Фитоклимат
І.Кіріспе
ІІ.Негізгі бөлім
1. Ауылшаруашылық климат ын бағалау әдiсi
2. Агроклиматтық аудандастыру
ІІІ.Қорытынды
ІV.Пайдаланылған әдебиеттер
ІІ.Негізгі бөлім
1. Ауылшаруашылық климат ын бағалау әдiсi
2. Агроклиматтық аудандастыру
ІІІ.Қорытынды
ІV.Пайдаланылған әдебиеттер
Атмосферада метеорологиялық элементтердiң өзгерiп тұратыны бiзге белгiлi.
Ол өзгерiстер әр жерде, аймақта әр түрлi болады. Сол өзгерiстер белгiлi бiр
ауданның ауа-райын, климатын сипаттайды. Ауа-райы дегенiмiз бiр мезгiлдегi (уақыттағы) белгiлi бiр аудандағы (аймақ) метеорологиялық элементтердiң жиынтығы, ал климат – бiр аймақтағы ауа-райының көп жылдық режимi. Климат – көп метеорологиялық факторлардың жиынтығы, негiзiнде географиялық орналасуына байланысты болады.
Климаттың қалыптасуына мына факторлар әсер етедi:
1. Географиялық ендiк және жергiлiктi жердiң бедерi;
2. Теңiздер мен мухиттардан алшақтығы;
3. Өсiмдiк жамылғысы;
4. Адамның шаруашылықтық iс-әрекетi (климатты жақсарту, су
қоймасы, орман жолақтары).
Климатқа үлкен әсер ететiн негiзгi факторларға күн радиациясы,
атмосферадағы ауа массаларының айналымы, жер бетi жамылғысы. Жер
бетiне келiп түсетiн күн радиациясының мөлшерi географиялық ендiкке
байланысты. Экваторға түсетiн күн радиациясының жылдық мөлшерi климат қалыптасады. Теңiздер мен мұхиттар үстiнде тәулiктiк және жылдық амплитудасы төмен ылғалды климат қалыптасады, ал неғұрлым құрылыққа қарай алыстаған сайын тәулiктiк және жылдық амплитудасы жоғары (үлкен) құрғақ климат қалыптасады.
Климат өзгермей тұрақты болып тұрмайды, кейбiр жылдары
метеорологиялық элементтердiң орташа көпжылдықтан ауытқулары болып
тұрады. Мысалы: Алматының климаты жұмсақ қысымен сипатталады, ал
кейбiр жылдары (1950, 1968, 1972, 1979) қыс айларында температура -40-42
0С дейiн төмендейдi. Мұндай жағдайды климаттың ауытқуы дейдi, оның
себебi – суық (жылы) ауа массасының басқа аймақтан келуi.
Микроклимат – шағын участкелердiң климаты, оған жер рельефi, су
қоймалары, өсiмдiк жамылғысы, топырақ әсер етедi. Бұл танаптың, қаланың,
орманның климаты микроклиматты анықтау үшiн арнайы бақылаулар
жүргiзу қажет. Микроклимат барлық жоғарыда аталған факторлардың әсер
етуiмен қалыптасады (оңтүстiк, солтүстiк беткейлер олар әртүрлi қызады,
өйткенi әртүрлi мөлшерде күн энергиясын қабылдайды).
Егiлетiн дақылдың сортын, түрiн таңдағанда әр бiр танаптың микроклиматын
ескерiп, өзiне тән агротехникалық шаралар жүргiзу қажет.
Ауылшаруашылық маманы мынаны бiлу тиiс: бiр танапта, (участкеде)
әртүрлi микроклимат болуы мүмкiн, өйткенi топырақтың түрiне байланысты
жылу, ылғал, жарық әртүрлi мөлшерде болады.
Микроклиматты бақылау. Шаруашылықта ауылшаруашылық дақылдарын
дұрыс орналастыру үшiн, ауылшаруашылық жерлерiнiң метеорологиялық
режимiнiң ерекшелiктерiн бiлу қажет.
Ол өзгерiстер әр жерде, аймақта әр түрлi болады. Сол өзгерiстер белгiлi бiр
ауданның ауа-райын, климатын сипаттайды. Ауа-райы дегенiмiз бiр мезгiлдегi (уақыттағы) белгiлi бiр аудандағы (аймақ) метеорологиялық элементтердiң жиынтығы, ал климат – бiр аймақтағы ауа-райының көп жылдық режимi. Климат – көп метеорологиялық факторлардың жиынтығы, негiзiнде географиялық орналасуына байланысты болады.
Климаттың қалыптасуына мына факторлар әсер етедi:
1. Географиялық ендiк және жергiлiктi жердiң бедерi;
2. Теңiздер мен мухиттардан алшақтығы;
3. Өсiмдiк жамылғысы;
4. Адамның шаруашылықтық iс-әрекетi (климатты жақсарту, су
қоймасы, орман жолақтары).
Климатқа үлкен әсер ететiн негiзгi факторларға күн радиациясы,
атмосферадағы ауа массаларының айналымы, жер бетi жамылғысы. Жер
бетiне келiп түсетiн күн радиациясының мөлшерi географиялық ендiкке
байланысты. Экваторға түсетiн күн радиациясының жылдық мөлшерi климат қалыптасады. Теңiздер мен мұхиттар үстiнде тәулiктiк және жылдық амплитудасы төмен ылғалды климат қалыптасады, ал неғұрлым құрылыққа қарай алыстаған сайын тәулiктiк және жылдық амплитудасы жоғары (үлкен) құрғақ климат қалыптасады.
Климат өзгермей тұрақты болып тұрмайды, кейбiр жылдары
метеорологиялық элементтердiң орташа көпжылдықтан ауытқулары болып
тұрады. Мысалы: Алматының климаты жұмсақ қысымен сипатталады, ал
кейбiр жылдары (1950, 1968, 1972, 1979) қыс айларында температура -40-42
0С дейiн төмендейдi. Мұндай жағдайды климаттың ауытқуы дейдi, оның
себебi – суық (жылы) ауа массасының басқа аймақтан келуi.
Микроклимат – шағын участкелердiң климаты, оған жер рельефi, су
қоймалары, өсiмдiк жамылғысы, топырақ әсер етедi. Бұл танаптың, қаланың,
орманның климаты микроклиматты анықтау үшiн арнайы бақылаулар
жүргiзу қажет. Микроклимат барлық жоғарыда аталған факторлардың әсер
етуiмен қалыптасады (оңтүстiк, солтүстiк беткейлер олар әртүрлi қызады,
өйткенi әртүрлi мөлшерде күн энергиясын қабылдайды).
Егiлетiн дақылдың сортын, түрiн таңдағанда әр бiр танаптың микроклиматын
ескерiп, өзiне тән агротехникалық шаралар жүргiзу қажет.
Ауылшаруашылық маманы мынаны бiлу тиiс: бiр танапта, (участкеде)
әртүрлi микроклимат болуы мүмкiн, өйткенi топырақтың түрiне байланысты
жылу, ылғал, жарық әртүрлi мөлшерде болады.
Микроклиматты бақылау. Шаруашылықта ауылшаруашылық дақылдарын
дұрыс орналастыру үшiн, ауылшаруашылық жерлерiнiң метеорологиялық
режимiнiң ерекшелiктерiн бiлу қажет.
1. Атақұлов Т.А., Ержанова К.М. Агрометеорология практикумы, Оқу
құралы. Алматы, 2007 ж.
2. Чирков В.И. Агрометеорология, Учебник М. 1976
Қосымша:
1. Атақұлов Т.А., Дәндібаев Б.Д. Агрометеорология курсы бойынша оқу
әдістемелік құрал. Алматы, 1998.-34 б.
2. Атақұлов Т.А., Герасименко Г.Д. Влияние микроклимата на фенологию
яровой пшеницы при различном режиме орошения. Труды
КазНИметеорологического института. М., Гидрометеоиздат, 1981.-60 с
құралы. Алматы, 2007 ж.
2. Чирков В.И. Агрометеорология, Учебник М. 1976
Қосымша:
1. Атақұлов Т.А., Дәндібаев Б.Д. Агрометеорология курсы бойынша оқу
әдістемелік құрал. Алматы, 1998.-34 б.
2. Атақұлов Т.А., Герасименко Г.Д. Влияние микроклимата на фенологию
яровой пшеницы при различном режиме орошения. Труды
КазНИметеорологического института. М., Гидрометеоиздат, 1981.-60 с
Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 16 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 16 бет
Таңдаулыға:
Қазақ Ұлттақ Агралық Университеті
Реферат
Тақырыбы: Фитоклимат
Орындаған:________________
Қабылдаған:______________
Алматы 2017 ж.
Жоспары:
І.Кіріспе
ІІ.Негізгі бөлім
1. Ауылшаруашылық климат ын бағалау әдiсi
2. Агроклиматтық аудандастыру
ІІІ.Қорытынды
ІV.Пайдаланылған әдебиеттер
І.Кіріспе
Атмосферада метеорологиялық элементтердiң өзгерiп тұратыны бiзге белгiлi.
Ол өзгерiстер әр жерде, аймақта әр түрлi болады. Сол өзгерiстер белгiлi бiр
ауданның ауа-райын, климатын сипаттайды. Ауа-райы дегенiмiз бiр мезгiлдегi (уақыттағы) белгiлi бiр аудандағы (аймақ) метеорологиялық элементтердiң жиынтығы, ал климат - бiр аймақтағы ауа-райының көп жылдық режимi. Климат - көп метеорологиялық факторлардың жиынтығы, негiзiнде географиялық орналасуына байланысты болады.
Климаттың қалыптасуына мына факторлар әсер етедi:
1. Географиялық ендiк және жергiлiктi жердiң бедерi;
2. Теңiздер мен мухиттардан алшақтығы;
3. Өсiмдiк жамылғысы;
4. Адамның шаруашылықтық iс-әрекетi (климатты жақсарту, су
қоймасы, орман жолақтары).
Климатқа үлкен әсер ететiн негiзгi факторларға күн радиациясы,
атмосферадағы ауа массаларының айналымы, жер бетi жамылғысы. Жер
бетiне келiп түсетiн күн радиациясының мөлшерi географиялық ендiкке
байланысты. Экваторға түсетiн күн радиациясының жылдық мөлшерi климат қалыптасады. Теңiздер мен мұхиттар үстiнде тәулiктiк және жылдық амплитудасы төмен ылғалды климат қалыптасады, ал неғұрлым құрылыққа қарай алыстаған сайын тәулiктiк және жылдық амплитудасы жоғары (үлкен) құрғақ климат қалыптасады.
Климат өзгермей тұрақты болып тұрмайды, кейбiр жылдары
метеорологиялық элементтердiң орташа көпжылдықтан ауытқулары болып
тұрады. Мысалы: Алматының климаты жұмсақ қысымен сипатталады, ал
кейбiр жылдары (1950, 1968, 1972, 1979) қыс айларында температура -40-42
0С дейiн төмендейдi. Мұндай жағдайды климаттың ауытқуы дейдi, оның
себебi - суық (жылы) ауа массасының басқа аймақтан келуi.
Микроклимат - шағын участкелердiң климаты, оған жер рельефi, су
қоймалары, өсiмдiк жамылғысы, топырақ әсер етедi. Бұл танаптың, қаланың,
орманның климаты микроклиматты анықтау үшiн арнайы бақылаулар
жүргiзу қажет. Микроклимат барлық жоғарыда аталған факторлардың әсер
етуiмен қалыптасады (оңтүстiк, солтүстiк беткейлер олар әртүрлi қызады,
өйткенi әртүрлi мөлшерде күн энергиясын қабылдайды).
Егiлетiн дақылдың сортын, түрiн таңдағанда әр бiр танаптың микроклиматын
ескерiп, өзiне тән агротехникалық шаралар жүргiзу қажет.
Ауылшаруашылық маманы мынаны бiлу тиiс: бiр танапта, (участкеде)
әртүрлi микроклимат болуы мүмкiн, өйткенi топырақтың түрiне байланысты
жылу, ылғал, жарық әртүрлi мөлшерде болады.
Микроклиматты бақылау. Шаруашылықта ауылшаруашылық дақылдарын
дұрыс орналастыру үшiн, ауылшаруашылық жерлерiнiң метеорологиялық
режимiнiң ерекшелiктерiн бiлу қажет.
Жылу режимiн, ауаның ылғалдылығын, желдiң жылдамдығы мен бағытын
зерттеу рельеф бойынша әртүрлi шағын участкелерде жүргiзiледi. Мысалы:
танап, бау-бақша, орман - олардың микроклиматқа әсерiн арнайы жасалған
бағдарлама бойынша, бақылаулар жүргiзiледi:
Микроклиматтық бақылаудың 3 түрi бар:
1. Көзбен, жобалап микроклиматты анықтау;
2. Инструменталды;
3. Микроклиматтық бақылауларды картаға түсiру.
1. Радиациялық үсiктер уақытында танаптарға көзбен-инструментсiз байқау
жүргiзiледi де, үсiкке қауiптi учаскелер анықталады.
2. Ал инструменталды әдiсте термометр, аспирациялық психрометрлер,
анемометрлер және күн радиациясын өлшеу үшiн актинометрлер,
пиранометрлер мен балансометрлер пайдаланылады. Құралдар өсiмдiктер
арасында 20 және 200 см биiктiкте бiрнеше нұсқаларда орналастырылады.
Нұсқалар әртүрлi болуы мүмкiн: себу мөлшерi, сорттар түрлерi, суару режимдерi т.б. Сол нұсқалардың (агротехникалық шаралардың)
микроклиматқа әсерi зерттеледi. Ол үшiн 200 см биiктiкке аспирациялық психрометр және анемометр орналастырады, ал егер өсiмдiктердiң биiктiгi 150 см болса приборларды осы биiктiкке орналастырады. Топырақтың беткi қабатына максималды және минималды термометрлер орналастырады. Бақылауларды тәулiкте үш рет 6 (9), 12 (15), 18 (21) сағаттарда жүргiзедi.
3. Осы жүргiзiлген бақылаулар көрсеткiштерiне сүйене отырып шаруашылық
картасын жасайды. Ол картада қай учаскеде үсiк болуы мүмкiн, ылғалдық
қоры қандай, желдiң жылдамдығы мен бағыты қалай және т.б. мәлiметтердi
картаға түсiредi. Бұл мәлiметтер ауылшаруашылығы маманына келесi жылы
қай учаскеге қандай дақыл егуге болатынына ой салады.
Климатты мелиорациялау (жақсарту) - бұл климатты оңтайлы жағдайға
өзгерту (жақсарту), ол адамның iс-әрекетiне байланысты: орман отырғызу, су
қоймаларын жасау, суару, қар тоқтату. Осы агротехникалық, орман-
мелиоративтiк шараларды өндiрiске енгiзiп жергiлiктi ауданның немесе
учаскенiң климатын жақсартуға болады, өйткенi ол шаралар сол
учаскелердiң температуралық, ауа және топырақ ылғалы режимдерiне әсерiн
тигiзедi. Суарудың микроклиматқа әсерi. Суғару дегенiмiз ауыл шаруашылығы
дақылдары қажетсiнуi негiзiнде, танапқа жанасқан атмосфералық төменгi
қабатына ылғал әсерiн тигiзе отырып, суды топыраққа енгiзу үрдiсi. Егер
топырақтың пайда болу үрдiсiндегi негiзгi фактордың бiрi - су екенiн және
оның басқа факторлармен тығыз байланысты болатынын ескерсек, суғару
барысында топырақ пен ол жанасқан ауа қабатында әртүрлi құбылыстардың
орын алатынын түсiну қиын емес. Ғалымдардың деректерiне қарағанда судың
топыраққа, дақылдарға және қоршаған ортаға әсерi кейде пайдалы, ал кейде зиянды екен. Сондықтан агрономның мiндетi суғарудың пайдалы әсерiн арттырып, өсiрiлiп отырған дақылдан мол табыс алу болып табылады. Ол үшiн суарудың микроклиматқа әсерiн бiлген жөн.
Микроклимат деп, танаппен шектес жатқан атмосфераның төменгi 1,5-2 метр
қабатының физикалық жағдайын айтады. Егер ауа температурасы 30
градустан жоғарылап, ал ылғалдылығы 30 проценттен төмендесе, фотосинтез
үрдiсi уақытша немесе мүлдем тоқталады. Мұндай жағдай суғарылмайтын
егiстiктерде жиi кездеседi және сол жерлердегi егiн түсiмдiлiгiнiң ұдайы
төмен болуы басты себептерiнiң бiрi болып табылады. Егiстiктi суғару
барысында тек топырақ қана ылғалданып қоймай, жерге жанасқан ауа қабаты
температурасы төмендеп, ылғалдылығы артатыны белгiлi. Мұның
нәтижесiнде фотосинтез үрдiсiнiң ұзақтылығы және өнiмдiлiгi суғарылмайтын
егiстiкке қарағанда 30-40 процентке ұлғаяды. Бiзге белгiлi суғару тәсiлдерi
iшiнде өсiмдiкке ең қолайлы микроклимат - жаңбырлатып суғару кезiнде
пайда болады. Соңғы кезде қолданыла бастаған аэрозольды және импульсты
жаңбырлату тәсiлдерi негiзiнен егiстiк танабы микроклиматын жақсарту
мақсатымен жүргiзiледi. Мысалы, аэрозольды жаңбырлату тәсiлi Грузияда
кеңiнен қолданылады. Себебi, мұндағы негiзгi дақыл - шай, ал ол ауа
ылғалдылығының өте жоғары, ал температурасының қоңыржай болғанын
қалайды. Суарудың микроклиматқа әсерiн зерттеу үшiн осы оқулықтың
авторы Атақұлов Т.А. 1973-1975 жылдары Шығыс Қазақстан облысы Зайсан
ауданында далалық тәжiрибелер жүргiзген болатын. Салыстыру үшiн үш
нұсқада суару тәсiлдерi зерттелдi: жаңбырлатып, топырақтың жоғары қабаты
арқылы суарулар және суарылмайтын танап. Бақылаулар 0,2 және 2 метр
биiктiкте ауа ылғалдылығына, ауа және топырақ бетiндегi температураларға
жүргiзiлдi. Шiлде айында жүргiзiлген бақылаулардың көрсеткiштерi:
суарылмайтын танапта ауа ылғалдылығы 20%, топырақ бетiмен суарғанда 55-
70% болды. Ең жоғарғы (max) топырақ бетiндегi температура суарылмайтын
танапта 70 °С жеттi, ал суарылатын нұсқаларда 40°С тан аспады Сонымен
қатар, тәулiк бойында ауа ылғалдылығының және температураның
өзгерулерiне зерттеулер жүргiзiлдi. Байқаулар: суарудан үш күн бұрын,
суарылғаннан соң (сол күнi) және суарылғаннан үш күн кейiн жүргiзiлдi.
Бақылаулар нәтижесiнде байқалғаны - суарылмайтын танапта суаруға дейiнгi
үш күнде суарылатын танаппен салыстырғанда ауаның ылғалдылығы 5-15%
төмен, ал ауа температурасы 1-3°С жоғары, ал суарылғаннан үш күн соң бұл
көрсеткiштер одан да жоғары болды - 25-30% және 3-4°С. Өйткенi, суарылған танапта ауа ылғалдылығы жоғарылады да, температура төмендедi.
Осы келтiрiлген мәлiметтерге сүйене отырып, дақылдарды суару сол
танаптың және айналасының микроклиматын жақсартып және өсiмдiктердiң
өнiп-өсуiне, өнiмдiлiгiне әсерiн тигiздi деп қорытуға болады. Су
қоймаларының микроклиматқа әсерi. Су қоймаларының, көлшiктердiң,
көлдердiң микроклиматқа әсерi тек сол су қоймаларының, көлдердiң
жағасында байқалады. Олардың әсерi көлден құрғақ жер бетiне
қарай бiрнеше км. жердi, температура 0,5°С өзгередi, бiрақ аязсыз мезгiл 2-
3 аптаға көбейедi. Су қоймалары, көлдер негiзiнде желдiң (бризы) пайда
болуына себебiн тигiзедi. Желдiң жылдамдығы 3-4 мсек жетедi.
Орман жолақтарының микроклиматқа әсерi. Орман-далалық және
далалық аймақтарда микроклиматтық жағдайларды жақсарту үшiн орман
жолақтарын отырғызады. Орман жолақтарының жақсы әсерi құрғақшылық
және аңызақ жылдары байқалады. Орман жолақтары жел бағытын өзгертiп,
жылдамдығын төмендетедi, соның арқасында топырақ эрозиясы азаяды және
танаптарда қар жамылғысы бiрқалыпты бөлiнедi. Топырақтың
температуралық, ылғалдылық режимдерi жақсарады.
Орман жолақтарының қар тоқтатуға, топырақ ылғалдылығын көбейтуге,
булану мен транспирация мөлшерiн азайтуға тигiзетiн әсерiн зерттеу үшiн
Қазақ орман шаруашылығы және агроорманмелиорация ғылыми-зерттеу
институтында көп жұмыстар жүргiзiлдi. Сол институттың директоры,
ауылшаруашылығы ғылымдарының докторы Мұқанов Б.М. зерттеу арқылы
алған мәлiметтерiне қарағанда ашық танаптарда 35,8-45,6% қарды жел
ұшырып әкетедi екен, ал орман жолақтары отырғызылған танаптарда ол
шығын 21,5-23,6% төмендейдi. Қорғаныштық орман жолақтарының кешендi
ықпал әсерi ауылшаруашылығы дақылдарының өнiмдiлiгiн арттыратын ұзақ
мерзiмдi және көп қайталанған тәжiрибелер мен зерттеулер арқылы
дәлелденедi.
Фитоклимат - өсiмдiктердiң жапырақтары, сабақтары әсерiнен, солардың
ортасында болатын микроклиматтың бiр түрi.
Фитоклимат сол жердiң микроклиматының ерекшелiктерiне, өсiмдiктердiң
түрiне, бойына, қалыңдығына байланысты болады. Әр түрлi өсiмдiк
жамылғысында жарық түсу мөлшерi өзгередi, соған байланысты ол ортаның
температурасы, ауа және топырақ ылғалдылығы, желдiң жылдамдығы
әртүрлi болады. Бiр дақыл әртүрлi себу мөлшерiмен себiлсе, сол танаптарда
фитоклиматта бөлек болады.
Жоғары бойлы өсетiн (жүгерi, күнбағыс) дақылдарда олардың жоғары өсу
беттерiне қарағанда топырақ бетiне түсетiн жарық 5-10 есе төмен, осыған
байланысты температура, ылғалдылық өзгерiп фитоклиматтың өзгеруiне
әкеледi.
2. Ауылшаруашылық климатын бағалау. Ауылшаруашылық климатын
бағалаудың негiзгi мақсаты ауылшаруашылық дақылдарының агроклиматтық
жағдайларын бағалау, қандай жағдайларда өсiмдiк жақсы өсiп, жоғары өнiм
бередi, агроклиматтық жағдайларды жақсарту жолдарын анықтау.
Ауылшаруашылығының климаттық сипаттамасы келесi көрсеткiштерiмен анықталады:
1. Вегетациялық кезеңдегi жарық ресурстарымен;
2. Вегетациялық кезеңдегi температуралық ресурстарымен;
3. Вегетациялық кезеңдегi ылғалмен қамтамасыздығымен;
4. Өсiмдiктiң қыстап шығу жағдайымен;
5. Ауылшаруашылығында қолайсыз құбылыстардың пайда болуымен.
1. Жарық ресурстарын бағалауда, жарықтың ұзақтылығы, қарқындылығы
және күн сәулесiнiң спектралды құрамы (кейде күн сәулесiнiң ұзақтылығы)
есепке алынады, ұзақ күндiк өсiмдiктер үшiн қалыпты жарықтық 15-18 сағат,
ал қысқа күндiк өсiмдiктер үшiн 12-14 сағат.
2. Температуралық жағдайларға жататындар: орташа көпжылдық
температура жиынтығы 5, 10, 15
0С және олардың қамтамасыздығы
орташа ауа температурасы, үсiксiз кезеңнiң ұзақтылығы. Вегетациялық
кезеңнiң температуралық ресурстары жылу сүйгiш дақылдардың әртүрлi себу
мерзiмiн анықтау үшiн пайдаланылады, фаза аралықтарындағы температура
жиынтығын есептеп өсiмдiктердiң жылумен қамтамасыз етiлуi анықталады.
3. Ылғылмен қамтамасыздығы. Жердiң барлық көлемiн тиiмдi пайдалану
үшiн су ресурстарының есебi қажет. Өсiмдiктердiң ылғалмен қамтамасыз
етiлуiн анықтау үшiн жауын-шашын жиынтығын пайдаланады және
өсiмдiктiң өнiп-өсу кезеңдерiндегi ылғалмен қамтамасыз етiлуi анықталады.
Бiрғана жауын-шашынның көрсеткiшi бойынша территорияның (аймақтың)
ылғалымен қамтамасыздандырылғанын бағалауға болмайды.
Сондықтан су ресурстарын дұрыс бағалау үшiн ауылшаруашылық
дақылдарының су пайдалану мөлшерiн анықтайды. Ылғалмен
қамтамасыздылығы көрсеткiшi ретiнде ауа ылғалының тапшылығы және
Алпатьевтiң булану коэффициентi қолданады:
Е=0,65 - d
мұнда: Е - дақылдардың оптималды су пайдалану жиынтығы, мм;
0,65 - биологиялық булану коэффициентi (тұрақты шама);
d - ауа ылғалдылығы тапшылығының жиынтығы.
Территорияның ылғалдану коэффициентiн Селяниновтың ГТК
(гидротермиялық коэффициент), Фердосеевтiң, Ивановтың формулаларымен
анықтаймыз (9.2. қараңыз). Дәндi дақылдардың тамыр жүйесi орналасқан
қабатының ылғалдылықпен қамтамасыз етiлуiн бағалау:
а) өсiмдiк өнiп шыққаннан түптенуге дейiн: (0-20 см топырақ қабатында):
оптималды - 25-30 мм;
жақсы - 20-25 мм;
қанағаттандырарлық - 15-20 мм;
нашар - 10 мм төмен.
ә) түтiктену ден гүлденгенге дейiн (0-100 см топырақ қабатында):
жақсы - 120 мм;
қанағаттандырарлық - 120-180 мм;
қанағаттандырарлықсыз - 80 мм ( 50 ЕСС).
4. Өсiмдiктiң қыстап шығу жағдайын анықтау бiзге қауiптi құбылыстардың
қарқындылығынжәне жиiлiгiн бiлуге мүмкiндiк бередi (қатты аяз, көктайғақ,
қар жамылғысы және т.б.). Мұндай жағдайларды бағалап, олармен күрес
ұйымдастырмасақ өсiмдiктiң өспей солуына әкеп соғады.
Қазақстан территориясы бойынша жемiс дақылдарының қыстап шығуының
жалпы сипаттамасы абсолюттi ауа температураның минимумына байланысты болады.
5. Қауiптi жағдайларды бағалау: үсiктер, құрғақшылық, аңызақ, шаңды боран
(бұлардың қарқындылығы, мүмкiншiлiгi және олармен күресу әдiстерi
ескерiледi). Өсiмдiктiң үсiкке шалдығуы олардың суыққа төзiмдiлiгiнiң
қатынасымен анықталады. Өсiмдiктiң суыққа төзiмдiлiгi критикалық
температуралардың көлемiмен байқалады, мұндай жағдайларда өсiмдiктiң
кейбiр вегетативтi органдары зақымдалады немесе өсiмдiктiң солуына әкеп
соғады. Әр өсiмдiкке өзiне тән әртүрлi критикалы температурасы болады,
мұндай жағдайларда сол өсiмдiктiң әртүрлi вегетативтi органдарының суыққа
төзiмдiлiгi әртүрлi болады.
3. Агроклиматтық аудандастыру
Ауылшаруашылық дақылдарын белгiлi бiр аймақтарда өсiру үшiн, сол
аймақтың климаттық жағдайларына баға беру керек.
Мысалы: Жаңа сорттарды, гибридретдi, дақылдарды жаңа агротехникаларды
енгiзу, олардың егiс көлемiн анықтау үшiн климаттық жағдайлармен ғылыми
негiзделген ұсыныстар қажет. Территорияға, климаттық жағдайларына
байланысты ауылшаруашылық тұрғыдан баға беру үшiн, сол жердiң
агроклиматтық ресурсын анықтау керек. Агроклиматтық ресурстың әртүрлi
болуы ауылшаруашылығы өндiрiсiнiң аймақтық ерекшелiгiн бiлдiредi.
Агроклиматтық ресурс негiзiнде жарық, жылу, ылғал факторларынан
құралады. Әрбiр аймақтың агроклиматтық ресурстарын анықтаған соң
агроклиматтық аудандастыру жасайды.
Агроклиматтық аудандастыру дегенiмiз - территорияны климаттық
ресурстары ұқсастығына қарай райондарға, аймақтарға бөлу. Агроклиматтық
аудандастырудың негiзгi мақсаты территорияны агроклиматтық бiрлiгi
бiрдей (аймақ, район, облыс) және агроклиматтық көрсеткiштерi басқаша
аудандарға бөлiп олардың жаграфиялық шекараларын анықтап,
агроклиматтық аудандастыру картасын жасау. Агроклиматтық
аудандастыруды жасау үшiн территорияны жылу және
ылғалмен қамтамасыздығына байланысты бөледi. Жылумен
қамтамасыздығын анықтауда негiзгi көрсеткiш ретiнде 10°С жоғары белсендi
температураның қосындысын алады, өйткенi бұл температура өсiмдiктердiң
белсендi өнiп-өсетiн кезеңi. Осы бөлулер арқылы территорияда
температуралық шекаралар (сызықтар) анықталады. Территорияны ылғалмен
қамтамасыздығына байланысты бөлу үшiн ылғалдылық көрсеткiштерiн
анықтайды. Бұл көрсеткiштi анықтау үшiн Селяниновтың гидротермиялық
коэффициентiн (ГТК) пайдаланады. Ылғалдық көрсеткiштердi анықтау
әдiстерi 9.2. тарауда берiлген. Қазақстан облыстарының агроклиматтық
анықтамаларында жылу мен ылғал қоры, ауылшаруашылық дақылдарының
даму сатылары, ауа-райында болатын қолайсыз жағдайлар (үсiк, боран,
көктайғақ т.б.) күздiк егiс туралы мәлiметтер берiледi. Республика аумағында
орташа тәулiктiң температурасы 10 °С-тан жоғары температураның жиынтығы солтүстiк аудандарда 2000-2100°С, ал оңтүстiкте 4300-4600°С-қа дейiн жетедi. Солтүстiк Қазақстанда күннiң жылуы мен сәулесiнiң молдығы жаздық бидай, зығыр, көкөнiс және бау-бақша өсiруге қолайлы. Орталық Қазақстанның агроклиматы дәндi дақылдар, қарақұмық, күнбағыс, картоп өсiруге қолайлы. Бұл аймақта ауаның орташа температурасы 10°С-тан жоғары болатын кезең 150-160 күндей. Оңтүстiк Қазақстанның агроклиматы күрiш, мақта, темекi, жүзiм, қант қызылшасы сияқты жылу сүйгiш дақылдарды өсiруге қолайлы. Күннiң жылуы мен сәулесi мол түсетiн бұл өңiрде ауаның орташа температурасы 10°С-тан жоғары болатын кезең 180-190 күн. Оңтүстiкте жауған жауын-шашынмен салыстырғанда буланудың мөлшерi 5-10 есе артық
болатындықтан, еккен егiндi қосымша суару қажет.
4. Ауылшаруашылық дақылдарының зиянкестерiне климаттың әсерi
Зиянды организмдердiң көпшiлiгi денесiнiң температурасы тұрақсыз болатын
жануарлар тобына жатады. Олардың активтi түрде тiршiлiк етуi әр түрдiң тек
өзiне ғана тән белгiлi бiр температура диапазоны аралығында ғана мүмкiн.
Қоршаған орта температурасы сол шекаралық температурадан төмен немесе
жоғары болса, онда организмнiң денесi тоңазып немесе ысып кетедi де
тiршiлiк әрекетiн тежейдi. Түрдiң дамуына мүмкiндiк туатын температура
аралығының жоғарғы және төменгi шекараларын даму табалдырықтары, ал
шектердiң аралығындағы температура диапазонын тиiмдi температура деп
атайды. Даму кезеңiн аяқтау үшiн әрбiр организмге белгiлi бiр мөлшерде жылу
энергиясы, яғни сол түрге ғана тиiстi тұрақты тиiмдi температура жинағы
қажет. Мысалы, күздiк көбелектiң бiр ұрпағының дамуы үшiн 1000 жемiр
көбелегi үшiн 725°С, ал қызылша бiтесi үшiн 120°С тиiмдi температура
жинағы керек. Тиiмдi температура жинағын мынадай формула арқылы анықтауға болады: С=(T - t)n, мұнда: Т - нақты бақыланған температура;
t - төменгi даму табалдырығы;
n - даму ұзақтығы (тәулiк саны).
Даму табалдырығы мен температура жинағы белгiлi болса, онда тұрақты
температура жағдайында организмнiң (түрдiң) даму ұзақтығын n=CT - t
формуласы арқылы анықтайды. Мысалы, капуста күйесiнiң дамуы үшiн
(төменгi даму табалдырығы 14С, температура жинағы 180 С) 20 С тұрақты
температурада 30 күн қажет: 18020-14=30. Даму табалдырығы және тиiмдi
температура жинағы арқылы поливольтиндi түрлердiң ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Реферат
Тақырыбы: Фитоклимат
Орындаған:________________
Қабылдаған:______________
Алматы 2017 ж.
Жоспары:
І.Кіріспе
ІІ.Негізгі бөлім
1. Ауылшаруашылық климат ын бағалау әдiсi
2. Агроклиматтық аудандастыру
ІІІ.Қорытынды
ІV.Пайдаланылған әдебиеттер
І.Кіріспе
Атмосферада метеорологиялық элементтердiң өзгерiп тұратыны бiзге белгiлi.
Ол өзгерiстер әр жерде, аймақта әр түрлi болады. Сол өзгерiстер белгiлi бiр
ауданның ауа-райын, климатын сипаттайды. Ауа-райы дегенiмiз бiр мезгiлдегi (уақыттағы) белгiлi бiр аудандағы (аймақ) метеорологиялық элементтердiң жиынтығы, ал климат - бiр аймақтағы ауа-райының көп жылдық режимi. Климат - көп метеорологиялық факторлардың жиынтығы, негiзiнде географиялық орналасуына байланысты болады.
Климаттың қалыптасуына мына факторлар әсер етедi:
1. Географиялық ендiк және жергiлiктi жердiң бедерi;
2. Теңiздер мен мухиттардан алшақтығы;
3. Өсiмдiк жамылғысы;
4. Адамның шаруашылықтық iс-әрекетi (климатты жақсарту, су
қоймасы, орман жолақтары).
Климатқа үлкен әсер ететiн негiзгi факторларға күн радиациясы,
атмосферадағы ауа массаларының айналымы, жер бетi жамылғысы. Жер
бетiне келiп түсетiн күн радиациясының мөлшерi географиялық ендiкке
байланысты. Экваторға түсетiн күн радиациясының жылдық мөлшерi климат қалыптасады. Теңiздер мен мұхиттар үстiнде тәулiктiк және жылдық амплитудасы төмен ылғалды климат қалыптасады, ал неғұрлым құрылыққа қарай алыстаған сайын тәулiктiк және жылдық амплитудасы жоғары (үлкен) құрғақ климат қалыптасады.
Климат өзгермей тұрақты болып тұрмайды, кейбiр жылдары
метеорологиялық элементтердiң орташа көпжылдықтан ауытқулары болып
тұрады. Мысалы: Алматының климаты жұмсақ қысымен сипатталады, ал
кейбiр жылдары (1950, 1968, 1972, 1979) қыс айларында температура -40-42
0С дейiн төмендейдi. Мұндай жағдайды климаттың ауытқуы дейдi, оның
себебi - суық (жылы) ауа массасының басқа аймақтан келуi.
Микроклимат - шағын участкелердiң климаты, оған жер рельефi, су
қоймалары, өсiмдiк жамылғысы, топырақ әсер етедi. Бұл танаптың, қаланың,
орманның климаты микроклиматты анықтау үшiн арнайы бақылаулар
жүргiзу қажет. Микроклимат барлық жоғарыда аталған факторлардың әсер
етуiмен қалыптасады (оңтүстiк, солтүстiк беткейлер олар әртүрлi қызады,
өйткенi әртүрлi мөлшерде күн энергиясын қабылдайды).
Егiлетiн дақылдың сортын, түрiн таңдағанда әр бiр танаптың микроклиматын
ескерiп, өзiне тән агротехникалық шаралар жүргiзу қажет.
Ауылшаруашылық маманы мынаны бiлу тиiс: бiр танапта, (участкеде)
әртүрлi микроклимат болуы мүмкiн, өйткенi топырақтың түрiне байланысты
жылу, ылғал, жарық әртүрлi мөлшерде болады.
Микроклиматты бақылау. Шаруашылықта ауылшаруашылық дақылдарын
дұрыс орналастыру үшiн, ауылшаруашылық жерлерiнiң метеорологиялық
режимiнiң ерекшелiктерiн бiлу қажет.
Жылу режимiн, ауаның ылғалдылығын, желдiң жылдамдығы мен бағытын
зерттеу рельеф бойынша әртүрлi шағын участкелерде жүргiзiледi. Мысалы:
танап, бау-бақша, орман - олардың микроклиматқа әсерiн арнайы жасалған
бағдарлама бойынша, бақылаулар жүргiзiледi:
Микроклиматтық бақылаудың 3 түрi бар:
1. Көзбен, жобалап микроклиматты анықтау;
2. Инструменталды;
3. Микроклиматтық бақылауларды картаға түсiру.
1. Радиациялық үсiктер уақытында танаптарға көзбен-инструментсiз байқау
жүргiзiледi де, үсiкке қауiптi учаскелер анықталады.
2. Ал инструменталды әдiсте термометр, аспирациялық психрометрлер,
анемометрлер және күн радиациясын өлшеу үшiн актинометрлер,
пиранометрлер мен балансометрлер пайдаланылады. Құралдар өсiмдiктер
арасында 20 және 200 см биiктiкте бiрнеше нұсқаларда орналастырылады.
Нұсқалар әртүрлi болуы мүмкiн: себу мөлшерi, сорттар түрлерi, суару режимдерi т.б. Сол нұсқалардың (агротехникалық шаралардың)
микроклиматқа әсерi зерттеледi. Ол үшiн 200 см биiктiкке аспирациялық психрометр және анемометр орналастырады, ал егер өсiмдiктердiң биiктiгi 150 см болса приборларды осы биiктiкке орналастырады. Топырақтың беткi қабатына максималды және минималды термометрлер орналастырады. Бақылауларды тәулiкте үш рет 6 (9), 12 (15), 18 (21) сағаттарда жүргiзедi.
3. Осы жүргiзiлген бақылаулар көрсеткiштерiне сүйене отырып шаруашылық
картасын жасайды. Ол картада қай учаскеде үсiк болуы мүмкiн, ылғалдық
қоры қандай, желдiң жылдамдығы мен бағыты қалай және т.б. мәлiметтердi
картаға түсiредi. Бұл мәлiметтер ауылшаруашылығы маманына келесi жылы
қай учаскеге қандай дақыл егуге болатынына ой салады.
Климатты мелиорациялау (жақсарту) - бұл климатты оңтайлы жағдайға
өзгерту (жақсарту), ол адамның iс-әрекетiне байланысты: орман отырғызу, су
қоймаларын жасау, суару, қар тоқтату. Осы агротехникалық, орман-
мелиоративтiк шараларды өндiрiске енгiзiп жергiлiктi ауданның немесе
учаскенiң климатын жақсартуға болады, өйткенi ол шаралар сол
учаскелердiң температуралық, ауа және топырақ ылғалы режимдерiне әсерiн
тигiзедi. Суарудың микроклиматқа әсерi. Суғару дегенiмiз ауыл шаруашылығы
дақылдары қажетсiнуi негiзiнде, танапқа жанасқан атмосфералық төменгi
қабатына ылғал әсерiн тигiзе отырып, суды топыраққа енгiзу үрдiсi. Егер
топырақтың пайда болу үрдiсiндегi негiзгi фактордың бiрi - су екенiн және
оның басқа факторлармен тығыз байланысты болатынын ескерсек, суғару
барысында топырақ пен ол жанасқан ауа қабатында әртүрлi құбылыстардың
орын алатынын түсiну қиын емес. Ғалымдардың деректерiне қарағанда судың
топыраққа, дақылдарға және қоршаған ортаға әсерi кейде пайдалы, ал кейде зиянды екен. Сондықтан агрономның мiндетi суғарудың пайдалы әсерiн арттырып, өсiрiлiп отырған дақылдан мол табыс алу болып табылады. Ол үшiн суарудың микроклиматқа әсерiн бiлген жөн.
Микроклимат деп, танаппен шектес жатқан атмосфераның төменгi 1,5-2 метр
қабатының физикалық жағдайын айтады. Егер ауа температурасы 30
градустан жоғарылап, ал ылғалдылығы 30 проценттен төмендесе, фотосинтез
үрдiсi уақытша немесе мүлдем тоқталады. Мұндай жағдай суғарылмайтын
егiстiктерде жиi кездеседi және сол жерлердегi егiн түсiмдiлiгiнiң ұдайы
төмен болуы басты себептерiнiң бiрi болып табылады. Егiстiктi суғару
барысында тек топырақ қана ылғалданып қоймай, жерге жанасқан ауа қабаты
температурасы төмендеп, ылғалдылығы артатыны белгiлi. Мұның
нәтижесiнде фотосинтез үрдiсiнiң ұзақтылығы және өнiмдiлiгi суғарылмайтын
егiстiкке қарағанда 30-40 процентке ұлғаяды. Бiзге белгiлi суғару тәсiлдерi
iшiнде өсiмдiкке ең қолайлы микроклимат - жаңбырлатып суғару кезiнде
пайда болады. Соңғы кезде қолданыла бастаған аэрозольды және импульсты
жаңбырлату тәсiлдерi негiзiнен егiстiк танабы микроклиматын жақсарту
мақсатымен жүргiзiледi. Мысалы, аэрозольды жаңбырлату тәсiлi Грузияда
кеңiнен қолданылады. Себебi, мұндағы негiзгi дақыл - шай, ал ол ауа
ылғалдылығының өте жоғары, ал температурасының қоңыржай болғанын
қалайды. Суарудың микроклиматқа әсерiн зерттеу үшiн осы оқулықтың
авторы Атақұлов Т.А. 1973-1975 жылдары Шығыс Қазақстан облысы Зайсан
ауданында далалық тәжiрибелер жүргiзген болатын. Салыстыру үшiн үш
нұсқада суару тәсiлдерi зерттелдi: жаңбырлатып, топырақтың жоғары қабаты
арқылы суарулар және суарылмайтын танап. Бақылаулар 0,2 және 2 метр
биiктiкте ауа ылғалдылығына, ауа және топырақ бетiндегi температураларға
жүргiзiлдi. Шiлде айында жүргiзiлген бақылаулардың көрсеткiштерi:
суарылмайтын танапта ауа ылғалдылығы 20%, топырақ бетiмен суарғанда 55-
70% болды. Ең жоғарғы (max) топырақ бетiндегi температура суарылмайтын
танапта 70 °С жеттi, ал суарылатын нұсқаларда 40°С тан аспады Сонымен
қатар, тәулiк бойында ауа ылғалдылығының және температураның
өзгерулерiне зерттеулер жүргiзiлдi. Байқаулар: суарудан үш күн бұрын,
суарылғаннан соң (сол күнi) және суарылғаннан үш күн кейiн жүргiзiлдi.
Бақылаулар нәтижесiнде байқалғаны - суарылмайтын танапта суаруға дейiнгi
үш күнде суарылатын танаппен салыстырғанда ауаның ылғалдылығы 5-15%
төмен, ал ауа температурасы 1-3°С жоғары, ал суарылғаннан үш күн соң бұл
көрсеткiштер одан да жоғары болды - 25-30% және 3-4°С. Өйткенi, суарылған танапта ауа ылғалдылығы жоғарылады да, температура төмендедi.
Осы келтiрiлген мәлiметтерге сүйене отырып, дақылдарды суару сол
танаптың және айналасының микроклиматын жақсартып және өсiмдiктердiң
өнiп-өсуiне, өнiмдiлiгiне әсерiн тигiздi деп қорытуға болады. Су
қоймаларының микроклиматқа әсерi. Су қоймаларының, көлшiктердiң,
көлдердiң микроклиматқа әсерi тек сол су қоймаларының, көлдердiң
жағасында байқалады. Олардың әсерi көлден құрғақ жер бетiне
қарай бiрнеше км. жердi, температура 0,5°С өзгередi, бiрақ аязсыз мезгiл 2-
3 аптаға көбейедi. Су қоймалары, көлдер негiзiнде желдiң (бризы) пайда
болуына себебiн тигiзедi. Желдiң жылдамдығы 3-4 мсек жетедi.
Орман жолақтарының микроклиматқа әсерi. Орман-далалық және
далалық аймақтарда микроклиматтық жағдайларды жақсарту үшiн орман
жолақтарын отырғызады. Орман жолақтарының жақсы әсерi құрғақшылық
және аңызақ жылдары байқалады. Орман жолақтары жел бағытын өзгертiп,
жылдамдығын төмендетедi, соның арқасында топырақ эрозиясы азаяды және
танаптарда қар жамылғысы бiрқалыпты бөлiнедi. Топырақтың
температуралық, ылғалдылық режимдерi жақсарады.
Орман жолақтарының қар тоқтатуға, топырақ ылғалдылығын көбейтуге,
булану мен транспирация мөлшерiн азайтуға тигiзетiн әсерiн зерттеу үшiн
Қазақ орман шаруашылығы және агроорманмелиорация ғылыми-зерттеу
институтында көп жұмыстар жүргiзiлдi. Сол институттың директоры,
ауылшаруашылығы ғылымдарының докторы Мұқанов Б.М. зерттеу арқылы
алған мәлiметтерiне қарағанда ашық танаптарда 35,8-45,6% қарды жел
ұшырып әкетедi екен, ал орман жолақтары отырғызылған танаптарда ол
шығын 21,5-23,6% төмендейдi. Қорғаныштық орман жолақтарының кешендi
ықпал әсерi ауылшаруашылығы дақылдарының өнiмдiлiгiн арттыратын ұзақ
мерзiмдi және көп қайталанған тәжiрибелер мен зерттеулер арқылы
дәлелденедi.
Фитоклимат - өсiмдiктердiң жапырақтары, сабақтары әсерiнен, солардың
ортасында болатын микроклиматтың бiр түрi.
Фитоклимат сол жердiң микроклиматының ерекшелiктерiне, өсiмдiктердiң
түрiне, бойына, қалыңдығына байланысты болады. Әр түрлi өсiмдiк
жамылғысында жарық түсу мөлшерi өзгередi, соған байланысты ол ортаның
температурасы, ауа және топырақ ылғалдылығы, желдiң жылдамдығы
әртүрлi болады. Бiр дақыл әртүрлi себу мөлшерiмен себiлсе, сол танаптарда
фитоклиматта бөлек болады.
Жоғары бойлы өсетiн (жүгерi, күнбағыс) дақылдарда олардың жоғары өсу
беттерiне қарағанда топырақ бетiне түсетiн жарық 5-10 есе төмен, осыған
байланысты температура, ылғалдылық өзгерiп фитоклиматтың өзгеруiне
әкеледi.
2. Ауылшаруашылық климатын бағалау. Ауылшаруашылық климатын
бағалаудың негiзгi мақсаты ауылшаруашылық дақылдарының агроклиматтық
жағдайларын бағалау, қандай жағдайларда өсiмдiк жақсы өсiп, жоғары өнiм
бередi, агроклиматтық жағдайларды жақсарту жолдарын анықтау.
Ауылшаруашылығының климаттық сипаттамасы келесi көрсеткiштерiмен анықталады:
1. Вегетациялық кезеңдегi жарық ресурстарымен;
2. Вегетациялық кезеңдегi температуралық ресурстарымен;
3. Вегетациялық кезеңдегi ылғалмен қамтамасыздығымен;
4. Өсiмдiктiң қыстап шығу жағдайымен;
5. Ауылшаруашылығында қолайсыз құбылыстардың пайда болуымен.
1. Жарық ресурстарын бағалауда, жарықтың ұзақтылығы, қарқындылығы
және күн сәулесiнiң спектралды құрамы (кейде күн сәулесiнiң ұзақтылығы)
есепке алынады, ұзақ күндiк өсiмдiктер үшiн қалыпты жарықтық 15-18 сағат,
ал қысқа күндiк өсiмдiктер үшiн 12-14 сағат.
2. Температуралық жағдайларға жататындар: орташа көпжылдық
температура жиынтығы 5, 10, 15
0С және олардың қамтамасыздығы
орташа ауа температурасы, үсiксiз кезеңнiң ұзақтылығы. Вегетациялық
кезеңнiң температуралық ресурстары жылу сүйгiш дақылдардың әртүрлi себу
мерзiмiн анықтау үшiн пайдаланылады, фаза аралықтарындағы температура
жиынтығын есептеп өсiмдiктердiң жылумен қамтамасыз етiлуi анықталады.
3. Ылғылмен қамтамасыздығы. Жердiң барлық көлемiн тиiмдi пайдалану
үшiн су ресурстарының есебi қажет. Өсiмдiктердiң ылғалмен қамтамасыз
етiлуiн анықтау үшiн жауын-шашын жиынтығын пайдаланады және
өсiмдiктiң өнiп-өсу кезеңдерiндегi ылғалмен қамтамасыз етiлуi анықталады.
Бiрғана жауын-шашынның көрсеткiшi бойынша территорияның (аймақтың)
ылғалымен қамтамасыздандырылғанын бағалауға болмайды.
Сондықтан су ресурстарын дұрыс бағалау үшiн ауылшаруашылық
дақылдарының су пайдалану мөлшерiн анықтайды. Ылғалмен
қамтамасыздылығы көрсеткiшi ретiнде ауа ылғалының тапшылығы және
Алпатьевтiң булану коэффициентi қолданады:
Е=0,65 - d
мұнда: Е - дақылдардың оптималды су пайдалану жиынтығы, мм;
0,65 - биологиялық булану коэффициентi (тұрақты шама);
d - ауа ылғалдылығы тапшылығының жиынтығы.
Территорияның ылғалдану коэффициентiн Селяниновтың ГТК
(гидротермиялық коэффициент), Фердосеевтiң, Ивановтың формулаларымен
анықтаймыз (9.2. қараңыз). Дәндi дақылдардың тамыр жүйесi орналасқан
қабатының ылғалдылықпен қамтамасыз етiлуiн бағалау:
а) өсiмдiк өнiп шыққаннан түптенуге дейiн: (0-20 см топырақ қабатында):
оптималды - 25-30 мм;
жақсы - 20-25 мм;
қанағаттандырарлық - 15-20 мм;
нашар - 10 мм төмен.
ә) түтiктену ден гүлденгенге дейiн (0-100 см топырақ қабатында):
жақсы - 120 мм;
қанағаттандырарлық - 120-180 мм;
қанағаттандырарлықсыз - 80 мм ( 50 ЕСС).
4. Өсiмдiктiң қыстап шығу жағдайын анықтау бiзге қауiптi құбылыстардың
қарқындылығынжәне жиiлiгiн бiлуге мүмкiндiк бередi (қатты аяз, көктайғақ,
қар жамылғысы және т.б.). Мұндай жағдайларды бағалап, олармен күрес
ұйымдастырмасақ өсiмдiктiң өспей солуына әкеп соғады.
Қазақстан территориясы бойынша жемiс дақылдарының қыстап шығуының
жалпы сипаттамасы абсолюттi ауа температураның минимумына байланысты болады.
5. Қауiптi жағдайларды бағалау: үсiктер, құрғақшылық, аңызақ, шаңды боран
(бұлардың қарқындылығы, мүмкiншiлiгi және олармен күресу әдiстерi
ескерiледi). Өсiмдiктiң үсiкке шалдығуы олардың суыққа төзiмдiлiгiнiң
қатынасымен анықталады. Өсiмдiктiң суыққа төзiмдiлiгi критикалық
температуралардың көлемiмен байқалады, мұндай жағдайларда өсiмдiктiң
кейбiр вегетативтi органдары зақымдалады немесе өсiмдiктiң солуына әкеп
соғады. Әр өсiмдiкке өзiне тән әртүрлi критикалы температурасы болады,
мұндай жағдайларда сол өсiмдiктiң әртүрлi вегетативтi органдарының суыққа
төзiмдiлiгi әртүрлi болады.
3. Агроклиматтық аудандастыру
Ауылшаруашылық дақылдарын белгiлi бiр аймақтарда өсiру үшiн, сол
аймақтың климаттық жағдайларына баға беру керек.
Мысалы: Жаңа сорттарды, гибридретдi, дақылдарды жаңа агротехникаларды
енгiзу, олардың егiс көлемiн анықтау үшiн климаттық жағдайлармен ғылыми
негiзделген ұсыныстар қажет. Территорияға, климаттық жағдайларына
байланысты ауылшаруашылық тұрғыдан баға беру үшiн, сол жердiң
агроклиматтық ресурсын анықтау керек. Агроклиматтық ресурстың әртүрлi
болуы ауылшаруашылығы өндiрiсiнiң аймақтық ерекшелiгiн бiлдiредi.
Агроклиматтық ресурс негiзiнде жарық, жылу, ылғал факторларынан
құралады. Әрбiр аймақтың агроклиматтық ресурстарын анықтаған соң
агроклиматтық аудандастыру жасайды.
Агроклиматтық аудандастыру дегенiмiз - территорияны климаттық
ресурстары ұқсастығына қарай райондарға, аймақтарға бөлу. Агроклиматтық
аудандастырудың негiзгi мақсаты территорияны агроклиматтық бiрлiгi
бiрдей (аймақ, район, облыс) және агроклиматтық көрсеткiштерi басқаша
аудандарға бөлiп олардың жаграфиялық шекараларын анықтап,
агроклиматтық аудандастыру картасын жасау. Агроклиматтық
аудандастыруды жасау үшiн территорияны жылу және
ылғалмен қамтамасыздығына байланысты бөледi. Жылумен
қамтамасыздығын анықтауда негiзгi көрсеткiш ретiнде 10°С жоғары белсендi
температураның қосындысын алады, өйткенi бұл температура өсiмдiктердiң
белсендi өнiп-өсетiн кезеңi. Осы бөлулер арқылы территорияда
температуралық шекаралар (сызықтар) анықталады. Территорияны ылғалмен
қамтамасыздығына байланысты бөлу үшiн ылғалдылық көрсеткiштерiн
анықтайды. Бұл көрсеткiштi анықтау үшiн Селяниновтың гидротермиялық
коэффициентiн (ГТК) пайдаланады. Ылғалдық көрсеткiштердi анықтау
әдiстерi 9.2. тарауда берiлген. Қазақстан облыстарының агроклиматтық
анықтамаларында жылу мен ылғал қоры, ауылшаруашылық дақылдарының
даму сатылары, ауа-райында болатын қолайсыз жағдайлар (үсiк, боран,
көктайғақ т.б.) күздiк егiс туралы мәлiметтер берiледi. Республика аумағында
орташа тәулiктiң температурасы 10 °С-тан жоғары температураның жиынтығы солтүстiк аудандарда 2000-2100°С, ал оңтүстiкте 4300-4600°С-қа дейiн жетедi. Солтүстiк Қазақстанда күннiң жылуы мен сәулесiнiң молдығы жаздық бидай, зығыр, көкөнiс және бау-бақша өсiруге қолайлы. Орталық Қазақстанның агроклиматы дәндi дақылдар, қарақұмық, күнбағыс, картоп өсiруге қолайлы. Бұл аймақта ауаның орташа температурасы 10°С-тан жоғары болатын кезең 150-160 күндей. Оңтүстiк Қазақстанның агроклиматы күрiш, мақта, темекi, жүзiм, қант қызылшасы сияқты жылу сүйгiш дақылдарды өсiруге қолайлы. Күннiң жылуы мен сәулесi мол түсетiн бұл өңiрде ауаның орташа температурасы 10°С-тан жоғары болатын кезең 180-190 күн. Оңтүстiкте жауған жауын-шашынмен салыстырғанда буланудың мөлшерi 5-10 есе артық
болатындықтан, еккен егiндi қосымша суару қажет.
4. Ауылшаруашылық дақылдарының зиянкестерiне климаттың әсерi
Зиянды организмдердiң көпшiлiгi денесiнiң температурасы тұрақсыз болатын
жануарлар тобына жатады. Олардың активтi түрде тiршiлiк етуi әр түрдiң тек
өзiне ғана тән белгiлi бiр температура диапазоны аралығында ғана мүмкiн.
Қоршаған орта температурасы сол шекаралық температурадан төмен немесе
жоғары болса, онда организмнiң денесi тоңазып немесе ысып кетедi де
тiршiлiк әрекетiн тежейдi. Түрдiң дамуына мүмкiндiк туатын температура
аралығының жоғарғы және төменгi шекараларын даму табалдырықтары, ал
шектердiң аралығындағы температура диапазонын тиiмдi температура деп
атайды. Даму кезеңiн аяқтау үшiн әрбiр организмге белгiлi бiр мөлшерде жылу
энергиясы, яғни сол түрге ғана тиiстi тұрақты тиiмдi температура жинағы
қажет. Мысалы, күздiк көбелектiң бiр ұрпағының дамуы үшiн 1000 жемiр
көбелегi үшiн 725°С, ал қызылша бiтесi үшiн 120°С тиiмдi температура
жинағы керек. Тиiмдi температура жинағын мынадай формула арқылы анықтауға болады: С=(T - t)n, мұнда: Т - нақты бақыланған температура;
t - төменгi даму табалдырығы;
n - даму ұзақтығы (тәулiк саны).
Даму табалдырығы мен температура жинағы белгiлi болса, онда тұрақты
температура жағдайында организмнiң (түрдiң) даму ұзақтығын n=CT - t
формуласы арқылы анықтайды. Мысалы, капуста күйесiнiң дамуы үшiн
(төменгi даму табалдырығы 14С, температура жинағы 180 С) 20 С тұрақты
температурада 30 күн қажет: 18020-14=30. Даму табалдырығы және тиiмдi
температура жинағы арқылы поливольтиндi түрлердiң ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
| Ауа температурасы |
| Топырақтың морфологиясы |
| ЖАБЫҚ ТОПЫРАҚТА КӨКӨНІСТЕРДІ ӨСІРУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ |
| Синантропты өсімдіктердің жіктелуі |
| Жүгері дақылының биологиялық ерекшеліктері |
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz