құрылымы және ұйымдық ерекшеліктері ескеріледі; [12. 11-12. бет]
- өндіріске кеткен шығындар мен өнімнің өзіндік құынын калькуляциялау
есебінің әдісі. Кәсіпорын калькуляциялаумен есеп обьектісін, шығындарды
жанама мен тікелей көрсету тәртібін анықтайды. Кәсіпорын өзінің негізгі
қызыметінің сипатына байланысты өзіндік құнның калькуляциялауы мен
өндіріске кеткен әдістерінің бірін немесе бірінешеуінің үйлескен түрін
таңдай алады.
Таңдап алынған әдістердің жинақ есебі шала фарикаттық немесе шала
фабрикатсыз нұсқасымен жүргізілуі мүмкін.
- үстеме шығыстарын есептеу және тарату. Кәсіпорын №7 тауарлы-
материалдық запастардың бухгалтерлік есеп стандартында келтірілген
әдістемелік ұсыныстамасында үстеме шығыстарын құрайтын шығындар тізіміне
өндіріс қызыметінің ерекшеліктері ескере отырып, қосымшалар мен
өзгерістерді енгізуге құқылы; құрал-жабдық пен машинаны пайдалану және
күтіп ұстау шығыстары, өндірісті игеруге және дайындауға кеткен шығыстары
және басқада осындай жағдайларға кеткен шығыстары үстеме шығыстарының
құрамында, олардың үлес салмағы айтарлықтай көп болмаса онда олардың есебі
жекелеген субшоттарда жүргізілуі мүмкін; үстеме шығыстарының сметалық
мөлшерлемесін есептеудің әдістемесі мен олардың тарату тәртібі де
көрсетіледі: жоспарлы калькуляцияға енген, үстеме шығыстарының нормативтік
деңгейіне парапар (пропорцияоналды) етіп, тікелей материалдық шығыстарына
парапар етіп, тікелей нақты еңбек ақы шығыстарына парапар етіп, немесе
оңайлатылған экономикалық әдістерді пайдалану арқылы жанама шығындары
таратылады, мысалыға, бұйымның тұтыну қасиетін және оның өңдеу шығысынан
алынған күрделендірілген коэффиценттері бойынша;
- мүліктер мен міндеттемелерді түгендеу. Міндетті түгендеу мен қоса,
құндылықтардың нақты барын тексеру үшін біршама қосымша түгендеулер де
жүргізілуі мүмкін. Бұл кезде кәсіпорын олардың кезектілігін, түгендеуді
жүргізудің күнін, мүліктер мен міндеттемелердің тізімін белгілейді;
- бухгалтерлік есеп нысаны. Кәсіпорын бухгалтерлік есеп нысанын өзі
таңдай алады, олардың тізімін және есеп регистірлерін, жүйелілігін, жасау
техникасын өзара байланысын анықтайды;
- нақты (іс жүзінде) пайдаланатын шоттар жоспары. Кәсіпорын шоттардың
бас жоспарын басшылыққа ала отырып, өздеріне пайдаланатын шоттарын іріктей
алады, яғни оның құрамына кәсіпорынның қаржылық – шаруашылық қызыметін және
қаржылық жағдайын, мүліктік құрамын көрсететін синтетикалық шоттарын
енгізеді. Содан кейін синтетикаалық шоттарына тиісті суп шоттарының тізімін
жасайды. Сонымен қатар, кәсіпорын аналитикалық есептерінің де толық
номенклатуралық обьектілерін және олардың коттық белгілерін белгілейді. Бұл
кезде басқарудың, талдауын, бақылаудың және есеп берудің мақсатын
есекереді. Қажет болған жағдайда, арнайы операцияларды көрсету үшін,
шоттардың бас жоспарына кәсіпорын қосымша шоттарды пайдалануына болады.
Бірақ ол жағдайда, ол шоттардың бас жоспарында қаралған негізгі әдістемелік
қағидасын сақтауы керек;
- өндіріс ішіндегі есеп беру. Ішкі есеп беруді жүргізудің барлық
мәселесін кәсіпорынның өзі шешеді, оның кезектілігін, есеп беру нысаны мен
құрамын және есеп беру мерзімін, сондай-ақ потенциялды пайдаланушыларын,
есепті жасауға жауапты тұлғаларын анықтайды. Есеп саясатының
ұйымдастырушылық бөлігі келесідей мәселелерді қарастырады:
- бухгалтерлік қызыметтің құрылымы мен ұйымдастырушылық нысаны.
Кәсіпорын құрылымдық бөлімше ретінде, өзінде бухгалтерияны ұстау керекпе;
жоқ, әлде келісім – шарттық негізде тиісті мамандарды жалдау керекпе;
бухгалтерлік қызыметтің жұмысын қалай ұйымдастыру керек яғни есеп
персоналдарының саны қандай болуы керек, қандай бөлімдер қажет (есеп
айырысу, материалдық, өндірістік, жинақ бөлімдері), олардың бағыныштылығы
қалай болуы керек деген мәселелерді өзі шешеді. Бірақ барлық жағдайда
кәсіпорынның басшысы бухгалтерлік есептің дұрыс ұйымдастырылуына қажетті
жағдайларды жасалуы керек.
- есепті орталықтандыру деңгейі. Кәсіпорынның нақты қызыметінің
жағдайына байланысты есеп орталықтандырылған нысанда ұйымдастырылуы мүмкін,
ол кезде кәсіпорынның барлық бөлімшелері бір тұтас есептік жұмысқа
біріктіріледі; ал орталықтандырылған жағдайда, кәсіпорынның жекелеген
құрылымдық бөлімшелері дербес бухгалтерия құрып, балансқа дейінгі есеп
жұмысының барлық цикілін толығын мен аяқтап, кәсіпорынға тек балансты
жасауға тиісті мәліметтерді береді;
- ішкі өндірістік бақылау. Кәсіпорын ішкі өндірістік бақылау жүйесінің
қандай болуын және олардың басты элементтерін анықтап, олардың ішінен
алғашқы есептік құжаттарды жасап және рәсімдеп отыратын жауапты тұлғаларды
белгілеп бөліп отыруын, олардың есеп қызыметінде дер кезінде берілуін және
т.б. осы сияқты мәселелерін шешеді. Әр бір қызыметкерлердің жауап беретін
аясы мен міндеттері айхындалады.
Есеп саясатын негіздеу және таңдау кезінде барынша жалпы танылған
талаптар мен қағидалар басшылыққа алынады және оны сақтаған жағдайда
кәсіпорын үшінде, жалпы республика бойынша да шаруашылық жағдайына
беиімделген есеп саясатын қалыптастыру мүмкіндігі туады. Есеп саясатын
құрудың негізгі қағидалары мен талаптары № БЕС жан-жақты берілген. Атап
айтқанда, есеп саясатын әзірлеген кезде кәсіпорын өз мүліктері мен
міндеттемелерін басқа кәсіпорынның мүліктері мен міндеттемелерінен бөліп
көрсетуі тиіс (яғни, мүліктік жеке дараланған қағидасы бойынша), кәсіпорын
өзінің көз жетерлік болашақ кезеңінде өз қызыметін жалғастыруда көздейтін
болса, яғни өз қызыметін тоқтату жөнінде ниетінің жоқтығын білдірсе, онда
толасыздық, үздіксіздік қағидасын сақтағаны болып табылады, кәсіпорын өзі
таңдап алған бухтерлік есепті жүргізудің тәсілін жүйелі пайдаланып, тек
тиімді түзетулерді ғана жасап отырса, онда ол жүйелік қағидасын сақтағаны,
ал егерде кәсіпорында орын алған барлық шаруашылық фактілерін сол кезеңіне
жатқызатын болса, онда мерзімділігі анықталған (белгіленген) қағидасын
ұстағаны болып табылады. Бұдан басқа, мынадай талаптарды да ұстағаны жөн,
атап айтқанда:
- шаруашылық қызыметінің барлық фактілерін бухгалтерлік есепте
толығымен көрсету;
- сақтық жағдайын ұстау керек, яғни бухгалтерлік есепте жоғалту
(шығыстар) мен пассивтерді көрсетуге дайын болуы тиіс, активтер мен
табыстарға қарағанда;
- шаруашылық нысанының басымдылық мазмұнын, яғни шаруашылық
қызыметінің барлық фактілерін есепте көрсетілуін қамтамасыз ету керек,
демек оның тек құқықтық негізін ғана емес, сонымен қатар, пайда болған
шаруашылық ахуалын, оның экономикалық мазмұнында қамтуы керек;
- қайшылықсыз деп әр қилы есеп түрлерінен қалыптасқан мәліметтердің
сәйкестілігін бухгалтерлік есеп беру көрсеткіштерінің және синтетикалық,
аналитикалық есеп мәліметтерінің ұқсастылығын айтады;
- ұйымдылық (рационалдық) кәсіпорынның көлемімен, оның қызымет
масштабына лайықты келетін есепті жүргізудің қолайлығын білдіреді.
Аталған қағидалар мен талаптар кез келген ксіпорынның есептік саясатын
әзірлеу барысында оның негізін құрайды. Егер де олар толығымен сақталмаса,
оның бухгалтерлік есепті жүргізудің дұрыс еместігі ретінде танылуы және
кәсіпорынның мәліметтерінің бұрмалануы мүмкін. [23.7 – 16 бет]
Кәсіпорынның құрылымдық бөлімшелерінде бухгалтерлік есепті жүзеге асыруға
кәсіпорынның бас бухгалтері басшылық етеді. Кәсіпорын активтердің меншікті
капиталдың, міндеттемелердің және олармен жасалған шаруашылық
операцияларының екі жақты жазу тәсілімен бухгалтерлік есеп шоттарының бас
жоспары мен сәйкестендіріліп бухгалтерлік есебін жүргізген. Кәсіпорындағы
бухгалтерлік есеп 1.С. 7,7 “Бухгалтерия ” програмасы бойынша жұмыс
істемейді, Ехсеl програмасы бойынша жұмыс істейді.
ІІ- тарау “Бірлік ”селолық су пайдаланушылар кооперативіндегі бухгалтерлік
есеп стандарттары және бухгалтерлік есебінің жаңа жүйесін жүргізу.
2.1 Бухгалтерлік есеп стандарттарының рөлі
Стандарт сөзі ағылшын тілінен аударғанда үлгі, норма деген мағынаны
білдіреді. Ал бухгалтерлік есеп стандарттары дегеніміз кәсіпорындағы есеп
жұмысын дұрыс жүргізудің және құжаттарды дұрыс толтырудың ережесі болып
табылады. Әр бір осындай ереже бухгалтерлік есептің әдістері мен
тәсілдерін, мәні мен мағынасын және терминологиясын анықтайды. Бухгалтерлік
есеп пен қаржылық есеп беру стандарттарының қай – қайсының болмасын өз
мақсаты, қолданылу аясы (орны), анықтамасы, қолданысқа (күшіне) енген
уақыты және мазмұны болады.
Мақсаты. Бұл бапта стандарттың қандай мақсатқа арналып шығарылғандығы
және есеп мәселелері қысқаша баяндалады.
Қолданылу аясы (орны). Стандарттың пайдаланылатын жерлері мен қандай
жағдайда (жерлерде) қолданылмайтындығы осы бапта жазылады.
Анықтамасы. Стандарттағы келтірілген негізгі терминдерге түсініктеме
берілетін бап болып табылады.
Қолданысықа (күшіне) енген уақыты. Стандарттың қай уақыттан бастап
күшіне енетіндігі осы бапта жазылады.
Мазмұны. Бұл бапта кәсіпорынның есеп саясатына түсінік беріледі.
Кей кездерде стандарттың қосымшалары да жарыққа шығуы мүмкін. Бұл
қосымшада жаңа стандарттың басқа қай елдерде қолданылатындығы жазылып және
оған қоса мысалдар берілуі мүмкін. Бухгалтерлік есеппен қаржылық есеп беру
стандарттары халықаралық және ішкі болып екі түрге бөлінеді. Халықаралық
стандартты қаржылық есеп беру стандарттын дайындаудың (жасаудың)
халықаралық комитеті жасап шығарады. Ал ішкі бухгалтерлік есеп пен қаржылық
есеп беру стандарттары әр елде бухгалтерлік есепті жүргізу үшін, сол елдің
ішінде жасалынады. Бұл жоғарыда аталған халықаралық бухгалтерлік есеп
стандарты мен ішкі бухгалтерлік есеп стандарттының арасында тікелей
байланыс болуы қажет. Халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттын дайындау
(құру) барысында әр бір елдердегі тәжірибеде кездескен мәселелер жан-жақты
талданып, оны шешу жолдары іздестірілетін болса, әр бір ел өзінің ішкі
бухгалтерлік есеп стандарттын жасауы (құруы) барысында халықаралық
бухгалтерлік есеп стандарттын негізге алады. Бүкіл әлемдегі елдерде
қаржылық есепберуде қолданылатын бухгалтерлік есеп принциптерін бір ізге
салуға (унификациялауға) қол жеткізу үшін 1973 жылғы 29 маусымда Қаржылық
есеп беру стандартының халықаралық комитеті құрылды. Жалпы бұл ұйымның
құрылуы АҚШ, Австрия, Германия, Галландия, Жапония, Ирландия, Канада,
Мексика, Ұлыбритания және Франция сынды елдердің бухгалтерлерінің келісімге
келуімен іске асырылады. Алғашқы уақытта, яғни қаржылық есеп беру
стандартының халықаралық комитеті құрылған кезде оның құрамына жоғарыда
аталған елдердей жету білікті маман алынған болатын. Ал бүгінгі күні оның
құрамында бұл аталған елдерден басқа Үндістан, Малазия, Оңтүстік Африка
Республикасы, Швейцария, Зимбабве және т.б. елдердің өкілдері бар. Қаржылық
есеп стандартының халықаралық комитеті өздерінің жарыққа шыққан жаңа
стандарттары мен басқадай нұсқаулары, ережелері үшін табыс алып отырады.
Сонымен қатар бұл комитетке бухгалтерлердің халықаралық федарациясы,
қаржылық институттар, бухгалтерлік фирмалар және басқадай ұйымдар қаржылық
көмек көрсетіп отырады. Халықаралық қаржылық есеп беру стандартының негізгі
мақсаты - мына төмендегілерді орындай отырып қаржылық есеп беруге қол
жеткізу: [26. 16-17 беттер]
- қаржылық ақпаратты құру барысында қажетті міндеттер;
- ақпараттық жүйені құру принциптері;
- осы ақпараттардың сапалық сипаттамалары;
- қаржылық есеп берудің элементтері;
- өлшеу және мойындау критериялары.
Қаржылық есептің мақсаты – кәсіпорынның қаржылық жағдайы туралы және
қаржылық жағдайының өзгеруі туралы ақпараттар беру. Сондайы-ақ ұйымның
қаржылық есебінде мыналарға қажетті ақпараттық мәліметтердің болуы қажет:
- қаржы салымын жасау және несие беру туралы шешім қабылдауға
қажетті мәлімет;
- ұйымнныің алдағы кезеңдегі ақшалай айналымын бақылауға қажетті
мәлімет;
- ұйымға берілген ресурстар мен байланысты міндеттерін бағалауға
қажетті мәлімет;
- басқару органдарының жұмысын бағалауға қажетті мәлімет.
Қаржылық есеп ұйымның бухгалтерлік ақпараттарының алғашқы таратылым
құралы болып есептеледі. Ал бұл қаржылық есеп бухгалтерлік есептің жеті
элементінен құрылады. Элементтердің алғашқы үштігінің қатарына ұйымның
балансында көрсетілетін активтері, меншік капиталы және міндеттемесі
жатқызылады. Қалған 4 элементі кәсіпорынның қаржы – шаруашылық қызыметі
туралы есебінде көрсетілетін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1- тарау Нарықтық экономика жағдайында ауыл шаруашылығындағы су
пайдаланушылар каперетивінің алатын орны -----------------------------------
-----6
1.1 “Бірлік”кооперативінің қаржы – шаруашылық жағдайын талдау. ----------6
2. “Бірлік”кооперативіндебухгалтерлік есептің ұйымдастырылуы----------20
ІІ- тарау “Бірлік ”селолық су пайдаланушылар кооперативіндегі бухгалтерлік
есеп стандарттары және бухгалтерлік есебінің жаңа жүйесін жүргізу.
2.1 Бухгалтерлік есеп стандарттарының рөлі------------------------------- ---
-----27
2.2 Бухгалтерлік есеп жүргізудің жүйелері--------------------------- --------
-------32
ІІІ –тарау Қызымет көрсетуші кәсіпорындарда аудит жүргізудің ерекшеліктері
3.1 Аудит жайлы жалпы түсінік---------------------------- -------------------
---------46
3.2 Аудиттік бағдарлама------------------------- ----------------------------
------------56
3.3 Бухгалтерлік есеп жүргізу жолдарына аудиторлық қорытынды------------63
Қорытынды-------------------------- ----------------------------------- ------
--------------69
Пайдаланған әдебиеттер------------------------- ----------------------------
-----------72
Қосымшалар------------------------- ----------------------------------- ------
--------------74
Кіріспе
Қазақстанның бухгалтерлік есебімен салық салу жүйесінде
кәсіпорындардың нарықтық қатынастарға өту және халықаралық есеп
стандарттарына бағытталуына байланысты едәуір өзгерістер болды.
Бухгалтерлік есептің басқа түрлерінен ерекшеленетін бір қатар өзгеше
белгілері бар:
▪ Кәсіпорында жүргізілетін шаруашылық операциялардың бәрі түгел бухгал
есеп жүйесінде бейнеленеді.
▪ Бухгалтерлік есепте тек қана ақшалай түрде өлшенетін шаруашылық
операциялар көрсетіледі.
▪ Бухгалтер есепте тек қана өзіне тән арнайы әдістер (мысалы: шоттар,
қосарлы жазу, баланс) қолданылады.
Бухгалтерлік есеп кәсіпорынды басқаруда үлкен рөл атқарады, өйткені оның
қызыметі, қаржылық жағдайы туралы толық ақпарат береді. Нарықтық экономика
жағдайында бухгалтерлік есептің маңызы мен рөлі күшейе түсті. Есептеу орнын
алатын көрсеткіштер қаржы – шаруашылық нәтижелелерін талдау кезінде тек
кәсіпорының өзімен ғана емес, оның тығыз серіктестік байланысты болатын
жабдықтаушылар, тапсырыс берушілер, несие берушілер, (банкттер) және т.б.
жүргізіледі.
Қазіргі уақытта есептің көрсеткіштерін салық және қаржы органдары,
банктер пайдаланылады, ал кәсіпорынмен жасалған келісім – шарты бойынша
тексеру кезінде – аудиторлық фирмалар, кеңесшілер, заңгерлер, әсіресе
жетекшілікпен басқарудың әр түрлі деңгейлеріне қаралатын даулы мәселелерді
шешуде кәсіпорынның мүдделерін қорғау қажет болған уақыттарда пайдалады.
Сондықтанда ақпарат заң нормаларына сәйкес болуы тиіс. Ол үшін
кәсіпорынның басшысы, бас бухгалтері және материалдық құралдар мен ақша
қаражаттарына сақтаушы тұлғалар жауапты болады.
Бухгалтерлік есеп материалды-жауапты тұлғалардың қызыметі үстінен бақылау
ақпаратпен қамтамасыз ететді, ол үшін әрбір материалды-жауапты тұлға
бойынша материалдық құндылықтар мен ақша қаржаттарының есебін бөлек
жүргізеді.
Материалды-жауапты тұлғалар өздеріне бекітілген материалдық
құндылықтардың табиғи түріне жауапты болады. Ол жағдай табиғи өлшегіштерде
көлемі бойынша есеп жүргізуді болжамдайды. Мезгілді түрде бухгалтерлік есеп
мәліметтері материалды жауапты тұлғалардың есептері мен мәліметтері мен
салыстырылады.
Алайда бухгалтерлік есепте басты орынды ақша өлшегіші алады. Өйткені тек
соның жәрдемімен ғана кәсіпорындардың әртүрлі мүлкінің жалпы құнын есептеу
мүмкін.
Бухгалтерлік есептің шегінде ақпараттық жүйе макроэкономикалық
мақсаттардың обьективті анықталуын, соның ішніде Ұлттық экономиканың
өсуінің межеленген қарқындарын, инфляцияның төмендеуін, мемлекеттік
олргандар үшін есепті және шұғыл дұрыс ақпараттарының тиімділігіне жетуін,
сондай-ақ кез-келген кәсіпорынды тиімді басқаруға бағытталған.
Кәсіпорындарды басқаруды жетілдіру процесі бірінші кезекте бухгалтерлік
есепті ұйымдастырудың сапасын артыруды ұйғарады. Өйткені басқару жүйесі
тарапынан шешімдер қабылдау үрдісінің өзі қалай болғандығын ақпаратты
өңдеу мен жеткізу процесімен тығыз байланысты сонымен, бухгалтерлік есеп
ақпараттық ғана емес, тәуелсіз ұйымдастыру жүйесі ретінде де орын алады.
Нарықтық қатынастардың қазіргі жағдайында бухгалтерлік есептің негізгі
мақсаты әртүрлі деңгейдегі басқару шешімдерін, әзірлеу негіздеу,
қабылдауға, бәсекелес-субьектіні айқындауға және т.б. қажет субьектінің
шаруашылық және қаржылық қызыметі туралы сапалы және дер кезіндегі
ақпаратты қалыптастыру болып табылады.
Бухгалтерлік есеп кәсіпорынның қызыметін бейнелейді. Кооперативтің
меншігі шаруашылық құралдарының және оны қызымет көрсету процесіндегі
көздерінің қозғалысы бухгалтерлік есептің мәні болып табылады. Бухгалтерлік
есептің обьектілеріне мына процестер жатады:
▪ Қамтамасыз ету (дайындау) кәсіпорын алған шикізат, материалдар
отын және басқа материалдық қорлар, транспорттық ұйымдар мен арада
туындаған қарымқатынастар бухгалтерлік есептің обьектілері болып
саналады.
▪ өткізу, мұнда сатуға арналған өндіріс өнімдері; өткізу жөніндегі
шығындар субьектінің сатылған тауар, орындалған жұмыс, көрсетілген
қызымет үшін алғын ақшалай түсімі есептеледі.
Осы диплом жұмыстың негізгі мақсаты кәсіпорын есебінің және аудитінің
негізінен теориялық, іс-тәжірибелік тұрғыдан және заңдылық тұрғыдан
реттелуін қамтамасыз ету.
Көзделген мақсатқа жету үшін төмендегідей мәселелерді шешу қажет;
• Еңбек ақы төлеудің негізгі мәселелерін көріп шығу;
• Еңбек ақы төлеу жүйсені және формасын озық технологиялық негізінде
үйрену.
• Еңбек ақы төлеу және еңбеккерлермен есеп айырысу операцияларына
толыққанды мінездеме беру.
• Еңбек ақы есептеу сондай-ақ одан ұсталынатын ұсталымдар және
аударылатын аударымдардың заңдылығын көріп шешу.
• Кәсіпорындардың бухгалтерлік есеп жүргізуін еңбек ақы төлеудің
ұйымдастырылуының артықшылықтарын үйрену.
• Еңбек ақыны тексерудің методикасын ашып көрсету.
Зерттеудің негізгі мақсаты қызымет көрсету есебінің аудитін жүргізу.
Зерттеудің объектісі Бірлік селолық су пайдаланушылар кооперативі.
Мемлекеттік тіркеуден өткен 1998 жылы өзінің меншіктік капиталына ие
Сонымен қатар мүліктік есептеріне құқықтық иелігі белгіленген, жеке
байланысы түзіледі.
Негізгі мақсаты табыс алу мақсатында мақталық алқаптардағы су
пайдаланушыларға қызымет көрсету сонымен қатар Бірлік кооперативі ҚР-ның
заңдарына қайшы келмейтін кез-келген басқада қызыметтермен шұғылдана алады.
“Бірлік”коперативінің 1- қаңтар 2007 жылғы балансында ұзақ
мерзімді активтердің жыл басындағы қалдығы 3206 мың тенге, жыл
соңындағы қалдығы 3120 мың тенге, қалдық құнының кемейуіне әсер еткен
фактор тозу соммасының есептелгендігі. Ал ағымдағы актвтердің жыл
басындағы соммасы 21мың тенге, жыл соңына 151 мың тенгені құраған,
бұған негізінен кооперативке келіп түскен тауарлы материалдық
құндылықтар есебінен ұлғайған.
Меншікті капиталы жыл басына 3227 мың тенге, болып жыл соңына
3271 теңгені құраған бұның ұлғайуына бөлінбеген табыстың әсері тиген.
Енді біз кооперативтің қаржы шаруашылық жағдайына тоқталатын
болсақ , көрсетілген қызыметтен түскен жалпы табыс 5245740 тенгені
болған ,көрсетілген қызыметтің өзіндік құны 5201130 тенге болып ,жалпы
табыс 44610 тенгені құраған , салынған салық 13380 тенге көлемінде
есептеліп таза табыс 31230 тенге болған . Жалпы балансымен қаржы
шаруашылық жағдайын талдауда анықталғанындай кооперативтің рентабілдік
денгейі төмен екендігін байқаймыз.
1- тарау Нарықтық экономика жағдайында ауыл шаруашылығындағы су
пайдаланушылар каперетивінің алатын орны
1. “Бірлік” кооперативінің қаржы – шаруашылық жағдайын талдау.
Қаржылық есеп берудің мақсаты өз пайдаланушыларына заңды
тұлғаның қаржылық жағдайы туралы сенімді, мәнді және пайдалы
ақпараттарды беру болып табылады. Қаржылық есеп берудің
пайдланушыларының қатарына потенциалды инвесторлар, кредиторлар,
жабдықтаушылар, сатып алушылар, еңбеккерлер, сондай-ақ мемлекеттік
органдар , т.б. кіреді.
Қаржылық есеп беру басқарушы органдардың жұмысын және субъектің
ресурстарын, міндеттемелерін және ақша қаражаттарының болашақтағы
ағындарын бағалауға, несие беру бойынша шешімдерге және инвестициялық
шешімдерді қабылдауға пайдалы ақпараттарды береді.
Есеп беру мәліметтерін кәсіпорынның тиімділігін бағалау үшін, сон дай-
ақ шаруашылық қызметін талдау үшін сыртқы пайдаланушылар пайдаланады.
Осымен қоса, есеп беру кәсіпорынның шаруашылық қызметін жедел
басқару үшін қажет және ол болашақ кезеңдерді жоспарлау мен болжау
үшін басты (бастапқы) база болып табылады.
Есеп беруге қойылатын негізгі талаптар: кәсіпорын қызметінің нәтижесін
анық және объективті көрсету, барлық көрсеткіштерді бір-бірімен қатаң
түрде үйлестіру, бухгалтерлік пен жедел-статистикалық есеп берудің
сабақтастығын (үйлесімділігін) сақтау, әдістемелік және басқа да
ережелерді сақтау болып табылады.
Бұрмаланған есеп бергені үшін кәсіпорынның басшысы мен бас бухгалтері
Казахстан Республикасының әрекет етіп тұрған заңдарына сәйкес жауап
береді.
Есеп беруге қойылатын ең басты талап оның тазалығы (ашықтығы) болып
табылады, яғни акционерлер мен инвесторларға есеп берудің мәліметі
түсінікті болуы тиіс. Есеп беру белгіленген мәліметтердің мерзімінде
жасалғаны жөн. Бухгалтерлік есеп беру кәсіпорындардың өндірістік және
қаржылық қызметін бестапқы құжаттармен және есепке алу жазбаларымен
расталып, жинақталған деректерден жасалады.
Балансты және басқа да берілетін есептерді уақытында, әрі сапалы жасау
үшін бухгалтерия өндірістік бөлімшелеріндегі барлық мәліметтердің
(деректердің) құжатталуын, белгіленген материалдық және басқа
есептерін толық көлемде берілуін қамтамасыз ету керек.
Бухгалтерлік есептің ақпараттары балансқа дейін қажет өңдеулерден
өтеді.
Бұл өңдеу процесі төрт кезеңнен тұрады:
Бірінші кезең. Әр түрлі шаруашылық фактілері құжатталады (іскерлік
мәміле жасалады).
Екінші кезең. Есеп мәліметтері есеп талабына байланысты жіктеледі,
содан соң бухгалтер лік шоттарында көрсетіледі (есеп регистрлерінде
ЖО, ведомость, Бас кітап).
Үшінші кезең. Есеп жиынтығы есеп беру нысандарына көшіріледі (баланс,
қаржылық шаруашылық қызметі туралы есеп беру, ақша-қаражаттарының
қозғалысы туралы есеп беру т.б).
Төртінші кезең. ШС-нің қаржылық-шаруашалық қызметі талданады.
Жасалған баланстық және басқа берілетін есептердің көрсеткіштерінің
дәлдігін қамтамасыз ету үшін арифметикалық және логикалық тұрғыдан
мұқият тексеру керек. Баланстың сабақтастығын есепті кезеңнін
басындағы баланс баптарының деректерін ағымдағы кезеңнің осы баптағы
деректерімен салыстырып, жыл соңындағы көрсеткіштердің әрбір жолы
анықталады. Қаржы есебін беру тәртібі бухгалтерлік есептің
стандарттарымен реттеледі:
№2 “Бухгалтер лік баланс және қаржылық есептің негізгі
көрсеткіштерін ашып көрсету” (2 БЕС); “Қаржылық-шаруашылық қызметінің
нәтижесі туралы есеп беру” (3 БЕС) және “Ақша қаражатының қоғалысы
туралы есеп беру” (4 БЕС) арқылы жүзеге асады. [27. 1-2 бет]
Жылдық есептің меншік иелерінде (қатысушыларында, құралтайшыларында)
немесе құрылтай құжаттарында көрсетілген мәліметтері бойынша тиісті
органдарға: салық инспекциясына (кәсіпорынның тұрған жері бойынша);
жергілікті қаржы органына, мемлекеттік статистика органдарына есеп
береді.
Кәсіпорындардың шаруашылық қызметінің нәтижелерін, мүлік пен қаржы
жағдайы туралы жылдық бухгалтерлік есептерін мүдделі пайдаланушылар
үшін жариялауға жол ашық.
Бухгалтерлік есепте жазбаларға өзгеріс енгізу жағдайы туындаса, осы
жылға және өткен жылға қатысты берілген есептер мен баланс
деректерінің барлығын түзетуді қажет деп. тапса, онда ол есепті айдан
кейінгі бір інші айда жасалады, сонда тиісті түзетулер көрініс береді.
Өткен жыл үшін берілген жылдық бухгалтерлік есептер мен баланс тар
деректерінің түзетілуі, сол жыл үшін берілген есептер мен баланстар
бекітілгенге дейін жасалады. Мұндайда өткен жылғы желтоқсан айында
есепке алынған деректерге қажетті түзетулер енгізілуі мүмкін.
Бухгалтерлік есеп шаруашылық қаражаттарының құрамындағы және оларды
көздеріндегі болған барлық өзгерістерді, шаруашылық процестерін және
олардың нәтижесін толық және дер кезінде көрсетуге арналған. Есеп
мәліметі қолда бар нақты шаруашылық қаражаттарына және олардың жабу
көздеріне сәйкес келуї тиіс, бірақ іс жүзінде есеп мәліметтері шын
мәліметтер мен үйлесе бермейді, яғни олардың арасында алшақтық орын
алу мүмкін. Аталған алшақтық табиғи азаюдың, тасмалдаудың, қайта
сорталудың нәтижесінде, өлшегіш құрал-жабдықтарының дұрыцс
көрсетпеунен, операцияларды рәсімдеу кезінде жіберілген қателіктерден,
т.б салдарынан болуы мүмкін.
Ал бұл жыл сайын нақты қолда бар құндылықтардың мәліметін есеп
мәліметтерімен салыстырып отыруды қажет етеді, және ол есеп айырысуды
дәлдеу (анықтау) үшін де қажет. Тексерудің мұндай турін түгендеу
(немесе түгелдеу) деп. атаймыз.
Түгендеу (немесе түгелдеу)- бұл бухгалтерлік есеп әдісінің бастр
элементтерінің бірі, ол есеп айырысудың ақша қаражаттарының,
аяқталмаған өндірістің, тауарлы-материалдық құндылықтардың,
материалдық емес активтердің, негізгі құралдардың нақты қолда барын
тексеруін және олардың есеп мәліметтерінің салыстыруын көздейді.
Меншік түріне (нысанына), қызмет түріне және жұмыс істеу тәртібіне
қарамастан, он барлық кәсіпорын жүргізіледі. Ол құжаттаудың міндетті
қосымшасы болып табылады. Тек сонын көмегімен шаруашылықта болатын әрі
жасалатын барлық шаруашылық құбылыстар бухгалтерлік есепте көрініс
табады. Ол өзінің қамту жағдайына арап екіге бөлінеді: толық және
ішінара болады.
Қаржылық есеп берудің құрамына бухгалтерлік баланс, шаруашылық-
қаржылық қызметінің нәтижесі турады есеп беру, ақша қаражатының
қозғалысы турады есеп және түсіндірме хаттамасы (жазбасы) кіреді.
Қаржылық есеп берудіңмақсаты пайдаланушыларды есептік
кезеңдегіқызметінің нәтижесі мен қаржылық жағдайы туралы пайдалы, әрі
мәнді және сенімді ақпараттармен қамтамасыз ету болып табылады.
Бірақ қаржылық ақпараттарды пайдаланушылар кәсіпорынның қызметі туралы
әрқилы мәліметтерді қажет, мысалға:
-инвесторлар - жасаған инвестициясының тәуекелділік дәрежесі олардың
алатын табысына қаншалықты пара-пар келетіндігін анықтау үшін;
кәсіпорынға салған инвестициясын сатудың немесе соған соған сәйкес
активтерін сатып алудың, немесе өз үлесін сақтаудың қажеттілігі
анықтау үшін; кәсіпорынның келекшектегі күтілетін дивидендтерді төлеу
қабілеттілігін анықтау үшін қажет ақпараттарды талап етеді;
-кредитор – алған қарызын және төленетін пайызын өтеу қабілеттілігін
(мүмкіндігін) анықтау үшін қажет ақпараттарды талап етеді;
-жабдықтаушылар – кредиторлық қарызды дер кезінде өтей алатын
қабілетін тексеру үшін қажет ақпараттарды талап етеді;
-сатып алушы – кәсіпорын қандай кезеңде өз қызметін жалғастыра
алатындығы жөніндегі ақпараттарға мүдделі болып келеді;
-қызметкерлер – кәсіпорынның тұрақты әрі рентабельді болғанына
мүдделі, өйткені олар, өзініің еңбек ақысын және басқа жеңілдіктеріне
мен төлемін алады, ал акционерлер- тұрақты түрде дивидент алып тұруын
көздейді;
-Мемлекеттік органдар – кәсіпорынның тұрақты әрі рентабельді жұмыс
істегеніне мүдделі, өйткені олар солардың көмегімен экономикалық
саясатты (салық шараларын қоса алғанда) жүзеге асырады, сон дай-ақ
статистикалық мәліметтерді жинайды.
-Жұртшылық – жұмыс орынын табу мақсатында қажетті ақпараттарды елді
мекенді аймақты дамутуға керек ақпараттарды жинауға мүдделі болып
келеді.
Қаржылық есеп беру кәсіпорынның инвестициялық саясатын жасауға,
несиелеу аясын дұрыс қалыптастыруға, болашақ ақша қаражаттарының
ағының бағалауға, кәсіпорынның міндеттемесімен ресурстарын бағалауға
және олардың басқарушы органдарын қызметіне қажет ақпараттар мен
қамтамасыз етуге өзге септігін тигізеді.
Кәсіпорынның қаржылық есеп беруін әрқилы пайдаланушылардың әртүрлі
мүдде бойынша пайдалануы кәсіпорынның сол жалпы талапқа сай келуі үшін
оның қызметіне капиталдың жеткілікті болғаны абзал . Сондықтан олардың
негізгі талабы (басқа жағдайлары бірдей болғанда): кәсіпорыннан алған
меншік капиталы мен басқа инвестициясы туралы ақпараттар оларды
қанағаттандыруы тиіс.
Бұл ереже барлық пайдаланушылардың мүддесіне ортақ әрі сай келетін
апарат балып саналады. Жалпы алғанда, пайдаланушылар келесі
ақпараттарға мүдделі болып келеді.
Қаржылық есеп беру өзара байланысы, өйткені ондағы шаруашылықтың бір
ғана операциясы әртүрлі факт імен көрініс табады. Әрбір есеп беру
әртүрлі ақпаратты береді, ал он сол немесе басқаша күйінде шаруашылық
жүргізуші субьект пайдаланылады.
Қаржылық есеп пайдаланушылар үшін айқын, түсінікті болуы және барлық
мәнді ақпараттарды ашуг тиіс. Қажет болған кезде түсініктеме
хаттамасында (жазбасында) баптардың жіктемесі мен ақша қаражаттары
туралы қосымша мәліметтер арқылы олардың мазмұнын түсіндіру керек.
Қаржылық есеп беру де заңды тұлғалардың атауы, тұрған жері, есеп беру
кезеңі мен күні көрсетілуі тиіс. Сондай-ақ, ұйымның қызмет түрі, заңды
нысаны, өлшем бірлігі келтірілуі тиіс.
Қаржылық есеп беру өткен кезеңдердің мәліметтерімен салыстырылады.
Есеп беру Қазақстан Республикасының валютасында жасалады, өлшем
бірлігі- мың теңге. Жылдық есеғп берудің есептік кезеңі болып толық
календарлық жыл саналады; ал жаңадан құрылған субьектілер үшін- заңды
тұлға ретінде статусын алған күнінен бастап есепті жылдың 31-ші
желтоқсанына дейін саналады. Меншік иесінің есеп берудің басқа да
кезеңдігін белгілеуге құқығы бар (жылына бір реттен кем болмауы
керек).[23. 491-492 беттер]
Қаржылық есеп берудің элементтері. Қаржылық есеп беру мәміленің және
басқа да оқиғаның нәтижесін классқа топтастырып, экономикалық
мазмұнына сәйкес көрсетіледі. Экономикалық мазмұн қаржылық есеп
берудің элементтері болып табылады.
Актив-бұл құндық бағасы бар субьекттің құқығы мен жеке мүліктік және
мүліктік емес игілігі.
Активтер болашақта жүзеге асатын экономикалық олжа ретінде
көрсетіледі. Ол өткен мәміленің немесе басқа оқиғаның нәтижесі болып
табылады, бірақ ол өздігінен активтің пайда болуына әкелмейді. Актив
өнімді (жұмысты, қызметті) өндіру үшін, сондай-ақ өндірісті басқару
және басқа мақсаттыр үшін пайдаланылады. Болашақ экономикалық ложа
ретінде жүзеге асатын активтер өндірісте және күрделі құрылыста
сатылуын немесе басқа активтерге айырбасталуы, кәсіпоынның
міндеттемесін өтеу үшін қолданылуы, меншік иелерінің арасында бөлінуі
мүмкін. Активтердің физикалық нысаны да бар болуы мүмкін (ғимараттар,
қондырғылар, машиналар т.б.) және ондай нысаны болмауы да мүмкін
(лицензия, “ноу-хау”, гудвіл және т.б.); сондай-ақ активтер дебиторлық
қарыз іспеттес те болып келуї мүкін. Шаруашылық жүргізуші субьекттің
активтерге меншік құқығы болуы да және оның болмауы да мүмкін (жалға
берілген мүліктер, консигнацияға немесе қайта өңдеуге қабылданған
тауарлар т.б.), бірақ сол активтер кәсіпорынның өз меншігіне жатпаса
да, олардың сақталуын қамтамасыз етеді және оларды пайдаланудан
алынатын олжаны бақылай алады. Жаңа активтерді жасау мен оларға
жұмсалған шығыстардың арасында тікелей байланыс болады, бірақ олар
уақыт кеңістігінде әр уақытта бір-бірімен тұспа-тұс келе бермейді
(мысалға, аяқталмаған құрылыс, көп жылдық екпе ағаштарын егу және
негізгі табынды қалыптастыру). Бұл жағдайда шығын тек болашақ олжаны
іздестіру үшін жасалғандығын көрсетеді (пайдалануға берілген
обьектіден, көп жылдық екпе ағаштарын пайдаланудан, малды өсіруден),
бірақ бұл активтердің түпкілікті өз арналымдарына сәйкестігін
көрсетпейді.
Міндеттемелер – бұл өткен мәміленің нәтижесі, ол жүзеге асқандықтан
қарызданушының міндеттемесінің пайда болғанын, белгілі бір әрекеттің
кредитор пайдасына жасалатындығын көрсетеді: қарызды төлеу немесе одан
бас тарту, ал кредитор қарызданушыдан өз міндетемесін орындалуын талап
етуге құқығы бар. Міндеттеменің осы шақтағысы мен болашақтағысының
жігін ашу қажет.Субьекттің болашақта активтерді алу ниеті
міндеттеменің пайда болуына әкелмейді. Міндеттеме тек актив алынған
кезде немесе субьект келісім – шарттық қатынасқа отырған кезде пайда
болады. Міндеттеме оны төлеу жолымен өтеледі, немесе басқа активті
берген кезде жойылуы мүмкін. Сондай-ақ міндеттемеден кредитордың өзі
бас тартқан кезде ол өтелген болып саналалды (сот шешімі бойынша,
немесе іздестіру мерзімі өтіп кетсе).
Меншік капиталы- бұл субьектінің міндеттемесі шегерілген активі.
Бухгалтерлік есепте ол бірнеше классқа бөлінеді: жарлық капиталы,
қосымша төленген капиталы, резервтік капитал, таратылған табыс.
Қаржылық есеп беруді пайдаланушылар үшін бұндай бөліну, шаруашылық
қызметін талдаған кезде қажет. Егер де баланс пасивінің құрылымында
меншік капиталының үлес салмағы көп болса, онда ол субьектінің
қаржылық жағдайының тұрақтылығын көрсетеді.
Қаржылық нәтижесі- бұл есепті жылдағы кәсіпорының қаржылық-шаруашылық
қызметінің нәтижесі (шығыс пен батыстың айырмасы). Қаржылық нәтижесін
өлшеу элементі: табыс пен шығыс болып табылады.
Табыс – бұл есепті кезеңдегі активтердің өсуі, не міндемелердің азаюы,
шығыс- бұл есептік мезеңде активтердің азаюы не міндеттемелердің
көбеюі (өсуі). Бұл жерде иеленушілердің жарлық капиталына салған
салымы субьекттің табысы болып табылады, ал субьект иелеріне меншік
капиталын таратып беру-шығыс болып танылады.
Қаржылық есеп беруде шаруашылық жүргізуші субьект қызмет түрінде
(өндірісіне) қаракп табыс пен шығысты бөліп көрсетуіне болады.
Мысалға, өнеркәсіп өндірісі, делдалдық қызмет, аул шаруашылық қызметі
бойынша және т.б, сондай-ақ табыс пен шығысты әдеттегі қызметі мен
төтенше жағдайдан алатын табыстары немесе шығыстары бойынша бөлуі
мүмкін.
Табыстар – бұл субьектінің негізгі және негізгі емес қызметінің
нәтижесі. Негізгі қызметтен алатын табыстардың қатарына: өнімді,
жұмысты, қызметті сатқаннан алынған табысы; сондай-ақ тауарлы –
материалдық құндылықтардын, жалға беруде инвестициялық қызметтерден
түсетін табыстары жатады. Ал негізгі емес қызметтен түсетін
табыстардың қатарына: негізгі құралды, материалдық емес активтерді,
бағалы қағаздарды (акцияф бойынша табыс және пайз түріндегі табыс)
сатқаннан және бағамдық айырмадан түскен табыстары жатады.
Шығыстар - өнімді өндірумен, жұмысты атқарумен, қызметті көрсетімен
байланысты шығындар, негізгі және негізіг емес қызметтен шеккен
зияндар және төтенше жаңадан туындаған шығындары. Шығыстар, әдетте,
шығыс (отток) нысанын қабылдайды немесе активтердің пайдалануын
көрсетеді (ақша қаражаттары материалдық запастар, негізгі құралдар
т.б) Зиян экономикалық олжаның азайғанын көрсетеді. Зиян өз табиғаты
бойынша, шығыстан айтарлықтай ерекшеленбеді және ол жеке элемент болып
та саналмайды. [12. 492-496 беттер]
“ Бірлік ”селолық су пайдаланушылар кооперативінің 1-қаңтар 2007 жылғы
бухгалтерлік балансы.
Кесте -1
Қатар Жыл Жыл
саны басына соңына
Актив
1 2 3 4
1Ұзақ мерзімді активтер
Материалдық емес активтер
Бастапқы құны 10
Амортизациясы 11
Қалдық құны 12
Негізгі құралдар
Бастапқы құны 20 3416 3416
Амортизациясы 21 210 296
Қалдық құны 22 3206 3120
Аяқталмаған құрылыс 30
Инвестиция 40
Ұзақ мерзімді дебиторлық қарыздар 50
Есепті жылдың (шығыны ) зияны 60
70
Жиыны 90 3206 3120
2. Ағымдағы активтер
Тауарлы – материалдық қорлар
Материалдар 100 21 151
Аяқталмаған өндіріс 101
Тауарлар 102
Дайын өнімдер 110
Басқалары 120
Дебиторлық қарыздар
Сатып алушылармен тапсырыс берушілердің 130
қарыздары
Еншілес серістіктердің қарыздары 140
Басқада дебиторлық қарыздар 150
Осыдан :
ҚҚС 151
Алдағы кезең шығыстары 160
Берілген аванстары 170
Қаржылық инвестиция 180
Ақша қаражаттары 190
Осыдан:
Есеп айырысу шотындағы ақшалар 191
Жолдағы ақшалар 200
Валюталық шоттағы ақшалар 210
Басқада ағымд ағымдағы активтер 220
Жиыны 230 21 151
Барлығы 240 3227 3271
Пассив Қатар Жыл Жыл
саны басына соңына
1 2 3 4
1Меншікті капитал
Материалдық емес активтер
Жарғылық капитал 300 3197 3127
310
320
Қосымша төленген капитал 330
Қосымша төленбеген капитал 340
Резервтік капитал 350
Бөлінбеген табыс (жабылмаған зиян) 30 74
Өткен жылдардағы 360
Есепті жылдардағы 370
380
Жиыны 390 3227 3271
2. Ұзақ мерзімді міндеттемелер
Ұзақ мерзімді несиелер 400
Ұзақ мерзімді кредиторлық қарыздар 410
Мерзімі ұзартылған салықтар 420
Жиыны 430
3.Ағымдағы міндеттемелер
Қысқа мерзімді несие 440
Кредиторлық қарыздар
Бюджетпен есеп айырысу 450
Осыдан :
ҚҚС 451
Еншілес серіктіктестіктердің қарызы 460
Бюджеттен тыс төлемдермен есеп айырысу 470
Алынған аванстар 480
Мердігерлермен есеп айырысу 490
Қызыметкерлермен еңбекақы бойынша есеп 500
айырысу
Жұмысшыларға есептеліеген демалыс ақысы 510
бойынша қарызы
Басқада кредиторлық қарыздар 520
Басқалары 530
Жиыны 540
Барлығы 550 3227 3271
“Бірлік” ССПК-нің 2006 жылғы қаржы –шаруашылық жағдайының нәтежиесі
туралы есеп.
Көрсеткіштердің атауы Қатар Табыс Шығыс
саны
Көрсетілген қызыметтен түскен табыс 1 5245740
Көрсетілген қызыметтің өзіндік құны 2 5201130
Жалпы табыс 3 44610
Кезең шығыстары, барлығы 4
Негізгі табыс 5 44610
Негізгі емес қызыметтен түскен табыс 6
Салық салынғанға дейінгі табыс 7 44610
Табыс көзінен алынатын салық 8 13380
Салық салынғаннан кейінгі табыс 9 31230
Төтенше жағдайдан шеккен зиян 10
Таза табыс 11 31230
“Бірлік”коперативінің 1- қаңтар 2007 жылғы балансында ұзақ
мерзімді активтердің жыл басындағы қалдығы 3206 мың тенге, жыл
соңындағы қалдығы 3120 мың тенге, қалдық құнының кемейуіне әсер еткен
фактор тозу соммасының есептелгендігі. Ал ағымдағы актвтердің жыл
басындағы соммасы 21мың тенге, жыл соңына 151 мың тенгені құраған,
бұған негізінен кооперативке келіп түскен тауарлы материалдық
құндылықтар есебінен ұлғайған.
Меншікті капиталы жыл басына 3227 мың тенге, болып жыл соңына
3271 теңгені құраған бұның ұлғайуына бөлінбеген табыстың әсері тиген.
Енді біз кооперативтің қаржы шаруашылық жағдайына тоқталатын
болсақ , көрсетілген қызыметтен түскен жалпы табыс 5245740 тенгені
болған ,көрсетілген қызыметтің өзіндік құны 5201130 тенге болып ,жалпы
табыс 44610 тенгені құраған , салынған салық 13380 тенге көлемінде
есептеліп таза табыс 31230 тенге болған . Жалпы балансымен қаржы
шаруашылық жағдайын талдауда анықталғанындай кооперативтің рентабілдік
денгейі төмен екендігін байқаймыз. [27. 1-3 беттер]
1.2 “Бірлік”кооперативінде бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуы.
Қазақстан Республикасының аймағындағы әрекет етіп тұрған барлық
субьектілерге (Қазақстан Республикасының аймағындағы тіркелген резиденттік
емес өкілдіктер мен филиалдар, заңды тұлғалар, кәсіпкерлік қызыметпен
шұғылданатын жеке тұлғалар) қаржылық есеп беруді және бухгалтерлік есепті
жүргізу міндеттілігі жүктеледі. Сот алдында жауап беретін және сотқа
шағымдана алатын, өз атынан жеке мүліктік емес және мүліктік құқын жүзеге
асыра алатын, сол мүліктерді өз қалауынша оперативтік тұрғыдан басқара
алатын немесе шаруашылықты жүргізуге меншік құқығы бар ұйымдарды заңды
тұлғалар деп атайды немесе солай деп танылады.
Өндірістік кооперативне жататындар:
Бірлескен кәсіпкерлік қызымет үшін мүшелік негізінде, олар өзінің
еңбек етуімен қатысуының негізінде және мүліктік пайларының мүшесі ретінде
біріктірудің негізінде құрылған азаматтық ерікті бірлестік. Кооператив
мүшесі екіден кем болмауы тиіс. Кооператив мүшелері зайда қаралған тәртіп
пен қосымша міндеттемелер бойынша жауапкершілікте болады.
Қазақстанның бухгалтерлік есеп стандарттарында және ол бойынша
жасалған әдістемелік ұсыныстарында басқарушылық пен қаржылық есебін
жүргізудің қоғамдық тұрғысынан танылған тәсілдері мен әдістері, ережелері
мен қағидалары белгіленген, онда әрбір кәсіпорындардың техникалық базасына,
олардың шешетін міндеттемелерінің күрделілігіне, басқарушы қызыметкерлердің
біліктілігіне қарап нақтыланған. [12. 7 бет]
Кәсіпорынның бастапқы бақылауын жүзеге асыру үшін таңдап алынған
тәсілдер жиынтығы, құндық өлшемдері, ағымдағы топтастыруы және бухгалтерлік
есептегі шаруашылық қызыметіне жасалған қорытынды шолу фактілері
кәсіпорынның есептік саясатында көрініс табуы тиіс. Басқаша айтқанда,
есептік саясат – бұл бухгалтерлік есептің әдісін жүзеге асыратын тетігі.
Бухгалтерлік есеп жүйесін жүргізудің жалпы қағидасы мен ережесі нормативтік
– құқықтық құжаттарда бегіленген.
Оларды жүзеге асыру барысында нақты кәсіпорынның есептік саясаты
келесідей жорамалдардан алынған жөн:
- кәсіпорын өз мүлкімен өзімен - өзі болушылығы (кәсіпорын өз
баланссында тек заң бойынша танылған мүліктерді ғана көрсетеді, ал қалған
барлық құндылықтар мен міндеттемелер балансттан тыс шоттарды есепке
алынады);
- толасыз қызыметті (есеп саясатының мәселесі бойынша қандайда бір
қабылданатын шешім, кәсіпорын өз қызыметін болашақ кезеңде тоқтатпайтындығы
немесе қызымет масштабын қысқартпайтындығы басшылыққа алынуы керек);
- есеп саясатын пайдаланудың жүйелілігі (шаруашылық операциясын
көрсету әдісінің тұрақтылығы, есеп беру жылының барысында міндеттеме мен
мүлікті бағалау, сондай-ақ бір есептік жылдан басқасына өткен кезде де);
- шаруашылық қызыметіндегі фактілердің мерзімділік анықтылығы (әр
фактілердің түскен немесе төленген кезіне қарамастан, олар өзінің
орындалған немесе орын алған кезеңіне жатқызылуы керек).
Пайдаланатын есеп саясатының басты міндеті мен негізгі арналымы –
кәсіпорынның қызыметін барынша пара-пар көрсету, іс мүддесі үшін осы
қызыметтің тиімділігін реттеу мақсатында толық, обьективті және шынайы
ақпарат пен қаптастыру. Ол есеп процесінің барлық тараптарын қамтуы керек:
әдістемелік, техникалық, ұйымдық жақтарын. Әдістемелік аспектісі деп
кәсіпорында өнімнің өзіндік құнын есептеу амортизацияны шығару, міндеттеме
мен мүлікті бағалау үшін пайдаланатын әдістерін айтады; техникалық деп осы
әдістердің синтетикалық шоттарында көрсету сызбасы, есеп регистрлерінде осы
әдістің қалай жүзеге асқандығын айтады; ұйымдық деп осы әдістердің
бухгалтерлік қызымет тұрғысынан жүзеге асқандығын, оның кәсіпорынды басқару
құрылымындағы алатын орнын айтады. Есеп саясатының әдістемелік бөлігі нақты
шаруашылық ахуалынан, олардың қолдану тәртібінде белгіленген және
бухгалтерлік есеп стандартының бір шама рұқсатымен бухгалтерлік есепті
жүргізудің белгілі бір әдістерінен таңдап алу жолымен қалыптасады. Егер де
стандартты бухгалтерлік есепті жүргізудің кейбір обьектілері көрсетілмесе,
онда бухгалтерлік есеп бойынша нормативтік актілер мен заң талаптарына
сәйкес, кәсіпорынның өзі есеп жүргізудің процедурасын дербес әзірлей алады.
- материалдардың есебі. өндіріске жатқызылатын (немесе өндіріске
есептен шығарылатын). матералдық ресурстарының нақты өзіндік құнын анықтау
тәсілі туралы шешім қабылдау қажет: орташа өлшенген құны бойынша әдісін,
фифо әдісін, лифо әдісін немесе арнайы теңестірілген (ұқсастырылған)
әдісін таңдайды. Шауашылық жүргізуші субьекті аталған әдістердің бірін ғана
таңдай алады және ол барлық тауарлы – материалдық құндылықтарға пайдалануы
тиіс;
- басқарушы есеп. Есептің бұл түрі сыртқы пайдаланушылардың кең түрде
пайдалануына арналмаған, сонымен қоса, оның есеп беру талабына сай келетін
үйлестірілген регистрлері де жоқ, сондықтан оны ішкі бақылау мен жоспарлау
мақсатында пайдаланады. Жалпы тұрғыдан алғанда, кәсіпорын ол үшін шоттардың
бас жоспарындағы шоттарды немесе өндіріс шоттарының жүйесіне қосымша немесе
жекелеген шоттарын қолдануына болдады. Бірақ ол кезде кәсіпорынның құрамы,
құрылымы және ұйымдық ерекшеліктері ескеріледі; [12. 11-12. бет]
- өндіріске кеткен шығындар мен өнімнің өзіндік құынын калькуляциялау
есебінің әдісі. Кәсіпорын калькуляциялаумен есеп обьектісін, шығындарды
жанама мен тікелей көрсету тәртібін анықтайды. Кәсіпорын өзінің негізгі
қызыметінің сипатына байланысты өзіндік құнның калькуляциялауы мен
өндіріске кеткен әдістерінің бірін немесе бірінешеуінің үйлескен түрін
таңдай алады.
Таңдап алынған әдістердің жинақ есебі шала фарикаттық немесе шала
фабрикатсыз нұсқасымен жүргізілуі мүмкін.
- үстеме шығыстарын есептеу және тарату. Кәсіпорын №7 тауарлы-
материалдық запастардың бухгалтерлік есеп стандартында келтірілген
әдістемелік ұсыныстамасында үстеме шығыстарын құрайтын шығындар тізіміне
өндіріс қызыметінің ерекшеліктері ескере отырып, қосымшалар мен
өзгерістерді енгізуге құқылы; құрал-жабдық пен машинаны пайдалану және
күтіп ұстау шығыстары, өндірісті игеруге және дайындауға кеткен шығыстары
және басқада осындай жағдайларға кеткен шығыстары үстеме шығыстарының
құрамында, олардың үлес салмағы айтарлықтай көп болмаса онда олардың есебі
жекелеген субшоттарда жүргізілуі мүмкін; үстеме шығыстарының сметалық
мөлшерлемесін есептеудің әдістемесі мен олардың тарату тәртібі де
көрсетіледі: жоспарлы калькуляцияға енген, үстеме шығыстарының нормативтік
деңгейіне парапар (пропорцияоналды) етіп, тікелей материалдық шығыстарына
парапар етіп, тікелей нақты еңбек ақы шығыстарына парапар етіп, немесе
оңайлатылған экономикалық әдістерді пайдалану арқылы жанама шығындары
таратылады, мысалыға, бұйымның тұтыну қасиетін және оның өңдеу шығысынан
алынған күрделендірілген коэффиценттері бойынша;
- мүліктер мен міндеттемелерді түгендеу. Міндетті түгендеу мен қоса,
құндылықтардың нақты барын тексеру үшін біршама қосымша түгендеулер де
жүргізілуі мүмкін. Бұл кезде кәсіпорын олардың кезектілігін, түгендеуді
жүргізудің күнін, мүліктер мен міндеттемелердің тізімін белгілейді;
- бухгалтерлік есеп нысаны. Кәсіпорын бухгалтерлік есеп нысанын өзі
таңдай алады, олардың тізімін және есеп регистірлерін, жүйелілігін, жасау
техникасын өзара байланысын анықтайды;
- нақты (іс жүзінде) пайдаланатын шоттар жоспары. Кәсіпорын шоттардың
бас жоспарын басшылыққа ала отырып, өздеріне пайдаланатын шоттарын іріктей
алады, яғни оның құрамына кәсіпорынның қаржылық – шаруашылық қызыметін және
қаржылық жағдайын, мүліктік құрамын көрсететін синтетикалық шоттарын
енгізеді. Содан кейін синтетикаалық шоттарына тиісті суп шоттарының тізімін
жасайды. Сонымен қатар, кәсіпорын аналитикалық есептерінің де толық
номенклатуралық обьектілерін және олардың коттық белгілерін белгілейді. Бұл
кезде басқарудың, талдауын, бақылаудың және есеп берудің мақсатын
есекереді. Қажет болған жағдайда, арнайы операцияларды көрсету үшін,
шоттардың бас жоспарына кәсіпорын қосымша шоттарды пайдалануына болады.
Бірақ ол жағдайда, ол шоттардың бас жоспарында қаралған негізгі әдістемелік
қағидасын сақтауы керек;
- өндіріс ішіндегі есеп беру. Ішкі есеп беруді жүргізудің барлық
мәселесін кәсіпорынның өзі шешеді, оның кезектілігін, есеп беру нысаны мен
құрамын және есеп беру мерзімін, сондай-ақ потенциялды пайдаланушыларын,
есепті жасауға жауапты тұлғаларын анықтайды. Есеп саясатының
ұйымдастырушылық бөлігі келесідей мәселелерді қарастырады:
- бухгалтерлік қызыметтің құрылымы мен ұйымдастырушылық нысаны.
Кәсіпорын құрылымдық бөлімше ретінде, өзінде бухгалтерияны ұстау керекпе;
жоқ, әлде келісім – шарттық негізде тиісті мамандарды жалдау керекпе;
бухгалтерлік қызыметтің жұмысын қалай ұйымдастыру керек яғни есеп
персоналдарының саны қандай болуы керек, қандай бөлімдер қажет (есеп
айырысу, материалдық, өндірістік, жинақ бөлімдері), олардың бағыныштылығы
қалай болуы керек деген мәселелерді өзі шешеді. Бірақ барлық жағдайда
кәсіпорынның басшысы бухгалтерлік есептің дұрыс ұйымдастырылуына қажетті
жағдайларды жасалуы керек.
- есепті орталықтандыру деңгейі. Кәсіпорынның нақты қызыметінің
жағдайына байланысты есеп орталықтандырылған нысанда ұйымдастырылуы мүмкін,
ол кезде кәсіпорынның барлық бөлімшелері бір тұтас есептік жұмысқа
біріктіріледі; ал орталықтандырылған жағдайда, кәсіпорынның жекелеген
құрылымдық бөлімшелері дербес бухгалтерия құрып, балансқа дейінгі есеп
жұмысының барлық цикілін толығын мен аяқтап, кәсіпорынға тек балансты
жасауға тиісті мәліметтерді береді;
- ішкі өндірістік бақылау. Кәсіпорын ішкі өндірістік бақылау жүйесінің
қандай болуын және олардың басты элементтерін анықтап, олардың ішінен
алғашқы есептік құжаттарды жасап және рәсімдеп отыратын жауапты тұлғаларды
белгілеп бөліп отыруын, олардың есеп қызыметінде дер кезінде берілуін және
т.б. осы сияқты мәселелерін шешеді. Әр бір қызыметкерлердің жауап беретін
аясы мен міндеттері айхындалады.
Есеп саясатын негіздеу және таңдау кезінде барынша жалпы танылған
талаптар мен қағидалар басшылыққа алынады және оны сақтаған жағдайда
кәсіпорын үшінде, жалпы республика бойынша да шаруашылық жағдайына
беиімделген есеп саясатын қалыптастыру мүмкіндігі туады. Есеп саясатын
құрудың негізгі қағидалары мен талаптары № БЕС жан-жақты берілген. Атап
айтқанда, есеп саясатын әзірлеген кезде кәсіпорын өз мүліктері мен
міндеттемелерін басқа кәсіпорынның мүліктері мен міндеттемелерінен бөліп
көрсетуі тиіс (яғни, мүліктік жеке дараланған қағидасы бойынша), кәсіпорын
өзінің көз жетерлік болашақ кезеңінде өз қызыметін жалғастыруда көздейтін
болса, яғни өз қызыметін тоқтату жөнінде ниетінің жоқтығын білдірсе, онда
толасыздық, үздіксіздік қағидасын сақтағаны болып табылады, кәсіпорын өзі
таңдап алған бухтерлік есепті жүргізудің тәсілін жүйелі пайдаланып, тек
тиімді түзетулерді ғана жасап отырса, онда ол жүйелік қағидасын сақтағаны,
ал егерде кәсіпорында орын алған барлық шаруашылық фактілерін сол кезеңіне
жатқызатын болса, онда мерзімділігі анықталған (белгіленген) қағидасын
ұстағаны болып табылады. Бұдан басқа, мынадай талаптарды да ұстағаны жөн,
атап айтқанда:
- шаруашылық қызыметінің барлық фактілерін бухгалтерлік есепте
толығымен көрсету;
- сақтық жағдайын ұстау керек, яғни бухгалтерлік есепте жоғалту
(шығыстар) мен пассивтерді көрсетуге дайын болуы тиіс, активтер мен
табыстарға қарағанда;
- шаруашылық нысанының басымдылық мазмұнын, яғни шаруашылық
қызыметінің барлық фактілерін есепте көрсетілуін қамтамасыз ету керек,
демек оның тек құқықтық негізін ғана емес, сонымен қатар, пайда болған
шаруашылық ахуалын, оның экономикалық мазмұнында қамтуы керек;
- қайшылықсыз деп әр қилы есеп түрлерінен қалыптасқан мәліметтердің
сәйкестілігін бухгалтерлік есеп беру көрсеткіштерінің және синтетикалық,
аналитикалық есеп мәліметтерінің ұқсастылығын айтады;
- ұйымдылық (рационалдық) кәсіпорынның көлемімен, оның қызымет
масштабына лайықты келетін есепті жүргізудің қолайлығын білдіреді.
Аталған қағидалар мен талаптар кез келген ксіпорынның есептік саясатын
әзірлеу барысында оның негізін құрайды. Егер де олар толығымен сақталмаса,
оның бухгалтерлік есепті жүргізудің дұрыс еместігі ретінде танылуы және
кәсіпорынның мәліметтерінің бұрмалануы мүмкін. [23.7 – 16 бет]
Кәсіпорынның құрылымдық бөлімшелерінде бухгалтерлік есепті жүзеге асыруға
кәсіпорынның бас бухгалтері басшылық етеді. Кәсіпорын активтердің меншікті
капиталдың, міндеттемелердің және олармен жасалған шаруашылық
операцияларының екі жақты жазу тәсілімен бухгалтерлік есеп шоттарының бас
жоспары мен сәйкестендіріліп бухгалтерлік есебін жүргізген. Кәсіпорындағы
бухгалтерлік есеп 1.С. 7,7 “Бухгалтерия ” програмасы бойынша жұмыс
істемейді, Ехсеl програмасы бойынша жұмыс істейді.
ІІ- тарау “Бірлік ”селолық су пайдаланушылар кооперативіндегі бухгалтерлік
есеп стандарттары және бухгалтерлік есебінің жаңа жүйесін жүргізу.
2.1 Бухгалтерлік есеп стандарттарының рөлі
Стандарт сөзі ағылшын тілінен аударғанда үлгі, норма деген мағынаны
білдіреді. Ал бухгалтерлік есеп стандарттары дегеніміз кәсіпорындағы есеп
жұмысын дұрыс жүргізудің және құжаттарды дұрыс толтырудың ережесі болып
табылады. Әр бір осындай ереже бухгалтерлік есептің әдістері мен
тәсілдерін, мәні мен мағынасын және терминологиясын анықтайды. Бухгалтерлік
есеп пен қаржылық есеп беру стандарттарының қай – қайсының болмасын өз
мақсаты, қолданылу аясы (орны), анықтамасы, қолданысқа (күшіне) енген
уақыты және мазмұны болады.
Мақсаты. Бұл бапта стандарттың қандай мақсатқа арналып шығарылғандығы
және есеп мәселелері қысқаша баяндалады.
Қолданылу аясы (орны). Стандарттың пайдаланылатын жерлері мен қандай
жағдайда (жерлерде) қолданылмайтындығы осы бапта жазылады.
Анықтамасы. Стандарттағы келтірілген негізгі терминдерге түсініктеме
берілетін бап болып табылады.
Қолданысықа (күшіне) енген уақыты. Стандарттың қай уақыттан бастап
күшіне енетіндігі осы бапта жазылады.
Мазмұны. Бұл бапта кәсіпорынның есеп саясатына түсінік беріледі.
Кей кездерде стандарттың қосымшалары да жарыққа шығуы мүмкін. Бұл
қосымшада жаңа стандарттың басқа қай елдерде қолданылатындығы жазылып және
оған қоса мысалдар берілуі мүмкін. Бухгалтерлік есеппен қаржылық есеп беру
стандарттары халықаралық және ішкі болып екі түрге бөлінеді. Халықаралық
стандартты қаржылық есеп беру стандарттын дайындаудың (жасаудың)
халықаралық комитеті жасап шығарады. Ал ішкі бухгалтерлік есеп пен қаржылық
есеп беру стандарттары әр елде бухгалтерлік есепті жүргізу үшін, сол елдің
ішінде жасалынады. Бұл жоғарыда аталған халықаралық бухгалтерлік есеп
стандарты мен ішкі бухгалтерлік есеп стандарттының арасында тікелей
байланыс болуы қажет. Халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттын дайындау
(құру) барысында әр бір елдердегі тәжірибеде кездескен мәселелер жан-жақты
талданып, оны шешу жолдары іздестірілетін болса, әр бір ел өзінің ішкі
бухгалтерлік есеп стандарттын жасауы (құруы) барысында халықаралық
бухгалтерлік есеп стандарттын негізге алады. Бүкіл әлемдегі елдерде
қаржылық есепберуде қолданылатын бухгалтерлік есеп принциптерін бір ізге
салуға (унификациялауға) қол жеткізу үшін 1973 жылғы 29 маусымда Қаржылық
есеп беру стандартының халықаралық комитеті құрылды. Жалпы бұл ұйымның
құрылуы АҚШ, Австрия, Германия, Галландия, Жапония, Ирландия, Канада,
Мексика, Ұлыбритания және Франция сынды елдердің бухгалтерлерінің келісімге
келуімен іске асырылады. Алғашқы уақытта, яғни қаржылық есеп беру
стандартының халықаралық комитеті құрылған кезде оның құрамына жоғарыда
аталған елдердей жету білікті маман алынған болатын. Ал бүгінгі күні оның
құрамында бұл аталған елдерден басқа Үндістан, Малазия, Оңтүстік Африка
Республикасы, Швейцария, Зимбабве және т.б. елдердің өкілдері бар. Қаржылық
есеп стандартының халықаралық комитеті өздерінің жарыққа шыққан жаңа
стандарттары мен басқадай нұсқаулары, ережелері үшін табыс алып отырады.
Сонымен қатар бұл комитетке бухгалтерлердің халықаралық федарациясы,
қаржылық институттар, бухгалтерлік фирмалар және басқадай ұйымдар қаржылық
көмек көрсетіп отырады. Халықаралық қаржылық есеп беру стандартының негізгі
мақсаты - мына төмендегілерді орындай отырып қаржылық есеп беруге қол
жеткізу: [26. 16-17 беттер]
- қаржылық ақпаратты құру барысында қажетті міндеттер;
- ақпараттық жүйені құру принциптері;
- осы ақпараттардың сапалық сипаттамалары;
- қаржылық есеп берудің элементтері;
- өлшеу және мойындау критериялары.
Қаржылық есептің мақсаты – кәсіпорынның қаржылық жағдайы туралы және
қаржылық жағдайының өзгеруі туралы ақпараттар беру. Сондайы-ақ ұйымның
қаржылық есебінде мыналарға қажетті ақпараттық мәліметтердің болуы қажет:
- қаржы салымын жасау және несие беру туралы шешім қабылдауға
қажетті мәлімет;
- ұйымнныің алдағы кезеңдегі ақшалай айналымын бақылауға қажетті
мәлімет;
- ұйымға берілген ресурстар мен байланысты міндеттерін бағалауға
қажетті мәлімет;
- басқару органдарының жұмысын бағалауға қажетті мәлімет.
Қаржылық есеп ұйымның бухгалтерлік ақпараттарының алғашқы таратылым
құралы болып есептеледі. Ал бұл қаржылық есеп бухгалтерлік есептің жеті
элементінен құрылады. Элементтердің алғашқы үштігінің қатарына ұйымның
балансында көрсетілетін активтері, меншік капиталы және міндеттемесі
жатқызылады. Қалған 4 элементі кәсіпорынның қаржы – шаруашылық қызыметі
туралы есебінде көрсетілетін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz